Nr. 2 RAPPORT BIJ HET JAARVERSLAG 2011 VAN HET MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU (XII)

ONS ONDERZOEK

De ministers verantwoorden zich met hun jaarverslagen aan de Staten-Generaal. De jaarverslagen moeten inzicht geven in de mate waarin de beleidsdoelstellingen zijn gerealiseerd en zekerheid geven over de vraag of het geld is besteed aan het doel waarvoor het beschikbaar is gesteld.

De Algemene Rekenkamer heeft de beleidsinformatie in de jaarverslagen onderzocht en is nagegaan of de bedrijfsvoering van de ministeries en de financiële informatie in de jaarverslagen voldoet aan de eisen.

Dit rapport bevat de belangrijkste uitkomsten en onze oordelen voor het jaarverslag 2011 van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Op onze website www.rekenkamer.nl staat het achtergronddocument bij dit rapport en de volledige reactie van de minister van IenM (van 23 april 2012).

In onderstaand overzicht zijn de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten en het aantal fte’s van het ministerie opgenomen.

Ministerie van Infrastructuur en Milieu in cijfers	2011
Verplichtingen ( € miljoen)	10 923,6
Uitgaven ( € miljoen)	11 209,0
Ontvangsten ( € miljoen)	69,9
Fte’s	13 112

BELEIDSINFORMATIE

In het jaarverslag verantwoordt een minister zich over de kosten van beleidsprestaties en de daarmee bereikte resultaten. Bij twee artikelen in het jaarverslag van het Ministerie van IenM hebben wij onderzocht in hoeverre dat is geslaagd: luchtvaart (artikel 35) en duurzaam produceren (artikel 54). In het bijzonder hebben wij gekeken naar de beschikbaarheid van relevante informatie en de kwaliteit daarvan. Daarnaast hebben we enkele beleidsprioriteiten van de minister van IenM op het gebied van bereikbaarheid en duurzaamheid onder de loep genomen. We zijn nagegaan in hoeverre de minister in haar jaarverslag relevante informatie verstrekt over de voortgang die op deze beleidsprioriteiten is geboekt en hoeveel geld daaraan is uitgegeven (zie het onderdeel «Thema’s duurzaamheid en bereikbaarheid» achter in dit rapport).

Luchtvaart

Welke informatie hadden wij in het jaarverslag verwacht?

Hoewel de minister van IenM in het jaarverslag veel relevante informatie geeft over de prestaties die zij in 2011 heeft geleverd, staat niet vermeld wat deze hebben gekost. Ook valt op dat de minister op bepaalde terreinen meer beleidsinformatie geeft over prestaties die niet veel geld hebben gekost (zoals de luchtverkeersleiding) dan over duurdere prestaties (zoals de civiel-militaire samenwerking).

Informatie over aansluiting internationale luchtvaartnet kan beter

De minister streeft naar een betere aansluiting op het internationale luchtvaartnet. Om dit te bereiken onderhandelt het ministerie over landingsrechten. In het jaarverslag wordt vermeld met welke landen nieuwe verdragen zijn afgesloten. Beter zou zijn als ook werd aangegeven of dit de landen zijn waar de vraag om extra capaciteit het grootst is, zoals het geval is in landen met opkomende economieën. Informatie over de mate waarin Nederland op het internationale luchtvaartnet is aangesloten, ontbreekt in het jaarverslag.

Aandachtspunt: informatie over concurrentiepositie Schiphol verdwijnt uit begroting vanaf 2013

Wat staat erover in het jaarverslag?1	Wat is de kwaliteit daarvan?
Het aantal bestemmingen waarnaar geregeld wordt gevlogen, in vergelijking met de luchthavens Frankfurt, Londen Heathrow, Parijs Charles de Gaulle en Brussel.	Deze informatie geeft een beeld van de concurrentiepositie van Schiphol. De informatie is minder geschikt om aan te geven in hoeverre Nederland is aangesloten op het internationale luchtvaartnet.
Informatie over met welke landen nieuwe verdragen zijn afgesloten.	Dit is relevante informatie over wat de minister heeft gedaan om de aansluiting op het internationale luchtvaartnet te versterken.
Een verwijzing naar de monitor netwerkkwaliteit en staatsgaranties 2009–2011 van het SEO Economisch Onderzoek (2011).	Dit is relevante informatie over de mate waarin Nederland op het internationale luchtvaartnet is aangesloten.

Geen informatie in jaarverslag over groeiende aantal vliegbewegingen Lelystad, informatie over Eindhoven lastig te vinden in jaarverslag

Omdat Schiphol een capaciteitsprobleem heeft, wil de minister als om meer vliegbewegingen laten plaatsvinden op de regionale luchthavens Lelystad en Eindhoven.

Wat staat erover in het jaarverslag?1	Wat is de kwaliteit daarvan?
Informatie over de gerealiseerde capaciteit van Lelystad (nul).	De minister maakt hierbij niet duidelijk dat het gaat om extra, door de overheid gerealiseerde capaciteit.2
Informatie over het aantal gerealiseerde vliegbewegingen op luchthaven Eindhoven.	De minister maakt hierbij niet duidelijk dat het gaat om het aantal gerealiseerde vliegbewegingen, deze cijfers staan namelijk in de tabel «gerealiseerde capaciteit».2

Welke informatie ontbreekt?	Wat is er bekend?1
Informatie over het aantal vliegbewegingen luchthaven Lelystad.	Over 2011 hebben wij geen voorbeeld kunnen vinden van informatie die bij het departement bekend is maar niet in het jaarverslag is opgenomen.
Informatie over de extra, door de overheid gerealiseerde capaciteit op luchthaven Eindhoven.	In de tabel waar wel de gerealiseerde capaciteit Lelystad staat vermeld, is voor Eindhoven het aantal gerealiseerde vliegbewegingen opgenomen. De gerealiseerde capaciteit door de overheid is in 2011 nul, conform de streefwaarde.

Duurzaam produceren

Welke informatie hadden wij in het jaarverslag verwacht?

In het jaarverslag besteedt de minister van IenM vrijwel geen aandacht aan de voortgang van nieuwe beleidsprioriteiten die in de loop van 2011 zijn gesteld, maar die niet in de begroting 2011 stonden. Het gaat bijvoorbeeld om de inzameling van kunststofafval, elektronische apparatuur en de beperking van de administratieve lastendruk door het vervallen van de administratieverplichting van niet-gevaarlijk afval.

Informatie over effecten beleid op afvalhoeveelheid kan beter

De minister streeft ernaar de hoeveelheid afval die ontstaat bij het produceren van goederen te verminderen. Ook streeft zij naar het verminderen van de milieubelasting tijdens het gehele proces van grondstof tot afvalstof. In het jaarverslag is echter geen informatie opgenomen over in hoeverre dat is gelukt.

Wat staat erover in het jaarverslag?1	Wat is de kwaliteit daarvan?
Informatie over inzet minister om het afvalbeheer goed te organiseren en om de landbouw te verduurzamen. Voorbeelden hiervan zijn de onderhandelingen over een nieuw verpakkingenconvenant, de publicatie van de regeling Bouwbesluit 2012 met voorschriften voor afvalscheiding en een onderzoek naar de economische situatie van de stortsector.	Dit is relevante informatie over activiteiten die de minister onderneemt om haar doel te bereiken.
Een verwijzing naar de afvalbrief over het ketenprogramma voor verduurzaming waarin de minister uitgebreid ingaat op hoeveelheden, hergebruik en verwerking van afval.	Dit is relevante informatie. De informatie is echter gedateerd (2002–2008).
Informatie over de activiteiten van de minister in 2011 gericht op verduurzaming van de landbouw. Bijvoorbeeld een vergunningsprocedure voor varkens- en pluimveebedrijven en het testen van een methodiek om gewasbeschermingsmiddelen te toetsen.	Dit is relevante informatie over activiteiten die de minister onderneemt om haar doel te bereiken.
Informatie over behaalde resultaten bij onder meer: – Gewasbeschermingsmiddelen: procentuele vermindering van de milieubelasting ten opzichte van 1998. Telers hebben deze milieubelasting niet weten terug te dringen met de beoogde 95%, maar met ongeveer 85%. – Normoverschrijdingen fijnstof: 0% veehouderijbedrijven. Nu resteren er nog 60 van de 145 knelpunten. 85 knelpunten zijn dus opgelost. Streven is dat de resterende knelpunten in 2013 zijn opgelost.	Dit is relevante informatie over in hoeverre de doelen van de minister op het gebied van duurzaam beheer en gebruik van ecosysteemdiensten en natuurlijke hulpbronnen en duurzame landbouw, zijn bereikt.

Welke informatie ontbreekt?

Wat is er bekend?1

Informatie over de totale hoeveelheid afvalstoffen en de milieubelasting in de hele keten van grondstof tot afvalstof in 2011. Er wordt ook niet verwezen naar informatie elders.

Over 2011 hebben wij geen voorbeeld kunnen vinden van informatie die bij het departement bekend is maar niet in het jaarverslag is opgenomen. Het CBS meldt dat er in 2010, met uitzondering van de bedrijfstak Energievoorziening, sprake is van een stijging van de hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen ten opzichte van 2009 (bron: www.cbs.nl, geraadpleegd in 2012).2 Uit de Monitor verpakkingsafval blijkt dat in 2010 74% van alle verpakkingsafval is hergebruikt, en 85% nuttig is toegepast (bron: Nedvang, 2011).3

Bevat het jaarverslag goede informatie over bereikbaarheid?

Het jaarverslag bevat relevante informatie over bereikte doelen en de daarvoor verrichtte prestaties. Zo geeft de minister informatie over het effect van nieuwe rijstroken (289 km) op de files in het hoofdwegennet (daling met 18%). De minister gaat in het jaarverslag echter niet in op een onderzoek van Rijkswaterstaat naar de reistijdwinst door verhoging van de maximumsnelheid tot 130 km/uur. Uit dit onderzoek, in november 2011 aangeboden aan de Tweede Kamer, blijkt dat de reistijdwinst 1% is in plaats van de door minister in februari 2011 verwachte 8%. Alle uitkomsten van ons onderzoek naar de informatie in het jaarverslag over bereikbaarheid is opgenomen in het onderdeel «Thema’s duurzaamheid en bereikbaarheid» achter in dit rapport.

Bevat het jaarverslag goede informatie over duurzaamheid?

Er is meer informatie over het bereiken van de doelen voor klimaat, lucht en geluid voorhanden dan is opgenomen in het jaarverslag. De minister beschikt namelijk over relevante informatie van het Planbureau voor de Leefomgeving. De uitgaven aan de doelen voor klimaat, lucht en geluid zijn verspreid over meerdere artikelen waardoor het moeilijk is om een beeld te krijgen van de totale uitgaven voor deze prioriteiten. Bovendien wordt het beleid inzake klimaatverandering deels verantwoord in het jaarverslag van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Alle uitkomsten van ons onderzoek naar de informatie in het jaarverslag over duurzaamheid is opgenomen in het onderdeel «Thema’s duurzaamheid en bereikbaarheid» achter in dit rapport.

Reactie van de minister

De minister van IenM schrijft in haar reactie dat in het licht van Verantwoord begroten de beschikbaarheid van informatie verder zal worden verbeterd. Zij gaat daarbij in op de verantwoordelijkheid van de minister en de daarbij horende prestatie-indicatoren en kengetallen.

BEDRIJFSVOERING

Wat zijn belangrijke ontwikkelingen?

Een van de gevolgen van het regeerakkoord van het kabinet-Rutte/Verhagen is dat het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (VenW) en onderdelen van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) moesten integreren tot het Ministerie van IenM. De politieke beslissing om het Ministerie van VROM op te delen bracht onrust teweeg. En het vervolgens samenvoegen van VenW- en VROM-onderdelen bleek geen geringe opgave.

Net als de overige departementen krijgt ook het Ministerie van IenM de komende periode te maken met een aanzienlijke bezuinigingstaakstelling. Door de integratie moet IenM bovendien in 2015 een extra besparing hebben bereikt van € 146 miljoen op de apparaatsuitgaven. Om deze besparing te realiseren is een personele reductie nodig, die vanaf 2013 zal doorwerken in de organisatie.

De bedrijfsvoering van het nieuwe ministerie laat een toename van onvolkomenheden zien. Het integratieproces zou een verklaring voor een toename van onvolkomenheden kunnen zijn. Maar we hebben geen direct verband tussen deze twee ontwikkelingen waargenomen.

Wat zijn de onvolkomenheden en belangrijke aandachtspunten in de bedrijfsvoering?

We hebben in 2011 vijf onvolkomenheden geconstateerd bij het Ministerie van IenM; zie het overzicht hieronder.

Wij vragen hierna specifieke aandacht voor de onvolkomenheden die mogelijk belangrijke maatschappelijke gevolgen kunnen hebben.

Te weinig aandacht voor informatiebeveiliging

Met het verkeersmanagementsysteem MTM kunnen in een verkeerscentrale maatregelen worden uitgevoerd, zoals het sluiten of openen van rijstroken door middel van matrixborden. Wij constateren dat het ministerie geen actuele risicoafweging heeft voor MTM en dus ook niet weet of risico’s op onnodige filevorming en gevaarlijke verkeerssituaties goed worden beheerst. Onnodige filevorming kan optreden wanneer rijstroken ten onrechte worden gesloten of wanneer de maximumsnelheid ten onrechte wordt verlaagd. Gevaarlijke verkeerssituaties kunnen optreden wanneer rijstroken bij incidenten ten onrechte open blijven of wanneer de maximumsnelheid ten onrechte niet wordt verlaagd.

Bij het betaalsysteem Access Online wordt het toekennen van betaalbevoegdheden en het beheer van digitale passen onvoldoende gecontroleerd. Daardoor kunnen risico’s ontstaan in het betaalproces.

Wij dringen er bij de minister op aan om voor MTM en Access Online de ontbrekende aspecten van informatiebeveiliging in te vullen.

Specifiek vragen wij nog aandacht voor de bescherming van informatie bij de Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD) van de VROM Inspectie. De departementale auditdienst heeft geconstateerd dat de IOD te weinig doet aan de bescherming van privacygevoelige informatie.

Tot slot merken we op dat het ministerie tot nog toe geen stappen gezet heeft om het beleid voor informatiebeveiliging van beide voormalige ministeries om te vormen tot één beleid. Wij dringen erop aan dit op korte termijn ter hand te nemen.

Toezicht op LVNL onvoldoende

Bij het directoraat-generaal Bereikbaarheid is sprake van een onvolkomenheid in het toezicht op LVNL en een aandachtspunt in het toezicht op NS. De minister heeft onvoldoende grip op de afspraken die zij met deze instellingen heeft gemaakt over de te leveren prestaties. Bij zowel Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) als NS laat de minister toe dat de instellingen de invulling van de afspraken naar eigen inzicht of behoefte aanpassen.

Voor LVNL had de minister in 2009 de maximaal toelaatbare aantallen voorvallen met risico voor de veiligheid geformuleerd. Daarop was vanaf 1998 gewacht. LVNL is echter in 2011 overgestapt op een eigen kwalificatiesysteem van voorvallen rond veiligheid en rapporteert op basis daarvan aan het ministerie. Hiervoor zijn geen maximaal toelaatbare aantallen geformuleerd en de registratie volgens dit nieuwe systeem is ook niet herleidbaar tot de afgesproken kwalificatie. De minister kan hierdoor niet langer vaststellen of LVNL binnen de nationaal bepaalde grenswaarden voor veiligheid is gebleven en hierover de Tweede Kamer informeren.

Ook bij NS signaleren we dat de instelling de invulling van de afspraken naar eigen inzicht aanpast zonder dat de minister hier grip op houdt. Hierdoor biedt NS sinds 2010 niet langer een redelijke kans op een zitplaats, waarvoor de Tweede Kamer in 2002 bij amendement op de Wet personenvervoer garanties had verlangd, maar nog slechts op een vervoerplaats, omdat anders de introductie van de nieuwe sprinters problematisch zou zijn. Hoewel de minister strak handhaaft op de afgesproken indicatoren, menen we dat deze indicatoren ver af zijn komen te staan van wat de wet beoogde. Een klantenoordeel is geen garantie en een vervoerplaats is geen zitplaats.

We vinden dat de minister zelf goed grip moet houden op de gemaakte afspraken. We bevelen aan dat de minister nagaat of het kwalificatiesysteem van LVNL bruikbaar is voor het vaststellen van de stand van zaken op het gebied van luchtvaartveiligheid en, indien dit zo is, grenswaarden voor de uitkomsten hiervan met LVNL afspreekt en hierover aan de Tweede Kamer rapporteert. Voorts bevelen we aan dat de minister met NS afspraken maakt die beter passen binnen de in de wet bedoelde procentuele beschikbaarheidsgarantie op een zitplaats.

Bedrijfsvoeringsparagraaf: informatie over open standaarden en opensourcesoftware

In de bedrijfsvoeringsparagraaf dient op verzoek van de Tweede Kamer expliciet vermeld te worden of afgeweken is van het uitgangspunt dat bij aanschaf van ICT-diensten of ICT-producten zo veel mogelijk gebruik wordt gemaakt van open standaarden en opensourcesoftware. De minister vermeldt hierover niets in de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Reactie van de minister

De reactie van de minister geeft ons geen aanleiding tot een nawoord.

FINANCIËLE INFORMATIE

De verplichtingen van het Ministerie van IenM bedroegen in 2011 € 10 923,6 miljoen, de uitgaven € 11 209,0 miljoen en de ontvangsten € 69,9 miljoen.

Voldoet de financiële informatie aan de eisen?

De op basis van onze werkzaamheden verkregen controle-informatie heeft ons tot het oordeel doen komen dat de financiële informatie in het Jaarverslag 2011 deugdelijk is weergegeven en voldoet aan de verslaggevingsvoorschriften. Daarnaast zijn wij van oordeel dat de verplichtingen, uitgaven, ontvangsten en balansposten rechtmatig tot stand gekomen zijn, met uitzondering van de fouten en onzekerheden zoals vermeld in de tabel onder «onze oordelen».

Het bedrag aan verplichtingen omvat in totaal € 159,7 miljoen aan overschrijdingen op de begrotingsartikelen 39, 41 en 53. Het bedrag aan uitgaven omvat in totaal € 15,1 miljoen aan overschrijdingen op de begrotingsartikelen 37, 53, 54 en 56. Gaan de Staten-Generaal niet akkoord met de daarmee samenhangende slotwetmutaties, dan moeten wij ons oordeel mogelijk herzien.

Reactie van de minister

De minister van IenM onderschrijft onze constatering dat de onzekerheid van € 253 miljoen in de afgerekende voorschotten in de toelichting bij de saldibalans, te maken heeft met de methodiek van sisa. Zij wijst daarbij op het feit dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties systeemverantwoordelijk is. Ook geeft zij aan dat er verbetermaatregelen zijn ingezet.

De reactie van de minister geeft ons geen aanleiding tot een nawoord.

ONZE OORDELEN

OVERZICHT BEDRIJFSVOERING MINISTERIE VAN IenM

We onderscheiden 117 beheerdomeinen4 in de bedrijfsvoering van het Ministerie van IenM daarvan zijn 92 relevant en 25 kritisch voor het goed functioneren van het ministerie. De vijf onvolkomenheden die wij hebben geconstateerd hebben betrekking op vijf van de 117 relevante en kritische beheerdomeinen (= 4%).

THEMA’S DUURZAAMHEID EN BEREIKBAARHEID

In de begroting 2011 staan een aantal beleidsprioriteiten op het gebied van duurzaamheid en bereikbaarheid. Het kabinet-Rutte/Verhagen heeft in het regeerakkoord van 2010 voor deze gebieden nog een aantal specifieke activiteiten benoemd. Voor de Tweede Kamer is het van belang dat zij kan zien in hoeverre er op deze prioriteiten vooruitgang wordt geboekt. Wij zijn daarom nagegaan of deze beleidsprioriteiten op een herkenbare manier terugkomen in de Jaarverslagen 2011 van de ministers van IenM en EL&I. Dat blijkt niet in alle gevallen zo te zijn. Vaak is de betreffende informatie echter wel beschikbaar, zo hebben wij geconstateerd.

In deze bijlage brengen we voor een aantal aspecten van de thema’s duurzaamheid en bereikbaarheid beknopt in kaart welke informatie er beschikbaar is over de geleverde prestaties, de bereikte resultaten en de gemaakte kosten.

1. THEMA DUURZAAMHEID

Beleidsprioriteiten 2011

De figuur op de volgende bladzijde laat zien hoe de vier prioriteiten verbonden zijn met de begrotingsartikelen waarover de ministers van IenM en EL&I in hun jaarverslagen rapporteren. Doordat de beleidsprioriteiten van het kabinet veelal beoogde effecten hebben op meer dan één aspect van duurzaamheid (namelijk op klimaat, luchtkwaliteit en/of geluid), is de verantwoording over deze prioriteiten in verscheidene artikelen aan de orde.

Overigens zullen in de nieuwe begrotingsindeling voor IenM van 2013 naar verwachting de drie aspecten van duurzaamheid in één begrotingsartikel worden ondergebracht.

Wat is er bereikt?

In haar jaarverslag gaat de minister van IenM vooral in op wat er is bereikt op het terrein van de klimaatdoelstellingen voor broeikasgassen en stikstofoxiden. Op de overige duurzaamheidsdoelstellingen gaat de minister niet in. Meer informatie over wat er is (c.q. kan worden) bereikt is echter wel beschikbaar. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft in een aantal onderzoeken gekeken naar de voortgang en de haalbaarheid van de diverse beleidsdoelen (zie overzicht hierna).

Klimaat/energie	• Het aandeel hernieuwbare energie zal in 2020 maximaal 12% bedragen. Het in het regeerakkoord genoemde verhoogde budget voor hernieuwbare energie is mogelijk niet toereikend om aan de Europese verplichting voor hernieuwbare energie van 14% te voldoen.
	• De reductie van broeikasgassen die niet onder het Europese emissiehandelssysteem vallen ligt op koers.
	• De uitstoot van broeikasgas in Nederland zal waarschijnlijk hoger uitvallen dan is afgesproken in het Kyotoprotocol. De verwachting is dat er voldoende buitenlandse emissierechten worden aangekocht door de rijksoverheid en bedrijven die onder de Europese CO2-emissiehandel vallen om de overschrijding te compenseren en daarmee te kunnen voldoen aan het Kyotoprotocol.
Lucht	• De doelstellingen voor emissies naar lucht en de luchtkwaliteit liggen op koers.
	• De verhoging van de maximumsnelheid kan leiden tot spanning met de Europese luchtkwaliteitseisen, met name rond de steden. De extra CO2- en NOx-emissies door deze snelheidsverhoging zijn wel beperkt.
	• De uitstoot van stikstofoxiden ligt vanaf 2012 mogelijk (net) onder het Europese emissieplafond, maar de onzekerheid over de geraamde uitstoot is groot. De kans om dit doel te bereiken wordt voor 2012 geschat op 50%.
Geluid	• Van de voorgestelde nieuwe regelgeving voor geluid zijn tot 2020 vergelijkbare effecten te verwachten als van de huidige regelgeving. De kosten van de nieuwe regelgeving vallen lager uit.
	• Het aantal mensen dat last heeft van geluidhinder kan toenemen door de verhoging van de maximumsnelheid naar 130 km/uur.

Wat heeft de minister gedaan?

In het Jaarverslag 2011 noemt de minister van IenM de volgende prestaties die zijn geleverd op het terrein van klimaat, lucht en geluid.

Klimaat/energie	• De duurzaamheidsagenda is gepresenteerd.
	• Door middel van het Clean Development Mechanism is eind 2011 in totaal voor circa 24,1 megaton aan emissiereductie gerealiseerd.
	• De Klimaatbrief 2 050 is gepresenteerd.
	• De Lokale Klimaatagenda 2011–2014 is opgesteld.
	• De minister van IenM heeft zich in mondiaal verband ingezet voor (kosten)effectief klimaatbeleid en voor een gelijk speelveld. Nederland nam deel aan de klimaattop in Durban.
	• De minister van EL&I heeft in 2011 88 Green Deals gesloten met de samenleving. Deze beperken zich niet alleen tot energie, maar omvatten ook duurzaamheid in den brede.
Lucht en geluid	• In 2011 heeft de nadruk gelegen op het optimaliseren van de uitvoering.
	• De tweede monitoringrapportage NSL1 is uitgebracht.
	• Door het instellen van geluidsplafonds is een eerste stap gezet naar vereenvoudiging van de regelgeving voor geluid en betere bescherming van de burger beter tegen toenemende geluidsbelasting.

Onderstaande grafiek geeft een overzicht van de begrote en gerealiseerde uitgaven voor de duurzaamheidsthema’s zoals vermeld in de jaarverslagen 2011 van IenM en van EL&I.5

Aandachtspunten

• • Op het gebied van het klimaat zullen naar verwachting niet alle gestelde doelen worden bereikt. Dit geldt vooral voor het beoogde aandeel hernieuwbare energie. Het SDE+-budget dat hiervoor is uitgetrokken zal mogelijk niet toereikend zijn om te voldoen aan de Europese verplichting van 14% hernieuwbare energie in 2020. De ministers van IenM en EL&I gaan hier in hun jaarverslagen beperkt op in.

• • De minister van IenM vermeldt in haar jaarverslag niet waaraan het geld voor de duurzaamheidsthema’s specifiek is uitgegeven. Het is niet duidelijk of dit voornamelijk naar bijvoorbeeld subsidies, onderzoeken, conferenties of lobbywerkzaamheden is gegaan.

• • In het jaarverslag staan bij de beleidsartikelen 36 en 53 tabellen met gegevens over emissies die niet met elkaar stroken. Omdat de gegevens afkomstig zijn van verschillende afdelingen binnen het departement, lijkt het erop dat er bij de informatieverzameling geen afstemming heeft plaatsgevonden. Een aandachtspunt is daarom betere samenwerking.

Onderzoek Algemene Rekenkamer

Gepubliceerd in 2011	• Energiebesparing: ambities en resultaten
Gepland in 2012/2013	• Joint audit klimaatadaptatie
	• Milieubelastende subsidies en belastingvoordelen
	• Terugblik milieueffecten wegverkeer
	• Verhandelbare rechten

Reactie van de minister en nawoord Algemene Rekenkamer

We realiseren ons dat de tweejaarlijkse rapportage van het PBL ertoe kan leiden dat bepaalde informatie over duurzaamheid niet tijdig voorhanden is. Tegelijkertijd geldt, zoals we in onze rapportage memoreren, dat het PBL een aantal onderzoeken heeft gepubliceerd met relevante informatie over de realisatie van diverse beleidsdoelen op het gebied van duurzaamheid.

THEMA BEREIKBAARHEID

Beleidsprioriteiten 2011

Onderstaande figuur toont hoe de drie prioriteiten verbonden zijn met de begrotingsartikelen waarover de minister van IenM in haar jaarverslag rapporteert.

Wat is er bereikt?

In het jaarverslag vermeldt de minister van IenM de volgende resultaten.

Maximumsnelheid	• Het experiment met 130 km/uur is succesvol verlopen.
Wegen	• De files op het hoofdwegennet zijn in 2011 met 18,5% gedaald (na een toename van 7% in 2010 en een afname van 12% in 2009), ondanks een toename van de automobiliteit op het hoofdwegennet met 3,5%. De files zijn vooral teruggedrongen op specifieke locaties waar projecten zijn gerealiseerd. Op andere locaties is de drukte licht toegenomen. Hierdoor is het percentage trajecten waar voldaan wordt aan de streefwaarde voor een acceptabele reistijd afgenomen van 83% in 2010 naar 80% in 2011.
Spoor	• De streefwaarden voor beschikbaarheid van het spoorwegnet (99,45%)1 en de reizigerspunctualiteit (90%) zijn in 2011 gehaald. Het oordeel van de klanten blijft daarbij achter. De helft van de reizigers geeft de NS een cijfer lager dan 7 voor het op tijd rijden.

Wat heeft de minister gedaan?

In het Jaarverslag 2011 noemt de minister van IenM de volgende prestaties die zijn geleverd op het terrein van bereikbaarheid.

Maximumsnelheid	• De minister heeft in 2011 op ruim 300 kilometer autosnelweg geëxperimenteerd met een verhoging van de maximumsnelheid naar 130 km/uur. Er is onderzoek gedaan naar de effecten op de gereden snelheid. Ook is onderzocht wat de consequenties zijn voor luchtkwaliteit, geluidhinder en verkeersveiligheid. Er is een voorstel gemaakt voor landelijke uitrol vanaf medio 2012.
Wegen	• In 2011 is circa 289 kilometer aan nieuwe rijstroken opgeleverd. De voertuigverliesuren zijn vooral afgenomen op de A27 (openstelling spitsstrook Everdingen–Lunetten), de A12 (openstelling spitsstrook Nieuwerbrug), de A50 (Valburg–Grijsoord) en de A2 (Oudenrijn–Everdingen).
	• Uitvoeren van beheer en onderhoud van het hoofdwegennet (onder verwijzing naar toelichting artikel 12 Jaarverslag 2011 Infrastructuurfonds).
Spoor	• In 2011 is verdere uitvoering gegeven aan maatregelen ter verbetering van: de samenwerking tussen vervoerders en beheerders, de publieke sturing van ProRail en NS, de relatie decentrale overheden en regionale spoorvervoerders en de veiligheid en de wetgeving. Deze maatregelen vloeien voort uit de evaluatie van de spoorwetgeving in 2009. De minister geeft aan dat de uitvoering op schema ligt.
	• Subsidiëren van beheer van het spoorwegnet door ProRail volgens het beheerplan 2011 (onder verwijzing naar toelichting artikel 13 Jaarverslag 2011 Infrastructuurfonds).

Wat heeft het beleid in 2011 gekost?

• • Vooraf zijn de kosten van het experimenteren met de verhoging van de maximumsnelheid ingeschat op circa € 1 miljoen. Het jaarverslag bevat hierover geen informatie.

• • Het is niet goed mogelijk aan te geven wat er in 2011 is uitgegeven aan het realiseren van betrouwbare reistijden over de weg. Het leeuwendeel van de uitgaven loopt namelijk via het Infrastructuurfonds (artikel 12) en daarin worden alle uitgaven voor het hoofdwegennet geaggregeerd. Bovendien heeft dat artikel weer relaties met verscheidene beleidsartikelen van de begroting van IenM. In 2011 is in totaal € 2,7 miljard uitgegeven via artikel 12 van het Infrastructuurfonds.

• • Het is evenmin goed mogelijk om aan te geven wat in 2011 is uitgegeven aan het vergroten van de betrouwbaarheid en de capaciteit van het spoorwegnet. Ook van deze uitgaven loopt het leeuwendeel via het Infrastructuurfonds (artikel 13) en daarin worden alle uitgaven voor het spoorwegnet geaggregeerd. En ook dat artikel heeft relaties met verscheidene beleidsartikelen van de begroting van IenM. In 2011 is in totaal € 2,7 miljard uitgegeven via artikel 13 van het Infrastructuurfonds.

Aandachtspunten

Maximumsnelheid

• • Uit onderzoek van Rijkswaterstaat (in november 2011 aangeboden aan de Tweede Kamer) naar het experiment met snelheidsverhoging komt naar voren dat er per saldo sprake zal zijn van reistijdwinsten van 1% op het gehele netwerk. Deze reistijdwinst van 1% is aanzienlijk minder dan de maximaal 8% die de minister in februari 2011 verwachtte. Dit aspect komt niet aan de orde het jaarverslag. Een toelichting of verklaring zou op zijn plaats zijn.

• • Uit onderzoek blijkt dat op veel trajecten aan de randvoorwaarden voor het verhogen van de maximumsnelheid zal worden voldaan. Het gaat daarbij veelal over berekeningen en (in)schattingen en minder over daadwerkelijke uitkomsten.

Wegen

• • De invloed van de economische groei (1,2% in 2011) op de ontwikkeling van files wordt op verschillende plaatsen opgevoerd in het jaarverslag; de mate waarin is niet duidelijk. Zo heeft de economische groei in 2011 «een beperkte rol gespeeld», maar ook geleid tot een «toename van de automobiliteit van 3,5%» waardoor het percentage trajecten waar voldaan wordt aan de streefwaarde voor een acceptabele reistijd is afgenomen.

• • Volgens de Mobiliteitsbalans 2011 waren er in 2011 minder files, mede door uitbreiding van de wegcapaciteit. Er wordt echter ook gesteld dat het verband tussen de hoeveelheid verkeer op het hoofdwegennet en de files de laatste jaren niet stabiel blijkt te zijn.

Spoor

• • De informatie in het jaarverslag over de beoordeling van de prestaties van de NS is lastig met elkaar te rijmen. Enerzijds is er een positief oordeel vanwege de positieve ontwikkeling van de reizigerspunctualiteit anderzijds een negatief oordeel omdat de grenswaarden uit Vervoerplan 2011 voor zes van de veertien prestatie-indicatoren niet worden gehaald (uitvoering Concessiewet), waarvoor voorlopige boetes zijn opgelegd.

• • Over de indicatoren voor de betrouwbaarheid en capaciteit van het spoornetwerk is discussie mogelijk. De minister constateert in het jaarverslag «dat de goede prestaties niet tot een hoger klantoordeel leiden, etc.» Dat zou een reden kunnen zijn om de set van indicatoren voor de prestaties van ProRail en NS nog eens kritisch te bezien.

Wegen en spoor

• • Doordat de uitgaven voor wegen en spoor via het Infrastructuurfonds lopen, krijgt de Tweede Kamer vooral informatie over de voorgenomen besteding van budgetten en geen verantwoording hierover achteraf. Wij hebben dit probleem ook al gesignaleerd in ons onderzoek uit 2011 naar de besteding van spoorbudgetten door ProRail.

Onderzoek Algemene Rekenkamer

Gepubliceerd in 2011	• Besteding van spoorbudgetten door ProRail
Gepland in 2012/2013	• Follow-up Besteding van spoorbudgetten door ProRail (Verantwoordingsonderzoek 2011)
	• Beheer en onderhoud rijkswegen
	• Terugblik Milieueffecten wegverkeer

Reactie van de minister en nawoord Algemene Rekenkamer

Wat de bereikbaarheid betreft onderkennen wij dat behalve beleid ook andere factoren van invloed zijn op het realiseren van betrouwbare reistijden. Juist daarom vinden we het van belang dat de minister in het jaarverslag aangeeft hoe zij haar doelen op dit terrein realiseert. Gezien het accent dat de verwachte reistijdwinst van 8% kreeg in de onderbouwing van de voorstellen van de minister aan de Tweede Kamer om te experimenteren met de verhoging van de maximumsnelheid, hadden wij verwacht dat de resultaten op dit punt in het beleidsverslag 2011 zouden zijn opgenomen.