Nr. 7 BRIEF VAN DE ALGEMENE REKENKAMER

We besteden in deze brief aandacht aan de volgende onderwerpen:

• 1. Artikelindeling waterkwaliteit en waterkwantiteit;

• 2. Waterkwaliteit;

• 3. Actualisering webdossier Ruimtelijke inrichting;

• 4. Terugblik Waddengebied;

• 5. Beschikbaarheid open-data;

• 6. Zelfrapportage: opvolging aanbevelingen Algemene Rekenkamer;

• 7. Aankondiging twee publicaties:

  • • Instandhouding hoofdwegennet;

  • • Belastinguitgaven en milieueffecten.

Nederland voldoet aan de juridische verplichtingen jegens de EU inzake de KRW. Bij de uitvoering van het beleid maakt Nederland gebruik van de beleidsruimte die de EU-regels bieden:

• – Nederland heeft 98% van de waterlichamen die onder de KRW-verplichtingen vallen, aangemerkt als «kunstmatig» of «sterk veranderd». Hierdoor hoeven ze aan minder strenge kwaliteitseisen te voldoen;5

• – Voor 86% van de waterlichamen wordt de realisatie van de waterkwaliteitsdoelen uitgesteld tot na 2015;

• – In de periode tot 2015 heeft Nederland vooral maatregelen ingezet waarover snel bestuurlijke overeenstemming kon worden bereikt. Tot nu toe zijn onder andere onderzoeksmaatregelen, herstel lekke riolen en uitvoering actief visstands- of schelpdierstandsbeheer gerealiseerd. Meer complexe of kostbare maatregelen zijn uitgesteld tot na 2015.

Er bestaat onduidelijkheid over de voortgang die is geboekt bij de uitvoering van de maatregelen. Dit heeft een aantal oorzaken:

• – Mede door de decentralisatie van het natuurbeleid zijn er veel overheidslagen – centraal en decentraal – bij de uitvoering betrokken, die elk informatie over de voortgang van afzonderlijke KRW-maatregelen op verschillende manieren groeperen en presenteren;

• – De indeling van de voortgangsinformatie over de KRW-maatregelen (die zijn vastgelegd in stroomgebiedbeheerplannen) verschilt van jaar tot jaar en is ondoorzichtig en niet vergelijkbaar. In regionale en nationale voortgangsrapportages wordt geen duidelijk en consequent onderscheid gemaakt tussen verschillende typen maatregelen (basis en aanvullend, rijks en regionaal, landelijk en gebiedsgericht);

• – Over Natura 2000-gebieden is nauwelijks voortgangsinformatie beschikbaar. De meeste beheerplannen voor deze gebieden zijn nog niet klaar, vooral door de vertraagde Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)6 die betrekking heeft op 133 van de 162 Natura 2000-gebieden.

Het ontbreekt aan een compleet en actueel inzicht in de resultaten van het beleid. Het is daardoor niet duidelijk of Nederland op schema ligt om de doelen te behalen:

• – In de jaarlijkse rapportage «Water in Beeld» van IenM wordt niet gerapporteerd over de effecten van (afzonderlijke) maatregelen op de ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater. De (niet-verplichte) factsheets die daarnaast jaarlijks door waterbeheerders voor alle waterlichamen worden opgesteld, bevatten geen informatie over de effecten van de uitgevoerde maatregelen;

• – Nederland is verplicht aan de EU gegevens te verstrekken over de voortgang van de implementatie van het maatregelenprogramma. Deze gegevens laten weinig vooruitgang zien ten opzichte van de situatie in 2009 bij de start van de beleidsuitvoering. De aanvullende, gedetailleerder methode voor monitoring en effectmeting die Nederland gebruikt geeft een positiever beeld;

• – De vooruitzichten om de ecologische doelen voor de waterkwaliteit voor de «sense of urgency»-gebieden te behalen in 2015 zijn niet gunstig, aangezien de voortgang bij het terugdringen van stikstof en fosfor in het water stagneert.7

In de komende periode worden verschillende aspecten van het beleid geëvalueerd. Momenteel is een evaluatie gaande van het Informatiehuis Water,8 eind 2014 start de consultatie over de concept-waterbeheerplannen voor Rijk en regio’s en voor 2015 staat de beleidsdoorlichting over «waterkwaliteit» geagendeerd. Voor de concept-waterbeheerplannen en de beleidsdoorlichting «waterkwaliteit» is het essentieel dat deze worden gebaseerd op actuele en volledige informatie over voortgang, uitgaven en effecten van het beleid ter verbetering van de kwaliteit van oppervlaktewater. We bevelen aan om het inzicht in deze informatie te vergroten en structureel in te bedden in bestaande en geplande informatie-arrangementen zoals de recent door de Minister toegezegde jaarlijkse «Staat van het Water».

We bevelen tevens aan om, in samenspraak met andere betrokken partijen, deze informatie op eenduidige wijze te verwerken in de informatiesystemen van het Informatiehuis Water, en vervolgens toegankelijk te maken voor het publiek door middel van open data en geo-informatie.

Op deze wijze brengen we niet alleen de rijksinvesteringen in het fysieke ruimtelijke domein via een stroomschema in beeld, ook zetten we een groot deel van deze rijksuitgaven in de MIRT-projecten op kaart (open geo-spending).

Hiermee krijgt u een beter beeld van de stand van het MIRT voor 2013: wat is de rijksbijdrage, wat is de geplande doorlooptijd, welke uitgaven zijn hierop gedaan in 2013 en welk percentage van het budget is tot nu toe verplicht en besteed. U kunt dit als achtergrondinformatie betrekken bij uw komende gedachtewisseling met de Minister over het MIRT.

Op 28 november 2013 publiceerden wij ons onderzoek Waddengebied, natuurbescherming, natuurbeheer en ruimtelijke inrichting (Kamerstuk 29 684, bijlage nr. 108). We concludeerden dat de recente decentralisatie van het natuurbeleid en van de geldstromen bestemd voor verbetering van de ecologie en de economie van het Waddengebied nog niet heeft geleid tot een gestroomlijnd beheer in het gebied.

Een belangrijke oorzaak daarvoor is dat er dertien beheerders in het gebied zijn die niet altijd goed samenwerken. Verder maakt de nieuwe bestuurlijke organisatie niet duidelijk welke bestuurlijke laag (Rijk, provincie of gemeente) nu «echt» over het Waddengebied gaat. Wij achtten het van belang dat het rijksbeleid voor het Waddengebied door de Minister van Infrastructuur en Milieu gerichter en eenduidiger wordt aangestuurd en gecoördineerd. We raadden de bewindspersonen van IenM en Economische Zaken (EZ) daarom aan eerst «pas op de plaats» te maken en stil te staan bij de vraag wat – gegeven de doorgevoerde decentralisatie en de lopende discussie over de kerntaken van de Waddenprovincies en -gemeenten – precies de rijksambities voor het Waddengebied zijn en welke instrumenten vanuit het Rijk worden ingezet om deze ambities te bereiken. Daarbij hoort ook het antwoord op de vraag welke bewindspersonen gaan over de realisering van deze ambities. De volgende stap zou dan een daaruit voortkomend eenvormiger inrichting van beleid en beheer van het Waddengebied moeten zijn.

Mede als gevolg van de Europese Inspire-richtlijn uit 2007 – heeft de Minister van Infrastructuur en Milieu inmiddels een groot aantal (geo)datasets als open datasets ontsloten. Hiermee is de Minister een van de koplopers in het aanbieden van open data. Een andere positieve ontwikkeling betreft het opnemen van een verplichting in de nieuwe ontwerpvervoer- en beheerconcessies voor het hoofdrailnet en voor de hoofdspoorweginfrastructuur om actuele reisinformatie, zoals prestaties per traject en reizigersaantallen, als brondata publiek beschikbaar te maken.

De Minister heeft als ambitie om per 1 januari 2015 alle gestructureerde data actief openbaar te maken (uitgezonderd bedrijfsvoeringsdata). Hiervoor heeft zij in 2013 een data-inventarisatie laten uitvoeren. Wij bevelen de Tweede Kamer aan om de Minister van Infrastructuur en Milieu te vragen om de uitkomsten van de uitgevoerde data-inventarisatie en haar «road map» met de Tweede Kamer te delen.

De afgelopen decennia is het Nederlandse hoofdwegennet voortdurend uitgebreid en verbeterd. Het netwerk dat er nu ligt is van hoge kwaliteit en van grote maatschappelijke betekenis. Voor een vlot en veilig gebruik van het hoofdwegennet is het van belang dat de wegen en de «kunstwerken» (bruggen, tunnels enzovoort) goed en doelmatig in stand worden gehouden. Dit vergt maatregelen op het gebied van beheer, onderhoud, renovatie en vervanging. De instandhouding van het hoofdwegennet is de verantwoordelijkheid van de Minister van Infrastructuur en Milieu; Rijkswaterstaat zorgt voor de uitvoering.

Hoe ze dat doen en of de instandhouding ook doelmatig gebeurt? Daarover gaat een onderzoek dat wij tegelijk met deze brief publiceren. We onderzochten ook de budgetten die voor het onderhoud beschikbaar worden gesteld en de kwaliteit van de informatie die hierover door de Minister aan de Tweede Kamer wordt verstrekt.

We wijzen de Tweede Kamer graag op de naderende publicatie van een studie naar belastinguitgaven en milieu. Met deze studie bieden wij inzicht in de aard en omvang, het financieel belang, de effectiviteit en de mogelijke milieueffecten van alle belastinguitgaven, zoals vermeld in de miljoenennota’s van 2012 t/m 2015.

Wij richten ons op regelingen met mogelijke milieueffecten omdat het kabinet in november 2011 heeft aangegeven dat het in beginsel voor het afschaffen van milieuonvriendelijke regelingen is.10 Veel van de Europese en nationale regelingen zijn echter in het leven geroepen voor doelen die niet (primair) op milieu zijn gericht. Het kabinet stelde daarom dat per geval een heroverweging zou plaatsvinden om de oorspronkelijke doelen af te wegen tegen de ongewenste milieueffecten. We hopen de publicatie van de studie later in het najaar aan uw Kamer te melden.