Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

ALGEMEEN

1. Inleiding

Mensen zijn vrij. Mensen willen eigen keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen. Dat geldt in vele fases in iemands leven. Dat geldt ook op latere leeftijd. Mensen hebben dan behoefte om de overgang tussen werk en pensioen zelf vorm te geven. Het gaat hierbij over de vraag wanneer men met pensioen wil gaan en of de overgang van werk naar pensioen ineens plaatsvindt of juist meer geleidelijk. Naast de toenemende behoefte om het arbeidzame leven geleidelijk af te bouwen, zijn individuele keuzes ook ingegeven door de wens om het besteedbaar inkomen in de actieve en post-actieve periode beter te spreiden. Daarom wordt met dit wetsvoorstel de mogelijkheid geïntroduceerd het ouderdomspensioen bedoeld in de Algemene Ouderdomswet (hierna: AOW) op een zelf gekozen moment in te laten gaan. Wanneer personen slechts de mogelijkheid krijgen aangeboden om voltijds door te gaan met werken of geheel te stoppen, is de neiging groter om te kiezen voor het geheel stoppen, dan wanneer de mogelijkheid bestaat om geleidelijk minder te gaan werken. Vandaar dat dit wetsvoorstel ook de mogelijkheid biedt om het ouderdomspensioen op grond van de AOW (hierna: AOW-pensioen) gedeeltelijk op te nemen, waardoor aangesloten kan worden bij het gewenste arbeidspatroon. Dit flexibeler systeem van pensionering houdt in dat de wettelijk bepaalde pensioengerechtigde leeftijd (hierna: AOW-leeftijd) fungeert als spilleeftijd. Doordat de AOW-leeftijd fungeert als spilleeftijd, blijft deze AOW-leeftijd een belangrijke scheidslijn in de sociale zekerheid. Het is de leeftijd waarop men de maximale AOW-opbouw heeft gerealiseerd.1 Verder wordt van mensen niet langer verwacht dat zij via arbeid in het inkomen voorzien. Zo ontbreekt de arbeidsverplichting voor mensen met een bijstandsuitkering die de AOW-leeftijd hebben bereikt.

2. Hoofdlijnen van het wetsvoorstel

2.1 Later opnemen AOW-pensioen

De mogelijkheid om het AOW-pensioen later te laten ingaan dan de AOW-leeftijd kan gerealiseerd worden los van de in artikel 7a van de AOW vastgelegde stapsgewijze verhoging van de wettelijke AOW-leeftijd naar 67 jaar en daarop aansluitende koppeling aan de levensverwachting. Daarom stelt de initiatiefnemer voor de mogelijkheid van het later laten ingaan van het AOW-pensioen zo snel mogelijk te introduceren. Deze maatregel kan het langer doorwerken na de AOW-leeftijd stimuleren. Het later laten ingaan van het AOW-pensioen is mogelijk tot maximaal 5 jaar na de dag waarop men de AOW-leeftijd heeft bereikt. Het later ingaan van het AOW-pensioen leidt tot een vaste verhoging van het bruto AOW-pensioen van 6,5% voor elk jaar dat het AOW-pensioen later ingaat. Dit percentage is volgens het CPB actuarieel neutraal. Dat betekent dat mensen een eigen afweging kunnen maken om door te werken, zonder dat de overheid die beslissing (financieel) beïnvloedt. Uitgangspunt van actuariële neutraliteit is het totaal aan pensioen dat iemand over de rest van zijn leven gerelateerd aan de gemiddelde levensverwachting ontvangt. Naarmate dat bedrag over minder jaren wordt verspreid, wordt het pensioen evenredig verhoogd, waarbij eventueel ook rekening wordt gehouden met rente-effecten. Ook internationaal zijn dergelijke systemen gangbaar.2 Het opslagpercentage wordt naar rato geïnterpoleerd en geëxtrapoleerd. Het AOW-pensioen een half jaar uitstellen leidt dus tot een verhoging van 3,25% en twee jaar uitstel tot een verhoging van 13%. Hiermee sluit Nederland vanwege de eenvoud aan bij de internationaal meest gebruikelijke systematiek.

2.2 Eerder opnemen AOW-pensioen

Wanneer doorwerken niet mogelijk of wenselijk is, kan men ervoor kiezen het AOW-pensioen op te nemen vóór de AOW-leeftijd. Dit kan in deeltijd. Het AOW-pensioen kan maximaal vijf jaar eerder ingaan. De restrictie dat het AOW-pensioen niet eerder kan ingaan dan de dag waarop de leeftijd van 65 jaar wordt bereikt, geldt hier niet. Voor het bepalen van de korting bij het eerder laten ingaan van het AOW-pensioen is gekozen voor een afwijkende systematiek. Het percentage van de korting is niet opgenomen in de wet maar dient bij algemene maatregel van bestuur te worden vastgesteld. Bij de berekening van het kortingspercentage zal worden uitgegaan van hetzelfde percentage (6,5%) dat bij het later laten ingaan van het AOW-pensioen wordt gehanteerd. Anders dan bij het later laten ingaan wordt dit percentage niet toegepast op het bruto AOW-pensioen, maar op het netto AOW-pensioen. Omdat de pensioengerechtigde tot de AOW-leeftijd over zijn inkomen AOW-premie is verschuldigd en na de AOW-leeftijd niet meer, zou het toepassen van een korting van 6,5% over het bruto AOW-pensioen er toe leiden dat het netto inkomen vóór de AOW-leeftijd flink zou afwijken van het netto-inkomen ná de AOW-leeftijd. In plaats daarvan wordt de korting van 6,5% daarom toegepast op het netto AOW-pensioen. Daartoe wordt het op het netto AOW-pensioen toe te passen kortingspercentage via de gangbare systematiek van de netto-netto-koppeling (die wordt gebruikt om de hoogte van het AOW-pensioen vast te stellen) vertaald in een op het bruto AOW-pensioen toe te passen percentage. Het via deze berekening bepaalde percentage zal bij amvb als vast kortingspercentage worden vastgelegd. De vaststelling bij amvb maakt het makkelijker om het kortingspercentage te wijzigen wanneer dat als gevolg van wijzigingen in het belasting- en premieregime met het oog op de actuariële neutraliteit noodzakelijk zou blijken. Met het oog hierop is een evaluatieverplichting opgenomen.

Verder wordt de AOW-gerechtigde tot het bereiken van de AOW-leeftijd gecompenseerd voor de AOW-premie die hij over zijn AOW-pensioen moet betalen. Dit gebeurt door het AOW-pensioen, na toepassing van de korting, te verhogen met een compensatie voor te betalen AOW-premie.

2.3 Kortingspercentage

Het op het bruto AOW-pensioen toe te passen bij amvb vast te stellen kortingspercentage wordt berekend voor een zogenaamde referentiepersoon. Het kortingspercentage geldt zowel voor AOW-pensioenen op basis van de alleenstaandennorm als voor AOW-pensioenen op basis van de gehuwdennorm. Gegeven het huidige belasting- en premie-regime zou het op het bruto AOW-pensioen toe te passen kortingspercentage circa 7,2% bedragen voor elk jaar dat men eerder stopt met werken. Een korting van circa 7,2% op het bruto bedrag komt gemiddeld genomen overeen met een korting van 6,5% per eerder in te gaan jaar op het netto pensioen.3 Net als bij uitstel van het AOW-pensioen wordt het kortingspercentage naar rato geïnterpoleerd en geëxtrapoleerd. Het AOW-pensioen een half jaar eerder opnemen leidt dus tot een verlaging van 3,6%, en twee jaar eerder opnemen tot een verlaging van 14,4%. In formule (bruto bedragen): AOW-bedrag bij vervroegde opname = AOW-pensioen * (1 – 7,2% per jaar).

2.4 Compensatie betaalde AOW-premie

Over het ontvangen AOW-bedrag is, totdat de geldende AOW-leeftijd is bereikt, 17,9% AOW-premie verschuldigd (onder aftrek van het AOW-deel in de algemene heffingskorting). Hiervoor wordt gecompenseerd in de vorm van een hoger AOW-pensioen. Deze compensatie is tijdelijk en geldt alleen voor de periode dat het AOW-pensioen eerder is ingegaan. Op deze wijze ondervindt men bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen geen nadeel van de AOW-premieheffing die geldt vóórdat de AOW-leeftijd is bereikt. De wijze waarop de compensatie voor de AOW-premie wordt berekend wordt vastgelegd bij amvb. De wijze waarop dit kan geschieden is onderstaand in formules weergegeven. De hoogte van de compensatie zal per individueel geval worden vastgesteld door de Sociale Verzekeringsbank (SVB), omdat deze afhankelijk is van de betaalde AOW-premie. De heffingskorting wordt toegepast om de compensatie te kunnen vaststellen.

In formules (bruto bedragen): AOW-premie = 17,9% * AOW-bedrag bij vervroegde opname – AOW-deel algemene heffingskorting

Compensatie = AOW-premie / (1 – 36,55% – 6,75%).4

Hieronder is een voorbeeld uitgewerkt voor een alleenstaande, uitgaande van een AOW-leeftijd van 66 jaar en op basis van de huidige AOW-bedragen en fiscale tarieven. Het gangbare AOW-pensioen bedraagt € 14.257,50 (in 2016, excl. inkomensondersteuning AOW, incl. vakantiegeld) voor een alleenstaande. Bij één jaar eerder opnemen van het AOW-pensioen bedraagt de bruto korting 7,2% en komt dit pensioen uit op bruto € 13.226,89. Over dit bedrag wordt op 65-jarige leeftijd AOW-premie geheven, bovendien geldt een ander belastingregime. De compensatie komt uit op € 2.544,76. Als gevolg van de compensatie voor de AOW-premie op 65 jarige leeftijd valt het netto bedrag hoger uit dan het geval was geweest zonder compensatie. Het netto bedrag is niet gelijk aan het netto bedrag vanaf 66-jarige leeftijd, omdat vanaf die leeftijd het recht op ouderenkortingen bestaat.

Tabel 1: Voorbeeld van eerder opnemen AOW voor een alleenstaande

	65 jaar	66 jaar	67 jaar e.v.
Bruto AOW bij «gewone pensionering»		14.257	14.257
Bruto AOW bij flex met 1 jaar	13.227	13.227	13.227
Compensatie AOW-premie en fiscaal Regime	2.545
Totaal bruto	15.772	13.227	13.227
Totaal netto	11.184	12.499	12.499

2.5 Opname in deeltijd

Het eerder of later opnemen van het AOW-pensioen in deeltijd kan in stappen van 10% plaatsvinden. Men kan het gewenste deeltijdpercentage aangeven bij de SVB. Het is mogelijk om een gedeeltelijk eerder ingegaan AOW-pensioen te verhogen. Ook is het mogelijk om een vanaf de AOW-leeftijd gedeeltelijk ingegaan AOW-pensioen te verhogen. Gedeeltelijk AOW-pensioen kan alleen ingaan op de dag van de maand waarop men zijn verjaardag heeft. Is men bijvoorbeeld jarig op 15 januari dan kan een deelpensioen dus ingaan op 15 februari, 15 maart, 15 april et cetera. Wanneer men op een datum jarig is die geen corresponderende dag heeft in andere maanden (bijv. op 30 januari; 30 februari bestaat immers niet) dan wordt uitgegaan van de laatste dag van die korte maand. Dit houdt in dat een persoon tussentijds kan besluiten om een volgend deel van het AOW-pensioen in te laten gaan. Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn als betrokkene besluit om toch minder uren te gaan werken dan hij oorspronkelijk voor ogen had. De korting of verhoging ziet alleen op het deel van het AOW-pensioen dat op dat moment ingaat. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van onderstaand voorbeeld, waarbij een persoon zijn AOW-pensioen gedeeltelijk laat ingaan op 65 jaar en 6 maanden en op twee latere momenten het resterende deel van het AOW-pensioen in delen laat ingaan. In dit voorbeeld ligt de AOW-leeftijd op 66 jaar (AOW-leeftijd in 2018).

Deze persoon laat de helft van zijn AOW-pensioen zes maanden vervroegd ingaan. Op basis hiervan wordt een kortingspercentage berekend dat betrekking heeft op de ingegane 50% van het AOW-pensioen (in ons voorbeeld: 0,5*7,2=3,6%). Op 66-jarige leeftijd neemt deze persoon nog eens 30% van zijn AOW-pensioen op. Omdat in dit voorbeeld 66 jaar de geldende AOW-leeftijd is, geldt voor deze 30% van het AOW-pensioen géén kortings- of verhogingspercentage. Op 67-jarige leeftijd laat deze persoon de resterende 20% van het AOW-pensioen ingaan. Omdat dit deel van het AOW-pensioen later is ingegaan dan de geldende AOW-leeftijd wordt voor dit deel van het AOW-pensioen een verhogingspercentage toegepast van 6,5%. De persoon in dit voorbeeld heeft vanaf zijn 67e een AOW-pensioen dat opgebouwd is uit drie bedragen:

• – Op 50% wordt een korting toegepast van 3,6%: (50% * 96,4%)

• – 30% wordt «gewoon» uitgekeerd: (30% * 100%)

• – Op 20% wordt een opslag toegepast van 6,5%: (20% * 106,5%)

In totaal ontvangt hij dus (nadat het volledig is ingegaan) een AOW-pensioen van 99,5%. In aanvulling hierop krijgt deze persoon op 65-jarige leeftijd ook de compensatie in verband met de betaalde AOW-premie. De mogelijkheid om het AOW-pensioen in deeltijd op te nemen en dit op elk gewenst moment te laten ingaan, betekent dat het kortings- of verhogingspercentage voor elk deel van het AOW-pensioen berekend moet worden op het moment dat dit deel ingaat. Immers de hoogte van het kortings- of verhogingspercentage is afhankelijk van de mate waarin men het AOW-pensioen eerder of later laat ingaan.

2.6 Relatie tot onvolledige AOW-pensioen

De verhoging of verlaging van het AOW-pensioen vindt plaats op het geheel van het bruto later of eerder uit te keren bedrag. Voor de hoogte van het AOW-pensioen worden de opbouwjaren tot aan de AOW-leeftijd wel meegeteld. Voor mensen die het AOW-pensioen eerder opnemen betekent dit dat zij op het moment van aanvragen nog niet alle opbouwjaren kunnen hebben volgemaakt. Deze opbouwjaren worden fictief toegevoegd, als de persoon op het moment van ingaan van de vervroegde AOW verzekerd is voor de AOW. Er wordt in ieder geval na het bereiken van de AOW-leeftijd nagegaan of deze mensen de fictieve opbouwjaren ook daadwerkelijk verzekerd waren. Dit zal in verreweg de meeste gevallen zo zijn. Indien noodzakelijk zal het AOW-pensioen worden aangepast. Indien, al voordat de AOW-leeftijd is bereikt, blijkt dat mensen niet meer verzekerd zijn, bijvoorbeeld bij vertrek naar het buitenland, dan zal de SVB het eerder ingegane AOW-pensioen direct aanpassen aan het daadwerkelijk bereikte aantal verzekerde jaren. Overigens betekent dit dat het eerder ingegane AOW-pensioen met terugwerkende kracht tot en met de eerdere ingangsdatum zal moeten worden aangepast. Voorkomen wordt hiermee dat de herberekening pas plaatsvindt na het bereiken van de AOW-leeftijd en dat op dat tijdstip grote bedragen zouden moeten worden teruggevorderd. Voorkomen wordt dat buitenlandse pensioengerechtigden door het eerder laten ingaan van hun AOW-pensioen extra (fictieve) opbouwjaren zouden kunnen realiseren die zij, omdat zij in het buitenland wonen, niet zouden realiseren als zij het AOW-pensioen op de AOW-leeftijd zouden laten ingaan. Mensen die het AOW-pensioen later laten ingaan, bouwen ook AOW op tot aan de AOW-leeftijd. Wanneer mensen het AOW-pensioen later laten ingaan levert dit dus geen extra AOW-opbouw op. In de uitvoeringspraktijk vindt eerst vaststelling van het recht op AOW-pensioen plaats. Daarbij worden eventuele niet verzekerde tijdvakken in ogenschouw genomen. Dat betekent dat voor elk jaar dat men niet verzekerd is geweest voor de AOW, er een korting van 2% plaatsvindt op het AOW-pensioen. Daarna wordt op het aldus verkregen totale bruto bedrag de verhoging met het voor het individu toepasselijke verhogingspercentage toegepast.

2.7 Voldoende structureel inkomen

Het is niet de bedoeling dat het vrijwillig naar voren halen van het AOW-pensioen leidt tot een beroep op de Participatiewet. Daarom stelt dit wetsvoorstel de voorwaarde dat men bij het starten van de flexibele AOW structureel, dat wil zeggen blijvend en duurzaam over een zeker minimaal netto inkomen moet kunnen beschikken op het moment dat het AOW-pensioen eerder ingaat. Blijvend en duurzaam wil zeggen dat men niet alleen bij het eerder ingaan van het AOW-pensioen maar ook na het bereiken van de AOW-leeftijd over een bepaald minimuminkomen moet kunnen blijven beschikken. Het moet daarbij gaan om stabiele en regelmatige inkomsten. Het netto structurele inkomen waarover men als individu vanaf het eerder ingaan van het AOW-pensioen blijvend en duurzaam moet kunnen beschikken is het geldende uitkeringsniveau voor een alleenstaande in de bijstand voor personen die de AOW-leeftijd zijn gepasseerd. Deze norm geldt ook voor afzonderlijke gehuwden. De reden hiervoor is dat gehuwden door het overlijden van één van de partners alleenstaande kunnen worden. Voorkomen moet worden dat deze personen als gevolg hiervan alsnog een beroep zouden moeten doen op de bijstand. Het structurele netto inkomen wordt gevormd door het eerder ingaande AOW-pensioen, (eerder ingaand) aanvullend pensioen en structurele uitkeringen die worden verkregen uit individuele pensioenvoorzieningen, zoals (bancaire) lijfrenten en inkomsten uit deeltijdarbeid. Indien een gehuwde alleenstaande wordt, krijgt deze recht op de hogere alleenstaandennorm in de AOW. Om deze reden wordt voor een gehuwde, bij de vaststelling of men voldoet aan de structurele inkomenseis, gerekend met het alleenstaande AOW-pensioen op basis van de AOW-opbouw van deze gehuwde. Het is niet volledig uit te sluiten dat personen, die aanvankelijk kunnen aantonen dat zij beschikken over voldoende structureel inkomen en gebruik maken van de mogelijkheid het AOW-pensioen eerder op te nemen, na verloop van tijd door onvoorziene hen niet aan te rekenen omstandigheden toch een inkomen hebben onder het sociaal minimum. Deze personen kunnen als op dat moment de AOW-leeftijd nog niet is bereikt een aanvraag om bijstand indienen bij het college van burgemeester en wethouders van de plaats waar zij woonachtig zijn. Als op dat moment de AOW-leeftijd al is bereikt kunnen deze personen een aanvraag bij de SVB indienen voor een aanvulling vanuit de bijstand (aio = aanvullende inkomensvoorziening ouderen).

Wanneer een belanghebbende ervoor heeft gekozen om de betaling van zijn AOW-pensioen uit te stellen tot na de geldende AOW-leeftijd en daardoor een inkomen heeft dat onder het sociaal minimum ligt, heeft deze persoon in beginsel geen recht op algemene bijstand. Immers, de bijstand geldt als sociaal vangnet voor mensen die niet over de middelen beschikken om in de noodzakelijke kosten van het bestaan te voorzien. Tot deze middelen worden alle vermogens- en inkomensbestanddelen gerekend waarover de alleenstaande of het gezin beschikt of redelijkerwijs kan beschikken. In dit verband wordt de mogelijkheid om een uitkering AOW aan te vragen als een inkomensbestanddeel gezien waarover de belanghebbende redelijkerwijs kan beschikken. De belanghebbende zal daarom in deze situaties geen recht op bijstand hebben, tenzij de AOW volledig wordt uitbetaald en men desondanks toch een totaal inkomen heeft dat lager is dan het sociaal minimum. Dit laatste zal het geval zijn wanneer de belanghebbende naast het onvolledig opgebouwd AOW-recht, niet beschikt over andere inkomsten en/of een vermogen dat hoger is dan de geldende vermogensvrijlating in de Participatiewet. In de situatie dat de belanghebbende de leeftijd heeft waarop het eerder opnemen van het AOW-pensioen mogelijk is, geldt dat deze geen recht op bijstand heeft, tenzij de belanghebbende geen aanspraak kan maken op het eerder opnemen van het AOW-pensioen, omdat deze niet voldoet aan de gestelde structurele inkomenseis.

Mensen die recht hebben op een remigratie-uitkering, hebben geen mogelijkheid om de ingangsdatum van het AOW-pensioen uit te stellen. In de artikelsgewijze toelichting bij artikel 16b van de AOW is nader ingegaan op de samenloop met de remigratie-uitkering.

2.8 Aanvraag AOW-pensioen

Als een betrokkene zijn AOW-pensioen eerder of later dan de AOW-leeftijd wil opnemen zal hij daartoe een verzoek bij de SVB moeten indienen. Bij het later laten ingaan van het AOW-pensioen dient dit verzoek te worden gedaan bij de aanvraag om het AOW-pensioen. Bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen zal de SVB, alvorens te besluiten, onderzoek doen naar de vraag of men structureel over voldoende netto inkomen beschikt. Zowel bij het later als bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen kan het AOW-pensioen alleen ingaan op de dag van de maand waarop men zijn verjaardag heeft. Is men jarig op 15 januari dan kan het AOW-pensioen – geheel of gedeeltelijk – ingaan op 15 februari, 15 maart of 15 april et cetera. Wanneer men op een datum jarig is die geen corresponderende dag heeft in andere maanden (bijv. op 30 januari; 30 februari bestaat immers niet) dan wordt uitgegaan van de laatste dag van die korte maand. Bij het verzoek om tot eerdere of latere uitbetaling van (een deel van) het AOW-pensioen over te gaan, hoeft de betrokkene geen reden voor zijn verzoek op te geven. In gevallen waarin nader onderzoek nodig is, kan de SVB zo nodig een voorschot verstrekken. Op basis van de huidige AOW is de SVB hiertoe al bevoegd.

2.9 Overlijdensuitkering bij later opnemen AOW-pensioen

De nabestaande van degene die het AOW-pensioen geheel heeft uitgesteld, zonder dat een verzoek tot betaling van het AOW-pensioen is ingediend, heeft geen recht op een overlijdensuitkering. De AOW-gerechtigde heeft zelf bewust gekozen om het AOW-pensioen in zijn geheel later in te laten gaan, waarbij onder ogen is gezien dat men door een plotseling overlijden het uitgestelde AOW-pensioen geheel kwijtraakt. Als het AOW-pensioen voor een deel is uitgesteld, bestaat uiteraard bij overlijden recht op een evenredig deel van de overlijdensuitkering. Overigens zal, als het uitgestelde AOW-pensioen tot uitbetaling komt voordat de betrokkene is overleden, bij een later overlijden de overlijdensuitkering hoger zijn dan de standaardoverlijdensuitkering.

2.10 Relatie met onvolledige AOW-opbouw

De inkomensterugval bij een abrupte overgang op de AOW-leeftijd van de actieve naar de post-actieve periode is doorgaans groter bij een lagere AOW-opbouw. De enige uitzondering betreft mensen met een onvolledige AOW-opbouw en een beperkte aanspraak op aanvullend pensioen zodat bij het bereiken van de AOW-leeftijd recht ontstaat op aanvullende bijstand. Doorwerken na de AOW-leeftijd blijft dan aantrekkelijk omdat het besteedbaar inkomen relatief sterk toeneemt. Tegelijkertijd zullen mensen met een onvolledige AOW-opbouw minder vaak in staat zijn het AOW-pensioen eerder op te nemen, aangezien zij dan vaker een netto inkomen zullen hebben dat onder de geldende minimumeis ligt.

2.11 Relatie met het aanvullend pensioen

Bij een groeiende meerderheid van de gepensioneerden wordt het AOW-pensioen aangevuld door een collectief verplicht, aanvullend ouderdomspensioen. Uitstel van de ingangsdatum van het AOW-pensioen raakt daarom slechts een deel van het pensioen. De sociale regelgeving ten aanzien van het aanvullende ouderdomspensioen bevat geen bepalingen over de ingangsdatum van het aanvullend pensioen. De fiscale regelgeving kent reeds mogelijkheden om de ingangsdatum van het pensioen onder voorwaarden naar voren te halen of naar achteren te schuiven.

2.12 Relatie met inkomensondersteuning, bedoeld in artikel 33a AOW

Bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen zal de inkomensondersteuning niet worden uitgekeerd. Indien het AOW-pensioen voor een deel op de pensioengerechtigde leeftijd ingaat, bestaat vanaf de pensioengerechtigde leeftijd recht op een overeenkomstig deel van de inkomensondersteuning.

2.13 Relatie met Zorgverzekeringswet (ZVW)

Indien gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om het AOW-pensioen eerder in te laten gaan, dan wordt het AOW-pensioen eerder dan de AOW-leeftijd uitbetaald. Dit heeft tot gevolg dat op grond van de ZVW door de SVB als inhoudingsplichtige tot aan de AOW-leeftijd over het AOW-pensioen de inkomensafhankelijke bijdrage ZVW aan de belastingdienst dient te worden afgedragen.

3. Uitkeringslasten

Bij de berekening is rekening gehouden met de versnelde stapsgewijze verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd per 1 januari 2016,5 de verschillende omrekenpercentages bij het naar voren halen en naar achter schuiven van het AOW-pensioen, compensatie voor de AOW-premie bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen en met sterftekansen. Omdat geen rekening wordt gehouden met participatie-, selectie-effecten, het mislopen van vermogensrendementsheffing en een eventueel niet actuarieel-neutraal kortingspercentage bij het eerder laten ingaan van het AOW-pensioen, geven de geraamde effecten op de uitkeringslasten alleen weer welke budgettaire effecten (op korte en middellange termijn) plaatsvinden, gegeven het aandeel per cohort dat het AOW-pensioen naar voren of naar achteren schuift. Structureel zijn de financiële effecten op kasbasis nihil.

Het vooraf inschatten van het aandeel per cohort dat gebruik zal maken van de mogelijkheid om het pensioen naar voren te halen of naar achter te schuiven is een lastige opgave, temeer omdat er in Nederland nooit eerder de mogelijkheid is geboden om het AOW-pensioen flexibel op te nemen. Aangezien de financiële effecten op kasbasis van een flexibel opneembaar AOW-pensioen met name afhankelijk zijn van het verwachte gebruik en hier vooraf veel onzekerheid over bestaat, heeft het kabinet eerder in een reactie op de Motie Klein6 de financiële effecten in kaart gebracht voor een drietal scenario’s. Hierbij zijn schattingen gemaakt van het aandeel per cohort dat gebruik zal maken van de mogelijkheid om het AOW-pensioen flexibel op te nemen op basis van diverse onderzoeken en statistieken van het CBS.

Voor de berekening van de financiële effecten van onderhavig wetsvoorstel gaan we voor zowel het vervroegen als het uitstellen van het AOW-pensioen uit van het midden scenario. Dat betekent dat 20% van de (toekomstige) AOW-gerechtigden het AOW-pensioen eerder zal laten ingaan en 10% het AOW-pensioen later zal laten ingaan. Verder veronderstellen we dat de groep die het AOW-pensioen vervroegt dit met gemiddeld 30 maanden doet (de helft van 5 jaar) en AOW’ers die uitstellen dit gemiddeld met 2 jaar doen.

Tabel 1: Budgettaire gevolgen mogelijkheid tot het vervroegen en uitstellen van de ingangsdatum van het AOW-pensioen (effect op uitkeringslasten AOW) (Bedragen x € 1 mln.) -/- is saldoverbeterend, + is een intensivering)

Jaar	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023	2024	Cum	Struc
Vervroegen		600	650	750	850	900	700	650	5.100	0
Uitstellen	– 50	– 250	– 350	– 300	– 250	– 250	– 300	– 350	– 2.100	0
Saldo	– 50	350	300	450	600	650	400	300	3.000	0

Vervroegen

Uitstellen

Saldo

De mogelijkheid om het AOW-pensioen eerder in te laten gaan heeft op de korte en middellange termijn een opwaarts effect op de uitkeringslasten voor de AOW. Dit budgettaire effect op kasbasis wordt gedeeltelijk beperkt, doordat een deel van de mensen het AOW-pensioen uitstelt. Omdat het aantal mensen dat het AOW-pensioen eerder laat ingaan naar verwachting groter zal zijn dan het aantal personen dat de AOW uitstelt, zullen de uitkeringslasten AOW op de korte en middellange termijn toenemen met cumulatief circa € 3 miljard tot en met 2024. Structureel zijn de effecten op kasbasis echter nihil.

4. Uitvoeringskosten

Door de SVB is op 9 november 2015 een uitvoeringstoets uitgebracht. Deze is als bijlage toegevoegd9. De SVB geeft aan dat het concept wetsvoorstel uitvoerbaar wordt geacht. De SVB heeft een jaar nodig voor de implementatie. De eenmalige kosten worden geschat op € 3,3 miljoen. De extra uitvoeringskosten bedragen in het eerst jaar circa € 6,6 miljoen, in het tweede jaar circa € 2,7 miljoen en daalt vervolgens naar circa € 2,2 miljoen. De overige vragen of onduidelijkheden van de SVB zijn in dit wetsvoorstel verwerkt.

5. Administratieve lasten

De mogelijkheid om het AOW-pensioen flexibel in te laten gaan leidt tot een structurele verhoging van de administratieve lasten voor burgers. Mensen die interesse hebben in het eerder of later laten ingaan van het AOW-pensioen zullen hier informatie over inwinnen en de afweging maken of dit in hun persoonlijke situatie inderdaad opportuun is. Degenen die daadwerkelijk besluiten het AOW-pensioen eerder of later te laten ingaan moeten hiervoor een aanvraag indienen bij de SVB. Mensen die het AOW-pensioen in eerste instantie in deeltijd laten ingaan zullen bovendien op een later moment opnieuw moeten besluiten over verhoging van het deeltijdpercentage. De keuzevrijheid voor de burger die met de flexibele AOW wordt geïntroduceerd is echter van een dusdanige meerwaarde voor de burger dat deze administratieve lasten geen disproportionele last opleveren.

ARTIKELSGEWIJS

Artikel I (Wijziging van de Algemene Ouderdomswet)

Onderdeel A (artikel 12a van de Algemene Ouderdomswet)

In het voorgestelde artikel 16c, vierde lid, is bepaald dat een verzoek om het ouderdomspensioen geheel of gedeeltelijk eerder te laten ingaan alleen wordt ingewilligd indien de verzoeker met ingang van de eerste dag van de maand na die waarin het ouderdomspensioen eerder ingaat per maand structureel een netto-inkomen (inclusief het ouderdomspensioen) heeft dat hoger is dan de bijstandsnorm voor een alleenstaande of een alleenstaande ouder die niet met een of meer meerderjarige personen in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft, bedoeld in artikel 22, onderdeel a, van de Participatiewet. Dit betreft de bijstandsnorm voor belanghebbenden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt (in 2015: 65 jaar en drie maanden). Bij algemene maatregel van bestuur zal worden bepaald wat hierbij onder inkomen moet worden verstaan. Op grond van artikel 12a van de Algemene Ouderdomswet is in het Algemeen inkomensbesluit socialezekerheidswetten (AIB) bepaald wat onder inkomen uit arbeid en overig inkomen als bedoeld in de artikelen 8, eerste lid, 10, eerste en tweede lid, 11 en 12 wordt verstaan. Het ligt voor de hand om de bepalingen die regelen wat moet worden verstaan onder inkomen als bedoeld in artikel 16c, vierde lid, eveneens op te nemen in het AIB. Daartoe wordt de wettelijke grondslag voor het AIB in de Algemene Ouderdomswet uitgebreid met een grondslag om te bepalen wat onder inkomen als bedoeld in artikel 16c, vierde lid, van de Algemene Ouderdomswet moet worden verstaan.

Onderdeel B (artikel 13, vierde lid, van de Algemene Ouderdomswet)

Onderdeel C (artikelen 13b (nieuw) en 13c (nieuw) van de Algemene Ouderdomswet)

Artikel 13b

In artikel 13b (nieuw) wordt geregeld dat als het ouderdomspensioen op verzoek van de belanghebbende geheel of voor een deel later ingaat, op het (deel van het) later ingaande bruto-ouderdomspensioen een verhoging wordt toegepast van 6,5% per jaar dat (dat deel van) het ouderdomspensioen later ingaat. Voor perioden korter of langer dan een jaar wordt het verhogingspercentage naar rato toegepast (bijvoorbeeld 3,25% voor een half jaar en 13% voor twee jaar). Voor het berekenen van de verhoging gaat de SVB uit van een maandsystematiek. Dat wil zeggen dat de verhoging op maandbasis wordt berekend, ongeacht of de maand uit 28, 29, 30 of 31 dagen bestaat. Er wordt hier gedoeld op het bruto-ouderdomspensioen, zoals vastgesteld op grond van de artikelen 9, eerste tot en met vijfde lid, 9a, eerste tot en met derde lid, en 13, eerste lid. Dit betekent dat de verhoging wordt toegepast op het toegekende ouderdomspensioen. Aangegeven is dat de verhoging wordt toegepast op het deel van het ouderdomspensioen dat later ingaat en dat het een verhoging betreft van 6,5% per jaar dat dat deel van het ouderdomspensioen later ingaat. Het gaat bij de berekening van de verhoging dus om het deel van het ouderdomspensioen dat niet wordt genoten: voor dat deel wordt berekend hoeveel jaren/maanden uitstel voor dat deel heeft plaatsgevonden.

Artikel 13c

In artikel 13c wordt geregeld dat als het ouderdomspensioen op verzoek van de belanghebbende geheel of voor een deel eerder ingaat, op het (deel van het) bruto-ouderdomspensioen dat eerder ingaat, een procentuele korting wordt toegepast per jaar dat (dat deel van) het ouderdomspensioen eerder ingaat. Dit kortingspercentage wordt zodanig berekend dat toepassing van dit percentage leidt tot een korting van 6,5% op het netto-ouderdomspensioen. Voor perioden korter of langer dan een jaar wordt het kortingspercentage naar rato toegepast (zie hiervoor de toelichting bij artikel 13b). Er wordt hier gedoeld op het bruto-ouderdomspensioen, zoals vastgesteld op grond van de artikelen 9, eerste tot en met vijfde lid 9a, eerste tot en met derde lid, en 13, eerste en vierde lid. Het aldus berekende deel van het bruto-ouderdomspensioen dat eerder ingaat, wordt, ter compensatie van de tot de pensioengerechtigde leeftijd te betalen premie voor de algemene ouderdomsverzekering, tot de pensioengerechtigde leeftijd verhoogd met een compensatie. De wijze waarop het kortingspercentage en de compensatie moeten worden berekend zal worden vastgelegd in een algemene maatregel van bestuur. Het kortingspercentage zal op basis van deze wijze van berekenen bij ministeriële regeling worden vastgesteld.

De korting wordt toegepast op het aan de belanghebbende op de voor hem geldende pensioengerechtigde leeftijd toe te kennen bruto-ouderdomspensioen. Nadat de belanghebbende tijdig een verzoek heeft ingediend om het ouderdomspensioen eerder te laten ingaan (artikel 16c, eerste lid) wordt (de hoogte van) het recht op ouderdomspensioen van verzoeker op de voor hem geldende pensioengerechtigde leeftijd vastgesteld. Op het aldus toegekende ouderdomspensioen wordt de korting toegepast.

Onderdeel D (artikel 14, derde lid (nieuw) van de Algemene Ouderdomswet)

In artikel 14, eerste en tweede lid, is bepaald dat het ouderdomspensioen alsmede een verhoging van het ouderdomspensioen op aanvraag wordt toegekend door de SVB en dat de SVB bevoegd is het ouderdomspensioen of een verhoging van het ouderdomspensioen ambtshalve toe te kennen. De verhoging, bedoeld in artikel 13b, wordt echter niet op aanvraag toegekend, maar door de SVB toegepast, nadat de pensioengerechtigde een verzoek als bedoeld in artikel 16a, zesde lid, heeft gedaan om zijn ouderdomspensioen alsnog geheel of gedeeltelijk te laten ingaan. De in artikel 16a geboden mogelijkheid om het ouderdomspensioen later te laten ingaan is gebaseerd op vrijwilligheid. Het wordt aan de belanghebbende overgelaten daar wel of niet gebruik van te maken. Als de belanghebbende ervoor kiest zijn ouderdomspensioen later te laten ingaan, dan impliceert dat dat op het later ingaande ouderdomspensioen een verhoging wordt toegepast als bedoeld in artikel 13b. Daarbij past niet een vrije bevoegdheid van de SVB om de verhoging van het ouderdomspensioen ambtshalve toe te kennen. Daarom wordt in een nieuw derde lid bepaald dat artikel 14, eerste en tweede lid, niet van toepassing is op de verhoging, bedoeld in artikel 13b.

Onderdeel E (artikel 16a, (nieuw), 16b (nieuw) en 16c (nieuw) van de Algemene Ouderdomswet)

Artikel 16a

Artikel 16b

Artikel 16c

Onderdeel F (artikel 18, zevende en achtste lid, van de Algemene Ouderdomswet)

Onderdeel G (artikel 32 van de Algemene Ouderdomswet)

Onderdeel H (artikel 33b (nieuw) van de Algemene Ouderdomswet)

Onderdeel I (artikel 48, vijfde lid, van de Algemene Ouderdomswet)

Artikel 48 bevat in samenhang met hoofdstuk 5 van de Wet financiering sociale verzekeringen een regeling voor gemoedsbezwaarden. Degene die op grond van een ontheffing van de SVB wegens gemoedsbezwaren premievervangende belasting heeft betaald, heeft recht op een uitkering die gelijk is aan het bedrag van het ouderdomspensioen en vakantie-uitkering waarop de belanghebbende krachtens de AOW recht heeft. Door in artikel 48, vijfde lid, de artikelen die de regeling bevatten om het ouderdomspensioen eerder of later te laten ingaan, van overeenkomstige toepassing te verklaren, kunnen ook gemoedsbezwaarden van deze regeling gebruik maken en hun uitkering eerder of later laten ingaan als zij aan de daartoe gestelde eisen voldoen.

Onderdeel J (artikel 51 van de Algemene Ouderdomswet)

Omdat als gevolg van dit wetsvoorstel niet alleen een aanvraag om een ouderdomspensioen kan worden gedaan maar ook een verzoek om het ouderdomspensioen eerder of later te laten ingaan, wordt ook artikel 51 daaraan aangepast.

Onderdeel K (artikelen 64f en 64g van de Algemene Ouderdomswet)

In artikel 16a, vijfde lid, wordt geregeld dat een verzoek om uitstel ook na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd kan worden gedaan en dat in dat geval het uitstel kan ingaan met een maximale terugwerkende kracht van één jaar. Deze bepaling impliceert dat pensioengerechtigden die al voor de datum van inwerkingtreding van artikel 16a de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en die op die datum nog geen aanvraag om ouderdomspensioen hebben ingediend, alsnog op of na die datum een verzoek om uitstel kunnen indienen, waarbij de ingangsdatum van het uitstel terugwerkt tot vóór de datum van inwerkingtreding van artikel 16a. Feitelijk zou dit er op neerkomen dat al degenen die voor de datum van inwerkingtreding van artikel 16a de pensioengerechtigde leeftijd bereiken op of na die datum een verzoek om uitstel zouden kunnen indienen, waarbij het uitstel wordt verleend met een maximale terugwerkende kracht van een jaar. Omdat degenen die vanaf een jaar voor de datum van inwerkingtreding de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, een keuzemogelijkheid zouden hebben tussen het voor die datum aanvragen van hun ouderdomspensioen en het na die datum indienen van een verzoek om uitstel (met maximale terugwerkende kracht van een jaar) zouden zij daarover ruim van tevoren naar behoren dienen te worden geïnformeerd. Dit zou hebben betekend dat de SVB al vanaf anderhalf jaar voor de datum van inwerkingtreding belanghebbenden daarover zou hebben moeten informeren. Aangezien het wetsvoorstel toen nog werd voorbereid was dat niet mogelijk. Daarom wordt in artikel 64f voorzien in een overgangsbepaling die inhoudt dat de in artikel 16a, vijfde lid, geregelde terugwerkende kracht alleen van toepassing is op degenen die op of na de datum van inwerkingtreding van artikel 16a de pensioengerechtigde leeftijd bereiken.

In het nieuw toe te voegen artikel 64g wordt geregeld dat de mogelijkheid om op grond van artikel 16c, eerste lid, een verzoek te doen om het ouderdomspensioen geheel of gedeeltelijk eerder te laten ingaan dan de pensioengerechtigde leeftijd gefaseerd per geboortecohort wordt ingevoerd. Deze fasegewijze invoering is noodzakelijk om te voorkomen dat de SVB direct na de inwerkingtreding van de wet wordt overstelpt met verzoeken. Omdat het mogelijk wordt het ouderdomspensioen 5 jaar eerder dan de pensioengerechtigde leeftijd te laten ingaan kunnen in beginsel alle belanghebbenden die in de vijf jaar na de inwerkingtreding de pensioengerechtigde leeftijd bereiken een verzoek indienen om het ouderdomspensioen eerder te laten ingaan. Dit zou er toe kunnen leiden dat de SVB het aantal aanvragen op het tijdstip van inwerkingtreding niet aan kan. Om dit te voorkomen is in een overgangsbepaling geregeld dat het aantal aanvragen wordt gespreid over het eerste jaar na inwerkingtreding.

Op grond van artikel 64g, eerste lid, onderdeel a, kan een belanghebbende die is geboren op 31 december 1952, die op 31 december 2018 de dan geldende pensioengerechtigde leeftijd van 66 jaar bereikt al vanaf 1 januari 2018 gebruik maken van de mogelijkheid zijn ouderdomspensioen eerder te laten ingaan. Hij kan dus vanaf 1 januari 2018 op de leeftijd van 65 jaar en een dag eerder met pensioen.

Op grond van artikel 64g, eerste lid, onderdeel b, kan een belanghebbende die is geboren op 31 december 1953, die op 31 augustus 2020 de dan geldende pensioengerechtigde leeftijd van 66 jaar en 8 maanden bereikt pas vanaf 1 april 2018 gebruik maken van de mogelijkheid zijn ouderdomspensioen eerder te laten ingaan. Hij kan vanaf 1 april 2018 op de leeftijd van 64 jaar, 3 maanden en een dag eerder met pensioen.

Artikel II (Wijziging van de Participatiewet)

Onderdelen A en B (artikelen 15, vijfde lid, (nieuw) en 31, negende lid, (nieuw) van de Participatiewet)

Het geheel of gedeeltelijk eerder laten ingaan van het AOW-pensioen is een vrijwillige keuzemogelijkheid. Voor bijstandsgerechtigden dreigt deze keuzemogelijkheid onvoldoende tot haar recht te komen door het in de Participatiewet geldende uitgangspunt dat alle voorliggende voorzieningen waarop een beroep kan worden gedaan en alle vermogens- en inkomensbestanddelen waarover redelijkerwijs kan worden beschikt, moeten worden aangewend voor het levensonderhoud. Dit zou betekenen dat bijstandsgerechtigden verplicht kunnen worden gebruik te maken van de mogelijkheid om het AOW-pensioen eerder te laten ingaan (artikel 16c van de AOW (nieuw)). Dat is niet de bedoeling van de indiener van dit wetsvoorstel. Ook voor bijstandsgerechtigden moet het naar voren halen van het AOW-pensioen (met de daaraan verbonden financiële consequenties) een echte keuzemogelijkheid zijn. Daarnaast vindt de indiener het belangrijk dat ook voor bijstandsgerechtigden geldt dat langer (door)werken de norm is. Met deze wijzigingen wordt tegemoetgekomen aan de bedoeling van de indiener. Een en ander geschiedt door de mogelijkheid van het gebruikmaken van artikel 16c van de AOW uit te zonderen in de artikelen 15 (geen beroep op voorliggende voorziening)(onderdeel A)12 en 31 (niet redelijkerwijs kunnen beschikken over vermogens- en inkomensbestanddeel)(onderdeel B) van de Participatiewet. Voor de duidelijkheid zij opgemerkt dat als de belanghebbende wel gebruik maakt van de mogelijkheid om het AOW-pensioen geheel of gedeeltelijk eerder te laten ingaan, dit pensioen vanzelfsprekend wel een middel is waarover beschikt kan worden.

Artikel III (Evaluatie)

In dit artikel is een verplichting opgenomen om de wet binnen vijf jaar na inwerkingtreding te evalueren. Het verslag van deze evaluatie dient aan het parlement te worden gezonden. Voor de formulering van deze verplichting is de modelbepaling in aanwijzing 164 van de Aanwijzingen voor de regelgeving als uitgangspunt genomen. Het is de bedoeling van de indiener dat bij de evaluatie in ieder geval aandacht zal worden besteed aan de (actuariële) juistheid van het in artikel 13c bedoelde kortingspercentage dat wordt gehanteerd bij het geheel of gedeeltelijk eerder ingaan van het ouderdomspensioen.

Artikel IV (Inwerkingtreding)

Klein