Nr. 121 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Economische Zaken heeft op 18 februari 2014 overleg gevoerd met Minister Kamp van Economische Zaken over energie.

(De volledige agenda is opgenomen aan het einde van het verslag).

Voorzitter: Verheijen

Griffier: Peen

De heer Paulus Jansen (SP): Voorzitter. Gezien de overladen agenda zal ik het vandaag niet hebben over Wind op Land en de brief van Drenthe. Daarover hebben wij in april nog een debat van vier uur. Dat lijkt mij voor dat belangrijke onderwerp voldoende.

In vervolg op het debat over de gaswinning in Groningen verzoek ik de Minister de Kamer de komende tijd frequent te informeren over de voortgang van de acties. Die zijn ook door hemzelf als urgent bestempeld. Een van die urgente zaken is het herstel van de ernstige schadegevallen. Dat probleem speelt ook in Zuid-Limburg, ook al gaat het om veel minder woningen. De SP-fractie vindt het onacceptabel dat in situaties waarin vaststaat dat de schade door kolenwinning is veroorzaakt, het Waarborgfonds bij een bouwschade niet uitkeert wegens verjaring. Wij overwegen op dit punt een motie. Zou de verjaringstermijn niet sowieso geschrapt of op zijn minst verlengd moeten worden? De geldpot voor het beheer van radioactief afval is immers ook gebaseerd op eeuwigdurende zorgplicht.

Tijdens het wetgevingsoverleg in november heb ik aangedrongen op het verruimen van de statutaire activiteiten van Energie Beheer Nederland (EBN) tot geothermieprojecten. Dat past bij de huidige kerntaken van EBN en kan de uitrol van geothermie versnellen. Op dit moment wachten enkele grote projecten, waaronder het geothermieproject van de TU Delft, op een besluit over participatie door EBN. Kan de Minister voortgang melden? Als de Minister meer tijd nodig heeft om de strategie van EBN te heroverwegen, waarom sluit hij dan geen green deal af voor de twee projecten die al in de pijplijn zitten? Dan kan daar in ieder geval ervaring mee worden opgedaan.

De SP-fractie denkt dat het dringend nodig is dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) een onderzoek instelt naar de prijs die netbeheerders voor bemetering van gas en elektra in rekening brengen. Die prijs is op grond van de huidige techniek veel te hoog, omdat er in 2006 is afgesproken dat er een spaarfonds gevormd wordt voor de uitrol van slimme meters. Die pot moet inmiddels overlopen. De meters van stadsverwarming zijn gekoppeld aan die voor gas. Ook die gebruikers betalen naar onze mening dus meer dan nodig is. Tot slot zijn de tarieven voor dubbele meters bij de mensen met zonnepanelen op het dak een bron van irritatie. Wat gaat de Minister daaraan doen?

Het vastrecht op elektriciteit en gas is in zes jaar tijd met 78% gestegen tegen 7% voor de levering van gas en 4% voor de levering van elektriciteit. Sommige afnemers betalen inmiddels € 160 per jaar voor dienstverlening als een callcenter en facturering. Je gelooft je oren niet. De SP-fractie wil dat de Autoriteit Consument & Markt de bevoegdheid krijgt om het vastrechttarief separaat te toetsen. Het tarief moet geen melkkoe zijn, maar georiënteerd worden op de kosten. Is de Minister daartoe bereid? Tevens willen wij dat het standaardcontract energielevering zoals dat is gemaakt naar aanleiding van het amendement-Jansen, gekoppeld wordt aan een minimale invulling van het vastrecht, dus aan een laag vastrecht.

De Warmtewet was een initiatiefwet van de leden Ten Hoopen en Samsom en bedoeld om de rechtsbescherming van gebonden klanten te verbeteren. Er is een landelijk «niet meer dan anders»-plafond ingevoerd, maar de redelijke rendementstoets is tijdens de behandeling geschrapt en vervangen door een monitoring achteraf. Dat lijkt in de praktijk een aanmoediging voor de stadsverwarmingsbedrijven om hun tarieven richting het landelijk plafond te verhogen. Onderschrijft de Minister dat dit onwenselijk is? Is hij bereid om de check op de ontwikkeling van het rendement van de waterbedrijven te versnellen? Is de Minister ook bereid om de Autoriteit Consument & Markt de deeltarieven voor afleversets en dergelijke separaat te laten toetsen omdat sprake is van gedwongen winkelnering? In sommige gemeenten, zoals Tilburg, zijn door projectontwikkelaars bepalingen opgenomen in koopcontracten, waardoor eigenaren/bewoners aanvullend op de normale kosten nog een extra bijdrage moeten betalen. Die bijdragen staan los van de Warmtewet, maar zijn wel fnuikend voor het draagvlak voor stadsverwarming. Onderschrijft de Minister dat het variabel maken van de aansluitbijdrage of een deel daarvan onacceptabel is en dat deze bijdrage gewoon in de koopsom thuishoort? Kan de Minister bevestigen dat gebruikers die geen warmte willen afnemen, bijvoorbeeld omdat ze zonthermische panelen of pv-panelen op het dak hebben liggen, het recht hebben om afgesloten te worden van stadsverwarming?

De SP-fractie denkt dat veel tempo gemaakt moet worden met het vertalen van de nobele doelstellingen uit het energieakkoord in harde concrete maatregelen. Anders gaan wij die doelstellingen in de verste verte niet halen. Een voorbeeld is energie-efficiency in de industrie. Uit de evaluatie van het convenant voor de Meerjarenafspraak Energie-Efficiency (MEE) blijkt dat de gerealiseerde efficiency over de periode 2010 tot 2012 93% was van de voorgenomen efficiency en uitkwam op 1,6% per jaar. Dat is in totaal 23 petajoule. Voor 2013 tot 2016 is het doel 21 petajoule. Dat is ruim 25% lager dan het gerealiseerde resultaat van de afgelopen drie jaar. Feitelijk is het nog minder, omdat de realisatie altijd lager ligt dan de doelstelling. De SP-fractie vraagt de Minister om druk te zetten op het beleggen van de doelstellingen en om maatregelen te nemen waarbij het geplande effect minstens 10% boven de doelstelling ligt. Zo worden uitval en vertraging van maatregelen ingecalculeerd. Ook op dat punt overweeg ik een motie.

De heer Leegte (VVD): Voorzitter. Een verzamel algemeen overleg is een typisch moment om de voortgang op een aantal dossiers met elkaar te bespreken. Het zal vandaag dus niet gaan over de vraag waarom wij dingen doen en of wij de goede dingen doen, maar om de vraag of wij de dingen die wij doen goed doen. Ik had anders graag willen vertellen over de ambities van de VVD; hoe wij naar een nieuwe economie kunnen geraken, hoe wij moeten focussen op CO₂-besparing en hoe wij willen sturen op innovaties die uiteindelijk beter zijn dan olie. Ik had iets kunnen vertellen over onze ambitie om olie overbodig te maken door betere alternatieven te ontwikkelen. Tevens had ik een inleiding kunnen houden waarbij ik niet zou bekijken hoe wij dingen anders kunnen doen, maar hoe wij daadwerkelijk andere dingen kunnen doen. De wereld die voor ons ligt, zit vol uitdagingen. Er komen meer mensen op aarde, die gaan samenklitten in steeds grotere steden. Dat is een ontwikkeling met een enorme kans voor natuur, energie en grondstoffen. 30% van het transport over de weg heeft te maken met het vervoer van voedsel. Stel je eens voor wat er gebeurt als wij voedsel in de steden zouden verbouwen, bijvoorbeeld in de kelder van een supermarkt. Realiseer je hoeveel energie je dan bespaart en hoeveel ruimte er vrijkomt voor de natuur. Maar goed, daar gaan wij het vandaag dus niet over hebben.

Vandaag gaat het over de pragmatische voortgang der dingen en daarmee over de beleidsstabiliteit die bedrijven zo hard nodig hebben. De afgelopen week las ik artikelen over een onderzoek van Greenpeace en Natuur & Milieu naar het gebruik van biomassa. Met de uitkomst van dat onderzoek bestempelden zij sommige energiebedrijven als goed en andere als fout. Greenpeace en Natuur & Milieu waren echter partners in het energieakkoord, waarin zij zelf hebben afgesproken dat biomassa en bijstook een van de werkpaarden is om de duurzame doelstellingen te behalen. Het is niet goed als akkoordpartners nu al gaan trekken aan onderdelen van het energieakkoord. Wil de Minister de heer Nijpels in diens rol als procesbewaker vragen om een pittig gesprek te hebben met de ngo's over hun verantwoordelijkheid bij de voortgang van het akkoord en om over dat gesprek te rapporteren? De heer Nijpels komt binnenkort naar de Kamer en dan kan hij op basis van dat rapport met ons van gedachten wisselen.

Biomassa is ook belangrijk voor de transitie naar een biobased economy. Op de een of andere manier zullen wij koolwaterstofatomen ergens vandaan moeten halen om de iPads, de elektrische auto's en dergelijke te kunnen maken. Europa heeft 11% werkloosheid en de enige manier om waarde toe te voegen en tegelijkertijd duurzame werkgelegenheid te creëren, is via de maakindustrie. Een diensteneconomie is natuurlijk prachtig, maar is de slagroom op de taart die maakindustrie heet. De maakindustrie is, zoals Remco Campert het zei: als ze voor vrijen iets anders zouden verzinnen, geloof ik toch dat ik het erbij zou blijven doen. Natuurlijk moeten wij blijven openstaan voor innovatie en verandering. Natuurlijk moeten wij een betaalbaar alternatief vinden voor olie. Natuurlijk moeten wij dat doen als het water ons nog niet aan de lippen staat. Het is daarom goed dat de Minister inzet op innovatie en samenwerking met buurlanden. Onze steun voor die inzet is dan ook warm. De Minister noemt in zijn brief een paar trends waardoor de chemische industrie het moeilijk heeft, maar noemt niet de hoge oplopende kosten voor energie in Europa. Kan de Minister daar iets over zeggen? Kan de Minister ook iets zeggen over de manier waarop hij ervoor waakt dat binnen Europa een gelijk speelveld tussen de verschillende landen blijft bestaan?

Tijdens het WGO over energie in november jl. hebben wij gesproken over geothermie. Een van de onderwerpen was het Delft Aardwarmte Project (DAP). Inmiddels is het DAP een volwaardig project en is Hydreco bereid om als operator op te treden. Het project biedt grote mogelijkheden voor onderzoek en innovatietechnieken, zoals het zogenaamde doublet waarmee een prachtige link gemaakt wordt naar innovatie voor zowel geothermie als de gas- en olie-industrie. De meeste contractuele hobbels zijn genomen, maar de vraag of dit project binnen de experimenteerruimte voor EBN ligt, is nog niet beantwoord. Graag ontvang ik een reactie van de Minister op dit punt.

Vorig jaar is de motie over de zogenaamde killer-app aangenomen. Deze app kan als platform een grote bijdrage leveren aan innovatie binnen de energietransitie. Wat is de voortgang van de killer-app? Kan de Minister iets vertellen over de voortgang van de uitrol van de slimme meters?

Het fantastische van zonnepanelen is dat ze steeds efficiënter worden en daarmee in potentie een steeds grotere rol voor het stroomaanbod gaan spelen. Het is logisch om alvast te kijken naar de impact, de kansen en de bedreigingen als er straks echt veel zonnepanelen komen te liggen. Een van de kansen is dat een particuliere producent zonnestroom kan verkopen tegen de marktprijs van dat moment. Is die prijs hoog dan krijgt hij meer dan wanneer die prijs laag is. Het voordeel is dat dit innovatie zal stimuleren. Een particuliere producent die inschat dat hij vaak tegen een lage prijs zal verkopen, zal immers op zoek gaan naar buffercapaciteit in zijn huis. Een particuliere producent die veel productie wil maken, kan weer andere keuzes maken en kijken naar de momenten waarop hij stroom of energie wil leveren. Kan de Minister voor de begrotingsbehandeling van 2015 met een brief komen over een langetermijnoplossing voor het door particulieren leveren van stroom tegen de werkelijke marktprijs? Kan hij daarin ook meenemen welke rol hij ziet voor de killer-app?

Bij de bouw van windmolens moeten wij ook bedenken hoe ze straks weer zonder extra kosten voor de samenleving opgeruimd gaan worden. In hoeverre kan het opruimen van windmolens deel uitmaken van de uitvoering van de motie-Lucas (29 826, nr. 54)? Duitsland wil ongeveer 25 windmolens van ieder 200 meter hoog plaatsen bovenop de heuvelrug van het Reichswald, die zelf ongeveer 30 meter hoog is. Deze plannen hebben een ongelofelijke impact op de kern van het Nederlandse Ven-Zelderheide, maar ook daarbuiten. Aan onze kant van de grens zijn wij bezig hoogwaardige natuur te ontwikkelen en net over de grens komt, in de woorden van een bewoner, een bos witte metalen palen van 200 meter hoog. Welke mogelijkheden ziet de Minister voor de Nederlandse inwoners om hiertegen protest aan te tekenen? Wil de Minister dit protest steunen?

Wat betreft de vragen van collega Jansen over de warmte sluit ik mij aan bij de feitelijke vragen over de irritatie van consumenten.

Mevrouw Agnes Mulder (CDA): Voorzitter. Mijn fractie wil tijdens dit algemeen overleg aandacht vragen voor de schade door de steenkoolwinning in Zuid-Limburg. Ook heeft zij vragen over onder andere het bericht van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) over de gaswinning in Groningen, de Warmtewet en DELTA.

Het CDA zet grote vraagtekens bij de aanpak door de Minister van de schade door de steenkoolwinning in Zuid-Limburg. Volgens het CDA moet vooropstaan dat de schade voor de mensen in onder andere Kerkrade wordt vergoed en dat hun huizen waar nodig worden versterkt. Uit de brief van de gemeente Kerkrade die de commissie heeft ontvangen, blijkt volgens het SodM dat hogere veiligheidsrisico's niet uit te sluiten zijn. In Limburg is eeuwenlang steenkool gewonnen. Vanaf 1920 schoot de winning met 10.000 ton steenkool omhoog. De Staat nam op grote schaal deel aan de winning van steenkool in deze periode. Ongeveer de helft van de steenkool is gewonnen door de Staatsmijnen. Het is lastig voor ons om te achterhalen hoeveel de Nederlandse overheid hieraan verdiend heeft. Misschien weet de Minister dat. Wij weten wel dat de mijnen in 1975 zijn dichtgedaan, maar dat wij nu nog de negatieve gevolgen zien van het uithakken van de brandstof op vele meters diepte. Gezien de grote deelname van de Staat in de steenkoolwinning, heeft de Staat in de ogen van de CDA-fractie een extra verantwoordelijkheid.

Drie inwoners uit Kerkrade hebben een aanvraag gedaan bij het Waarborgfonds mijnbouwschade. De Technische commissie bodembeweging (Tcbb) heeft vastgesteld dat de schade aan de woningen van deze inwoners redelijkerwijs is toe te rekenen aan de winning van steenkool. Een mens met wat gezond boerenverstand verwacht dan dat de overheid zich een betrouwbare partner toont en deze schade vergoedt. Wat lezen wij echter? De Minister wil de schade niet vergoeden uit het Waarborgfonds. De reden is dat de bedrijven die geld in het Waarborgfonds storten geen steenkool in Kerkrade hebben gewonnen. Waarom hebben wij dan zo'n fonds? Waarvoor is het eigenlijk bedoeld? Artikel137 stelt: «Onze Minister kent een natuurlijke persoon bij wie zaakschade is opgetreden als gevolg van mijnbouwactiviteiten op diens verzoek een schadevergoeding toe ten laste van het waarborgfonds, indien: a. de betrokken mijnbouwondernemer failliet is verklaard, surseance van betaling is verleend of ten aanzien van hem de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen van toepassing is verklaard, of b. de betrokken mijnbouwondernemer heeft opgehouden te bestaan of is overleden, en c. de schade niet reeds geheel of gedeeltelijk uit anderen hoofde is vergoed.» Bij de schade in Kerkrade is er geen rechtsopvolger, dus is voldaan aan lid b van dit artikel en moet schade uit het Waarborgfonds worden vergoed. Bovendien staat in de nota van toelichting bij het Mijnbouwbesluit uit 2002 het volgende: « Het fonds is een sluitstuk in de bescherming van de burger tegen schade door bodembeweging, die is veroorzaakt door mijnbouwactiviteiten.» De nota van toelichting maakt geen onderscheid in vormen van mijnbouw. Waarom maakt de Minister dat onderscheid niet in Limburg en elders wel? Is de Minister bereid om het Mijnbouwbesluit toe te passen en de schade in Kerkrade uit het Waarborgfonds te vergoeden?

De Minister beroept zich op het feit dat de schade is verjaard. De CDA-fractie vindt het zeer teleurstellend dat de Minister zich op verjaring beroept. Het is de vraag of dit verweer kans van slagen heeft, aangezien de pompen in Limburg pas in de jaren negentig zijn uitgezet. Het uitzetten van die pompen kan worden aangewezen als de reden voor de schade. Zelfs al zou dat juridisch verweer kans van slagen hebben, dan vindt mijn fractie het nog niet gepast dat de Minister een dergelijk verweer voert. Meer nog dan een juridische plicht heeft dit kabinet een morele plicht om mensen schadeloos te stellen. Is dit een kwestie van onwil van de Minister? Hij hoeft zich er niet op te beroepen, maar hij doet dit toch. Graag ontvang ik een antwoord van de Minister.

In het NOS-journaal van vandaag kwam een bericht van het SodM aan de orde. Is de Minister bereid om, zoals het SodM voorstelt, onderzoek te laten doen naar de gevolgen van het kabinetsbesluit voor de verschillende regio's in Groningen en de CDA-motie uit te voeren? Het is pijnlijk duidelijk dat de Minister zijn besluit heeft genomen zonder de goedkeuring van het SodM.

Afnemers van warmte zijn boos over de nieuwe tarieven. Ik ben mij ervan bewust dat de wet pas per 1 januari jl. is ingegaan. Gezien de onrust wil ik de Minister echter vragen om er bij de ACM op aan te dringen deze problematiek heel goed in de gaten te houden. Kan de Minister de Kamer informeren over de totstandkoming van de parameters voor warmte, zodat hierover zo veel mogelijk transparantie is? Wij sluiten ons graag aan bij de vragen van de SP.

Vorige week was in het nieuws dat DELTA overweegt onderdelen te verkopen aan een buitenlandse partij. Aangezien DELTA eigenaar is van de kerncentrale in Borssele, vragen wij ons af hoe de Minister kijkt naar mogelijke verkoop van deze centrale aan een buitenlands bedrijf. Misschien wil de Minister daarop ingaan.

Eind april gaan wij windenergie uitgebreid bespreken, maar vooruitlopend daarop hebben wij een brief gelezen die de gemeente Borger-Odoorn aan de Minister heeft gestuurd. De gemeente is verbolgen over het feit dat zij als gemeente en als vertegenwoordiger van de inwoners van de gemeente Borger-Odoorn en AA en Hunze niet gekend is in het besluit van de Minister. De CDA-fractie in de Provinciale Staten heeft ervoor gepleit om te bekijken of er in de rest van Drenthe mogelijkheden zijn voor de laatste 35 MW. Hiervoor was helaas geen meerderheid. Wij hadden een beetje op de PvdA gerekend, maar misschien kan dat alsnog. Wij willen graag dat deze optie serieus wordt onderzocht voordat volautomatisch de 35 MW in de gemeenten Borger-Odoorn en Aa en Hunze terechtkomt, want wij hechten heel erg aan draagvlak. Als wij er nu niet uitkomen, wil mijn fractie dat een bemiddelaar wordt ingezet. Wij moeten met elkaar in dit land wonen, zeker ook in Drenthe, en dit moet op een goede manier worden opgelost.

De heer Vos (PvdA): Ik huil helemaal niet. Ik constateer dat er een verzoek is ingediend door het SodM en vraag om een toelichting door de Minister. Dat lijkt mij een goede gang van zaken, dus ik wacht die reactie af. Daarna zullen wij ons standpunt bepalen.

Voorzitter. Mijn fractie begrijpt dat de energiebedrijven die meewerken aan de kolendeal onder leiding van Wiebe Draijer van de SER tot een oplossing zullen komen voor de gevolgen van uitspraak van de ACM. Hierdoor kunnen de vijf kolencentrales nu niet dicht. Wat is de stand van zaken? Zijn de ondertekenaars van het energieakkoord er al uit? Dit belangrijke punt ligt nog steeds te wachten. Is er misschien wetgeving nodig die door de Kamer heen moet?

In april spreken wij uitgebreid over de inpassing van windenergie. De signalen uit de sector zijn bijzonder positief. Er wordt door iedereen heel hard gewerkt om Wind op Zee van de grond of in ieder geval op zee te krijgen. Mijn fractie is het kabinet en de Minister in het bijzonder erkentelijk. Het is een hele klus en ik heb veel bewondering voor de inzet. Wij willen wel graag duidelijkheid over de manier waarop het de komende periode gaat. Wanneer wordt wat aanbesteed? Wij hebben eerder gevraagd om een routekaart. Wind op Zee is een ingewikkelde puzzel met heel veel vragen over de aansluiting op land. Moet je die rondom de kust trekken of moet je een aantal aanlandpunten maken en waar moeten die dan komen? Er zijn ook andere vragen: gaan wij nearshore of offshore en hoe gaan wij om met de prachtige inventies van MARIN met drijvende windmolens? Hoe ziet de Minister deze roadmap in de aanloop naar dat algemeen overleg? Is hij bereid om een aanzet te geven voor het algemeen overleg, zodat wij afspraken kunnen maken?

Mijn collega van het CDA is al uitgebreid ingegaan op de kolenwinning in Limburg. Ik heb daar op dit moment niets meer aan toe te voegen. De Minister heeft het duidelijke signaal gegeven dat dit zijn aandacht heeft. Ik wacht zijn beantwoording af.

Mijn fractie deelt de grote zorgen van de VVD over de chemische industrie. De schaliegasrevolutie in de Verenigde Staten biedt bedrijven een competitief voordeel, niet alleen omdat de elektriciteitsprijs lager ligt, maar ook omdat de grondstoffen uit schaliegas goedkoper beschikbaar zijn. Ik weet dat de Minister daar oog voor heeft. Het gaat in Nederland om veel werkgelegenheid, met name in kwetsbare regio's als Zeeland en Groningen waar toch al weinig werkgelegenheid is. Ik vraag of de Minister hier naar aanleiding van de stukken op wil ingaan. Ik zie niet graag dat wij net als bij andere bedrijven achter de feiten aan moeten lopen en dat bedrijven het zo moeilijk hebben dat ze failliet gaan.

Sinds 1 januari 2014 is de Warmtewet van kracht. Mijn collega Jansen van de SP is daar al uitgebreid op ingegaan. Deze wet beschermt consumenten die warmte in plaats van aardgas afnemen. De grootste problemen lijken zich voor te doen bij blokvorming en VvE's. Het is heel goed om te horen dat de ACM erbovenop zit en dat de Minister de situatie volgt en eventueel besluiten wil nemen om wijzigingen door te voeren. Wij vragen de Minister echter om ervoor te zorgen dat mensen met vragen en klachten niet van het kastje naar de muur worden gestuurd. Het is belangrijk om hen goed te woord te staan of om te controleren dat energiebedrijven en/of de ACM dat op de juiste manier doen.

Een lang gekoesterde wens van mijn fractie is het toezicht op de veiligheid van nucleaire installaties. Dit wordt in Nederland uitgevoerd door de Kernfysische Dienst (KFD). Naar aanleiding van de motie die ik samen met mijn collega van de VVD heb ingediend en die Kamerbreed is aangenomen, heeft de Minister in het najaar van 2013 besloten om een nieuwe Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) in te stellen. De Minister meldt dat na advies van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) deze nieuwe autoriteit weer onder verantwoordelijkheid van het ministerie van I en M gaat vallen. Wij zijn heel tevreden dat deze omissie van het vorige kabinet is rechtgezet. Het toezicht op de kerncentrales is nu weer volledig onafhankelijk. Dat is erg belangrijk. Mijn complimenten voor de Minister.

Naar aanleiding van de nieuwe mogelijkheden voor het opwekken van decentrale energie in coöperatief verband, hebben mijn fractie geluiden bereikt van mensen die heel veel moeite hebben om de businesscase rond te krijgen. Het zingt op dit moment een beetje rond dat de regeling heel strak is ingericht. Het is te vroeg om daarop vooruit te lopen, maar ik wil het signaal aan de Minister meegeven en vragen of dat ook de regering heeft bereikt of dat het bij ons is blijven steken.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks): Voorzitter. Gisteren werd bekend dat het energiegebruik sinds 2006 in Europa is gedaald. In vier landen ging het omhoog; in Nederland met bijna 3%. In de meeste landen ging het naar beneden. Kan de Minister daar een reactie op geven? Vindt hij verdere maatregelen noodzakelijk?

Wij bespreken windenergie uitgebreider in april. Is de Minister echter tevreden met de rapportages door de provincies tot nu toe? Hoe loopt dat traject? Wordt het niet een schier onmogelijke opgave? De Minister wil voor de zomer duidelijkheid over de manier waarop de aantallen MW in de verschillende provincies weggezet worden. Uit het werkplan Wind op Land van de provincie Noord-Holland blijkt echter dat men pas op zijn vroegst in december 2014 besluit over de locaties. Dan schuift het allemaal wel enorm op. Ook stelt Noord-Holland extra eisen. Men wil dat voor elke nieuwe windmolen er twee oude weggaan. Dan ontstaat de situatie dat een kansrijk project zoals op de NDSM-werf in Amsterdam-Noord, waar de Minister volgens mij op visite is geweest en waarmee een green deal is gesloten, bijna onuitvoerbaar wordt. Het stadsdeel en bijna alle inwoners zijn er tevreden mee en kleine bedrijfjes op het terrein willen participeren. Het zou een voorbeeldproject moeten zijn, maar het loopt tegen een gigantische paarse krokodil aan. Graag een reactie van de Minister.

Met een energietransitie heb je ook een belastingtransitie nodig. Hoe werkt dit uit in alle verschillende regels? Ik heb een vraag over de windcoöperatie. Als je winddelen koopt in een windcoöperatie, ben je mede-eigenaar van een molen. Je betaalt dan voor de aankoop, het onderhoud en de verzekering. Dat is logisch. Je energiegebruik thuis wordt volledig belast met btw, energiebelasting en straks met de SDE-plusheffing. Het aandeel van de molen krijgt alleen de kale kilowattuurprijs. Dat is de tweede keer dat je ervoor moet betalen. De derde keer wordt het eigendom van de windmolen in de vermogenssfeer belast met 1,2%. Als je een grapje wilt maken, zeg je dat het Rijk graag wil leven van de wind.

De Minister wil dat een zakelijke eigenaar oplaadt op zijn eigen terrein, als dat enigszins kan. Ik heb via de politiek assistent van de Minister een voorbeeld doorgestuurd. Wij krijgen echter veel mails dat de ene belastinginspecteur dit heel anders behandelt dan de andere. De Minister wil graag voorwaarts met elektrisch vervoer en laadpunten, maar voor ondernemers is het onmogelijk om helderheid te krijgen voordat zij overgaan tot de dure aanschaf van een nieuwe auto. Zij willen wel weten of zij zo'n auto kunnen opladen. Volgens GroenLinks is een duidelijke richtlijn van de Minister dringend noodzakelijk.

Hetzelfde geldt voor de ontzorgmodellen voor zonne-energie. De Minister heeft hierover in de Eerste Kamer gedebatteerd en daar is een motie van mijn collega Marijke Vos aangenomen. In artikel 50 van de Wet milieubeheer staat «de eigenaar» en niet «voor eigen rekening en risico», zoals de Minister aanhaalt. Zelfs als de wet op dat punt wordt gewijzigd, vermoed ik dat zijn nieuwe collega voor belastingen gaat zeggen dat dit niet kan. De Belastingdienst zou dan het stroomgebruik moeten belasten achter de meter van mensen die aan zo'n project deelnemen. Hoe wil de Minister dit gaan behandelen? Ik begrijp dat hij hierover in overleg is met de Eerste Kamer. Wij willen helderheid voor de groene ondernemers die wij in Nederland zo hard nodig hebben.

Op de website van het Rijk staat dat de regeling voor het hanteren van het lage btw-tarief van 6% bij woningisolatie gewoon doorloopt. Ook mensen van de Belastingdienst vertellen dat. Ondertussen lezen wij elders dat dit tarief per 1 januari 2014 is afgeschaft. Het is handig als het Rijk de communicatie op één lijn krijgt. Het lijkt ons ook vrij handig om het lage btw-tarief te laten doorlopen, omdat zo de doelen van het energieakkoord kunnen worden bereikt.

Tot mijn aangename verrassing sprak mijn collega van de VVD ook wat woorden over het aardwarmteproject van de TU Delft. Ik sluit mij bij dat pleidooi aan. Het project heeft een bescheiden maar acceptabel rendement en geeft veel mogelijkheden voor onderzoek. De Minister zou zoiets juist mogelijk moeten maken en EBN daarin de ruimte moeten geven. Dit geldt ook voor het project in Vierpolder. Kan de Minister daarover wat vertellen? Hoe kan hij deze projecten van de grond helpen?

Eerder is toegezegd dat alle informatie over de ondergrond die de NAM heeft, beschikbaar kan komen. Toch zit er een kink in de kabel. Ondernemers die met diepe geothermie aan de gang gaan, hebben niets aan informatie die bewerkt is voor olie- en gasseismiek. Olie en gas bevinden zich hoogstens op 3,5 kilometer diepte. Diepe geothermie bevindt zich op 5 kilometer diepte. De ondernemers hebben de ruwe data nodig om die opnieuw te kunnen beoordelen. Zij hebben die gevraagd, maar Shell weigert hun die te geven. Wil de Minister Shell vragen om deze informatie via TNO beschikbaar te stellen?

Onder Minister Verhagen is met de Kamer een moratorium op onconventionele gaswinning afgesproken. In 2013 is een aantal opsporingsvergunningen voor koolwaterstoffen verleend, onder andere op Terschelling en Schiermonnikoog maar ook in de Peel. Kan de Minister bevestigen dat hier niet gefrackt gaat worden en dat het moratorium blijft bestaan? Als er toch op beperkte schaal gefrackt gaat worden, komt er dan in ieder geval een monitoringprogramma voor methaanuitstoot en de kwaliteit van drinkwater?

Afgelopen vrijdag kreeg de Kamer een brief waarin werd geschreven dat het beantwoorden van een aantal vragen over schaliegas tot april wordt uitgesteld. Arcadis zoekt op dit moment naar plekken en er wordt marktonderzoek uitgevoerd. Er wordt met een communicatiebureau gezocht naar de beste manier om burgers te overtuigen. De Minister schrijft ook dat overleg gepleegd wordt met de relevante partners. Met de 8 schaliegasvrije provincies en de 138 schaliegasvrije gemeenten, de milieu- en bewonersgroepen en deze Kamer wordt echter niet overlegd. Ik wil daarover graag uitleg.

Mevrouw Van Veldhoven (D66): Voorzitter. De agenda van vandaag is zo breed dat ik graag meteen overga op de inhoud. Tot aan het energieakkoord heeft Nederland bijna stilgezeten en nu het akkoord af is, moet het gaan gebeuren. Het is positief dat zo veel partijen tot overeenstemming zijn gekomen. De ACM wees echter op een belangrijk punt dat in het akkoord onvoldoende is geadresseerd. Door de kolendeal gaan Nederlanders veel betalen, maar dit deel van het akkoord hangt nog in de lucht. Hoe staat het met de oplossing voor de kolendeal? Van energiebedrijven krijgen wij signalen dat als de kolendeal op de schop gaat, wat hen betreft alles op de schop gaat. Is daarmee niet een belangrijk blok uit het energieakkoord ter discussie komen te staan? Ik hoop dat de Minister mij gerust kan stellen. Zitten alle kikkers nog in de kruiwagen?

Wij hebben een mooi rapport gekregen met aanbevelingen voor afspraken over energie-efficiency. Is de Minister van plan die aanbevelingen te verwerken in de afspraken die zijn gemaakt onder het energieakkoord?

Mevrouw Van Veldhoven (D66): Wij hebben een mooi rapportje van KPMG ontvangen over de MEE-convenanten en de energiebesparingsresultaten. Er wordt een aantal aanbevelingen gedaan om die convenanten effectiever te laten werken en ik vroeg mij af of de Minister van plan is die door te laten werken in het energieakkoord.

Voorzitter. Wij hadden het in het vorige algemeen overleg al even over de 100 petajoule aan energiebesparing. Dat is een heel ambitieuze en mooie doelstelling. Wij weten echter uit de doorrekening dat maar 22 petajoule hard is. Ik ben benieuwd of er voortgang is gemaakt bij het invullen van de rest. Ik weet dat de Minister staat voor die 100 petajoule.

Wind is een heel krachtige manier om duurzame energie op te wekken. Mijn fractie staat dan ook positief ten opzichte van windmolens. Tegelijkertijd moet je goed nadenken over de vraag waar je ze neerzet. De PvdA en de VVD willen de windmolens graag op zee binnen de twaalfmijlszone plaatsen. Dat is vlak voor de kust zodat ze vanaf het strand te zien zijn. Je zou kunnen zeggen, zoals de coalitie doet, dat dat lekker goedkoop is. Hoe weten wij echter of goedkoop hier geen duurkoop is? Hoeveel scheelt het in de kosten? Kan de Minister aangeven hoe hij beleving, kusteconomie, recreatie en toerisme gaat meewegen in zijn kosten-batenanalyse van de windmolens binnen de twaalfmijlszone?

Mevrouw Van Veldhoven (D66): Ik neem graag kennis van deze nuancering van de PvdA. Die is heel nuttig. Er is eerder van de kant van de VVD en de Minister gezegd dat het goed is omdat het zoveel kosten scheelt. Wij moeten naar het gehele plaatje kijken en daarom stel ik die aanvullende vragen.

Voorzitter. Ook de plaatsing van windmolens op land moet goed gebeuren. Wij zijn voorstander van het systeem in Nederland waarbij elke provincie naar rato een deel van onze nationale doelstelling krijgt, zodat ons nationale streven eerlijk verdeeld wordt. Het aantal windmolens per provincie is natuurlijk geen doel op zich. Het gaat om de duurzame energie die wordt opgewekt. Ziet de Minister ruimte voor flexibiliteit in de afspraken voor het behalen van de doelstelling zonder aan de doelstelling zelf te komen? Wat als een provincie zelf de meerkosten voor zonne-energie op zich wil nemen of de ene provincie met de andere afspraken wil maken over het overnemen van een deel van de doelstelling? Het halen van de totale doelstelling moet wel hard zijn. Ik kan mij voorstellen dat de Minister hierover wil nadenken. Wellicht kan hij ons hierover berichten voor het debat over de structuurvisies Wind op Land en Wind op Zee. In de provincie Noord-Holland is zeer weinig voortgang en beginnen partijen die graag aan de gang willen met Wind op Land zich ernstig zorgen te maken over de rol die de provincie daarin speelt. Ik ben benieuwd hoe de Minister daarmee wil omgaan.

Volgens mij heeft de Kamer niks aan een papieren werkelijkheid, zoals de Noorse certificaten, en vindt zij het belangrijk om goed op de kosten te letten. Groene stroom moet echt groen zijn. Met de huidige Noorse certificaten worden Nederlandse consumenten op het verkeerde been gezet. Ook het Rijk doet daaraan mee, zoals Minister Blok heeft kunnen constateren. Is de Minister bereid zich in te zetten voor een echte Europese groene energiemarkt waarbij landen alleen groene energie mogen verkopen die additioneel is aan de eigen doelstelling, eventueel conform de CO₂-prestatieladder? Wanneer komt de kabinetsbrief over de inkoop van groene stroom door de overheid?

Veel van de collega's hebben aan de Warmtewet gerefereerd. Wanneer mensen afhankelijk zijn van blokverwarming, kunnen zij niet naar een andere aanbieder overstappen. Daarom beschermt de Warmtewet bewoners tegen te hoge tarieven. In sommige regio's zijn de energiekosten weer verhoogd; wij hebben signalen gekregen uit Tilburg en Leiden. Je kunt daar vragen bij stellen. Op welke manier worden de door de ACM vastgestelde tarieven geëvalueerd? Hoe wordt de redelijkheid voor het tarief van een warmtewisselaar eigenlijk getoetst? Tot wanneer mogen jaarlijkse aansluitkosten in rekening gebracht worden? Ook zijn er nog enkele onduidelijkheden over de Warmtewet. Als veel grote en kleine verbruikers met samen één gasaansluiting meer dan 1.000 kilowatt warmte afnemen, vallen ze dan wel of niet onder de wet? Hoe zit het met mensen die verhuren, maar zelf geen beschikking hebben?

Het CDA is uitgebreid ingegaan op de schade door de mijnbouw in Limburg. Ook D66 vindt dat schade die je maakt ten principale vergoed moet worden. Ik ben blij van de Minister te horen dat er een regeling voor schrijnende gevallen komt. Welke voorwaarden worden aan die regeling verbonden? Wanneer gaat die van kracht? Wat is de reactie van de Minister op de geluiden uit Drenthe en Friesland waar ook mensen melding maken van schade? Gaat het door het SodM gewenste onderzoek naar de gaswinning in het gehele gasveld van start?

Ik heb een laatste vraag over een deel van Nederland waar wij het niet vaak over hebben, maar dat toch ook bij Nederland hoort. De conclusies van het onderzoek naar het water- en energiebedrijf op Bonaire zijn zorgwekkend. De afstand tussen politiek en bedrijfsleven is te klein. Wat gaat de Minister doen met de aanbevelingen uit het rapport en wanneer horen wij daar meer over?

Minister Kamp: Voorzitter. De heer Jansen, de heer Vos, mevrouw Mulder en mevrouw Van Veldhoven spraken over Zuid-Limburg. Er zijn drie concrete schadeclaims ontvangen. Drie inwoners zeggen dat zij schade aan hun huis hebben en willen die graag vergoed zien door een uitkering uit het Waarborgfonds mijnbouwschade. Dat Waarborgfonds is gevoed met geld van bedrijven uit de olie- en gaswinning die helemaal niets met de kolenwinning te maken hebben gehad. Ik ben aangewezen als beheerder van dat fonds en moet de wettelijke bepalingen toepassen die daarvoor gelden. Ik moet ook de bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot verjaring toepassen. Ik heb de aanvragen beoordeeld en de conclusie getrokken dat ik ze niet kan honoreren. Mevrouw Mulder zegt: tsja, juridische redenen, maar wij leven in een rechtsstaat. Wij hebben een heleboel dingen vastgelegd in wetten en regels omdat wij dat belangrijk vinden voor de rechtszekerheid van mensen. Dan moet je die ook toepassen. Ik heb gemeend die vorderingen te moeten afwijzen, maar vervolgens kan de rechter zich daarover uitspreken. De rechter is ook ingeschakeld en zal toetsen of datgene wat ik gedaan heb goed is.

Ik vind trouwens niet dat ik met dit besluit klaar ben. Er is in Limburg het nodige aan de hand. Sinds honderden jaren tot zestig, zeventig jaar geleden heeft er winning van kolen plaatsgevonden in Nederland, maar ook over de Belgische en Duitse grens. De effecten daarvan komen nu naar voren. Het is van groot belang om die effecten goed in beeld te krijgen. Ik heb het SodM gevraagd om zich daarin te verdiepen en te bekijken welke effecten zich op dit moment voordoen, waar die effecten door veroorzaakt worden, wat de gevolgen voor de bewoners kunnen zijn en wat er gedaan kan worden om de effecten te beperken, te verminderen of te stoppen en om de belangen van de bewoners recht te doen. Het is een veelomvattend, technisch onderzoek waaraan veel aspecten verbonden zijn. Kolenwinning heeft zich gedurende een zeer lange periode in Limburg, Duitsland en België voorgedaan. Om dat gehele proces te kunnen bekijken wat betreft toekomstige effecten en mogelijk te nemen maatregelen, hebben wij dat grondige onderzoek nodig. Ik denk dat voor het onderzoek twee jaar nodig is. Wij zullen bezien hoe het uitpakt en de benodigde maatregelen nemen. Dan zijn wij er nog niet want er moet nog iets gebeuren. Als het niet uit het bestaande fonds kan, kun je je afvragen of er geen apart fonds voor de huidige schrijnende schadegevallen moet komen. Dat is een reële mogelijkheid. Ik ga daarover spreken met gemeenten en de rechtsopvolgers van de bedrijven en andere betrokkenen, zoals de provincie. Ik ga bekijken wat redelijkerwijs gedaan kan worden, wie daaraan kan bijdragen en op welke manier wij vanuit dat fonds dingen kunnen doen waarvan wij redelijkerwijs vinden dat wij die moeten doen.

Voor de drie mensen van wie ik de aanvraag heb afgewezen, zijn er verschillende mogelijkheden. De eerste mogelijkheid is een toetsing door de rechter. Het kan zijn dat de rechter tot een andere conclusie komt dan ik en dan wordt daaraan een andere uitvoering gegeven. Als de rechter tot de conclusie komt dat wat ik heb gedaan zo moest gebeuren, komt de tweede mogelijkheid van het nieuwe fonds in beeld. Ik zal dan bekijken of de claims van deze mensen alsnog voor dat fonds in aanmerking komen. Ik heb de mensen dat ook laten weten. Ik neem de situatie in Limburg serieus. Door de mijnwinning die heeft plaatsgevonden is het grondwaterpeil stelselmatig verlaagd. Op een gegeven moment zijn de pompen stopgezet en kwam de oude situatie terug. De wisseling van het grondwaterpeil, eerst verlagen en toen weer verhogen, heeft waarschijnlijk effect op de woningen. De mensen zitten daarmee en moeten op een redelijke wijze tegemoetgekomen worden. Tegelijkertijd moet je bekijken welke risico's de grondwatervariaties en de gaten die voor de mijnwinning gegraven zijn, zowel de verticale als de horizontale gangen, opleveren. Er zijn dus drie dingen gaande: de rechter die toetst wat ik heb besloten, een nieuw fonds om te bekijken of er een alternatief is voor de schrijnende gevallen en een onderzoek om te bekijken wat ik moet doen om ervoor te zorgen dat de situatie in beheersmatige zin de verdiende aandacht krijgt. Ik neem het probleem bijzonder serieus. Vandaar deze aanpak.

Minister Kamp: Dat laatste kunnen we zeker niet uitsluiten. Terwijl we met het onderzoek bezig zijn, kan blijken dat er op korte termijn dingen moeten gebeuren. Daar sta ik zeker voor open. We moeten wel bekijken wie dat moet doen. Er zijn immers rechtsopvolgers van degenen die destijds kolen hebben gewonnen en gemeenten die hun eigen verantwoordelijkheid hebben. Het Rijk heeft ook een verantwoordelijkheid. Wij zullen in die twee jaar deze complexe problematiek, die zich in een heel lange periode heeft opgebouwd, goed in beeld krijgen en bezien wat de risico's zijn en welke maatregelen nodig zijn. Het SodM heeft aangegeven dat het die twee jaar nodig heeft en ik denk dat dat zo is. Als in de tussenperiode dingen redelijkerwijs gedaan moeten worden, zal ik niet aarzelen om die aan te pakken. Ik ben ook van plan om in de tussenperiode dat we bezig zijn met een nieuw fonds en het onderzoek, een nieuw meld- en informatiepunt in Limburg in te richten, zodat mensen in Limburg die zorgen hebben zich niet hoeven af te vragen waar ze terechtkunnen. Ze kunnen dan naar een centraal meldpunt gaan en we kunnen ervoor zorgen dat er een adequate reactie komt.

Verjaringstermijnen zijn van belang voor de rechtszekerheid. Die bepalingen zijn heel bewust in het Burgerlijk Wetboek opgenomen. Er komen de laatste tijd redeneringen naar voren waarin gezegd wordt dat je niet de verjaringstermijn maar een permanente zorgplicht moet accepteren. Dat zijn interessante redeneringen die wij zeker zullen bekijken. Als ik bij een volgende gelegenheid aan de Kamer rapporteer over het nieuwe waarborgfonds, zal ik ook rapporteren over de manier waarop wij aankijken tegen de verjaring en de verschillende invalshoeken en over de conclusies die wij daaruit trekken. Zodra ik het overleg over het nieuwe fonds voor schrijnende gevallen heb afgerond, breng ik dit in beeld. In de tussentijd kan iedereen bij het centrale meld- en informatiepunt terecht en gaat het SodM aan de gang met het onderzoek. Wat er in de tussenperiode aan urgente dingen komt, wordt aangepakt.

Minister Kamp: Mevrouw Mulder zegt: kies voor het menselijk perspectief. Dat doen wij toch? Ik zal, ook vanuit mijn eigen verantwoordelijkheid, in overleg met de rechtsopvolgers en de gemeenten bekijken of wij een fonds voor schrijnende gevallen kunnen oprichten en hun tegemoet kunnen komen. De drie mensen die een claim hebben liggen, kunnen voor dat fonds in aanmerking komen. Voor het bestaande fonds gelden een wettelijke basis en regels. Ik ben gehouden om die wettelijke regels uit te voeren. Wij hebben in het Burgerlijk Wetboek regels voor verjaring vastgelegd en op grond daarvan heb ik een besluit genomen. Ik kan hun naar mijn overtuiging op grond van dat bestaande fonds niet tegemoetkomen, maar ik ga bekijken of ik met een nieuw fonds kan komen waardoor ik dat wel kan doen. Ik denk dat ik het juridisch zuiver doe en het menselijk goed aanpak.

Voorzitter. De heer Jansen begon over warmte en anderen hebben zich daarbij aangesloten. Laten wij het onszelf niet moeilijker maken dan nodig is. De Kamer heeft het initiatief genomen voor het tarief dat voor warmte betaald mag worden. De Kamer ging er toen van uit dat de mensen die warmte afnemen, allemaal veel te veel betalen. Later is gebleken dat dat helemaal niet waar was. Desondanks dachten wij dat het toch nuttig was om iets te doen. Wij hebben toen met elkaar afgesproken dat de mensen die warmte afnemen, in ieder geval niet meer betalen dan de mensen die gas gebruiken. Daarvoor is een systeem opgezet dat in de wet is vastgelegd. Die wet heeft de Kamer samen met mij tot stand laten komen en is door de Eerste Kamer gekomen. Wij zijn die nu aan het uitwerken. Laten wij daarvoor de tijd nemen. Er komt een nieuwe wet in een markt waar eigenlijk niet zoveel aan de hand was, maar waarover wij hebben gezegd dat wij gaan ingrijpen. Laten wij bekijken of die nieuwe wet een positief effect kan hebben. De ACM, en niet de leverancier, stelt een maximumtarief voor warmte vast. Hoe de ACM dat moet doen, hebben wij keurig vastgelegd in een AMvB en de ACM past dat toe. Het maximumtarief houdt in dat de mensen niet meer hoeven te betalen dan de mensen die gas afnemen en ik denk dat wij daarmee de zaak goed op gang hebben gebracht. Dat wil niet zeggen dat er geen enkel probleem is. Er zijn reële punten naar voren gebracht door de heer Jansen, mevrouw Van Veldhoven en anderen. Ik heb die verzameld en zal bekijken of dat alle onduidelijkheden en problemen zijn die in het veld leven. Ik zal het geheel bespreken met de betrokkenen en degenen die voor de warmteafnemers opkomen, en in beeld brengen of datgene wat wij in de Warmtewet hebben vastgelegd in de praktijk goed gaat werken. Mocht dat niet zo zijn, dan bekijken wij wat wij aanvullend moeten doen. Ik zal in het tweede kwartaal van dit jaar de Kamer zowel over mijn bevindingen als over mijn conclusies rapporteren.

Minister Kamp: De Kamer heeft gedacht dat zij in dat potje moest roeren, omdat zij dacht dat er goud aan warmte werd verdiend en dat zij met een wet moest komen. Vervolgens blijkt dat er helemaal geen goud is verdiend. De bedrijven die warmte en vaak ook energie in andere vormen leveren, bekijken of hun rendement en de verkregen vergoeding voldoende zijn. Zij mogen vervolgens hun tarieven bepalen binnen de regels die de Kamer heeft vastgesteld. Daarvan kunnen wij hen niet weerhouden. Dat neemt niet weg dat dit een van de problemen is die door de Kamer naar voren is gebracht en bij de inventarisatie wordt meegenomen.

Voorzitter. Mevrouw Van Veldhoven bracht een punt over Bonaire naar voren. Op Bonaire is een energiecentrale gerealiseerd die bestaat uit dieselgeneratoren en windmolens. Er waren vermoedens bij de gezaghebber van Bonaire dat de besluitvorming rondom dat project op een aantal punten niet goed was gegaan. Ik heb toen SEO Economisch Onderzoek opdracht gegeven om een onderzoek in te stellen. SEO is een onderzoeksbureau dat een expert in dienst heeft die kennis heeft over datgene wat er speelt op de eilanden. In het rapport staat dat op onduidelijke gronden investeringsbeslissingen zijn genomen, dat relevante waarschuwingen en aanbevelingen van binnen en buiten door het Water en Energiebedrijf Bonaire (WEB) in de wind zijn geslagen en dat het algemeen belang van een betaalbare energievoorziening ernstig is geschaad, Daarbij komt dat de aandeelhouders en de raad van commissarissen zeer gebrekkig zijn geïnformeerd waardoor ze geen toezicht konden uitoefenen en dat bij de aanbesteding van het gehele project alle geïnteresseerden zich terugtrokken, op één na. Dat laatste is opmerkelijk. SEO kan ook wat betreft de opstelling van de kosten en uitgaven een bedrag van 10 miljoen dollar niet verklaren. Ik heb het rapport bekeken en besproken met de landsadvocaat en het OM. Het leek mij nuttig om de vraagpunten verder te onderzoeken, in het bijzonder die over de partijen die in een keer bij de aanbesteding wegvielen en het bedrag van 10 miljoen dollar. Ik heb de landsadvocaat gevraagd om dat onderzoek zelf uit te voeren. Hij kan er een forensisch deskundige van een van de grote accountantsfirma's voor inschakelen. Als de landsadvocaat met een advies komt, ga ik daarmee naar het OM.

Het is heel nuttig om in deze kwestie een heldere, rechte lijn te trekken en ervoor te zorgen dat wij eerst alle feiten op tafel krijgen voordat wij conclusies trekken. Los van deze punten is er op het gebied van governance sowieso een heleboel te leren door de bestuurders op Bonaire, zowel door die van het energiebedrijf als door die van het eiland, maar ook door de betrokken Ministeries van BZK en Economische Zaken. Wij zullen proberen om de aanbevelingen uit het SEO-rapport een goed vervolg te laten krijgen zodat de dingen de volgende keer beter gaan. Ondertussen heeft het Ministerie van Economische Zaken 5 miljoen euro uit de begroting vrijgemaakt om gedurende een aantal jaren ondersteuning aan Bonaire te geven. De prijzen voor elektriciteit zijn namelijk verhoogd. Om dat op een goede manier in te kunnen passen en eventueel aanvullende maatregelen te nemen en daarvoor tijd te bieden, hebben wij gedurende een langere periode een aflopend bedrag ter beschikking gesteld. Ik hoop dat ik naar het oordeel van de Kamer op deze wijze de kwestie de juiste aandacht geef.

Minister Kamp: Ik zal twee dingen doen. Ik zal de Kamer informeren over de aanbevelingen met betrekking tot governance en de voortgang van het onderzoek. Ik geef de landsadvocaat opdracht dat onderzoek te laten instellen. De landsadvocaat zal daarvoor deskundigen aantrekken. De resultaten komen bij mij en daar ga ik eerst mee naar het Openbaar Ministerie. Als ik het geheel in beeld heb, informeer ik de Kamer zodat die daarvan kennis kan nemen.

Voorzitter. Wat betreft Wind op Zee zijn er een paar opmerkingen gemaakt, in het bijzonder over Wind op Zee dicht bij de kust. Er werd gezegd dat de PvdA en VVD daarmee al glunderend hebben ingestemd en dat er windmolens vlak voor de kust zijn geplaatst. Om te beginnen denk ik niet dat die fracties dat willen. Daarnaast hebben zij helemaal niet de gelegenheid gehad om ermee in te stemmen. Ik heb alleen tegen de Kamer gezegd dat het nuttig is, ingeval wij grote bedragen gaan uittrekken voor het realiseren van windmolens op zee, dat wij bekijken of op een verantwoorde manier op een of meerdere plekken een deel van de capaciteit op zee dichterbij de kust kan worden gerealiseerd. Je moet dan een afweging maken tussen natuurwaarden, toeristische belangen en het belang van de belastingbetaler, die misschien veel meer moet gaan betalen als de windmolens verder op zee komen. De omstandigheden zijn daar moeilijker, omdat de zee dieper is, er een langere verbinding van het windmolenpark naar het land gemaakt moet worden en het onderhoud duurder is. Wij brengen dit in beeld en pas als ik mijn conclusie heb getrokken, kan de Kamer er een opvatting over hebben. Bij mijn weten heeft de Kamer nog geen opvatting en ik ook niet. Ik doe onderzoek en zodra dat er is, krijgt de Kamer dat en spreken wij verder.

Minister Kamp: Op dit moment staan er nog geen windmolens zo dicht bij de kust als in de toekomst het geval kan zijn. Als wij besluiten dat dat mag, hebben die windmolenparken andere effecten dan de windmolenparken die al gerealiseerd zijn. Het hangt wel af van de plek waar je dit doet. Als je het voor de Tweede Maasvlakte doet, is dat wat anders dan voor de kust van Egmond. Bij de Tweede Maasvlakte zijn er weer ecologische afwegingen die belangrijk zijn. Het is heel gemakkelijk om tegen Egmond, Bergen, Ameland en Zeeland te zeggen dat ze hun zin krijgen en dat de windmolens verderop in zee komen te staan. Als je de hoge kosten daarvan aan de energieafnemers in rekening brengt, moet je niet raar staan te kijken als daar ook weer mensen ontevreden mee zijn. Dat is ons bestuurlijk werk. Wij moeten al die verschillende belangen zien, er begrip voor hebben, ze beschrijven, tegen elkaar afwegen en een verantwoorde beslissing durven en kunnen nemen. Dat doen wij ook nu weer.

Voorzitter. Mevrouw Van Veldhoven zei dat er tussen de provincies soepel omgegaan moet worden met Wind op Land en dat het ook wel aardig is als men met alternatieven voor Wind op Land komt. Ik ben dat niet van plan. Voor de ambitieuze taakstelling voor energie, die voor een deel ingevuld moet worden met Wind op Land en Wind op Zee, hebben wij een positie ingenomen over wat er minimaal moet komen. Vervolgens hebben wij daar afspraken over gemaakt met het IPO en is het over alle provincies verdeeld. Ik wil daar alle provincies aan houden. Als er andere mogelijkheden zijn, is dat mooi en gaan wij die benutten. Wij hebben immers nog genoeg uitdagingen op het punt van duurzame energie. Als ik echter ga glijden wat betreft de doelstelling voor Wind op Land, creëer ik mijn eigen probleem. En ik heb al problemen genoeg.

Minister Kamp: Wij hebben eerst met alle provincies afspraken gemaakt over de verdeling. Daarna hebben wij afspraken gemaakt over het moment waarop het allemaal geregeld moet worden. Recentelijk hebben wij afspraken gemaakt over de gevolgen als dingen niet lukken. Dan zijn de provincies verantwoordelijk voor het bedenken van alternatieven en de tijdige uitvoering daarvan. Wij gaan deze afspraken nu uitvoeren. De provincies zijn met de gemeenten bezig en daar lopen de initiatiefnemers weer doorheen. Er zit een heleboel achter. Om het allemaal voor elkaar te krijgen, is het belangrijk dat je aanstuurt op de hoofdlijnen. Ik ben van plan dat te doen.

Voorzitter. Zodra een concreet project in beeld komt, ontstaat daar van alles omheen. Er zijn initiatiefnemers die een project met een bepaalde capaciteit in Borger-Odoorn willen realiseren. De provincie en de gemeente kijken er anders tegenaan en de mensen in het gebied hebben ook een opvatting. Uiteindelijk is na een heleboel overleg een conclusie getrokken en wordt gestreefd naar de realisatie van een capaciteit tussen de 150 en 185 MW. Als het bij 150 MW blijft, zal er elders 35 MW gevonden moeten worden. Waar dat precies is en op welke manier dat gebeurt, ligt bij de provincie. Iedereen heeft zijn eigen taak. Wij hebben onze verantwoordelijkheden voor het geheel, de financiering en de spreiding over het land en vervolgens ligt het bij de provincie. Misschien is er een alternatief in de omgeving van Emmen of Coevorden of zijn er andere dingen denkbaar, maar het is aan het provinciale bestuur om daarmee aan de gang te gaan. Dat zal het ook doen. Er is een stuurgroep ingesteld waarin wij samen met de provincie Drenthe, de initiatiefnemers en de gemeenten Borger-Odoorn en Aa en Hunze bekijken hoe wij dit het beste kunnen uitwerken. Er wordt een MER-onderzoek gedaan en de inspraakprocedures gaan lopen. Het gehele nette stelsel dat wij hebben opgebouwd om dit soort besluitvorming goed te laten verlopen, is gestart en de overheden zijn bereid om goed samen te werken.

Minister Kamp: Het helpt niet als ik ga vertellen welke projecten mij wel of niet aanspreken. Het helpt wel als ik, als betrokkene bij de rijksoverheid en eerst verantwoordelijke, aan de provincies duidelijk maak wat er moet gebeuren en ervoor zorg dat de provincies bevestigen dat zij dit willen doen. Ze zeggen allemaal dat ze het tijdig willen doen en dat ze met alternatieven komen als er beletselen zijn. Vervolgens moet ik die overheden ook de ruimte laten om het zelf op te pakken. De commissaris van de Koning in Noord-Holland was zelf bij de gesprekken betrokken. Andere deelnemers waren gedeputeerden uit Noord-Brabant, Groningen en andere delen van het land. De mensen waren allemaal zeer gemotiveerd, hebben heel bewust en met overtuiging de afspraken gemaakt en zijn allemaal in hun provincie bezig om die uit te voeren. Dat vertrouwen moeten wij hun gunnen. Ik zal de Kamer tussentijds informeren. Kom dan met uw opvattingen. Dat u tussentijds al zegt dat u iets een mooi project vindt en dat u wilt dat de Minister dat zegt, mag. Ik doe dat liever niet omdat ik ze graag hun eigen werk laat doen.

Voorzitter. Mevrouw van Tongeren zei dat in de meeste landen het energieverbruik is gedaald, maar in Nederland niet. Ik weet niet of wij ontzettend moeten juichen als het energiegebruik in Nederland erg gedaald is. Dat zou ook een teken zijn dat wij een groot economisch probleem hebben. Waar is het energieverbruik namelijk het meest gedaald? In de zuidelijke landen: Griekenland, Italië en Spanje. De uitzondering is Denemarken waar een forse beweging richting windenergie op gang is gekomen. Daar zijn bijzondere resultaten voor het energieverbruik gerealiseerd. Wij hebben binnen onze eigen economische context gelet op de gemaakte afspraken en de dingen gedaan die wij moesten doen. Wij hebben met het gehele veld een langetermijnafspraak over energie-efficiency gemaakt. Dat is een zeer ambitieuze doelstelling die wij de komende tien jaar gaan uitvoeren. Wat betreft duurzame energie hebben wij zowel de inhoudelijke regeling als de financiering vastgesteld. Wij zijn nu begonnen om al die ambitieuze doelstellingen uit te voeren. Zo'n onderzoek is interessant, maar wij kunnen vaststellen dat wij al besloten hebben tot al die dingen die je volgens het onderzoek moet doen.

Minister Kamp: Ik voel mij overal verantwoordelijk voor, al was het maar vanwege het feit dat ik hier over drie maanden al twintig jaar meedraai. Wij hebben voor zowel energiebesparing, als duurzame energie, als de bijdrage aan de CO₂-reductie onder grote politieke druk de meest ambitieuze doelstellingen in het regeerakkoord vastgesteld. Vervolgens hebben wij in het energieakkoord met het gehele veld afspraken gemaakt. Nu gaan wij deze vanaf 2014 tot 2023 allemaal uitvoeren. Dan kan ik wel terugkijken naar 2006 en 2012, maar daar schiet ik niet zo veel mee op. Op grond van de huidige situatie hebben wij afspraken gemaakt. Die zijn politiek en in het veld gedekt en die gaan wij nu uitvoeren.

Voorzitter. De heer Jansen en anderen hebben gesproken over de geothermie. De heer Leegte noemde een paar projecten die hij heel mooi vindt en waarvan hij vindt dat daaraan bijgedragen moet worden. EBN is ook in beeld gebracht. EBN is voor 100% een staatsbedrijf dat een rol speelt in het gasgebouw. Ik heb eerder aangegeven dat het gasgebouw, dat in de jaren zestig en daarna is opgebouwd, in een nieuwe situatie komt. Het einde van de gaswinning komt in zicht. Wij gaan voor de transitie naar duurzame energie en er zal straks op grote schaal gas worden ingevoerd. Hoe moeten wij in die nieuwe constellatie tegen dat geërfde gasgebouw aankijken en welke rol speelt EBN daarin? Ik laat een onderzoek naar het gasgebouw inclusief de rol van EBN instellen. Dat onderzoek wordt voor de zomer afgerond en dan kom ik met mijn conclusies naar de Kamer. In de tussentijd moeten wij ons goed realiseren dat geothermieprojecten mee kunnen doen in de SDE+. Als een geothermieproject een subsidie nodig heeft en die wordt toegekend, kan het project uitgevoerd worden. Inmiddels is aan tien geothermieprojecten subsidie toegekend. Ook voor de projecten die de bijzondere belangstelling van de heer Leegte hebben, geldt dat zij subsidie kunnen aanvragen. Het lijkt mij niet verstandig om daar met een staatsdeelneming in te gaan zitten en op een andere manier iets extra's te doen. Ik wil zeker kijken naar de mogelijke expertise bij EBN, die nuttig kan zijn voor dit soort projecten. Het kan echter niet zo zijn dat de gedachte blijft bestaan dat er naast de SDE-plusregeling op een andere manier geld gehaald kan worden.

Minister Kamp: Dat is niet de hoofdlijn van het onderzoek. Het onderzoek gaat over het gasgebouw als geheel en de positie van EBN als onderdeel daarvan. EBN is een kleine organisatie en voor 100% een staatsdeelneming. Daarover is meer te vertellen, maar dat zal uit het onderzoek zeker naar voren komen. In afwachting van het onderzoek ga ik EBN niet de gelegenheid geven om zich te verbreden. Integendeel, ik wil eerder dat de zaak in afwachting van het onderzoek bevroren wordt. Ik ben wel bereid om dit bij het onderzoek te betrekken, want wij hebben deze opzet voor de komende jaren nodig. De komende jaren is er een transitie naar duurzame energie en moeten wij gas gaan importeren in een grotere hoeveelheid dan wij op dit moment doen. Als wij het gasgebouw in stand houden dan is het logisch om te bekijken of de rol van EBN verbreed kan worden. Ik betrek dat bij het onderzoek, maar vooruitlopend daarop zal ik handelen zoals ik heb gezegd.

Voorzitter. De heer Leegte zei dat ik Greenpeace en Natuur & Milieu op het matje moet roepen, omdat ze dingen hebben gezegd over biomassa die hij niet goed vindt. De heer Leegte en ik kennen de natuur- en milieuorganisaties. Het is heel mooi dat ze hebben meegewerkt aan het energieakkoord en dat wij gezamenlijk afspraken hebben gemaakt. Het is ook heel goed om elkaar aan die afspraken te houden. Vandaar dat er een SER-commissie onder leiding van de heer Nijpels is ingesteld. Die zal de afspraken heel precies volgen en wij zullen elkaar daar ook op aanspreken. Ik doe dat echter in dat verband en via de heer Nijpels. Ondertussen heb ik niet het idee dat Natuur & Milieu aan mijn touwtjes danst. De organisatie heeft haar eigen cultuur en prioriteiten en daar laat ik haar graag vrij in. In verband met het energieakkoord moeten wij allemaal wel de aangegane verplichtingen nakomen.

In het energieakkoord hebben wij afgesproken dat wij in het bij- en meestoken van biomassa in de elektriciteitscentrales de 25 petajoule niet overschrijden. Bovendien hebben wij afgesproken dat wij binnen die 25 petajoule gaan bekijken hoe wij die biomassa optimaal kunnen gebruiken en het meeste rendement eruit kunnen halen, het zogenaamde cascadesysteem. Daarover vindt momenteel overleg plaats tussen de ngo's, de energiesector, het Rijk en alle andere partijen. De natuur- en milieuorganisaties sorteren daarop voor en komen al met gedachten. Laat ze die vooral in dat overleg inbrengen. Dan zullen wij bekijken wat wij daar verder mee kunnen doen.

De kolendeal is een belangrijk onderdeel van het energieakkoord. Wij hebben daarin afgesproken dat de vijf oudste kolencentrales dichtgaan. In haar wijsheid heeft de ACM uitgesproken dat dit niet mag. Wij hadden daar in het energieakkoord rekening mee gehouden en afgesproken dat de ACM de sluiting moest toetsen. Ik bijt op de tanden en zal niet zeggen dat ik het betreur; ik stel het gewoon als feit vast. Het is wel jammer dat die uitspraak is gedaan, want de partijen hebben zelf tot sluiting besloten. De vakbonden, de energiebedrijven, natuur- en milieuorganisaties en alle overheden waren daarbij betrokken. Ze hebben een groot pakket gemaakt waarvan het dichtgaan van die oude centrales een onderdeel was. De eigenaren van de energiebedrijven zijn daartoe bereid en mogen dat nu niet doen. Toch vind ik dat het wel moet gebeuren. Ook de partijen die het energieakkoord hebben afgesloten, zijn nog steeds van mening dat het moet gebeuren en bekijken onder leiding van SER-voorzitter Draijer op welke wijze dit kan. Dat is niet gemakkelijk. Er zijn verschillende varianten denkbaar, maar die hebben allemaal hun bezwaren. Mevrouw Van Veldhoven vroeg of ik uitsluit dat dit via een wettelijke regeling gaat gebeuren. Ik sluit dat niet uit, maar ik zeg wel dat al die verschillende varianten hun nadelen hebben. Wij bekijken nu of wij voor een van die varianten kunnen kiezen en het er gezamenlijk over eens kunnen worden. Het doel staat in ieder geval overeind. Wij proberen de oplossing voor het probleem in SER-verband te vinden en schatten in dat wij de Kamer hierover in het begin van het tweede kwartaal, zeg in april, kunnen informeren.

Minister Kamp: Ik stel die oproep op prijs en onderschrijf die. Ik onderschrijf niet de gedachte dat wij alle kolencentrales in Nederland moeten sluiten. Ik kijk bijvoorbeeld naar Groningen waar een grote kolencentrale net is afgebouwd. Daarin is 1,5 miljard euro geïnvesteerd door een Duits bedrijf dat in Nederland behoorlijk in de financiële problemen zit. Als je zo'n kolencentrale sluit, gaat de rekening meteen richting het Rijk. De heer Vos roept de partijen op om de afspraken die in het energieakkoord zijn gemaakt, uit te voeren. Die uitspraak ondersteun ik graag.

Voorzitter. Mevrouw Van Tongeren vroeg hoe het zit met de motie van mevrouw Vos uit de Eerste Kamer. Ik heb de Eerste Kamer daarover een brief gestuurd. Tegenwoordig wordt het vaak dubbel gedaan. De Tweede Kamer behandelt het wetsvoorstel, amendeert en komt met moties. Vervolgens dient de Eerste Kamer novellen in en komt zij ook met moties. De vraag of het de bedoeling is dat dit dubbel gebeurt, laat ik graag aan de staatsrechtgeleerden over. Ik heb met de praktijk te maken. Het lijkt mij het beste om een motie van de Eerste Kamer met de Eerste Kamer af te wikkelen. Over de uitwerking van deze motie heb ik een brief aan de Eerste Kamer gestuurd. Als mevrouw Van Tongeren daar prijs op stelt, zal ik haar een afschrift van die brief geven. Dan kan zij zelf bepalen of zij de afwerking daarvan aan haar actieve collega's in de Eerste Kamer laat of dat zij zich ermee wenst te bemoeien.

Minister Kamp: De elementen die mevrouw Van Tongeren naar voren brengt, heb ik door haar partijgenoot mevrouw Vos dubbel en dwars voorgelegd gekregen in de Eerste Kamer. Ik heb daarop gereageerd. Vervolgens is een motie ingediend waarop ik ook heb gereageerd. Ik moet daarover met de Eerste Kamer spreken en ik vind het raar om over precies hetzelfde onderwerp met dezelfde elementen ook met de Tweede Kamer te praten. Het is aan mevrouw Van Tongeren om te bepalen of zij dit wil. Ik zal haar de brief ter kennisgeving sturen zodat zij kan zien wat ik gedaan heb. De lijn in mijn brief is dat ik mevrouw Vos tegemoet kan komen door de regeling zodanig te veranderen dat je niet alleen als eigenaar van een appartement maar ook als huurder van deze regeling gebruik kunt maken. Ik heb in de brief aan de Eerste Kamer uitgelegd hoe dat vervolgens gaat gebeuren. Mijn suggestie is om daar kennis van te nemen en het punt af te laten handelen door de Eerste Kamer. Mocht het anders zijn, dan zal ik met zowel de Eerste als de Tweede Kamer over hetzelfde onderwerp communiceren.

Voorzitter. Met de slimme meter zijn wij een behoorlijk eind opgeschoten. Op 600.000 adressen hebben wij de zogenaamde kleinschalige uitrol gedaan. Ik vind het al behoorlijk grootschalig. Op 600.000 adressen zijn inmiddels slimme meters neergezet en dat heeft heel goed uitgepakt. Minder dan 2% van de mensen heeft gezegd dat men er geen prijs op stelt. Meer dan 98% van de mensen doet dat wel. Wij overleggen met de netbeheerders, de energieleveranciers, de kennisinstellingen en de partijen die bij de proeftuinen betrokken waren over de vraag hoe wij conclusies voor het vervolg kunnen trekken. Wij hebben daarbij de motie-Jansen/Leegte betrokken. Bij het vervolg van de grootschalige uitrol zal iedereen in Nederland in een niet te laag tempo de beschikking krijgen over de slimme meter. Kan er dan ook meteen met flexibele prijzen worden gewerkt? Dat is niet zo. Er kan niet afhankelijk van wat in het huishouden gebeurt met verschillende prijzen worden gewerkt. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten het gehele apparaat en de administratieve processen van de energieleverancier aangepast zijn. Bovendien is het noodzakelijk, zeg ik tegen mevrouw Van Veldhoven, dat er bij de huishoudens een infrastructuur komt waardoor ze kunnen spelen met hun energieverbruik. Je kunt in een huishouden een warmtepomp hebben of een elektrische auto of apparatuur waardoor je je wasmachine pas laat draaien als de stroom goedkoop is of als je eigen stroomvoorziening werkt. Je kunt ook regelen dat je op afstand via je telefoon je wasmachine aanzet. Het is dus zowel bij de huishoudens als bij de energieleveranciers nodig om zich daarop in te stellen. Met de slimme meter hebben wij de eerste belangrijke stap gezet. Vervolgens moeten wij de vervolgstappen zetten om ervoor te zorgen dat iedereen een bijdrage kan leveren, zodat de energieproductie en -consumptie zo dicht mogelijk bij de huishoudens plaatsvindt en zo dicht mogelijk bij elkaar is waardoor huishoudens beïnvloed worden. Het organiseren van die dingen is een mooie uitdaging voor de komende jaren.

Mevrouw Van Tongeren zei dat zij uitspraken van verschillende belastinginspecteurs heeft gelezen die in dezelfde situaties verschillend handelen. Mevrouw Van Tongeren was zo vriendelijk om mij van te voren in kennis te stellen van de vraag die zij ging stellen zodat ik mij daarop kon prepareren. Ik heb beide dossiers bekeken en vind ze niet vergelijkbaar. In het ene geval gaat het om een ondernemer die een natuurlijk persoon is en in het andere geval om een directeur-grootaandeelhouder met zijn eigen bv. Dat zijn verschillende situaties. Ik vind wel dat over de fiscale behandeling van thuislaadpunten geen misverstand mag bestaan. Ik zal ervoor zorgen dat de Belastingdienst op zijn website precies aangeeft wat wel en niet kan.

Mevrouw Mulder zei dat ik zonder toestemming van het SodM een besluit over de gaswinning heb genomen. Ik heb geen toestemming van het SodM nodig. Het SodM adviseert mij op één punt, maar ik heb rekening te houden met andere punten, zoals de leveringszekerheid, de contractuele verplichtingen en de effecten op de rijksbegroting. Ik ben het SodM erg erkentelijk voor de adviezen, maar vervolgens overzie ik het geheel en neem ik mijn besluit waarover ik verantwoording afleg aan de Kamer. Dat misverstand wilde ik even ophelderen.

In 2013 hebben wij 39 miljard m³ aardgas gewonnen in het Groningenveld buiten het Loppersumgedeelte. Dat wordt voor de eerste twee jaar naar 42,5 miljard m³gebracht en daarna gaat het terug naar 40 miljard m³. Welke effecten heeft dat voor dat gedeelte van het Groningenveld? Vlak voor de besluitvorming en als onderdeel van de stukken waarover de Kamer zich heeft uitgelaten, is een doorrekening door TNO gemaakt. De Kamer beschikt over de informatie over het effect op de bodemdaling. Ik heb verteld dat de effecten op de aardbevingsrisico's gering zijn. Wat er aan risico overblijft en hoe je daarmee moet omgaan, is een kwestie waarover de deskundigen zeer van mening verschillen. Dat kan niet zo blijven. Daarom brengen wij in de aanloop naar een nieuw winningsplan de komende tweeënhalf jaar de verschillende deskundigen bij elkaar en zorgen wij ervoor dat er een breed gedragen risicobeleid komt. Naar aanleiding daarvan kunnen wij voor de vervolgperiode redelijke maatregelen uitvoeren. Het SodM heeft hierover gisteren in een hoorzitting een opmerking gemaakt. Ik vind die interessant, vooral als die in een advies aan mij wordt gegoten. Ik zal die goed bestuderen en bekijken welke beslissing ik naar aanleiding van dat advies moet nemen.

Minister Kamp: Dat lijkt mij logisch. Er is besluitvorming over de gaswinning geweest en die is in de Kamer behandeld. Ik moet de Kamer daarover informeren. Ik heb daarover al het nodige gezegd bij de behandeling, maar het lijkt mij goed als ik binnenkort in een brief een overzicht geef van de frequentie waarin ik dat wil doen. De heer Jansen zegt dat dit in het begin wat vaker moet, zodat de Kamer kan zien of de zaak goed op stoom komt, en dat het daarna minder frequent kan. Ik zal mijn gedachten hierover op papier zetten en aan de Kamer sturen.

Voorzitter. Er werd gevraagd wat er gebeurt als DELTA, het geïntegreerde energiebedrijf in Zeeland, verkocht wordt en wat er gebeurt als de kerncentrale als geheel of apart onderdeel verkocht wordt. Ik denk niet dat het zinvol is als ik daarover speculeer. Er kan van alles gebeuren rond de twee energiebedrijven die nog niet gesplitst zijn. Er moet nog een definitieve uitspraak over gedaan worden. Als die gedaan is, moet de wet worden nageleefd en zullen bedrijven daarop reageren. Ik zal de Kamer dan informeren en de kerncentrale daarbij betrekken.

De heer Jansen zegt dat er klanten zijn die veel te veel voor vastrecht betalen en dat er een maximum voor het vastrecht in het modelcontract moet worden opgenomen waaraan energieleveranciers zich moeten houden. Ik weet niet of wij dat moeten doen. Ik denk eigenlijk van niet. Het vastrecht maakt ongeveer 6% uit van de totale energierekening die de huishoudens krijgen. Het gaat dus om een heel klein onderdeel. Wij hebben een markt voor energie gecreëerd waarin sprake is van grote concurrentie. Ieder jaar stapt zo'n 13% van de mensen over van de ene leverancier naar de andere. Als een leverancier te veel vastrecht berekent, zal de klant om die reden naar een ander kunnen gaan. Het is goed dat wij de markt kansen bieden en dat partijen zelf bekijken hoe zij de mix van het vastrecht en de overige bedragen maken. Ik wil daarin niet ingrijpen, juist omdat die markt goed werkt. Ik houd in de gaten hoe het vastrecht zich ontwikkelt. Volgens mij doen er zich op dit moment geen excessen voor en werkt de markt nog steeds goed. Als ik andere conclusies trek, laat ik die de Kamer horen.

Minister Kamp: Wij hebben twee grote evaluatieonderzoeken gedaan naar de regelingen voor het zich laten inzetten van bedrijven voor energiebesparing. Een van die regelingen is de Meerjarenafspraak energie-efficiency 2001–2020 (MJA3), het derde convenant dat wij hebben afgesloten. MJA1 is geloof ik al in de jaren negentig afgesloten. Daarna kwam MJA2 en nu hebben wij MJA3 voor de niet ETS-bedrijven. Voor de ETS-bedrijven hebben wij een ander convenant dat gericht is op energiebesparing: de MEE. Wij hebben een evaluatie gemaakt en op grond daarvan bekijken wij welke nuttige verbeteringen mogelijk zijn. Als ze passen in het energieakkoord betekent dat een energiebesparing van 1,5% per jaar van 100 petajoule. Er zijn allerlei dingen waarmee wij de energie-intensieve bedrijven tegemoetkomen, maar wij willen ook dat ze presteren op het terrein van energiebesparing. Op grond van de evaluatie bekijk ik op welke wijze ik de een-op-eenafspraken met de grote bedrijven kan maken. Ik heb in een vorig algemeen overleg het voorbeeld genoemd van een bedrijf in Noord-Brabant dat in zijn eentje meer elektriciteit gebruikt dan de gehele stad Eindhoven. Het is dus van belang dat wij met dit soort bedrijven afspraken maken. De evaluatie van de MEE betrek ik daarbij. Het wordt minder vrijblijvend en de afspraken worden zodanig dat er door de bedrijven substantieel en evenredig bijgedragen wordt aan het realiseren van onze ambities voor energie-efficiency.

De heer Leegte deed uitspraken over de maakindustrie. Ik ben het daarmee eens. Zijn enthousiasme over de maakindustrie deel ik zeer. De heer Leegte sprak over de kosten die gemaakt worden om windmolens na hun levensduur weer op te ruimen. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden. Een mogelijkheid is dat de overheid afspraken maakt over het opruimen van de windmolens met degene die wij subsidie geven. Een andere mogelijkheid is dat de gemeenten bij het verlenen van een vergunning voorwaarden stellen voor het opruimen. Er zijn ook nog andere mogelijkheden en in totaal zijn er voldoende. Het gaat erom dat we ervoor zorgen dat de mogelijkheden benut worden. Het lijkt mij heel goed om in beeld te brengen in hoeverre dat gebeurt. Dat zullen wij ook doen en ik zal de Kamer daarover informeren.

De heer Leegte sprak ook over de 25 windmolens die in het Reichswald tussen Nijmegen en Kleef worden geplaatst. Wij zijn heel druk met allerlei windmolens in Nederland, maar de Duitsers hebben er zeker evenzoveel. De Duitsers worden met de gevolgen van de windmolens geconfronteerd. De enorme subsidies voor windmolens en zonne-energie worden allemaal op de energieverbruiker afgewenteld. Het gevolg daarvan is dat de prijzen voor alle afnemers van elektriciteit in Duitsland, zoals industriële bedrijven, mkb en private burgers, met uitzondering van energie-intensieve bedrijven, 20% tot 40% hoger liggen dan in Nederland. Daarover is in Duitsland veel gaande. Bovendien hebben ze de windmolens op het land, met name in Niedersachsen en Nordrhein-Westfalen, breed verspreid en daar zijn ook veel reacties op. Het is aan Duitsland om dat verder op te lossen. In Nederland is er ook het nodige te doen rond wind dichtbij de kust, op zee en op land. Dat is ons ding en daarmee moeten wij aan de gang. De heer Leegte zei dat een paar grote projecten dichtbij de grens zijn waarover je met elkaar als goede buren zou moeten praten. Dat lijkt mij niet verkeerd. Als die grote projecten zich voordoen, bekijk ik hoe wij daarover in normale verhoudingen met onze buren afspraken kunnen maken. Ik zal het project dat de heer Leegte noemde de aandacht geven die hij vraagt, zonder dat ik in de verantwoordelijkheid van de Duitsers wil treden of die wil overnemen.

Minister Kamp: Ik heb al veel toegezegd. Bij de ambitie van de heer Leegte komt nogal wat kijken. In de eerste plaats moet je een slimme meter hebben, in de tweede plaats moeten de administratieve processen van de energiebedrijven dit mogelijk maken en in de derde plaats moet het individu als afnemer en klant die mogelijkheden thuis hebben. Als ik een elektrische auto heb, heb ik meer mogelijkheden om elektriciteit op te slaan dan als ik een auto met benzinemotor heb. Als ik een warmtepomp heb, kan ik daar ook mee spelen. Het is nogal wat om dat allemaal op gang te brengen. Wij zijn nu bezig met die slimme meters. Het vervolg daarop heb ik aangegeven, maar ik vind het geen goed idee om toe te zeggen dat ik hierover voor de begroting met een brief kom. Ik laat het bij de toezegging dat ik er aandacht aan zal geven en mij op een geschikt moment hierover tot de Kamer wendt.

Voorzitter. Mevrouw Van Tongeren stelde een vraag over de windcoöperatie. Daarop kan ik zo gauw geen antwoord geven. Ik kom er in de tweede termijn op terug. Zij sprak ook over het lage btw-tarief dat geldt voor arbeid in de bouwsector. Daar is geen misverstand over: dat tarief is verlengd. De communicatie van de regering en de Belastingdienst is daar helder over geweest. Mocht er nog ergens een website zijn waarop verkeerde informatie staat, dan corrigeren wij die graag. Ik houd mij aanbevolen voor die informatie.

Mevrouw Van Tongeren sprak over onconventionele gaswinning en schaliegas. Ik durf het niet aan om daar nu nog over te beginnen, dus ik laat dat even liggen. Misschien vergeet mevrouw Van Tongeren het wel in haar tweede termijn.

De heer Paulus Jansen (SP): Voorzitter. Kan de Minister nog iets nauwkeuriger zijn over de termijn waarop hij rapporteert over het schadefonds in Zuid-Limburg en de verjaringstermijn? Als hij dit over een maand of drie doet, kunnen wij een motie hierover vermijden. De Minister neemt een opmerkelijke houding aan tegenover geothermie. Een ruime Kamermeerderheid zegt: ga nou op zijn minst een beetje oefenen met wat je kunt doen. Het gaat niet om subsidie, maar om rendabele investeringen. Er ligt van mij een aangehouden motie die ik twee keer opnieuw heb aangehouden. Ik begin aan het eind van mijn Latijn te raken. Ik doe de Minister een laatste oproep om op dit punt wat te doen.

In de eerste termijn stelde ik een vraag over het tarief van de meetdienst voor de gas- en elektriciteitsmeters. Ik heb hierover met een vroegere Minister, die inmiddels directeur is van het IAEA, een discussie gehad. Er werd opgepot, omdat in de toekomst de slimme meters werden uitgerold. Die pot klotst inmiddels tegen het plafond. Is de Minister bereid om de ACM erop te zetten, zodat helder wordt wat er met het geld is gebeurd en of de tarieven omlaag kunnen? De SP-fractie is van mening dat de tarieven op dit moment veel te hoog zijn.

Ik denk dat ik met een motie moet komen over het vastrecht op de levering van energie en gas. De Minister kan volgens mij goed rekenen. Stel dat het vastrecht voor gas en elektriciteit € 60 per jaar is – dat is de onderkant – dan kom je uit op een bedrag van 420 miljoen euro van alleen al de huishoudens voor het recht om door een callcenter afgepoeierd te worden en een incassobureau op je afgestuurd te krijgen als je je rekening niet betaalt. Ik vind dat een merkwaardige situatie. Ik overweeg echt een motie.

Wij wachten de notitie over stadsverwarming af. Wat betreft het MEE-convenant heb ik naar aanleiding van de evaluatie van KPMG een concrete suggestie gedaan om het effect van uitval en vertraging van maatregelen te verwerken in 10% extra ambitie om daarmee weer op 100% uit te komen.

De heer Leegte (VVD): Voorzitter. Zoals ik al zei, hebben wij het vandaag niet over het doen van andere dingen, maar bekijken wij of de dingen goed gaan. De antwoorden van de Minister geven ruimte om ook over energie in den brede te praten. Wij spreken meestal over elektriciteit, een belangrijke deelverzameling, maar uiteindelijk levert elektriciteit niets tastbaars op. Wij hebben koolwaterstofatomen nodig om naar een nieuwe economie te groeien. Daarmee maken wij immers nieuwe dingen als verven, iPads, elektrische auto's en dergelijke. Daarvoor hebben wij die maakindustrie nodig die de Minister en ik zo steunen. Het is daarom goed dat Europa stuurt op één CO₂-doelstelling en vervolgens bekijkt hoe de industrie in de breedte zoekt naar de beste oplossingen. Dat zeggende, realiseer ik mij dat de Minister hier al om 18.00 uur zat en nog niet gegeten heeft. Ik vind dat een prestatie, want ik zou dat niet kunnen.

Wij komen later nog te spreken over de killer-app en de mogelijkheden voor het leveren van stroom op bepaalde tijden. Ik zal dit uitwerken in een nieuw thema voor de transitie.

Mevrouw Agnes Mulder (CDA): Voorzitter. De CDA-fractie is teleurgesteld over de reactie van de Minister over Zuid-Limburg. Wij zien mogelijkheden voor het Waarborgfonds en om ervoor te kiezen de verjaringstermijn niet op deze manier toe te passen. De Minister is er helder in geweest dat hij daar anders over denkt. Hij is bezig met een schadefonds. Misschien kan hij aangeven op welke termijn dat schadefonds daadwerkelijk gaat functioneren. Over het Waarborgfonds zou je nu al besluiten kunnen nemen en die kunnen toepassen. De mensen wachten al zolang. Het CDA vindt het niet goed dat de mensen die zo veel last hebben en zich zorgen maken, zich door de overheid gemangeld voelen. Die zou betrouwbaar moeten zijn. Misschien kan de Minister ingaan op de verlenging van de verjaringstermijn. Als de CDA-fractie met diens antwoord niet verder kan, overweegt zij een motie.

Wij zien de reactie op het advies van het SodM tegemoet. Het is goed dat wij verder worden geïnformeerd over de voortgang rondom DELTA. Wat betreft Wind op Land heeft de Minister aan Drenthe ruimte gegeven om de laatste 35 MW in te vullen. Het is goed om te horen dat het de Minister gaat om het einddoel, het totale aantal MW.

De heer Jan Vos (PvdA): Voorzitter. Volgens mij is de vraag over de routekaart voor Wind op Zee blijven liggen. Ik heb duidelijk willen maken dat in de onderzoeken naar EBN de brede, groene en duurzame energie-agenda meegenomen moet worden. Wat mij betreft moet een bedrijf de vrijheid krijgen om mee te groeien met de markt. Dat geldt niet alleen voor geothermie, maar ook voor de brede energierevolutie.

Zeeland is hard geraakt. Krimpregio's hebben het lastig en Zeeland heeft Zalco en Thermphos al verloren. DELTA heeft het moeilijk. De splitsing, die wij in vergelijking tot andere landen vrij rigoureus hebben doorgevoerd, betekent voor DELTA veel. Ik begrijp dat de Minister niet vooruit wil lopen, maar vraag hem om in het achterhoofd te houden dat er veel speelt. Wij hebben laatst op een prachtige avond alle bestuurders uit Zeeland op bezoek gehad en mij is dat toen duidelijk geworden. Daar is aandacht voor gevraagd. Dat was terecht en ik vraag graag de aandacht van de Minister daarvoor. Ik bedank de Minister voor de toezegging voor de toelichting over de gaswinning in Groningen. Wanneer kunnen wij die tegemoet zien?

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks): Voorzitter. Ik heb nog een vraag openstaan over de data voor de diepe geothermie. Als iets de toekomst is, zijn het onze jongens en meisjes op de tu's. Er wordt op de TU Delft een specifieke regeling voor de kerncentrale gemaakt. Ik roep de Minister op om ook te kijken naar het aardwarmteonderzoeksproject. Volgens mij staat in de statuten van EBN dat het zich ook met geothermie kan bezighouden, maar dat daarvoor toestemming van de Minister vereist is.

Ik stelde de vraag over schaliegas overigens mede namens mijn collega van de ChristenUnie, Dik-Faber. Zij ligt met griep in bed, dus is op dit moment zeker niet ongedurig. Ik heb eerder mondeling gevraagd of GasTerra Gronings gas met korting aan de Italianen verkoopt. Ik had daar een link bij gedaan van de Nasdaq waaruit dat blijkt. Wij lazen in de krant dat er voor 2013 een meevaller van 8 miljoen euro is via GasTerra. Kan de Minister garanderen dat wij in 2014 geen soortgelijke meevallers krijgen die ten koste gaan van meer winning in Groningen?

Ik heb bij de Minister en ook bij de Staatssecretaris eerder aandacht gevraagd voor de koolstofbubbel. Het plan was om in kaart te brengen wat het probleem is. Energiebedrijven en energieproducerende landen rekenen zich rijk doordat de fossiele voorraden ongelimiteerd op de balansen van de bedrijven staan, terwijl wij die voorraden niet in hun geheel kunnen opstoken. Ik begreep dat Staatssecretaris Mansveld zelfs Clingendael op het oog had om het in kaart te brengen. Ik ben benieuwd naar de stand van zaken.

Minister Kamp: Voorzitter. Ik zal niet herhalen wat ik al heb gezegd over het schadefonds voor Limburg. In mei kom ik echter met een brief over de besproken aspecten, inclusief de vragen of ik de mogelijkheid zie om met dit schadefonds te komen, hoe dit gaat gebeuren en hoe ik de drie kwesties die spelen erbij zal betrekken.

Ik zei dat het onderzoek naar het gasgebouw en EBN voor de zomer bij de Kamer komt. Ik moet echter de opdracht nog precies formuleren en vaststellen en daarna moet men ermee aan de gang. Ik zal ervoor zorgen dat de informatie kort na het zomerreces bij de Kamer is.

Er is opnieuw gesproken over EBN. Mevrouw Van Tongeren las voor uit de bepalingen waarin zou staan dat EBN met toestemming van de Minister mag investeren in geothermieprojecten. Dat kan daar best in staan, maar ik ben niet van plan om die toestemming te geven. Ik ben van plan om het onderzoek af te wachten en dan te bekijken wat ik met EBN en met de andere opzet in het gasgebouw ga doen. Ik ga ook bekijken welke rol EBN moet krijgen indien je het gasgebouw wel in stand laat en wat het in de nieuwe situatie zou kunnen gaan doen.

Mevrouw Tongeren vroeg naar de seismische data. Zij zei dat het gaat om ruwe data die Shell en andere ter beschikking hebben en die goed gebruikt kunnen worden voor de geothermie. Ik vind dat een interessant punt. Ik zal met Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie (NOGEPA), de koepel van bedrijven die daarover gaat, in overleg treden en bekijken hoe het met die informatie zit en hoe wij ervoor kunnen zorgen dat die zo veel mogelijk maatschappelijk nut heeft. In algemene zin vind ik dat data in het bezit van de overheid voor iedereen beschikbaar moeten komen. Zijn data in het bezit van particuliere bedrijven, dan kan ik hun dat niet voorschrijven, maar er wel met hen over spreken. Ik zal bezien op welke manier ik hierbij iets positiefs kan betekenen.

De heer Jansen zei dat ik druk moet zetten op de maatregelen in het energieakkoord, vooral wat betreft de energiebesparing. Hij zei dat als de ervaring is dat je op 93% uitkomt als je 100% wilt halen, je op 110% moet gaan zitten. Wij hebben het MEE-convenant net als het MJA3-convenant geëvalueerd. Ik ben van mening dat wij de bedrijven gemotiveerd moeten houden om in de geest van het regeerakkoord hun bijdrage aan energiebesparing te leveren. De convenanten zijn tot dusver te vrijblijvend en moeten, gelet op de ambities in de nieuwe situatie, verplichtender worden. In welke vorm wij dat precies gieten, moet ik bekijken. Ik denk dat het in ieder geval noodzakelijk is om een-op-eenafspraken met bedrijven te maken. Ik zal bekijken hoe wij de doelstelling kunnen realiseren. De aanbeveling van de heer Jansen neem ik daarbij graag mee.

De heer Vos vroeg naar de routekaart voor Wind op Zee. Ik wil niet de suggestie wekken dat het allemaal heel gemakkelijk is wat er bij Wind op Zee gebeurt. Er is een aparte wet nodig om ervoor te zorgen dat de windmolens op een geordende manier tot stand komen. Er moet nogal wat besloten worden over de verbinding van de parken op zee naar het land. Hoe doe je dat, moet je daar een netwerk voor aanleggen en welke voorzieningen heb je nodig om dat goed te laten functioneren? Dat is ingewikkelde materie waaraan wij op het ministerie momenteel heel hard werken. Ik moet nog voor de zomer met een conceptwetsvoorstel komen, omdat het wetsvoorstel op 1 januari 2015 in werking moet treden. Anders kan ik de ambities voor Wind op Zee niet tijdig realiseren. Ik was van plan om de routekaart in de toelichting mee te nemen, maar ik realiseer mij dat ik heb gezegd dat ik die eerder zou geven. Ik zal bekijken of ik vooruitlopend op het wetsvoorstel duidelijkheid aan de Kamer kan geven over wat moet worden gedaan met betrekking tot Wind op Zee en in welke volgorde en tempo wij dit willen realiseren. De Kamer krijgt die informatie uiterlijk bij het wetsvoorstel dat voor de zomer naar de Kamer wordt gestuurd.

Mevrouw Van Tongeren vroeg naar de vergunningen voor de koolwaterstoffen. Ze noemde ook schaliegas en fracken. Laat ik duidelijk zeggen hoe het zit. Ik heb een stop gezet op alles wat betreft schaliegas, omdat ik op grond van de proefboringen wil beslissen of het zin heeft om te bekijken of winning overwogen kan worden. Voordat ik over proefboringen beslis, wil ik de geschikte locaties zelf in beeld brengen en niet afwachten waar aanvragers mee komen. Wij doen dat bij de structuurvisie. De Kamer heeft daarmee ingestemd. Ik heb aangegeven welke termijn ik daarvoor nodig heb en hoe ik dat wil gaan doen. In de tussentijd doe ik niets wat daarmee in strijd is. Ik heb de zaak bevroren en houd mij nu bezig met de structuurvisie. Voor de conventionele gaswinning worden al sinds jaar en dag op kleine schaal frackingtechnieken gebruikt. Daarover wordt helemaal niet geheimzinnig gedaan. Als dat gebeurt, publiceert de NAM over de plekken waar en op welke manier dat gebeurt en wat daarmee samenhangt. Wij gaan daar bij de conventionele gaswinning op dezelfde manier mee door. Bij de schaliegaswinning doen wij het zoals ik net heb aangegeven. Ik heb die afspraken met de Kamer gemaakt en daaraan zal ik mij houden.

Minister Kamp: Dat weet ik niet. Ik weet niet of er een probleem is met de methaanuitstoot. Ik denk dat dit allemaal gecontroleerd gebeurt. Het is de corebusiness van de NAM om koolwaterstoffen niet de lucht in te laten vliegen maar op te vangen. Als je frackt en als gevolg daarvan gas wint, lijkt het mij heel raar dat je methaan uitstoot. Als daar een probleem is, zal ik dat de Kamer melden. Als de Kamer niks hoort, is er niks bijzonders aan de hand.

De heer Jansen en ik verschillen van mening over het vastrecht. Ik heb verteld hoe beperkt het belang van dat vastrecht is; het gaat maar om 6% van de totale energierekening die een huishouden krijgt. Er is een concurrerende markt waardoor bedrijven van alles bedenken om de klanten van elkaar weg te halen en de klanten de hoogte van de tarieven nauwgezet in de gaten houden. Er zijn ook allerlei instanties die de prijzen vergelijken. Ik denk dat marktwerking daarvoor het allerbeste is. Ik geloof dat wij die markt zijn gang kunnen laten gaan. Dat hebben wij zo georganiseerd en dat blijkt goed te werken.

De heer Jansen zegt dat het geld voor de meettarieven tegen de plinten opklotst. Het is fijn dat dat een keer gebeurt, want wij maken het wel anders mee. In dit geval is er een ministeriële regeling die de ACM de bevoegdheid geeft om in te grijpen. De ACM kan met margebesluiten komen en op grond van de ministeriele regeling een maximum instellen als dat nodig is. De ACM is daarmee begonnen en is van plan om de komende maanden op dit punt margebesluiten te nemen. Wij zullen zien of dit ook naar de zin van de heer Jansen uitpakt.

Ik denk niet dat ik alle vragen van mevrouw Van Veldhoven heb beantwoord, maar ik denk ook niet dat ik dat ooit zal meemaken. Ik heb mijn best gedaan.

Minister Kamp: Wat betreft de toezegging over de voortgang van de gaswinning in Groningen zei ik dat het verstandig is om de voortgang van maatregelen die wij nemen, voor de Kamer in beeld te brengen. Ik zal aangeven hoe frequent wij dat gaan doen.

Wat betreft de windmolens heb ik gezegd dat ik de Kamer zal informeren of de huidige mogelijkheden voor het opruimen van oude windmolens naar behoren worden benut. Zodra er een uitspraak over de juridische procedure voor DELTA is gedaan en de bedrijven hebben bepaald op welke wijze zij aan de wet gaan voldoen, zal ik de Kamer op dat punt informeren.

1. Eindrapport Evaluatie Meerjarenafspraak Energie Efficiëntie (MEE)

Kamerstuk 30 196-221 – Brief regering d.d. 12-11-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

2. Nazorg kolenwinning Zuid-Limburg

Kamerstuk 33 750-XIII-103 – Brief regering d.d. 14-11-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

3. De hoge kosten van wind op zee

Schriftelijke vragen d.d. 21 oktober 2013

Tweede Kamerlid, R.W. Leegte

4. Concurrentievermogen chemische industrie

Kamerstuk 32 637-95 – Brief regering d.d. 29-11-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

5. Consultatie inzake Energielabel Richtlijn en aspecten van het Ecodesign Richtlijn

Kamerstuk 22 112-1741 – Brief regering d.d. 29-11-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

6. Windenergie in de provincie Drenthe

Kamerstuk 31 239-174 – Brief regering d.d. 7-1-2014

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

7. Corporate governance onderzoek Water- en Energiebedrijf Bonaire

Kamerstuk 33 750-XIII-107 – Brief regering d.d. 17-12-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

8. Beoordeling stresstestrapport Hoger Onderwijs Reactor (TUD) en stresstestrapport Hoogactief Afvalbewerking en Opslaggebouw (COVRA)

Kamerstuk 32 645-56 – Brief regering d.d. 20-12-2013

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

9. Reactie op de brief van de heer Le P. betreffende de doorrekening van het energieakkoord

Brief regering d.d. 14-1-2014

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

10. Voortgangsrapportage energie uit hernieuwbare bronnen in Nederland 2011–2012 (Richtlijn 2009/28/EG)

Kamerstuk 32 357-36 Brief regering d.d. 20-1-2014

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

11. Het vastrecht van de productie- en leveringsbedrijven van energie

Schriftelijke vragen d.d. 6-1-2014

Tweede Kamerlid, P.F.C. Jansen (SP)

Het vastrecht van de productie- en leveringsbedrijven van energie

Schriftelijke vragen d.d. 3-12-2013

Tweede Kamerlid, P.F.C. Jansen (SP)

12. De toepassing van de Warmtewet bij complexen met blokverwarming

Schriftelijke vragen d.d. 21-1-2014

Tweede Kamerlid, P.F.C. Jansen (SP)

13. Besluitvorming over de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming

Kamerstuk 32 645-58 Brief regering d.d. 24-1-2014

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

14. Reactie op verzoek van de vaste commissie van Economische Zaken betreffende mogelijke gevolgen van het energieakkoord voor de warmtelevering in Geertruidenberg

Kamerstuk 29 023-151 Brief regering d.d. 13-2-2014

Minister van Economische Zaken, H.G.J. Kamp

15. Grote tariefsverhoging voor de gebonden klanten bij stadsverwarmingsnetten

Schriftelijke vragen d.d. 29-1-2014

Tweede Kamerlid, P.F.C. Jansen (SP)