Nr. 6 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

In 2009 hebben de leden van de fractie van de SP naar eigen zeggen tevergeefs om een onderzoek naar de mogelijkheden voor een bankenbelasting gevraagd. Deze leden vragen wat in de tussentijd is gebeurd waardoor het kabinet nu wel voorstander van een bankenbelasting is. Het kabinet heeft in 2010 reeds aangegeven dat het voorstander is van invoering van een bankenbelasting. Hieraan zijn wel steeds drie randvoorwaarden gekoppeld. Het gaat in de eerste plaats om coördinatie binnen de Europese Unie waardoor het level playing field zoveel mogelijk kan worden behouden. In de tweede plaats moet onnodige stapeling van maatregelen worden voorkomen. Ten slotte mag de bankenbelasting geen substantieel negatief effect op de kredietverlening hebben. Het kabinet hanteert deze drie voorwaarden nog steeds. Bij de vormgeving van de bankenbelasting kan rekening worden gehouden met de laatste twee randvoorwaarden. Anders gezegd, of wordt voldaan aan die randvoorwaarden heeft de wetgever zelf in de hand. Het kabinet gaat verderop in deze nota onder het kopje «Toetsing randvoorwaarden» nader in op de invulling van deze twee randvoorwaarden.

Bij de eerstgenoemde randvoorwaarde is dat anders. Steeds meer lidstaten van de Europese Unie hebben unilateraal besloten (al dan niet tijdelijk) een bankenbelasting of een resolutiefondsheffing in te voeren. Vooral op het moment dat ook grote lidstaten van de Europese Unie als Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk die stap namen, achtte het kabinet de tijd rijp om diezelfde stap ook te zetten. Het kabinet wilde niet vooroplopen maar was en is van mening dat het gewenst is dat – ook vanwege de maatschappelijke en politieke omstandigheden – wordt aangesloten bij de internationale ontwikkelingen. Te meer daar door de ontwikkelingen in inmiddels een tiental lidstaten van de Europese Unie steeds meer invulling wordt gegeven aan deze door het kabinet zelf geformuleerde eerste randvoorwaarde. Om deze redenen en ontwikkelingen die zich mede na 2009 hebben voltrokken, heeft het kabinet gemeend dat het verantwoord is om een bankenbelasting aan te kondigen.

Het kabinet is van mening, dit in antwoord op een vraag van de leden van de fracties van de VVD en het CDA, dat vanwege die ontwikkelingen de bankenbelasting niet of nauwelijks ten koste gaat van de concurrentiepositie van het Nederlandse bankwezen. Dat wordt nog eens versterkt door het feit dat bij de uitwerking van de bankenbelasting nadrukkelijk aandacht is geweest voor, en aansluiting is gezocht bij, de gemeenschappelijke basis die kan worden afgeleid uit de vormgeving van de verschillende bankenbelastingen en resolutiefondsheffingen in de andere landen.

De leden van de fractie van D66 constateren dat de regering het gerechtvaardigd vindt om een bijdrage te vragen voor de kosten die de interventies in de financiële sector met zich meebrengen. Het belangrijkste doel van het wetsvoorstel is het beprijzen van de impliciete overheidsgarantie. De leden zijn bezorgd over de mogelijke moral hazard die hier vanuit kan gaan. Door een financiële bijdrage te vragen wordt ook voor komende problemen de suggestie gewekt dat de regering bereid is om noodlijdende banken te hulp te schieten. De leden van de fracties van het CDA en de ChristenUnie stellen een vergelijkbare vraag. Ten eerste dient te worden opgemerkt – zoals ook in de memorie van toelichting is aangegeven – dat de bankenbelasting in geen geval mag worden gezien als een verzekeringspremie voor banken om zich te verzekeren tegen moeilijke tijden. Zo is ook de in het verleden door de staat verstrekte steun aan een aantal financiële instellingen niet met het doel verleend om één specifieke bank te helpen, maar om de financiële stabiliteit zeker te stellen en erger te voorkomen. Als immers de financiële stabiliteit in gevaar is, kan dit de hele economie ontwrichten met verstrekkende gevolgen voor de samenleving als geheel.

Naar aanleiding van de recente crises zijn en worden verder verscheidene maatregelen genomen om het financiële stelsel gezonder te maken en de risico’s voor de staat te verkleinen die voortkomen uit de impliciete overheidsgarantie. Dit zijn maatregelen die de banken versterken en maatregelen die zorgen dat private risico’s ook zoveel mogelijk gedragen worden door private partijen. Zo worden kapitaaleisen voor banken verhoogd (Basel III) en introduceert Nederland in aanvulling daarop een extra kapitaalbuffer voor systeemrelevante instellingen. Daarnaast wordt er een ex ante gefinancierd depositogarantiestelsel geïntroduceerd en wordt nationaal (Wetsvoorstel Wet bijzondere maatregelen financiële ondernemingen, hierna: interventiewet) en Europees gewerkt aan de versterking van het crisismanagement. Door deze maatregelen wordt de moral hazard sterk beperkt. Banken kunnen er immers niet per definitie van uitgaan dat de staat hen ingeval van problemen zal redden.

Tot slot is ook bij de vormgeving van de bankenbelasting, die dient om de resterende impliciete overheidsgarantie te beprijzen, rekening gehouden met de moral hazard. Banken moeten meer belasting betalen indien ze risicovoller opereren en hun balans meer gefinancierd hebben met korte termijn financiering.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen voorts of het kabinet heeft overwogen om, gelet op het doel, de opbrengst van de bankenbelasting te reserveren voor maatregelen gericht op het bevorderen van de financieel-economische stabiliteit. In het verlengde hiervan vragen de leden van de fractie van het CDA waarom het kabinet heeft gekozen voor een bankenbelasting in plaats van een bankenfonds.

Het Nederlandse begrotingsbeleid is gebaseerd op een strikte scheiding van uitgaven en inkomsten. Bij beslissingen over de uitgaven wordt een integrale afweging gemaakt om vast te stellen hoe elke euro het best kan worden besteed. Indien bepaalde inkomsten zouden worden geoormerkt, waarop de leden van de fractie van de ChristenUnie lijken te doelen, is deze integrale afweging niet meer mogelijk. Om die reden is daar dan ook van afgezien.

Ten aanzien van de voorkeur van het kabinet voor een bankenbelasting boven een bankenfonds kan het navolgende worden opgemerkt. In de ogen van het kabinet vergroot een bankenfonds (of resolutiefonds) de moral hazard en is een bankenfonds minder efficiënt. Dit kan als volgt worden toegelicht. Een fonds kan de moral hazard vergroten omdat de bancaire sector het fonds kan zien als geld dat gereserveerd is om een bank in de problemen te helpen. Zolang onduidelijk is of, en zo ja hoeveel, middelen hiervoor beschikbaar zijn, is dergelijke moral hazard kleiner. Voorts is een bankenfonds minder efficiënt. Een fonds zal de middelen immers vele jaren moeten beheren terwijl er (hopelijk) decennia geen gebruik van hoeft te worden gemaakt. Bovendien zouden de middelen in het fonds in geval van een grote systeemcrisis onvoldoende kunnen blijken te zijn, waardoor vervolgens alsnog naar de staat wordt gekeken indien de impliciete overheidsgarantie materialiseert. Dit rechtvaardigt naar de mening van het kabinet het standpunt dat de staat ook in de goede jaren direct kan beschikken over de opbrengst van een bankenbelasting, in plaats van dat het geld apart wordt gezet in een fonds.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen hoe de bankenbelasting in de totaalaanpak gericht op de verduurzaming van de financiële sector past.

Voor de maatregelen die het kabinet heeft genomen of nog zal nemen naar aanleiding van de financiële crisis om zodoende de financiële sector te verduurzamen en de risico’s te beheersen, wordt verwezen naar de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie De Wit2, de nota over nuts- en zakenbankactiviteiten3 en de Beleids- en wetgevingsbrief op het terrein van de financiële markten 2011.4 De bankenbelasting moet worden gezien als een onderdeel van dit totaalpakket. De bankenbelasting poogt namelijk bij te dragen aan de verduurzaming en risicobeheersing door een extra prikkel in te bouwen voor banken om hun activiteiten meer langlopend te financieren. Een bank trekt namelijk veel kortlopende middelen aan om langlopende uitzettingen te financieren, de zogenoemde looptijdtransformatie. De grootte van de looptijdtransformatie is een indicatie voor hoe risicovol een bank opereert. Dit komt omdat hoe korter een bank is gefinancierd, hoe meer hij elke periode moet herfinancieren. Herfinancieren is kwetsbaar indien rentes oplopen of generieke liquiditeitsschokken op de markt optreden. Banken hebben desalniettemin een prikkel om kort te financieren. Dit komt doordat de rente op kortlopend vreemd vermogen, met name voor grote financiële instellingen, aanzienlijk lager is dan op langlopend vreemd vermogen. Door nu een belasting aan te laten grijpen bij de verhouding tussen kort en langlopende vreemd vermogen, hebben banken een tegengestelde prikkel om meer langlopend vreemd vermogen aan te houden. Dit voorstel van wet tracht op deze manier bij te dragen aan de verduurzaming van de financiële sector.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom is gekozen voor een heffing over de passiva en niet over de activa. Ook de Orde vraagt hiernaar.

De bankenbelasting sluit door de vormgeving aan op de Basel III-normen ter versterking van de solvabiliteit van banken en op het (ex ante gefinancierde) depositogarantiestelsel. Beide maatregelen trachten het financiële stelsel gezonder te maken door de risico’s die banken lopen te beheersen. Beide maatregelen grijpen ook aan op de passiefzijde van de balans. Door de bankenbelasting aan te laten sluiten bij de resterende passiva – kortheidshalve aangehaald als de ongedekte schulden – wordt stapeling van maatregelen aan de passiefzijde van de balans voorkomen. Tevens wordt de financiering van de activiteiten met ongedekte schulden door de bankenbelasting minder aantrekkelijk dan financiering door middel van – in het bijzonder – de voor dekking in aanmerking komende deposito’s onder het depositogarantiestelsel of het door de bank aangehouden vermogen. Een bijkomend voordeel van aansluiten bij de passiefzijde van de balans is dat andere landen hier ook bij aansluiten, waardoor het gelijke speelveld het beste wordt geborgd.

De leden van de fracties van het CDA en de PvdA vragen naar de grens van kortlopende schulden die is gesteld bij een resterende looptijd van één jaar. De leden van de fractie van het CDA vragen te bevestigen dat een verplichting met een looptijd van meer dan één jaar in het laatste jaar van de looptijd als een kortlopende verplichting in de heffing wordt betrokken. Vervolgens vragen deze leden naar de reden om bij deze grens aan te sluiten. Ook willen zij weten hoe deze grens zich verhoudt tot het doel van het hoge tarief dat kortlopende verplichtingen risicovoller zouden zijn. De leden van de fractie van de PvdA vragen in dit verband waarom de grens voor kortlopende schulden niet bij een kortere periode dan één jaar is getrokken. De Orde stelt vergelijkbare vragen.

De vraag van de leden van de fractie van het CDA of een verplichting met een looptijd van meer dan één jaar in het laatste jaar van de looptijd als een kortlopende verplichting in de heffing wordt betrokken, kan worden bevestigd. Dit valt te verklaren vanuit de beoogde prikkel op het gebied van risicobeheersing die met de bankenbelasting wordt nagestreefd. Voor een schuld met een resterende looptijd die korter is dan één jaar bestaat op korte termijn een herfinancieringsbehoefte. Die herfinancieringsbehoefte maakt de bank kwetsbaarder voor oplopende rentes en generieke liquiditeitsschokken op de markt. Zoals de leden van de fractie van de PvdA terecht opmerken moet de grens tussen lang- en kortlopende schulden ergens getrokken worden. Uit praktische overwegingen is deze gesteld op een resterende looptijd van één jaar. Dit is mede gebaseerd op het gebruik om schulden in de commerciële jaarrekening onder te verdelen in schulden met een resterende looptijd van langer dan of gelijk aan, respectievelijk minder dan één jaar. Uit de gedachtewisseling met de banken is gebleken dat dit voor de praktijk een hanteerbare grens is waarbij tevens de administratieve lasten beperkt blijven. Ook voor de Belastingdienst is deze grens goed controleerbaar, hetgeen past in een streven naar een bankenbelasting waarvoor de uitvoeringslasten zo veel mogelijk in de hand worden gehouden.

De leden van de fracties van de PvdA, de PVV, het CDA en de ChristenUnie, als ook de Orde, vragen wanneer sprake is van de in dit wetsvoorstel opgenomen opcent in het geval van een bonus die meer dan 100% van het vaste salaris bedraagt.

De opcent van 5% is van toepassing wanneer een bank aan een bestuurder een variabele beloning van meer dan 100% van de vaste beloning toekent. Hiermee is aangesloten bij principe 6.4.2 uit de Code Banken.6 De opcent heeft enkel effect in het geval daadwerkelijk bankenbelasting moet worden betaald. Dit betekent volgens het kabinet overigens niet dat banken die vanwege de doelmatigheidsvrijstelling geen bankenbelasting hoeven te betalen hun bestuurders meer dan 100% aan variabele beloning uit zouden moeten keren. Het kabinet heeft immers meerdere malen aangegeven zich op het standpunt te stellen dat de beloningsparagraaf uit de Code Banken zonder afwijkingen moet worden nageleefd.7 De opcent van 5% moet vooral worden gezien als een steun in de rug van dat standpunt.

Vervolgens vragen deze leden naar de personen die in aanraking kunnen komen met deze bepaling. Hierop kan worden geantwoord dat, door gebruikmaking van het begrip «bestuurder», deze bepaling ziet op een bestuurder van het belastingplichtige lichaam op grond van artikel 3, 4 of 5 van dit voorstel van wet. Hiervoor wordt aangesloten bij het begrip bestuurder zoals dat geldt in het burgerlijke recht. Het kabinet is de mening toegedaan dat in geval van toepasselijkheid van artikel 4 van dit voorstel van wet het begrip bestuurder doorgaans samenvalt met een lid van de raad van bestuur.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar het verband tussen verplichtingen van een bank en hoge variabele beloningen. De Orde vraagt hier ook naar.

Wanneer de opcent van 5% wordt toegepast op een hoger (geconsolideerd) balanstotaal zal het absolute effect van die opcent groter zijn dan bij een lager (geconsolideerd) balanstotaal. De hoogte van de overschrijding is daarbij niet van belang. Net als in de Code Banken is de overschrijding van het 100%-principe het uitgangspunt. Excessieve beloningenstructuren bevatten verkeerde prikkels waardoor het vertrouwen in de financiële sector ernstig is geschaad. Met de voorgestelde maatregel wil het kabinet een bijdrage leveren aan het herstellen van het vertrouwen in de financiële sector en tegelijkertijd recht doen aan de maatschappelijke verontwaardiging over excessieve variabele beloningen. Het kabinet heeft bewust voor deze maatregel gekozen omdat deze valt op te vatten als een versterking van principe 6.4.2 uit de beloningsparagraaf van de Code Banken. Om die reden zouden banken het 100%-principe in beginsel reeds moeten onderschrijven. Het kabinet wil met de maatregel voorkomen dat een variabele beloning wordt toegekend die hoger is dan de vaste beloning. Het gaat het kabinet om het afschrikwekkende karakter van de opcent. Bij een hoger (geconsolideerd) balanstotaal zal dat afschrikwekkende karakter beter bereikt worden als de extra te betalen belasting in absolute termen ook hoger is. De verwachting is dat de opcent, mede gelet op de Code Banken, effectief zal zijn. Gelet hierop en op de maatschappelijke verontwaardiging over excessieve variabele beloningen is, dit in reactie op een vraag van de Orde, de maatregel in de huidige vorm naar de mening van het kabinet gerechtvaardigd.

De leden van de fractie van D66 vragen waarom een fiscaal instrument hier het meest geëigend is en waarom aangesloten is bij de Code Banken. Daarnaast vragen de leden van de fractie van de ChristenUnie naar de samenhang met het wetsvoorstel Wet aansprakelijkheidsbeperking DNB en AFM en bonusverbod staatsgesteunde ondernemingen.

Samen met de Minister van Financiën heb ik uw Kamer schriftelijke geïnformeerd over de stappen die het kabinet neemt ter uitvoering van de motie Van Vliet.8 Deze motie verzocht de regering om met terugwerkende kracht uitgekeerde variabele beloningen bij staatsgesteunde financiële ondernemingen met 100% te belasten. In de brief is aangegeven dat een fiscale maatregel met een dergelijke terugwerkende kracht op juridische bezwaren stuit, en dat letterlijke uitvoering van de motie daarom niet mogelijk is. Omdat het kabinet belang hecht aan de gedachte achter de motie, is gezocht naar alternatieve uitvoeringswijzen die recht zouden doen aan de strekking van de motie Van Vliet. Dit heeft geresulteerd in twee maatregelen. Ten eerste het wetsvoorstel dat strekt tot een bonusverbod voor financiële ondernemingen die staatsteun ontvangen.9 Daarnaast de opcent in dit wetsvoorstel die zich richt tot alle banken, ongeacht of sprake is van staatssteun. De werkingssferen van deze twee maatregelen zijn verschillend. Het bonusverbod bij staatssteun staat geen variabele beloningen bij staatssteun meer toe. De maatregel in dit voorstel van wet heeft een verhoging van het tarief tot gevolg bij variabele beloningen boven de 100% (ten opzichte van de vaste beloning van een bestuurder).

Het beloningsbeleid van financiële ondernemingen is dus een belangrijk aandachtspunt voor het kabinet. Verschillende maatregelen zijn in de afgelopen jaren geïntroduceerd. Sinds begin 2011 houdt de Nederlandsche Bank toezicht op het beloningsbeleid van de gehele financiële onderneming op basis van de Regeling beheerst beloningsbeleid Wft 2011.10 Het gaat daarbij onder meer om de structuur en samenstelling van de (variabele) beloning van personen die de financiële positie materieel kunnen beïnvloeden. Internationaal gezien gelden de wereldwijde beloningsbeleidprincipes van de Financial Stability Board11 en Europees is de regelgeving van CRD III12 overeengekomen. Deze internationale afspraken zijn nationaal mede vastgelegd in de Regeling beheerst beloningsbeleid. Naast deze bestaande regelgeving is door de Minister van Financiën samen met de Minister van Veiligheid en Justitie een wetsvoorstel13 ingediend dat ziet op het door de raad van commissarissen terughalen en terugvorderen van onterecht verkregen variabele beloningen.

Naast deze regelgeving is ook sprake van zelfregulering vanuit de financiële sector. In zowel de Code Banken als de Governance Principes Verzekeraars14 is een paragraaf opgenomen over het beloningsbeleid. Deze codes bevatten elementen die verder gaan dan de regelgeving. Voorbeelden daarvan zijn het 100%-principe en de mediaan waaronder het totale salaris van een bestuurder moet blijven. De opcent in dit wetsvoorstel moet worden gezien in het licht van deze maatregelen en het feit dat de eerdergenoemde motie Van Vliet, dit ook in reactie op een vraag van de Orde, uitdrukkelijk opriep tot een fiscale maatregel. De voorgestelde opcent van 5% in de bankenbelasting vormt dan ook in de ogen van het kabinet in de eerste plaats een uitvloeisel van die motie en is daarnaast een aanvulling op alle bestaande maatregelen die strekken tot een duurzaam en gematigd beloningsbeleid bij financiële ondernemingen. Gelijktijdig vormt de maatregel een versterking van de Code Banken doordat net als in de Code wordt aangesloten bij het 100%-principe.

Vervolgens willen de leden van de fractie van de PvdA weten of de doelmatigheidsvrijstelling leidt tot een materieel concurrentievoordeel van in Nederland gevestigde dochters van buitenlandse banken. Ook de Orde vraagt in het verlengde hiervan naar de behandeling van internationale vertakkingen «onder» in Nederland gevestigde dochters van buitenlandse banken.

Het is bij de beantwoording van deze vraag van belang in ogenschouw te houden waarmee de in Nederland gevestigde dochter van een buitenlandse bank wordt vergeleken. Het voorstel van wet werkt ten aanzien van de plaats van vestiging bij een zuivere vergelijking neutraal uit. Juist die neutraliteit binnen het stelsel rechtvaardigt naar de mening van het kabinet dat ook internationale vertakkingen «onder» een Nederlandse dochter van een buitenlandse bank voor de berekening van de heffingsgrondslag van de bankenbelasting worden meegenomen. Het kabinet erkent, dit in antwoord op een vraag van de Orde, dat het hierdoor voor kan komen dat een Nederlandse dochter van een buitenlandse bank een consolidatie moet uitvoeren voor de berekening van de heffingsgrondslag. Dit leidt voor die dochters tot een toename van de administratieve lasten.

Aan de hand van vier voorbeelden wordt de bedoelde neutraliteit geïllustreerd.

• 1) Indien het gaat om een in Nederland gevestigde dochter van een buitenlandse bank zonder bankvergunning en zonder internationale vertakkingen «onder» die Nederlandse dochter, moet worden vergeleken met een (op zichzelf staand) Nederlands lichaam zonder bankvergunning en zonder internationale vertakkingen «onder» dat Nederlandse lichaam. In beide gevallen is geen sprake van belastingplicht voor de bankenbelasting.

• 2) Indien het gaat om een in Nederland gevestigde dochter van een buitenlandse bank zonder bankvergunning, maar met een internationale vertakking «onder» die Nederlandse dochter, moet worden vergeleken met een (op zichzelf staand) Nederlands lichaam zonder bankvergunning, maar met een vergelijkbare internationale vertakking «onder» dat Nederlandse lichaam. In het gros van de gevallen is toepasselijkheid van de bankenbelasting niet aan de orde, waardoor in al die gevallen de doelmatigheidsvrijstelling uiteraard niet tot een materieel concurrentievoordeel van in Nederland gevestigde dochters van buitenlandse banken leidt. Voor zover beide structuren wel onder de reikwijdte van de bankenbelasting komen15, bewerkstelligen de artikelen 4 en 5 van het voorstel van wet dat de belastingplicht terecht komt bij het «bovenste» Nederlandse lichaam. In beide gevallen wordt voor de vaststelling van de grondslag gekeken naar het geconsolideerde balanstotaal dat de financiële gegevens van dezelfde verzameling lichamen omvat. Het geconsolideerde balanstotaal dat als basis dient voor de vaststelling van de belastinggrondslag bepaalt, zoals reeds opgemerkt, in hoeverre profijt bestaat van de doelmatigheidsvrijstelling. Dat is overigens niet anders dan bij de vergelijking tussen twee (op zichzelf staande) Nederlandse lichamen zonder bankvergunning, maar met een vergelijkbare internationale vertakking, waarbij – in het uitzonderlijke geval – sprake is van belastingplicht voor de bankenbelasting.

• 3) Indien het gaat om een in Nederland gevestigde dochter van een buitenlandse bank met een bankvergunning, maar zonder internationale vertakkingen «onder» die Nederlandse dochter, moet worden vergeleken met een (op zichzelf staand) Nederlands lichaam met bankvergunning, maar zonder internationale vertakkingen «onder» dat Nederlandse lichaam. In beide gevallen is sprake van belastingplicht voor de bankenbelasting. Het balanstotaal dat als basis dient voor de vaststelling van de belastinggrondslag bepaalt, zoals reeds opgemerkt, in hoeverre profijt bestaat van de doelmatigheidsvrijstelling. Dat is overigens niet anders dan bij de vergelijking tussen twee (op zichzelf staande) Nederlandse lichamen met ieder een bankvergunning.

• 4) Indien het gaat om een in Nederland gevestigde dochter van een buitenlandse bank met een bankvergunning en met een internationale vertakking «onder» die Nederlandse dochter, moet worden vergeleken met een (op zichzelf staand) Nederlands lichaam met bankvergunning en met een vergelijkbare internationale vertakking «onder» dat Nederlands lichaam. In beide gevallen is sprake van belastingplicht voor de bankenbelasting. De artikelen 4 en 5 van het voorstel van wet bewerkstelligen vervolgens dat de belastingplicht terechtkomt bij het «bovenste» Nederlandse lichaam en dat in beide gevallen voor de vaststelling van de grondslag wordt gekeken naar het geconsolideerde balanstotaal dat de financiële gegevens van dezelfde verzameling lichamen omvat. Het geconsolideerde balanstotaal dat als basis dient voor de vaststelling van de belastinggrondslag bepaalt, zoals reeds opgemerkt, in hoeverre profijt bestaat van de doelmatigheidsvrijstelling. Dat is overigens niet anders dan bij de vergelijking tussen twee (op zichzelf staande) Nederlandse lichamen met ieder een bankvergunning en met een vergelijkbare internationale vertakking.

De leden van de fractie van de PvdA stellen vast dat deposito’s die daadwerkelijk worden vergoed op grond van een depositogarantiestelsel in aftrek mogen worden gebracht. Zij vragen of het hierbij ook om de ex-ante stortingen gaat.

Het kabinet wijst erop dat, zoals in de wettekst en het artikelsgewijze deel van de memorie van toelichting is weergegeven, de deposito’s die op grond van een depositogarantiestelsel voor vergoeding in aanmerking komen in aftrek mogen worden gebracht en niet de daadwerkelijk op grond van een depositogarantiestelsel vergoede deposito’s. Het kabinet vermoedt dat deze leden op het verkeerde been zijn gezet door een foutieve formulering daaromtrent in het algemeen deel van de memorie van toelichting. Het kabinet maakt van de gelegenheid gebruik om die foutieve formulering recht te zetten en te onderstrepen dat de ruimere bedoeling in de wettekst en het artikelsgewijze deel van de memorie van toelichting de bedoeling van het kabinet weergeeft. In antwoord op de vraag van deze leden kan verder worden geantwoord dat ex ante stortingen niet in aanmerking worden genomen. Het gaat hier immers niet om de premiebetalingen van banken aan het ex ante gefinancierde depositogarantiefonds, maar om de deposito’s die op grond van een depositogarantiestelsel voor dekking in aanmerking komen. Alleen dit laatste mag in aftrek worden gebracht.

De leden van de fractie van de PvdA vragen om een nadere toelichting of bij de tariefstelling rekening is gehouden met het level playing field. In het verlengde daarvan vragen deze leden naar de geraamde opbrengst van de Duitse resolutiefondsheffing, de Franse bankenbelasting en de bankenbelasting in het Verenigd Koninkrijk, en hoe die opbrengsten zich verhouden met de omvang van de respectievelijke nationale economieën.

In het nader rapport is reeds grotendeels ingegaan op de vragen van deze leden. In de voetnoten 33 tot en met 36 zijn de gevraagde gegevens opgesomd. Deze zijn nu in de onderstaande tabel opgenomen:

Het kabinet wijst erop dat in datzelfde nader rapport tevens uiteen is gezet dat in het bijzonder het effect op de kredietverlening een rol heeft gespeeld bij de tariefstelling. Het kabinet heeft, zoals is opgenomen in de memorie van toelichting, de Nederlandsche Bank gevraagd een inschatting te maken van het effect van de voorgestelde bankenbelasting op de kredietverlening (dus met in achtneming van de voorgestelde tariefstelling van 0,011% voor langlopende ongedekte schulden en 0,022% voor kortlopende ongedekte schulden). De Nederlandsche Bank heeft dit effect ingeschat als niet substantieel negatief. Hierop wordt later in deze nota nog nader ingegaan. Voor het kabinet is die inschatting van de Nederlandsche Bank het doorslaggevende argument geweest voor onder andere de in het voorstel opgenomen tariefstelling. Om die reden is voor de tijdelijke verlaging van het overdrachtsbelastingtarief voor woningen een opbrengst van € 300 miljoen uit de bankenbelasting als gedeeltelijke dekking ingeboekt.

Als gevolg hiervan, zo blijkt uit bovenstaande tabel, loopt Nederland voor wat betreft de geraamde belastingdruk, indien de opbrengst wordt uitgedrukt als percentage van het BBP, in de pas met de bankenbelasting in Frankrijk en de resolutiefondsheffing in Duitsland. Uit bovenstaande tabel blijkt bovendien dat de opbrengst van de bank levy in het Verenigd Koninkrijk uitgedrukt als percentage van het BBP fors hoger is dan dat percentage in Duitsland, Frankrijk en Nederland. Het kabinet ziet dit, dit ook in antwoord op een vraag van de leden van de fractie van de SP, als een bijkomend voordeel omdat het karakter van de Nederlandse banken over het algemeen meer overeenkomt met het karakter van continentale Europese banken dan met het karakter van banken in het Verenigd Koninkrijk.16 Overigens heeft het kabinet hiermee, dit in reactie op een vraag van de leden van de fractie van de PvdA, geenszins willen aangeven dat de banken in het Verenigd Koninkrijk geen of mindere concurrenten zijn van Nederlandse banken. Ten aanzien van een sterk geglobaliseerde sector als de bancaire zou het kabinet een dergelijke rangorde niet willen aanbrengen. Het kabinet heeft de vaste overtuiging dat de bankenbelasting een substantieel negatief effect op de kredietverlening zou hebben indien voor een structurele bankenbelastingopbrengst zou zijn gekozen die uitgedrukt als percentage van het BBP vergelijkbaar is met de structurele opbrengst van de bank levy in het Verenigd Koninkrijk (de structurele bankenbelastingopbrengst zou in dat geval omstreeks € 1 miljard bedragen). In dat geval zou het kabinet derhalve in strijd handelen met de eigen randvoorwaarde dat de bankbelasting geen substantieel negatief effect mag hebben op de kredietverlening.

De leden van de fracties van het CDA en D66 hebben enkele vragen gesteld over het effect van de bankenbelasting op de kredietverlening. Voor de beantwoording van deze vragen is om input gevraagd van de Nederlandsche Bank.

De leden van de fractie van het CDA vragen hoe de schatting tot stand is gekomen dat de bankenbelasting kan leiden tot een afname van het uitstaande kredietvolume aan de private sector van € 0,5 miljard. Ook de leden van de fractie van D66 vragen hiernaar. De impact van de bankenbelasting op de kredietverlening is afhankelijk van de wijze waarop banken deze belasting zullen opvangen. Het uitgangspunt in de schattingen is dat de geraamde budgettaire opbrengst, via de winst, ten koste gaat van de gewogen gemiddelde kapitaalratio van de banken – welke hierdoor afneemt met 0,04 procentpunt – én dat banken de kapitaalratio weer zullen herstellen. Het herstel van de kapitaalratio kan gevolgen hebben voor de kredietverlening. Zo kunnen banken ervoor kiezen om de winst te herstellen door de leenspread te verhogen (banken kunnen er ook voor kiezen dit niet te doen). Dit leidt tot hogere kredietrentes en/of lagere depositorentes. Daarnaast kunnen banken ervoor kiezen om hun activa te verkleinen door een beperking van het kredietaanbod. Beide kanalen zijn afzonderlijk geschat op basis van twee modellen. In de praktijk kunnen banken de kosten van de belasting ook via beide kanalen gelijktijdig opvangen, waardoor de schattingen een bovengrens geven voor het mogelijke effect op de leenspread dan wel het kredietvolume. De schattingen zijn gebaseerd op historische gegevens van de vijf grootste Nederlandse banken. Deze vertegenwoordigen ongeveer 90% van de sector. Met inachtneming hiervan kan de inschatting van VNO-NCW en MKB-Nederland dat door de bankenbelasting de kredietverlening met € 3 miljard zou kunnen afnemen, vanwege het ontbreken van de onderbouwing van de inschatting van deze organisaties, dan ook niet worden geplaatst.

Voorts vragen deze leden, net als de leden van de fractie van het CDA, specifiek naar de randvoorwaarde dat onnodige stapeling van maatregelen moet worden voorkomen. Deze leden noemen in dit kader de afspraken van Basel III, het nieuwe ex ante gefinancierde depositogarantiestelsel en de discussies in Europa over de mogelijke invoering van de Financial Transaction Tax (hierna: FTT).

Hoewel het kabinet niet ontkent dat de strengere kapitaaleisen, de bijdragen aan het ex ante gefinancierde depositogarantiestelsel, de bankenbelasting en de strengere regulering en overheidstoezichtregels leiden tot een cumulatie van lasten voor de financiële sector, kan naar de mening van het kabinet niet worden gesteld dat met de voorgestelde vormgeving van de bankenbelasting sprake is van een stapeling van maatregelen. Immers, de verschillende maatregelen beogen een ander doel en grijpen aan bij een ander deel van de passiefzijde van de bancaire balans. Zo dienen de Baselse kapitaalseisen om de buffers van de banken te versterken zodat zij grotere schokken aankunnen en het vertrouwen van de markten in banken wordt versterkt. Deze eisen grijpen primair aan bij de balanspost eigen vermogen. Het depositogarantiestelsel dient om depositohouders te beschermen door deposito’s tot € 100 000 te garanderen en borgt zo het vertrouwen in het financiële stelsel. Hierdoor draagt het bij aan het voorkomen van bankruns. Met de ex ante financiering van dit stelsel wordt bewerkstelligd dat een bank die failliet gaat, heeft meebetaald aan de kosten van het stelsel. Tevens worden de overige banken hierdoor niet (of in mindere mate) in één keer geconfronteerd met hoge lasten bij het faillissement van een bank, zodat het stelsel minder procyclisch wordt. De financiering van het depositogarantiestelsel grijpt aan bij de hoeveelheid gedekte deposito’s. Tot slot dient de bankenbelasting om de impliciete overheidsgarantie te beprijzen. Deze grijpt aan bij het ongedekte vreemd vermogen.

Over de FTT is in de memorie van toelichting en in het nader rapport opgemerkt dat het kabinet van mening is dat de FTT en de bankenbelasting in beginsel niet naast elkaar zouden moeten bestaan. De leden van de fracties van de VVD, de PvdA, het CDA, D66 en de ChristenUnie stellen hier allen een vrijwel gelijkluidende vraag over. Het kabinet heeft in het verleden aangegeven dat een onnodige stapeling van maatregelen richting banken moet worden voorkomen. In dit licht bezien is het kabinet van mening dat, mocht de FTT er daadwerkelijk komen en de geraamde opbrengst van de FTT in Nederland de geraamde opbrengst van de bankenbelasting overstijgt, de bankenbelasting kan vervallen.

De leden van de fractie van het CDA vragen zich af of het kabinetsstandpunt over de FTT is gewijzigd gezien de neutrale houding van het kabinet ten aanzien van de FTT in Brussel. In reactie daarop kan in de richting van deze leden worden gemeld dat het kabinet, zoals deze leden terecht constateren, vooralsnog een neutraal standpunt inneemt. De definitieve positie ten aanzien van de FTT zal in samenspraak met uw Kamer worden bepaald naar aanleiding van de binnenkort naar uw Kamer te sturen kabinetsreactie op de evaluatie van het CPB17 over de FTT.

Voorts vragen deze leden of het kabinet de mening deelt dat een FTT leidt tot verplaatsing van de transacties. De FTT zal inderdaad tot verandering van het marktgedrag leiden waaronder verplaatsing van financiële transacties. Dit blijkt ook uit de evaluatie van het CPB. Een definitieve standpuntbepaling zal bij de eerdergenoemde kabinetsreactie aan de orde zijn.

De leden van de fractie van D66 constateren dat enkel naar fiscale alternatieven wordt gekeken voor een bankenbelasting. Zij willen weten of een belasting de meest geëigende vorm is om de geformuleerde doelstellingen te bereiken. Ook de leden van de fractie van de ChristenUnie en de Orde vragen hiernaar. De bankenbelasting kent drie doelstellingen. Binnen deze drie doelstellingen heeft het kabinet vervolgens een rangorde aangebracht. Hoofddoelstelling is het vragen van een bijdrage van de bancaire sector omdat de overheid in het recente verleden noodgedwongen fors geïnvesteerd heeft in de stabiliteit van deze sector (beprijzen impliciete overheidsgarantie). De bankenbelasting heeft daarnaast twee nevendoelstellingen. In de eerste plaats wordt door middel van het tariefsonderscheid tussen kortlopende vreemdvermogensfinanciering en langlopende vreemdvermogensfinanciering een bijdrage geleverd aan de risicobeheersing van banken. In de tweede plaats wordt door de link met het beloningsbeleid een maatregel genomen om excessieve bonussen tegen te kunnen gaan. Beide maatregelen gericht op de nevendoelstellingen kunnen het vertrouwen in de sector verder vergroten, wat de financiële stabiliteit ten goede komt.

Overigens wordt hierbij nadrukkelijk opgemerkt dat deze nevendoelen (risicobeheersing en het voorkomen van excessieve bonussen) primair worden bewerkstelligd door andere maatregelen op het prudentiële vlak (met name Basel III, de interventiewet en het verbod op bonussen voor staatsgesteunde bedrijven). De bankenbelasting speelt ten aanzien van deze twee nevendoelstellingen derhalve een dienende of ondersteunende rol. Desalniettemin hecht het kabinet eraan om door middel van de bankenbelasting de prikkels die voortvloeien uit andere al dan niet in voorbereiding zijnde wet- en regelgeving te kunnen versterken. Indien de hoofddoelstelling en de twee nevendoelstellingen door middel van één instrument tezamen moeten worden gediend, zoals het kabinet voorstaat, wordt vrijwel automatisch uitgekomen bij een heffing, of wel in de vorm van een belasting of wel in de vorm van een bijdrage aan een resolutiefonds. Vanwege de eerder in deze nota uiteengezette redenen heeft een resolutiefonds niet de voorkeur, waardoor een heffing in de vorm van een belasting overblijft. De vraag van deze leden of een belasting de meest geëigende vorm is om de geformuleerde doelstellingen te bereiken moet dan ook bevestigend worden beantwoord.

De leden van de fractie van de PvdA stellen een aantal vragen over de invloed van de voorgestelde bankenbelasting op BNG. Zo vragen deze leden of BNG niet relatief zwaar wordt getroffen gezien het relatief bescheiden eigen vermogen en het gebrek aan spaargelden die onder een depositogarantiestelsel vallen. Ook de leden van de fractie van de VVD vragen het kabinet of het de mening is toegedaan dat BNG door deze bankenbelasting onevenredig zou worden benadeeld. Vervolgens vragen zij naar de rechtvaardigheid hiervan omdat BNG naar de mening van deze leden gezien zijn aard – langlopende gegarandeerde kredietverlening aan overheden – niet bijdraagt aan het systeemrisico van banken.

De bankenbelasting geldt voor alle banken die in Nederland bevoegd zijn het bankbedrijf uit te oefenen. Hierdoor wordt het gelijk speelveld het best geborgd. Er wordt hierbij niet gekeken naar de aard van de activiteiten van een bank. Immers, ook de in 2008/2009 verleende steun is niet verleend met het doel om één specifieke bank te helpen, maar om de financiële stabiliteit in zijn totaliteit zeker te stellen. Zodoende heeft de hele bancaire sector, en dus ook BNG, profijt gehad van de door de staat verleende steun. Het is overigens naar de mening van het kabinet onjuist dat BNG potentieel geen systeemrisico met zich mee kan brengen: ook reguliere banken verstrekken krediet aan partijen aan welke BNG krediet verschaft. Mocht BNG onverhoopt in de problemen komen, dan kan de blootstelling van andere banken op deze partijen gevaar lopen als BNG bijvoorbeeld geen herfinanciering meer zou kunnen verschaffen.

Daar komt bij dat een specifieke vrijstelling in de bankenbelasting gericht op BNG moeilijk te rijmen valt met de overwegingen die er in 2005 toe hebben geleid dat BNG en NWB vennootschapsbelastingplichtig werden. Die vennootschapsbelastingplicht is gemotiveerd met het oog op het feit dat beide banken in concurrentie treden met andere banken in Nederland. Het lijkt het kabinet niet goed voorstelbaar om voor de bankenbelasting een ander standpunt in te nemen. Van een vrijstelling kan naar de mening van het kabinet dan ook geen sprake zijn. Deze leden lijken een dergelijke vrijstelling overigens niet direct te bepleiten. De leden van de fractie van de PvdA vragen wel naar de mogelijkheden van een correctie op de heffingsgrondslag voor kredietverleningen aan overheden en instellingen die lenen onder garantie van overheden uit hoofde van de publieke taak. Deze leden lijken te doelen op de introductie van een additionele aftrekpost in de bankenbelasting die gelijk staat aan de activa die een risicoweging «0» hebben meegekregen. Om een aantal redenen vindt het kabinet dit geen wenselijke optie. De bankenbelasting gaat immers bij de berekening van de heffingsgrondslag uit van de passiefzijde van de balans. Door het mogelijk te maken bovengenoemde kredietverlening in mindering te brengen wordt dat uitgangspunt verlaten. Daarnaast kan niet direct uit de balans worden gehaald welke activa een dergelijke risicoweging krijgen toegekend. Daar komt nog eens bij dat banken binnen bepaalde grenzen hiervoor een eigen methodologie mogen hanteren, waardoor in het slechtste geval de grondslag van bank tot bank kan verschillen. Dit is voor de Belastingdienst zeer moeilijk uitvoerbaar en om die reden volgens het kabinet onwenselijk.

De leden van de fracties van de SP en D66 vragen wat de bestemming van de bankenbelasting zal zijn na de tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting. Allereerst dient te worden opgemerkt dat belastingontvangsten niet zijn gekoppeld aan bestemmingen maar behoren tot de algemene middelen van het Rijk. Het kabinet streeft er nog steeds naar dat de bankenbelasting medio 2012 wordt ingevoerd. Een alternatieve dekking ter financiering van de tijdelijk verlaagde overdrachtsbelasting in 2012 is, dit in reactie op de vraag van de leden van de SP, daarmee niet aan de orde. De opbrengst van de bankenbelasting is in 2012 begrotingstechnisch opgevoerd als een van de dekkingsmaatregelen van de kosten van het tijdelijk verlagen van het overdrachtsbelastingtarief voor woningen van 6% naar 2%. De opbrengst van de bankenbelasting in 2013 en verder zal bij de integrale besluitvorming over maatregelen aan de inkomstenkant van de begroting meegenomen worden. Op dat moment wordt duidelijk welke maatregel(en) met de bankbelasting worden gefinancierd. Hierover zal in de Miljoenennota 2013 worden gerapporteerd.

Deze leden vragen voorts hoe het gat wordt gedicht wanneer de opbrengst lager uitpakt. Mocht de opbrengst in 2012 lager zijn, omdat banken later zijn met de betaling van belasting waardoor de belastingopbrengst in de tijd verschuift dan is de veronderstelling dat dit bedrag in een later jaar alsnog binnenkomt. Dit betekent wel een tegenvaller voor het EMU-saldo 2012.

Voorts vragen deze leden naar een nadere onderbouwing van de geraamde incidentele en structurele uitvoeringskosten van beide € 250 000. Ondanks de relatieve eenvoud van de voorgestelde belasting, zal de Belastingdienst wel een aantal zaken moeten regelen om de bankenbelasting uit te kunnen voeren. Ter voorbereiding op de bankenbelasting zal de Belastingdienst:

• – een aantal bestaande systemen en processen moeten aanpassen om de aangiften en betalingen te kunnen ontvangen en verwerken (kosten naar verwachting € 150 000),;

• – een aangifteformulier moeten ontwikkelen en plaatsen op de website (kosten naar verwachting € 50 000) en

• – hierover moeten communiceren (kosten naar verwachting € 50 000).

Hierdoor worden de incidentele uitvoeringskosten derhalve op € 250 000 geraamd.

In de structurele situatie zullen er kosten zijn voor de ontvangst, verwerking en betaling van de aangiften, voor (voor)overleg met de banken, voor toezichtsactiviteiten en voor bezwaar- en beroepsprocedures door Belastingdienst/Amsterdam. Hiervoor is € 150 000 geraamd. Ook moet er rekening gehouden worden met beheer, onderhoud en eventuele aanpassing van de systemen/processen en communicatie. Hiervoor is € 100 000 geraamd. Tezamen leidt dat tot een raming van € 250 000 aan structurele uitvoeringskosten.

De leden van de fracties van de VVD, de PvdA, het CDA en D66, als ook de Orde, hebben terecht aandacht gevraagd voor het voorkomen van dubbele bankenbelasting. Zij constateren dat de huidige belastingverdragen hier niet in voorzien, en geven aan dat zij willen worden geïnformeerd over hoe dubbele bankenbelasting voorkomen gaat worden.

De bankenbelasting is een nieuwe belasting die afwijkt van bestaande belastingen. Hierdoor kan er met betrekking tot de voorkoming van dubbele belasting niet eenvoudig bij de huidige belastingverdragen worden aangesloten. Sommige landen hebben in een eerder stadium bankenbelastingen ingevoerd en zijn daardoor al eerder op het risico van dubbele bankenbelasting gestuit. Enkele van deze landen hebben inmiddels onderlinge afspraken gemaakt, of zijn in onderhandeling daarover, om dubbele belasting te voorkomen. De in deze afspraken gehanteerde systematiek komt, voor zover het kabinet bekend, er op neer dat er voorkoming wordt gegeven door landen waar dochters of bijkantoren zijn gevestigd en waarvan de moedermaatschappij respectievelijk het hoofdhuis in het andere land is gevestigd. De achtergrond van deze voorkomingssystematiek is dat de risico’s van dochters en bijkantoren uiteindelijk door de moedermaatschappij of het hoofdhuis worden gedragen. In de memorie van toelichting is dit de internationale systematiek genoemd. Wel is daarbij, dit in antwoord op een vraag van de leden van de fractie van het CDA, als kanttekening geplaatst dat «er internationaal nog weinig definitieve regelgeving op het punt van de (voorkoming van dubbele) bankenbelasting bestaat». Het kabinet erkent daarom in de richting van deze leden dat de betiteling «internationale systematiek» te algemeen is gesteld.

Desalniettemin vindt het kabinet dat deze systematiek leidt tot een juiste verdeling van heffingsrechten en wil het kabinet derhalve in de voorkomingssystematiek zo veel mogelijk bij deze afspraken aansluiten. Anders dan deze leden lijken te suggereren, wordt in het op 7 december 2011 door het Verenigd Koninkrijk en Duitsland gesloten verdrag ter voorkoming van dubbele bankenbelasting niet de systematiek gehanteerd dat het heffingsrecht toekomt aan het land van vestiging van de dochter. Ook in die afspraak is gekozen voor de hiervoor beschreven systematiek en komt het heffingsrecht in geval van een dochter of bijkantoor toe aan het land waar de moedermaatschappij respectievelijk het hoofdhuis is gevestigd.

De voorkoming van dubbele belasting kan zowel eenzijdig als bilateraal worden geregeld. Bij bilaterale regelingen kan meer rekening worden gehouden met de specifieke aspecten van de buitenlandse bankenbelasting, dan bij een unilaterale regeling. Toch blijft naast deze bilaterale regelingen een unilaterale regeling nodig. Deze zal worden toegevoegd aan het Besluit voorkoming dubbele belasting 2001 (Bvdb 2001). De leden van de fracties van de VVD en het CDA, en ook de Orde, hebben de wens uitgesproken om gelijktijdig met de behandeling van het onderhavige voorstel van wet deze wijziging van het Bvdb 2001 te bespreken. Het kabinet is voornemens om binnenkort een opzet van deze wijziging van het Bvdb 2001 naar uw Kamer te sturen. Hierbij wordt opgemerkt dat de voorkoming in het Bvdb 2001 betrekking zal hebben op dochters of bijkantoren die in Nederland zijn gevestigd en waarvan de moedermaatschappij respectievelijk het hoofdhuis in een ander land is gevestigd. De in het Bvdb 2001 op te nemen regeling voor het eenzijdig voorkomen van dubbele bankenbelasting is, anders dan de leden van de fractie van het CDA lijken voor te staan, niet van toepassing op in het buitenland gevestigde dochters en bijkantoren van Nederlandse banken. Voorkoming van dubbele belasting voor deze gevallen zal in bilaterale verdragen geregeld dienen te worden. Hiertoe zijn verschillende landen (Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en België) benaderd om overeenkomsten te sluiten om dubbele belasting te voorkomen.

De leden van de fractie van de PvdA vragen zich af of de opbrengst van de bankenbelasting tussen de landen verdeeld wordt en of een bank een keuzerecht heeft ten aanzien van het land waar de bank bankenbelasting betaalt. Tevens willen zij weten hoe gewaarborgd kan worden dat dubbele bankenbelasting kan worden voorkomen en dat de heffingsrechten eerlijk verdeeld worden.

In belastingverdragen worden de heffingsrechten tussen landen verdeeld. In eenzijdige regelingen wordt dubbele belasting eenzijdig door een land voorkomen. Indien een bank in twee landen belastingplichtig is kan één van de landen die belasting heft op basis van een belastingverdrag of een eenzijdige regeling terugtreden. Een bank heeft hier geen keuzerecht. Het kabinet wil benadrukken dat bij het tot stand komen van een eenzijdige regeling en bij het sluiten van verdragen ter voorkoming van dubbele bankenbelasting een eerlijke verdeling van heffingsrechten een belangrijke rol speelt.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom ervoor gekozen is om buitenlandse dochters van banken in de heffing te betrekken. In reactie hierop wordt erop gewezen dat buitenlandse dochters niet als belastingplichtige voor de bankenbelasting worden aangemerkt. Belastingplichtig zijn ofwel lichamen met een zetel in Nederland die over een vergunning van de Nederlandsche Bank beschikken ofwel, onder voorwaarden, lichamen met een zetel buiten Nederland die door middel van een bijkantoor in Nederland actief zijn. Zoals eerder beschreven, kan de belastingplicht van die lichamen op grond van de artikelen 4 en 5 van dit voorstel van wet verschuiven naar een lichaam dat een geconsolideerde jaarrekening opstelt waarin de financiële gegevens van een of meerdere eerstgenoemde lichamen zijn opgenomen. Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat de artikelen 4 en 5 van dit voorstel van wet zodanig zijn opgesteld dat die artikelen enkel zien op in Nederland gevestigde lichamen. Strikt juridisch bezien, worden derhalve buitenlandse dochters van banken niet in de heffing van de bankenbelasting betrokken.

Het kabinet begrijpt de vraag van deze leden echter zo dat zij doelen op het feit dat, ingeval sprake is van belastingplicht als bedoeld in artikel 4 en 5 van dit voorstel van wet, het geconsolideerde balanstotaal als basis dient voor de heffingsgrondslag waardoor de financiële gegevens van niet in Nederland gevestigde lichamen in die heffingsgrondslag begrepen kunnen zijn. In dit kader wordt op twee zaken gewezen. De commerciële consolidatiekring waarvoor een consoliderend lichaam de jaarrekening dient op te stellen houdt niet op bij de landsgrenzen. Indien de financiële gegevens die betrekking hebben op niet in Nederland gevestigde lichamen uit het geconsolideerde balanstotaal zouden moeten worden geëlimineerd, zou dat een aanzienlijke verzwaring van de administratieve last voor het bedrijfsleven en de uitvoeringskosten voor de Belastingdienst betekenen. Daar komt bij dat de bedrijfsmatige risico’s van alle dochters, en dus ook de buitenlandse dochters, waarvan de financiële gegevens in de geconsolideerde jaarrekening worden meegenomen, uiteindelijk bij het consoliderende lichaam – en dus de belastingplichtige – rusten. Op die manier kunnen ontwikkelingen bij buitenlandse dochters gevolgen hebben voor de financiële stabiliteit in Nederland. Om die reden is er in de bankenbelasting voor gekozen om het geconsolideerde commerciële balanstotaal als basis te laten dienen voor de heffingsgrondslag. Deze opvatting kan ook terug worden gevonden in de bank levy in het Verenigd Koninkrijk, maar, zoals de leden van de fractie van het CDA terecht vaststellen, bijvoorbeeld niet in de Duitse resolutiefondsheffing. Hoewel – zoals eerder opgemerkt – de Duitse resolutiefondsheffing wel dezelfde gemeenschappelijke basis heeft als de bank levy in het Verenigd Koninkrijk en dit wetsvoorstel, heeft het kabinet om de hiervoor genoemde reden, dit in reactie op twee gelijkluidende vragen van de leden van de fractie van het CDA, de Duitse resolutiefondsheffing niet als uitgangspunt genomen voor de vormgeving van de bankenbelasting. Los hiervan werd deze keuze nog versterkt door het feit dat in Duitsland is gekozen voor een resolutiefondsheffing, terwijl in het Verenigd Koninkrijk is gekozen voor een belasting die naar de algemene middelen toevloeit.

De leden van de fractie van PvdA vragen of er bij de bankenbelasting rente wordt berekend. In het onderhavige wetsvoorstel wordt geen aanpassing van de huidige heffingsrenteregeling, opgenomen in hoofdstuk VA van de Algemene wet inzake rijksbelastingen, voorgesteld. Dit betekent dat bij de bankenbelasting geen heffingsrente wordt berekend. Ook in de nieuwe belastingrenteregeling die met ingang van 1 januari 2013 de huidige heffingsrenteregeling vervangt, is voor de bankenbelasting niets aanvullends geregeld.

De invorderingsrenteregeling is daarentegen wel van toepassing. Deze regeling, opgenomen in de Invorderingswet 1990, geldt voor alle rijksbelastingen en daarmee dus ook voor de bankenbelasting. Dit betekent dat invorderingsrente in rekening wordt gebracht als een naheffingsaanslag inzake de bankenbelasting te laat wordt betaald. Omgekeerd zal de ontvanger invorderingsrente vergoeden als hij er te lang over doet om een beschikking met een uit te betalen bedrag, feitelijk uit te betalen. De nieuwe regeling invorderingsrente, zoals die met ingang van 1 januari 2013 van kracht wordt, brengt daar geen verandering in.

De leden van de fractie van de PVV vragen waarom de aangiftetermijn van de bankenbelasting niet is gekoppeld aan de aangiftetermijn van de vennootschapsbelasting. De leden van de fractie van het CDA vragen een reactie op de stelling van de heer Kavelaars in het artikel «Bankenbelasting»18 dat het heffingsmoment en de koppeling met de jaarrekening van het jaar waarover de bankenbelasting wordt geheven niet in de wet zijn geregeld.

De vennootschapsbelasting is een tijdvakbelasting die wordt geheven bij wege van aanslag. Bij de voorgestelde bankenbelasting is gekozen voor de systematiek van voldoening op aangifte waarbij de belastingschuld bovendien niet is gerelateerd aan een tijdvak maar aan een periodiek terugkerende jaarrekening. Gezien deze afwijkende heffingssystematiek ligt het naar de mening van het kabinet niet voor de hand om voor de bankenbelasting aan te sluiten bij de vennootschapsbelasting.

De door de heer Kavelaars genoemde aspecten van de bankenbelasting zijn als volgt wettelijk geregeld. Bij de bankenbelasting wordt de belasting verschuldigd op de eerste dag van de tiende kalendermaand na de datum naar welke de balans of de geconsolideerde balans is opgemaakt. Uit de wettelijke bepalingen volgt dan wie belastingplichtige is, dit in antwoord op een vraag van de Orde. Bij de bankenbelasting moet binnen een maand na het verschuldigd worden, dus na het hiervoor als eerste genoemde tijdstip, de belasting worden betaald. Dit volgt uit artikel 19, derde lid, van de Algemene wet inzake rijksbelastingen. De koppeling met de periodiek terugkerende jaarrekening is aangebracht in artikel 11, tweede lid, jo. artikel 2, onderdeel a, en artikel 11, derde lid, van het wetsvoorstel. Hierin wordt het ontstaan van de belastingschuld geregeld. De belastingschuld is niet gerelateerd aan enig jaar, bijvoorbeeld een kalenderjaar of boekjaar, maar gerelateerd aan de periodiek terugkerende jaarrekening. De bankenbelasting wordt dus niet geheven over een bepaald jaar. Wel is de verwachting dat in de regel een keer per jaar aangifte wordt gedaan en betaald. Op grond van artikel 10, tweede lid, slotzin, van de Algemene wet inzake rijksbelastingen bepaalt de inspecteur de aangiftetermijn en dus ook de termijn waarbinnen aangifte voor de bankenbelasting moet worden gedaan.

De Orde maakt in het verlengde hiervan een opmerking over de mogelijke inwerkingtreding van dit wetsvoorstel medio 2012. De Orde meent dat in het geval heffing plaatsvindt over 2011 respectievelijk over boekjaren die reeds zijn afgesloten voor de datum van inwerkingtreding sprake is van onaanvaardbare juridische terugwerkende kracht en vragen het kabinet naar een reactie.

Anders dan de Orde lijkt te suggereren, wordt de bankenbelasting niet geheven over een bepaald jaar. Zoals hiervoor reeds is opgemerkt wordt de bankenbelasting verschuldigd op één specifiek moment en is deze niet gerelateerd aan enig jaar. Als de wet medio 2012 in werking treedt kan het zo zijn dat voor de berekening van de hoogte van de belastingschuld een grondslag wordt gebruikt die is bepaald naar een tijdstip dat is gelegen voor de inwerkingtreding van de wet. Bijvoorbeeld de balans naar de datum 31 december 2011. De belasting wordt in het voorbeeld echter pas verschuldigd na inwerkingtreding van de wet, zodat aan de bankenbelasting dan ook geen terugwerkende kracht wordt toegekend.

Voor zover de vragen en opmerkingen van de Orde in lijn liggen met vragen die zijn gesteld door de leden van de verschillende fracties is eerder in deze nota reeds ingegaan op deze vragen en opmerkingen. Mede naar aanleiding van een vraag van de leden van de fracties van het CDA en D66 wordt in het navolgende ingegaan op de vragen en opmerkingen die tot nog toe in deze nota niet aan bod zijn gekomen.

De Orde vraagt of de bankenbelasting in strijd komt met de kapitaalsbelastingrichtlijn19 en de jurisprudentie daaromtrent. De Orde is van mening dat het begrip »bijeenbrengen» volgens de jurisprudentie zeer ruim dient te worden uitgelegd. De kapitaalsbelastingrichtlijn ziet inderdaad op het bijeenbrengen van kapitaal waaronder leningen. Voor de berekening van de grondslag van de bankenbelasting wordt aangesloten bij de zogenoemde ongedekte schulden. Er wordt niet geheven over het bijeenbrengen of aantrekken van vreemd vermogen. In de ogen van het kabinet gaat het hier om twee verschillende activiteiten. Verder kennen meerdere lidstaten, bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, eenzelfde soort belasting op ongedekte schulden en deze belastingen lijken niet strijdig te zijn met het EU-recht.

De Orde heeft een aantal vragen te verduidelijking bij artikel 4 van het voorstel van wet. De Orde vraagt allereerst te bevestigen dat artikel 4, eerste lid, van dit voorstel van wet betekent dat bij consolidatie alleen wordt geheven bij de moeder. Dit kan worden bevestigd wanneer met «moeder» het in Nederland gevestigde consoliderende lichaam wordt bedoeld.

Voorts stelt de Orde dat het daarbij niet uitmaakt of deze moeder al dan niet een belastingplichtige op grond van artikel 3 van dit voorstel van wet is of niet.

Om misverstanden te voorkomen is een nadere toelichting op zijn plaats. Een lichaam kan niet gelijktijdig zowel op grond van artikel 3 als artikel 4 belastingplichtig zijn. Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen een belastingplichtige op grond van artikel 3 en een lichaam op grond van artikel 3. De «moeder» kan wel een lichaam als bedoeld in artikel 3 van dit voorstel van wet zijn. Hiervoor wordt verwezen worden naar het voorbeeld in de memorie van toelichting20 horend bij figuur 4. Dit lichaam is dan echter niet belastingplichtig op grond van artikel 3, maar op grond van artikel 4 van dit voorstel van wet.

De Orde vraagt vervolgens te bevestigen dat de tweede verwijzing naar «lichaam» in artikel 4, derde lid, van dit voorstel van wet («het in Nederland gevestigd lichaam») ziet op groepshoofden. Dit kan worden bevestigd. Hierbij dient met inachtneming van de vorige twee antwoorden bedacht te worden dat hier ook lichamen als bedoeld in artikel 3 onder kunnen vallen. Ten aanzien van hetzelfde lid vraagt de Orde te bevestigen dat de verwijzing naar «lichamen» ziet op banken en dat alleen balanstotalen van banken in de groep bij elkaar moeten worden opgeteld.

Dit kan bevestigd worden wanneer met «banken» de lichamen, bedoeld in artikel 3, worden bedoeld. Ter voorkoming van misverstanden worden beide punten door middel van een nota van wijziging verduidelijkt in de wettekst.

De Orde vraagt een nadere onderbouwing waarom voor een fiscale heffing wordt aangesloten bij de commerciële balans, terwijl een fiscale balans ook voorhanden is en geeft derhalve in overweging aan te sluiten bij deze fiscale balans.

De keuze voor de commerciële balans als basis voor de berekening van de heffingsgrondslag, hangt samen met het doel van die commerciële balans. Zoals reeds opgemerkt, beoogt die balans een zodanig inzicht te verschaffen dat alle stakeholders (werknemers, aandeelhouders, klanten, toeleveranciers, overheid et cetera) een verantwoord oordeel kunnen vormen omtrent het vermogen en het resultaat, alsmede de solvabiliteit en de liquiditeit. Daarnaast wordt de commerciële balans als onderdeel van de jaarrekening door een (register)accountant gecontroleerd (en gecertificeerd). Hierdoor past de commerciële balans als basis voor de berekening van de heffingsgrondslag naar de mening van het kabinet beter bij de bankenbelasting dan de fiscale jaarrekening die louter een fiscaal oogmerk heeft. Daarbij komt dat aansluiten bij de fiscale balans als nadeel heeft dat de belastingplichtige pas zekerheid heeft over de door hem te betalen bankenbelasting zodra de aanslag vennootbelasting definitief is geworden. Door de commerciële balans als basis voor de heffingsgrondslag van de bankenbelasting te nemen, heeft de belastingplichtige op een veel kortere termijn duidelijkheid over de hoogte van de af te dragen bankenbelasting. Dit komt de rechtszekerheid ten goede. Voorts is voor de commerciële balans (als basis voor de berekening van de heffingsgrondslag) gekozen omdat, in geval van een belastingplichtige als bedoeld in artikel 3 en 4 van het voorstel van wet, hierdoor de toename van de administratieve lasten voor de belastingplichtigen en de uitvoeringslasten voor de Belastingdienst zo veel mogelijk kunnen worden beperkt. De belastingplichtige beschikt immers al over de commerciële gegevens en de Belastingdienst kan door middel van de openbaarmakingsverplichting die geldt voor jaarrekeningen de in de aangifte bankenbelasting opgenomen gegevens vrij eenvoudig controleren.

De Orde vraagt zich af waarom er in artikel 8, onderdeel b, van het wetsvoorstel bij de toerekening van passiva aan bijkantoren geen gebruik wordt gemaakt van commerciële (jaarrekening) regels, maar van fiscale toerekeningsregels. Het doel van commerciële jaarrekeningregels is met name om inzicht te krijgen in de grootte van het resultaat en van de kasstromen en de grootte en de samenstelling van het vermogen. Bij dit inzicht is een specifieke toerekening aan bijkantoren van relatief gering belang. Bij de fiscale regelgeving echter is de toerekening van resultaten aan bijkantoren, en de daarvoor benodigde toerekening van activa en passiva, voor de bepaling van de belastbare winst van essentieel belang. Daardoor is de fiscale regelgeving veel meer toegerust voor de allocatie van passiva dan de commerciële regelgeving. Daarbij wil het kabinet nog opmerken dat slechts de allocatie van passiva aan de hand van deze fiscale regelgeving plaatsvindt. De waardering van deze passiva vindt plaats aan de hand van commerciële (jaarrekening) regels. Met betrekking tot de toepasbaarheid van het Besluit winstallocatie vaste inrichtingen21 op bancaire instellingen wil het kabinet tevens nog opmerken dat in het besluit de conclusies van het OESO-rapport «Report on the Attribution of Profits to Permanent Establishments» worden onderschreven en dat in hoofdstuk II van dit rapport ruim aandacht wordt besteed aan bancaire instellingen.

De Orde verzoekt tevens aan te geven op welke wijze het toetsingsvermogen en de rechten uit het depositogarantiestelsel toegerekend dienen te worden. Het toetsingsvermogen dient, net als de andere passiva, met behulp van het bovengenoemde besluit te worden toegerekend. In dit besluit wordt aangegeven dat het de voorkeur heeft om eigen vermogen aan de hand van de zogenoemde capital allocation approach aan een vaste inrichting toe te rekenen. Een toerekening van het toetsingsvermogen aan het bijkantoor zou daarom ook bij voorkeur aan de hand van deze methode dienen plaats te vinden. Voor de toerekening van de rechten uit het depositogarantiestelsel dient aangesloten te worden bij de allocatie van de daarop betrekking hebbende deposito’s. Deze deposito’s dienen met behulp van het besluit toegerekend te worden. Dit betekent dat deze worden toegerekend aan de hand van de zogenoemde significant people functions.

De Orde geeft terecht aan dat de breuk die in artikel 10, eerste lid, van dit voorstel van wet is opgenomen, aansluit bij het totaalbedrag van alle schulden, en dat op deze schulden niet de schulden, bedoeld in artikel 8 in mindering worden gebracht. De Orde vraagt waarom dat is gedaan. Zoals in de memorie van toelichting is opgemerkt, heeft bij de vormgeving van de bankenbelasting het streven naar een eenvoudige en robuuste belasting vooropgestaan. Een dergelijke vormgeving heeft als voordeel dat de administratieve lasten voor de banken en de uitvoeringslast voor de Belastingdienst zo laag mogelijk kunnen worden gehouden. Dit streven wordt mede vormgegeven door de elementen voor de berekening van de heffingsgrondslag zoveel mogelijk afleidbaar uit de commerciële jaarrekening te laten. Zodoende worden zo min mogelijk nieuwe administratieve verplichtingen aan de banken opgelegd en is de aangifte voor de Belastingdienst goed controleerbaar. Indien er ten aanzien van alle in de jaarrekening vermelde kort- en langlopende schulden zou moeten worden bepaald of deze in de heffingsgrondslag voorkomen, zou met voornoemd streven in strijd worden gehandeld. Ook is het bij bepaalde posten (zoals voorzieningen en de onderdelen van het eigen vermogen die niet tot het toetsingsvermogen behoren) die wel tot de heffingsgrondslag behoren onmogelijk deze in te delen in langlopende of kortlopende schulden. Daarom heeft het kabinet er uit praktische redenen voor gekozen om de breuk die in artikel 10, eerste lid, van dit voorstel is opgenomen te laten aansluiten bij alle schulden en deze voorts toe te passen op de heffingsgrondslag.