Nr. 14 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 oktober 2012

1. (Rijksbrede) aanpak geweld in afhankelijkheidsrelaties

2. Uitvoering en voortgang beleidsprioriteiten: versterking positie slachtoffers

Bij het verbeteren van de positie van slachtoffers richt ik mij op het versterken van de rol van burgers, professionals en gemeenten. We hanteren daarbij de ketenaanpak bij alle vormen van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Daar waar het nodig is vullen we de algemene aanpak aan met specifieke acties.

Versterking van de rol van burgers, professionals en overige organisaties

Rol van burgers

Op 27 augustus jongstleden hebben de minister van V&J en ik de nieuwe campagne «Geweld in huiselijke kring» gelanceerd om iedereen die te maken krijgt met geweld in huiselijke kring – of het nu om slachtoffers, plegers of omstanders gaat – op te roepen om hulp of advies te zoeken. Want geweld in huiselijke kring stopt nooit vanzelf. De cirkel van geweld wordt pas doorbroken als iemand iets doet en iedereen hierop wordt aangesproken. De publiekscampagne bestaat uit tv-spotjes, radiospotjes en een website (www.vooreenveiligthuis.nl). De campagne loopt tot eind 2014.

Rol van professionals

Ook ten aanzien van geweld binnen professionele relaties neemt het kabinet maatregelen, onder meer door in wetgeving de eis op te nemen dat werkgevers hun werknemers om een verklaring omtrent gedrag moeten vragen. Bij het overwegen van verdere maatregelen moeten we zorgvuldige afwegingen maken. Er moet een balans zijn tussen instrumenten en regels. We moeten er immers ook rekening mee houden dat een overdaad aan beleid, regels en richtlijnen kan leiden tot verstarring, bureaucratie en schijnzekerheden.

Rol van overige organisaties

Nieuw is dat naast burgers, professionals en overheden ook andere maatschappelijke organisaties worden betrokken bij de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Ik noem in dit verband de rol van banken bij de aanpak van ouderenmishandeling (in het bijzonder financiële uitbuiting), de rol van onder andere stichtingen en social media bij de groeiende aandacht voor de bescherming van kinderen tegen de risico’s die zich op het internet kunnen voordoen en de betrokkenheid van NGO’s bij de uitvoering van het Actieplan «Kinderen Veilig». Voortdurend zullen we op zoek moeten blijven gaan om zo breed mogelijk draagvlak te creëren en alle partijen die een steentje kunnen bijdragen te verenigen.

Samenhangende actie in alle stadia: de ketenaanpak

Het aanpakken van geweld in afhankelijkheidsrelaties vraagt om actie in alle stadia waarbinnen het geweld kan voorkomen, waarbij de verschillende acties op elkaar aansluiten. Zoals opgemerkt vind ik het cruciaal dat er sprake is van een ketenaanpak: voorkomen – signaleren – stoppen (inclusief opvang) -nazorg.

Versterking (regie)rol gemeenten

Wanneer veel verschillende partijen met elkaar moeten samenwerken – wat bij de aanpak van geweld in huiselijke kring het geval is – heeft het meerwaarde dat er een regisseur is. In mijn beleid zet ik stappen om gemeenten verder toe te rusten die regierol te nemen.

• • In de eerste plaats wordt sinds de zomer van 2012 het project «Aanpak geweld in huiselijke kring» uitgevoerd. Dit project wordt primair uitgevoerd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Federatie Opvang, met betrokkenheid van andere partijen zoals MOgroep, GGD-Nederland en Jeugdzorg Nederland. Directe aanleiding voor het project was het advies van de commissie-De Jong over het stelsel vrouwenopvang. Het project beperkt zich echter niet tot vrouwenopvang, maar richt zich op alle vormen van geweld in huiselijke kring. Doel is om de beleidsmatige aanpak van geweld in huiselijke kring bij gemeenten te versterken, onder meer door het opstellen van regiovisies (regionale beleidsplannen). Daarin wordt ook het gemeentelijk beleid ten aanzien van bijvoorbeeld kindermishandeling en ouderenmishandeling beschreven. Mede hierdoor wordt de onderlinge samenhang op lokaal niveau versterkt. Ik merk dat er bij gemeenten veel enthousiasme is voor dit project. De uitvoering van het project is inmiddels op stoom. In de loop van 2013 worden de eerste concrete resultaten (waaronder regiovisies en een nieuw financieel verdeelmodel) verwacht.

• • Een tweede belangrijke maatregel om de gemeentelijke regierol te versterken krijgt vorm via de decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten. Daarmee wordt de gemeente de eerst verantwoordelijke voor de keten van jeugdzorg. De aanpak van kindermishandeling hoort daarbij. Binnen het gemeentelijke domein is daar in de afgelopen jaren ook al een basis voor gelegd, bijvoorbeeld via de regionale aanpak kindermishandeling (RAAK). Om de gemeenten verder te ondersteunen, wordt aangesloten bij de ondersteuningsstructuur voor het nieuwe jeugdstelsel. Momenteel wordt in dat verband in samenspraak met gemeenten een digitale handreiking voor gemeenten ontwikkeld, waarin onder meer goede voorbeelden van gemeentelijke initiatieven worden opgenomen. Door de verantwoordelijkheid voor het dossier kindermishandeling bij de gemeenten te beleggen wordt enerzijds aangesloten bij de overige taken die gemeenten al uitvoeren voor kinderen en gezinnen en anderzijds bij de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de andere vormen van geweld in huiselijke kring. Lijnen worden dus korter en regie kan worden versterkt.

• • Voorts is uw Kamer in de voortgangsbrief stelselwijziging jeugd «Geen kind buitenspel»3 aangekondigd dat gemeenten verantwoordelijk worden voor een gecombineerd meldpunt kindermishandeling en huiselijk geweld. Deze nader te definiëren taken worden wettelijk geregeld. Om de gewenste samenvoeging van AMK’s en SHG’s zorgvuldig tot stand te brengen start ik samen met de minister en staatsecretaris van V&J, de VNG, Jeugdzorg Nederland en de branches van de SHG’s (Federatie Opvang, MOgroep en GGD Nederland) met een implementatietraject. In dit traject wil ik samen met de veldpartijen goede vormen van gecombineerde meldpunten ontwikkelen, zodat regio’s van elkaar kunnen leren.

Algemeen waar mogelijk, specifiek waar nodig

Seksueel misbruik

• • De afgelopen jaren is opnieuw duidelijk geworden dat seksueel misbruik een wijdverbreid verschijnsel is, niet in de laatste plaats bij kinderen. Het eerder genoemde rapport van de commissie-Samson en het in 2011 verschenen rapport van de onderzoekscommissie seksueel misbruik van minderjarigen binnen de Rooms Katholieke Kerk (commissie-Deetman) maakten deze afschuwelijke werkelijkheid glashelder. Reacties op genoemde rapporten heeft uw Kamer ontvangen. Zonneklaar is dat dit specifieke onderdeel van geweld in afhankelijkheidsrelaties extra aandacht behoeft.

• • De genoemde commissies hebben geconstateerd dat slachtoffers van seksueel misbruik niet altijd de juiste weg weten te vinden naar hulp of advies. Daarom hebben zij voorgesteld om één landelijk meldpunt te realiseren voor slachtoffers van seksueel misbruik die niet weten welke instantie hen het beste kan helpen. Samen met de minister en staatssecretaris van V&J heb ik besloten zo’n landelijk meldpunt mogelijk te maken in de vorm van de Hulplijn Seksueel Misbruik. De hulplijn, die vanaf 1 oktober 2012 functioneert, is er voor slachtoffers (en getuigen) van seksueel misbruik in het verleden en het heden. Slachtofferhulp Nederland werkt hierbij samen met de AMK’s, de SHG’s, de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en de Inspectie Jeugdzorg (IJZ). De hulplijn kan slachtoffers niet alleen in contact brengen met deze organisaties, maar ook met bijvoorbeeld de politie wanneer zij aangifte willen doen. Daarnaast kunnen slachtoffers van seksueel misbruik net als nu ook direct bij de bestaande instanties terecht. Positief neveneffect van de totstandkoming van de hulplijn is dat de banden tussen genoemde organisaties hechter worden en de samenwerking wordt verbeterd. Dat levert bijvoorbeeld profijt op in het eerder genoemde proces richting een gecombineerd meldpunt voor geweld in huiselijke kring.

• • Gelet op het belang van dit onderwerp financier ik MOVISIE om, mede in samenwerking met het Partnership Aanpak Seksueel Geweld, de kennis en deskundigheid over seksueel misbruik bij de relevante veldpartijen, zoals de SHG’s, te verbeteren.

• • Extra aandacht gaat uit naar mensen met een beperking, waaronder kinderen. Mensen met een beperking verdienen onze bijzondere bescherming, juist vanwege hun kwetsbaarheid. Geweld tegen mensen met een beperking is immers in dubbel opzicht verwerpelijk: er wordt niet alleen geweld gepleegd tegen de persoon, maar ook misbruik gemaakt van diens kwetsbaarheid. In vervolg op het rapport «Beperkt Weerbaar», over seksueel geweld in de gehandicaptenzorg, en mijn reactie daarop4 heb ik opdracht gegeven een inventarisatie te maken van in de gehele keten beschikbare interventies. Onlangs heeft Rutgers WPF mij de inventarisatie «Interventies voor preventie, signalering en behandeling van seksueel geweld bij mensen met een beperking: inventarisatie van aanbod en kwaliteit» doen toekomen. Uit deze inventarisatie blijkt het volgende.

• • De problematiek rond seksueel misbruik wordt door de sector serieus opgepakt. Er is dan ook veel materiaal ontwikkeld voor preventie en aanpak van seksueel misbruik voor mensen met een beperking. Het aanbod voor mensen met een verstandelijke beperking is relatief groot. Uit de inventarisatie, waarin niet minder dan 108 interventies zijn opgenomen, blijkt echter ook dat er voor enkele (doel)groepen en voor een aantal onderwerpen (aanvullend) materiaal noodzakelijk is. Hierbij valt te denken aan informatie voor specifieke groepen zoals, mensen met een ernstig verstandelijke beperking, en hun ouders of verwanten; seksualiteit en seksueel geweld binnen partnerrelaties voor mensen met een verstandelijke beperking; preventie van daderschap en risicotaxatie bij plegers van seksueel geweld met een licht verstandelijke beperking. Ook ontbreekt inzicht in kwaliteit en effectiviteit van de vele interventies. Nu bekend is waar de lacunes zijn kunnen opdrachten worden gegeven om de «witte vlekken» op te vullen. Met Platform VG ben ik in overleg over het ontwikkelen c.q. vertalen van bestaand materiaal naar specifieke groepen, zoals mensen met autisme, syndroom van Down (en hun verwanten). Ook zal ik op basis van de inventarisatie een wegwijzer laten maken, zodat de beschikbare informatie gemakkelijk toegankelijk wordt. Bij dit alles zal ik uiteraard gebruik maken van de ervaringen die we elders binnen het beleid ten aanzien van geweld in afhankelijkheidsrelaties hebben opgedaan.

• • Het komt er nu dus vooral op aan de kennis en expertise onderling te delen. Het gaat dan om informatie zoals doelen, werkwijze, theoretische uitgangspunten en effectiviteit. Door deze informatie  toegankelijk te maken stellen we zorgprofessionals in staat hun werk beter te doen en kunnen cliënten beter worden beschermd.

• • Zoals uw Kamer al eerder dit jaar is aangekondigd, heeft het kabinet burgemeester Van der Laan van Amsterdam bereid gevonden de Taskforce «kindermishandeling en seksueel misbruik» te leiden voor de implementatie van het kabinetsbrede Actieplan «Kinderen Veilig». Hiermee wordt de aanpak van kindermishandeling en seksueel misbruik versterkt en worden deskundigen uit het werkveld gemobiliseerd. De Taskforce zal speciaal aandacht besteden aan de kwetsbare positie van kinderen met een beperking als het gaat om mishandeling of seksueel misbruik en zal tevens de uitvoering van de aanbevelingen van de commissie-Samson monitoren.

Ouderenmishandeling

Ook met betrekking tot ouderenmishandeling was een specifieke aanvulling op het algemene beleid nodig. Dit leidde tot het Actieplan «Ouderen in veilige handen», waarvan het doel is om ouderenmishandeling bespreekbaar te maken, zo vroeg mogelijk te signaleren en te stoppen. Uit een recente inventarisatie blijkt dat het Actieplan «landt» in de gemeenten. De instrumenten uit het Actieplan voorzien in een behoefte en de € 7 miljoen die ik structureel heb toegevoegd aan de decentralisatie-uitkering vrouwenopvang heeft geleid tot een belangrijke impuls bij (centrum)gemeenten. Alle geïnterviewde gemeenten zetten zich in op dit beleidsterrein, zij het dat niet elke gemeente even ver is. De aanpak van ouderenmishandeling wordt altijd verbonden met het bredere beleid van geweld in huiselijke kring. Voorts blijkt dat overbelaste mantelzorgers door alle centrumgemeenten worden gezien als belangrijke doelgroep waar specifiek aandacht voor moet zijn in het kader van de aanpak van ouderenmishandeling. Dat gebeurt door middel van een actief gemeentelijk beleid op het gebied van preventie van overbelasting, het opsporen van overbelaste mantelzorgers en het bieden van hulp.

3. Voortgang daderaanpak en doorbreken intergenerationele overdracht

Zoals eerder opgemerkt bestaat de rijksbrede aanpak uit drie pijlers. De activiteiten die tot doel hebben (potentiële) slachtoffers te ondersteunen gaan gepaard met een gerichte aanpak van daders. Samen met enkele gerichte initiatieven om de weerbaarheid van jongeren te vergroten draagt dit eraan bij dat de intergenerationele overdracht van geweld wordt doorbroken5.

Daderaanpak

Met de daderaanpak worden steeds betere resultaten geboekt. Zo is het wettelijk geregelde tijdelijk huisverbod een succes. Zoals al eerder aan uw Kamer is bericht heeft het instrument uitdrukkelijk een toegevoegde waarde bij de aanpak van huiselijk geweld, zijn de betrokken professionals over het algemeen positief over de maatregel en is de uitvoering van de wet goed geworteld in de desbetreffende organisaties6. Jaarlijks neemt het aantal opgelegde huisverboden toe. Waren er in 2009 nog ongeveer 2 000 huisverboden, in 2011 waren dit er al bijna 3 000. In 2011 is de effectevaluatie van de wet gestart, die antwoord zal geven op de vraag in hoeverre het huisverbod effectief is in het verminderen van huiselijk geweld. De resultaten van deze effectevaluatie zult u in 2014 ontvangen.

Een van de kernpunten van de daderaanpak van de minister van V&J is een verscherpte aanpak voor recidiverende daders en daders van «intimate terrorism»7. In verband met de ernst van de situatie is deze aanpak bestempeld met «code rood». In deel 2 van de brief vindt u hierover nadere informatie.

Sinds 1 januari 2009 werken politie en justitie volgens de Aanwijzing Huiselijk Geweld, opgesteld door het College van procureurs-generaal. Het doel van de Aanwijzing is bij te dragen aan het stoppen van het geweld, het voorkomen van recidive, het vergroten van de aangiftebereidheid van slachtoffers en het waarborgen van de veiligheid van het slachtoffer en in het bijzonder de betrokken kinderen. Dat betekent dat er waar mogelijk strafrechtelijk wordt ingegrepen en aangehouden bij meldingen van huiselijk geweld. Er wordt zo veel mogelijk vervolgd, ook zonder aangifte als dat juridisch haalbaar is, en er worden zo vroeg mogelijk gerichte interventies gepleegd. Denk hierbij aan het integreren van daderhulpverlening in de strafrechtelijke aanpak (strafrecht als «stok achter de deur» voor verplicht hulp) en aandacht voor kinderen die slachtoffer of getuige zijn van huiselijk geweld. De Aanwijzing is helder over de visie op huiselijk geweld: het gaat niet om relationele problemen of echtelijke twisten. Het gaat om geweldsdelicten. Daarbij wordt van de politie een duidelijke opstelling verwacht: niet sussen en bemiddelen, maar waar mogelijk strafrechtelijk ingrijpen en samenwerken met ketenpartners. Naar verwachting zal in het voorjaar 2013 de Aanwijzing «Geweld in afhankelijkheidsrelaties» verschijnen, die de huidige Aanwijzing huiselijk en eergerelateerd geweld en de Aanwijzing opsporing en vervolging inzake kindermishandeling zal vervangen en combineren.

Van belang is verder om te melden dat bij de ontwikkeling van de regiovisies op lokaal niveau ook de veiligheidsketen zal worden betrokken, zodat sprake is van een optimale samenwerking tussen alle betrokken partijen.

Doorbreken intergenerationele overdracht van geweld

Maar ook op andere manieren proberen we de intergenerationele overdracht van geweld te doorbreken. Zo heb ik in het kader van het Verbeterplan Vrouwenopvang de methodiek «Veerkracht» laten ontwikkelen, zodat kinderen die met hun moeder meekomen naar de vrouwenopvang worden «gezien» door professionals en de aandacht en begeleiding krijgen die zij nodig hebben.

4. Tot slot

De staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, M. L. L. E. Veldhuijzen van Zanten-Hyllner

Deel 2 voortgangsrapportage Geweld in afhankelijkheidsrelaties

In dit tweede deel van de voortgangsrapportage wordt per deelonderwerp gerapporteerd over recente ontwikkelingen. Hierbij ga ik ook in op eerder door het kabinet gedane toezeggingen en op de uitvoering van door uw Kamer aanvaarde moties. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de voortgang binnen de pijler «versterking positie slachtoffers», de pijler «gerichte daderaanpak» en de pijler «doorbreken intergenerationele overdracht».

Pijler 1: Versterking positie slachtoffers

Melden: meldcode en meldplicht

Wanneer het gaat over het melden van geweld moet onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds de meldplicht voor professionals en anderzijds de verplichte meldcode. De verplichte meldcode heeft betrekking op geweld in huiselijke kring (door huisgenoten gepleegd) en kindermishandeling dat gesignaleerd wordt door professionals. De meldcode biedt een te volgen stappenplan over hoe te handelen bij signalering. Melding dient plaats te vinden bij het AMK of SHG (en in de toekomst bij het gecombineerde meldpunt). De meldplicht betreft geweld door professionals, dat gepleegd wordt tegenover iemand die aan hun zorg is toevertrouwd.

Verplichte meldcode

Meldplicht

In de sectoren gezondheidszorg, jeugdzorg, kinderopvang en justitie (grotendeels) is nagenoeg geheel een meldplicht ingevoerd, of zijn wetsvoorstellen voorbereid tot het introduceren ervan. Twee wetsvoorstellen waarin de meldplicht wordt geregeld, te weten het wetsvoorstel Cliëntenrechten zorg en het voorstel Beginselenwet AWBZ-zorg, zijn door uw Kamer controversieel verklaard.

Seksueel misbruik

Vervolg commissie-Deetman

• • Na afronding van het rapport van de commissie-Deetman is, op verzoek van uw Kamer, onder leiding van de heer Deetman een vervolgonderzoek gestart naar seksueel misbruik en fysiek en psychisch geweld tegenover minderjarige vrouwen in de Rooms Katholieke Kerk van 1945 tot heden. De resultaten van dit vervolgonderzoek worden eind 2012 verwacht.

• • In vervolg op het (eerste) Deetman-rapport heb ik bij brief van 30 mei 20128 op uw verzoek aangegeven een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek te willen doen naar de rol van de psychiatrie in brede zin. Het betreft een onderzoek naar:

  • 1. Zowel de relatie tussen kerkelijke en religieuze bestuurders enerzijds en psychiatrie anderzijds als

  • 2. Een breed onderzoek naar de juridische, medisch-ethische, religieus-historische en gezondheidsrechtelijke aspecten van onvruchtbaarmaking en de invloed van Rooms-katholieke zijde daarbij.

  Voor het onderzoek is inmiddels een eerste opzet opgesteld. Momenteel wordt bezien wie dit onderzoek het beste zou(den) kunnen uitvoeren. Bij de uitwerking zullen wetenschappers en slachtoffergroepen betrokken worden.

• • Naar aanleiding van de behandeling van het rapport van de commissie-Deetman door uw Kamer is een onderzoek toegezegd naar dieperliggende oorzaken van seksueel geweld en andere vormen van geweld. De eerste fase van het onderzoek, een literatuurscan «Oorzaken geweld tegen kinderen en jongeren in afhankelijkheidsrelaties» is inmiddels afgerond en u op 8 oktober 2012 aangeboden9. In de literatuurscan is de reeds beschikbare kennis uit al verricht onderzoek in kaart gebracht, zodat helder wordt op welk vlak aanvullend onderzoek noodzakelijk is en er een scherpe vraagstelling kan worden geformuleerd. De onderzoekers doen voor het vervolgonderzoek en aantal voorstellen. De mogelijkheden daarvan worden momenteel door het kabinet verkend.

«Beperkt Weerbaar»

Op 8 februari jl. heb ik met uw Kamer overlegd over het rapport «Beperkt Weerbaar». Dit betrof een onderzoek naar seksueel geweld in de gehandicaptenzorg. Voorafgaand aan voornoemd overleg heb ik u in een brief de hoofdlijnen geschetst van mijn aanpak met betrekking tot seksueel geweld tegen mensen met een beperking4. Ik informeer u graag over de voortgang.

Kennis en instrumenten

Meldcode en meldplicht in de gehandicaptenzorg

Kwaliteitskader gehandicaptenzorg

Voorts wil ik u kort informeren over het meer transparant maken van diverse aspecten rond de kwaliteit van de zorg (het zogenoemde kwaliteitskader gehandicaptenzorg). Vanaf 2012 wordt ook het onderwerp seksueel misbruik in kaart gebracht. Daartoe worden cliënten bij de zorgplanbespreking bevraagd. Bedoeling is over 3 jaar dit onderwerp wederom uit te vragen. Dan kan onder meer worden bezien welke maatregelen effect hebben gesorteerd, waar nog interventies nodig zijn, welke instellingen op onderdelen nog moeten verbeteren en of het aantal cliënten dat te maken krijgt met seksueel misbruik toe- of afneemt.

Opsporing en (ver)horen

Over het horen en verhoren van mensen met een verstandelijke beperking, de betrokkenheid van deskundigen en de zogenaamde verhoorpools bleek tijdens het Algemeen Overleg van 8 februari jl. nog onduidelijkheid. Hierover bent u op 1 maart jl. door de staatssecretaris van V&J met een brief geïnformeerd12.

Actieplan «Ouderen in veilige handen»

Op 22 mei 2012 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de uitvoering van het Actieplan «Ouderen in veilige handen»13. Op 14 juni jongstleden vond het debat met uw Kamer over dit onderwerp plaats.

Uitvoering moties en toezeggingen

De laatste motie verzoekt de regering om de meldcode ouderenmishandeling te vervangen door een meldplicht voor professionals (motie-Venrooy-Van Ark17). In de voorstellen voor de Beginselenwet AWBZ-zorg en voor de Wet cliëntenrechten zorg is voor zorgaanbieders de plicht opgenomen om mishandeling door professionals te melden bij de IGZ. Beide wetsvoorstellen zijn door uw Kamer controversieel verklaard. Daarnaast wijs ik erop dat er geen aparte meldcode voor ouderenmishandeling bestaat. Het wetsvoorstel verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, dat aan uw Kamer in oktober 2011 is toegezonden, omvat ook ouderenmishandeling. Het gaat hier om geweld in huiselijke kring. Uit onderzoek blijkt dat voor deze vorm van geweld een meldcode het meest effectief is. De motie zal wat mij betreft aan de orde komen bij de nog te plannen behandeling van het wetsvoorstel verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

In het eerder genoemde debat over ouderenmishandeling heb ik ook nog een aantal toezeggingen gedaan. Ik heb het lid Venrooy-Van Ark (VVD) toegezegd om met het Openbaar Ministerie (OM) afspraken te maken dat binnen de huidige strafmaat bij ouderenmishandeling altijd de maximale straf wordt geëist. Het Openbaar Ministerie heeft mij via de minister van V&J laten weten dat de mogelijkheden die justitie heeft reeds maximaal worden benut. Mishandeling in het algemeen, dus ook ouderenmishandeling, heeft prioriteit bij het OM. Het op het gronddelict (zware) mishandeling gestelde strafmaximum biedt het OM (en de rechter) reeds voldoende ruimte om bij de strafeis (respectievelijk straftoemeting) rekening te houden met de omstandigheid dat het slachtoffer een «oudere» betreft. Een kwetsbare positie is bovendien een omstandigheid die in het concrete geval ook door het OM (respectievelijk de rechter) – binnen het op mishandeling gestelde strafmaximum – wordt meegewogen. In de nieuwe OM-Aanwijzing inzake geweld in afhankelijkheidsrelaties, waarin ouderenmishandeling expliciet zal worden opgenomen, is aandacht voor deze problematiek verwoord, waarmee de alertheid van de officieren van justitie op dergelijke vormen van mishandeling (inclusief verwaarlozing en uitbuiting) wordt vergroot. Hiermee zal eveneens een uniforme afdoening van zaken worden bevorderd. Deze OM-Aanwijzing zal naar verwachting in het voorjaar 2013 gereed zijn.

Ik heb het lid Leijten (SP) toegezegd te inventariseren hoe vaak er aangifte wordt gedaan bij de politie inzake ouderenmishandeling en hoe vaak er wordt vervolgd. Van de minister van V&J heb ik vernomen dat politie en Openbaar Ministerie niet specifiek registreren op ouderenmishandeling in de definitie die in dit kader wordt gehanteerd18. Wel blijkt uit politiecijfers over huiselijk geweld in 2008 dat 5,2% van de slachtoffers tussen de 55 en 66 jaar is en 1,7% ouder is dan 66 jaar. Ouderen blijken in vergelijking met andere leeftijdsgroepen vaker het slachtoffer te worden van bedreiging.

Tijdens voornoemd debat heb ik met uw Kamer gesproken over het al dan niet opstellen van een zwarte lijst voor personeel dat steelt van ouderen. Zo’n lijst zou een hulpmiddel moeten bieden om zorgaanbieders in staat te stellen te voorkomen dat personeel, dat bij de ene zorgaanbieder ontslagen wordt vanwege diefstal, bij de andere zorgaanbieder weer aan het werk kan. Ik heb toegezegd te onderzoeken hoe zo’n zwarte lijst er kan komen.

Een tweede spoor waar ik op inzet is een experiment dat in de regio Haaglanden door Zorgscala is opgezet. Zorgscala is een branchevereniging van zorginstellingen in de regio Haaglanden. Zorgscala is bezig een «zwarte lijst» op te stellen, waarbij al de aangesloten zorginstellingen gezamenlijk afspraken maken ten aanzien van het gebruik van de zwarte lijst. Het experiment staat nog aan het begin, maar de verwachting is dat de lijst breder zal zijn dan alleen diefstaldelicten. Ik heb met Zorgscala afgesproken het experiment, dat nadrukkelijk een initiatief is van de betrokken veldpartijen, te volgen om daar informatie en lering uit te trekken en deze zo nodig verder te verspreiden.

Contact hierover met cliëntenvertegenwoordigers en ouderenorganisaties maakte duidelijk dat er draagvlak bestaat voor de bovenstaande lijn. Zij benadrukken de verantwoordelijkheid van de zorginstellingen in deze en wijzen op het belang van een mentaliteitsverandering. Ik ben dan ook blij dat vanuit het veld zelf initiatieven worden genomen, zoals in de regio Haaglanden.

Overige actuele ontwikkelingen

In onderstaande ga ik kort in op behaalde resultaten sinds 22 mei 2012 en op de belangrijkste activiteiten voor de komende periode.

• • Op 15 juni 2012 heb ik de handreiking «Vrijwilligers tegen ouderenmishandeling» gelanceerd. Deze handreiking biedt vrijwilligers en organisaties die met vrijwilligers werken handvatten wat te doen bij signalen van ouderenmishandeling. Zij is breed verspreid en tot eind 2012 worden er voor verschillende organisaties (zoals Mezzo, Protestantse Kerk in Nederland / Kerk in Actie en Agora, ondersteuningspunt palliatieve zorg) workshops georganiseerd over de handreiking.

• • Daarnaast is op 8 oktober jongstleden op een drukbezocht symposium de e-learning «Ouderen in veilige handen» gepresenteerd. Het gaat om drie doelgroepgerichte modules voor respectievelijk (student)verzorgenden, verpleegkundigen en medici. Deze modules zijn gebaseerd op het basismodel van de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. In de komende twee maanden worden in het kader van het Actieplan deze modules gratis verspreid onder genoemde doelgroepen.

• • Voor het project «Voorkomen van financiële uitbuiting» ben ik in gesprek met een aantal centrumgemeenten, Elan Wonen, de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie en Rabobank Nederland om een aantal pilots op lokaal niveau voor te bereiden. Het doel van de pilots is om gemeenten toe te rusten om financiële uitbuiting te voorkomen en aan te pakken. Ook zal daarbij een verbinding worden gelegd tussen de aanpak van financiële uitbuiting (als een van de vormen van ouderenmishandeling) en het beleid van gemeenten op het gebied van eenzaamheid. Uiteraard is het de bedoeling om, zoals ik in het debat van 14 juni 2012 heb toegezegd, in de pilots ook andere banken dan de Rabobank erbij te betrekken. Naar verwachting starten de pilots begin 2013.

• • De ouderenbonden ANBO, Unie KBO, PCOB en het netwerk van organisaties van oudere migranten, NOOM (met een totaal bereik van 900 000 leden), heb ik bereid gevonden om gezamenlijk de voorlichtingscampagne over ouderenmishandeling uit te gaan voeren. Daarmee wordt het een campagne voor en door ouderen. Doel is om ouderenmishandeling bij ouderen zelf en hun omgeving bespreekbaar te maken. Vrijwilligers van de ouderenbonden worden getraind om voorlichting te geven. In 2013 – 2014 worden er ongeveer 400 themabijeenkomsten en 60 workshops gegeven. Voor deze campagne zijn posters en folders ontwikkeld. In het debat van 14 juni 2012 heb ik toegezegd u te informeren over het bedrag dat ik beschikbaar stel voor coaching en scholing van de ouderenbonden in het kader van de campagne. Voor de uitvoering stel ik ruim € 500 000 ter beschikking aan de gezamenlijke ouderenbonden.

• • Begin 2013 start het project bij Mentorschap Netwerk Nederland, MNN (zie mijn brief van 9 juli 201219). MNN ontwikkelt daarvoor op dit moment een voorstel.

• • Het plan «Voorkomen van overbelasting en ontsporing bij mantelzorgers» is onderdeel van mijn brede aanpak op het gebied van mantelzorg. In mijn brief van 22 mei 2012 heb ik de contouren van dit plan geschetst. Het plan kent twee prioriteiten. De eerste is de preventie van overbelasting. Op basis van de hierboven genoemde inventarisatie onder centrumgemeenten kan worden geconcludeerd dat gemeenten al veel instrumenten inzetten om overbelasting te voorkomen. Er hoeven geen nieuwe instrumenten meer ontwikkeld te worden. Het gaat er eerder om er voor te zorgen dat de verschillende instrumenten beschikbaar komen voor alle gemeenten. Daarnaast is het van belang om met elkaar er voor te zorgen dat overbelaste mantelzorgers ook daadwerkelijk bereikt worden. Daarom zal ik dit jaar lokale instrumenten en goede voorbeelden laten verzamelen en verspreiden onder de gemeenten. Ook zal ik in overleg met de gemeenten en partijen zoals Mezzo nagaan welke acties er nog nodig zijn om er voor te zorgen dat overbelaste mantelzorgers nog beter worden bereikt. Verder zet ik in op de versterking van de samenwerking tussen SHG’s en de Steunpunten Mantelzorg. Ik zal de branches van deze steunpunten vragen hiervoor een voorstel te ontwikkelen.

• • De tweede prioriteit richt zich op de vraag hoe ontspoorde mantelzorg aan te pakken. Uit genoemde inventarisatie komt naar voren dat er nog weinig ontwikkeld of bekend is hoe te handelen bij ontspoorde mantelzorg. Belangrijke vragen daarbij zijn:

  • – Hoe kan de relatie tussen betrokkenen zodanig worden hersteld dat er geen kans meer is op herhaling?

  • – Welke aanvullende instrumenten zijn nodig bovenop de instrumenten die al worden ingezet in het kader van preventie van overbelasting?

  • – Ik start dit jaar nog met een onderzoek naar deze twee vragen, om in 2013 op basis van dit onderzoek te bepalen welke acties ondernomen moeten worden om ontsporing aan te pakken.

Uitvoering project «Aanpak geweld in huiselijke kring»

In reactie op het advies van commissie De Jong, heb ik een aantal maatregelen aangekondigd20 om te komen tot een toekomstbestendig en flexibel stelsel van hulp aan en opvang van álle slachtoffers van geweld in huiselijke kring. Bij de uitvoering daarvan werk ik samen met de VNG, de (centrum)gemeenten en de Federatie Opvang (FO). Ook betrek ik andere partijen, zoals de MOgroep, GGD Nederland en Jeugdzorg Nederland. De VNG en de Federatie Opvang voeren vanaf juli 2012 het project «Aanpak geweld in huiselijke kring» uit. Dit project loopt tot eind 2014, waarna vanaf 2015 sprake moet zijn van een vernieuwd stelsel.

Stand van zaken

Aanpak kindermishandeling

Dit jaar is het eerste jaar van de uitvoering van het Actieplan «Kinderen Veilig». Dit actieplan is 15 december 2011 met uw Kamer besproken. Aan het actieplan lagen diverse rapporten23 en gesprekken met veldpartijen ten grondslag.

Taskforce kindermishandeling en seksueel misbruik

In november 2012 zal de Taskforce haar werkprogramma en de eerste monitor presenteren.

Multidisciplinaire aanpak

Aandacht voor kindermishandeling in opleidingen

• • De afgelopen jaren is er meer aandacht gekomen voor kindermishandeling en huiselijk geweld in medische opleidingen voor aankomende professionals. Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) heeft voor de medische opleidingen een inventarisatie gemaakt. In bijna alle bevraagde opleidingen is aandacht voor de onderwerpen in het curriculum vastgelegd. In de afgelopen drie tot vijf jaar is er het nodige veranderd, de maatschappelijke aandacht voor de thematiek is toegenomen en in 34 van de 42 bevraagde opleidingen is er in het onderwijsprogramma structurele aandacht voor kindermishandeling. Voor huiselijk geweld is het aantal iets lager, maar ook dit thema is in de meeste opleidingen een structureel onderdeel van het onderwijsprogramma. Aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld is meestal verplicht gesteld, de intensiteit varieert tussen een vak, blok, kader of module. Het komt dus bijna niet voor dat het aanbod slechts facultatief is.

• • Op basis van deze inventarisatie worden met de artsenfederatie KNMG in expertmeetings en in een werkgroep voorstellen ontwikkeld voor de curricula van medische opleidingen. Hierin wordt ingegaan op de vraag of de mate van aandacht voldoende is en of studenten aan het einde van hun opleidingen over voldoende competenties beschikken. Deze vraag is in het onderzoek een belangrijke vervolgvraag genoemd. In bijlage 1 wordt ook ingegaan op de aandacht in medische opleidingen voor kindermishandeling, in het bijzonder wat betreft medisch-forensische expertise.

• • Eind dit jaar zal daarnaast worden gestart met een inventarisatie van andere beroepsgroepen, zoals die voor het maatschappelijk werk en voor het basis- en voortgezet onderwijs, om te achterhalen of de verbeteringen die zichtbaar zijn bij de medische opleidingen zich ook bij de andere opleidingen hebben voorgedaan.

• • Ik ben van mening dat er nog altijd ruimte is voor verbetering. Ik ontwikkel daarom een plan van aanpak om de aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld in de curricula van de initiële opleidingen beter te verankeren. Hierbij richt ik mij zowel op het bestuurlijke niveau (top down) als op de docenten (bottom up). Ik begin op de werkvloer en ontwikkel voor gemotiveerde docenten werkvormen waarmee zij direct aan de slag kunnen. Op die manier kunnen leerlingen nu al worden opgeleid in de competenties die nodig zijn om te signaleren en handelen bij huiselijk geweld en kindermishandeling. Daarnaast verwacht ik een positieve invloed van de voorgenomen wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Immers moeten professionals (ook als zij net van school komen) kunnen werken met de meldcode. Hiermee creëert de wet meldcode naar verwachting vraag naar meer aandacht voor huiselijk geweld en kindermishandeling in de initiële opleidingen, bijvoorbeeld via de werkgevers. In het genoemde plan van aanpak formuleer ik verdere acties die bevorderen dat huiselijk geweld en kindermishandeling in alle relevante opleidingen een structurele plek krijgen in het curriculum. Het plan van aanpak is naar verwachting eind 2012 gereed.

Geweldloos opvoeden

Beleidsreactie op rapport vraag en aanbod forensisch-medische expertise

Bij de aanpak van kindermishandeling, is de inzet van forensisch-medische experts (FME) van belang voor kind en ouders, want met deze expertise kan kindermishandeling worden aangetoond én uitgesloten. Het rapport «Vraag en aanbod van forensisch-medische expertise bij de aanpak van kindermishandeling» gaat over de inzet van FME en is in januari 2012 naar uw Kamer gestuurd25. De aanleiding voor dit onderzoek is gelegen in het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid «Over de fysieke veiligheid van het jonge kind»26. De Raad constateert dat forensisch-medische expertise nog beter benut kan worden in de strijd tegen kindermishandeling. Hierbij ontvangt u een korte reactie op het rapport over FME.

Aanpak kinderpornografie

Ondersteuning en opvang overige specifieke groepen

Tot het moment van inwerkingtreding van het nieuwe stelsel voor de vrouwenopvang (zie hierboven) zorg ik ervoor dat de opvangvoorzieningen die nu nog via het Rijk worden bekostigd, worden voorgezet. Het gaat hierbij om de opvang van Asja2 van Fier Fryslân, tienermoederopvang van Siriz in Gouda, mannenopvang in de G4 en opvang van meisjes die slachtoffer zijn van eergerelateerd geweld (Zahir en EVA).

Opvang buitenlandse slachtoffers van mensenhandel

De Categorale Opvang Slachtoffers van Mensenhandel voor buitenlandse slachtoffers van mensenhandel die gebruik maken van de bedenktijd wordt bekostigd door drie departementen (V&J, BZK en VWS). Deze opvang is sinds juni 2012 uitgebreid van 50 naar 70 plaatsen, zoals door de minister van V&J is beschreven in zijn brief van 3 juli 201229. Voorts wordt gewerkt aan verbetering van doorstroom, zie daarvoor de brief van de minister van V&J van 8 oktober 201230. Naast de in deze brief genoemde maatregelen houdt het kabinet de situatie voor deze groep nauwlettend in de gaten en onderneemt actie, wanneer dat nodig is.

Huwelijksdwang

Aan uw Kamer is toegezegd dat een verkennersgroep de problematiek die speelt bij de aanpak van huwelijksdwang en gedwongen achterlating in kaart brengt en met een voorstel voor een effectieve aanpak komt. Uw Kamer wordt hierover in het voorjaar van 2013 geïnformeerd.

De colleges van burgemeester en wethouders van gemeenten zijn door de minister van BZK op 5 juli 2012 nogmaals gewezen op de circulaire van 30 juni 2005. In de circulaire worden mogelijkheden beschreven die ambtenaren, belast met de uitvoering van de Wet GBA (Gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens), ter beschikking staan om bij een aangifte van verhuizing of vertrek van personen een vermoedelijke achterlating te onderkennen en in voorkomende gevallen daarvan een signaal af te geven aan Jeugdzorg.

Op 23 oktober jl. heeft uw Kamer het wetsvoorstel strafrechtelijke aanpak huwelijksdwang, polygamie en vrouwelijke genitale verminking aanvaard (32 840). Hiermee wordt beoogd ernstige vormen van dwang, waaronder huwelijksdwang, strenger te kunnen bestraffen. Daarnaast wordt beoogd slachtoffers van huwelijksdwang meer bescherming te bieden, alsmede beter te kunnen optreden tegen in het buitenland gepleegde huwelijksdwang. Hoewel in de eerste plaats preventie van huwelijksdwang van groot belang is, vormt dit wetsvoorstel een belangrijke maatregel in de strafrechtelijke aanpak van huwelijksdwang.

Aanpak loverboys

In het algemeen overleg «ronselen van meisjes in jeugdzorginstellingen door loverboys» op 9 februari 2012 heb ik toegezegd om de medewerking van onderwijsinstellingen aan voorlichtingsprogramma’s over seksuele weerbaarheid te agenderen voor het «Magenta overleg». Het kabinet zet zich in om aandacht voor seksualiteit en seksuele diversiteit op scholen nog dit jaar verplicht te stellen, zoals eerder in deze brief is uiteengezet. In ditzelfde algemeen overleg is de rol van social media en mogelijke slachtoffers van loverboys aan de orde gekomen. Ik verwijs u hieromtrent naar de tekst hierover die hierna volgt (pijler 3).

Voor de uitvoering van de motie-Van der Burg32 over specialistische behandeling voor slachtoffers van loverboys heb ik in september een expertmeeting georganiseerd. Ter voorbereiding van deze bijeenkomst heeft het Verwey Jonker Instituut een inventarisatie uitgevoerd naar de opvang en behandeling van slachtoffers van loverboys bij de betreffende instellingen (jeugdzorg en vrouwenopvang). Tijdens de bijeenkomst hebben professionals en onderzoekers gediscussieerd aan de hand van de inventarisatie. Op basis van de uitkomsten bereid ik nu een beleidsstandpunt hierover voor. Dat standpunt zal vermoedelijk niet meer in deze kabinetsperiode kunnen worden afgerond, maar ik wil mijn opvolger zo goed mogelijk voorzien van grondstof voor keuzes.

Internationaal

Ook op internationaal niveau is er aandacht voor de thematiek van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Een voorbeeld daarvan is het Verdrag tegen geweld tegen vrouwen en geweld in huiselijke kring van de Raad van Europa. Nederland is voornemens dit verdrag te ondertekenen en ratificeren, omdat het kabinet het belang van dit verdrag onderschrijft. Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de goedkeuring en uitvoering van dit verdrag gestart35.

Pijler 2: Gerichte aanpak van daders

In de voorafgaande tekst van pijler 1 is reeds op enkele aspecten van de daderaanpak ingegaan, bijvoorbeeld waar het gaat om ouderenmishandeling en het wetsvoorstel huwelijksdwang. Aanvullend daarop wordt hierna specifiek ingegaan op de daderaanpak.

Code Rood

Verbeteren opsporing en vervolging

In eerdergenoemde brief van 21 november 2011 inzake de daderaanpak van geweld in huiselijke kring, alsmede in het Actieplan «Kinderen Veilig» is aangegeven dat ingezet wordt op verbeterde bewijsvoering en dossiervorming in zaken van geweld in huiselijke kring (en specifiek kindermishandeling), zodat er meer zaken kunnen doorstromen naar het strafrecht. In de eerste helft van 2012 is met politie, OM en reclassering geïnventariseerd op welke wijze dit concreet vorm kan krijgen. Verbeteringen kunnen onder meer worden behaald in het eenduidiger en gestructureerder werken door politie en OM. Een nadere uitwerking van de verbeterrichtingen is momenteel gaande, waarna de implementatie kan starten.

Daderinterventies

Recidivemonitor

Het WODC heeft geweld in huiselijke kring opgenomen in de recidivemonitor. De eerste resultaten hiervan zullen eind 2012 bekend worden.

Evaluatie strafrechtelijke aanpak eergerelateerd geweld

Ten aanzien van de strafrechtelijke aanpak van eergerelateerd geweld heeft de minister van V&J uw Kamer recent het onderzoeksrapport «Evaluatie Strafrechtelijke Aanpak Eergerelateerd Geweld» gestuurd39. Eén van de belangrijkste conclusies van dit onderzoek is dat de politie goed in staat is om eergerelateerd geweld te herkennen. Bovendien verricht het landelijk expertisecentrum eergerelateerd geweld (LEC EGG) bij de politie belangrijk werk op dit terrein. Zowel het LEC EGG, als diens werkwijze zullen binnen de Nationale Politie worden geborgd.

Tevens informeer ik u hierbij over een aantal toezeggingen die onder meer tijdens het algemeen overleg huiselijk geweld van 9 februari 2012 door de minister van V&J zijn gedaan.

Stand van zaken implementatie van AWARE bij gemeenten

In zijn brief van 25 januari 201140 heeft de minister van V&J u bericht dat het AWARE-systeem (Abused women’s active response emergency) door 85% van de centrumgemeenten wordt gebruikt. Op 9 februari 2012 hebt u gevraagd hoeveel gemeenten inmiddels AWARE hebben. Op basis van gegevens van de VNG kan u worden bericht dat het aantal gemeenten dat AWARE gebruikt wederom is toegenomen. Leiden en Gouda (regio Hollands Midden) werken inmiddels ook met AWARE, evenals Zwolle en Nijmegen. Daarnaast heeft Amersfoort het werkgebied uitgebreid tot Heuvelrug. Naar verwachting zullen eind van het jaar nog twee grote(re) gemeenten AWARE implementeren. Ik vind het een positieve ontwikkeling dat wederom meer (centrum)gemeenten het belang inzien van dit systeem.

Tijdens het algemeen overleg is tevens de vraag gesteld of er wachttijden zijn voor de aansluiting op dit systeem. Hiertoe verwijs ik graag naar de beantwoording van de Kamervragen van lid Arib (2011Z09425) op 23 mei 2011, waarin de minister van V&J heeft aangegeven dat uit een korte inventarisatie is gebleken dat de aansluiting op AWARE gemiddeld één tot enkele dagen duurt. In specifieke omstandigheden kan de aansluiting langer duren, maar dit betreffen uitzonderingen. Recent zijn de minister van V&J geen signalen bekend geworden dat er wachttijden zijn. Bij de VNG zijn evenmin signalen hiervan binnengekomen.

Aantal dodelijke slachtoffers

Tijdens het algemeen overleg van 9 februari jl. heeft de minister van V&J toegezegd u te informeren over het aantal slachtoffers van fataal huiselijk geweld in 2011. De minister van V&J heeft de portefeuillehouder huiselijk geweld bij de politie verzocht om hem van deze informatie te voorzien. U kunt deze cijfers op korte termijn verwachten.

Experiment Eindhoven

Tijdens datzelfde algemeen overleg heeft de minister van V&J toegezegd uw Kamer te informeren over het experiment van de reclassering in Eindhoven. Hiervoor verwijs ik u naar de brief van de staatssecretaris van V&J van 26 maart 201241. De toezegging acht ik hierbij gestand gedaan.

Eigen bijdrage GGZ

De minister van V&J heeft uw Kamer tijdens voornoemd algemeen overleg eveneens toegezegd om u te informeren over het aantal daders dat niet in de hulpverlening is gegaan vanwege de eigen bijdrage. In het deelakkoord van VVD en PvdA over de begroting van 2013 is opgenomen dat de eigen bijdrage GGZ wordt afgeschaft. Inmiddels heeft uw Kamer de motie Harbers/Plaskerk33 aanvaard, waarin wordt verzocht in te stemmen met het deelakkoord begroting 201334. Gelet op de omstandigheid dat de maatregel met ingang van 2013 wordt herzien, ga ik ervan uit dat deze toezegging geen nadere actie behoeft.

Pijler 3: Doorbreken intergenerationele overdracht geweld

Specifiek voor scholen verzamelt en verspreidt het Centrum School en Veiligheid (www.schoolenveiligheid.nl) in opdracht van het ministerie van OCW al informatie en deskundigheid op het gebied van schoolveiligheid. Ook adviseert het onder meer schoolleiders, leraren/docenten, mentoren, leerlingbegeleiders, vertrouwens(contact-)personen en onderwijsondersteunend personeel. Naast instrumenten en scholingsaanbod worden ook initiatieven verzameld uit het scholenveld die voor collega-scholen interessant zijn. Er is in dit kader ook aandacht voor seksueel geweld en weerbaarheid en er zijn diverse publicaties uitgebracht over de loverboyproblematiek. Er is bijvoorbeeld een speciaal informatieblad over scholen en loverboyproblematiek. Bij het project preventie seksuele intimidatie (PPSI), dat onderdeel is van het Centrum voor School en Veiligheid, is aandacht voor seksuele weerbaarheid. Ook via de «gezonde school aanpak» van het Centrum Gezond leven van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (www.gezondeschool.nl) kunnen scholen werken aan weerbaarheid van hun leerlingen en het vergroten van hun kennis over – bijvoorbeeld – werkwijzen en gevaren van loverboys en hulpverleningsinstanties waar jongeren terecht kunnen.

Het bevorderen van (seksuele) weerbaarheid van jongeren is tenslotte eveneens een belangrijk speerpunt van de minister van VWS, zoals uiteengezet in de landelijke nota gezondheidsbeleid »Gezondheid dichtbij»45. De minister van VWS en de minister van OCW zetten gezamenlijk in op een jongerenaanpak van Rutgers WPF en SOA Aids Nederland om de weerbaarheid door middel van sociale media te versterken. Daarnaast lopen projecten om de weerbaarheid van jongens en mediawijsheid in het voortgezet onderwijs te vergroten.