Nr. 5 VERSLAG

De leden van de VVD-fractie constateren dat het Nagoya Protocol en de ABS-verordening een lange aanlooptijd kennen. In het BNC Fiche (Kamerstuk 22 112, nr. 1508) ten aanzien van de verordening schreef de regering dat het als inzet had de kosten zo laag mogelijk te houden. Deze leden vragen in hoeverre de regering tevreden is met het eindresultaat ten opzichte van de inzet omschreven in het fiche?

Daarnaast begrijpen de leden van de VVD-fractie dat het aan de individuele landen en dus ook EU-lidstaten is om nadere eisen te stellen aan de «acces» en «benefits» bij het verkrijgen van genetische rijkdommen. Nederland kiest daar niet voor, maar andere EU-lidstaten wel. Kan de regering uiteenzetten hoe het vrije verkeer van goederen zich verhoudt tot het beschermen van genetische rijkdommen? Is hier geen sprake van een beperking? Zo nee, waarom niet? De inzet van het Nagoya Protocol is onder meer om de voordelen van genetische rijkdom ook te laten neerslaan in het gebied waar de genetische rijkdom zijn oorsprong vindt. Deelt de regering de mening van de leden van de VVD-fractie dat dat een zeer moeilijke opgave is, omdat zaden zich door de eeuwen heen over de hele wereld hebben verspreidt? Waarom is het gerechtvaardigd om daar na invoering een knip op te zetten, omdat het protocol en de verordening alleen toepassing hebben op nieuw verkregen genetische rijkdommen?

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie zijn van mening dat de genetische diversiteit op aarde de sleutel is van onze voedselzekerheid en van een gezonde en weerbare samenleving. Deze leden vinden het van groot belang dat de gehele wereldbevolking toegang blijft behouden tot deze genetische diversiteit. De toenemende invloed van patenten op deze genetische bronnen baart hen grote zorgen. Zij zijn dan ook blij dat er in internationaal verband is afgesproken om de toegang tot deze bronnen te verzekeren, en om de voordelen die voortvloeien uit het gebruik van deze bronnen eerlijker te verdelen dan tot nu toe het geval is.

Het valt de leden van de Partij voor de Dieren-fractie op dat de Verenigde Staten het Nagoya Protocol niet hebben geratificeerd. Dat vinden deze leden zeer problematisch, aangezien de grootste diefstal van genetische bronnen wereldwijd plaatsvindt door Amerikaanse bedrijven zoals Monsanto. Kan de regering aangeven of de VS plannen heeft om Nagoya te ratificeren, of dat zij dat helemaal niet van plan zijn? En als zij dit niet van plan is, wat vindt de regering daarvan? Heeft de regering in haar contacten met de VS dit onderwerp aan de orde gesteld? Is zij bereid om de druk op de VS op te voeren om dit belangrijke verdrag te ratificeren?

Ook zijn de leden van de Partij voor de Dieren-fractie benieuwd hoe de nieuwe regels met betrekking tot toegang tot genetische rijkdom uitpakken voor multinationals. Neem bijvoorbeeld Monsanto. Dat is een Amerikaans bedrijf, en valt dus niet onder deze regels. Maar Monsanto heeft ook in Europa onderdelen van het bedrijf gevestigd, waar zij veredelingsactiviteiten uitvoeren. Deze leden gaan er vanuit dat de activiteiten van dit bedrijf die plaatsvinden in Europa wel onder het Nagoya Protocol vallen, klopt dat? En hoe werkt dat dan precies? Stel, een Amerikaanse afdeling van Monsanto verwerft genetische bronnen uit India, en wil die gebruiken voor verdere veredeling van een gewas in hun afdeling in Bergschenhoek. Aan welke regels moet dan voldaan worden?

De regering stelt dat het voor Nederland, dat een grote veredelingssector heeft en waar dus veel genetische bronnen worden gebruikt, cruciaal is dat internationale uitwisseling van genetische rijkdommen zonder belemmeringen plaats van vinden. Dat belang erkennen de leden van de Partij voor de Dieren-fractie. Deze leden hadden echter ook graag gezien dat de regering hierbij het belang van de landen en de bevolkingsgroepen waar de bronnen vandaan komen hier zou erkennen. Dat de regering zou toegeven dat er in het verleden veel genetische rijkdommen, en de traditionele kennis van hoe die bronnen te gebruiken zijn door de mens, oneigenlijk zijn verkregen uit landen die vaak, en dat dat hen in grote mate heeft benadeeld. Graag ontvangen de leden van de Partij voor de Dieren-fractie nog een reactie hierop. De regering schrijft dat in de beleidsnota «Bronnen van ons bestaan» uit 2002 – ver voor overeenkomst van het Nagoya Protocol – een oproep is gedaan aan het Nederlandse bedrijfsleven en onderzoekers om een zo groot mogelijke openheid van zaken te geven over de genetische rijkdommen die door hen worden gebruikt en beheerd. Hebben bedrijfsleven en onderzoekers aan deze oproep gehoor gegeven, naar de mening van de regering? Voorts vragen deze leden of de regering het met hen eens is dat ook voor de genetische bronnen die momenteel in Nederlands bezit zijn een billijke vergoeding zou moeten worden afgegeven aan de landen en bevolkingsgroepen waar deze bronnen vandaan zij gekomen. Welke taak ziet de regering voor de Nederlandse overheid, het Nederlandse bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en collecties van genetische bronnen in het erkennen van de door hen gepleegde biopiraterij in het verleden?

De leden van de SP-fractie vragen in hoeverre afgeleide/ verwerkte producten (zoals bijvoorbeeld een afslankmiddel dat gemaakt is van een cactus uit een ontwikkelingsland) vallen onder de reikwijdte van het protocol? Hoe is dit geregeld in de Europese verordening en hoe wordt dit vertaald in de Nederlandse regels?

De United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) schreef ooit dat 70 tot 90% van de waarde van het Nagoya Protocol zit in verwerkte producten. Onderschrijft de regering dit? Onderschrijft zij dat het van belang is om ook op Europees en nationaal niveau zaken zorgvuldig te regelen voor verwerkte producten? Kan de regering een paar concrete voorbeelden geven van hoe de regelgeving zou uitwerken voor verwerkte producten (zoals een afslankdrankje van een cactus of een medicijn met exotisch plantenextract)? Hoe is de grootte van de reikwijdte afgebakend?

Ten algemene merken de leden van de CDA-fractie op dat er wat te zeggen valt voor de intentie van een eerlijke verdeling van voordelen van het gebruik van genetische bronnen. Deze leden verwachten echter dat het in de praktijk moeilijk zal zijn het protocol uit te voeren, niet alleen binnen de EU maar ook in andere landen. Dienaangaande vragen de leden van de CDA-fractie hoe de regering de kosten, zoals administratieve lasten en vergoedingen voor genetisch materiaal, en baten inschat van de voorliggende implementatie van het Nagoya Protocol. Deelt de regering de zorgen van deze leden dat de implementatie van het protocol kan leidden tot kosten onderwijl de baten van het protocol onzeker zijn? Zo nee, waarom niet?

De leden van de CDA-fractie vragen daarnaast af of de baten, zoals een billijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik van genetische rijkdommen en het behoud van biologische diversiteit, met het protocol en de voorliggende implementatie worden bereikt. Zou de regering aan kunnen geven welke baten verwacht worden en of deze baten kunnen worden onderbouwd, zo vragen deze leden. Worden de verwachte baten van het protocol en haar implementatie naar loop van tijd geëvalueerd? Zo ja, hoe? Zo nee, waarom niet?

Deze leden merken op dat op pagina vier van de memorie van toelichting wordt vermeld dat de handel in genetische rijkdommen niet onder de werkingssfeer van het Nagoya Protocol valt. Zij vragen om toe te lichten of, gezien de handel in genetische bronnen niet onder de reikwijdte van het Nagoya Protocol valt, bedrijven die onderzoek en veredeling buiten de EU uitvoeren niet onder de werkingssfeer van het protocol vallen? Zo nee, wat is dan de scheiding tussen de handel en gebruik in genetische materialen? Mogen genetische materialen die buiten de werkingssfeer van het protocol veredelt zijn wel gebruikt worden binnen de EU zonder dat daar regels aan verbonden zijn vanuit de implementatie van het protocol? Zo ja, resulteert dit dan in een concurrentienadeel voor Europese veredelingsbedrijven?

Zou de regering uitsluitsel kunnen geven of de benefitsharing alleen de eerste generatie van een veredeld nieuw gewas betreft, of alle volgende generaties zo vragen de leden van de CDA-fractie. Daarnaast vragen deze leden hoe wordt omgegaan met eindproducten die genetisch materiaal bevatten van verschillende genetische bronnen.

De leden van de CDA-fractie constateren dat volgens het protocol landen genetische bronnen op bepaalde wijze zouden moeten uitwisselen. Deze leden vragen of alle landen zich hieraan zullen houden. Op welke wijze worden de verdragspartijen bijgestaan en gecontroleerd ten aanzien van de implementatie en handhaving van het protocol? Wat zijn de mogelijkheden voor een bedrijf indien een land dat het protocol geratificeerd heeft niet aan de eisen voldoet?

Is een bedrijf niet aansprakelijk als hij genetische bronnen uit een bepaald land gebruikt indien dat land niet aan de voorwaarden genoemd in paragraaf 3.2 (MvT) voldoet? Is het zo dat indien er landen zijn die het protocol ratificeren, maar geen regelgeving hebben, geen ABS verplichtingen hebben? Wat gaat de Nederlandse overheid doen als landen zich niet aan hun verplichtingen houden?

Mag genetisch materiaal gebruikt worden waarbij pas een financiële compensatie volgt op het moment dat er een product is dat commercieel wordt verkocht, zijn dergelijke afspraken mogelijk?

De leden van de SP-fractie hechten veel waarde aan een eerlijk, transparant en toegankelijk geschillenbeslechtingsmechanisme voor het oplossen van conflicten over genetisch materiaal.

Hoe wil de regering transparantie van dergelijke processen waarborgen? Hoe wil de regering toegankelijkheid hiervan waarborgen? Hoe wordt de geschillenbeslechtingsclausule uit 3.3 (MvT) vormgegeven? Waar komt dit terug in de wetstekst of de verordening, hoe verhoudt zich dit met het nationaal contactpunt? Hoe beziet de regering mogelijke tegengestelde belangen en meningen van inheemse volkeren en centrale overheden? Hoe werkt de regelgeving uit in het geval dat de inheemse bevolking het totaal oneens is met de centrale overheid? Worden zij dan ergens gehoord in geval het een Nederlands bedrijf betreft? En hoe kunnen zij de weg vinden in het Nederlandse en Europese juridische systeem in geval van conflict en worden zij hierin ondersteund op enigerlei wijze? In hoeverre zal het geschillenbeslechtingsmechanisme toegankelijk zijn voor inheemse groepen, kunnen zij hier gehoord worden? Hoe is dit in geval van bezetting, of conflictgebieden (bijvoorbeeld Westelijke Sahara). Hoe wordt beoordeeld of inheemse kennis of genetische rijkdom waarover inheemse volkeren beschikken daadwerkelijk is verkregen met instemming van de inheemse volkeren? Wie beoordeelt dit? Kan dit voorliggen bij het geschillenbeslechtingsmechanisme? Hoe werkt de regelgeving uit in het geval er een overeenkomst is gesloten met het land in kwestie, het land heeft van tevoren toestemming gegeven, echter na verloop van tijd blijkt een product een dergelijk commercieel succes dat de vergoeding achteraf totaal niet in verhouding blijkt te staan met de opbrengsten uit de genetische bron. Kan een representant dan alsnog een klacht indienen?

In hoeverre kunnen landen een beroep doen op geschillenbeslechtingsmechanisme voor zaken die verder teruggaan in de historie, bijvoorbeeld een rijstsoort die al voor het protocol ook buiten het land van oorsprong werd verhandeld maar in aangepaste versie gepatenteerd dreigt te worden door een westers bedrijf? Waar ligt de grens van historische rechten (de aardappel komt ook van origine uit Latijns Amerika: Peru of Chili) en op welke criteria wordt dit beoordeeld, zo vragen de leden van de SP-fractie.

De leden van de VVD-fractie constateren dat in het kader van de rechtszekerheid de regering stelt dat de Europese ABS-verordening alleen over genetische rijkdommen gaat die verkregen worden na de inwerktreding. Kan de regering uiteenzetten hoe dat gehandhaafd zal worden? Dienen organisaties zoals veredelaars of universiteiten actief of passief te bewijzen dat zij genetische rijkdommen voor de inwerkingtreding in het bezit hadden? Zijn deze extra lasten meegenomen in de berekening van de lastenverhoging als gevolg van de ABS-verordening? Zo nee, waarom niet?

Voorts lezen de leden van de VVD-fractie dat er binnen de Europese Unie nog discussie is in hoeverre de verordening ook van toepassing is op materiaal dat wordt gebruikt onder de kwekersvrijstelling. Kan de regering een appreciatie geven van de verhoudingen binnen de Europese Unie, van zowel de Europese Commissie als de verschillende lidstaten? Kan de regering de Kamer nader informeren wanneer er ontwikkelingen zijn in deze discussie en wanneer deze discussie beslecht is?

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie zijn fel gekant tegen patenten op leven. Zij zijn er dan ook blij mee dat de regering zich inzet voor de brede veredelingsvrijstelling. Het is erg belangrijk om de vrije veredeling van gewassen te bevorderen en te voorkomen dat een handjevol bedrijven de controle over ons voedsel krijgt. Dat is een Kamerbrede wens. Graag horen deze leden of er relevante nieuwe ontwikkelingen te melden zijn op het punt van het invoeren van de brede veredelingsvrijstelling op Europees niveau.

Het grote belang van de voedselzekerheid vereist naar mening van deze leden verdergaande stappen om vrije veredeling mogelijk te maken. Zij maken zich grote zorgen over de invloed die octrooien hebben op de voedselzekerheid. Octrooien op planten en dieren beperken de innovatie in de veredeling en daarmee de diversiteit van rassen voor voedselveredeling. Maar hoewel de regering deze mening deelt, deelt zij niet het standpunt dat alle octrooien op (delen van) het leven onmogelijk moeten worden gemaakt, maar zet zij zich vooralsnog alleen in voor het versterken van het kwekersrecht en het verbreden van de kwekersvrijstelling. De leden van de Partij voor de Dieren-fractie delen de mening dat dit heel belangrijk is, maar dit is nog steeds geen oplossing voor de dreigende monopolisering van onze voedselvoorziening. Kan de regering nader in gaan op dit verschil van inzicht? Juist vanuit het uitgangspunt van het Nagoya Protocol, dat de genetische rijkdom op aarde aan iedereen behoort en niet het eigendom mag en kan zijn van een bedrijf. Zonder dat de voordelen ervan worden gedeeld met de landen van herkomst is het onverteerbaar dat er octrooien worden afgegeven op deze genetische rijkdom. Graag een reactie.

Het kwekersrecht ziet bovendien alleen op plantenrassen. Kan de regering inzicht verschaffen in hoeverre de octrooiering van dierlijk genetisch materiaal en foktechnieken nu speelt? En welke ontwikkelingen de regering daarin verwacht in de nabije toekomst? Welke oplossing stelt de regering voor, als ook in deze sector patenten steeds vaker zullen voorkomen, zo vragen de leden van de Partij voor de Dieren-fractie.

De leden van de SP-fractie vinden het een goede zaak dat het Nagoya Protocol wordt geïmplementeerd. Echter, zij willen graag dat dit op een manier gebeurt die zo min mogelijk bureaucratie behelst, de kwekersvrijheid niet in de weg staat en innovatie niet tegengaat. Wat dat betreft zijn er nog enige zorgen. De sector geeft aan te verwachten dat de voorstellen grote administratieve belasting met zich mee brengen en zo innovatie en kwekersvrijstelling tegengaat. Kan de regering hierop reageren? De leden van de SP-fractie maken zich met name zorgen over het midden- en kleinbedrijf. Bevat de traceringsplicht ook bestaande commerciële rassen? Hoeveel stappen vooruit en achteruit gaat de tracering- en administratieplicht? Bestaat het risico dat kwekers hun planten niet meer durven uit te geven om verder mee te kweken door de nieuwe regels? Welk overleg is er geweest met Plantum? Welk overleg is geweest met ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties?

In hoeverre vallen bestaande rassen onder de scope van de Nationale en Europese regelgeving omtrent administratie en traceerverplichting?

De leden van de SP fractie-maken zich zorgen en vragen speciale aandacht voor de positie van zadenbanken / genenbanken. Wil de regering specifiek in gaan op de situatie van zadenbanken? Exact welke administratieve lastenverzwaring krijgen zij? Komen zij in de problemen door de administratieve lasten van de voorliggende wetgeving? Welk overleg is er geweest?

De leden van de VVD-fractie constateren dat de regering een inschatting maakt dat ongeveer 5% van al het gebruikte genetische materiaal onder de ABS-verordening valt. Waarop is dit cijfer gebaseerd? Is de uitvoering van de verordening en de wijze waarop Nederland het protocol implementeert wel in proportie met de financiële gevolgen?

Voorts lezen deze leden een aantal aannames ten aanzien van de lastendrukverhoging. Waar is op gebaseerd dat het voldoen aan de zorgvuldigheidseisen en het beschikbaar stellen van de informatie slechts een uur kost? Is hier ook rekening gehouden met het uitzoeken en verzamelen van de informatie ten behoeve van de zorgvuldigheidseisen? Waarop is het uurloon van € 45,– gebaseerd? Zijn deze aannames gedeeld en besproken met de sector? Zo ja, worden de aannames gedeeld door de sector? Zo nee, is de regering bereid alsnog het gesprek met de sector aan te gaan?

Daarnaast lezen de leden van de VVD-fractie dat er in sommige gevallen een nieuw systeem opgezet moet worden. Waarop zijn deze cijfers gebaseerd? Er wordt gesproken over het opzetten van een eenvoudig systeem. In hoeverre is er keuzeruimte om van een eenvoudig systeem te kunnen spreken? Dienen alle bedrijven niet minimaal aan een aantal vereisten te voldoen ongeacht de omvang van het bedrijf?

De leden van de VVD-fractie constateren dat bij de inspectie wordt uitgegaan van een gemiddeld bedrag van € 37,– per uur op basis van het Standaard Kostenmodel. Op welk jaar zijn de aannames van het model gebaseerd en onder welke categorie laat de regering de kosten voor toezicht vallen? Vanuit de sector hebben wij begrepen dat de veredelingssector hogere kosten kent voor inspectie. Kan de regering dat verschil van inzicht verklaren?

In navolging van de motie van het lid De Liefde (Kamerstuk 27 428, nr. 253) vragen de leden van de VVD-fractie de regering uitgebreid in te gaan op de financiële gevolgen van het voorstel. Kan de regering daarbij nader in gaan op de gevolgen voor kleine, middel en grote bedrijven? En kan de regering daarbij breder in gaan dan op de lastenverzwaring en dus ook in gaan op de te verwachten gevolgen door de onderhandelingen over het verkrijgen van genetische rijkdommen, het voldoen aan de zorgvuldigheidseisen en het verzamelen van afdoende bewijs dat genetische rijkdom voor de invoeringsdatum is verkregen?

Ten slotte vragen de leden van de VVD-fractie of en wanneer de gevolgen van de implementatie van het Nagoya Protocol en de ABS-verordening geëvalueerd worden in samenspraak met de Kamer? En is daar dan naast oog voor de consequenties voor de lasten ook ruimte om te bezien in hoeverre het gewenste resultaat in de praktijk wordt behaald?