Nr. 2 RAPPORT BIJ HET JAARVERSLAG 2011 VAN HET MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT (XVI)

Van artikel 44 «Maatschappelijke ondersteuning» hebben we de volgende doelstellingen onderzocht:

• • burgers met beperkingen kunnen gebruikmaken van (algemene) voorzieningen en professionele ondersteuning (€ 66,5 miljoen);

• • burgers met (psycho)sociale problemen kunnen gebruikmaken van tijdelijke ondersteuning (€ 5,4 miljoen).

Wij zouden, kijkend naar de doelstellingen van het beleid, informatie verwachten over:

• • de uitgegeven middelen om burgers met beperkingen en burgers met (psycho)sociale problemen ondersteuning te bieden;

• • de geleverde prestaties, met name op het gebied van Valys-vervoer en opvang voor specifieke groepen;

• • de effecten van het beleid, met name de participatie van burgers met beperkingen en burgers met (psycho)sociale problemen in de samenleving;

• • de toegankelijkheid van maatschappelijke ondersteuning;

• • de onderwerpen opgenomen in de beleidsagenda van de begroting 2011 (de Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling) en de beleidsprioriteiten van de nieuwe bewindspersoon (aanpak zwerfjongeren, misbruik in afhankelijkheidsrelaties, ouderenmishandeling).

Van artikel 46 «Sport» hebben we de volgende doelstellingen onderzocht:

• • Via de sport ontmoeten mensen elkaar, doen mensen mee aan maatschappelijke activiteiten en gaan mensen respectvol met elkaar om (€ 45,9 miljoen).

• • De topsport in Nederland staat symbool voor ambitie, is een bron van ontspanning en draagt bij aan ons nationale imago in binnen- en buitenland (€ 36,3 miljoen).

Wij zouden, kijkend naar de doelstellingen van het beleid, informatie verwachten over:

• • de uitgegeven middelen om de sportdoelstellingen te halen;

• • de geleverde prestaties (het aantal gerealiseerde combinatiefunctionarissen, gesubsidieerde coaches en talenten, gerealiseerde topsportaccommodaties, georganiseerde evenementen enzovoort);

• • de gerealiseerde effecten (het aantal mensen dat elkaar via sport ontmoet, meedoet aan de samenleving en respectvol met elkaar omgaat; de mate waarin de topsport in Nederland symbool staat voor ambitie, een bron van ontspanning is en bijdraagt aan ons nationale imago in binnen- en buitenland);

• • de onderwerpen opgenomen in de beleidsagenda van de begroting 2011 (Olympisch plan 2028 en de procedure om te komen tot een besluit over de kandidaatstellingsprocedure voor de Olympische Spelen in 2028) en de beleidsprioriteiten van de nieuwe bewindspersoon (sport en bewegen in de buurt, werken aan een veiliger sportklimaat en uitblinken in sport).

Het Jaarverslag 2011 geeft in grote lijnen inzicht in de middelen die de minister heeft begroot en besteed aan verschillende instrumenten en er wordt een toelichting gegeven op de meeste mutaties ten opzichte van de begroting.

In het beleidsverslag wordt ook weergegeven wat de belangrijkste acties zijn die de minister heeft ingezet op de door haar benoemde drie prioriteiten: sport en bewegen in de buurt, werken aan een veiliger sportklimaat en uitblinken in sport.

De minister schrijft in haar reactie dat zij onze mening deelt dat zij verantwoordelijk blijft voor de werking van het systeem van decentrale uitvoering en de resultaten van het beleid. Zij schrijft dat zij daarover periodiek uitgebreide verantwoording aflegt in beleidsbrieven en rapportages richting de Tweede Kamer. De minister is van mening dat wij in ons rapport onvoldoende oog hebben voor deze periodieke verantwoording.

De minister zegt toe om in het Financieel Beeld Zorg in de begroting 2013 waar mogelijk meer aandacht te besteden aan de verdere analyses van de mee- en tegenvallers, de besparingsverliezen en de volume- en prijsontwikkelingen. Tevens worden in het kader van de Taskforce Beheersing zorguitgaven mogelijkheden onderzocht om informatie over de zorguitgaven te versnellen en te verbeteren.

In 2011 heeft het ministerie de invoering van een nieuw financieel administratiesysteem voorbereid. Dit gebeurde in samenwerking met de Ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en van Financiën in project 3F. Zo’n interdepartementale samenwerking is in de praktijk ingewikkeld omdat iedere minister ook zijn eigen belangen moet behartigen. Zo stelt een betrokkene bij het project: «Terugkijkend was dit project misschien alleen gelukt omdat we maar met z’n drieën waren, met meer ministeries en dus meer meningen was het vast moeilijker gegaan. Ook in de toekomst moeten we met elkaar rekening blijven houden: als SZW straks over gaat naar een nieuwe versie, moet het systeem van VWS ook even dicht.»

Ten tijde van ons onderzoek werkte het ministerie ongeveer twee maanden met het systeem. De gebruikers zijn overwegend tevreden. Verbetering behoeven nog de managementinformatie en de verantwoordingsinformatie (opstellen van de openingsbalans per 1-1-2012). Daar zal de projectgroep 3F zich de komende tijd op richten.

Om te komen tot integrale tarieven heeft het Ministerie van VWS per 1 januari 2012 een nieuw wettelijk kader voor de vergoeding van de kapitaallasten in de langdurige zorg ingevoerd. De vergoeding voor kapitaallasten, de zogenoemde normatieve huisvestingscomponent (NHC), wordt toegevoegd aan de vergoeding voor de geleverde zorg per cliënt.

De NHC houdt in dat zorginstellingen voor langdurige zorg over geleverde zorg een vergoeding voor huisvesting ontvangen, en geen vergoeding meer ontvangen voor zorggebouwen die deels of geheel leeg staan. Als de boekwaarde van de gebouwen, die gebaseerd is op deze vergoeding, te hoog is, kunnen zorginstellingen ervoor kiezen om over te gaan tot een bijzondere afwaardering. Dat kan tot gevolg hebben dat het voor zorginstellingen moeilijker wordt om aan een lening van banken te komen voor noodzakelijk geacht onderhoud of vernieuwing. De NHC is een gemiddelde vergoeding die geen rekening houdt met «investeringpieken». Dit betekent dat zorginstellingen gedurende de eerste jaren van de nieuwbouwinvestering mogelijk onvoldoende financiële middelen hebben om de uitgaven te kunnen doen.

De aandachtspunten hebben betrekking op de gegevensaanleveringen van ketenpartijen aan het CAK. Wij constateren dat de gegevensaanlevering door zorgkantoren voor de eigenbijdragenregelingen nog niet voldoet aan de daarvoor gestelde normen. De Nationale ombudsman signaleert in zijn jaarverslag over 2011 de gevolgen van de tekortkomingen in de gegevensaanlevering: «Ik zie regelmatig dat burgers door de werkwijze van de keten (grote) schulden opbouwen bij het CAK.» De minister heeft eind 2011 een sanctiebepaling in de wet laten opnemen om zo de ketenpartijen te stimuleren om de gegevensaanlevering te verbeteren. Maar deze wet zal pas ultimo 2012 of in 2013 van kracht worden en zal daarom op korte termijn nog weinig preventieve werking bieden.

Wij bevelen de minister daarom aan om samen met het CAK in gesprek te blijven met de ketenpartijen om ook aan de voorkant te stimuleren dat gegevens tijdig, juist en volledig aangeleverd worden.

Daarnaast vragen wij aandacht voor een structurele waarborg om jaarlijks voldoende zekerheid te krijgen over de betrouwbaarheid van de aan het CAK aangeleverde gegevens voor de uitvoering van de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg). Dit is nodig voor een goede controle en verantwoording van de rechtmatigheid van de bestedingen die jaarlijks circa € 500 miljoen bedragen. Wij zijn verheugd dat de minister dit zelf ook al als belangrijk aandachtspunt had benoemd en wij zullen de maatregelen van de minister met belangstelling volgen.

De minister wijst in haar reactie op de door ons geconstateerde onvolkomenheid in het toezicht op het CIZ op de onafhankelijkheid van het CIZ. Verder schetst zij het stelsel van interne kwaliteitszorg bij het CIZ en doet zij de toezegging dat zij zich periodiek op de hoogte zal laten stellen van de interne kwaliteitstoetsen van het CIZ.

De minister onderschrijft onze aanbeveling om samen met het CAK in gesprek te blijven met de ketenpartijen om aan de voorkant te stimuleren dat de gegevens voor de eigenbijdragenregelingen tijdig, juist en volledig aangeleverd worden. De minister kondigt ook aan dat zij een structurele oplossing heeft gevonden om vanaf 2012 jaarlijks zekerheid te krijgen over de rechtmatigheid van de bestedingen voor de Wtcg.

Ten aanzien van de onvolkomenheid inkoopbeheer RIVM doet de minister de toezegging dat zij in 2012 zal bezien of een eventuele verbetering van de interne controle – ten opzichte van de reeds in het inkoopproces vervatte beheermaatregelen – een toegevoegde waarde kan hebben en doelmatig kan worden uitgevoerd.

Tot slot geeft de minister aan dat zij voornemens is de ingezette verbetering omtrent de onvolkomenheden subsidiebeheer, inkoopbeheer en informatiebeveiliging voort te zetten.

Het CIZ heeft een onafhankelijke positie. Het CIZ valt desondanks onder de verantwoordelijkheid van de minister van VWS, en is daarom vergelijkbaar met andere onafhankelijke instellingen die onder ministeriële verantwoordelijkheid vallen.

Wij hanteren ook bij zulke instellingen het uitgangspunt dat de minister altijd aan de Tweede Kamer verantwoording moet kunnen afleggen over de uitvoering van publieke taken en de besteding van publieke middelen. Met het verticale toezicht door of namens de minister wordt deze ministeriële verantwoordelijkheid waargemaakt. Wij zijn ons bewust van de waarde van interne systemen van kwaliteitszorg en van intern toezicht. Wij willen de minister er op wijzen dat er pas sprake is van voldoende verticaal toezicht als de minister zich periodiek op de hoogte stelt van de werking en de uitkomsten van het interne kwaliteitsonderzoek van het CIZ en zo nodig maatregelen neemt. Wij zijn blij dat de minister dit in de eerstvolgende subsidiebeschikking zal effectueren.

Uit het Financieel Beeld Zorg (FBZ), een bijlage bij het Jaarverslag 2011, blijkt dat het niet is gelukt om de zorguitgaven binnen het BKZ te houden. Het BKZ is in 2011 (wederom) fors overschreden: de (netto) realisatie bedroeg € 61 815 miljoen. Dit betekent een overschrijding van € 2 035 miljoen. Een groot deel van de overschrijding (€ 795 miljoen) werd pas na de Najaarsnota 2011 bekend. Op dat moment kon de minister vrijwel geen maatregelen meer treffen anders dan het opleggen van kortingen in komende begrotingsjaren waarmee de (eerdere) overschrijding wordt gecompenseerd. Dit onderstreept het belang van tijdige en actuele informatie over mogelijke mee- en tegenvallers.

Realisatiecijfers blijken soms jaren later nog de werkelijke zorguitgaven te kunnen beïnvloeden. Ook de overschrijding in 2011, zoals gemeld in het FBZ, is nog niet stabiel.

Voor het begrotings- en verantwoordingsproces is dit een onwenselijke situatie. Immers, de beschikbaarheid van tijdige, actuele informatie is cruciaal voor de minister om de zorguitgaven te kunnen beheersen en zo nodig bij te kunnen sturen.

Uit de toelichting bij het FBZ blijkt dat het grootste deel van de overschrijding uit 2011, namelijk € 1 562 miljoen, voortvloeit uit de «actualisering» van de zorguitgaven. Het andere deel van de overschrijding is het gevolg van onder meer loon- en prijsbijstellingen en besparingsverliezen (dit zijn verliezen die ontstaan wanneer maatregelen die bedoeld zijn ter compensatie van eerdere overschrijdingen, minder opbrengen dan begroot).

We vinden dat de toelichting bij het FBZ aan kwaliteit zou winnen wanneer daarin ook zou worden ingegaan op de achterliggende oorzaken van tegenvallers.

Zowel de Tweede Kamer als de Algemene Rekenkamer hebben in 2011 aandacht gevraagd voor de actualiteit, volledigheid en overzichtelijkheid van (de informatie over) zorguitgaven:

• • motie-Van der Veen van 9 juni 2011;6

• • rapport Uitgavenbeheersing in de zorg van 3 november 2011.7

Op basis van de informatie in het Jaarverslag 2011 stellen we vast dat de minister van mening is dat de motie-Van der Veen (gericht op verbetering van de informatievoorziening) is uitgevoerd. Wij vinden dat sprake is van vooruitgang, maar zien ook nog mogelijkheden voor verdere verbetering van de informatie over zorguitgaven. In het jaarverslag staan meer toelichtende beschrijvingen en cijfers, maar er kan winst worden geboekt door meer inzicht te bieden in de achterliggende oorzaken van met name mee- en tegenvallers. Daarnaast leiden meer cijfers en toelichtingen niet automatisch tot meer transparantie.

Een stap vooruit is de opname van een tabel waarin de aansluiting en de verschillen tussen de cijfers van het Ministerie van VWS en het College voor zorgverzekeringen (CVZ) over het zorgverzekeringsfonds worden weergegeven en verklaard.

Een belangrijke voorwaarde voor meer inzicht in en transparantie over de zorguitgaven is de tijdige beschikbaarheid van juiste en actuele informatie. Op dit punt is naar onze mening nog winst te behalen.