Nr. 4 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op 5 februari 2014 overleg gevoerd met Staatssecretaris Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over:

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 16 december 2013 met de beantwoording van de vragen van de commissie over de wijziging van diverse onderwijswetten in verband met het invoeren van een fusietoets in het onderwijs (fusietoets in het onderwijs) (Kamerstuk 32 040, nr. 22);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 14 oktober 2013 inzake de aanbieding van de wijziging van de Regeling en beleidsregels fusietoets in het onderwijs (Kamerstuk 31 288, nr. 350);

• – de brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 28 juni 2013 inzake het afschrift van de reactie op de tussenevaluatie van de Adviescommissie fusietoets in het onderwijs (Kamerstuk 31 288, nr. 346);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 13 december 2013 met de antwoorden op de vragen van de commissie over de beleidsreactie op de evaluatie van de wetswijziging 2008 over de voorzieningenplanning in het voorgezet onderwijs en het bijbehorende evaluatierapport inzake de voorzieningenplanning in het voortgezet onderwijs (Kamerstuk 33 630, nr. 3);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 15 juli 2013 met de beleidsreactie op de evaluatie van de wetswijziging 2008 over de voorzieningenplanning in het voortgezet onderwijs (Kamerstuk 33 630, nr. 2);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap inzake de aanbieding van het Evaluatierapport Wet Voorzieningenplanning (Kamerstuk 33 630, nr. 1);

• – Stand van zaken voornemen wijziging regelgeving samenwerkingsscholen

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 24 januari 2014 inzake stand van zaken voornemen wijziging regelgeving samenwerkingsscholen (Kamerstuk 31 293, nr. 194).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Wolbert

Griffier: De Kler

De heer Beertema (PVV): Voorzitter. In 2010 wilde de toenmalige Minister van OCW Plasterk van de PvdA, en dat zeg ik er even heel nadrukkelijk bij, evenals de toenmalige Staatssecretarissen Van Bijsterveldt van het CDA en Dijksma, alweer van de PvdA, controle krijgen op de fusies in het onderwijs. Daartoe was ook alle reden. De grootschaligheidsdrift en de bestuurlijke megalomanie waren ontzettend uit de hand gelopen. Inholland, Amarantis, BOOR, het ROC van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam (HvA) zijn allemaal voorbeelden van fusiedrift die tot van alles geleid heeft, maar niet tot een pedagogisch klimaat waarin de schoolleider, de docent en de leerling op korte afstand van elkaar zitten. Het was toen nadrukkelijk niet de bedoeling van de PvdA-Minister met dit wetsvoorstel alle fusies tegen te houden of schaalverkleining te bevorderen. Het devies was «niet groter dan nodig en klein waar het kan». Heb ik ook de aandacht van de voorzitter?

Dat was en is dus het devies. Ik herhaal het nog even: «niet groter dan nodig en klein waar het kan». Dat devies willen we pal overeind houden. De wet fusietoets in het onderwijs houdt in dat scholen die willen fuseren, voortaan moeten laten zien dat een fusie echt nodig is. Leerkrachten en ouders moeten gehoord zijn en uiteindelijk geeft de Minister een definitief oordeel. Die fusiedrift leidde tot het ene schandaal na het andere. Volgens ons werd dat mede veroorzaakt door de doorgeschoten autonomie van de bestuurders. Megalomane nieuwbouw, bestuurders die het bestuurlijk vinden om kantoor te houden ver van de school tussen advocaten en banken, met eigen cao's, eigen opvattingen van regels en ook nog eens een gesloten circuit waarbinnen wordt gerekruteerd. We zagen het allemaal al passeren in het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Nu zien we het ook in het voortgezet onderwijs (vo) en steeds meer in het primair onderwijs (po). Wie is de grootste gemene deler in al die schandalen van het basisonderwijs tot en met het hoger beroepsonderwijs? Dat is de bestuurder. Wie pleiten er nu het hardst voor om die fusietoets onschadelijk te maken? Dat zijn koepels van bestuurders.

Lees goed wat bijvoorbeeld VOS/ABB schrijft: uit contacten met de VOS/ABB-leden blijkt dat de fusietoets vooral een afschrikwekkende werking heeft die een slagvaardige besluitvorming in de weg zit. Als de bestuurderslobby van de VOS/ABB zoiets zegt, moet je goed opletten. De feiten zijn namelijk dat 90% van de fusieaanvragen door de Commissie Fusietoets Onderwijs (CFTO) gehonoreerd wordt. Van ons mag het best wat scherper. We vinden 90% best veel. Waar zit die afschrikwekkende werking dan? De CFTO krijgt ook het verwijt dat de procedure onnodig ingewikkeld en langdurig is. Hoe kan het dan dat aanvragen soms al binnen een termijn van vier weken verwerkt zijn? Dat is toch een heel werkbare termijn. Graag krijg ik hierop een reactie van de Staatssecretaris.

De meeste fusieaanvragen, zo'n 70%, komen nu inderdaad vanuit het po. Volgens de Staatssecretaris heeft dat gedeeltelijk te maken met krimp. Graag hoor ik van de Staatssecretaris welk gedeelte nu met krimp te maken heeft en welk gedeelte niet. Die fusiegolf in het po zien we namelijk niet alleen in de krimpgebieden, maar in het hele land. Als het al gaat om krimp, wil ik de Staatssecretaris voorleggen dat krimp als reden voor fusie door de commissie al van meet af aan, dus sinds 2011, wordt meegenomen in de procedure. Dat is dus niets nieuws. Is de Staatssecretaris dat met me eens? Kortom, welk probleem wil de Staatssecretaris eigenlijk oplossen? Werkt de wet fusietoets «te goed»? Of laat de Staatssecretaris zich een probleem aanpraten en laat hij zijn oren hangen naar de bestuurders? Graag krijg ik een reactie van de Staatssecretaris.

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Ik zit nog even bij te komen. Ik begrijp heel goed waarom er een fusietoets gekomen is, want zo werkt de politiek. Er waren incidenten. Er waren bestuurders die niet handelden zoals men van bestuurders mag verwachten. Er ontstond soms een te grote afstand tussen bestuurders en scholen. Dat is allemaal slecht. Dat ben ik volstrekt met de heer Beertema eens. We kunnen wel zeggen dat die incidenten zich vooral hebben voorgedaan in het mbo en het hbo. Dat was ook de aanleiding voor het debat dat tot de fusietoets heeft geleid.

Mijn correctiemechanisme is een heel andere dan dat van bijvoorbeeld de heer Beertema. Ik kijk vooral naar de medezeggenschap. Als er een noodzaak is om te fuseren, moet je dat als bestuurder heel goed kunnen uitleggen zowel aan je studenten, je leerlingen en hun ouders, en ook, en niet in het minst, aan je personeel. Ik pleit er dus voor om, waar dit nog moet, de instemming op fusies te versterken en de noodzaak neer te leggen dat bestuurders hun keuzes, ook die op financieel gebied, voorzien van de instemming van hun medezeggenschapsraad. Het instemmingsrecht op fusie is op veel plaatsen wel belegd, maar niet bij het mbo. Daarover hebben we ook een brief gekregen van de JOB (Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs).

Mijn eerste voorstel is om dat instemmingsrecht te regelen. Ik ga zo meteen nog een paar voorstellen doen. Ik ga de Staatssecretaris dus geen vragen stellen, want ik heb eigenlijk maar één vraag, namelijk waarom zouden we de dingen die ik voorstel, niet doen? Mijn eerste voorstel is dus het instemmingsrecht op fusie in het mbo, ook voor studenten.

Mijn tweede voorstel is het volgende. Basisonderwijs en voortgezet onderwijs bestaan vooral uit heel kleine besturen. Er zijn wel wat grotere besturen en die zullen ook blijven, want die hebben namelijk niets meer met de fusietoets te maken. BOOR is een aardig voorbeeld, maar het bestaat al. Bovendien had het probleem dat bij BOOR ontstond, absoluut niets te maken met het feit dat er gefuseerd was. Het was een heel ander soort probleem. Dat ging over de vraag waaraan we ons geld eigenlijk besteden, aan dure gebouwen of aan onderwijs. Die soort vragen komt in de fusietoets helemaal niet aan de orde. Vandaar dat ik ervoor pleit om de fusietoets in het po en vo af te schaffen. De toets was ooit bedoeld om excessen in het mbo en hbo tegen te gaan. Daar mag die toets van mij blijven bestaan. Overigens was de toets ook bedoeld om bepaalde constructies tegen te gaan waarover we berichten krijgen. Ik doel dan op het ontstaan van personele unies en ontwijkingsconstructies. Daarop moeten we wel streng zijn. Wat D66 betreft kan de fusietoets in po en vo dus weg.

De heer Bisschop (SGP): Voorzitter. Jammer dat de heer Beertema de zaal verlaat, want ik had me geprepareerd op een genuanceerde kanttekening bij zijn gebruikelijke tirade. Die laat ik nu maar achterwege. Er komt ongetwijfeld bij leven en welzijn een moment om de tekst daarvoor eens te gebruiken.

Ik wil een moment de kleinescholentoeslag, de fusietoets en de pluriformiteit bekijken. Er stond goed nieuws in de krant over het behoud van de kleinescholentoeslag. Het was een vreugde om dit nieuws te vernemen. Ik nodig de Staatssecretaris uit om de berichten over het behoud van de kleinescholentoeslag hier publiekelijk te bevestigen. We hechten eraan om nog twee kanttekeningen bij die kleinescholentoeslag te maken.

Nu ervoor gekozen is om de toeslag te behouden, kan dat niet betekenen dat scholen de ruimte krijgen om achterover te leunen. Dat is mijn eerste kanttekening. Er moet wel wat gebeuren, zeker in de krimpgebieden. Ik hecht eraan het onderscheid te maken tussen kleine scholen in krimpgebieden en kleine scholen in het algemeen. Ik wil er wel over doorspreken welke maatregelen er genomen moeten worden.

Mijn tweede kanttekening is dat besturen door het behoud van de toeslag bij opheffing niet verleid mogen worden om kleine scholen op te heffen wanneer er geen gegronde reden voor opheffing bestaat. Gegronde redenen zijn bijvoorbeeld dat ze echt onder de minimumnormen schieten of dat ze ondermaatse kwaliteit leveren. Ik vraag de Staatssecretaris of hij deze uitgangspunten deelt.

De SGP was niet bijster enthousiast over de fusietoets en kan zich de wens om tot aanpassing van die regelgeving te komen dus goed voorstellen. Tegelijkertijd moeten we recht doen aan de wetgeving die pas recentelijk is ingevoerd. Met name de rechtvaardigingsgrond van een krimp van 1,5% per jaar voor een fusie staat op gespannen voet met de wet. De krimp is een probleem, maar het gaat wel erg ver om te stellen dat scholen in de helft van Nederland nu al vrijgesteld moeten worden. Waarom wordt er niet gekozen voor een hoger percentage en wachten we niet tot na de evaluatie, voordat we verdere stappen zetten? Op één punt verdient de regeling verdere verruiming. Scholen die voor de fusie al een groter aandeel dan 50% van het totaalaanbod in de regio hebben, lijken bij voorbaat vrijwel uitgeschakeld als fusiepartner. Er zijn situaties waarin dit ongewenst lijkt. We vernemen graag het oordeel van de Staatssecretaris in dezen.

De Staatssecretaris heeft in Limburg een fusie goedgekeurd. In de beschikking erkent hij dat de wet hiervoor geen ruimte biedt. Dat is voor een wethouder van Nederland nogal een opmerkelijke constatering. De bijzondere omstandigheden waarnaar verwezen wordt, klinken fraai, maar we moeten constateren dat de wet hiervoor geen ruimte laat. Wat heeft de wethouder van Onderwijs van Nederland ertoe gebracht om de wet op dit punt te negeren?

Ik rond af met een kopje «pure formaliteit». Het is een beetje formele benadering, maar voor de zuiverheid van de toekomstige discussies is dit punt wel van belang.

De heer Voordewind (ChristenUnie): Voorzitter. Ik begin met de kleinescholentoeslag. Er zijn 2.300 basisscholen met minder dan 125 leerlingen. Het mag dan ook duidelijk zijn dat de ChristenUnie zeer blij is dat onze wens die we al hadden uitgesproken in voorgaande debatten, namelijk het behoud van de kleinescholentoeslag en daarmee dus zekerheid voor de kleine scholen, gehonoreerd is. Ik hoop dat de Staatssecretaris hierop straks nog concreet ingaat.

Het is goed dat kwalitatief goede scholen die een belangrijke functie hebben in de dorpsgemeenschap of in de regio, deze toeslag niet verliezen. Tegelijkertijd is de perverse prikkel om kleine scholen in stand te houden weggenomen. De toeslag blijft immers ook behouden bij een keuze voor samenwerking binnen de besturen of binnen de regio, die op vrijwillige basis zal plaatsvinden. Ik zeg collega Bisschop na dat het behoud van de kleinescholentoeslag er niet toe moet leiden dat de schoolbesturen achterover gaan leunen. Het gesprek over de manier waarop het afnemende aantal leerlingen opgevangen moet worden, moet met name in de krimpgebieden gaande blijven. Daarmee mag echter geen fusiebonus gepaard gaan. De samenwerking moet echt op vrijwillige basis zijn. We moeten in het gesprek met de Staatssecretaris bekijken hoe we de partijen effectief om de tafel kunnen krijgen.

De heer Voordewind (ChristenUnie): Samenwerking wil ik vooral aan de scholen zelf overlaten. Ik wil het niet verplichten door te dreigen met het weghalen van een kleinescholentoeslag. De onderwijsinspectie heeft voorheen onderzoek gedaan naar de kwaliteit van scholen en heeft geconstateerd dat 93% van de kleine scholen een goede kwaliteit levert. Aan de kwaliteit mag het dus niet liggen. Verder, als scholen dreigen om te vallen, zijn de schoolbesturen primair verantwoordelijk. Ik weet dat in Noord-Nederland gereformeerde scholen de afgelopen twee jaar zelf drie scholen gesloten hebben, omdat ze de kwaliteit niet meer konden garanderen doordat ze onder de maat presteerden. De schoolbesturen zijn dan zelf aan zet om in te grijpen. Als die denken dat het verstandig is om te gaan samenwerken en daardoor het schoolaanbod in de stad of regio te kunnen behouden, is het verder aan hen.

Kleinschaligheid en de menselijke maat in het onderwijs brengen positieve effecten mee. Ik heb er al een aantal opgesomd. Bewijzen van de kwaliteit van kleine scholen in Nederland zijn er ook. Ik heb net het rapport van de onderwijsinspectie al genoemd. De ChristenUnie staat dan ook positief ten opzichte van mogelijkheden voor samenwerking, mits de identiteit van de scholen gewaarborgd blijft. De ChristenUnie wijst daarbij op de gevaren van de druk om te fuseren. Een fusie kan namelijk een bedreiging zijn van de zelfstandige positie van het bijzonder onderwijs zoals christelijke scholen. Prikkels tot fusie mogen niet leiden tot fusiedwang. Dat tast de vrijheid van de inrichting van keuzevrijheid voor ouders aan.

De ChristenUnie steunt de plannen van de Staatssecretaris om de fusietoets iets te versoepelen en de leerlingendaling expliciet mee te wegen als rechtvaardigingsgrond. Juist in krimpgebieden blijkt de fusietoets een belemmering, vooral door de bureaucratie die de toets oplevert. Ik heb dat onlangs zelf nog ervaren bij een aantal werkbezoeken, onder andere in de Flevopolder. Daar zegt men: geef ons alstublieft meer de mogelijkheid om tot fusies over te gaan. Het marktaandeel van 50% of meer in een voedingsgebied vormt volgens de fusietoets een significante belemmering voor die keuzevrijheid. Tegelijkertijd wordt de afname van het leerlingenaantal, met name in krimpgebieden, een belangrijke wegingsfactor om fusies toe te staan.

In Friesland is er bijvoorbeeld sprake van een scholenfusie binnen de protestants-christelijke denominatie. Het gaat hierbij om een fusie met een school voor speciaal onderwijs. Hierdoor zou het marktaandeel stijgen van 63% naar 67%, terwijl er wel een substantiële afname van het leerlingenaantal is. Hoe gaat de Staatssecretaris dan opteren? Er is een substantiële daling van het leerlingenaantal en toch zien we een stijging van het marktaandeel. Daar zit een spanningsveld. Ik hoor graag van de Staatssecretaris hoe hij daarover denkt. Volgens de CFTO valt het oordeel bij fusies in krimpgebieden nu veelal positief uit. Wat is het beeld van de Staatssecretaris hiervan?

Vorig jaar heeft de Staatssecretaris een landelijk steunpunt leerlingendaling aangekondigd. Scholen zouden hierbij terechtkunnen voor vragen en ondersteuning. Wanneer gaat dit steunpunt van start? Kan de Staatssecretaris er iets over zeggen?

De ChristenUnie is tevreden over de resultaten van de wet voorzieningenplanning uit 2008 en de toegenomen autonomie van de schoolbesturen. Het is goed dat de Staatssecretaris onder meer de krimpontwikkeling in het voortgezet onderwijs in de gaten houdt. Met name met betrekking tot de administratieve lasten zijn we er nog niet helemaal uit. Uit onderzoek blijkt dat een derde van de ondervraagden zegt dat die zijn toegenomen, dat een derde zegt dat die zijn afgenomen en dat een derde geen verschil ziet. Ziet de Staatssecretaris nog mogelijkheden om die lasten verder terug te dringen? Dit was tenslotte toch een belangrijk doel van de voorzieningenplanning in het vo in 2008.

De heer Rog (CDA): Voorzitter. De fusietoets is in het leven geroepen vanwege een aantal ongewenste effecten in het mbo en het hbo, en is vervolgens uitgerold naar het po en vo. We constateren dat er nu met name in het po en daarna in het vo de meeste aanvragen zijn die, overigens gelukkig, ook in hoge mate worden toegekend. Het is goed om te bekijken waar we nu staan en om het beleid aan te passen, als er knelpunten zijn.

De Staatssecretaris heeft het voornemen om de fusietoets op te rekken. Dat heeft onze steun. Hij wil gaan naar een norm van 20 schoolbesturen in het vo en 30 in het po, maar hij beperkt deze tot de krimpregio's. Waarom eigenlijk? We kunnen beredeneren dat dit aantal ook in de meer stedelijke gebieden reëel is, juist omdat daar al een breder aanbod bestaat. Kan wellicht aan die norm nog toegevoegd worden het aantal leerlingen per schoolbestuur, dat een bepaalde norm niet zou overschrijden? Soms geeft het leerlingenaantal een beter beeld van de menselijke maat dan het aantal besturen dat samenwerkt. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan de vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO) dat een zeer groot bestuur heeft, maar normale scholen.

Het is goed dat er een versoepeling komt van de rechtvaardigingsgrond om te fuseren bij dalingen van het leerlingenaantal, maar de Staatssecretaris komt tot een staffel van 7,5% en 15% daling in een periode van vijf jaar. Is dat reëel? Kan die periode niet langer zijn, bijvoorbeeld tien jaar? Het venijn zit immers in de leerlingendaling zelf en niet zozeer in de termijn waarin die plaatsvindt.

Waarom kan er geen uitzondering gemaakt worden voor twee kleine scholen, elk met een ander schoolbestuur, die gezamenlijk niet minder dan 500 leerlingen hebben? De Staatssecretaris heeft toegezegd dat deze scholen niet langer worden getoetst op de voorwaarden voor een bestuurlijke fusie. Dank u wel, zeg ik tegen de Staatssecretaris, dat is een mooie toezegging, maar de institutionele toetsing blijft wel bestaan. Wat betekent dat in de praktijk voor deze scholen? Kan de Staatssecretaris daarop een toelichting geven?

Het maximaal toegestane marktaandeel van 50% is de norm voor landelijke gebieden en blijkt ook in landelijke gebieden soms nogal hoog te zijn. Moet deze norm niet verlaagd worden? Ik heb dezelfde vraag over de situatie in Friesland. Kortheidshalve voeg ik daaraan nog de vraag toe of de Staatssecretaris bereid is, te overwegen of bij een bestuurlijke fusie tussen regulier en speciaal onderwijs dit laatste kan worden meegewogen als factor om de fusietoets niet te houden?

De heer Rog (CDA): Ik ga over naar een andere 50%-regel, namelijk die in het vo. De heer Van Meenen heeft het er ook al over gehad. Vo-scholen in krimpregio's willen graag thuisnabij onderwijs aanbieden, bijvoorbeeld door de onderbouw apart te houden en de bovenbouw gezamenlijk aan te bieden. Is de Staatssecretaris bereid om spoedig te onderzoeken of die regel van 50% onderwijstijd op één locatie niet gewijzigd kan worden? Wil hij bekijken of die 50% op de gehele onderwijsloopbaan toegepast kan worden in plaats van per schooljaar?

We zijn zeer verheugd over de informatie die ons over de kleinescholentoeslag heeft bereikt. Graag krijg ik een toelichting van de Staatssecretaris hierop. Ik krijg ook graag een nadere toelichting van de Staatssecretaris op de coöperatie van kleine scholen. Is het mogelijk om toch toe te werken naar een right to challenge voor de ouders in de gemeenschap, als ze een laatste school binnen besturen in de lucht willen houden, terwijl het bestuur ervan af wil? Deze gedachte leeft in ieder geval zeer bij ons. Ik wil daarop graag een reflectie van de Staatssecretaris.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. There is no one best way to organize. Dit is een uitspraak van professor Gareth Morgan, die altijd een enorme inspiratiebron voor mij is geweest bij mijn werk, voordat ik in de Kamer kwam. De ene organisatie is nu eenmaal de andere niet, ook niet in het onderwijs. Organisaties zijn voortdurend in beweging omdat ze zich aanpassen aan veranderende omstandigheden. Soms is dat omdat organisaties dat zelf willen, maar vaak omdat externe factoren maken dat ze niet anders kunnen, als ze überhaupt willen overleven.

In het onderwijs speelt op dit moment zo'n externe ontwikkeling. Er zijn steeds minder leerlingen, in sommige regio's wel tot 30% minder. Dat de Staatssecretaris zich realiseert dat we te maken hebben met teruglopende leerlingenaantallen en dat scholen hierdoor in de problemen komen, vinden we lovenswaardig. Zijn voorgangers waren niet altijd even overtuigd van de noodzaak om de krimpproblematiek serieus te nemen. De terugloop van de leerlingenaantallen zal zich de komende vijftien jaar voltrekken. Daarna stabiliseert de situatie weer. Het is dus belangrijk om regelingen op zo'n manier in te richten dat ze niet alleen inspelen op de ontwikkelingen in de komende vijftien jaar, maar ook anticiperen op de stabiele situatie daarna.

De CFTO is ingesteld om te voorkomen dat er leerfabrieken ontstaan waardoor het belang van kwalitatief goed onderwijs wellicht ondersneeuwt. De krimpproblematiek daarentegen is echter zo manifest dat er meer flexibiliteit in de regelgeving nodig is. Daar waar krimp terecht een reden voor scholen is om te fuseren, vindt de Staatssecretaris de VVD aan zijn zijde om hierbij zo veel mogelijk scholen te faciliteren. Soms wordt krimp echter ook gebruikt om niet naar andere oplossingen te hoeven zoeken. In dat licht stel ik voor dat daar waar formeel geen fusietoets hoeft plaats te vinden, de medezeggenschapsraad toch een procedure via de CFTO kan eisen, als ze twijfelt aan krimp als rechtvaardigingsgrondslag. Graag krijg ik hierop een reactie van de Staatssecretaris.

Het grootste bezwaar tegen de fusietoets dat we horen van de scholen in de krimpgebieden, is niet zozeer het gegeven dat er een fusietoets moet plaatsvinden. Het probleem is dat het hele voortraject om tot een fusie te komen, dan al moet zijn doorlopen, met alle bijbehorende emoties. Pas helemaal aan het einde van het traject vindt de fusietoets plaats, met alle onzekerheid van de beoordeling die daarmee gepaard gaat. De VVD heeft er al eerder voor gepleit om een zogenaamde ritsfusie te accommoderen. Die helpt scholen die wellicht als stip op de horizon hebben om ooit met elkaar te fuseren, maar die in eerste instantie nadere samenwerking met elkaar willen zoeken. Graag krijg ik een reactie van de Staatssecretaris hierop.

Naast fusies zijn er natuurlijk nog andere vormen van samenwerking die een verlichting van de krimpproblematiek kunnen bieden. Wanneer kunnen we de verruiming van de mogelijkheden voor samenwerkingsscholen verwachten? Wil de Staatssecretaris toelichten wat er afgesproken is rondom de kleinescholentoeslag? De VVD vindt het belangrijk dat er juist voor kleine scholen in krimpgebieden naar oplossingen wordt gezocht. Samenwerking vinden we daarbij een basisvoorwaarde.

De Staatssecretaris geeft aan dat hij op zoek wil gaan naar mogelijkheden om de bestaande werkwijzen bij de voorzieningenplanning verder te vereenvoudigen. Dat vindt de VVD een prima plan. We hebben een eerste suggestie. De VVD vindt het raar dat de mogelijkheden voor samenwerking van scholen beperkt zijn tot de aangrenzende gemeenten. Wat was de oorspronkelijke ratio achter dit criterium van aangrenzende gemeenten? Is dat nog wel van deze tijd?

Mevrouw Ypma (PvdA): Voorzitter. Voor de PvdA staat de menselijke maat in het onderwijs centraal in dit debat. De fusietoets is ook bedoeld om die te waarborgen. De PvdA wil daarom de fusietoets niet afschaffen. Als mevrouw Straus het heeft over de voorgangers van Staatssecretaris Dekker, heeft ze het over Halbe Zijlstra en een hoop andere VVD'ers.

De leerlingenaantallen staan onder druk. Dit jaar zijn er 22.000 leerlingen minder dan vorig jaar. Dat betekent dat er meer wordt samengewerkt in het onderwijs. Dat betekent dat er meer fusies plaatsvinden. Dat betekent ook dat die in sommige gebieden onoverkomelijk zijn. De menselijke maat moet wat ons betreft echter altijd centraal blijven staan. In hoeverre vormt de fusietoets daarvoor een belemmering en in hoeverre is die toets juist nodig?

De fusietoets is in 2010 met algemene stemmen aangenomen en nu al, twee jaar na inwerkingtreding van de wet, worden ingrijpende wijzigingen voorgesteld. Dat is een unicum. Het gaat daarbij om de vrijstellingsnorm. Hoe stellen we die norm vast? Doen we dat op basis van het aantal scholen onder een bestuur? Doen we dat op basis van het aantal leerlingen onder een bestuur? Hoe zorgen we ervoor dat een en ander bestuurbaar blijft en dat tegelijkertijd die menselijke maat behouden wordt? Ik zal maar eerlijk zijn: ik twijfel nog over die onderdelen. Daarom heb ik een groot aantal vragen voor de Staatssecretaris om erachter te komen wat de juiste middelen zijn om de menselijke maat te behouden, zonder een onnodige belemmering te vormen, waar dat nodig is.

Mevrouw Ypma (PvdA): In het voortgezet onderwijs wordt gekozen voor een forse verruiming naar 26.000 leerlingen. Ik vraag de Staatssecretaris hoe dit aantal zich tot die menselijke maat verhoudt.

D66 heeft een interessant punt aangesneden met betrekking tot de medezeggenschapsraad. De mr heeft recht op instemming bij een fusie. Zou het niet heel mooi zijn om de regels te versoepelen, zodat de mr altijd het recht op een fusietoets heeft? Demr kan dan om een fusietoets verzoeken, als de leerlingen, studenten, ouders en leerkrachten aangeven die te willen, ook als er volgens de regels een vrijstelling is.

Daarnaast worden personele fusies vaak gebruikt om de fusietoets te ontwijken. Er vindt dan een personele fusie plaats zodat er geen fusietoets hoeft te worden uitgevoerd, terwijl zo'n fusie vaak ingrijpende gevolgen heeft. Hoe kijkt de Staatssecretaris hiertegen aan? Moet er bij een personele fusie ook een fusietoets plaatsvinden?

Hoe is het geregeld bij in speciaal onderwijs? We hebben het er heel weinig over, terwijl er ook bij het speciaal onderwijs sprake is van een fusietoets. Welke normen worden daar gebruikt? Tegen welke problemen loopt het speciaal onderwijs aan en wat zijn de oplossingen daarvoor?

De PvdA ziet de samenwerkingsscholen als een mooie kans. In Friesland bijvoorbeeld staan in een dorp twee scholen, een protestants-christelijke en een openbare school, met ongeveer 40 tot 80 leerlingen. Die willen graag samenwerken als samenwerkingsschool onder één dak met respect voor de verschillende identiteiten en een identiteitscommissie die dat in de gaten houdt. Voor die scholen willen wij graag een vrijstelling voor de fusietoets. Ziet de Staatssecretaris dat ook zo?

De heer Klaver (GroenLinks): Voorzitter. We zijn natuurlijk allemaal voor kleinschalig onderwijs, onderwijs dat dicht bij kinderen staat. Daarom kan het ook een pavlovreactie zijn om op het moment dat iemand aan die fusietoets komt, te reageren met «blijf eraf, wat een schande, dit is het einde van het onderwijs», en meer van dit soort doembeelden. Ik wil dat niet doen. Ik geloof namelijk dat die fusietoets op dit moment helemaal nog geen soelaas biedt aan scholen die willen fuseren. Toen de heer Beertema nog in ons midden was, gaf hij aan dat 90% van de fusieaanvragen die voor de toets in aanmerking komen, gewoon de eindstreep haalt. Die toets is dus wel een zeef, maar geen zorgvuldige. Er zitten in ieder geval grote gaten in waardoor er toch nog een aantal scholen doorheen komt.

Het voorstel dat nu voorligt, is wat mij betreft dan ook lood om oud ijzer. Is een wijziging zoals de Staatssecretaris voorstelt, echt nodig? Op welke wijze draagt die ertoe bij dat scholen in krimpgebieden gemakkelijker kunnen fuseren? Voor welke problemen zijn de voorstellen die de Staatssecretaris doet op het gebied van de fusietoets, een oplossing?

In de politiek wordt vaak een uitdrukking gebruikt die ik verschrikkelijk vind, maar die ik nu toch zelf ga gebruiken, namelijk: we kunnen niet warm en koud tegelijk blazen. En dat is precies wat we nu wel willen. We willen namelijk dat er in de krimpgebieden veel meer wordt samengewerkt dan dat er wordt gefuseerd. Dat zou heel verstandig kunnen zijn. In de grootstedelijke gebieden zeggen we: alsjeblieft, rem af. Dat vraagt om maatwerk. Ik denk zelf dat er binnen de huidige fusietoets voldoende mogelijkheden zijn om dat maatwerk te bieden.

Zelf ben ik zeer gecharmeerd van het idee van de samenwerkingsschool. Daarin zouden we een grote stap moeten zetten. Ik feliciteer de ChristenUnie oprecht met de kleinescholentoeslag. Ik denk zelf dat het heel erg belangrijk is dat kleine scholen kunnen blijven bestaan en dat fusies en samenwerkingsverbanden altijd worden aangegaan vanuit een positief element en niet vanuit het idee: anders worden we opgeheven of vanuit het idee: we hebben die schaalgrootte nodig want we hebben prestige nodig. Nee, fusies en samenwerkingsverbanden moeten altijd uitgaan van het idee: kunnen we een betere kwaliteit bereiken door samen te werken?

Ik zie dan ook juist in het idee dat die kleinescholentoeslag blijft bestaan, een heel belangrijk argument om het samenwerken binnen die samenwerkingsscholen makkelijker te maken. Nu is het vrij streng georganiseerd, je moet namelijk onder de opheffingsnorm komen. Wat mij betreft moeten we die norm oprekken. Ik weet dat het lastig is om te zeggen dat dit helemaal niet kan, want dan komen we in een moeilijke discussie over artikel 23. Het gaat erom dat het limitatief moet zijn. We moeten ervoor zorgen dat de norm niet meer de opheffingsnorm hoeft te zijn. Kunnen we geen norm bedenken die wat hoger ligt? Op die manier kunnen scholen met een positieve insteek bekijken op welke wijze ze kunnen samenwerken. Ik denk dat dit element een veel belangrijkere stap is in het probleem van fuseren, defuseren en schaalgrootte. Het is veel verstandiger. Nu de kleinescholentoeslag, ik zou bijna zeggen als cadeau, gegeven is aan de geliefde oppositiepartijen, de ChristenUnie en de SGP, kan een verdere vergemakkelijking van de samenwerkingsschool niet langer uitblijven, juist omdat er voor de achterban van deze partijen aan een belangrijk bezwaar tegemoet is gekomen.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. Ik wil eerst een compliment geven aan de geliefde oppositie over de kleinescholentoeslag. Dat is knap werk. Het moet niet gekker worden, maar ik ga ook nog een compliment geven aan de Staatssecretaris. Ik kreeg namelijk net door dat hij mijn motie gaat uitvoeren inzake de mr op de punten rechtsbijstand, geschillen en nietigheid. Hartstikke goed. Die brief komt hier zomaar binnen. Dat kan blijkbaar allemaal; de automatisering, zullen we maar zeggen. Op het punt van het instemmingsrecht waarop mijn buurman, de heer Van Meenen, en ik graag hameren, neemt de Staatssecretaris ons standpunt nog niet over. Dat is dan weer jammer, maar daarop komen we nog terug. Dat hangt namelijk weer een beetje met dit debat samen. Dat zal men straks horen.

De voorzieningenplanning staat ook op de agenda. In de brief van de Staatssecretaris stond een zin die me frappeerde. Hij schrijft namelijk: de discretionaire bevoegdheid van de Minister om scholen goed te keuren is geschrapt; de discussie over de vraag of een school al dan niet gesticht mag worden, zoals bij de Islamitische Scholengemeenschap Ibn Ghaldoun, blijft sinds de wetswijziging uit. Wat vindt de Staatssecretaris hiervan met de kennis van nu? Wat vindt de Staatssecretaris ervan dat hij helemaal niks mocht zeggen over de stichting van de ISG Ibn Ghaldoun, als hij nu daarop reflecteert? Er is zojuist een nieuwe vestiging gekomen. Dat hebben we in Nieuwsuur kunnen zien. Eigenlijk is de ISG Ibn Ghaldoun onder een andere naam voortgezet. Wat vindt de Staatssecretaris daarvan? In het kader van de voorzieningenplanning hebben we hierover dus vrij weinig te zeggen. Graag krijg ik een reactie. Wil de Staatssecretaris die discretionaire bevoegdheid eigenlijk niet terug hebben, als er heel omstreden scholen worden opgericht? Graag krijg ik een reactie.

Met betrekking tot de onderwijscoöperatie krijg ik graag een reactie op de brief. Het kwam al even voorbij. De Staatssecretaris zegt tegen de initiatiefnemers: wettelijk kan het niet, dus ik ga geen experiment voor zo'n coöperatie toestaan. Dat is helder, maar het is een technisch bezwaar. Wat vindt hij van het idee? Vindt hij het interessant? Inzake de grotere rol van ouders en leraren charmeert het idee mij zeer. Ik wijs graag ook nog even naar mijn eigen motie van 20 juni 2012 (33 240-VIII, nr. 11) voor degenen die meeluistert: «verzoekt de regering, snel met een voorstel te komen waardoor het mogelijk wordt dat een individuele school uit een groter schoolbestuur kan stappen». Deze motie is aangenomen. Hoe staat het met de uitvoering? Graag krijg ik een reactie.

Het kwam al voorbij. De fusietoets is indertijd ingezet door de SP en de PvdA. Hartstikke goed. Het was destijds een mooie tijd met de heer Depla als woordvoerder. De Staatssecretaris wil die toets nu weer uitkleden. Ik kan het niet anders noemen. Ik vind het heel terecht dat mensen zeggen dat dit toch op zijn minst via een wetswijziging zou moeten. Daarover wil ik graag een uitspraak vragen aan de Kamer.

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. Er zijn grofweg drie onderwerpen die aan de orde zijn gekomen. Ik zal beginnen met de voorzieningenplanning. Vervolgens ga ik in op de discussie en de gestelde vragen over de fusietoetsen en de verruiming daarvan, specifiek voor krimpgebieden. Het laatste onderwerp is iets breder, namelijk de discussie en de uitdaging die kleine scholen te wachten staat in gebieden waarvan we nu al weten dat er een forse krimp zal plaatsvinden. Dit is onder andere gerelateerd aan wat de heer Voordewind heeft aangehaald en afspraken die zijn gemaakt rond de kleinescholentoeslag, maar ook aan de vragen van mevrouw Ypma en de heer Van Dijk over de mogelijkheden en onmogelijkheden van coöperaties.

Laat ik met het eenvoudigste onderwerp beginnen, althans het onderwerp dat het minst werd bediscussieerd, namelijk de voorzieningenplanning in het voortgezet onderwijs. Grofweg betreft dit een wijziging van het werken rond de voorzieningenplanning waarmee we nu een jaar of vijf werken. Vóór 2008 werden alle beslissingen over wie waar wat voor soort onderwijs mag verzorgen heel centraal genomen. Dat waren allemaal beslissingen op rijksniveau. Die beslissingen zijn vervolgens veel meer neergelegd bij de scholen zelf. Eigenlijk zijn de meningen daarover dat dit goed werkt. Dat beluister ik ook bij de leden. Ik denk dat het op onderdelen beter kan. Er kunnen onderdelen vereenvoudigd worden.

Tegelijkertijd realiseren we ons allemaal dat het voor het onderwijs een ingewikkeld terrein is: er zijn vijf verschillende schoolsoorten, twaalf verschillende afdelingen binnen het voorbereidend beroepsonderwijs (vbo) en drie leerwegen binnen het vbo. En dan hebben we natuurlijk de categorale scholen nog. Het is best een ingewikkelde puzzel. We moeten steeds bekijken op welke manier de procedure recht doet aan de complexiteit van het vo en waar we gerust wat kunnen aanpassen en vereenvoudigen. Ik zie daartoe op zich best een aantal mogelijkheden. Die heb ik ook al aangeduid. Het meeverhuizen van licenties voor leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) kan bijvoorbeeld vereenvoudigd worden, evenals het omdraaien van hoofd- en nevenvestigingen. Ik geef in mijn brief nog een aantal andere voorbeelden aan. Met betrekking tot grote voorzieningen komt er uit de evaluatie niet een soort breed gedragen oplossing die het plotsklaps een heel stuk eenvoudiger maakt. Het blijft draaien aan de kleine knopjes.

Er is een aantal specifieke vragen gesteld. De heer Voordewind vroeg wat we konden doen om de administratieve lasten verder te verlagen. Het verlagen van administratieve lasten is en blijft de inzet. Dat zal echter vooral zitten in de voorbeelden die ik ook in mijn brief al aanhaalde. Het zit niet in de grote slagen die we maken, maar meer in het finetunen op de onderdelen waarbij dat kan.

Mevrouw Straus vroeg waarom scholen in het voortgezet onderwijs alleen maar mogen samenwerken in aanpalende gemeenten. De voedingsgebieden van scholen bevinden zich doorgaans in de aangrenzende gemeenten. Dat zijn dus wel logisch samenhangende regionale gebieden. Samenwerking in de Regionale Plannen Onderwijsvoorzieningen (RPO's) gaat over voedingsgebieden. Het is ook niet de bedoeling dat bijvoorbeeld Groningse schoolbesturen nauw gaan samenwerken met schoolbesturen in Maastricht. Ik denk ook dat dit voor de complexiteit in het onderwijs niet per definitie goed is. Er mag wel een gemeente tussen zitten, mits daar geen voortgezet onderwijs wordt aangeboden. In die zin kun je het geografische gebied dus wel weer iets uitbreiden.

Tot slot vroeg de heer Van Dijk hoe het zit met de discretionaire bevoegdheid en of de Staatssecretaris niet zou willen dat hij, even los van de wet- en regelgeving, ook een persoonlijk oordeel mag geven over de wenselijkheid van het oprichten van een nieuwe school. Daarover is in 2008 natuurlijk ook al uitvoerig gediscussieerd. Toen al wilde en kon mijn voorgangster het oprichten van nieuwe scholen niet verbieden. Dat hangt natuurlijk ook heel erg samen met artikel 23. Je wilt geen willekeur. Met betrekking tot competenties van nieuwe bestuurders zien we dat er besturen worden opgericht door personen die er ergens anders een potje van hebben gemaakt. Daarvoor willen we wel een stokje steken, maar de Onderwijsraad heeft zelf recentelijk ook al aangegeven dat daaraan juridisch heel veel haken en ogen zitten. Het is niet eenvoudig om een en ander juridisch in kaders te passen en objectiveerbaar te maken. Daarom leggen we dit punt nog een keer terug bij de Onderwijsraad met de vraag hoe we dit juridisch handen en voeten moeten geven, als we het wel willen.

Staatssecretaris Dekker: Met de kennis van achteraf zeg ik natuurlijk dat ik in een eerder stadium dat besluit niet had moeten nemen of dat ik de oprichting van die school niet mogelijk had moeten maken. Ik zeg nadrukkelijk wel «met de kennis van achteraf». Dat is natuurlijk een wijsheid die je alleen maar kunt construeren of vaststellen als het feit zich heeft voltrokken. Bij de start van de ISG Ibn Ghaldoun kon niemand weten of het een succes zou worden. Dat is natuurlijk bij heel veel nieuw op te richten scholen zo. Overigens is niet alleen ISG Ibn Ghaldoun door haar hoeven gezakt. We zien dat heel veel nieuw opgerichte scholen de eindstreep niet halen. Dat vind ik minstens zo'n groot probleem. Die scholen worden met belastinggeld gefaciliteerd en dan zien we dat ze na vijf jaar weer moeten worden opgeheven omdat ze niet voldoende leerlingen hebben. Ook daarover zou je achteraf kunnen zeggen: we hadden er niet aan moeten beginnen. Nogmaals, dat is wijsheid die je alleen achteraf hebt.

Ik wil bekijken wat we aan de voorkant kunnen doen, ten eerste om malafide schoolbestuurders geen soort tweede kans te geven, hoewel dat juridisch allemaal erg ingewikkeld is. Dat laten we nu onderzoeken. Ten tweede moeten we de toetsen bekijken en de drempels die we opwerpen bij de stichting van nieuwe scholen. Als we constateren dat het overgrote deel van de nieuw gestichte scholen de eindstreep niet haalt, kunnen we ons afvragen of we aan de voorkant de juiste criteria hanteren om het instappen in het bestel in die zin goed te keuren.

Staatssecretaris Dekker: Laat ik het misverstand wegnemen dat er vóór 2008 een discretionaire bevoegdheid was. Er lag toen een bevoegdheid bij het Rijk, maar die was wel aan allerlei vrij strakke wet- en regelgeving gebonden om willekeur te voorkomen. Uiteraard zijn er lessen geleerd uit de problemen rond Ibn Ghaldoun, maar ik weet niet of die lessen ons heel erg helpen om aan de voorkant beter te besluiten of een school wel moeten worden opgericht. Het zijn vooral lessen over de manier waarop je misschien eerder ingrijpt en waar het fout kan gaan bij scholen.

De heer Van Dijk vraagt me of ik blij ben met de nieuwe school. Ik ben in die zin blij met die nieuwe school omdat de kinderen weer goed onderwijs krijgen en er een goed schoolbestuur zit, dat de schouders eronder zet en dat elders heeft laten zien dat het dat kan. Ook hier is dat overigens geen garantie op succes. We zullen erbovenop moeten blijven zitten met de inspectie. Als het fout gaat bij deze school, moet er ingegrepen worden, net als bij iedere andere school.

Ik ga door met de vragen over de fusietoets. Misschien is het goed om nog eens te zeggen wat het doel van de fusietoets was. De fusietoets had twee doelen. Enerzijds was het doel om de menselijke maat, om het zo maar te noemen, te behouden en om ervoor te zorgen dat er voor ouders in de regio's wat te kiezen valt. Anderzijds was het doel van de fusietoets om te bevorderen dat scholen die gaan fuseren, die fusie zorgvuldig voorbereiden. Onder andere de verplichte fusie-effectrapportage helpt daarbij enorm.

Hoe werkt de fusietoets nu in de praktijk? De toets heeft natuurlijk twee effecten. Ten eerste heeft de toets een preventief effect. Scholen en besturen die willen fuseren en die op voorhand kijken naar criteria op basis waarvan getoetst wordt, kunnen daaruit zelf opmaken of een fusie kans van slagen heeft. Men kan zeggen dat dit effect moeilijk in kaart te brengen is, maar grote schoolbesturen die willen fuseren met andere heel grote schoolbesturen zonder dat hiervoor rechtvaardigingsgronden zijn, maken weinig kans van slagen. Daarop wordt nu een rem gezet.

Ten tweede wordt er met de fusietoets zorgvuldig bekeken of aan alle criteria is voldaan. Soms is het een harde toetsing, soms is het een afweging van belangen. Het voorbeeld van Friesland werd aangehaald. Er wordt dan gezegd dat je daar twee tegengestelde belangen ziet. Aan de ene kant is er forse krimp, maar aan de andere kant neemt het aantal leerlingen en het marktaandeel van zo'n schoolbestuur toe. Dat betekent niet dat zo'n fusie onmogelijk is. We vragen dan wel aan de commissie om een goede afweging te maken.

Ik wil even verder inzoomen. Waarom ligt er dan nu een voorstel om te verruimen? We horen signalen uit gebieden waar echt sprake is van een enorme krimp, dat het heel erg ingewikkeld is om überhaupt tot een goede samenwerking te komen. Praten met ouders, de schoolleiders zover krijgen, nadenken over de toekomst: dan heb je het een beetje over die ritsfusies. Je begint niet meteen met het eindplaatje, maar je begint met de eerste stapjes. Scholen en schoolbesturen geven aan dat een fusietoets een hoop onzekerheid meebrengt, als je zo'n traject ingaat, nog los van de administratieve lasten die daarmee gepaard gaan. Je weet echter nooit wat het uiteindelijke oordeel van de toetsingscommissie zal zijn voordat je er bent geweest.

Daarbij zien we dus dat die fusietoets een remmend effect heeft op iets wat we eigenlijk heel

graag willen, namelijk meer samenwerking in de gebieden die te maken krijgen met een enorme krimp. Niet voor niets hebben we in het regeerakkoord de afspraak gemaakt dat we samenwerking in krimpgebieden meer mogelijk willen maken en dat de fusietoets en denominaties daarbij niet in de weg moeten staan. Dat is een van de redenen dat ik tussentijds, voor de wettelijke evaluatie, al met een voorstel kom op welke manier dat zou kunnen.

De vier belangrijkste dingen in dat voorstel zijn de volgende. Als een school overgaat van het ene naar het andere bestuur, doen we alleen de toets voor de institutionele fusie, zodat men niet twee keer een toets moet doen. Er kan een snellere goedkeuring zonder advies komen, als er een enorme urgentie is zoals een opheffing die dreigt binnen tien maanden of een zeer forse krimp. Dan hebben we het over 15%. Ik geloof dat de heer Bisschop vroeg naar de onderbouwing van dit laatste percentage. De commissie-Hoekstra heeft in het interdepartementaal beleidsonderzoek (ibo) geschreven dat 7,5% krimp substantieel te noemen is en 15% is dus twee keer substantieel. Dat vonden we wel een goed plafond in die zin dat, als er sprake is van zo'n sterke krimp, we dat meer moeten faciliteren. Dat is weer afgetopt tot een maximaal aantal scholen. Ik zal er straks nog wat over zeggen. Waarom die vijf jaar? Als we de demografische ontwikkelingen, zeker in het primair onderwijs, bekijken, weten we over vijf jaar veel meer over de krimp dan over tien jaar. Die hangt samen met het aantal geboorten van kinderen. We weten hoeveel kinderen er aankomen voor het basisonderwijs, omdat we gewoon terug kunnen kijken hoeveel kinderen er geboren zijn binnen een bepaalde regio en wat de verhuisgebieden zijn. Naarmate we daarvoor een langere horizon nemen, wordt de voorspelling minder betrouwbaar.

De eerste verandering is dus: niet twee keer toetsen bij institutionele fusies, maar één keer. De tweede is een snellere goedkeuring zonder advies bij dreigende opheffing. De derde is snellere goedkeuring zonder advies bij meer dan 15% krimp. De vierde is dat we een expliciete rechtvaardigingsgrond inbouwen bij meer dan 7,5% krimp. Scholen in gebieden met een krimp tussen 7,5% en 15%, dat wil zeggen gebieden met een matige krimp, moeten wel langs de toetsingscommissie, maar krijgen een hardere rechtvaardigingsgrond als er sprake is van een krimp van meer is dan 7,5%.

De scholen die nu al langs de fusietoetsingscommissie gaan en die overigens voor een heel groot deel een goedkeurende verklaring krijgen, opteren voor een fusie vanwege heel uiteenlopende redenen. Veel redenen hebben maken met krimp. Voor die scholen maken we het nu makkelijker. Soms is de reden ook een penibele financiële situatie: een school die het niet meer redt, die dreigt om te vallen en waarvoor de enige mogelijkheid om open te blijven, samenwerking met een andere school is.

De heer Rog vroeg of het een idee is om bestuursoverdrachten niet langer te toetsen als een bestuurlijke fusie, maar nog wel als een institutionele fusie en wat daarvan het effect zou zijn. Deze vormen van fusie vinden vooral plaats in krimpgebieden. Daar zijn de scholen al klein en vallen zij vaak al onder de toetsingsdrempel van 500 leerlingen. Als we dan de bestuurlijke fusie niet meer toetsen en als de institutionele fusie onder die toetsingsdrempel ligt, wordt zo'n fusie in de praktijk dus helemaal niet meer getoetst.

Mevrouw Ypma vroeg waarom we kiezen voor aantallen scholen en niet voor aantallen leerlingen, als we een verruiming bieden voor scholen in gebieden met meer dan 15% krimp, maar daarin toch een plafond willen leggen. In onze afweging hebben we vooral gekeken naar complexiteit. Wat maakt een groot schoolbestuur kwetsbaar? Zijn dat de aantallen leerlingen of is het uiteindelijk toch de span of control? We hebben de indruk dat die span of control meer uitmaakt dan de aantallen leerlingen, temeer omdat in mijn optiek de aantallen leerlingen niet altijd doorslaggevend zijn voor wat we «de menselijke maat in het onderwijs» noemen.

Laat ik het voorbeeld van Rotterdam nog maar eens aanhalen: CVO. CVO bestaat uit vijf scholen van ongeveer 5.000 leerlingen. Dat zijn wel allemaal brede scholengemeenschappen met nevenvestigingen en vrij kleine locaties, waardoor men op ieder van die locaties toch het gevoel heeft dat het onderwijs betreft dat gestoeld is op de menselijke maat. Het wordt natuurlijk een ander verhaal als het aantal scholen heel erg groot wordt. Dan krijgt men tussen het bestuur van de school en de uiteindelijke schoolleiders een soort middenmanagementlagen zoals coördinatoren etc. Daarom hebben we ervoor gekozen om meer naar aantallen scholen te kijken dan naar aantallen leerlingen.

Mevrouw Ypma vroeg naar de fusietoets in het speciaal onderwijs. De fusietoets voor het so is ruim geformuleerd en biedt weinig belemmeringen. Dat heeft echter vooral te maken met het feit dat deze sector nog heel erg kleinschalig is. Het so bestaat uit heel veel kleine besturen en daarom is de dreiging van of het risico op het ontstaan van heel grote schoolbesturen veel minder aanwezig.

Mevrouw Ypma vroeg ook of we personele unies niet zouden moeten toetsen. Dit punt is uitdrukkelijk naar voren gekomen bij de wetsbehandeling indertijd. Ook in de memorie van toelichting is indertijd aangegeven dat er expliciet voor gekozen is personele fusies buiten de fusietoets te laten omdat het hierbij vaak om omkeerbare besluiten gaat en die in die zin minder vergaand zijn dan algehele fusies waardoor één organisatie ontstaat.

Mevrouw Straus stelde dat de verruiming op zich goed is en dat deze kan helpen in krimpgebieden, maar vroeg of we het mogelijk kunnen maken dat medezeggenschapsraden gebruikmaken van een fusietoets, ook als die niet nodig is. Ik vind dat op zich wel ingewikkeld. Ik ben heel erg voor een rol van de mr bij de totstandkoming van fusies en eigenlijk heeft de mr hierbij al een zeer vergaande bevoegdheid. Een mr moet namelijk instemmen met fusies. Dat is de hardste bevoegdheid. Als de mr het niet met een fusie eens is, kan hij die blokkeren. Dat garandeert dat een fusie zorgvuldig gebeurt, dat erover gesproken wordt etc. Ik vind het ook belangrijk dat een mr zich goed kan laten voorlichten. Daarom is de CFTO altijd al in een vroege fase bereid om erover te spreken en mee te denken. Die commissie is altijd uitermate behulpzaam en dat wil ik graag zo houden. Een mr heeft dus de mogelijkheid om externe expertise in te winnen om tot een goed besluit te komen.

Waarom vind ik het dan toch problematisch? Als een school bij een fusie buiten de toetsingscriteria valt en de mr zegt dat het bestuur toch naar die commissie moet, waarop moet die commissie dan toetsen? De commissie zegt dan: ik heb van de wetgever een aantal toetsingscriteria gehad en uw school voldoet daar niet aan. Je krijgt dan de rare situatie dat een mr wil dat er toch getoetst wordt, maar dat de criteria waarop getoetst wordt niet bij de toetsingscommissie aanwezig zijn.

Misschien kan ik bij de uitwerking van deze plannen en de verruiming nog eens het gesprek aangaan met de commissie zelf en met een aantal medezeggenschapsraden en koepelorganisaties. We kunnen dan samen nadenken over wat we kunnen doen om ervoor te zorgen dat mr'en zich in ieder geval goed kunnen laten informeren, als ze in de lastige positie zitten dat ze een uitspraak moeten doen over de wenselijkheid van een fusie. Volgens mij is het mevrouw Straus het meest om dat punt te doen.

Staatssecretaris Dekker: De vraag over de bve gaat over het instemmingsrecht van mr'en bij fusies. Dit onderwerp zit in de portefeuille van de Minister. Daarop komen we terug bij de bespreking van de governancebrief. Het is beter dat ik deze vraag doorspeel. Ik zit onvoldoende in de materie om er op dit moment zinnige dingen over te zeggen.

Er was een vraag over de goedgekeurde fusie in Zuid-Limburg. Daar lopen we eigenlijk vooruit op wetgeving die er nog moet komen. In het regeerakkoord staat ook dat we de mogelijkheden tot samenwerking tussen de verschillende denominaties willen verruimen. Het gaat in Zuid-Limburg om een ernstig krimpgebied. Voor het voortbestaan van de scholen in dit gebied is het belangrijk dat deze fusie doorgang zal vinden. Hierbij was dus sprake van een noodsituatie en in het belang van de kinderen heb ik deze fusie toch toegestaan.

Dan kom ik bij mijn laatste blokje. Dat gaat breder over de kwestie van de kleine scholen. Volgens mij is iedereen doordrongen van de ernst van de situatie in krimpgebieden. Dat komt gewoon op ons af. Niemand kan zich veroorloven om achterover te leunen. We moeten echt iets doen.

Ik wil op twee dingen ingaan. Er zijn vragen gesteld over de contouren van de afspraken rond de kleinescholentoeslag. We hebben indertijd gezegd dat er iets moest veranderen in de kleinescholentoeslag, omdat die nu om een aantal redenen een rem op samenwerking vormt. Als je ging samenwerken, werd je financieel gestraft. Je raakte een deel van de toeslag kwijt. Er zat dus überhaupt geen prikkel in die toeslag om een gesprek tot samenwerking aan te gaan. Daarom ben ik ook tevreden met de huidige afspraken die in een aantal dingen voorzien. We hebben afgesproken dat schoolbesturen de kleinescholentoeslag behouden op het niveau van het schooljaar 2013/2014. Iedereen die nu bezig is met fusies of samenwerkingen, weet dus waar hij aan toe is. Het geld gaat niet naar de gemeenten en niet naar de provincies, maar blijft bij de scholen en de schoolbesturen. Daarbij leggen we schoolbesturen de niet-vrijblijvende verplichting op om in gezamenlijkheid aan te geven op welke wijze ze regionaal gaan samenwerken, als dat nodig is vanuit het oogpunt van kwaliteit en continuïteit. Dat lijkt een beetje op de suggestie van de heer Van Meenen. Die zei dat er in het voortgezet onderwijs voorzieningenplannen moeten worden gemaakt. Die zijn overigens ooit een beetje vanuit de groeigedachte ingesteld. Waarom zouden we dat idee van die voorzieningenplanning, van schoolbesturen die gezamenlijk afspraken en plannen maken over de manier waarop het onderwijs in de regio er in de komende vijf tot tien jaar uit zou moeten gaan zien, ook niet kunnen gebruiken voor het primair onderwijs? Dat hebben we ook voor ogen, maar het moet worden uitgewerkt. Dat betekent ook dat er een niet-vrijblijvende plicht is om gezamenlijk over samenwerking na te denken en daarop een visie te vormen.

Daarbinnen zal er natuurlijk altijd sprake zijn van maatwerk. Sommige scholen zullen gaan samenwerken of fuseren. Andere scholen zullen zelfstandig blijven ondanks het feit dat ze misschien klein zijn. De heer Voordewind gaf al aan dat we uiteindelijk moeten uitkijken voor gedwongen fusies. Ik denk dat we daarvoor sowieso moeten uitkijken. Ik denk ook dat fusies uiteindelijk alleen slagen, als twee scholen of schoolbesturen dat echt in gezamenlijkheid zien zitten. Dat kan ook niet anders. Je moet erover praten met de mr'en et cetera. Er gaat een heel zorgvuldig proces aan vooraf. Het is een beetje als het paard dat je wel naar het water toe kunt leiden, maar niet kunt laten drinken. We kunnen er wel voor zorgen dat de schoolbesturen meer het gesprek met elkaar aangaan, zich bewust zijn van de problematiek en gaan praten over de mogelijkheden tot verdergaande samenwerking, maar uiteindelijk moeten ze dat zelf op vrijwillige basis doen. We hebben ook afgesproken dat, als scholen een samenwerking of fusie aangaan, ze daarvoor niet financieel gestraft worden en het geld van de kleinescholentoeslag kunnen behouden. Dit stelsel aan afspraken biedt in mijn ogen een goed kader om de problemen in krimpgebieden te lijf te gaan.

Staatssecretaris Dekker: Oké. Er zitten dus twee aspecten aan: een juridisch aspect en een inhoudelijk aspect, dat over de wenselijkheid gaat. Ik begin met het juridische aspect. Het is in de wet- en regelgeving op dit moment niet mogelijk dat een school wordt verzelfstandigd tegen de wil van het bevoegd gezag in. We kunnen niet afwijken van de wet- en regelgeving, zelfs als ik dat zou willen. Een coöperatie kan dus alleen in goede samenspraak. Het kan als een schoolbestuur zegt: het is beter zo, laat het maar gebeuren. Om het heel kort door de bocht te zeggen: we kunnen scholen niet onteigenen van besturen. Dat gaat tegen alle wet- en regelgeving in. Daar waar behoefte bestaat aan die coöperaties, zou ik zeggen: ga het gesprek aan, probeer het erover eens te worden. Ik constateer overigens dat in het plan zoals het bij mij is neergelegd, die gesprekken met ouders ook hebben plaatsgevonden.

Laat ik de school in Kats maar even nemen. Die school is gefuseerd. De vestiging in Kats is gesloten, maar er bleef elders een vestiging open, waardoor de school dus kon blijven. Dat is uit-en-te-na besproken. De medezeggenschapsraad, dus de ouders en leraren, hebben ermee ingestemd evenals de wethouder van de betreffende gemeente, namelijk Noord-Beveland. De gemeenteraad heeft ermee ingestemd, in ieder geval met een brede meerderheid inclusief de PvdA. Om nu te zeggen dat die school weer open moet ... Dat gaat gewoon niet gebeuren. Daarin moeten we ook reel zijn. We moeten ook recht doen aan het zorgvuldige proces dat is doorlopen. Als we het mogelijk maken dat ouders uit-en-te-na hun vinger kunnen opsteken en er in die zin scholen uit kunnen trekken, wordt het ook onbeheersbaar.

Vanuit het inhoudelijke aspect vind ik het ook niet wenselijk om dit te doen. Dat heeft te maken met het feit dat we juist heel graag willen dat er regionaal meer wordt samengewerkt. Bij iedere fusie en bij iedere samenwerking zitten er twee kanten aan het verhaal. Soms is het nodig dat de school fuseert en dat een van de vestigingen wordt gesloten om ergens anders één substantiële school over te houden. Dat is precies wat er in Zeeland is gebeurd. Daar werd niet alleen een school gesloten, maar werd ook gezegd dat er in ieder geval op deze manier in de regio nog één school overbleef die stevig en groot genoeg is om te kunnen overleven. Als we er vervolgens allemaal van doordrongen zijn dat schoolbesturen hierbij hun verantwoordelijkheid moeten oppakken, moeten we daarbij de bevoegdheden en mogelijkheden niet uit de handen van die schoolbesturen slaan. We moeten juist in de breedte bekijken wat zorgvuldig en verstandig is en op welke wijze we de samenwerking kunnen bevorderen in plaats van tegenwerken. Dat is dus de inhoudelijke reden waarom ik niet onmiddellijk voor coöperaties ben.

De heer Van Meenen (D66): Ik zal goed overleggen met de heer Van Dijk, maar daar komen we samen wel uit.

Voorzitter. Laat ik zeggen dat ik de intentie van de Staatssecretaris deel. Hij wil een aantal versoepelingen aanbrengen. Van mij mag het nog wel iets meer vanuit ruimte en vertrouwen. Dat was gisteravond heel erg de tendens van het debat toen het over algemene natuurwetenschappen en dergelijke ging. Ruimte en vertrouwen, die mis ik toch nog. De motieven om indertijd tot een fusietoets te komen, lagen in het mbo en het hbo, zoals we vandaag weer hebben vastgesteld, maar vooral de kleine scholen in po en vo hebben last van die fusietoets. Ik zie ook wel dat het me nu niet lukt om die toets op te heffen. We hebben de ouders en mr'en al instemmingsrecht gegeven en we moeten ze serieus nemen. Vandaar dat ik nog een keer aandacht vraag voor het idee om hun de mogelijkheid te geven om een fusietoets te verzoeken. Ik zie echt niet wat daar ernstig aan zou zijn. Ik vraag de Staatssecretaris hierop uitgebreid in te gaan in de komende brief.

Met betrekking tot de coöperaties sluit ik me geheel en al aan bij de woorden van de Staatssecretaris. Ik denk dat deze inderdaad in de weg staan van wat noodzakelijk is in de krimpgebieden. Het spijt me dat ik het moet zeggen, maar ik denk dat de indieners eigenlijk geen idee hebben wat het betekent verantwoordelijk te zijn voor de belangen van kinderen. Misschien hebben ze dat wel als ouder, maar niet als schoolbestuurder. Dat is nog wel even iets anders.

De heer Bisschop (SGP): Voorzitter. Allereerst dank ik de Staatssecretaris voor zijn reactie. Ik wil toch een uitspraak van de Kamer over de maatregel van die onmogelijke fusie die door de Staatssecretaris toch mogelijk is gemaakt. Ik sluit me dus aan bij het verzoek voor een VAO.

Ik wil graag in de brief van de Staatssecretaris een kritische reflectie op de rol van de overheid en op de vraag hoever die rol eigenlijk strekt. Er worden verschillende kwalificaties naast elkaar gebruikt. Die kunnen vergaande uiteenlopende consequenties hebben. Pluriformiteit is kenmerkend voor het onderwijsaanbod, maar in hoeverre moet de overheid dat sturen? Het onderwijsbestel koerst op de krachten vanuit de samenleving. Ik hecht eraan om dit punt te agenderen.

De heer Voordewind (ChristenUnie): Voorzitter. We steunen de Staatssecretaris in beide lijnen met betrekking tot de fusietoets. Ik kan me wel wat voorstellen bij de suggestie van mevrouw Straus die zich afvraagt of we de mr'en niet het recht moeten geven om te bekijken of er alsnog een fusietoets moet komen, zelfs als men in een krimpgebied van meer dan 15% zit. Ik zie graag de uitwerking van de Staatssecretaris op dat punt tegemoet.

Met betrekking tot de kleine scholen vond ik de opsomming van de Staatssecretaris redelijk dicht bij het standpunt van de ChristenUnie komen. Ik bedank de Staatssecretaris voor het opsommen en het duidelijk markeren dat de kleinescholentoeslag behouden wordt. Ik vond de vergelijking die hij gebruikte mooi: dat je het paard wel naar het water kunt leiden, maar het niet kunt dwingen te drinken. Als we die vergelijking straks samen in een motie kunnen gieten, kunnen we goed afkaarten of we elkaar daarin goed verstaan. Ik kom dus in de derde termijn met een motie.

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Ik heb nog een tweetal vragen, waarvan het antwoord me ontgaan is of waarop het antwoord nog niet gegeven is. Dat betreft mijn vraag waarom de norm van 20 of 30 scholen alleen in de krimpregio geldt. Het antwoord op mijn vraag over de 50% in het vo en of we niet toe kunnen werken naar een andere basis voor samenwerking tussen scholen, bijvoorbeeld met een aparte onderbouw en een gezamenlijke bovenbouw, heb ik zeker niet gehoord.

Mijn laatste punt betreft de uitwerking van de motie waarover de heer Van Dijk het ook had en de coöperatie van kleine scholen. Mijn fractie wil binnen de Experimentenwet naar mogelijkheden zoeken en bekijken hoe die scholen toch op een of andere manier kunnen voortbestaan, als dat gewenst wordt door de gemeenschap en ouders. In dat licht betreuren we de afwijzing van de Staatssecretaris en beraden we ons op een uitspraak daarover van de Kamer.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. Allereerst dank voor de toezegging om te bekijken of de CFTO alsnog optioneel door de mr ingeschakeld kan worden, als er verschil van mening is over krimp als rechtvaardigingsgrond.

Ik had nog één punt, namelijk het samenwerken van aangrenzende gemeenten. Daarover had de Staatssecretaris het helemaal in het begin van zijn betoog. De Staatssecretaris heeft gelijk dat deze regel voor de hand ligt voor het voortgezet onderwijs, maar er zijn natuurlijk ook bijzondere vormen van voortgezet onderwijs. Ik noem bijvoorbeeld het onderwijs voor hoogbegaafden, het montessorionderwijs en het daltononderwijs. De leerlingen in dit onderwijs komen helemaal niet uit een klein verzorgingsgebied. Die komen vaak van veel verder en met name voor hen is het toch wel een lastig punt. Bovendien zijn gemeenten in Nederland soms erg verschillend in omvang. Sommige gemeenten zijn heel groot met veel inwoners, sommige zijn heel groot met weinig inwoners en sommige zijn heel klein. Ik vind het gewoon een heel rare regel, zeker omdat mobiliteit in deze tijd een ander vraagstuk is dan een aantal jaren geleden. Je zou dus moeten bekijken of dit nu wel het handigste criterium is. Ik zou het fijn vinden als de Staatssecretaris nog even op dit punt ingaat.

De heer Klaver (GroenLinks): Voorzitter. Ik ben blij met de woorden van de Staatssecretaris over de samenwerkingsscholen. Voor mijn fractie was dat het belangrijkste punt. Daarover ben ik nu gerustgesteld, zeker nu ik weet dat mevrouw Ypma hier ook bovenop zit. We gaan dit dus de komende maanden met interesse volgen.

Met betrekking tot de fusietoets eindig ik waarmee ik ook ben begonnen. Ik vraag me af of de voorgestelde wijzigingen echt een oplossing zijn voor de problemen, maar ik wil niet vasthouden aan wat er eerder lag. Daarom zullen we de verdere voorstellen en uitwerkingen kritisch en met veel interesse volgen.

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. De heer Van Dijk vroeg hoe het staat met de uitvoering van zijn motie. Ik wil hem toch verwijzen naar een brief over een net wat ander onderwerp die ik eerder gestuurd heb. Die ging namelijk over artikel 23 en het advies van de Onderwijsraad, waar de motie lag, dat het mogelijk moet zijn voor ouders om uit het bestuur te treden en daarmee van kleur te verschieten. Ik heb in die brief in een uitvoerig betoog geschreven dat ik het belangrijk vind dat ouders in een mr meer initiatiefrecht moeten hebben. Ik heb ook geschreven dat we verschillende experts naar de juridische kant van de zaak hebben laten kijken en dat eigenlijk iedereen het erover eens is, dat het afsplitsen van een school zonder het consent van het bevoegd gezag in de knel komt met heel veel wet- en regelgeving. Dat betreft niet alleen artikel 23 van de Grondwet, maar ook het Burgerlijk Wetboek. Het gaat hierbij namelijk om stichtingen en soms om eigendom en dat kun je niet zomaar een-twee-drie afnemen of onteigenen. In die zin is het echt een ingewikkeld vraagstuk. Als scholen dit willen, als het goed is voor een gemeenschap en als het goed is voor een regio, is volgens mij de beste route om er met zijn allen uit te komen. Ga het gesprek aan met de gemeente, het schoolbestuur, de mr en de ouders en bekijk wat er mogelijk is. Om iets van bovenaf op te leggen wat soms ook nog tegen de wil van heel veel partijen ingaat, gaat me te ver. Dit is ook het antwoord op de vragen die mevrouw Ypma hieromtrent heeft gesteld.

De heer Van Meenen vraagt om ruimte en vertrouwen. Laat ik daarover kort twee dingen zeggen. Dit zijn fundamentele vragen die volgens mij in de evaluatie meegenomen moeten worden. Ik zal in de brief naar aanleiding van de vraag van mevrouw Straus ook nog wat schrijven over de variant en waarom ik die op dit moment te ver vind gaan. Een van de dingen die in die brief terug zullen komen, is dat het belang van de mr en het belang waarop de CFTO toetst, in sommige gevallen wel eens verschillende belangen kunnen zijn. Een mr kijkt vooral naar het belang van de school en de kinderen, terwijl in de fusietoets ook gekeken wordt naar het belang van de regio en het belang van de keuzevrijheid voor toekomstige ouders. Die belangen lopen niet altijd parallel. Daarom hebben we destijds de CFTO ingesteld. Als we die wijzigen, zullen we dat doen na een wetsevaluatie.

Wat betreft reflecties op de rol van de overheid bij pluriformiteit wordt in artikel 23 aangegeven dat de overheid een rol heeft met betrekking tot de kwaliteit en het stelsel. Tegelijkertijd, als we kijken naar ouders en de noden in gebieden, zeker in krimpgebieden, zien we dat het goed is als er voor ouders wat te kiezen valt. Om die reden is destijds de CFTO ingesteld. Daarom kijk ik bij een visie op het onderwijs in krimpgebieden niet alleen langs de lijnen van kwaliteit, maar ook langs de lijnen van keuzemogelijkheden voor ouders.

De heer Rog vroeg waarom de norm van 20 of 30 scholen alleen geldt voor de krimpgebieden. Dat is omdat de nu voorgestelde verruimingen alleen voor krimpgebieden bedoeld zijn. Als de heer Rog dat breder wil trekken, dan moeten we dat doen bij de wetsevaluatie.

Het idee van de heer Rog over 50% onderwijstijd in het vo ligt gecompliceerd. Ik wil daarop graag terugkomen in april in de aangekondigde brief over krimpgebieden. Daarin zit dit punt sowieso. Hij vroeg naar de Experimentenwet om coöperaties mogelijk te maken. De Experimentenwet biedt die ruimte niet. We zouden de wet dus moeten veranderen. In het kader van het van kleur verschieten van scholen hebben we een en ander al laten uitzoeken, dus ik kan nu al voorspellen dat dit juridisch heel ingewikkeld is en op veel juridische bezwaren zal stuiten.

Mevrouw Straus vraagt om het punt van de aanpalende gemeenten nogmaals te bekijken en hoe het precies zit. Ik zal het goed bestuderen en de uitkomsten meenemen in de verdere uitwerking van de plannen rond het RPO.

Ik denk dat we in het VAO nog een discussie zullen hebben over leerlingen versus scholen met betrekking tot de aftoppingsgrens. Misschien moeten we dit debat ook maar op dat moment laten plaatsvinden.

De voorzitter: Hiermee zijn we aan het einde van dit AO gekomen. Er is een VAO aangekondigd met de heer Van Dijk of de heer Van Meenen als eerste spreker. Ik zal nog even de toezeggingen van de Staatssecretaris voorlezen.

• – De Staatssecretaris gaat de mogelijkheden na voor mr'en om bij twijfel over krimp als rechtvaardigingsgrond hun situatie voor te leggen aan de toetsingscommissie of een arbitragecommissie.

• – De Staatssecretaris zal in de brief een voorstel opnemen waarin ouders het recht krijgen om een fusietoets te verzoeken.

• – De Kamer ontvangt in april of mei 2014 een beleidsreactie op het advies van de onderwijsrechtsgeleerden over verruiming van regelgeving inzake de samenwerkingsscholen.

Ik heb nog even de vraag of de leden het VAO voor of na ontvangst van deze brieven gepland willen hebben. De brief komt in april of mei 2014.