Nr. 7 BRIEF VAN DE ALGEMENE REKENKAMER

De begroting 2015 van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voldoet aan de regels die hiervoor zijn opgesteld in de Rijksbegrotingsvoorschriften. Maar wie in deze begroting informatie zoekt over het (extra) geld dat voor onderwijs beschikbaar is gekomen, en de koppeling van dit geld aan prestaties en beoogde effecten op maatschappelijk relevante terreinen, zal zich beperkt bediend voelen. Hetzelfde geldt voor wie inzicht zoekt in de risico’s die het departement loopt op de bedragen waarvoor het garant staat: aan de rijksbegrotingsvoorschriften is voldaan, maar voor een volledig inzicht is meer informatie nodig.

Onze aandachtspunten zijn in het kort:

• – Extra geld voor onderwijs: achtergrondkennis nodig voor goed overzicht

• – Meer duiding van uitstaande garanties gewenst

• – Geen informatie over realisatie en gevolgen bezuiniging op cultuur

• – Voorsprong op gebied van open data kan worden vergroot.

De begroting 2015 van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap omvat € 36.042 miljoen aan uitgaven en € 1.256 miljoen aan ontvangsten. In de onderstaande tabel hebben we de uitgaven per artikel in kaart gebracht, en aangegeven in welke paragraaf van deze brief ze aan bod komen.

De begroting 2015 is de eerste begroting waarin de bestemming van alle extra bedragen zichtbaar zou moeten zijn. Voor een volledig beeld van de intensiveringen is echter kennis vereist van de inhoud van aanvullende documenten2.

Daarnaast worden de NOA-middelen en de middelen uit de Begrotingsafspraken 2014 op verschillende manieren en op verschillende plaatsen toegelicht. Ook zijn er verschillende bestemmingen en bestedingsvoorwaarden opgenomen voor beide middelen. Zo worden de NOA-gelden zonder concrete bestemming toegevoegd aan de lumpsum voor onderwijs. En omdat de lumpsum geen specifieke bestedingsvoorwaarden kent, is het onzeker hoe dit extra geld in de praktijk wordt besteed aan onderwijs en onderzoek. Tegelijkertijd zijn aan een deel van de Begrotingsafspraken 2014 wel specifieke voorwaarden gesteld. En dit levert inherente spanning op tussen het budgetrecht van het parlement en de autonome schoolbesturen.

Het Nationaal Onderwijsakkoord bevat onder andere afspraken over de verbetering van de kwaliteit van leraren (zie kader) en schoolleiders en bijscholing van bestaande docenten en schoolleiders. Een groot deel van het totale bedrag dat het NOA met zich meebrengt, was al toegezegd in het regeerakkoord van het kabinet-Rutte/Asscher. De verdeling van de NOA-middelen is opgenomen in bijlage 2 (het verdiepingshoofdstuk) van de begroting. In de begroting van 2014 was al € 25 miljoen NOA-geld opgenomen (voor onderzoek). In de begroting van 2015 wordt daar € 187 miljoen aan toegevoegd. Deze bedragen zijn cumulatief, in totaal is € 212 miljoen aan NOA-gelden begroot in 2015. Figuur 2 bevat de verdeling per sector.

In de begroting van het Ministerie van OCW is niet aangegeven welk deel van de NOA-middelen wordt besteed aan de kwaliteit van de leraren. Wel geeft artikel 9 «Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid» (een van de) informatie over de middelen hiervoor (zie kader).

Eind 2013 heeft het kabinet-Rutte/Asscher met D66, ChristenUnie, SGP en de coalitiepartijen afspraken gemaakt over:

• – extra middelen voor onderwijs en onderzoek (€ 600 miljoen);

• – terugdraaien van de bezuiniging «afschaffen gratis schoolboeken» (vanaf 2015 € 277 miljoen, vanaf 2019 € 275 miljoen);

• – vertragen en halveren van de bezuiniging op de Nederlandse Publieke Omroep (€ 50 miljoen);

• – een rijksbrede herschikking en verlaging van subsidies. Het Ministerie van OCW leverde hierbij € 2,4 miljoen in.4

De beleidsagenda in de begroting geeft de verdeling van de middelen naar maatregelen weer. Het verdiepingshoofdstuk bevat de verdeling per beleidsartikel (zie figuur drie).

Eerdere berichtgeving van de Minister van OCW over de Begrotingsafspraken 2014 bevatte een specificering van de bestemming van de gelden. Deze specificering heeft de Minister ook in de Begroting 2015 opgenomen. Zie onderstaande tabel.

Eerdere berichtgeving van de Minister van OCW over de Begrotingsafspraken 2014 bevatte een specificering van de bestemming van de gelden. Deze specificering heeft de Minister ook in de Begroting 2015 opgenomen. Zie onderstaande tabel.

In 2010 kondigde het kabinet-Rutte/Verhagen aan dat een bezuiniging zou worden doorgevoerd op de uitgaven aan cultuurbeleid, die zou oplopen tot structureel € 200 miljoen in 2015. De bezuiniging heeft betrekking op zowel specifieke uitgaven als op de uitgaven binnen de basisinfrastructuur ten aanzien van subsidieverstrekking aan cultuur. De begroting 2015 bevat geen informatie over de realisatie en de gevolgen van de bezuiniging op cultuurbeleid in 2015.

De begroting bevat wel de realisatie van de uitgaven aan cultuur van het afgelopen jaar, de raming voor de uitgaven van dit jaar en een raming van de uitgaven voor de komende jaren. Hier ontbreekt echter een toelichting op hoe deze cijfers relateren aan de voorgenomen bezuiniging, waardoor niet duidelijk wordt in hoeverre deze is gerealiseerd5.

De rijksoverheid moet meer het voortouw nemen in het actief digitaal beschikbaar stellen van de openbare data waar zij over beschikt. Daarmee neemt het inzicht in de besteding van belastinggeld toe, ontstaan kansen voor hergebruik van data en wordt de overheid gestimuleerd om te innoveren en efficiënter te werken. Hiervoor is het van belang dat de departementen weten over welke data zij beschikken en welk deel daarvan openbaar is en dus als open data kan worden aangeboden. Een en ander constateerden wij in ons Trendrapport open data (maart 2014).

Om het gebruik van open data een verdere impuls te geven, is inzicht in de beschikbare data, via bijvoorbeeld een data-catalogus of een data-inventarisatie, een belangrijke voorwaarde. Dit biedt niet alleen inzicht in welke data men in huis heeft, maar het is ook cruciaal voor het bepalen welke data al dan niet op korte termijn open kunnen en welke niet.

Wij merken op dat veel onderwijsdata al als open data via data.overheid.nl en data.duo.nl beschikbaar worden gesteld. Dit zijn de grootste bronnen van open onderwijsdata in Nederland. Een positieve ontwikkeling is ook dat de Inspectie van het Onderwijs voornemens is toezichtgegevens in de nabije toekomst als open data beschikbaar te stellen.6 Ook cultuurdata worden breed beschikbaar gesteld en benut in apps en websites. Zo ontsluit het Nationaal Archief via de website www.gahetna.nl veel archiefmateriaal, foto’s en kaarten.

Een voorbeeld van data die op korte termijn door de Minister van OCW aanvullend opengesteld zouden kunnen worden zijn de beschikbare data bij Stichting Cito en de Stichting Leerplanontwikkeling Nederland (SLO). De te subsidiëren activiteiten van Cito en SLO worden na de herziening van de Wet houdende regels voor subsidiëring van landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (Wet SLOA) aangemerkt als dienst van algemeen belang. Daarbij is tevens bepaald dat de kennis die Cito en SLO mede op basis van gesubsidieerde activiteiten hebben vergaard, van belang is voor derden en algemeen toegankelijk moet worden gemaakt.

Wij bevelen de Tweede Kamer aan om de Minister van OCW te vragen om aan te geven welke beschikbare data van Cito en SLO op korte termijn open kunnen worden aangeboden. Ook bevelen wij aan de Minister te vragen om een data-inventarisatie uit te voeren naar alle aanwezige datasets van het ministerie en onderliggende bestuursorganen en aan te geven welke data nog meer op korte termijn open kunnen worden aangeboden.

De Minister van OCW geeft aan er begrip voor te hebben dat de Algemene Rekenkamer op een aantal punten nadere informatie in de begroting gewenst vindt. De Minister wijst er wel op dat de begroting in de eerste plaats een financieel document is, en in belangrijke mate de autorisatiefunctie dient. Ze geeft daarnaast aan dat de begroting van OCW voldoet aan de rijksbrede normen die door de Minister van Financiën zijn opgesteld.

De Minister geeft per onderdeel uit onze brief een reactie:

• – Extra geld onderwijs: De besteding en de voorwaarden waaronder deze middelen aan het veld beschikbaar worden gesteld, lopen via wet- en regelgeving (waaronder de begrotingswetten). Hierdoor wordt recht gedaan aan het budgetrecht van de Tweede Kamer.

• – Garanties: Over de risico’s die OCW loopt over garantiestelllingen tussen OCW en aan OCW-gelieerde instellingen (zoals de leningen die onderwijsinstellingen in het kader van schatkistbankieren hebben afgesloten met het Ministerie van Financiën), wordt informatie opgenomen in het jaarverslag. Dit is conform de rijksbegrotingsvoorschriften.

• – Bezuinigingen op cultuur: De ontwikkelingen in de cultuursector worden gemonitord in de jaarlijkse publicatie Cultuur in beeld. De gevolgen van de cultuurbezuinigingen worden in deze publicatie meegenomen. De Tweede Kamer ontvangt Cultuur in Beeld dit jaar op 1 december.

• – Open data: De gegevens uit Vensters PO worden als open data beschikbaar gesteld in 2015, wanneer de ontwikkeling van Vensters PO is afgerond. Met de VO-raad gaat de Minister over het beschikbaar stellen van de gegevens als open data in gesprek. Informatie over de bekostiging van schoolbesturen (en de relatie met de scholen) is nu via data.duo.nl beschikbaar in PDF-formaat. Het is de bedoeling van de Minister om deze data als open data beschikbaar te maken, na vereenvoudiging van de bekostiging in het VO.

• – Opvolgen aanbevelingen Algemene Rekenkamer: De Minister geeft aan zich te houden aan de RPE 2012, en meldt dat de NVAO reeds intensief gebruik maakt van de bestaande bevoegdheden om aanvullende vragen te stellen en zelf herbeoordelingen van scripties uit te voeren.

Met deze brief wijzen we op enkele relevante onderzoeken van de Algemene Rekenkamer:

• – Bekostiging voortgezet onderwijs (Kamerstuk 31 289, nr. 193)

  Een onderzoek naar de bekostigingssystematiek van het Voortgezet Onderwijs en de redenen waarom scholen wel of niet rondkomen.

• – Brief aan de Tweede Kamer tussenrapportage verzoekonderzoek bekostiging voortgezet onderwijs (Kamerstuk 31 289, nr. 176)

  Deze brief geeft de weerbarstigheid aan van de bekostigingssystematiek binnen het voorgezet onderwijs.

• – Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? (Kamerstuk 31 497, nr. 106)

  Dit onderzoek laat zien hoe de relatie tussen de financiële gezondheid van scholen, samenwerkingsverbanden en het organiseren van het passend onderwijs er uit ziet.

Daarnaast verwachten we op het terrein van dit ministerie de volgende onderzoeken te publiceren:

• – Kwaliteit onderwijshuisvesting primair en voortgezet onderwijs (eerste kwartaal 2015)

• – Zicht op bezuinigingen: Cultuursubsidies (eerste kwartaal 2015)