Nr. 44 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Bijlage 1 Samenvatting rapport TNO

Inleiding

TNO is gevraagd de ingediende position papers te analyseren en naar aanleiding van deze papers een rapport uit te brengen. In de position papers zijn de marktparktijen ingegaan op technische, economische en juridische aspecten van de discussie. Onderstaand worden de belangrijkste conclusies samengevat. TNO heeft voornamelijk gekeken naar de technische en economische implicatie van doorgifte. Op mijn verzoek heeft TNO daarbij co-existentie (het gelijktijdig of naast elkaar werken van verschillende televisiediensten) en het bereik van platformen nadrukkelijk betrokken. In de diensten wordt (vanuit het Europese kader) een onderscheid gemaakt in diensten van algemeen belang en overige diensten. In bijlage 2 volgt de juridische analyse.

Belangrijkste conclusies

• • Er is overeenstemming bereikt over de doorgifte van diensten voor gebruikers met een beperking, maar niet over de te gebruiken doorgiftemethode.

• • Voor wat betreft alle andere diensten is er geen overeenstemming bereikt over doorgifte en de doorgiftemethode.

• • Technisch zijn er veel mogelijkheden en zijn er geen fundamentele onmogelijkheden om het HbbTV-signaal door te geven. Een signaal betekent alleen nog niet dat de dienst werkt. Daarvoor is bijvoorbeeld geschikte randapparatuur nodig, hetzij bij de consument hetzij geleverd (en onderhouden) door de pakketaanbieder. De huidige randapparatuur is in grote mate niet geschikt. Daarmee is de vraag dus verschoven van de vraag of het signaal kan worden doorgegeven, naar de technische en economische impact ervan voor de pakketaanbieder en de consument.

• • Co-existentie (het naast elkaar werken) van verschillende televisiediensten is op de korte en middellange termijn moeizaam te realiseren en is sterk afhankelijk van technische ontwikkelingen en investeringsbereidheid van pakketaanbieders, televisiefabrikanten en omroepen.

• • Het bereik van HbbTV is met minder dan 1% van de Nederlandse huishoudens erg klein. Het bereik zal in het meest gunstige scenario volgens TNO pas over vijf jaar een grootte hebben vergelijkbaar met dat van de gezamenlijke pakketaanbieders nu (30–40%).

• • De over-the-top route wordt in de position papers voornamelijk als aanvullend beschouwd.

Toelichting

Resultaten rodeknoptraject

Er is overeenstemming bereikt over doorgifte van diensten ten behoeve van mensen met een beperking. Te denken valt aan ondertiteling en doventolk. Over de doorgiftemethode (de te gebruiken techniek) is geen overeenstemming bereikt. Ook is er geen overeenstemming over doorgifte van alle andere diensten. Niet over die dienst noch de doorgiftemethode.

Onderscheid diensten en doorgiftemethoden

TNO onderscheidt in het rapport een handige tweedeling: diensten en doorgiftemethode (de techniek). De doorgiftemethode valt vervolgens na het kiezen van de technologie uiteen in drie onderdelen: te weten het dienstenplatform, de signalen & contentstromen en de apparatuur bij de kijker thuis. Al deze onderdelen moeten op groen staan om een bepaalde dienst voor de kijker werkend te krijgen. Daarmee is het een behoorlijke uitdaging om diensten over verschillende platformen en met verschillende technieken bij de kijker te brengen. Met het doorgeven van een signaal (bijvoorbeeld HbbTV) ben je er nog niet.

Hieronder is dat schematisch weergegeven.

Grofweg zijn er drie doorgifteroutes van televisiediensten door de marktpartijen benoemd. Doorgifte via HbbTV (voorkeur omroepen), doorgifte via de platformen van de pakketaanbieders (o.a. UPC Horizon, KPN IPTV) en tot slot de over-the-top route (o.a. smart TV, game console, tablet of Apple TV).

Technische en economische argumenten

TNO heeft de technische en economische argumenten samengevat en op onderdelen een eigen reflectie geschreven. Eerst volgt een korte samenvatting van de standpunten uit de position papers. Een korte samenvatting:

• − Omroepen geven aan dat de diensteninnovatie wordt geremd als de televisiewereld niet met de internetomgeving kan worden verbonden. Ook benadrukken zij dat zij door het gebruik van één platform een uniforme gebruikerservaring kunnen garanderen en eenvoudig(er) updates kunnen doorvoeren. Ook hebben zij dan zelf meer (en gewenste) regie in handen.

• − Een aantal pakketaanbieders benadrukken dat de commerciële gevolgen van een HbbTV-doorgifte niet moeten worden onderschat. De omroepen en pakketaanbieders maken nu commerciële afspraken over de doorgifte van diensten en zijn inmiddels ook elkaars concurrent geworden. Daarnaast moet er door pakketaanbieders aanzienlijk worden geïnvesteerd in de apparatuur en het netwerk en is de technische realisatie van doorgifte van het HbbTV-signaal niet vanzelfsprekend.

• − Televisiefabrikanten geven aan dat zij zo veel mogelijk platformen willen ondersteunen zodat de keuzevrijheid bij de consument komt te liggen.

Co-existentie

Bereik

Een andere belangrijke vraag is die naar het bereik. Als er voor een dienst een must carry status gaat gelden is het immers belangrijk of deze de kijker ook echt kan bereiken. Het bereik van (interactieve) televisiediensten via de platformen van pakketaanbieders is eind 2013 30–40% van de Nederlandse huishoudens en neemt toe. Onder het bereik wordt verstaan het aantal huishoudens dat de diensten eind 2013 kan gebruiken. Het bereik van HbbTV is minder dan 1% van de Nederlandse huishoudens. Indien het HbbTV-signaal wel door de pakketaanbieders zou worden doorgegeven dan kunnen 3 tot 4% van de huishoudens hiervan gebruik maken. Gegeven de aanpassingen die moeten worden gedaan aan de randapparatuur zal het volgens TNO pas na een periode van vijf jaar mogelijk zijn om een bereik te halen dat in de buurt komt van het huidige bereik van de pakketaanbieders.

Bijlage 2 Juridische analyse

Inleiding

In bijlage 1 is veel aandacht besteed aan de technische en economisch/commerciële aspecten van deze discussie. In deze bijlage wordt de juridische dimensie van het amendement en motie uitgebreid besproken, waarover overigens ook de meeste juridische opmerkingen in de position papers zijn gemaakt. Het amendement en motie benoemen twee routes: de route van de afzonderlijke aanwijzing van televisiediensten en die van de signaalintegriteit. Beide routes moeten in lijn zijn met het Europese kader (art. 31 Universeledienstrichtlijn, hierna UD). Nadat dit is onderzocht zal ik ingaan op de vraag of technieken kunnen worden voorgeschreven en of bijvoorbeeld een dienst als HbbTV van doorgifte kan worden verzekerd.

Belangrijkste conclusies

• • Op grond van art. 31 UD kan er must carry worden geplaatst op diensten ten behoeve van mensen met een beperking.

• • Bij publieke omroepen die al een must carry status kennen is er beperkt ruimte om additionele diensten van een doorgifteverplichting te voorzien. Het gaat dan om overige diensten van algemeen belang. Voor commerciële omroepen is deze ruimte er niet.

• • De route van de signaalintegriteit gaat niet op voor interactieve diensten.

• • HbbTV is een technologie en geen dienst.

• • Het is niet mogelijk een specifieke technologie dwingend voor te schrijven.

Toelichting

Artikel 31 Universeledienstrichtlijn

Artikel 31 UD biedt lidstaten de mogelijkheid om een must carry status te verbinden aan omroepkanalen en extra faciliteiten als dit noodzakelijk is voor de verwezenlijking van doelstellingen van algemeen belang en de verplichting evenredig en transparant is. Huidige voorbeelden zijn de must carry status van de zenders van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO), de regionale omroepen, de lokale omroep en de zenders van de Vlaamse publieke omroep (VRT). De must carry verplichting brengt met zich mee dat de programma’s ook daadwerkelijk de kijker moeten kunnen bereiken. Daarvoor mogen de signalen technisch worden bewerkt, zoals bijvoorbeeld KPN met zijn IPTV-product doet. In de toelichting op art. 31 UD staat dat de extra faciliteiten met name zien op diensten voor een betere toegankelijkheid voor eindgebruikers met een handicap. Ik vat hieronder de belangrijkste conclusies samen, waarna ik ze toelicht.

De extra faciliteiten uit UD31 hebben betrekking op:

• − Diensten voor betere toegankelijkheid voor eindgebruikers met een handicap, zoals gesproken ondertiteling.

• − Andere diensten van algemeen belang.

Voor alle overige diensten kan geen doorgifteverplichting worden opgelegd. Het Europese kader is hierbij vrij restrictief.

Diensten voor mensen met een beperking

Op grond van art. 31 UD kunnen er doorgifteverplichtingen wordt opgelegd voor diensten ten behoeve van mensen met een beperking. De voorwaarden zijn dat de netwerken waarvoor deze verplichting gaat gelden het belangrijkste middel zijn voor een significant aantal gebruikers om deze diensten te ontvangen. Daarbij moet de verplichting een duidelijk omschreven belang dienen en moet deze evenredig en transparant zijn. Een must carry status van een dergelijke dienst houdt in dat als een omroep een dergelijke dienst aanbiedt bij de pakketaanbieder deze moet worden doorgegeven. Verplichte doorgifte is niet beperkt tot publieke omroepen die dergelijke diensten aanbieden, maar geldt voor alle zenders (ook commercieel) die in het standaardpakket zijn opgenomen.

Andere diensten van algemeen belang

De extra faciliteiten kunnen ook zien op andere diensten van algemeen belang, maar uitsluitend voor zover deze diensten direct samenhangen met programma’s van must carry kanalen. Dit betekent dat diensten van must carry zenders die niet direct samenhangen met de programma’s van de must carry kanalen niet als «extra faciliteit» kunnen worden aangemerkt op grond van art. 31 UD. Voor de commerciële omroepen geldt dat geen van de diensten (behalve de diensten voor mensen met een beperking) als «extra faciliteit» kunnen worden aangemerkt. Dit is omdat niet duidelijk is welk algemeen (niet-economisch) belang met doorgifte wordt beschermd. Er wordt overigens in dit Europese beoordelingskader een «Nee, tenzij» redenering gevolgd. De bepalingen en ruimte die wordt geboden, en daarmee een inperking op de ondernemingsvrijheid van de pakketaanbieder oplevert, moet restrictief worden uitgelegd. Dat is ook uit jurisprudentie gebleken.13

Uit de juridische analyse blijkt dat de categorie andere diensten van algemeen belang beperkt is. Het moet gaan om programma-ondersteunende functies waarbij het publieke belang is gelegen in hetzelfde belang dat de selectie van het must carry kanaal rechtvaardigt. Deze directe samenhang geldt dus niet zomaar voor alle diensten die een relatie hebben met de programma’s, bovendien moet een doorgifteverplichting ook duidelijk omschreven, transparant en evenredig zijn. De evenredigheid wordt mede ingevuld door een financiële afweging ten aanzien van de kosten die een pakketaanbieder moet maken voor doorgifte. Het aanwijzen van dergelijke diensten is disproportioneel als (i) een pakketaanbieder dergelijke diensten zelf al aanbiedt en / of (ii) hij wordt gedwongen de HbbTV-techniek toe te passen.

Mogelijke doorgifteverplichting HbbTV

Voor de route van de individuele aanwijzing is het van belang of HbbTV een techniek of dienst is, nog voordat beoordeelt wordt of een must carry status vervolgens aan de criteria voldoet. Op grond van het EU-kader kan er namelijk alleen op een dienst een must carry worden geplaatst. Uit de analyse blijkt dat HbbTV een platformtechnologie is en geen dienst aan de kijker. Bij de route via de individuele aanwijzing kom ik dus niet toe aan de beoordeling of een doorgifteverplichting mogelijk is.

Signaalintegriteit

Dan is er nog de redeneerlijn van de signaalintegriteit. In de toelichting op het amendement wordt hieraan gerefereerd en de analogie met netneutraliteit gemaakt. De omroepen hebben in hun position papers geschreven dat zij op basis van de Mediawet van mening zijn dat alle (bijkomende) signalen die onderdeel uitmaken van het omroepsignaal ongewijzigd moeten worden doorgegeven. Een dergelijke uitleg van de signaalintegriteit moet in overeenstemming zijn met art. 31 UD. De vraag is dus wat er onder het «ongewijzigd» verspreiden moet worden verstaan. Uit de analyse blijkt dat de signaalintegriteit slaat op het ongewijzigd doorgeven van programmakanalen en niet over programmasignalen. 14 Indien het signaal dus tevens toegang geeft tot extra diensten, zoals interactieve diensten, dan behoren deze niet tot het programmakanaal en geldt de eis van ongewijzigde doorgifte niet. De bepaling ziet voornamelijk op het niet mogen knippen of wijzigen in de redactionele inhoud van de content.15

Techniek

Dan rest nog de vraag of de pakketaanbieder verplicht kan worden een bepaalde technologie te gebruiken. Dit kan een verplichting van overheidswege zijn of het feit dat een omroep een dienst in een bepaalde techniek verpakt. In het kader van HbbTV gaat het hierbij om signalen in het netwerk evenals het faciliteiten van HbbTV op de randapparatuur van de pakketaanbieder. In beginsel is het niet mogelijk, buiten de context van de algemeen belangverplichtingen, een pakketaanbieder te dwingen de techniek van de omroep toe te passen. Een dergelijke eis is al snel disproportioneel, zeker als er geen vergoeding van de omroep tegenover staat. Daarnaast zal de pakketaanbieder aan inkomstenderving leiden wanneer zijn eigen diensten moeten plaatsmaken voor die van de omroep. Als een dienst (waar een must carry voor geldt) door de omroep met een bepaalde techniek aan de pakketaanbieder wordt aangeboden dan is het aan de pakketaanbieder om samen met de omroep te zoeken naar een technische en financiële oplossing om de dienst werkend te krijgen. Dat kan dus betekenen dat in het ene geval de techniek van de omroep de voorkeur verkrijgt en in het andere geval de techniek van de pakketaanbieder, zolang de dienst uiteindelijk zo breed mogelijk voor de kijker beschikbaar wordt. De enige route om een specifieke techniek op te leggen loopt via het algemene mededingingsrecht. Dat neemt niet weg dat een dienst voor mensen met een beperking zo breed mogelijk beschikbaar dient te zijn, daar waar dat technisch kan.

De beoordeling van de analogie naar de netneutraliteit

Tot slot wil ik nog ingaan op de mogelijke analogie naar de netneutraliteit. Die gaat niet op. Bij de omroepdistributiemarkt is geen sprake van een open infrastructuur waarop de gelijkwaardige afhandeling van data wordt gewaarborgd. Er wordt immers over doorgifte van de diensten binnen de omgeving van de pakketaanbieder onderhandeld.

Bijlage 3 Een veranderend medialandschap

De vragen die zijn opgeworpen door de motie en het amendement zijn zoals gezegd een direct gevolg van de snelle veranderingen in het medialandschap.

Eerst wordt stilgestaan bij internationale ontwikkelingen, zowel op het terrein van de techniek als de positie van stakeholders. Daarna ga ik specifiek in op de Nederlandse situatie en de belangen van de verschillende spelers (omroepen, pakketaanbieders en consumenten). Tot slot bespreek ik de rol van de overheid en geef ik een algemene waardering.

Internationale ontwikkelingen

In de afgelopen jaren zijn de mogelijkheden voor het aanbieden van interactieve televisiediensten wereldwijd aanzienlijk toegenomen. De gemiddelde internetsnelheid en de breedbandpenetratie nemen (wereldwijd) sterk toe, waardoor grootschalige distributie via het open internet (ook wel over-the-top genoemd) mogelijk wordt. De televisiediensten worden hierdoor ook steeds meer grensoverschrijdend aangeboden. Internationale spelers zoals Netflix en Amazon verkennen daarbij onbevaren wateren door zelf de rol van producent, aggregator en distributeur te vervullen en over-the-top diensten aan te bieden, buiten de traditionele televisiewereld om. De regie over het wat, wanneer en hoe komt grotendeels bij de kijker te liggen. Daarnaast zijn er apparaten van Apple, Google en Amazon die onafhankelijke dienstaanbiedingen mogelijk maken. Daar komt nog bij dat deze partijen in toenemende mate ook zelf content aanbieden.

Op technisch gebied zijn er de nodige relevante ontwikkelingen in de afgelopen maanden geweest. LG kondigde onlangs aan haar Smart TV’s van WebOS (een nieuw besturingssysteem) te voorzien en TP Vision (Philips) heeft begin januari op de CES-elektronicabeurs aangekondigd zijn toestellen van Android (tevens een open platform) te voorzien. Dat zijn aanzienlijke koerswijzigingen die van invloed zijn op het aanbod van interactieve televisiediensten. Ook de op 19 maart jongstleden in Nederland geïntroduceerde Google Chromecast zal de beschikbaarheid van (interactieve) diensten in Nederlandse huishoudens verder vergroten.17

De toenemende technische mogelijkheden bieden dus veel kansen om de consument te bereiken, maar daarvoor moet wel aanzienlijk door dienstenaanbieders (zoals omroepen) worden geïnvesteerd en dat moet dus ook worden terugverdiend. Het is geen sinecure om applicaties te onderhouden op allerlei verschillende platformen.18 De consument verwacht namelijk dat de dienst op een groot aantal schermen werkt. Los van de techniek moet ook met vele partijen worden onderhandeld om een goede positie in bijvoorbeeld de smart tv app store te verkrijgen. Distributie is daarmee aanzienlijk minder eenvoudig geworden dan twintig jaar geleden.

Nederland

Nederland kent een bijzonder goede infrastructuur, een koopkrachtige mediawijze bevolking, die open staat voor nieuwe diensten en ook in toenemende mate bereid is daarvoor te betalen. Het veranderende kijkgedrag zorgt er dan ook voor dat het traditionele televisiemodel terrein verliest. Het veranderend kijkgedrag blijkt bijvoorbeeld uit gegevens van het SKO. Zij melden dat het uitgesteld kijken in 2013 met 40% is toegenomen ten aanzien van het jaar ervoor. Ook het aantal opgevraagde programma’s via de over-the-top versies van Uitzending Gemist en RTL XL neemt toe. Dit is een belangrijke constatering omdat het on demand bekijken van content voor omroepen uitstekend buiten de traditionele distributeurs om te organiseren is, ook in grote gebruikersaantallen. Dat geldt (nog) niet voor lineaire televisie. Dit is nog altijd verreweg het meest kosteneffectief via een pakketaanbieder, bovendien is het bereik en de kwaliteit van deze vorm van distributie hoog. Het internet is vooralsnog niet ingericht op het door vijf miljoen mensen tegelijkertijd bekijken van een live-evenement. Aan de ene kant is een omroep goed in staat dienstverlening (zoals video on demand) via het open internet aan te bieden, aan de andere kant is het voor lineaire doorgifte (nog) in grote mate afhankelijk van de pakketaanbieders. Daar komt bij dat de Nederlandse markt steeds internationaler wordt. Omroepen willen ook op de nieuwe schermen goed vindbaar blijven. Voor de publieke omroep is er nadrukkelijk een publiek belang dat er voldoende toegang is tot dergelijke platforms en de consument ook via deze nieuwe distributiemethoden kan worden bereikt. Er zijn weliswaar voldoende mogelijkheden om toegang te verkrijgen tot dergelijke platformen, maar dit is tijdsintensief en brengt de nodige kosten met zich mee.

De wens van Nederlandse omroepen om consumenten vanuit die lineaire omroepomgeving (broadcast) mee te nemen naar achterliggende diensten (broadband) is begrijpelijk. Men kan via internet zelf diensten aanbieden en de kijker «gidsen». Bovendien onderhoudt de omroep in dit geval zelf de (financiële) relatie met de kijker.

De strijd om de rode knop zet de relatie tussen omroep en pakketaanbieder onder druk. Maar de partijen hebben elkaar nodig. Want al gaan de omroepen deels hun eigen weg (met over-the-top diensten als NLziet), aan de andere kant hebben de omroepen voor de verspreiding van hun lineaire kanalen de pakketaanbieders nodig. De pakketaanbieder zal er bovendien alles aan gelegen zijn om zoveel mogelijk content binnen de omgeving aan te blijven bieden, anders verliest men (een gedeelte van) de commerciële propositie. Een oplossing is (nog) niet gevonden. Het eerste resultaat van deze ontwikkelingen is dat de onderhandelingen tussen omroep en pakketaanbieder daarom aan het verharden zijn. Dat zien we ook internationaal. Een internationaal vergelijk lijkt evenwel voorzichtig te suggereren dat contentpartijen door toenemende mogelijkheden in distributie beter in staat zijn om inkomsten te generen.19 Daarmee wordt een oud adagium kracht bijgezet: content is nog altijd «king».

Het is jammer dat de discussie die het afgelopen jaar in Nederland is gevoerd over interactieve televisiediensten zich regelmatig heeft verengd tot het vraagstuk van de doorgifte van HbbTV. Er ontstaan door de ontwikkelingen soms nieuwe obstakels, zoals de discussie over HbbTV illustreert, maar er ontstaan ook veel nieuwe kansen. Op dit moment is in vooral ook van belang dat er voor betrokkenen ruimte is om de nieuwe kansen te grijpen.

In dit kader wordt door uw Kamer terecht aandacht gevraagd voor het consumentenbelang. Dat belang wordt vaak geduid als de mogelijkheid om voldoende toegang te krijgen tot een veelvoud van de diensten van pakketaanbieders, omroepen en andere contentpartijen zoals Netflix.

In algemene zin kan gezegd worden hoe meer aanbod, hoe meer concurrentie, hoe beter voor de consument. Meer aanbod betekent dat er ook iets te kiezen valt. Maar het consumentenbelang is niet altijd gediend met een verplichte doorgifte van commerciële diensten waardoor de consument gedwongen wordt nieuwe randapparatuur te kopen. En het is ook niet in het belang van de consument als er vroeg in het ontwikkelingsproces door de wetgever voor één techniek wordt gekozen, waardoor er een remmend effect op de innovatie ontstaat.

Rol van de overheid

De vraag of een overheid kan of moet ingrijpen door het stellen van doorgifteverplichtingen wordt vanuit het Europese distributiekader beheerst door de vraag welk algemeen, niet economisch, belang moet worden beschermd met verplichte doorgifte. Daarbij moet worden aangetekend dat het Europese kader uitgaat van een »nee, tenzij...» benadering. Hier is het leidende argument van economische aard en mogen er uitzonderingen worden gecreëerd voor diensten voor mensen met een beperking.

Ik noemde eerder het voorbeeld van «NLziet». Deze commerciële dienst kan ook via HbbTV worden aangeboden. Een doorgifteverplichting van overheidswege zou daarmee direct van invloed zijn op de marktverhoudingen. Het algemeen belang dat hiermee gediend zou worden laat zich niet goed definiëren en staat in ieder geval op gespannen voet met de commerciële doelstellingen van de dienst.

Het bovenstaand dilemma speelt bijvoorbeeld ook bij de Elektronische Programma Gids (EPG). Voor de programmagegevens van de omroepen wordt nu door pakketaanbieders, maar ook door gidsen en kranten, aan zowel publieke als commerciële omroepen betaald. Als de pakketaanbieder bij verplichtte doorgifte van de EPG van de omroep zijn eigen EPG moet staken is een dergelijke verplichting hoogstwaarschijnlijk onevenredig. Deze beoordelingsfactor wordt in de juridische analyse toegelicht. Bovendien genereert de omroep op dit punt inkomsten, een opdracht die ook in het kader van de bezuinigingen belangrijk is.

Dat omroepen zelf de kijkers willen «gidsen» (bijvoorbeeld via HbbTV) en dat dit niet lukt via de pakketaanbieders is geen eindstation in deze discussie. De over-the-top route biedt enorme kansen. De ontwikkeling van dergelijke diensten staat nog in de kinderschoenen. Huidige problemen om het signaal te synchroniseren kunnen in de nabije toekomst door nieuwe technieken opgelost worden. Daarnaast zouden omroepen ook voorwaarden in de onderhandelingen kunnen stellen als het gaat om een «video on demand» omgeving bij de pakketaanbieder en de aanbevelingen die daarbinnen worden gegeven.

Uitdagingen op het punt van de techniek zijn er volop. Want de techniek van morgen kan een heel andere zijn waardoor snel geschakeld moet worden. De televisiefabrikanten proberen daarom bijvoorbeeld zo veel mogelijk platformen te ondersteunen. Zij sluiten daarvoor allianties met omroepen. Maar ook zij hebben aan de andere kant rekening te houden met pakketaanbieders die bij het certificatieproces van televisietoestellen eisen stellen.

Daarnaast komt de omroep bij het over-the-top aanbieden van diensten internet-service-providers (ISP) tegen. Soms zijn deze partijen tevens pakketaanbieders. Dat kan compliceren, maar het beginsel van netneutraliteit geeft de over-the-top speler een goede uitgangspositie. Dit betekent dat het onderhandelingsspel via het open internet anders gespeeld wordt dan via de omroepdistributiemarkt.

Ik constateer dat er zich tal van nieuwe mogelijkheden aandienen voor de consument om mediadiensten te consumeren en aanbieders van audiovisuele diensten om de consument te bereiken. Deze ontwikkelingen zijn nog volop gaande. Dat pleit daarom voor terughoudendheid met regulerende initiatieven. Het gevaar bestaat dat de wetgeving de ontwikkelingen niet kan volgen. Uit de juridische analyse blijkt bovendien dat die mogelijkheden slechts beperkt zijn. Voorkomen moet worden dat nieuwe regelgeving innovatie belemmert. Slechts daar waar een manifest publiek belang speelt, zoals bij de zekerstelling van faciliteiten voor mensen met een beperking is het nodig om direct regels te stellen.20

Bijlage 4 Begrippenkader