Nr. 156 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

In deze brief ga ik, mede namens de minister en staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (V&J), de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), in op de voortgang van het beleid inzake geweld in afhankelijkheidsrelaties.

Parallel aan deze brief ontvangt u een brief over de stand van zaken van de rijksbrede aanpak loverboyproblematiek (Actieplan 2011 – 2014) (Kamerstuk 31 839, nr. 306) en een brief over het plan van aanpak inzake aandacht in opleidingen voor geweld in afhankelijkheidsrelaties.

In het regeerakkoord heeft het kabinet als uitgangspunt gesteld dat geweld in afhankelijkheidsrelaties onaanvaardbaar is en wordt opgespoord en bestraft. Of het nu om kinderen, partners of ouderen gaat: eenieder moet zich zowel thuis als in een instelling veilig kunnen voelen. Daar waar dit niet het geval is, moet in een zo vroeg mogelijk stadium worden ingegrepen.

Dit kabinet houdt vast aan de door het vorige kabinet geformuleerde visie en rijksbrede aanpak1. en kiest daarmee voor een brede, samenhangende aanpak waarbij verschillende deelonderwerpen, zoals kindermishandeling en ouderenmishandeling, met elkaar worden verbonden. Daarbij staat de ketenbenadering centraal: voorkomen – signaleren – stoppen/opvangen – schade beperken/goede nazorg. De positie van slachtoffers wordt versterkt en daders worden aangepakt; deze inspanningen kunnen er uiteindelijk aan bijdragen dat de intergenerationele overdracht van geweld afneemt.

Dat is geen verantwoordelijkheid van de overheid alleen: successen kunnen alleen gehaald worden als we het samen doen. Burgers, professionals, NGO’s en de overheid zullen de handen ineen moeten slaan om de taaie problematiek van geweld in afhankelijkheidsrelaties tegen te gaan. De rol van de gemeenten daarbinnen zal de komende jaren groter worden. Het beleid rond geweld in afhankelijkheidsrelaties is namelijk nadrukkelijk verbonden met de komende decentralisaties van met name de jeugdzorg en delen van de AWBZ naar de gemeenten.

Aan de uitvoering van de hierboven beschreven aanpak wordt hard gewerkt. In deze brief wordt verslag gedaan van de voortgang en nieuwe ontwikkeling. Voorts wordt gereageerd op door uw Kamer aanvaarde moties en worden toezeggingen die tijdens recente debatten met uw Kamer zijn gedaan ingelost.

In de brief wordt grofweg de indeling aangehouden van de drie pijlers, zoals ze in de eerder beschreven rijksbrede aanpak zijn verwoord2: versterking positie slachtoffers, gerichte aanpak van daders en voorkomen intergenerationele overdracht. Omwille van de leesbaarheid zijn deelthema’s echter niet opgeknipt over deze pijlers: zo is bijvoorbeeld de tekst over meldingen van slachtoffers bij het Openbaar Ministerie niet ondergebracht bij het onderdeel daderaanpak, maar gevoegd bij het deel dat gaat over de implementatie van de aanbevelingen van de Commissie Samson (in het onderdeel versterking positie slachtoffers).

Op 1 juli 2013 treedt de wet meldcode in werking. Deze wet verplicht organisaties en zelfstandige beroepsbeoefenaren in bepaalde sectoren om te beschikken over een meldcode. In de meldcode staan de stappen die professionals doorlopen bij signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling. Onderzoek heeft aangetoond dat professionals met een meldcode drie keer vaker ingrijpen bij signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling dan professionals zonder meldcode.

Om de invoering van meldcodes te faciliteren is een toolkit beschikbaar op www.meldcode.nl met onder andere een basismodel meldcode, een checklist voor managers en bij- en nascholing.

Tijdens de behandeling van het wetsvoorstel meldcode heeft uw Kamer een aantal moties ingediend die hebben geleid tot het aanpassen van de minimumeisen die aan meldcodes worden gesteld. Deze minimumeisen zijn opgenomen in de AMvB meldcode. Het gaat om de invoering van de verplichte kindcheck (als uitvloeisel van de moties Kooiman en Van der Burg/Hilkens3), de optie om een deskundige op het gebied van letselduiding te raadplegen bij de collegiale consultatie (motie Van der Burg c.s.4) en het bij twijfel verplicht raadplegen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) bij de weging van het geweld (motie Hilkens/Van der Burg5). De toolkit meldcode wordt hierop aangepast. De aangepaste producten uit de toolkit worden half oktober 2013 gepresenteerd tijdens een inhoudelijk symposium over de meldcode. Deze zomer start de laatste meldcodecampagne om professionals te wijzen op de nieuwe accenten in de meldcode. Deze campagne loopt door tot november 2013.

De AMvB met aangepaste minimumeisen is aan de Raad van State voorgelegd voor advies. Ik verwacht dat advies nog voor de zomer. De AMvB treedt naar verwachting op 1 augustus 2013 in werking.

Zoals eerder aangekondigd is het voornemen van het kabinet dat gemeenten per 1 januari 2015 verantwoordelijk worden voor de organisatie van een Advies- en Meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK). Hiervoor zal de Wet maatschappelijk ondersteuning worden gewijzigd. Deze wetswijziging loopt mee in het wetstraject van de nieuwe Jeugdwet.

Om gemeenten goed te kunnen ondersteunen bij de voorbereiding op hun nieuwe taken voor het AMHK, waarvoor zij regionaal zullen gaan samenwerken, is een ondersteuningsprogramma AMHK gestart. Dit ondersteuningsprogramma, dat onder leiding van de VNG wordt uitgevoerd, is afgelopen april van start gegaan en zal tot januari 2015 doorlopen. De veldpartijen worden nauw betrokken bij het ondersteuningsprogramma.

Het Actieplan Kinderen Veilig van november 2011 vormt de basis voor de aanpak kindermishandeling 2012–2016. Voor de verschillende onderdelen van de ketenaanpak (voorkomen, signaleren, stoppen en schade beperken) worden acties uitgevoerd.

De Taskforce kindermishandeling en seksueel misbruik monitort de uitvoering van het actieplan. Op 30 mei 2013 heeft de Taskforce haar tweede monitorrapportage gepubliceerd (zie bijlage II)7.

Door de Taskforce is ook een aantal thema’s geselecteerd waarop de Taskforce zich in de tweede helft van 2013 en 2014 specifiek zal richten. De Taskforce wil op deze thema’s de uitvoering aanjagen, kansrijke initiatieven stimuleren en belemmeringen in de uitvoering opsporen. De gekozen thema’s zijn de opleidingen8, preventie door gemeenten, implementatie van de kindcheck, implementatie van de meldcode in het speciaal onderwijs en het optimaliseren van de inzet van strafrecht en hulpverlening bij kindermishandeling.

Naast genoemde thema’s is het doen van een appèl op de samenleving één van de taken van de Taskforce. De Taskforce heeft in dit verband het initiatief genomen om van 17 tot en met 23 november 2013 een Week Kinderen Veilig te organiseren. Dit doet de Taskforce in samenspraak met tal van andere organisaties (landelijk en lokaal), die zich bezig houden met het bestrijden van kindermishandeling en seksueel misbruik.

In hetzelfde algemeen overleg heb ik aangegeven dat met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wordt gesproken over structurele bekostiging van de diensten van de Forensische Polikliniek Kindermishandeling met het oog op de decentralisatie van de jeugdzorg. Ik heb toegezegd u op de hoogte te brengen van de uitkomsten van het overleg. De VNG onderkent het belang om forensisch medische expertise voor kinderen ook in de toekomst beschikbaar te houden. Dit najaar besluit de VNG welke diensten door landelijke bekostiging geleverd worden. U wordt hierover in de volgende voortgangsrapportage bericht.

In het verslag algemeen overleg (VAO) kindermishandeling en geweld in afhankelijkheidsrelaties van 11 april jl. heb ik u toegezegd om in het stroomschema helder te maken dat bij kindermishandeling «forensisch pediatrische expertise» moet worden ingeschakeld en dat dit op de goede plek (tijdig) in het stroomschema opgenomen wordt. Het stroomschema forensisch medische expertise bij de aanpak van kindermishandeling informeert professionals waar en op welke wijze zij deze expertise kunnen inschakelen. Het stroomschema wordt momenteel conform mijn toezeggingen aangepast en in overleg met de werkgroep «Beter benutten forensisch medische expertise bij kindermishandeling» vastgesteld. In overleg met deze werkgroep, waarin vertegenwoordigers zitting hebben van verschillende beroepsgroepen uit de jeugdzorg-, medische zorg- en strafrechtketen, wordt de term «forensisch-pediatrische expertise» vervangen door de meer gangbare term «forensisch medische expertise voor kinderen». In het stroomschema wordt waar van toepassing, verwezen naar forensisch medische expertise voor kinderen.

Tevens is in het VAO gevraagd om in de toelichting bij de AMvB meldcode te bezien of letselduiding door een verpleegkundige wel kan gebeuren («moet het niet altijd door een arts?») en of de term «bewezen» wel correct is. De toelichting van de AMvB is hierop aangepast. Letselduiding door een verpleegkundige gebeurt onder verantwoordelijkheid van een arts. Om verwarring te voorkomen is ervoor gekozen om de vermelding van letselduiding door een verpleegkundige en de term «bewezen» niet te hanteren in de toelichting.

Voor de inzet van forensische expertise (waaronder medische expertise voor kinderen) in een strafrechtelijke zaak heeft de minister van Veiligheid en Justitie uw Kamer toegezegd een business case te laten opstellen, die duidelijk moet maken hoe in de behoefte bij de politie en het Openbaar Ministerie aan forensisch onderzoek het beste kan worden voorzien. Het gaat hierbij niet alleen om het NFI, maar ook om het inschakelen van andere instituten zoals de Forensische Polikliniek Kindermishandeling. De mogelijkheid wordt onderzocht of raamcontracten kunnen worden gesloten met particuliere instituten. Bij het opstellen van de business case worden ook particuliere instituten betrokken. Na de zomer van 2013 zal de minister van Veiligheid en Justitie u nader informeren over de uitkomst van de business case en zijn visie op de organisatie van het forensisch onderzoek. Hij wordt hierover onafhankelijk geadviseerd door een commissie onder voorzitterschap van de heer dr. P. Winsemius.

Tijdens het plenaire debat over het wetsvoorstel meldcode op 31 januari jl. heeft mevrouw Kooiman (SP) mij verzocht in overleg te treden met de twee traumacentra in Haarlem en Friesland en het tuchtcollege om na te gaan waar de centra tegen aan lopen als zij kinderen willen behandelen en (één van de) ouders geen toestemming geven. Dat overleg heeft plaatsgevonden.

Ouders zijn de wettelijke vertegenwoordigers van hun minderjarige kind en beslissingsbevoegd over verzorging en opvoeding van hun kind. In de regel hebben beide ouders het gezag en is beider toestemming vereist voor een medische behandeling van hun kind. Dat geldt als een kind jonger is dan 12 jaar. Is het kind 12 maar nog geen 16 jaar oud, dan is naast deze toestemming ook de toestemming van het kind zelf vereist. Voor behandeling van een kind tussen twaalf en zestien jaar kan onder in de wet aangegeven voorwaarden aan de toestemming van de ouders voorbij gegaan worden. Is het kind 16 of 17 jaar, dan beslist het zelfstandig.

Voor een behandeling in acute noodsituaties is geen toestemming nodig. En als een ouder met zijn kind bij de behandelaar komt, mag deze ervan uitgaan dat de toestemming van de andere ouder er is, tenzij er aanwijzingen zijn dat dat niet het geval is. De traumacentra Friesland en Haarlem geven aan dat in de praktijk van de jeugd-GGZ men bij slachtoffers van kindermishandeling vaker te maken heeft met een verstoorde relatie tussen ouders en dat er dus niet per definitie van uit kan worden gegaan dat de andere ouder toestemming heeft verleend. Dit wetende, maakt dat een behandelaar zich genoopt voelt om beide ouders toestemming te vragen, nog voordat een intakegesprek heeft plaatsgevonden.

Wanneer ouders met gezag het niet eens zijn over een medische behandeling voor hun minderjarige kind kan dit geschil zo nodig voorgelegd worden aan de rechter (opheffing gezamenlijk gezag, geschillenregeling, kinderbeschermingsregeling). De traumacentra Friesland en Haarlem geven aan deze juridische mogelijkheden als uiterste middel te zien. Er wordt zo lang mogelijk geprobeerd beide ouders mee te laten werken om zodoende ook een aanpassing van de opvoedsituatie te kunnen realiseren. In de fase van intake bestaat echter wel de wens om dit bij uitzondering te kunnen doen op basis van toestemming van één van beide ouders. Met de intake wordt zicht verkregen op de ernst van de problematiek en noodzaak van een behandeling. Op dit punt wordt nog nagegaan welke praktijkervaringen er in de jeugd-GGZ zijn en of deze passen in de kaders die de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) stelt. In de volgende voortgangsrapportage kom ik hierop terug.

Bij een uithuisplaatsing of de verlenging van een ondertoezichtstelling treden medewerkers van Bureau Jeugdzorg op als verzoeker. Ook kan Bureau Jeugdzorg worden aangemerkt als belanghebbende of informant, bijvoorbeeld indien de Raad voor de Kinderbescherming om een ondertoezichtstelling verzoekt.

Verzoekers, belanghebbenden en informanten worden, in tegenstelling tot getuigen, niet door de rechter beëdigd.

In 1984 is de eed in het familierecht afgeschaft. Het ging hier om de eed die (toeziende) voogden moesten afleggen in verband met een deugdelijke uitvoering van hun plicht. De reden hiervoor was onder meer dat het om een formaliteit ging die geen toegevoegde waarde had. Bestaande sancties waren niet van de beëdiging afhankelijk, zoals de strafrechtelijke sanctie van artikel 225 Wetboek van Strafrecht (valsheid in geschrifte). Voorts werd beëdiging voor de rechters als een tijdrovende aangelegenheid gezien10. Tot 1988 werden deskundigen beëdigd. Deze beëdiging is eveneens afgeschaft, omdat de eed niet nodig was om te garanderen dat de deskundige zijn taak naar beste weten en onpartijdig zou vervullen11. Deze redenen onderschrijft het kabinet nog steeds.

Naar aanleiding van de behandeling van het wetsvoorstel meldcode heeft uw Kamer de motie Bergkamp13 aanvaard waarin de regering wordt verzocht te onderzoeken welke methoden en programma’s in Nederland worden ingezet om kindermishandeling en huiselijk geweld te voorkomen en de psychische gevolgen te behandelen en welke daarvan in Nederland of internationaal bewezen effectief zijn.

Er zijn in Nederland veel methoden en programma’s ontwikkeld voor zowel het voorkómen van kindermishandeling en huiselijk geweld als voor het behandelen van de gevolgen van beide geweldsvormen. Veel van deze interventies zijn via handboeken overdraagbaar gemaakt en terug te vinden in de databanken van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en MOVISIE.

Op mijn verzoek hebben bovengenoemde kennisinstituten een kort overzicht gegeven van de beschikbare interventies zoals in beide databanken beschreven. Het betreft interventies die daadwerkelijk worden ingezet. Het overzicht is opgenomen als bijlage III bij deze brief14.

Er is geen landelijk zicht op de mate waarin deze interventies worden ingezet. Dit is ook niet eenvoudig te verkrijgen. Het in kaart brengen hiervan zou veel inzet en administratieve lasten met zich meebrengen.

In genoemde motie wordt ook gevraagd naar de bewezen effectiviteit van de gebuikte methoden.

Uitgaande van de definitie «bewezen effectief», zoals gebruikt door het kennisinstituut MOVISIE en de erkenningscommissie van het NJi, is het van veel interventies niet mogelijk om te zeggen of zij bewezen effectief zijn. Dit komt omdat er voor een groot aantal interventies nog onvoldoende effect- en procesonderzoeken zijn gedaan. Ook speelt mee dat sommige onderzoeken een beperkt niveau van bewijskracht hebben. Van een groot aantal interventies is wel bekend dat zij theoretisch goed onderbouwd zijn of is aannemelijk gemaakt dat met de interventie het gestelde doel bereikt kan worden en dat er dus een gerede kans is dat zij effectief zijn.

De eerste onderzoeksronde naar zes regionale initiatieven van een multidisciplinaire aanpak kindermishandeling is afgerond. Op 22 mei jl. heeft ZonMw een informatie-uitwisselingsbijeenkomst georganiseerd en de tussenrapportage «Een multidisciplinaire aanpak kindermishandeling: revolutie of evolutie?» uitgebracht. Deze tussenrapportage is te vinden op de website van ZonMW, www.zonmw.nl .

De conclusies zijn dat «de multidisciplinaire aanpak» een verzamelnaam is voor initiatieven met verschillende vertrek- en eindpunten en uiteenlopende beelden over hun functie in het jeugdstelsel. Alle initiatieven zijn nu vooral bezig om de multidisciplinaire samenwerking goed in te richten. Het oordeel over de meerwaarde is voorzichtig positief, maar er zijn ook valkuilen. Voorbeelden hiervan zijn: geen duidelijkheid over verhouding kosten en baten, een te zwaar middel wordt ingezet ook voor minder complexe zaken, de aanpak verzandt in het zoveelste casusoverleg. Begin 2014 start de tweede onderzoeksfase. Het eindrapport wordt in april 2014 verwacht.

Zoals ik u in het algemeen overleg rapport Commissie Samson op 27 maart aangaf, is en wordt de dienstverlening aan slachtoffers langs vier lijnen vormgegeven:

• 1) er wordt lotgenotencontact mogelijk gemaakt door het subsidiëren van lotgenotenorganisaties. Er is in 2012 subsidie verstrekt voor de eerste fase. Onlangs is overleg met de verschillende lotgenotenorganisaties binnen de domeinen «Deetman» en «Samson» afgerond over de vraag op welke manier hun activiteiten verder op een verantwoorde manier kunnen worden gesubsidieerd. Dit zal op afzienbare termijn leiden tot het ter beschikking stellen van financiële middelen voor de volgende fase;

• 2) er is goed toegankelijke professionele hulp, waar slachtoffers rechtstreeks terecht kunnen of met behulp van de speciaal ingestelde Hulplijn seksueel misbruik, onderdeel van Slachtofferhulp Nederland, die helpt na te gaan aan wat de

  behoefte is en doorgeleidt naar professionele hulp.

  Voor het goed functioneren van de Hulplijn is snelle toeleiding naar professionele zorg ook belangrijk;

• 3) er vindt erkenning plaats door de instellingen. Jeugdzorg Nederland heeft hiertoe verantwoordelijkheid genomen, onder ander door maximale toegang te geven tot archieven en het contact aan te gaan met slachtoffers wanneer zij daar behoefte aan hebben, bijvoorbeeld door een slachtoffer-dadergesprek;

• 4) er is sprake van financiële tegemoetkoming, hiertoe zijn twee regelingen opgesteld: de Regeling civiele vordering tot schadevergoeding en de Tijdelijke regeling tegemoetkoming seksueel misbruik. Uitvoering van beide regelingen wordt ondergebracht bij het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Tijdens het algemeen overleg met uw Kamer van 27 maart jl. is de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie nader ingegaan op de financiële regelingen die zijn opgesteld voor slachtoffers van seksueel misbruik in overheidsinstellingen en pleeggezinnen.

De eerste regeling sluit aan bij de bestaande regeling van het Schadefonds Geweldsmisdrijven en kan ook zaken van voor 1973 in behandeling nemen.

De tweede regeling is een civiele regeling waarin zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de regeling van de Rooms-Katholieke Kerk. De regelingen zijn inmiddels aangepast voor de deelname van de instellingen van Jeugdzorg Nederland aan het Statuut en worden binnenkort door de betrokken bewindspersonen vastgesteld, waarna publicatie zal volgen. Het Schadefonds Geweldsmisdrijven werkt er hard aan om straks beide regelingen gelijktijdig uit te gaan voeren. Hiervoor worden juristen geworven, er wordt gewerkt aan de invulling van een extra civiele kamer bij de Commissie Schadefonds Geweldsmisdrijven en ook de werkprocessen worden aangepast aan de uitvoering van de regelingen. Dit alles gebeurt in nauwe samenwerking met Slachtofferhulp Nederland. Ik verwacht dat de daadwerkelijke beoordeling van de vorderingen tot schadevergoeding vanaf september dit jaar zal plaatsvinden.

Conform de motie Bergkamp/Kooiman16 wordt momenteel gewerkt aan instructiebrieven aan instellingen en streekarchieven over het persoonlijk inzien van dossiers. Deze zullen binnenkort worden verzonden.

Tevens zullen de lotgenotenorganisaties in juli 2013 worden geïnformeerd over welk hulpaanbod beschikbaar is en hoe een beroep kan worden gedaan op de financiële regelingen. Hierin wordt conform genoemde motie ook vermeld hoe zij toegang kunnen krijgen tot hun dossiers. Een afschrift van deze brief over hulpaanbod zal ik aan uw Kamer zenden. Bij deze brief zal ik ook ingaan op het verzoek van uw commissie van Veiligheid en Justitie om geïnformeerd te worden over de vermeende spanningen tussen en in lotgenotenorganisaties van slachtoffers van seksueel misbruik in jeugdzorginstellingen, die invloed zouden hebben op de samenwerking, de communicatie en de hulpverlening aan slachtoffers. Hierbij wil ik vast opmerken dat vanuit mijn ministerie op allerlei manieren is geprobeerd de lotgenotenorganisaties te helpen om te komen tot eensluidende opvattingen over het benodigde dienstenpakket voor slachtoffers en hun rol daarin. Dit bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van vergaderruimte en het aantrekken van een onafhankelijke voorzitter wanneer hier behoefte aan was. Het is niet aan VWS om te interveniëren in onderlinge verhoudingen tussen slachtoffers, al is het natuurlijk wel te betreuren als hun overleg in een negatieve sfeer verloopt.

Samen met de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie heb ik op 25 april jl. het wetsvoorstel professionalisering bij uw Kamer ingediend18. Dit wetsvoorstel regelt dat jeugdzorginstellingen verplicht worden om met geregistreerde jeugdzorgwerkers en gedragswetenschappers te werken, tenzij zij aannemelijk kunnen maken dat werktoedeling aan anderen niet leidt tot kwaliteitsverlies dan wel dat het noodzakelijk is andere deskundigen dat werk toe te delen. Doorlopende bij- en nascholing is een voorwaarde voor de jeugdzorgprofessionals om geregistreerd te blijven. Ook verbinden zij zich aan een beroepscode. Het professionaliseringsproces moet er ook toe leiden dat «starre protocollen» voor het handelen met cliënten worden vervangen door vakinhoudelijke richtlijnen, die door de beroepsgroep, met behulp van cliënten en werkgevers, worden vastgesteld. Als sluitstuk van de jeugdzorgprofessionalisering komt er tuchtrecht. Beroepsmatig handelen kan daarmee door de eigen beroepsgroep wordt getoetst.

Cliënten worden met tuchtrechtspraak beter beschermd tegen onprofessioneel handelen en jeugdzorgprofessionals kunnen leren van complexe zaken. In het uiterste geval kan een professional door het tuchtrechtcollege uit het register worden geschrapt.

Recent heb ik u geïnformeerd dat u de AMvB professionalisering zo spoedig mogelijk na het zomerreces kunt verwachten.

Zoals vermeld in de bovengenoemde brief van 21 december 2012 ontwikkelen de beroepsverenigingen richtlijnen voor de jeugdzorg, waaronder richtlijnen voor uithuisplaatsing, pleegzorg en residentiële zorg. In de richtlijnen pleegzorg en residentiële zorg krijgt het onderwerp seksueel misbruik aparte aandacht. Bezien wordt nog of het onderwerp nog kan worden meegenomen in de richtlijn uithuisplaatsing, omdat deze al in een vergevorderd stadium van voorbereiding is. Daarnaast is besloten aan het programma nog een aparte richtlijn kindermishandeling toe te voegen, waarin seksueel misbruik uiteraard een belangrijk thema is. De aanbesteding voor de ontwikkeling van deze richtlijn loopt.

Jeugdzorg Nederland heeft met de Vereniging Hogescholen (voorheen HBO-raad), zoals ook in het Kwaliteitskader voorkomen seksueel misbruik vermeld, een specifieke themacompetentie «seksuele ontwikkeling» ontwikkeld. De themacompetentie is vormgegeven conform de systematiek van het uitstroomprofiel jeugdzorgwerker en is gericht op competenties op het gebied van omgaan met seksualiteit, seksueel risicogedrag en seksueel misbruik. Het gaat in eerste instantie om een door de sector onderschreven addendum waarover jeugdzorgorganisaties op regionaal niveau uiterlijk 1 mei 2014 afspraken maken met HBO-opleidingen. Het materiaal kan worden benut bij de eerstvolgende herijking van het competentieprofiel jeugdzorgwerker en gedragswetenschapper. Daarnaast vindt momenteel een inventarisatie plaats van de aandacht voor het thema geweld in afhankelijkheidsrelaties in opleidingen. U ontvangt daarover gelijktijdig met deze brief een aparte brief met een plan van aanpak. In dat verband beantwoord ik hier de brief van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 24 mei 2013. Daarin wordt gevraagd met ingang van welk studiejaar de in de motie Ypma/Bergkamp over de professionalisering in de jeugdzorg19 genoemde verbeteringen bij onder andere de basisopleidingen en permanente educatie van professionals worden ingevoerd. Het antwoord luidt, dat dit afhangt van de uitkomsten van de genoemde inventarisatie en van de vervolgstappen die daarna worden gezet, zoals beschreven in het plan van aanpak. Hierover is op dit moment geen uitsluitsel te geven. Uiteraard stel ik uw Kamer in een volgende rapportage op de hoogte van de voortgang.

Ik heb tijdens het algemeen overleg van 27 maart 2013 over het rapport van de Commissie Samson toegezegd contact te zoeken met de minister van OCW over de aandacht voor algemene seksuele vorming in het basis- en voortgezet onderwijs. Om leraren beter in staat te stellen om seksuele weerbaarheid en seksuele diversiteit bespreekbaar te maken, wil de minister van OCW inventariseren hoe lerarenopleidingen aandacht besteden aan seksualiteit en seksuele diversiteit en de bij- en nascholing voor zittende en aankomende docenten stimuleren. Zij gaat de mogelijkheden verkennen om hieraan invulling te geven. Ik verwijs u hiervoor naar de bijlage bij de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid 2013–201620.

De minister van OCW is in overleg met het landelijk overleg leraren basisonderwijs (LOBO) en andere betrokken organisaties over een inventarisatie naar de aandacht op de PABO’s en de lerarenopleidingen voor seksualiteit en seksuele diversiteit, om de eventuele witte vlekken in kaart te brengen en zo nodig PABO’s op dit punt extra te ondersteunen.

Jeugdzorg Nederland gaat een landelijk kader opstellen, waarin basisafspraken met betrekking tot de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de gezinsvoogd en de pleegzorgwerker zijn opgenomen. Dit landelijk kader biedt het werkveld handvatten voor regionale samenwerkingsafspraken over de rolverdeling. Thema’s als samenwerking en communicatie met (pleeg)ouders en het pleegkind komen hierin aan bod.

Jeugdzorg Nederland streeft ernaar het kader in het voorjaar van 2014 vast te stellen. Goede borging van dit landelijk kader is essentieel. In het certificeringstraject zullen normen worden gesteld voor de ketensamenwerking. Ik ga bezien of en hoe de afspraken over de rolverdeling hierin kunnen worden meegenomen. Ook Jeugdzorg Nederland beziet hoe zij het landelijk kader gaat borgen.

Een belangrijk deel van de aanbevelingen van de Commissie Samson richt zich tot de jeugdzorgsector, zowel tot de instellingen als tot de medewerkers. Jeugdzorg Nederland heeft als brancheorganisatie voor de instellingen die werkzaam zijn in de jeugdzorg en de jeugdbescherming het initiatief genomen om samen met de instellingen een kwaliteitskader te ontwikkelen, specifiek gericht op het voorkomen van seksueel misbruik. De door Jeugdzorg Nederland ingestelde commissie onder voorzitterschap van de oud-minister voor Jeugd en Gezin, mr. A. Rouvoet, (Commissie Rouvoet) heeft dit kwaliteitskader inmiddels getoetst en op 14 mei 2013 vastgesteld. De Commissie Rouvoet zal ook toezien op de implementatie van het kwaliteitskader door de instellingen. Het kwaliteitskader gaat als bijlage IV bij deze brief22.

Bij het opstellen van het kwaliteitskader was het uitgangspunt dat het niet (primair) gaat om de ontwikkeling van nieuwe protocollen en voorschriften, maar om «het realiseren van een cultuurverandering, gedreven door de ambitie om kinderen een veilig thuis te bieden», aldus de Commissie Rouvoet. De instellingen, de medewerkers en de pleeggezinnen moeten toegerust zijn om signalen van seksueel misbruik te herkennen, bespreekbaar te maken, adequaat in te grijpen en kinderen die door seksueel misbruik getraumatiseerd zijn te behandelen.

In het kwaliteitskader wordt per aanbeveling van de Commissie Samson aangegeven met welke acties de betreffende aanbeveling geïmplementeerd moet worden, en binnen welke termijn dit gerealiseerd moet zijn. Het betreft enkele algemene aanbevelingen en daarnaast aanbevelingen die op het kind gericht zijn, op de medewerkers, op de organisatie en een aantal aanbevelingen die specifiek betrekking hebben op de pleegzorg.

Het kwaliteitskader is van toepassing op alle jeugdzorgorganisaties, en beperkt zich dus niet tot residentiële zorg, pleegzorg of het gedwongen kader. Na de implementatie onder leiding van de Commissie Rouvoet is het vervolgens de taak van de Inspectie Jeugdzorg om toezicht te houden op de naleving van het kwaliteitskader.

De Commissie Rouvoet wijst er op, dat hoe belangrijk en noodzakelijk het opvolgen van de aanbevelingen van de commissie Samson ook is, het perspectief voor de jeugdzorg breder moet zijn: het gaat uiteindelijk om de algehele veiligheid van de kinderen en jeugdigen. De commissie bepleit dan ook een verdiepings- en verbredingsslag, die uiteindelijk moet leiden tot een integrale aanpak van de veiligheid rond jongeren in de jeugdzorg, een Kind Veiligheids Systeem (KVS). De commissie geeft tevens aan dat in deze tweede fase ook de verbinding gezocht moet worden met andere sectoren waar in met jeugdigen wordt gewerkt, zoals de jeugd-GGZ, de verstandelijk gehandicaptenzorg en de justitiële jeugdinrichtingen.

Ik vind het van groot belang dat Jeugdzorg Nederland en de instellingen de verantwoordelijkheid genomen hebben om een kwaliteitskader voor hun eigen professionele handelen te ontwikkelen, en ik ben blij met het resultaat. Ik denk dat met het Kwaliteitskader voorkomen seksueel misbruik in de jeugdzorg een belangrijke stap is gezet om kinderen in de jeugdzorg beter te beschermen. Ik deel de opvatting van de Commissie Rouvoet dat als volgende stap zowel een verdieping als een verbreding plaats moet vinden. Wat betreft de verdieping heb ik er begrip voor dat Jeugdzorg Nederland en de instellingen eerst het Kwaliteitskader voorkomen seksueel misbruik in de jeugdzorg implementeren, zodat dit alle aandacht krijgt. Wat betreft de verbreding zal ik bij andere sectoren zoals de jeugd-GGZ en de jeugd-LVB nagaan of de aanpak met het Kwaliteitskader voorkomen seksueel misbruik in de jeugdzorg ook in die sectoren kan worden toegepast.

De aanbeveling om op basis van strafdossiers onderzoek te laten verrichten naar kenmerken van daders, slachtoffers en situaties wordt niet overgenomen. Hoewel strafdossiers een rijke bron kunnen vormen over daders, wordt de toegevoegde waarde van deze bron als het gaat om slachtoffers en situaties betwijfeld. Hierover is ook met het veld gesproken. Jeugdzorg Nederland heeft aangegeven dat daar waar het gaat om kenmerken van daders, slachtoffers en situaties, er in het veld vooral behoefte is aan wetenschappelijke kennis over de vraag welke (zo mogelijk te beïnvloeden) factoren eraan bijdragen dat een kind, dat slachtoffer is geweest van seksueel misbruik, vervolgens in de jeugdzorg nogmaals slachtoffer wordt of soms juist zelf dader wordt. Het WODC zal deze vraagstelling uitwerken en indien dat haalbaar wordt geacht een onderzoek starten.

Tenslotte zal het NJi worden verzocht een internationale uitwisseling met Engeland te organiseren. Reden hiervoor is dat in Engeland veel onderzoek gedaan is naar seksueel misbruik van jongeren in instellingen.

Naar aanleiding van het rapport «Beperkt Weerbaar», een onderzoek naar seksueel geweld in de gehandicaptenzorg, heeft het kabinet een aantal acties ingezet om dit geweld tegen te gaan26.

Bij de aanpak van geweld is het herkennen van signalen van groot belang. Daaraan vooraf gaat een goede seksuele opvoeding, voorlichting op maat, leren aangeven van grenzen en het trainen van weerbaarheid. Ouders en vertegenwoordigers van cliënten kunnen een belangrijke rol spelen bij preventie en aanpak van seksueel geweld in afhankelijkheidsrelaties.

In 2011 is in het kader van het project «Werken aan sociale veiligheid» een digitale toolkit ontwikkeld voor het herkennen van signalen van grensoverschrijdend gedrag binnen zorginstellingen. Een van de producten uit deze toolkit is een digitale brochure gericht op ouders van kinderen en volwassenen met een beperking.

Ik heb het Platform VG de opdracht gegeven deze toolkit te bewerken zodat deze

meer toegespitst wordt op drie groepen:

• 1. ouders van kinderen en volwassenen met Downsyndroom;

• 2. ouders van kinderen en volwassenen met autisme;

• 3. ouders van kinderen en volwassenen met ernstig meervoudige beperkingen.

Deze genoemde groepen ouders konden namelijk vanwege de bijzondere handicap of beperking van hun kind, niet goed uit de voeten met de toolkit.

In de gehandicaptensector is en wordt zowel door de koepelorganisatie, de individuele instellingen als het platform van ouderorganisaties veel materiaal ontwikkeld rond het voorkómen en aanpakken van seksueel geweld jegens personen met een beperking.

Op verzoek van mijn voorganger heeft Rutgers WPF een inventarisatie laten maken van de interventies op dit gebied. Deze inventarisatie is in augustus vorig jaar beschikbaar gekomen.

Er is zo veel materiaal dat het lastig is voor ouders en zorgprofessionals hieruit een keuze te maken. Bovendien is niet duidelijk of een bepaalde interventie of methode gebaseerd is op relevante praktijkervaringen, een wetenschappelijke theorie of een andere achtergrond heeft.

Ik wil daarom een «wegwijzer» voor ouders en zorgprofessionals laten maken die in elke stap in de keten per doelgroep naar materiaal verwijst.

Daarbij worden diverse doelgroepen onderscheiden: mensen met een verstandelijke, lichamelijke, zintuiglijke en meervoudige beperking, daders en slachtoffers. Deze wegwijzer zal ik digitaal beschikbaar stellen. Mede in overleg met de sector zal ik bezien of het wenselijk is de interventies op kwaliteit en bruikbaarheid te (laten) beoordelen.

Het opstellen van regiovisies (regionale beleidsplannen) is een belangrijk onderdeel van het project. De centrumgemeenten zullen daarbij het initiatief nemen, om samen met hun regiogemeenten, een regiovisie op te stellen. Het format om hen daarbij te ondersteunen is gereed. Komend najaar zal de VNG actief het opstellen van deze regiovisies gaan bevorderen, zodat in de loop van 2014 alle centrumgemeenten een actueel beleidsplan hebben.

Een ander deelproject rond kwaliteit van (in eerste instantie) de opvang is net gestart, evenals een monitor van de in-, door- en uitstroom van de opvang.

In genoemde beleidsreactie is ook opgenomen dat de definitie van slachtoffers van geweld in huiselijke kring, prestatieveld 7 én artikel 4 (compensatieplicht) van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) zullen worden gewijzigd. Echter, zoals ik in mijn brief over de hervorming van de langdurige zorg heb aangekondigd29 wordt de Wmo herijkt. Later dit jaar stuur ik uw Kamer een nieuw, integraal wetsvoorstel toe, inclusief hoe ik in dit wetsvoorstel het stelsel van hulp en opvang aan alle slachtoffers van geweld in huiselijke kring zal regelen.

Voorts wordt momenteel gewerkt aan de totstandkoming van een nieuw, objectief verdeelmodel voor de verdeling van de rijksmiddelen, gebaseerd op objectieve uitgangspunten in plaats van historische componenten.

Het experiment integrale toegang en bekostiging vrouwenopvang wordt verder voorbereid. Doel van dit experiment is om te verkennen hoe er meer samenhang kan worden gebracht in de organisatie en bekostiging van arrangementen voor zorg en ondersteuning in de vrouwenopvang. Er is nader overleg gevoerd met de betrokken gemeenten Amsterdam, Almere, Leeuwarden en Tilburg en de vrouwenopvanginstellingen uit deze gemeenten. Een aantal technische aspecten wordt dit jaar uitgewerkt, zoals het definiëren van de producten (in termen van bestaande producten Wmo/AWBZ/Zvw en Jeugdzorg) met de daarbij behorende normprijzen en het aanpassen van de relevante (registratie/ICT-)systemen bij gemeenten en instellingen. Vanaf 2014 tot medio 2015 wordt het experiment uitgevoerd. Uiteraard wordt hierbij rekening gehouden met de voorgenomen decentralisaties, zodat de resultaten van het experiment ook voor de langere termijn behulpzaam zijn.

De VNG heeft samen met de Federatie Opvang een onderzoeksbureau in kaart laten brengen welke soort opvang op het niveau van de centrumgemeenten kan worden georganiseerd en welke soorten opvang door gemeenten beter op een hogere schaal, bovenregionaal of nationaal, kan worden georganiseerd. Het streven is erop gericht dat de wethouders van de centrumgemeenten in september 2013 tot besluitvorming te komen over de opvang van specifieke groepen en over hoe de opvang van specifieke groepen het best kan worden gefinancierd.

Voor wat betreft de actuele ontwikkelingen rond slachtoffers van loverboys verwijs ik u naar de brief over de stand van zaken van de rijksbrede aanpak loverboyproblematiek (Actieplan 2011 – 2014), die u parallel aan deze brief ontvangt.

In oktober 2012 hebben de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de minister van Buitenlandse Zaken, de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie en ik de knelpunten in de (keten)aanpak van huwelijksdwang en achterlating bezien om tot voorstellen voor verbetering te komen. Er is toen een zogenaamde «verkennersgroep huwelijksdwang en achterlating» ingesteld. Deze heeft inmiddels een rapportage opgeleverd. Op 6 juni 2013 heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid namens genoemde bewindspersonen uw Kamer een brief doen toekomen30 over de wijze waarop het kabinet de ketenaanpak van huwelijksdwang wil versterken op basis van de rapportage van de verkennersgroep. Er zijn tien maatregelen aangekondigd die door mij worden gecoördineerd op het gebied van:

• • Verbetering signalering;

• • Eén meldpunt voor slachtoffers;

• • Eén landelijk knooppunt voor professionals/ deskundigheid;

• • Directer handelen in het buitenland.

Op basis van een plan van aanpak zal ik in de volgende voortgangsrapportages over geweld in afhankelijkheidsrelaties verslag doen over de voortgang van de implementatie van deze maatregelen.

In hetzelfde algemeen overleg heb ik ook toegezegd u op de hoogte te brengen over de stand van zaken van de richtlijn ouderenmishandeling. De ontwikkeling daarvan is inmiddels in volle gang. De richtlijn wordt een algemene richtlijn, onder de naam «richtlijn veilige zorgrelatie», voor (preventie van en interventie bij) mishandeling / geweld in de zorgrelatie. Daarbij gaat het om kwetsbare groepen die langdurig van zorg afhankelijk zijn (in de sectoren verpleging, verzorging en thuiszorg, gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg). Waar nodig wordt specifiek aandacht gegeven aan ouderenmishandeling.

Doel van de richtlijn is dat zorgaanbieders, -medewerkers en vrijwilligers beter in staat zijn om geweld in de zorgrelatie te voorkomen en als het zich voordoet, weten hoe hier mee om te gaan. Het gaat dus om handvatten en instrumenten voor preventie en interventie. De meldplicht, vergewisplicht en verklaring omtrent gedrag (zoals opgenomen in de motie Gerbrands/Agema33) zijn uiteraard onderdeel van de richtlijn. Er wordt zo veel mogelijk aangesloten bij lopende ontwikkelingen, zoals het basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling en bij bestaande instrumenten uit het Actieplan, zoals de handreiking «Vrijwilligers tegen ouderenmishandeling», en elders. Ook wordt samengewerkt met diverse kenniscentra. Er is een breed samengestelde klankbordgroep ingesteld, bestaande uit ActiZ, GGZ Nederland, Verenso, Mezzo, Platform VG, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), Brancheorganisatie Thuiszorg Nederland (BTN) en LOC Zeggenschap in de zorg. De IGZ, de VNG en VWS zijn toehoorder.

Op 21 mei jl. zijn ruim 80 cliëntvertegenwoordigers, vrijwilligers, managers, kwaliteitsmedewerkers en bestuurders bij elkaar geweest om met elkaar van gedachten te wisselen over geweld in de zorgrelatie en hoe de richtlijn de praktijk kan helpen om dit te voorkomen en te stoppen.

Rond de zomer zijn de contouren van de richtlijn opgesteld. Vervolgens wordt de richtlijn in een aantal pilots getest, doorontwikkeld en zo nodig bijgesteld. Daarna volgt verdere verspreiding tot na de zomer van 2014.

De ontwikkeling van de richtlijn sluit aan bij het voorstel van de beginselenwet AWBZ-zorg (op 7 december 2011 bij uw Kamer ingediend34. De derde nota van wijziging wordt voor de zomer naar uw Kamer verzonden) en het wetsvoorstel Cliëntenrechten zorg (de derde nota van wijziging heeft uw Kamer 16 april 2013 ontvangen35).

Ik constateer dat in de afgelopen periode, sinds de vorige voortgangsrapportage, steeds meer organisaties de uitvoering van het Actieplan daadwerkelijk ondersteunen. De betrokkenheid is groot, men werkt van harte aan het gezamenlijke doel: ouderenmishandeling voorkomen en zo vroeg mogelijk stoppen, zodat

ouderen zich veilig voelen en veilig zijn. Ook in de media kan het onderwerp op ruime belangstelling rekenen. En dat is goed: nog steeds moet het taboe op ouderenmishandeling worden doorbroken. Daarom ook startte ik op 13 juni jongstleden, rond de VN-dag tegen ouderenmishandeling, met een nieuwe tv-spot over ouderenmishandeling in het kader van de campagne´Een veilig thuis, daar maak je je toch sterk voor». Ook verscheen er op die dag een nieuwe voorlichtings-DVD voor ouderen en hun omgeving, professionals en vrijwilligers.

In overleg met branchevereniging ActiZ en de Inspectie voor de Gezondheidszorg heb ik uitgezocht in hoeverre het opstellen van een «zwarte lijst» haalbaar is. Belangrijk daarbij is dat de wet bescherming persoonsgegevens wordt gevolgd. In de vorige voortgangsrapportage heb ik aangegeven dat ik twee sporen zou volgen. Het eerste spoor volgt de reeds bestaande instrumenten die er voor de zorginstelling zijn. De zorginstellingen hebben een primaire verantwoordelijkheid om een veilige woon- en leefomgeving te creëren voor hun cliënten. Zorginstellingen hebben de mogelijkheid om referenties en een verklaring omtrent gedrag op te vragen bij de aanstelling van nieuwe werknemers.

Een tweede spoor waar ik op in heb gezet is het volgen van een experiment dat in de regio Haaglanden is opgezet door Zorgscala (branchevereniging van zorginstellingen). Zorgscala is gestart met het opzetten van een «zwarte lijst». Inmiddels heeft de werkgeversvereniging «ZorgZijn Werkt» het experiment overgenomen. Zij hebben bij de zorginstellingen navraag gedaan of er draagvlak bestaat voor het ontwikkelen van een «zwarte lijst», wat zij noemen een «Waarschuwingsregister Zorg & Welzijn». Hiervoor is voldoende draagvlak gevonden, waarmee de werkgeversvereniging verder is gegaan met het opzetten en uitwerken van het experiment. De legitimiteit hiervoor is onder meer dat het bijdraagt aan een veilige woonomgeving voor de cliënten.

Belangrijk is dat het uitgangspunt van een «Waarschuwingsregister Zorg & Welzijn» geheel in overeenstemming met de richtlijnen van het CBP (College Bescherming Persoonsgegevens) wordt opgezet en uitgevoerd. De lijst mag alleen door vertrouwenspersonen worden ingezien en mag alleen gebruikt worden voor screening op gepleegde strafbare feiten. De werkgeversvereniging zet een pilot uit en na een geslaagde pilotperiode wordt het register verder uitgerold in meerdere regio’s. Daar is al belangstelling voor getoond.

De werkgeversvereniging heeft bij mijn ministerie een subsidieaanvraag ingediend. Dit wordt op het moment beoordeeld, waarbij ik wel al kan melden dat ik bereid ben om mee te financieren. Ik blijf aangesloten bij het experiment, waarbij ik overigens de nadruk wil blijven leggen op het feit dat de verantwoordelijkheid voor het realiseren van een veilige woon- en leefomgeving voor de cliënten een primaire verantwoordelijkheid is voor de zorginstellingen.

Het kabinet heeft voorts besloten een zogenaamde «genderscan» uit te laten voeren naar de mate waarin het beleid en de uitwerking van de aanpak van geweld in huiselijke kring gendersensitief zijn. Een gendersensitief beleid houdt rekening met de verschillen tussen mannen en vrouwen en de oorzaken van geweld (ongelijkheid m/v en stereotiepe denkbeelden over de rollen van mannen en vrouwen) en de verschillen in de impact van geweld. Immers, vooral vrouwen zijn slachtoffer van (ernstig, structureel) huiselijk en seksueel geweld.

Met dit voornemen komt het kabinet ook tegemoet aan de zorg die het CEDAW-comité (Committee on the Elimination of Discrimination against Women) heeft geuit over de genderneutrale formulering van de aanpak van huiselijk geweld in Nederland.

In de genoemde brief inzake de daderaanpak van geweld in huiselijke kring is aangegeven dat ingezet wordt op verbeterde bewijsvoering en dossiervorming in zaken van geweld in huiselijke kring (en specifiek kindermishandeling), zodat er meer zaken kunnen doorstromen naar het strafrecht. In de eerste helft van 2012 is met politie, OM en reclassering geïnventariseerd op welke wijze dit concreet vorm kan krijgen. Verbeteringen kunnen onder meer worden behaald in het eenduidig en gestructureerd werken door politie en OM. Onder andere de nieuwe OM-aanwijzing «geweld in afhankelijkheidsrelaties» zal daaraan bijdragen. Daarin worden aanwijzingen gegeven inzake het opsporingsonderzoek, de vervolging, de dossiervorming en forensisch medische expertise. Verder komt er een checklist die het OM en de politie kunnen gebruiken tijdens het opsporingsonderzoek. De nieuwe OM-aanwijzing werd verwacht in het voorjaar 2013, maar loopt enige vertraging op door de verwerking van nieuwe ontwikkelingen, zoals de ZSM-werkwijze van het OM38. Verwacht wordt dat de nieuwe OM-aanwijzing in het najaar 2013 gereed is voor gebruik. Naast de OM-aanwijzing worden nog een aantal verbeterrichtingen verder verkend met het OM, politie en Reclassering. Hierover zal uw Kamer in de voortgangsrapportage in het najaar 2013 nader worden geïnformeerd.

Het onderwerp «Verbeterde bewijsvoering en dossiervorming» is overigens ook een actiepunt uit het Actieplan aanpak kindermishandeling 2012–2016 «Kinderen Veilig».

Zoals de minister van Veiligheid en Justitie in zijn brief van 21 november 2011 heeft aangegeven wordt een verscherpte aanpak noodzakelijk geacht voor recidiverende daders en daders van zogenaamd «intimate terrorism». Dit zijn immers de daders van de ernstigste vorm van geweld in huiselijke kring, die structureel geweld plegen. In verband met de ernst van de situatie is deze aanpak bestempeld met «Code Rood».

Bij de aanpak van ernstige vormen van geweld in huiselijke kring gaat het om complexe zaken, waarbij meerdere factoren tegelijk een rol spelen en in sommige gevallen meerdere personen binnen een gezin aandacht vragen. De aanpak van deze groep sluit daarmee goed aan bij de focus van de Veiligheidshuizen. Door middel van een pilot in een aantal veiligheidshuizen is een gerichte aanpak ontwikkeld, waarbij het zowel kan gaan om een strafrechtelijke aanpak als het actiever inzetten van zorg. De pilot heeft in 2012 gelopen in de veiligheidshuizen Brabant Zuidoost (locatie Eindhoven), Enschede en Noord-Limburg. De eindrapportages van de pilots vindt u in de bijlagen39. De resultaten van de pilot zijn, kort samengevat (een uitgebreide weergave treft u in bijlage VIII aan)40, de volgende.

In de pilot is verder gebleken dat een goede inschatting van het risico alleen kan plaatsvinden nadat door de ketenpartners in het casusoverleg is gesproken over de casus. De op deze wijze verrijkte informatie biedt een goede basis voor het bepalen van de veiligheidssituatie.

In het casusoverleg Code Rood zijn professionals uit verschillende disciplines bijeen gebracht: politie, Openbaar Ministerie, (reguliere en forensische) GGZ, verslavingszorg, reclassering, maatschappelijk werk en gemeente; GGZ, verslavingszorg en Reclassering zijn partijen die bij het reguliere casusoverleg in een Veiligheidshuis niet altijd aansluiten.

Met name de bijdrage van de GGZ (zowel de reguliere als de forensische GGZ en de verslavingszorg) is als waardevol ervaren. Dit gold vooral voor de groep daders van «intimate terrorism»; deze zeer complexe doelgroep is vaak via de GGZ aangedragen in het casusoverleg.

Doordat frequent een multidisciplinair casusoverleg plaatsvond konden de casussen snel en goed worden geanalyseerd. Daardoor was het mogelijk, afhankelijk van de ingeschatte ernst van de situatie, snel te handelen. Daarbij was sprake van een geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling om betere hulp en begeleiding te kunnen bieden aan alle leden van het gezin. Per melding werd maatwerk toegepast: bekeken werd welke veiligheidsmaatregelen getroffen moesten worden en welke specialistische behandeling geboden was.

Bij het merendeel van de zaken die in de pilot zijn behandeld, waren kinderen betrokken, of omdat zij zelf slachtoffer waren van mishandeling of omdat zij getuige waren van ruzie en gewelddadig gedrag tussen hun ouders. Door de snelle en gerichte aanpak via het casusoverleg kon in gevallen waar kinderen bij betrokken waren eerder geïntervenieerd worden.

In het strafrechtelijke kader wordt gewerkt aan gedragsverandering bij plegers van huiselijk geweld. De «B-safer» is een diagnostisch instrument gericht op zaken waarin geweld in huiselijke kring voorkomt. Het screeningsinstrument is in 2012 binnen enkele regio’s van de reclassering in gebruik genomen. De landelijke implementatie zal rond de zomer voltooid zijn. Dit houdt in dat alle medewerkers van de Reclassering opgeleid zijn om met het instrument te werken. Na de landelijke invoering zal op gezette tijden worden nagegaan of in het veld inderdaad de «B-safer» wordt gebruikt.

Daarnaast wordt door de reclassering gewerkt aan de doorontwikkeling van de bestaande training partnergeweld, gericht op het zo snel mogelijk komen tot de-escalatie binnen de relatie. Een training vooraan in de strafrechtsketen sluit aan bij het beleid om de daderaanpak te versnellen en zo spoedig mogelijk duidelijkheid en veiligheid te creëren. In 2013 is de training in vier pilotregio’s gestart. Na de zomer start de evaluatie van de training.

Zowel het onderwerp «B-safer» als de training partnergeweld zijn actiepunten uit het Actieplan aanpak kindermishandeling 2012–2016 «Kinderen Veilig».

Belangrijke oorzaken van huiselijk en seksueel geweld liggen in ongelijkheid en machtsverschillen tussen mannen en vrouwen en stereotiepe beelden over de rol van mannen en vrouwen. De oplossingen moeten daarom worden gezocht in een gezonde en gelijkwaardige verhouding tussen mannen en vrouwen. De minister van OCW wil hierop stevig inzetten en op die manier een bijdrage leveren aan de (structurele) preventie van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Haar inzet richt zich, naast het al eerder in deze brief genoemde, op:

• • Het vergroten van de relationele en seksuele weerbaarheid van jongeren met:

  • 1) de WE CAN Young campagne in 15 grote gemeenten en

  • 2) de jongerenaanpak social media. In dat verband is onder andere een «weerbaarheidstool» ontwikkeld die jongeren inzicht geeft in hun weerbaarheidsprofiel en individueel advies geeft. Dit beleid wordt voortgezet tot en met 2014 en dan geëvalueerd. Er is ook ouderondersteuning op het gebied van seksuele weerbaarheid. Zie daarvoor www.sense.info .

• • Het stimuleren van de deskundigheidsbevordering in het onderwijs van de aandacht voor een gezonde seksuele ontwikkeling en het bevorderen van de seksuele weerbaarheid, zodat leraren op een adequate manier vraagstukken rond seksuele diversiteit en seksualiteit bespreekbaar kunnen maken. Er zijn signalen dat leraren op dit punt handelingsverlegenheid ervaren. Aandacht voor respectvol omgaan met seksualiteit en seksuele diversiteit binnen de samenleving is verplicht op scholen sinds de inwerkingtreding van de aanpassing van de kerndoelen op dit punt per 1 december 2012. De voorlichting op scholen over seksualiteit lijkt vooral gericht te zijn op kennisoverdracht (biologie, vruchtbaarheid en anticonceptie), waarbij het belang van seksuele weerbaarheid (het aangeven van wensen en grenzen in relaties) en seksuele diversiteit in de samenleving vaak nog onderbelicht blijven.

  Voor 2013 is de minister van OCW aanvullend op dit beleid voornemens om het Centrum School en Veiligheid te vragen meer informatie over seksueel overschrijdend gedrag te verspreiden. Voorts is het de bedoeling in de nieuwsbrieven van OCW voor VO en BVE aandacht te besteden aan seksueel overschrijdend gedrag.

• • Het doorbreken van de intergenerationele overdracht van geweld, door een internationaal onderzoek naar «promising practices» waar het gaat om de rol van opvoedingsondersteuning en emancipatie bij het structureel doorbereken van de overdracht van geweld. Daarbij is ook nadrukkelijk aandacht voor de positieve rol die mannen kunnen spelen bij het beëindigen van geweld.