Nr. 4 DE STAAT VAN DE TWEEDE KAMER (2015)

Het aantal ingediende amendementen6 blijft de laatste jaren gemiddeld genomen tamelijk stabiel. In 2014 heeft het aantal ingediende amendementen een voorlopig hoogtepunt bereikt; het aantal in 2015 ingediende amendementen is weer iets minder. Ook het percentage aangenomen amendementen blijft de laatste jaren stabiel (ongeveer één derde).

Kamerleden krijgen steun van het Bureau Wetgeving (BW) als zij amendementen overwegen in te dienen en, als het om begrotingswetsvoorstellen gaat, van het Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven (BOR). Deze ondersteuning is vertrouwelijk.

Vaststaat dat zeker niet alle amendementen die aan het BW worden voorgelegd, ook daadwerkelijk worden ingediend. Naar schatting wordt de helft van de conceptamendementen niet ingediend. De niet-ingediende amendementen worden niet geregistreerd; zij blijven in de vertrouwenssfeer tussen indiener(s) en het BW. Niet-ingediende amendementen hebben doorgaans evenveel voorbereiding nodig als ingediende amendementen. Het presidium heeft in de vorige Staat al zijn zorgen geuit over het gegeven dat amendementen vaak pas kort voor of tijdens de plenaire behandeling van een wetsvoorstel worden ingediend.

Informatie bereikt de Kamer op tal van manieren. De belangrijkste informatiebron blijft de regering, die grondwettelijk verplicht is om de inlichtingen die de Kamer verlangt, juist en volledig te verstrekken. Deze inlichtingenplicht impliceert ook een actieve, ongevraagde informatieverstrekking, zoals is uiteengezet in een uitvoerige notitie van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de reikwijdte van artikel 68 van de Grondwet van 21 januari 20028. Het presidium herinnert hieraan, omdat Kamerleden regelmatig vragen hebben over die reikwijdte. Het «toezicht» op het nakomen van de inlichtingenplicht van de regering aan het parlement, waaronder het niet-verstrekken van de gevraagde inlichtingen met een beroep op de uitzonderingsgronden, ligt bij de Kamers zelf, met als ultieme sanctie een motie van afkeuring.

Artikel 68 van de Grondwet geeft elk individueel Kamerlid het recht om inlichtingen te vragen aan de regering, maar bepaalt tevens dat de hele Kamer die inlichtingen krijgt. Vandaar dat de mondelinge en schriftelijke vragen onder «plenaire activiteiten» kunnen worden geschaard.

Het aantal commissievergaderingen fluctueert sterk door de jaren heen, waarvoor geen evidente oorzaken zijn aan te wijzen. Vermoedelijk speelt wel een rol dat het aantal Kamercommissies in 2012 is afgenomen vanwege de vermindering van het aantal ministeries.

Het gemiddelde over de tienjarenreeks in tabel 3 bedraagt 1409. Sinds 2012 is het aantal commissievergaderingen lager dan dit gemiddelde. Terwijl het aantal plenaire vergaderuren in 2015 bovengemiddeld was, was bij het aantal commissievergaderingen het omgekeerde dus het geval. Het presidium moedigt commissies aan om jaarlijks zelf hun activiteiten te evalueren en de statistieken van de eigen commissie ook te vergelijken met die van andere commissies.

Ook het aantal algemeen overleggen lijkt over de laatste tien jaren gezien te dalen. De laatste drie jaren blijft het aantal onder het gemiddelde van 473. Een algemeen overleg is gemiddeld ook niet langer gaan duren; de gemiddelde duur is al jaren ongeveer twee uur en één kwartier.

Het aantal plenaire debatten naar aanleiding van een algemeen overleg (de VAO’s) in relatie tot het totaal aantal algemeen overleggen, schommelt tussen de 40 en 50%. Dat blijkt uit een combinatie van de cijfers in de tabellen 2 en 9: 49% in 2013, 42% in 2014 en 48% in 2015. Het aantal plenaire debatten naar aanleiding van een schriftelijk overleg (VSO’s) is licht afgenomen, alsook het totale aantal schriftelijke overleggen (zie tabel 10). Het aantal schriftelijke overleggen dat gevolgd wordt door een VSO is verhoudingsgewijs gering, in 2015 was dat 13%. Schriftelijke overleggen worden kennelijk gereserveerd voor de minder controversiële onderwerpen.

De Kamer heeft tijdens het proces van zelfreflectie gepleit voor méér aandacht voor de uitvoerbaarheid van voorgestelde wetgeving en beleidsmaatregelen. Instrumenten die de Kamer kan inzetten om die aandacht te vergroten zijn:

• – uitvoeringsonderzoeken ex post en ex ante door een Kamercommissie, onder andere in de vorm van hoorzittingen en gesprekken of door gebruik te maken van de expertise van adviesorganen (die op hun beurt vaak al aandacht hebben besteed aan uitvoeringsvragen dan wel in staat zijn om die vragen alsnog te beantwoorden);

• – begrotingsonderzoeken, vooral voor de evaluatie (ex post) van beleidsmaatregelen of om een kritische reflectie op verwachte resultaten (ex ante) te bieden;

• – de wetgevingsrapporten en andere notities van de ambtelijke commissiestaven.

De Tweede Kamer heeft op vele manieren actief contact met burgers en instellingen.

Dit contact bestaat in het bijzonder tussen individuele Kamerleden of fracties en burgers en instellingen. Dit contact is wellicht zelfs intensiever dan het contact met de Kamer als zodanig. Naast e-mail worden vooral sociale media als Facebook en Twitter gebruikt in het individuele contact tussen Kamerleden en burgers. Sociale media worden ook gebruikt voor (bescheiden) contact, tussen de Kamer of haar commissies en burgers. Er is waarschijnlijk ook sprake van een verschuiving van e-mailverkeer naar Twitterverkeer.

Op 9 december 2015 boden onderzoekers van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis en de Radboud Universiteit Nijmegen hun rapport over de kabinetsformatie van 2012 aan het presidium aan.16

De onderzoekers concluderen dat de gewijzigde artikelen 139a en 139b in het Reglement van Orde en de nieuwe formatieprocedure (waarin de Kamer het voortouw heeft) goed heeft gewerkt. De Kamer heeft in 2015 ingestemd met de wijzigingen van het Reglement van Orde17 die de onderzoekers hadden aanbevolen. Het presidium heeft zich in 2015 ook gebogen over een conceptdraaiboek voor de formatie. Een definitief draaiboek moet nog worden vastgesteld.

De Algemene Rekenkamer is ook een belangrijke bron van informatie voor de Kamer. Niet alleen stuurt de Rekenkamer al haar rapporten door aan de Kamer (vaak begeleid door briefings), maar op verzoek van de Kamer kan zij ook specifieke onderzoeken uitvoeren (zogenoemde verzoekonderzoeken) of schriftelijke dan wel mondelinge voorlichting geven.

In 2015 heeft de Algemene Rekenkamer op de derde woensdag in mei zoals gebruikelijk haar rapport Staat van de Rijksverantwoording 2014 en de rapporten bij de jaarverslagen 2014 van de ministeries uitgebracht. Daarnaast zijn verspreid over het jaar diverse brieven en publicaties naar de Kamer gestuurd, waaronder zeven brieven over geactualiseerde webdossiers, een brochure over effecten van bezuinigingen, alsmede 42 onderzoeksrapporten. Tevens heeft de Algemene Rekenkamer – in de periode oktober tot november 13 brieven met aandachtspunten bij de diverse begrotingshoofdstukken van de Rijksbegroting 2016 aan de Kamer gezonden. De Algemene Rekenkamer heeft in 2015 op verzoek van diverse Kamercommissies 31 keer een besloten technische briefing gegeven over uitgebrachte brieven of publicaties. Tevens heeft de Rekenkamer op verzoek van de commissie voor Infrastructuur en Milieu een besloten briefing gegeven over ProRailrapporten die in eerdere jaren zijn uitgebracht. Ten slotte heeft de Algemene Rekenkamer op verzoek van de Tweede Kamer in 2015 een dashboard ontwikkeld dat past bij de bekostigingssystematiek in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. Met behulp van dit dashbord kan de Kamer de realisatie van de onderwijsdoelen volgen, die beoogd zijn met eerder toegekende (extra) financiële middelen.

Aelst, P. van e.a.

Van de krant naar de Kamer en terug?

Res Publica 2015 nr. 4 blz. 433–455

Analyse van de relatie tussen media en politiek aan de hand van de mondelinge Kamervragen in de periode 2006–2011. Onderzocht is onder andere hoe vaak Kamerleden hierin naar media verwijzen, hoeveel media-aandacht er aan vooraf ging en hoeveel berichtgeving er op de gestelde Kamervragen volgde.

Aerts, R. e.a. (red.)

In dit Huis: twee eeuwen Tweede Kamer

Amsterdam, 2015

Geschiedschrijving van de Tweede Kamer als instituut naar aanleiding van het tweehonderdjarig bestaan.

Bennekom, W. van

De jaren van Maarten van Traa

Amsterdam, 2015

Beschrijving van het leven van Maarten van Traa (1945–1997), PvdA. Tijdens het eerste kabinet-Kok leidde hij het onderzoek naar de IRT-affaire. Op basis van archiefonderzoek, persoonlijke documenten en gesprekken met betrokkenen in binnen- en buitenland brengt de auteur, met de hoofdpersoon ook een tijd tot leven die nog maar kort achter ons ligt, maar die van groot belang is voor het begrijpen van de wereld van vandaag.

Borman, T.C.

Het ambacht: voorhangprocedures voor inwerkingtredingsbesluiten: een staatsrechtelijk gedrocht?

Regelmaat 2015 nr. 6 blz. 459–475

Belichting van voorhangprocedures voor koninklijke besluiten waarmee een wet in werking wordt gesteld.

Volgens deze procedure wordt de wet dan weliswaar door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen, maar zij behouden zich daarbij uitdrukkelijk het recht voor om te beslissen of en wanneer de wet (of een gedeelte daarvan) daadwerkelijk effect krijgt. Dit is een nieuw fenomeen, dat staatsrechtelijk bijzonder is te noemen. Overzicht van de gevallen waarin een dergelijke

voorhangprocedure aan de orde was. Tot slot enkele conclusies.

Bos, A. e.a. (red.)

Jaarboek parlementaire geschiedenis 2015: De Eerste Kamer

Amsterdam, 2015

Parlementair jaarboek met als thema de Eerste Kamer.

Bovend’Eert, P.P.T.

Terugkerend rumoer over benoemingen door de regering en de Tweede Kamer

Nederlands Juristenblad 2015 nr. 2 blz. 94–101

Bijdrage over benoemingen door regering en Tweede Kamer van functionarissen in openbare ambten aan de hand van een aantal incidenten, te weten de benoeming van toenmalig Minister Donner tot vicepresident van de Raad van State in 2011, twee benoemingen bij de Hoge Raad in 2011, de benoeming van Staatssecretaris Co Verdaas in 2013 en de benoeming van de Nationale ombudsman in 2014. Een transparante benoemingsprocedure vereist niet volledig openheid, maar wel voldoende transparantie ten aanzien van de keuzes die gemaakt worden. De vertrouwensregel en de ministeriële verantwoordelijkheid bieden voldoende houvast om de zeggenschap van de Tweede Kamer op benoemingen gestalte te geven.

Brand, C.

Gevallen op het Binnenhof: afgetreden ministers en staatssecretarissen 1918–1966

Amsterdam, 2015

Over ministers en staatssecretarissen die sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog hun ontslagbrief hebben geschreven. Bestrijkt de periode 1918–1966.

Burg, M.M. van der e.a.

Parlementair onderzoek- en enquêterecht

Nestor 2015 nr. 83 blz. 4–8

Nestor 2015 nr. 84 blz. 3–15

Korte beschouwing over het fenomeen van parlementaire onderzoeken en parlementaire enquêtes.

Aan de oproep in het eerste deel om ervaringen op papier te zetten is gehoor gegeven. In het tweede deel de ervaringen van Jan de Wit als voorzitter van de Parlementaire Enquêtecommissie Financieel Stelsel, en in interviewvorm de persoonlijke ervaringen van Marijke Augusteijn, Thom de Graaf en Henk van Hoof. Daarbij komen tevens de invloed van hun deelname op hun functioneren in de fractie en op hun loopbaan na de Kamer aan de orde.

Dagnis Jensen, M. e.a.

Out of time?: national parliaments and early decision-making in the European Union

Government & Opposition 2015 nr. 2 blz. 240–270

Verslag van een onderzoek naar de invloed op de rol en bevoegdheden van nationale parlementen van vroege overeenkomsten tussen de Raad van de Europese Unie en het Europees parlement.

Edwards, A. e.a.

Kansen en dilemma’s van digitale democratie: wat kan digitale burgerbetrokkenheid betekenen voor het Nederlandse parlement?

Den Haag, 2015

Analyse van lokale en (inter)nationale voorbeelden van digitale burgerbetrokkenheid. Wat is er bekend over de effectiviteit, representativiteit, legitimiteit en (potentiële) effecten op het parlementaire werk. Het blijkt dat er niet alleen kansen zijn, maar zeker ook dilemma’s die bijvoorbeeld voortkomen uit de spanningen tussen nieuwe vormen van burgerbetrokkenheid en bestaande politieke structuren. Zo bestaat er een spanning tussen de (online) steeds duidelijker gearticuleerde meningen en voorkeuren van (groepen) burgers enerzijds, en voldoende ruimte voor een zelfstandige politieke oordeelsvorming en afweging door politici anderzijds.

Elzinga, D.J.

Brief Kamervoorzitter laat baaierd aan problemen zien: onderzoek lek commissie kansloos

Binnenlands Bestuur 2015 nr. 23 blz. 13

De commissie die onderzoek moet doen naar het lek van de «commissie-Stiekem» is opgezadeld met een onmogelijke opdracht. De Kamer heeft dat aan zichzelf te wijten omdat de verstandige aanbevelingen van de commissie-De Wijkerslooth (onderzoek naar het lekken van Prinsjesdagstukken) destijds zijn genegeerd.

Hartmans, R.

200 jaar Staten-Generaal

Historisch Nieuwsblad 2015 nr. 10 blz. 72–79

Vijf hoogtepunten en vijf dieptepunten van twee eeuwen Staten-Generaal.

Hoogtepunten:

• – 1866–1868: De vertrouwensregel

• – 1886: Parlementaire enquête

• – 1939: motie-Deckers

• – 1972: Drie van Breda

• – 1999: De nacht van Wiegel

Dieptepunten:

• – 1988: Kamerleden groeten Domela Nieuwenhuis niet

• – 1939: Handgemeen in de Kamer

• – 1945 -1946: Het parlement buiten spel

• – 1966: De nacht van Schmelzer

• – 2010: Formatie kabinet Rutte-I

Keulen, M. van

Parlementaire samenwerking in Europa: een speelveld in beweging

Internationale Spectator 2015 nr. 1 blz. 1–4

Beschouwing over de rol en invloed van nationale parlementen op het Europese besluitvormingsproces. Uit diverse onderzoeken blijkt dat parlementen veel van elkaar kunnen leren en samenwerken op het Europese speelveld. Een groep gelijkgezinde parlementen ter grootte van een blokkerende minderheid kan grote invloed hebben op de kwaliteitsverbetering van Europees beleid.

Lochem, P.J.P.M. van

Objets trouvés: de inclusieve wetgever als groeiend ideaal

Regelmaat 2015 nr. 4 blz. 291–303

Een inclusieve wetgever is een wetgever die alle bestaande opvattingen en belangen in beschouwing neemt en afweegt alvorens te besluiten. Ingegaan wordt op de vraag naar de aandacht van de Tweede Kamer voor wetgeving in het algemeen, op de vraag of de Kamer de inclusiviteit van de voorbereidingsfase honoreert, op de deelname van de Kamerfracties aan de plenaire behandeling en hun gerichtheid daarbij op inclusiviteit.

Meeus, T.J.

Haagse invloeden: hoe Nederlandse politiek echt werkt

Amsterdam, 2015

Bevat de volgende bijdragen:

• – De PVV van binnenuit: hoe het werkelijk toegaat in Wilders» wereld

• – De groei van de minipolitiek: de valkuil van politiek als doelgroepenproject

• – Haagse invloed als handelswaar: politiek als bedrijfstak voor lobbyisten en oud-bewindslieden

• – Macht die uit beeld moet blijven: welke topambtenaren zetten binnenskamers de toon?

• – Hoe politici hun greep op de media vergroten: «Geef ze een quootje, dan zijn ze tevreden»

• – What the matter with Woerden?: de politieke actualiteit van de Anthonie van Dijckstraat

• – Een ander bestel met minder politiek: «De democratie staat te koop: het wachten is op een koper»

• – Ruimte op rechts: is er een antiliberaal moment aangebroken?

• – Politiek als reclame: «Wat ben ik goed! Wat ben ik ontzettend goed!»

• – De AIVD van binnenuit: hoe het werkelijk toegaat in Plasterks wereld

Neuhold, C. e.a.

Themagedeelte over nationale parlementen op het Europese toneel

Internationale Spectator 2015 nr. 8 blz. 1–48

Themagedeelte over de sterkere rol voor nationale parlementen in het meerlagige systeem van de Europese Unie.

De volgende bijdragen zijn opgenomen:

• – Een blik op het veld. Het effect van het Verdrag van Lissabon op nationale parlementen in Europese Zaken / C. Neuhold

• – Kaartspel om de macht / H. Reiding en A. Groen

• – Parlementen dansen de Europese quickstep / M. van Keulen

• – De Eerste Kamer en «Europa» / F. Bergman en I. van den Driessche

• – Greep uit Grip: Hoe een Kamercommissie Europa behandelt / L. Vermeer

Os, P. van

Mediacircus Binnenhof

De Republikein 2015 nr. 1 blz. 12–16

Ingegaan wordt op de verwevenheid tussen politici en parlementair journalisten. Is deze relatie bedreigend voor de democratie?

Poppelaars, S.

Europese invloed op het budgetrecht

Ars Aequi 2015 nr. 2 blz. 90–92

De Algemene Rekenkamer, de Afdeling advisering van de Raad van State en (een werkgroep vanuit) de Tweede Kamer hebben ieder afzonderlijk onderzoek gedaan naar de spanning tussen Europese integratie en het budgetrecht van het nationale parlement. De verschillende onderzoeken worden naast elkaar gezet en ingegaan wordt op de vraag op welke punten de oordelen van elkaar verschillen. Ook wordt kort bezien welke oorzaken aan deze verschillen ten grondslag liggen.

Roorda, C. e.a.

Eerste en Tweede Kamer. Een ander kiesstelsel en een andere taakverdeling. Eerste en Tweede Kamer revisited? Naschrift

Nederlands Juristenblad 2015 nr. 8 blz. 503–508

Nederlands Juristenblad 2015 nr. 14 blz. 888

Voorstel om de Eerste Kamer rechtstreeks te kiezen maar haar wel een andere taak te geven die inspeelt op haar sterke kanten: de wetgevende taak. De Tweede Kamer krijgt dan exclusief alle andere parlementaire taken. De vertrouwensregel zal gelden tussen regering en Tweede Kamer, dus niet tussen regering en Eerste Kamer. De Eerste Kamer heeft een vaste zittingsduur. De regering zal de Eerste Kamer moeten overtuigen van het belang van een wet. Daarmee wordt het primaat van de wetgever boven de partijpolitiek gevestigd.

Met een reactie van hoogleraar Degenkamp en een naschrift van Roorda.

Santen, R. van e.a.

When politics becomes news: an analysis of parliamentary questions and press coverage in three West European countries

Acta Politica 2015 nr. 1 blz. 45–63

Verslag van een onderzoek naar welke factoren bepalen of Kamervragen aandacht in de pers krijgen. Dit is onderzocht voor Nederland, Frankrijk en Duitsland. Bepalend blijkt de al bestaande aandacht voor het onderwerp in de pers. In Frankrijk en Nederland verhoogt kritiek op bewindslieden de kans dat er aandacht voor een vraag komt in de pers. In Nederland zijn mondelinge vragen het meest nieuwswaardig, in Duitsland juist het minst.

Smit, D.

Het belang van het Binnenhof: twee eeuwen Haagse politiek, huisvesting en herinnering

Amsterdam, 2015

Geschiedenis van het Haagse Binnenhof als zetel van regering en parlement. Gedurende de negentiende en twintigste eeuw stond de huisvesting van de belangrijkste politieke organen van ons land voortdurend ter discussie. Getoond wordt hoe het oude machtscentrum van de Republiek zich in de voorbije tweehonderd jaar als toneel van de politiek kon handhaven en uiteindelijk uitgroeide tot één van de bekendste plekken in het land.

Snel, J.D.

Forum Privilegiatum: een Kamerlid voor de Hoge Raad?

Christen Democratische Verkenningen 2015 winter blz. 20–21

Ingegaan wordt op de vraag of Tweede Kamerleden daadwerkelijk terecht kunnen staan voor de Hoge Raad voor het lekken uit de commissie voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Er is geen opmerkelijk geheim geschonden. Elke wettelijke grondslag voor de verregaande bevoegdheden van de onderzoekscommissie Schouten ontbreekt. De Tweede Kamer negeerde het vereiste dat vijf Kamerleden schriftelijke en met opgave van feiten een aanklacht tegen een met name genoemd persoon moeten indienen. Het zal niet tot een veroordeling komen.

Thomassen, T.

Onderzoeksgids: Instrumenten van de macht. De Staten-Generaal en hun archieven 1576–1796

Amsterdam, 2015

Gedetailleerde analyse van de archieven van de Staten-Generaal in de periode 1576–1796 en van de werkprocessen die deze archieven hebben gegenereerd (De Staten-Generaal als archiefvormer).