Nr. 3 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Alle middelen in de EL&I begroting zijn beleidsmatig belegd. In de beleidsartikelen van de EL&I begroting wordt onder het kopje «Budgetflexibiliteit» voor de geraamde uitgaven in 2012 een nadere toelichting geven op de samenstelling van de middelen die niet-juridisch verplicht zijn.

De overheid verstrekt in principe geen garanties tenzij het publiek belang daarmee geholpen is en de risico’s niet in de markt gedragen kunnen worden. Deze beleidslijn is van toepassing op de garantieregelingen van EL&I.

In de begroting van EL&I staat in bijlage 4.1 een overzicht van de Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO's) en rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT's) die aan het ministerie van EL&I zijn gelieerd.

De Kamer van Koophandel is de enige aan EL&I gelieerde ZBO of RWT met als wettelijke taak het ondersteunen van ondernemerschap. De Kamers van Koophandel staan daar bij met als functie «het bevorderen van de economische belangen van handel, industrie, ambacht en dienstverlening. Taken volgens de Wet op de Kamers van Koophandel en de Handelsregisterwet: voeren van het Handelsregister, het loket voor ondernemers, voorlichting en het stimuleren van de regionale ontwikkeling». Decentrale overheidsorganen die zich bezig houden met ondernemerschap zullen in de regel hiervoor geen wettelijke basis hebben.

Het kabinet heeft verregaande plannen om de huidige informatie-, voorlichtings- en ondersteuningsinfrastructuur op het gebied van (internationaal) ondernemerschap en innovatie grondig te moderniseren en te stroomlijnen. Hierbij is het doel versnippering van het bestaande aanbod van publieke dienstverlening voor ondernemers tegen te gaan, de behoeftes en wensen van ondernemers meer centraal te stellen en beter aan te sluiten bij de mogelijkheden die digitalisering biedt. Op 9 september jl. heb ik u aangegeven dat om deze ambities waar te maken de huidige Kamers van Koophandel en Syntens, de organisatie voor innovatiestimulering in het MKB, zullen worden samengevoegd tot 1 centraal bestuurde organisatie met status van zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Zodra de basisstructuur staat, zal gekeken worden naar de relatie tot en aansluiting met andere organisaties, die zich bezighouden met ondernemerschap in breedste zin. Ook hier wederom vanuit het belang van de ondernemer bezien. Inzet en verwachting hierbij is dat de basisstructuur een wenkend perspectief zal vormen voor andere organisaties om in enige vorm aan te sluiten.

In het algemeen geldt dat het kabinet een nieuwe weg inslaat met het innovatiebeleid. Er komt meer nadruk op het in de markt zetten van innovaties omdat het uitgangspunt is van kennis naar kunde naar kassa. De agenda’s van de topsectoren geven hiervoor de richting aan. Door werk te maken van valorisatie en vraagsturing krijgt het excellente onderzoek meer impact.

Het kabinet stimuleert de keten van kennis naar kunde naar kassa met verschillende instrumenten. Op indirecte wijze gebeurt dit door de ontwikkeling van publieke kennis beter aan te laten sluiten op de behoeften van bedrijven. Dat staat centraal bij de vraagsturing die plaatsvindt bij de publieke kennisinstellingen, met de innovatiecontracten als concreet instrument. Ook wordt het omzetten van kennis richting commerciële innovaties gestimuleerd met de Groeifaciliteit, regeling Borgstelling MKB-kredieten (BMKB) en adviezen van Syntens.

Instrumenten die directer tot doel hebben om innovaties op de markt zetten zijn het Innovatiefonds (€ 84 mln in 2012), de Innovatie Prestatie Contracten (IPC’s, € 41,2 mln), het Small Business Innovation Research (SBIR) programma, Innovatiegericht inkopen (binnen inkoopbudgetten) en het Valorisatieprogramma (€ 21 mln). De bedragen hiervoor zijn in de artikelen 12 en 13 van de begroting opgenomen. Op welke wijze het kabinet het in de markt zetten van innovaties ondersteunt, varieert per genoemd instrument.

De overheid gaat er van uit dat bedrijven bekend zijn met en gericht zijn op de beginselen van OESO-Richtlijnen. Zij dienen als hulpmiddel en als referentie voor bedrijven voor wat wordt verstaan onder maatschappelijk verantwoord ondernemen in een internationale context en worden als zodanig onder de aandacht van bedrijven gebracht.

Recentelijk zijn de OESO-Richtlijnen herzien en zijn ze in lijn gebracht met belangrijke internationale ontwikkelingen en standaarden op het gebied van MVO, waaronder het werk van prof. Ruggie over mensenrechten en het bedrijfsleven. De overheid wijst het Nederlandse bedrijfsleven op hun verantwoordelijkheden ten aanzien van MVO en biedt hen ondersteuning bij de toepassing van de Richtlijnen. Daartoe is de overheid onder meer voornemens om, in samenwerking met VNO-NCW, in december een conferentie over de herziene Richtlijnen te organiseren.

Niet alleen zij worden benaderd. De voorlichting van de overheid en van het Nationaal Contact Punt via MVO Nederland richt zich op alle bedrijven. Vanwege het internationaal belang van de grote beursgenoteerde bedrijven heeft de overheid zich een strikte doelstelling gesteld voor deze groep.

De overheid gaat ervan uit dat alle bedrijven zich houden aan de Richtlijnen. Die geven immers een referentie voor wat betamelijk is in het internationaal handelen. In gevallen waarin daar twijfel over bestaat kan een melding worden gedaan bij het NCP. Het NCP heeft tot taak de toepassing van de Richtlijnen te bevorderen, d.m.v. voorlichting over de Richtlijnen en bemiddeling bij geschillen over naleving van de Richtlijnen. Het geschillenbeslechtingsysteem is een wezenlijke ondersteuning van het «soft law»-karakter van de Richtlijnen. Via de voorlichting maakt het NCP de Richtlijnen bekend bij het bedrijfsleven en biedt het bedrijven die daar behoefte aan hebben ondersteuning bij hun streven om maatschappelijk verantwoord te ondernemen.

De huidige Europese schuldencrisis toont de grote economische en financiële verwevenheid tussen de lidstaten aan. Deze sterke verwevenheid heeft Nederland veel groei en banen opgeleverd. Tegelijkertijd worden nu ook de negatieve kanten van deze verwevenheid zichtbaar. Een crisis in het ene land kan gemakkelijk overslaan naar een ander land. Dit maakt steviger economische sturing in Europa noodzakelijk. Het kabinet heeft hier in de kamerbrief van 7 september jongstleden reeds een aantal voorstellen toe gedaan (Kamerbrief «Visie toekomst Economische en Monetaire Unie», Kamerstukken II, 2010–2011, 21 501-07, nr. 826)

Het ministerie van EL&I is verantwoordelijk voor een ondernemend Nederland met een sterke internationale concurrentiepositie en met oog voor duurzaamheid. Binnen die verantwoordelijkheid zijn de landbouwproductie en energievoorziening sectoren waarvoor EL&I in zijn geheel eindverantwoordelijk is. Beide voorzien in onze primaire levensbehoeften en zijn daarmee cruciaal voor ons welzijn en onze welvaart in de toekomst. Om die reden zijn de twee gebieden in één actielijn terecht gekomen. Met het opsplitsen van de actielijn in twee paragrafen wordt weer recht gedaan aan het belang en de omvang van beide beleidsterreinen.

In de begroting zijn geen middelen gereserveerd voor eventuele vervanging van de Hoge Flux Reactor (HFR). Dit omdat het uitgangspunt is dat het primair aan marktpartijen is om te zorgen voor een sluitende business case voor een eventuele nieuwe reactor. Mocht op enig moment worden besloten dat toch een financiële bijdrage van het Rijk nodig is, dan zal dit alsnog in de begrotingen van betrokken departementen worden verwerkt.

Het College van Beroep voor het Bedrijfsleven heeft geoordeeld dat de NMa als onafhankelijk orgaan zelfstandig de waarde van het gasnet vast dient te stellen. Het is dus de verantwoordelijkheid van de NMa, en niet van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De NMa werkt op dit moment aan nieuwe methodebesluiten voor GTS, waarin de waarde van het gasnet vastgelegd wordt. Ik ben als minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie uitsluitend beleidsmatig verantwoordelijk voor Gasunie. De financiële gevolgen van de uitspraak van de rechter en het opstellen van nieuwe methodebesluiten, raken dus niet aan mijn begroting. Er is overigens in dit kader geen sprake geweest van een boete van de NMa. Recent ben ik in antwoorden op vragen van uw Kamer uitgebreid ingegaan op de situatie rond het methodebesluit, de waarde van het gasnet en de gevolgen voor de gasrotonde (Kamerstukken (Aanhangsel) 2010/11, nr. 3559 en nr. 3560). Binnenkort stuur ik u conform eerdere toezegging de voortgangsrapportage van de gasrotonde.

Het is van groot belang dat de Nederlandse economie meeprofiteert van de sterke groei in opkomende economieën. Dit kabinet zet zich daar ook sterk voor in. Verschillen tussen landen zouden deels verklaard kunnen worden door culturele en historische aspecten. Bij dit laatste valt te denken aan de historische rol van Spanje in Latijns-Amerika, de Engelsen in India/Australië etc. Om meer inzicht te krijgen in de vraag hoe de Nederlandse economie nog sterker kan profiteren van de opkomende markten heeft het Ministerie van EL&I een onderzoek uitgezet. De resultaten van dit onderzoek zullen voor het einde van het jaar openbaar worden gemaakt.

De gegenereerde toegevoegde waarde binnen de topsectoren als aandeel in het bruto binnenlands product bedraagt 23 procent (op basis van voorlopige cijfers van het CBS over 2009). In de loop van 2012 zal een nulmeting bedrijvenbeleid worden opgesteld op basis van meer recente cijfers.

Een streefwaarde voor het aandeel topsectoren in de Nederlandse economie in 2015 is niet opgesteld. De ambitie van het bedrijvenbeleid is de (internationale) concurrentiekracht van Nederland te versterken, hetgeen tot uiting komt in de geambieerde positie van Nederland in de top vijf kenniseconomieën wereldwijd.

Er is niet op voorhand een verdeling van middelen gemaakt naar de verschillende topsectoren. Daarmee is ook nog niet vast te stellen hoeveel geld zal worden geïnvesteerd in sectoren waarin gewerkt wordt met proefdieren. Het proces om te komen tot invulling van activiteiten waarin de overheid mede financier zal zijn, is gestart en beoogd wordt om de invulling op strategisch niveau eind 2011 af te ronden in de vorm van innovatiecontracten.

Zoals in de bedrijfslevenbrief is aangegeven en zoals de minister van VWS heeft aangegeven in het actieplan Dierproeven en Alternatieven 2011–2021 (TK 2010–2011, 30 168, nr. 31) zal bij de uitwerking van het topsectorplan Life Sciences & Health aandacht worden besteed aan alternatieven voor dierproeven. Voor zover onderzoek zal plaatsvinden met middelen vanuit EL&I zal worden gehandeld in overeenstemming met de wet- en regelgeving op dit gebied.

Het ministerie van EL&I investeert jaarlijks circa € 1 miljoen in de kennisinfrastructuur op het gebied van proefdiervrije technieken. Het betreft onderzoek dat met name wordt uitgevoerd door RIKILT. Projecten die EL&I financiert zijn: ontwikkeling van bioassays, ontwikkeling van in vitro testen als alternatief, ontwikkeling van toxicologiteitstesten zonder dierproeven en ondersteuning van het Nederlands Toxicogenomics Centrum (NTC). NTC houdt zicht bezig met het ontwikkelen van alternatieven voor de huidige manier van gebruik van dieren in toxiciteitstesten.

Het ministerie van VWS stelt aan ZonMw middelen beschikbaar voor onderzoek naar dierproefvrije technieken in het kader van Meer Kennis met Minder Dieren. In ditzelfde programma wordt – in overeenstemming met amendement nr. 21 uit de TK begroting behandeling VWS 2011 – ook € 450 000 besteed specifiek aan de opbouw van de 3V (Vervanging, verfijning en vermindering) kennisinfrastructuur. Het geld wordt ingezet op systematische review en het publiceren van negatieve data.

Binnen het Programma Innovaties EiwitKetens (PIEK) zijn in 2009 en 2010 verschillende onderzoeksprojecten gestart. Alle projecten lopen volgens verwachting. De kennisontwikkelingsprojecten «Vezels als Vleesvervanger» en «Plantaardig voer voor kweekvis», leveren waardevolle kennis voor bedrijfsleven. De kennisoverdracht naar het bedrijfsleven vindt plaats via een internetapplicatie waarop nieuwe kennis wordt verspreid, maar ook door direct contact met geïnteresseerd bedrijfsleven.

De tweede fase van de SBIR-«nieuwe en innovatieve eiwitten op het menu», de onderzoek- en ontwikkelingsfase, is per januari 2011 van start gegaan. Drie ondernemers nemen deel aan deze fase die twee jaar duurt. De drie projecten verlopen voorspoedig.

Begin 2010 is een kennisontwikkelingsproject naar productie en verwerking van eetbare insecten gestart, met een looptijd van 4 jaar en een budget van circa € 950 000,–. Wageningen UR voert dit onderzoek in nauwe samenwerking met de Vereniging Nederlandse Insectenkwekers (VENIK) uit. Ook de FAO is zeer geïnteresseerd in de kennisontwikkeling rond eetbare insecten. Deze interesse leidt tot een expert meeting in januari 2012 in Rome.

Medio 2010 heeft de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht de opdracht gekregen om het project kweekvlees, met een looptijd van 4 jaar, samen met Wageningen UR uit te voeren. Het project behelst de ontwikkeling van technologie voor geschikte stamcellen en onderzoek naar de ethische afwegingen rond de consumptie en productie van kweekvlees. Daarmee is een bedrag van circa € 800 000,– gemoeid. Een LEI-rapport over de ethische afwegingen, met de titel «In-vitrovlees: Yuck! (?)», is inmiddels verschenen.

In het vierde kwartaal van 2011 wordt de resterende € 2 000 000,– besteed aan het uitzetten van een open call. De Technologiestichting STW voert de call uit en vergroot tevens het beschikbare budget met € 1 000 000,–. De call roept universiteiten en kennisinstellingen op projecten in te dienen die leiden tot funderende kennis of nieuwe technologieën en toepassingen die het mogelijk maakt om eiwitten op een zo ecologisch en economisch duurzaam mogelijke manier te winnen en te valoriseren zodat het eiwit kan dienen als voedsel of ingrediënt in voedsel. Doel is dat het bedrijfsleven direct aansluit en actief meedoet om de kennis toepasbaar te maken.

Einde van het jaar bieden de boegbeelden voorstellen voor contracten aan het kabinet aan. Het kabinet en de andere partijen (zoals NWO, TNO en private partijen) nemen in het voorjaar 2012 een definitief besluit over (de eigen inzet in) de innovatiecontracten, waarna alle deelnemers ondertekenen. De definitieve innovatiecontracten vormen het kader voor de inzet van de publieke kennismiddelen voor de jaren 2012–2013 met een perspectief op de jaren 2014–2016. Het totale budgettaire kader voor de publieke middelen zijn de kennismiddelen uit de budgettabel uit de Bedrijfslevenbrief. Als de sectoren er binnen de gestelde randvoorwaarden zelf uit zijn gekomen, betreft het kabinetsbesluit alleen een bevestiging van de binnen de sector gemaakte afspraken en vaststelling van de eigen inbreng. Voor dat laatste ondertekenen ook de verantwoordelijke vakministers de innovatiecontracten. Als er vraagstukken zijn waar partijen niet uitkomen, neemt het kabinet het op zich om zelf afwegingen te maken. In dat geval rapporteert het boegbeeld over zijn bevindingen, waarbij hij de verschillende invalshoeken uit de gouden driehoek meeweegt en op basis daarvan een gewenst scenario schetst.

De gouden driehoek bestaat uit ondernemers, overheden en kennisinstellingen (onderzoek en onderwijs). Universiteiten en hogescholen maken onderdeel uit van deze kennisinstellingen. En binnen universiteiten en hogescholen wordt eraan gewerkt om onderzoek en onderwijs zo goed mogelijk met elkaar te verbinden. De kennis die wordt opgedaan door het onderzoek, wordt vervolgens verspreid via het onderwijs. Dit leidt tot up-to-date opleidingen en benutting van actuele kennis.

Ook hbo-instellingen worden betrokken bij het innovatiebeleid. Hogescholen geven innovatie op verscheidene manieren inhoud en vorm. Bijvoorbeeld door praktijkgericht onderzoek en het delen van kennis en inzichten. Ook door aan het mkb en publieke instellingen toepasbare producten, ontwerpen en concrete oplossingen te leveren. Van groot belang is dat het onderzoek een nauwe relatie kent met het onderwijs: via de bijdrage aan onderwijsactiviteiten, de professionalisering van docenten en curriculumvernieuwing. De wisselwerking tussen onderzoek en onderwijs zorgt ervoor dat afgestudeerden met vernieuwende kennis én met onderzoekend vermogen aan het werk gaan.

De hogescholen zijn mogelijke partners in de innovatiecontracten die voor de topsectoren worden afgesloten. Want ook binnen de topsectoren speelt het praktijkgericht onderzoek een belangrijke rol. Het HBO heeft regelmatig een verbindende rol tussen fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en het bedrijfsleven. Een belangrijk instrument voor praktijkgericht onderzoek is het RAAK-programma. Ook publiek-private samenwerkingsverbanden, zoals de Centres of Expertise dragen hier aan bij.

Een Technologisch Top Instituut (TTI) is een PPS-constructie tussen bedrijven, kennisinstituten, universiteiten en maatschappelijke organisaties dat is opgezet om vraagsturing van onderzoek te realiseren met een gelijktijdige opdracht tot valorisatie van de opgedane kennis.

Voor de toekomst wil het kabinet af van PPS-programma’s met tijdelijke en dus onzekere financieringsbasis en wil initiatieven meer bundelen en verankeren in het reguliere systeem. Het kabinet vraagt aan de boegbeelden om in de innovatiecontracten voorstellen te ontwikkelen voor Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s) waarin meerdere partijen vraaggestuurd samenwerken aan onderzoek en valorisatie op innovatiethema’s over de gehele keten. De exacte omvang en vorm van de TKI’s kan per sector verschillen en hangt dus af van de voorstellen van de sectoren. De deelnemende partijen bepalen met elkaar de voorwaarden waarbij de resultaten van huidige PPS-en richtinggevend zijn. Bij de TKI’s is de private bijdrage hoger (nu ruim 25%, maar dat is nog zonder RDA+) en is er deelname van NWO/TNO/GTI’s. Bij de inrichting van het TKI landschap is ook samenhang, toegankelijkheid en efficiency van belang, zodat bijvoorbeeld de overheadkosten beperkt blijven.

Ja. Het beeld dat het kabinet voor ogen heeft, is dat in 2015 meer dan € 500 miljoen omgaat in de TKI’s, waarvan tenminste 40% gefinancierd door het bedrijfsleven. Het publieke deel komt voor rekening van NWO, TNO, GTI’s en DLO, aangevuld met de bijdragen van andere kennisinstellingen en overheden.

In de Bedrijfslevenbrief roept het kabinet de topsectoren op om innovatiecontracten te sluiten die de integrale kennisketen beslaan (inclusief het wetenschappelijk onderzoek). Vraagsturing vanuit maatschappelijke en economische behoeften staat hierbij centraal. Alle partijen uit de gouden driehoek – inclusief NWO en KNAW – zullen zich aan de innovatiecontracten verbinden. NWO en KNAW zullen in samenspraak met het bedrijfsleven invulling geven aan de € 90 miljoen in 2012 oplopend tot € 350 miljoen in 2015 die voor de topsectoren ter beschikking worden gesteld.

Tegelijkertijd blijft de kern van de werkwijze van NWO dat de toekenning van financiering gebeurt in competitie en op basis van de wetenschappelijke kwaliteit en impact van de ingediende onderzoeksvoorstellen. Ook voor KNAW geldt dat excellentie het streven blijft (van zowel onderzoek als onderzoekers), naast de bijdrage die het onderzoek levert aan de innovatiecontracten van relevante topsectoren.

Het bedrijfsleven kan geen middelen voor fundamenteel onderzoek van NWO/KNAW verschuiven naar toegepast onderzoek bij TNO/GTI's of andersom. Bij de invulling van de innovatiecontracten zitten zowel bedrijven als NWO/KNAW als TNO/GTI's aan tafel. Binnen de gouden driehoek wordt de inbreng van alle relevante partijen, dus ook het bedrijfsleven, in de betreffende innovatiecontracten vastgesteld. Dat betekent dat de partijen het onderling eens moeten worden over het aandeel fundamenteel en het aandeel toegepast onderzoek binnen ieder innovatiecontract.

Samen met TNO, DLO en de GTI’s wordt momenteel bezien wat de mogelijkheden zijn. Positieve evaluatie van de TNO-SBIR was de aanleiding om te onderzoeken of de TNO-SBIR ook door andere kennisinstituten kan worden benut. Daarbij is het uitgangspunt dat SBIR valorisatie versterkt, zodat de bij de instituten ontwikkelde kennis maximaal naar bedrijven stroomt en economisch en maatschappelijk wordt benut. Het ligt voor de hand dat de partijen die de innovatiecontracten gaan maken, zullen bezien of en hoe het SBIR-instrument in de programma's een rol kan krijgen.

Het kabinet vindt publiek-private samenwerking in het algemeen een kansrijke route. Aandachtspunt is dat private partijen die niet (financieel) participeren, wel profiteren van de betere kennisinfrastructuur.

Van de in totaal € 180 mln. Rijksbijdrage TNO voor 2012 gaat ca. € 133 mln. naar de topsectoren en ca. € 47 mln. naar maatschappelijke thema’s en themadoorsnijdend onderzoek voor strategische kennis (bijvoorbeeld sensoren, materialen) voor ondermeer de topsectoren. In deze verdeling is een schuif van € 10 mln. van maatschappelijke thema’s naar de topsectoren opgenomen. Deze schuif geeft aan dat de topsectoren prioriteit hebben.

Handelsmissies zijn een belangrijk hulpmiddel bij de internationalisering van het Nederlandse bedrijfsleven. De gemiddelde kosten per handelsmissie komen neer op 170 000 euro. Hierbij wordt uitgegaan van een deelname van 35 bedrijven en bezoek aan twee steden in een land. Voor de bedrijven wordt dan een individueel matchmakingsprogramma georganiseerd en netwerkevenementen. Het is niet mogelijk specifiek aan te geven welk bedrag aan orders bij een missie tegenover staat. Vaak legt het meereizende bedrijfsleven de eerste contacten tijdens een handelsmissie die later kunnen leiden tot orders. Wel is er onderzoek gedaan naar het welvaartseffect van missies. Daaruit blijkt dat handelsmissies bijdragen aan de welvaart (ruim 100 miljoen per jaar). Met name de omvang van extra exporten en de daaruit voortvloeiende waarde van extra keuzemogelijkheden voor de consument dragen daaraan bij.

Voor 2012 wordt onder andere in het kader van de inzet op voedselzekerheid gekeken in welke mate een bezoek kan worden gebracht aan één of een combinatie van landen in West-Afrika. Ook is de staatssecretaris van EL&I recent nog in Kenia, Zuid-Afrika en Mozambique geweest.

Er wordt bij de voorbereiding van een missie naar Afrika intensief samengewerkt met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het gaat hier om gezamenlijke agenda’s en beleidsprioriteiten, waarbij wordt gekeken waar en hoe ontwikkelingssamenwerking en handel en investeringen elkaar kunnen versterken. Via de Nederlandse ambassades in Afrika worden missies van Nederlandse bedrijven naar Afrika actief ondersteund.

De knelpunten in de risicokapitaalmarkt voor innovatieve ondernemingen zijn zich aan het verbreden van voornamelijk technostarters naar ondernemingen die zich in de daarop volgende ontwikkelingsfase bevinden: de snel groeiende innovatieve ondernemingen. De seed capital regeling richt zich specifiek op technostarters en verbetert de toegang tot risicokapitaal voor deze ondernemingen. De genoemde verbreding van de kabinetsaanpak richt zich op het oplossen van de gelijksoortige problemen voor de snelgroeiende innovatieve ondernemingen. Bij de ontwikkeling van deze verbreding wordt samengewerkt met het Europese Investeringsfonds (EIF).

De RDA is gericht op alle ondernemingen. De RDA is van toepassing voor zowel IB-ondernemers als voor Vpb-ondernemers. Hierdoor kan ook het MKB ten volle profiteren van de regeling. Innovatieve bedrijven bedrijven die (nog) geen winst maken hebben vooral een financieringsprobleem en kunnen meedoen in het Innovatiefonds MKB+. Tegelijkertijd loopt de RDA mee in de reguliere verliesverrekening.

In beginsel vallen onder de RDA alle direct aan speur- en ontwikkelingswerk toerekenbare kosten met uitzondering van loonkosten. Voorts vallen de uitgaven voor investeringen in bedrijfsmiddelen, voor zover direct toerekenbaar aan speur- en ontwikkelingswerk, onder de RDA. Het Agentschap NL zal de hoogte van de direct aan speur- en ontwikkelingswerk toerekenbare kosten en investeringen vaststellen. Vervolgens wordt hiervan een bepaald percentage genomen en de uitkomst daarvan wordt vastgelegd in een beschikking: de RDA-beschikking. De belastingplichtige kan de RDA-beschikking eenvoudig verzilveren door het bedrag van deze beschikking als aftrekpost op te nemen in zijn fiscale winstberekening. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden nadere regels worden gesteld met betrekking tot het aanvragen en het afgeven van een RDA-beschikking, een correctie-RDA-beschikking, de bepaling van de grondslag en het daarop toe te passen percentage alsmede met betrekking tot de door de belastingplichtige bij te houden administratie.

Zoals ook uit de antwoorden op schriftelijke vragen bij de Bedrijfslevenbrief blijkt komen de gelden uit de innovatieregelingen (zoals de WBSO) in merendeel terecht bij het MKB.

De RDA is gerelateerd aan het volume van R&D-uitgaven aan niet-loonkosten. Hierdoor ontvangen bedrijven die veel R&D-activiteiten ontwikkelen meer RDA dan bedrijven die minder aan R&D uitgeven. Vooraf valt lastig te voorspellen wat het aandeel van het MKB wordt in de RDA. Dat is namelijk afhankelijk van verschillende factoren, zoals bijvoorbeeld de omvang van de R&D-uitgaven, de hoogte van de winst en het belastingtarief. In de praktijk zal moeten blijken welk gedeelte van de RDA terecht komt bij het MKB. Echter, de RDA is bewust gericht op alle ondernemers, aangezien deze zowel betrekking heeft op de inkomstenbelasting als de vennootschapsbelasting. Mede hierdoor verwacht het kabinet dat ook het MKB ten volle kan profiteren van de regeling.

Zie antwoord 39.

Dit kabinet ziet innovatie door bedrijven als de manier om maatschappelijke uitdagingen te beantwoorden. Er is dus een sterke relatie tussen innovatie en duurzaamheid. Er zijn geen harde duurzaamheidvoorwaarden aan de lastenverlichting voor R&D-investeringen verbonden. Stimuleren van R&D-investeringen heeft echter, naast andere positieve effecten, wel bijna altijd ook een duurzaamheideffect. Met het stimuleren van de R&D-investeringen in het bedrijfsleven beoogt het kabinet onder meer het bedrijfsleven aan te zetten tot extra innovatieve activiteiten. Dit levert een positieve bijdrage aan de economie, en ook aan duurzaamheid. Bij innovatie gaat het immers om zaken als slimmer, kleiner en efficiënter en dit leidt tot besparing op kosten, grondstoffen en energie.

De overheid heeft een aantal maatregelen gericht op het bevorderen van bedrijfsfinanciering. Deze kennen alle specifieke voorwaarden om de verschillende doelgroepen te bedienen. In het algemeen kan gesteld worden dat de maatregelen zich richten op bedrijven met voldoende rentabiliteit en continuïteit, die zelfstandig onvoldoende in staat zijn aan financiering te komen.

De maatregelen van het kabinet ter stimulering van de financiering van ondernemerschap leveren alle een positieve bijdrage aan de economische dimensie van duurzaamheid. Aangezien bij de meeste maatregelen geen sprake is van een directe relatie tussen overheid en het bedrijf, omdat er garant wordt gestaan op financiering verstrekt door een bank of participatiemaatschappij of er een indirecte financiering via deze partijen plaatsvindt, zijn er geen harde duurzaamheidsvoorwaarden voor het bedrijf aan verbonden.

In de Bedrijfslevenbrief die ik 13 september jl. uw Kamer heb aangeboden heb ik aangegeven dat ik alternatieve investeringvormen in kaart zal brengen. Op dit moment wordt met name gekeken naar kredietunies en crowdfunding. De Universiteit van Tilburg is bezig met onderzoek naar de buitenlandse ervaringen met kredietunies. Rond eind 2011 zal een ronde tafel georganiseerd worden met crowdfunding-initiatieven om ontwikkelingen, kansen en knelpunten te bespreken. Tijdens het AO Ondernemen van 29 juni jl. is de ondersteuning van kleine bedrijven bij het versterken van hun financiële functie aan de orde geweest. Ik heb daarbij MKB Nederland opgeroepen om het voortouw te nemen.

Tijdens het symposium over het advies van de expertgroep bedrijfsfinanciering dat 28 september jl. op het ministerie van EL&I heeft plaatsgevonden heeft de heer Biesheuvel, voorzitter van MKB Nederland, aangegeven daaraan mee te willen werken. Overigens is er al een goede samenwerking tussen MKB Nederland, banken en EL&I op dit punt via de gezamenlijke ondersteuning van de Ondernemerskredietdesk, waar ondernemers veel informatie kunnen aantreffen over financiering. Daarnaast zal via het beleid ten aanzien van microfinanciering een forse impuls gegeven worden aan de ondersteuning van de kleine bedrijven op dit punt. Tenslotte wijs ik er nog op dat het kabinet via het zogenaamde «Business Angels Programma» de zichtbaarheid van de informele investeerders vergroot. Dit programma wil in samenwerking met private partijen, de zogenaamde Business Angels netwerken, er voor zorgen dat Business Angels meer investeringsrijpe voorstellen krijgen voorgelegd.

Er is geen sprake van een nullijn, de aanpak gaat verder. Het kabinet wil het kader voor nationale nalevingskosten zo vaststellen dat aan het einde van deze kabinetsperiode een reductie in nalevingskosten is gerealiseerd van minimaal € 200 mln.

Als één van de eerste landen ter wereld is Nederland de afgelopen jaren gestart met de aanpak van nalevingskosten. Inmiddels is er een meetmethodiek ontwikkeld en is samen met het bedrijfsleven gestart met het opsporen en reduceren van knelpunten in bestaande regelgeving. De ambitie van dit kabinet gaat verder dan het aanpakken van knelpunten: nalevingskosten moeten nu echt worden beheerst door een beheersingskader waarbij stijgingen worden gecompenseerd met dalingen. Net zoals dat gebruikelijk is bij de collectieve- en administratieve lasten. Het kabinet kiest vooralsnog voor een beheersingskader voor nalevingskosten als gevolg van nationale regels.

Een individuele lidstaat kan niet de gevolgen van Europese regelgeving voor de nalevingskosten zodanig beïnvloeden dat deze een rol kunnen spelen in een kader, totdat ook Brussel een dergelijke aanpak kent voor nalevingskosten. Uit een eerste inventarisatie blijkt dat de nalevingskosten als gevolg van EU-regelgeving met € 1,2 mld. kunnen toenemen. Grootste aandachtspunt voor Nederland zijn de verwachte substantiële toenames van EU-gerelateerde nalevingskosten binnen de domeinen «Infrastructuur en Milieu» en «Financiële Markten». Dit is nationaal niet goed te compenseren. Om dezelfde reden wordt ook in het Verenigd Koninkrijk regelgeving uit Brussel uitgesloten van het «one in one out» systeem.

Het Verenigd Koninkrijk en Nederland zijn nu de enige lidstaten die een nationale aanpak van nalevingkosten kennen. Een nationale aanpak is slechts een begin van een integrale beheersing van alle nalevingskosten. Daarvoor is beïnvloeding van Brussel noodzakelijk. De Nederlandse inzet ten aanzien van de nalevingskosten uit Europa is dat er in 2014 ook in Brussel een kader voor bedrijfsvreemde nalevingskosten is op tenminste de meest substantiële domeinen.

De BMKB is van oudsher een beperkt verlieslatende regeling. De aanpassingen per begin 2012 staan vermeld in de Bedrijfslevenbrief van 13 september jl. Het gaat onder meer om terugbrengen van het maximum borgstellingsbedrag per bedrijf naar € 1 miljoen en aansluiting van de startersdefinitie bij de bancaire praktijk van maximaal 3 jaar als ondernemer actief. Het kabinet gaat ervan uit dat deze maatregelen voldoende zijn om de schade-uitgaven onder de BMKB beheersbaar te houden.

Deze maatregelen moeten er in combinatie met de eventuele bijdrage van het Europese Investeringsfonds (EIF) voor zorgen dat de BMKB qua nettoverlies op een acceptabel niveau komt. Mocht dit desondanks niet toereikend zijn, bijvoorbeeld omdat de conjunctuur zich toch negatiever ontwikkelt dan nu het geval is, bestaat nog de mogelijkheid de inkomsten onder de regeling te vergroten door het verhogen van de borgstellingsprovisie. Dit leidt echter niet automatisch tot een lager netto verlies, omdat een hogere provisie, er ook toe kan leiden dat de regeling meer gebruikt wordt door bedrijven met een hoger risicoprofiel.

Sinds 2009 kunnen (aspirant) ondernemers in Nederland Microfinanciering krijgen. In het algemeen kunnen duurzame effecten na het starten van een onderneming pas na 3 of 4 jaar worden gemeten (Ecorys, evaluatie kredietpilots, april 2011). In 2010 is EL&I een meerjarenonderzoek gestart om de effecten van microfinanciering op de ondernemer, onderneming en zijn/haar gezin in kaart te brengen. Zowel ondernemers die Microfinanciering hebben ontvangen als ondernemers die zonder Microfinanciering zijn gestart, worden de komende jaren gevolgd, zodat we in 2014 uitspraak kunnen doen over het effect van Microfinanciering. In dit onderzoek worden een aantal verwachtingen getoetst, bijvoorbeeld dat ondernemers met Microfinanciering (coaching en of krediet) beter voorbereid zijn op het ondernemerschap, en dat de kans van slagen van hun bedrijf groter is.

Uit de evaluatie kredietpilots van Ecorys blijkt al wel dat Qredits de doelgroep goed bereikt, de klanttevredenheid hoog is en zij efficiënt werkt. Vanaf 1 januari 2009 tot 1 september 2011 heeft Qredits 1656 leningen verstrekt.

Tot 1 september 2011 is het aantal defaults 32, het percentage defaults tot heden is dus 2%. Defaults zijn leningen waarvan Qredits verwacht dat de kans groot is dat zij dit niet meer terugkrijgen.

Tot 1 september 2011 is het totale bedrag aan defaults is € 617 728. Sinds 2011 moet Qredits deze defaults uit eigen inkomsten (o.a. rente en provisie) financieren. Daarvoor mocht Qredits de defaults van de EL&I lening afschrijven. Het totaalbedrag aan defaults, dat is afgeschreven in 2009 en 2010 van de EL&I lening is € 370 030.

Qredits zal in een aantal gevallen nog wel enige tijd blijven proberen om (een deel van) de leningen terug te vorderen. De helft van de defaults zijn hoogst waarschijnlijk echt oninbaar, omdat er bijv. geen woon- en verblijfplaats bekend is en de ondernemer dus verdwenen is. De andere helft van de defaults zijn mogelijk nog wel deels inbaar, omdat het ondernemers betreft die failliet zijn gegaan of in de Wet Schuldsanering Natuurlijke personen terecht zijn gekomen. Qredits staat dan op de lijst met concurrente vorderingen.

Uit onderzoek, zoals met name het advies van de expertgroep bedrijfsfinanciering, blijkt dat de grootste financieringsknelpunten voorkomen bij het MKB. Daarom ligt het in de rede om bij de geleidelijke afbouw van de maatregelen uit het crisispakket,de regeling sterker te richten op het MKB. Slechts 5% van de verstrekte garanties onder de GO regeling betreft bedragen boven de € 25 mln. en dus leningen boven de € 50 mln.; het gemiddelde garantiebedrag onder de GO is ca. € 6 mln.

We brengen voor alle maatregelen de gevolgen voor de administratieve lasten in kaart. Op deze wijze hebben we een beeld van de administratieve lasten. Eind 2012 zullen de administratieve lasten met minimaal netto 10% zijn afgenomen ten opzichte van 2010. De huidige maatregelen tellen al op tot een reductie van bijna 12%. Een volledig overzicht van doelstellingen en maatregelen om de regeldruk te verminderen is opgenomen in de voortgangsrapportage Regeldruk, die recent naar de Kamer is verstuurd. (kamerstukken 29 515-333)

Zoals aangegeven in de begroting is de apparaattaakstelling, gezien de forse omvang, specifiek en gericht ingevuld in lijn met het Regeerakkoord. Als gevolg van bijvoorbeeld de decentralisatie van het natuurbeleid, regionaal economisch beleid, vermindering van het aantal subsidieregelingen en het invoeren van zgn. inspectievakanties, vervallen er op EL&I-terrein taken of worden taken minder intensief uitgevoerd. Voor zover er sprake is van effecten op de dienstverlening, zijn deze derhalve een uitvloeisel van het Regeerakkoord. Voorts wordt een groot deel van de taakstelling ingevuld op grond van efficiencyvoordelen, bijvoorbeeld uit hoofde van fusies en effecten van het programma Compacte Rijksdienst. De inzet is om de negatieve effecten voor de dienstverlening aan burgers en bedrijven te beperken.

De invoering van digitale etherradio zal er voorlopig niet toe leiden dat bestaande radiotoestellen niet meer werken. Dit komt, omdat naast het digitale signaal ook nog het analoge signaal wordt uitgezonden (simulcast). Pas wanneer het analoge signaal wordt afgeschakeld zullen ook de radiotoestellen die uitsluitend analoge signalen kunnen ontvangen, niet meer werken. Afschakeling van het analoge signaal is echter pas aan de orde als er sprake is van een succesvolle transitie naar digitale etherradio. Hierin heeft in principe de markt een bepalende rol. Aan het eind van de looptijd van de lopende vergunningen (1 september 2017) zal worden beoordeeld of afschakeling binnen afzienbare tijd kan plaatsvinden. (Zie verder ook: TK, vergaderjaar 2008–2009, 24 095, nr. 241 en TK, vergaderjaar 2005–2006, 24 095, nr. 195).

De landelijke publieke omroep zendt reeds digitale etherradio uit in Nederland. Met de Tweede Kamer is het beleid voor de digitalisering van de commerciële en publieke radio-omroep besproken (TK, vergaderjaar 2008–2009, 24 095, nr. 241). Alle vergunninghouders van commerciële landelijke en regionale analoge radio hebben bij de verlenging van hun vergunningen per 1 september 2011 als voorwaarde meegekregen te investeren in digitale etherradio. Zij dienen ervoor zorg te dragen dat digitale radio via TDAB per 1 september 2015 in ten minste 80% van Nederland (geografische dekking) te ontvangen is.

Het NCP heeft tot taak de toepassing van de Richtlijnen te bevorderen, d.m.v. voorlichting over de Richtlijnen en bemiddeling bij geschillen over naleving van de Richtlijnen. Het geschillenbeslechtingsysteem is een wezenlijke ondersteuning van het «soft law»-karakter van de Richtlijnen. Via de voorlichting maakt het NCP de Richtlijnen bekend bij het bedrijfsleven en biedt het bedrijven die daar behoefte aan hebben ondersteuning bij hun streven om maatschappelijk verantwoord te ondernemen.

De Green Deal helpt burgers, bedrijven, mede-overheden en andere organisaties plannen voor verduurzaming tot uitvoering te brengen. De Green Deal is gericht op het wegnemen van specifieke (vaak niet financiële) knelpunten, bijvoorbeeld in wet- en regelgeving, het verzorgen van een goede en objectieve informatievoorziening of het voorzien in goede samenwerkingsverbanden. In de praktijk blijken vaak eenvoudige oplossingen zoals een betere samenwerking tussen de overheid en bedrijven het realiseren van nieuwe projecten te bevorderen.

In zijn totaliteit stimuleert de Green Deal groene economische groei in Nederland. De Green Deal leidt tot meer duurzame energie, meer energiebesparing, efficiënter gebruik van grondstoffen, efficiëntere duurzame productieprocessen en meer elektrisch vervoer. Dit alles stelt bedrijven in staat doelmatiger te opereren, nieuwe producten in de markt te zetten en daardoor hun concurrentiekracht te versterken. Daarmee geeft de Green Deal tevens een concrete invulling van het kabinetsbeleid voor duurzaamheid, zoals dat al in diverse beleidsplannen is gestart of nog wordt voorbereid. Doel van de Green Deal is echter vooral het creëren van spin-off: succesvolle Green Deals moeten brede navolging krijgen in de maatschappij.

Groen en groei is inderdaad een belangrijk thema van het kabinetsbeleid. Er zijn echter geen aparte doelstellingen over bijvoorbeeld het aantal groenen banen. Deze worden dan ook niet specifiek gemonitord. Wel rapporteert het CBS jaarlijks in de statistiek hernieuwbare energie in Nederland over de voortgang op het gebied van het aandeel duurzame energie. PBL rapporteert jaarlijks over de CO₂-uitstoot.

In aanloop naar het Derde Energiepakket heeft de Europese Commissie in haar sector onderzoek in januari 2007 aangegeven dat een geliberaliseerde markt heeft geleid tot een meer concurrerende markt met concurrerende prijzen. Met het derde energiepakket wordt daarom beoogd de voordelen van een Europese interne markt meer volledig te benutten. Gesteld wordt dat in een concurrerende markt de energievoorziening zo efficiënt mogelijk wordt gemaakt doordat de opwekking van elektriciteit plaatsvindt op de meest kosteneffectieve plekken in de EU. Tegelijk dwingen marktkrachten Europese ondernemingen de kostenefficiëntste productiemethodes te gebruiken. Met de liberalisering is ook de stap gezet naar meer marktintegratie. Een geïntegreerde Europese interne markt maakt grensoverschrijdende handel en transport van energie eenvoudiger en de leveringszekerheid groter. Hiernaast neemt de betrouwbaarheid van de energievoorziening toe doordat de markten nu meer aan elkaar verbonden zijn waarbij marktpartijen op een meer grote markt actief zijn en TSO's nu meer mogelijkheden hebben om door grensoverschrijdende samenwerking eventuele stroomuitval te voorkomen en elkaar onderling kunnen bijstaan.

De kasmiddelen die dit kabinet uittrekt voor de stimulering van duurzame energieopwekking, dit betreft (nagenoeg) uitsluitend MEP, SDE en SDE+, zijn vermeld in het regeerakkoord. Daarin is aangegeven dat het totaal voor MEP, SDE en SDE+ in 2015 en verder maximaal € 1,4 miljard per jaar bedraagt. Op pagina 81 van de Memorie van Toelichting bij de EL&I begroting 2012 is de huidige concrete uitwerking in jaarlijkse kasbudgetten voor de onderdelen MEP, SDE en de SDE+ aangegeven. Wat dit betekent voor het beschikbaar stellen van jaarlijkse budgetten voor het aangaan van nieuwe verplichtingen onder de SDE+ is afhankelijk van een aantal ontwikkelingen, zoals die van de energieprijzen en de basisbedragen van de verschillende duurzame energietechnieken. Het open te stellen budget wordt jaarlijks opnieuw bekeken. In 2011 is voor de SDE+ een budget van € 1,5 miljard beschikbaar gesteld. Voor 2012 zal het open te stellen budget naar verwachting vergelijkbaar zijn.

Het stimuleren van duurzame energieopwekking is de verantwoordelijkheid van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Dat betekent dat de stimulering van duurzame energieopwekking uitsluitend in de begroting van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie is terug te vinden. De SDE+ is het instrument van dit kabinet om kosteneffectief meters te maken. De SDE+ richt zich niet op specifieke doelgroepen; alle kandidaat producenten van duurzame energie kunnen er een beroep op doen. Er zijn daarbij wel beperkingen voor de toe te passen technieken: deze dienen expliciet opgenomen te zijn in de aanwijzingsregeling.

Groen gas is één van de duurzame energievormen die in aanmerking komen voor de SDE+. Bij de openstelling van de eerste SDE+ in juli bleek dat groen gas projecten goed kunnen concurreren met andere vormen van duurzame energie: 2/3 van het aanvraagde subsidiebudget betrof groen gas projecten. Het overgrote deel heeft een aanvraag ingediend in de vrije categorie voor een lager basisbedrag dan het eigen basisbedrag.

Ik kan op het moment van schrijven nog niet gedetailleerd aangeven hoe de subsidie van de SDE+ verdeeld is. Op 1 juli 2011 is de SDE+ regeling van start gegaan. Vanaf dat moment zijn subsidie-aanvragen ingediend. Agentschap NL is druk doende met de beoordeling en afhandeling van binnengekomen subsidie-aanvragen. 6 september jl. heb ik de eerste subsidiebeschikking uitgereikt aan een groen gas project. Op 1 oktober waren voor de helft van het beschikbare subsidiebedrag de subsidiebeschikkingen verstuurd. Naar verwachting zal Agentschap binnen enkele weken het volledige subsidiebudget van € 1,5 miljard kunnen beschikken. Over de stand van zaken van ontvangen subsidie-aanvragen wordt tweewekelijks via de website van Agentschap NL gecommuniceerd.

De grondstoffennotitie is een «kick-off» van een integraal Nederlands grondstoffenbeleid. Voor bepaalde grondstoffen zijn al veel initiatieven ontwikkeld en voor anderen is dit beperkter In nauwe samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven zal waar nodig nog dit najaar er een plan van aanpak worden opgesteld nog dit najaar. Deze overkoepelende programmering inclusief een overzicht van ieder actiepunt met tijdspaden zal aan het einde van het jaar aan de Kamer worden gestuurd. Daarbij wordt ook bezien welke van de al lopende acties in de grondstoffennotitie nauwer met elkaar verbonden kunnen worden. Daarnaast wordt er de komende jaren ruimte gelaten om nieuwe initiatieven in het kader van de grondstoffennotitie op te pakken. De Groene Zaak zal net als andere organisaties betrokken worden bij het uitwerken van acties en nieuwe initiatieven.

In het kader van de Green Deal is afgesproken dat de exploitanten van kolencentrales in Nederland de bij- en meestook van biomassa in kolencentrales gaan realiseren. Deze afspraak geeft invulling aan de aangekondigde verplichting voor de bij- en meestook van biomassa, en voorkomt dat het percentage bij- en meestook zou dalen tot nagenoeg 0% bij het aflopen van de huidige MEP-subsidies. De komende tijd gaan overheid en sector nog verder bespreken of er tevens afspraken mogelijk zijn om de productie van duurzame energie uit bij- en meestook verder te laten groeien.

Waar de motie Verburg (Kamerstuk 32 500 XIII, nr. 95) geen voorwaarden vermeldt voor een verplicht aandeel duurzame energie, maakt de motie Verburg (Kamerstuk 29 023, nr. 102) wel melding van de noodzaak om ongewenste effecten zoals windfall profits, extra bureaucratie en nalevingskosten etcetera te voorkomen bij de vormgeving van een dergelijke verplichting. Hoewel deze voorwaarden specifiek zijn opgesteld voor een leveranciersverplichting, voldoet ook de invulling van de bij- en meestookverplichting middels de Green Deal uitstekend aan deze voorwaarden. Windfall profits zijn bijvoorbeeld niet aan de orde, omdat de sector de bij- en meestook voor eigen rekening, dus zonder nieuwe subsidie, continueert. Bureaucratie en nalevingskosten blijven evenzo tot een minimum beperkt, omdat de verplichting is vormgegeven als een convenant. Verankering in wetgeving en de bijbehorende procedures kunnen daardoor achterwege blijven.

Om de voortgang aan te jagen en resultaten van de Green Deals te monitoren, nieuwe Green Deals te initiëren en de brede toepasbaarheid van de Green Deals te bevorderen, heeft het kabinet besloten om samen met VNO-NCW, MKB Nederland en stichting Natuur & Milieu een Groene Groei Board op te richten.

De Board zal bestaan uit zes leden en krijgt een onafhankelijke gezaghebbende voorzitter, aangevuld met vertegenwoordigers van het Rijk, mede-overheden en het bedrijfsleven. Bij de monitoring van de resultaten van de Green Deals, wordt gekeken naar zowel economische groei als duurzaamheid. In zijn algemeenheid wordt daartoe aangesloten bij de nulmeting die wordt uitgevoerd in het kader van het bedrijfslevenbeleid, aangevuld met kengetallen ten aanzien van duurzaamheid van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daarnaast wordt bij de individuele deals vanzelfsprekend bezien of partijen hun afspraken nakomen.

De monitoring van de voortgang van de Green Deals wordt gedaan door de Groene Groei Board. Zij zullen partijen aanspreken op de uitvoering van de afspraken. Het belangrijkste is echter dat elke Green Deal een initiatief is van mensen, bedrijven en overheden zelf. Dit zijn vooroplopende partijen die groene groei in praktijk willen brengen. De Green Deals zijn dus niet afgedwongen met regels en verboden. Ik acht kaderstellende wetgeving dan ook niet nodig.

Er zijn geen aparte Europese doelstellingen voor de tussenliggende jaren naar 2020. Zo ook niet voor 2012. Overheidsmaatregelen zijn dus gericht op het doelbereik op gebied van duurzame energie en CO₂-reductie voor 2020.

Samen met de minister van Financiën ben ik dit traject aan het vormgeven. Wij zijn van plan om voor het eind van het jaar uw Kamer een brief te sturen over de aanpak en de uitgangspunten van de minderheidsprivatisering. Bij de aanpak wordt vooralsnog geen enkele optie uitgesloten. Zoals ik in het debat over het Energierapport (22 juni jl.) heb toegezegd, wordt hierbij ook gekeken naar de mogelijkheid van certificaten. Voor alle opties wordt onder andere in kaart gebracht of de publieke belangen voldoende geborgd zijn en of ze voldoen aan de relevante wet- en regelgeving. Conform toezegging aan uw Kamer zullen in de toelichting op het wetsvoorstel de zeven centrale vragen uit het IAK worden beantwoord. Ook zal een Markteffectentoets worden uitgevoerd.

Zie de antwoorden op vragen 202, 203 en 204.

Voor vloeibare biomassa en biobrandstoffen die worden ingezet ten behoeve van energiedoeleinden gelden wettelijke duurzaamheidscriteria op basis van de Richtlijn hernieuwbare energie. Deze duurzaamheidscriteria waarborgen de duurzame herkomst van de biomassa. Bedrijven die biobrandstoffen op de Nederlandse markt brengen borgen met behulp van duurzaamheidsystemen de duurzaamheid en rapporteren hierover, aan de Nederlandse Emissie autoriteit. Voor vaste en gasvormige biomassa gelden momenteel geen duurzaamheidscriteria. Nederland is voorstander van de introductie hiervan op Europees niveau. Er is echter ook een aantal landen tegen, zoals bijvoorbeeld Zweden. Eind van dit jaar laat de Europese Commissie weten of ze hiertoe voorstellen zal ontwikkelen.

De geïmporteerde biomassa ten behoeve van energiedoeleinden bestaat uit vaste en vloeibare biomassa. De vaste biomassa wordt met name gebruikt voor de bij- en meestook in kolencentrales en bestaat voor het grootste deel houtpellets. Houtpellets zijn over het algemeen samengeperst afvalhout en de productie hiervan leidt niet tot het gebruik van extra land. Nederland is voorstander van het introduceren van Europees geharmoniseerde duurzaamheidscriteria voor vaste en gasvormige biomassa om eventuele toekomstige risico’s te ondervangen.

Vloeibare biobrandstoffen worden deels als product geïmporteerd en deels worden grondstoffen geïmporteerd waarvan in Nederland biobrandstoffen gemaakt worden. Het is niet mogelijk om aan te geven welk areaal aan landbouwgrond hiermee gemoeid is, omdat in de beschikbare statistieken geen onderscheid wordt gemaakt tussen directe import uit het land van herkomst en import na doorvoer uit een ander land. Er gelden voor vloeibare biomassa wettelijke duurzaamheidscriteria die waarborgen dat gebieden met een grote biodiversiteit en gebieden met grote koolstofvoorraden zoals onder andere oerbos, natuurbeschermingsgebieden en veengebieden worden beschermd. Daarnaast zijn er biobrandstoffen die niet leiden tot landgebruiksveranderingen omdat ze gebruik maken van afval, reststoffen en residuen.

Zoals ik in het Energierapport heb aangegeven gaat het mij om voldoende netwerkcapacititeit van blijvend goede kwaliteit.

Het bedrag van 42,5 miljoen euro betreft de som van de reguliere uitgaven voor straling en nucleaire veiligheid, de extra inzet in menskracht en extra programmamiddelen die nodig zijn om de plannen van dit en het vorige kabinet te kunnen realiseren. Hierbij gaat het om de kosten van de inzet van de overheid om de EPZ-investeringen ten behoeve van de verlenging van de levensduur van de huidige kerncentrale in Borssele te volgen en te toetsen overeenkomstig wet- en regelgeving. Om dezelfde reden dient de overheid de veiligheid van de nieuwe kerncentrale in Borssele en mogelijk de onderzoekreactor in Petten en de opwaardering van de RID-Delft te beoordelen. Omdat er nog geen vergunningsaanvraag is ingediend, de resultaten van de stresstest voor bestaande centrales nog niet bekend zijn, de Europese evaluatie van de stresstest nog niet is gepubliceerd en ook de veiligheidseisen voor een kerncentrale nog niet in detail zijn uitgewerkt, is de € 42,5 miljoen vooralsnog de beste inschatting van deze kosten.

Verwacht wordt dat de herziening van het Bijdragenbesluit Kernenergiewet 1981 op 1 januari 2013 in werking zal treden.

Nee. Het verhalen van kosten als hier aan de orde vereist een wettelijke grondslag. Artikel 74 van de Kernenergiewet geeft een wettelijke grondslag door te bepalen dat bij de toepassing van de wet betrokken personen een bijdrage in de aan de uitvoering van de Kernenergiewet verbonden kosten verschuldigd zijn. Ambtelijke werkzaamheden in het kader van een informeel voortraject die niet aan behandeling van een aanvraag kunnen worden toegerekend strekken niet tot uitvoering van bepalingen van de Kernenergiewet en kunnen derhalve onder de huidige wetgeving niet in rekening gebracht worden. Desalniettemin zal onderzocht worden of en hoe kosten kunnen worden verhaald.

Het kabinet komt in 2013 met een aanvullend fiscaal innovatiepakket van € 100 miljoen. Ongeveer de helft daarvan wordt ingezet voor een fiscale aftrek om de bijdrage van bedrijven aan de publiek – private samenwerkingsverbanden te stimuleren via een RDA+. Het resterende budget kan deels worden ingezet voor bevordering van de mobiliteit van kenniswerkers (KWR) en deels voor een mogelijke ophoging van het budget van de WBSO. Momenteel wordt de WBSO geëvalueerd en worden de RDA+, de KWR nader vormgegeven. In de loop van 2012 zullen op basis van de uitkomsten de beschikbare middelen worden toegewezen en met uw Kamer worden gedeeld.

Bedrijven investeren uit zichzelf minder in R&D dan maatschappelijk gezien optimaal is. Zij wegen namelijk de kennis-spillovers, waar andere bedrijven van kunnen meeprofiteren, niet mee in hun beslissing. Het maatschappelijke rendement van extra R&D-uitgaven ligt 50 tot 100% boven het private rendement. Dit is de reden waarom de overheid bedrijven stimuleert te investeren in R&D. Het kabinet doet dit op een zo efficiënt mogelijke manier door middel van de RDA die gericht is op het vergroten van het R&D-volume en een generiek karakter heeft.

Generieke maatregelen hebben altijd een bepaalde mate van dead wieght loss; hier staan echter vele voordelen tegenover. Het CPB acht het nu voorgestelde instrument effectiever dan het specifieke innovatiebeleid uit het verleden. Het CPB geeft in haar reactie op de RDA namelijk aan dat een verschuiving van specifieke innovatie-instrumenten naar een meer generiek instrument als de RDA kansrijk is. Dit omdat de efficiëntie van een euro generiek beleid groter is door lagere uitvoeringskosten van de overheid en lagere aanvraagkosten voor subsidies door bedrijven. Ook geeft het CPB aan dat er in de toekomst enige efficiencywinst mogelijk is. Zo hoeven bedrijven maar 1 keer een S&O-verklaring aan te vragen om te kunnen profiteren van de WBSO, de Innovatiebox en de nieuwe RDA. Mede gelet op voorgaande heeft het kabinet reeds aangekondigd de RDA uiterlijk voor het einde van 2016 te evalueren, waarbij de doeltreffendheid en doelmatigheid van de maatregel zal worden bezien.

In de reeks van de tabel op pag. 24 van de Memorie van Toelichting zit voor TNO een bedrag van ca. € 133 mln. in 2012 (voor topsectoren). Dat bedrag neemt in de tijd af tot ca. € 115 mln. in 2015.

Het beleid voor ontwikkelingssamenwerking richt zich op economische groei en zelfredzaamheid van ontwikkelingslanden. Ontwikkelingsdoelstellingen worden daarbij meer en meer geplaatst in een breder mondiaal kader, waar nieuwe uitdagingen en nieuwe spelers zich aandienen. Het kabinet kiest in dat kader voor een focus op landen en speerpunten waar Nederland met zijn kennis en kunde verschil kan maken. Het Nederlands bedrijfsleven uit een aantal topsectoren heeft aangegeven een rol te kunnen en willen spelen bij het oplossen van problemen in ontwikkelingslanden.

Het kabinet vraagt de topteams om met voorstelen op het terrein van ontwikkelingssamenwerking te komen.

EL&I heeft als algemene doelstellingen binnen het internationale domein de verbetering van het klimaat voor internationale handel en investeringen, het versterken van de internationale positie van het Nederlandse bedrijfsleven en (in het kader van duurzame economische ontwikkeling) bijdragen aan oplossingen voor mondiale maatschappelijke uitdagingen, zoals voedselzekerheid, water voor voedsel- en ecosystemen, duurzame energie, schaarser wordende grondstoffen en klimaatverandering.

De bundeling van de krachten van ministeries (EL&I en BZ) is het uitgangspunt, waarbij wederzijdse kennis en netwerken worden ingezet. Bedrijven en kennisinstellingen bieden mogelijkheden voor ontwikkelingssamenwerking en ontwikkelingssamenwerking biedt mogelijkheden voor het bedrijfsleven en kennisinstellingen. Kennis en kunde binnen de topsectoren kan worden ingezet in ontwikkelingslanden als daarom gevraagd wordt. Initiatieven uit het bedrijfsleven kunnen lopen via publiekprivate partnerschappen (ppp’s), maar ook door het bevorderen van handel en investeringen die leiden tot vermindering van armoede.

Ontwikkelingssamenwerking is uiteindelijk pas succesvol als het leidt tot verbetering van de levensomstandigheden in ontwikkelingslanden.

De EL&I programma’s 2g@there (gericht op het ondersteunen van groepen bedrijven in opkomende markten) en het Fonds Opkomende Markten (financiering voor bedrijven in de vorm van een lening, garantie, achtergestelde lening of participatie) krijgen een variant gericht op ontwikkelingsdoelstellingen. EL&I is daarnaast betrokken bij de programma’s ORIO en PSI van BZ. Binnen de Transitiefaciliteit worden door EL&I en BZ gezamenlijk fondsen (ODA en non-ODA) ingezet om de overgangsfase naar een bilaterale economische relatie met partnerlanden te ondersteunen. Economische diplomatie zal worden ingezet ten behoeve van marktordening (bijv. in WTO kader), markttoegang (via bijvoorbeeld economische missies en door inzet van de posten) en het oplossen van problemen die bedrijven ervaren bij internationaal ondernemen (trouble shooting, via onder meer het Meldpunt Handelsbelemmeringen en door inzet van de posten).

Het kabinet wenst interdepartementale samenwerking ten aanzien van ontwikkelingssamenwerking te bevorderen. Het ministerie van EL&I versterkt de concurrentiekracht van Nederland, bevordert een open wereldeconomie en duurzame globalisering. EL&I zet in op een economisch toonaangevend Nederland met topsectoren van wereldformaat die ook in ontwikkelingslanden actief zijn. EL&I en Buitenlandse Zaken werken dan ook nauw samen bij het betrekken van het bedrijfsleven uit de topsectoren bij ontwikkelingssamenwerking. EL&I zet daartoe eigen capaciteit, netwerken en middelen in, ook via de ambassades (bijvoorbeeld economische diplomatie), middels publiekprivate partnerschappen en kennisuitwisseling.

Specifiek op de thema's water en voedselzekerheid wordt gezamenlijk invulling gegeven aan de bilaterale en multilaterale activiteiten. EL&I beoordeelt de meerjarige plannen van de ambassades mee en geeft mede invulling aan de multilaterale inzet. In het kader van het topsectorenbeleid kunnen initiatieven die de economie en maatschappij in ontwikkelingslanden versterken worden ondersteund door programma’s voor ontwikkelingssamenwerking. Zo is € 55 miljoen geraamd voor publiek–private partnerschappen (€ 25 miljoen voor voedselzekerheid/private sector ontwikkeling en € 30 miljoen voor water). Waar het de besteding van fondsen uit ODA middelen betreft ligt het voortouw en de eindverantwoordelijkheid bij Buitenlandse Zaken. Hierbij staan ontwikkelingsdoelstellingen voorop.

Het betrekken van bedrijfsleven bij fondsen van internationale financiële instellingen verloopt via een door EL&I en BZ gezamenlijk opgezet platform. Binnen de Transitiefaciliteit wordt door EL&I en BZ gezamenlijk fondsen (ODA en non-ODA) ingezet om de overgangsfase naar een bilaterale economische relatie met partnerlanden te ondersteunen.

De middelen in de tabel in de Bedrijfslevenbrief zijn middelen die beschikbaar zijn voor de topsectoren. Dit betreft zowel nieuwe als reeds belegde middelen. Het overzicht geeft daarmee een integraal beeld ivan de rijksmiddelen voor de topsectoren.

Bij begroting 2012 heeft het kabinet extra middelen beschikbaar gesteld. Voorbeelden hiervan zijn het aanvullend fiscaal innovatiepakket (RDA+, WBSO, KWR) en (deels) het Innovatiefonds. Om het Innovatiefonds MKB+ een vliegende start te geven in deze kabinetsperiode is € 135 mln. naar voren gehaald. Hierdoor kan o.a. het budget voor het Innovatiekrediet in 2012 worden verdubbeld.

De genoemde bedragen betreffen kasuitgaven. Door vertragingen of verschuivingen in het kasritme kunnen fluctuaties ontstaan.

De beschikbare middelen voor topsectoren «bevorderen innovatiekracht topsectoren» dalen van ruim 150 mln. euro in 2012 tot 90 mln. euro in 2015. De daling van de beschikbare middelen hangt voornamelijk samen met aflopende voormalige FES-gelden voor TTI's en PPS consortia en aflopende Innovatieprogramma’s.

De beschikbare middelen voor topsectoren «bevorderen innovatiekracht topsectoren» dalen van ruim 150 mln. euro in 2012 tot 90 mln. euro in 2015. De daling van de beschikbare middelen hangt voornamelijk samen met aflopende voormalige FES-gelden voor TTI's en PPS consortia en aflopende Innovatieprogramma’s.

In februari jongstleden is bij een bezoek aan het TTI aangegeven dat de minister zich zal inspannen om een deel van de middelen uit het compensatiepakket Zuiderzeelijn voor het Ruimtelijk Economisch Pakket die op de begroting staan (het «Rijks REP») voor continuering van het TTI-Wetsus in te zetten. In juli is er vanuit het ministerie hierover met de drie noordelijke provincies gesproken. Door deze provincies wordt de inzet gesteund. Vanuit het ministerie en provincies is er dan ook in principe bereidheid om middelen uit het Rijks REP voor het TTI in te zetten. Dit is in de kabinetsreactie ook aangegeven.

De uiteindelijke omvang van de in te zetten middelen zal aan moeten sluiten bij de innovatiecontracten. Het kabinet wil af van PPS-programma’s met onzekere financieringsbasis en wil initiatieven meer bundelen. Vraagsturing staat daarbij centraal. Daarom wil het kabinet dat partijen uit de gouden driehoek zich inhoudelijk en financieel committeren voor een gezamenlijke innovatie-agenda voor de hele keten van fundamenteel onderzoek tot valorisatie. Daarbij gaat het om álle relevante partijen. Naast het ministerie dus óók de private partijen, vakdepartementen, regionale overheden, NWO, TNO en de kennisinstellingen.

Zie antwoord vraag 105.

De mutatie betreft het doorschuiven van middelen om in 2012 en verder invulling te kunnen geven aan het topsectorenbeleid. In 2011 is daarom geen subsidieregeling opengesteld, waardoor de uitgavenbudgetten in latere jaren tot betaling zullen komen. De negatieve bedragen die voor energie-innovatie en energiebesparing vermeld staan onder het financieel kader betreffen verminderingen in de voorziene uitgaven ten opzichte van de standen van de Voorjaarsnota, de positieve bedragen betekenen een toename.

De € – 5,0 mln. maakt onderdeel uit van een kasschuif. In totaal wordt € 135 mln. naar voren gehaald in de jaren 2012–2015 om het Innovatiefonds MKB+ een vliegende start te geven binnen deze kabinetsperiode. Deze € 135 mln. wordt gevonden in de jaren 2016 tot 2023, waarbij in 2016 € 5 mln. wordt afgeboekt. Er wordt per saldo geen geld onttrokken uit het Innovatiefonds.

De apparaattaakstelling is specifiek ingevuld en verdeeld over de DG’s, stafdirecties, diensten, ZBO/RWT’s en overige organisaties die voor EL&I werkzaam zijn. Een nadere toelichting is opgenomen in artikel 40 van de EL&I begroting. Er is geen sprake van aanvullende bezuinigingen.

Voor de schadedeclaraties op borgstellingen verstrekt in voorgaande jaren is jaarlijks een kasbudget beschikbaar. Aangezien de ontwikkeling van de schadedeclaraties sterk afhankelijk is van de conjunctuur kent dit kasbudget een zeer wisselende over- danwel onderuitputting. Beide situaties worden in eerste instantie gecompenseerd binnen hetzelfde begrotingsartikel. Daarna is compensatie binnen de overige artikelen van de EL&I begroting mogelijk. De dekking voor de hogere schadedeclaraties van € 29 mln. wordt met name gevonden binnen hetzelfde begrotingsartikel 13 (Een excellent ondernemingsklimaat) en artikel 14 (Een doelmatige en duurzame energievoorziening).

De verhoging van de raming voor schade-uitgaven in 2011 met € 29 mln. is gebaseerd op de ontwikkeling van de schade in 2011 en een verwachting van de banken die de BMKB uitvoeren van het aantal declaraties dat ingediend zal worden.

Zie het antwoord op vraag 48.

De 2,1 miljoen euro is toegekend in de voorjaarsnota ten behoeve van lopende activiteiten in het kader van duurzaamheid waaronder de maatschappelijke dialoog, kennisvalorisatie en communicatie, de Wetenschappelijk Technologische Commissie voor de Biobased Economy, inventarisatie van belemmerende wet- en regelgeving en internationale samenwerking. De omzet in de topsectoren (chemie, agro-food, energie, tuinbouw, logistiek en life science) is een veelvoud van dit bedrag. Het programma BBE stimuleert en faciliteert de biobased economie in al deze sectoren onder meer in ondersteuning bij onderzoek en innovatie, maar ook via andere bronnen zoals FES.

Het Businessplan Biobased economy «een punt op de horizon» geeft een overzicht van de omvang van onderzoek- en innovatie programma’s in de biobased economy (http://www.top-sectoren.nl/chemie). Het gaat hier om programma’s gericht op R&D, innovatie en demonstratie die bedrijven, kennisinstellingen en overheid gezamenlijk financieren en gericht zijn op R&D en kennisvalorisatie. De omvang van de hieruit voortvloeiende en samenhangende private RD is niet bekend. Bij de uitwerking van het topsectorenbeleid zal in samenwerking met het bedrijfsleven de inzet voor onderzoek en innovatie worden versterkt, waarbij onder andere aandacht besteed zal worden aan monitoring.

Nee. Wel is een aantal regelingen, waarvan jaarlijks opnieuw besloten wordt of deze opengesteld worden, dit jaar niet opengesteld in verband met de veranderde prioriteitsstelling en de topsectoren-aanpak.

Voor de demonstratieprojecten die de hele CCS-keten omvatten, dus zowel CO₂-afvang, -transport als -opslag is het verwachte CO₂-effect als volgt:

• – het ROAD-project: 5,5 Mton CO₂ over een periode van 5 jaar.

• – het Green Hydrogenproject (voor dit project is een subsidieaanvraag ingediend voor de Europese NER300-regeling): 5 Mton CO₂ over een periode van 10 jaar.

Voor de jaren 2012 e.v. staat voor CCS een bedrag van in totaal circa € 216 miljoen op de EL&I begroting. Van dit bedrag is een belangrijk deel inmiddels al juridisch verplicht. Daarnaast zijn er op dit moment initiatieven in ontwikkeling en in behandeling die beslag leggen op een belangrijk deel van het resterende budget. Dit alles maakt het doorschuiven van substantiële bedragen van CCS naar SDE+ moeilijk tot onmogelijk. De effectiviteit van verschillende opties voor CO₂-reductie is daarnaast onderwerp van de motie Verburg (TK 2010–2011, 32 343, nr. 20). Daarin wordt de regering verzocht «de effectiviteit en rentabiliteit alsmede de mate van overheidsstimulering van verschillende mogelijkheden tot CO₂-reductie te onderzoeken». In reactie op deze motie zal de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu dit najaar de uitkomsten van een onderzoek waarin de effectiviteit van de verschillende CO₂-reductie maatregelen in kaart worden gebracht aan de Kamer toezenden.

Ja, dat klopt. Er is geen geld op de begroting gereserveerd voor CCS-projecten in Noord-Nederland of nieuwe CCS-projecten.

De verantwoordelijkheid voor het toepassen van een CO₂-mitigerende maatregel zoals CO₂-afvang en -opslag onder zee ligt primair bij de bedrijven zelf. Het kabinet heeft geen voornemen om een CCS-verplichting in te voeren. Afhankelijk van de concrete voornemens van RWE/Essent op dit punt zal alsdan bezien worden in hoeverre het kabinet hierbij een ondersteunende rol kan spelen. In het algemeen stimuleert het kabinet de ontwikkeling van CCS om ervoor te zorgen dat CCS – indien nodig – tijdig industriebreed kan worden ingezet door de sectoren die grote hoeveelheden CO₂-uitstoten. Het kabinet zet in op het verkrijgen van Europese financiering voor demonstratieprojecten.

Ja, het kabinet beschouwt het tegengaan van schooluitval als een prioriteit. Vanuit het onderwijsstelsel bezien is sprake van algemeen onderwijsbeleid op dit dossier waarvoor de minister van EL&I gezamenlijk met de minister en staatssecretaris van OCW kabinetsverantwoordelijkheid draagt. Met deze gezamenlijke aanpak gelden voor het gehele onderwijs dezelfde generieke maatregelen en doelen.

Het gaat hierbij om schoolmaatschappelijk werk voor het mbo en dus niet over schoolmaatschappelijke stages. De middelen komen voort uit de motie Hamer, Slob en Van Geel (Kamerstuk 31 700, nr. 15) gericht op het tegengaan van voortijdig schoolverlaten door het schoolmaatschappelijk werk uit te breiden. De geoormerkte middelen stonden voorheen op de OCW begroting en zijn ook voor het groen onderwijs bedoeld. De middelen worden beschikbaar gesteld via een subsidieregeling. Bij begroting 2012 is het aandeel van deze middelen voor het groen onderwijs overgeheveld naar de begroting van EL&I. In concreto gaat het dus niet om extra gelden, maar om bestaande kabinetsgelden welke nu via de begroting van EL&I worden begroot en verantwoord.

Bij het opleggen van de taakstelling aan dienstonderdelen van EL&I is gerekend met een bedrag per fte van € 90 000, opgebouwd uit € 70 000 personele uitgaven en € 20 000 materiële uitgave.

Het ministerie van EL&I streeft ernaar om medewerkers, van wie als gevolg van de taakstelling de functie komt te vervallen, te begeleiden van werk naar werk. Voor de komende jaren zijn hiertoe middelen gereserveerd voor sociaal flankerend beleid. In het jaar 2012 dient 18% van de in 2015 te realiseren apparaatstaakstelling gerealiseerd te worden. Op dit moment valt nog geen uitsluitsel te geven of er in 2012 al dan niet sprake zal zijn van gedwongen ontslagen.

Ja. De verliezen bedragen in 2010 € 65 mln. In 2009 en 2008 was dit respectievelijk € 56 mln en € 30 mln. De toename is te verklaren door de financiële crisis, waardoor meer bedrijven in problemen zijn gekomen en kredieten niet kunnen aflossen. In 2011 is nu € 56 mln geraamd, bij Tweede Suppletoire Begroting zal dit bedrag geactualiseerd worden naar meest recente inzichten. De schaderaming voor 2012 wordt in het voorjaar geactualiseerd, uitgaande van de conjuncturele ontwikkeling. In de Bedrijfslevenbrief is een pakket aan maatregelen aangekondigd om de BMKB op termijn kostendekkend te maken.

Aan Syntens wordt in 2011 € 33 mln. subsidie verstrekt. Deze subsidie wordt verstrekt voor het uitvoeren van het activiteitenplan van Syntens. Voor 2012 en 2013 wordt op deze subsidie een efficiëntiekorting van 5% geheven. In 2014 wordt geen subsidie meer gegeven. Verschillen tussen de 33 mln en de 29,6 mln worden veroorzaakt door het kasritme waarin deze middelen stonden gereserveerd op de EL&I-begroting.

De korting op cofinanciering staat in relatie tot het kabinetsstandpunt cohesiebeleid voor de periode 2014 en verder. Het kabinet is van mening dat idealiter de middelen terecht moeten komen in de minst ontwikkelde regio's van de minst ontwikkelde lidstaten. In die situatie is geen sprake van structuurfondsprogramma's binnen Nederland waar cofinanciering voor ingezet dient te worden. Indien Nederland wel EFRO middelen zal ontvangen zal er net als in de huidige programmaperiode nationale cofinanciering moeten plaatsvinden. Dan moet in overleg met de decentrale overheden bezien worden hoe de nationale cofinanciering wordt vorm gegeven.

De tabel op pagina 34 van de EL&I begroting geeft weer op welke posten is omgebogen in het kader van de € 550 mln subsidietaakstelling. De bedragen die overblijven zijn opgenomen in de tabellen «budgettaire gevolgen van beleid», zoals die zijn opgenomen bij de algemene doelstelling van de beleidsartikelen en in de tabellen «financieel overzicht instrumentarium» bij de operationele doelstellingen.

De schatting is dat van de Nederlandse huishoudens momenteel circa 98% toegang kan krijgen tot internet met een snelheid van minimaal 30 Mbps. De momenteel ongeveer 2% van de huishoudens die dat nog niet heeft, bevindt zich veelal in dunbevolkte gebieden waar uitrol van een vaste breedband infrastructuur vooralsnog onrendabel is. Daar is echter nog ruimte voor groei via met name snellere satelliet- en mobiele technologie.

De schatting is dat ruim 90% van de Nederlandse huishoudens momenteel toegang kan krijgen tot internet met een snelheid van 100 Mbps. Thans wordt gewerkt aan een breedbandmonitor die een nauwkeuriger beeld zal opleveren. Deze breedbandmonitor zal de ontwikkelingen van de groei in de beschikbaarheid van zeer snelle breedbandaansluitingen in kaart brengen.

Geld uit Europese structuurfondsen zou in principe hiervoor kunnen worden gebruikt; er is echter geen sprake van geld uitsluitend bedoeld voor de aanleg van snel internet in buitengebieden. Uit Europese structuurfondsen ontvangt Nederland voor de periode 2007–2014 zo’n 1.8 miljard euro (cofinanciering). De besteding van deze middelen is in 2007 vastgelegd in het Nationaal Strategisch Referentiekader, een overeenkomst tussen Rijk, Provincies en Gemeenten. De aanleg van ICT infrastructuur is daarin niet opgenomen omdat andere prioriteiten zijn gesteld. Er is daarmee tot 2014 geen geld uit Europese structuurfondsen beschikbaar voor aanleg van snelle internetverbindingen. De verwachting is overigens dat de snelheid van internet in de buitengebieden de komende jaren substantieel toeneemt door onder andere snellere satelliettechnologie en de uitrol van nieuwe mobiele netwerken. N.B. Eurocommissaris Kroes heeft begin oktober aangekondigd een nieuwe «Connecting Europe Facility» op te richten voor de uitrol van breedbandinternet (vanaf 2014). De leden Schaart en Dijkhoff (beiden VVD) hebben naar aanleiding daarvan Kamervragen gesteld (TK 2011–2012, 2011Z19557). Deze worden separaat beantwoord.

Nederland kent een hoog beschermingsniveau voor consumenten. Voor een belangrijk deel is dit toe te schrijven aan private arrangementen die consumentenorganisaties en ondernemersorganisaties met elkaar zijn overeengekomen. De afgelopen jaren is door de overheid een stevig, op het private fundament aanvullend, consumentenbeleid gevoerd. Dit beleid kenmerkt zich allereerst door het vergroten van de kennis van rechten en plichten van consumenten en ondernemers. Verder door het verbreden van de mogelijkheden van laagdrempelige geschilbeslechting en tenslotte door het toezien op de naleving van het consumentenrecht door de Consumentenautoriteit. De private arrangementen en het overheidsbeleid dragen eraan bij dat de positie van Nederlandse consumenten op de markt, en ook binnen de EU, relatief sterk genoemd kan worden. Dit beleid wordt de komende jaren gecontinueerd. Voorts zal ik in de consumentenagenda die ik in november aan uw Kamer zal doen toekomen, ook een aantal nieuwe acties aankondigen om de relatief sterke positie van de Nederlandse consument ook voor de toekomst veilig te stellen.

Deze ambitie volgt uit de Europese breedband ambities voor 2020, zoals overgenomen in de Digitale Agenda (TK 2010–2011, 29 515, nr. 331). Zij is enerzijds gebaseerd op een grotere beschikbaarheid van breedbandige netwerken en anderzijds op het ook daadwerkelijk door consumenten afnemen van abonnementen met een hoge snelheid vanwege toenemende behoefte daaraan.

Er is geen concrete waarde gedefinieerd voor de hoogte van de HHI. De HHI is een index waarin twee concurrentie aspecten tot uitdrukking komen. De eerste is het aantal marktpartijen; de tweede zijn de respectieve marktaandelen. Hoe hoger het aantal marktpartijen, hoe lager de HHI. Maar ook: hoe evenwichtiger de verdeling van de marktaandelen, hoe lager de HHI. Om het met een heel concreet voorbeeld te illustreren: de HHI voor de markt van mobiele netwerkaanbieders wordt thans bepaald door drie partijen. Als deze elke een even groot marktaandeel zouden hebben (elk 33%) dan zou de HHI uitkomen op ongeveer 3300 (dat is de som van de kwadraten van de marktaandelen). De werkelijke HHI zit echter op ongeveer 3750 en dat komt door de verschillende marktaandelen (één grote marktpartij en twee kleinere). Daling van die waarde kan bewerkstelligd worden door meer concurrentie, die zich uit in het aantal aanbieders en/of een gelijkmatiger verdeling van de marktaandelen. Het kabinet en de Kamer willen meer toetreders tot de markt voor mobiele telecommunicatiediensten. Hoeveel partijen uiteindelijk een duurzame plek weten te behalen en behouden, zal de markt uitwijzen. Er is voor de komende veiling ruimte gereserveerd voor minimaal twee nieuwkomers. Bij vijf partijen is de minimale HHI 2000, maar dan is wel uitgegaan van gelijke marktaandelen. Indien de marktaandelen verschillen (er is bijvoorbeeld één grote partij), dan ligt de HHI hoger dan de genoemde 2000.

Het PIANOo Programma bestaat uit activiteiten die door het expertisecentrum PIANOo worden uitgevoerd, alsmede uit de ontwikkeling en exploitatie van TenderNed (het systeem voor electronisch aanbesteden). Voor PIANOo is in de komende drie jaar jaarlijks 1,2 miljoen euro beschikbaar. De rest van het budget is bestemd voor TenderNed.

Het wetsvoorstel Aanbestedingswet en het aanvullend beleid (waaronder de instelling van de commissie van aanbestedingsexperts) geven aanleiding voor een stevig expertisecentrum waar aanbestedende diensten op terug kunnen vallen. Binnenkort stuur ik u de uitkomsten van de evaluatie die dit voorjaar heeft plaatsgehad naar de taakvervulling van PIANOo in de afgelopen periode. Gezien de uitkomsten van de evaluatie en het onverminderde belang om de aanbestedingspraktijk van aanbestedende diensten verder te professionaliseren, zal de instellingstermijn van PIANOo opnieuw met drie jaar worden verlengd. PIANOo zal zich daarbij gaan richten op het verder verstevigen van haar kenniscentrumfunctie. Daarnaast blijft in beperkte mate ruimte voor netwerkactiviteiten op basis van externe financiering door gebruikers.

Geplande bestedingen PIANOo voor 2012:

Website, bestaande uit informatie over aanbesteden	240 000
Vragenloket	270 000
Handreikingen over aanbesteden	70 000
Secretariaat commissie van aanbestedingsexperts	210 000
Bedrijfsvoering	225 000
Communicatie	180 000
Onvoorzien	5 000
Totaal	1 200 000

Voor een overzicht van de geplande bestedingen van TenderNed verwijs ik u naar het antwoord op vraag 136.

Een raming van de financiering van de verschillende onderdelen is als volgt:

bijdrage internationale verdragen	0,3
beheer en verwezenlijking meetstandaarden	8,9
toezicht Metrologiewet en Waarborgwet 1986	3,4
assistentie en (internationale) vertegenwoordiging	0,9
subsidie research meetstandaarden	1,2
Totaal	14,7

PIANOo is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Daarom vallen de personele – en materiële (bureau)kosten van PIANOo onder de apparaatskosten van het ministerie. Uit het programma PIANOo worden de kosten voor activiteiten met betrekking tot het expertisecentrum van PIANOo bekostigd. Voor een overzicht van de geplande bestedingen van PIANOo verwijs ik u naar het antwoord op vraag 132.

Zoals ik in het antwoord op vraag 132 heb aangegeven zal PIANOo in 2012 activiteiten uitvoeren, die samenhangen met haar kenniscentrumfunctie. Activiteiten op het gebied van duurzaamheid zullen alleen worden uitgevoerd, voor zover deze met de kenniscentrumfunctie samenvallen. Dit houdt in dat PIANOo voorlichting via haar website zal geven en vragen over duurzaam inkopen zal beantwoorden. Andere activiteiten op het gebied van duurzaam inkopen, zoals het organiseren van bijeenkomsten, zal PIANOo alleen uitvoeren indien daarvoor externe financiering kan worden gevonden.

Op 6 mei 2010 heb ik uw Kamer in antwoord op schriftelijke vragen van de leden Vietsch en Ten Hoopen een overzicht gegeven van de kosten van het project TenderNed (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, aanhangsel 2398). Dit overzicht is nog steeds actueel. Het project TenderNed is gestart in januari 2007 en is onder te verdelen in een drietal periodes. De eerste periode bestond uit het aanpassen en in gebruik nemen van het prototype TenderNed van ProRail en het opzetten van een project voor landelijke invoering. De tweede periode bestond uit nieuwbouw door Stichting ICTU, het afbouwen van de exploitatie van het prototype, het opbouwen en inrichten van de exploitatie voor de nieuwbouw en het voorbereiden van de implementatie. Deze periode duurde van april 2008 tot en met mei 2009. Aan het einde van deze periode bleek uit onafhankelijk onderzoek dat de innovatieve techniek die door ICTU werd gebruikt, risico’s meebracht voor de realisatie en het toekomstige onderhoud van TenderNed.

Naar aanleiding daarvan is besloten de bouw van TenderNed voort te zetten op basis van meer conventionele techniek. Uit het genoemde onderzoek is ook gebleken dat het eerder opgestelde functioneel ontwerp van TenderNed van goede kwaliteit is. De derde periode is de huidige periode, waarbij TenderNed door een marktpartij wordt afgebouwd. Deze periode duurt van mei 2009 tot en met december 2012. Voor deze laatste periode zijn qua kosten inbegrepen: detailontwerp, aanbestedingsbestek, bouw en technische regie op de bouw, testen, externe audits en onderzoeken, gebruikersbegeleiding en pilots, communicatie en personele en materiële apparaatskosten. De kosten voor TenderNed kunnen worden uitgesplitst in programmakosten (bouw- en implementatiekosten), apparaatskosten voor het projectteam van TenderNed en exploitatiekosten. Tegenover de kosten voor TenderNed staan de baten uit lastenreducties voor bedrijven en aanbestedende diensten. Zoals aangegeven in de Memorie van Toelichting bij de aanbestedingswet (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 32 440, nr. 3) overstijgen deze baten de kosten ruimschoots. Op basis van het bovenstaande kwalificeert TenderNed zich vanaf 2009 als een groot ICT-project van het Rijk, waarover de minister van Binnenlandse Zaken jaarlijks aan de Tweede Kamer rapporteert. Na afronding van de bouw zal vanaf januari 2013 de beheerfase van TenderNed intreden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen functioneel beheer en technisch beheer. Op dit moment vindt een verkenning plaats naar mogelijke partners om het functioneel beheer onder te brengen. De DICTU voert op dit moment een gedeelte van het technische beheer uit. Omdat in deze fase nog wordt gebouwd aan het systeem TenderNed is er nog geen inzicht te geven in de onderhoudskosten en de kosten voor het functionele en technische beheer. Het is daarom op dit moment niet goed mogelijk een vergelijking te maken met de aanbestedingskalender. Hierbij komt dat TenderNed het gehele aanbestedingsproces van aankondiging tot gunning digitaal ondersteunt en de aanbestedingskalender enkel ziet op het doen van aankondigingen. Dit maakt het lastig om beide systemen één op één te vergelijken.

In de Memorie van Toelichting bij de aanbestedingswet (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 32 440, nr. 3) wordt aangegeven op welke wijze TenderNed bijdraagt aan het ondersteunen en verder professionaliseren van de aanbestedingspraktijk. Door de verplichting alle aankondigingen op een centrale plaats te publiceren, hoeven ondernemers niet langer op verschillende plaatsen te zoeken. Hierdoor besparen zij tijd en dus lasten. Daarnaast hoeven aanbestedende diensten geen statistische gegevens met betrekking tot aanbestedingen meer aan te leveren aan het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, dat deze op grond van de aanbestedingsrichtlijnen aan de Europese Commissie moet rapporteren (statistiekverplichting). Deze statistische gegevens komen centraal beschikbaar door TenderNed. Dit bespaart lasten voor aanbestedende diensten en vergroot de betrouwbaarheid van de statistieken. TenderNed gaat met het aankondigingenplatform een dienst van algemeen economisch belang vervullen.

Op basis van de Wet implementatie rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden zijn aanbestedende diensten verplicht om in aanbestedingen boven de Europese drempelwaarde aan alle in de procedure betrokken ondernemers een (schriftelijke) mededeling te doen als zij de betreffende opdracht niet krijgen. Die mededeling moet zijn voorzien van redenen die relevant waren voor de keuze van de aanbestedende dienst. Met het wetsvoorstel nieuwe Aanbestedingswet, dat op dit moment ter behandeling bij de Tweede Kamer ligt, worden aanbestedende diensten verplicht om ook bij aanbestedingen onder de Europese drempelwaarde een ondernemer aan te geven waarom een opdracht niet is verkregen.

Er zullen maandelijks acties worden georganiseerd over een specifiek thema gericht op consumenten met betrekking tot dat thema. Hiermee werkt ConsuWijzer aan de groei van de naamsbekendheid en aan het bevorderen van de zelfredzaamheid en assertiviteit van consumenten. Het gaat hier o.a. om artikelen in dag en weekbladen, ConsuWijzer heeft bijvoorbeeld een wekelijkse column in SPITS!, optredens op radio en in tv programma's in combinatie met online instrumenten.

De onder «Veiligheid en frequenties» opgenomen reeks beperkt zich niet alleen tot deze onderwerpen. De middelen worden ook aangewend voor markt- en regelgeving, nummers en internetdomeinnamen. Dat houdt in dat ook niet zondermeer kan worden gesteld dat er op veiligheid flink wordt gekort. Het aandeel dat wordt ingezet voor de doelstelling van een «gerechtvaardigd vertrouwen», zal niet substantieel afnemen. Zie hiervoor ook het antwoord op vraag 142. Daarnaast worden ook andere instrumenten zoals zelfregulering en – indien nodig – regelgeving ingezet om de genoemde doelstelling te bereiken. De variaties in de reeks (aflopende en dan weer oplopend) zijn het gevolg van de taakstelling en het feit dat de reeks – in tegenstelling tot voorgaande jaren – op kasbasis is gepresenteerd.

In onderstaande tabel zijn de bedragen opgenomen waarbij voor 2011 en 2012 geldt dat dit nog prognoses zijn.

Maatregel	2010	2011	2012
Publiek-private samenwerking en informatie-uitwisseling (informatieknooppunt Cybercrime)	€ 1,5 miljoen	€ 0,9 miljoen	€ 0,9 miljoen
Onderzoeken, in het licht van onder meer NCO-T, Project ICT-verstoring (CAET/IRB), Platform Internetveiligheid, botnets	€ 0,5 miljoen	€ 0,5 miljoen	€ 0,5 miljoen

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de 5 sectoren (SBI) met het grootste aantal statistiekuitvragen. De SBI–indeling kent in totaal 56 sectoren. In de overige 51 sectoren bedraagt het totaal aantal statistiekuitvragen op jaarbasis ongeveer 600 duizend.

Sector/branche (volgens Standaardbedrijfsindeling (SBI)	Statistiekuitvraag per jaar in aantallen (x 1000)
Groothandel en handelsbemiddeling	242
Detailhandel en reparatie van consumentenartikelen	214
Overige zakelijke dienstverlening	116
Bouwnijverheid	90
Logies-, maaltijden- en drankenverstrekking	63

Van de verplichte enquêtes die door het CBS aan Nederlandse bedrijven worden gestuurd zijn gebaseerd op Europese verordeningen

De lastendruk bij bedrijven veroorzaakt door het CBS wordt jaarlijks gemeten. Aanvullend op de inspanningen die het CBS reeds verricht om de lasten voor het bedrijfsleven zo laag mogelijk te houden, heeft het CBS voor deze kabinetsperiode een aantal aanvullende reductie maatregelen voorgesteld, die, afhankelijk van benodigde wijzigingen in Europese regelgeving, kan leiden tot een maximale reductie van het aantal uitvragen van zo’n 200 000–300 000, wat overeenkomt met een reductie- percentage van de administratieve lasten tussen de 20% en 30%.

Het innovatiefonds MKB+ is bedoeld als financiële ondersteuning van (risicokapitaal)investeringen in innovatie die een substantiële groei voor de onderneming kunnen betekenen. Het fonds richt zich hierbij zowel op ondernemingen die al winst maken en op ondernemingen die nog geen winst maken. Hier vallen (universitaire) start-ups nadrukkelijk ook onder. Daarnaast klopt de aanname in de vraag niet dat de RDA niet van toepassing zou zijn op (universitaire) start-ups. Bedrijven die (nog) geen winst maken, waaronder startende ondernemers, kunnen hun RDA dankzij de mogelijkheid van verliesverrekening terugwentelen naar jaren waarin wel winst werd gemaakt, dan wel meenemen naar de toekomst.

Nee. Het kabinet hanteert een top 5 doelstelling voor de positie van Nederland bij de Global Competitiveness Index. Die doelstelling is geformuleerd voor 2020. Voor de positie van Nederland in het Innovation Union Scoreboard en bij het aantal octrooien dat bij WIPO is aangevraagd, geldt geen vergelijkbare kwantitatieve doelstelling. Wel wordt beoogd de positie van Nederland bij deze twee kengetallen te verbeteren, teneinde een sterkere positie op het terrein van innovatie in te nemen. Een sterke innovatiepositie werkt vervolgens positief door in de positie van Nederland binnen de Global Competitiveness Index.

Het nieuwe bedrijfslevenbeleid betekent dat het merendeel van de middelen voor TNO in de komende jaren zal worden ingezet voor de innovatiecontracten in het kader van het topsectorenbeleid. Er zullen ook middelen beschikbaar zijn voor maatschappelijke vragen. Deze beweging wordt ingezet in 2012, en komt de jaren daarna tot volle ontplooiing.

De parameters van de WBSO zijn met de introductie van het crisispakket in 2009 en 2010 verhoogd om te zorgen voor het verbeteren van de liquiditeit van ondernemers en het behoud van de werkgelegenheid van kenniswerkers. Deze intensivering is in 2011 voortgezet. Dit waren tijdelijke maatregelen die in 2012 aflopen. Daarnaast moet volgens de budgetsystematiek de overschrijding van het budget uit 2010 komend jaar worden gecompenseerd. Die overschrijding is vooral het gevolg van de vele nieuwe gebruikers. Het wegvallen van het crisispakket en het dekken van de overschrijding zou leiden tot versobering van de WBSO tot onder het niveau van vóór de crisis. Het kabinet acht dit onwenselijk en heeft daarom extra budget beschikbaar gesteld om de WBSO in ieder geval te kunnen handhaven op het pre-crisis niveau. De parameters (behalve het plafond) zijn zodoende teruggebracht naar het oorspronkelijke niveau van 2008.

Bijgaand treft u een overzicht van de parameters van de van de jaren 2008–2013.

	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Loongrens 1e schijf	110 000	150 000	220 000	220 000	110 000	150 000
Plafond (max. WBSO)	8 mln	14 mln	14 mln	14 mln	14 mln	8,5 mln
Percentage over 1e schijf	42%	50%	50%	50%	42%	45%
Percentage 1e schijf starters	60%	64%	64%	64%	60%	60%
Percentage over 2e schijf	14%	18%	18%	18%	14%	14%

In 2009 waren er 51 kennisinstellingen die gebruik maakte van de S&O afdrachtvermindering (WBSO). De aangevraagde gezamenlijke afdrachtvermindering voor de 51 kennisinstellingen beliep € 18 mln. In 2010 waren er 48 kennisinstellingen, met een gezamenlijke afdrachtvermindering van € 22 mln.

Kennisinstellingen komen alleen in aanmerking voor de S&O afdrachtvermindering (WBSO) indien zij speur- en ontwikkelingswerk verrichten in opdracht van een onderneming, een samenwerkingsverband van degenen die een onderneming drijven of een product- of bedrijfschap. Met de maatregel is beoogd dat het genoten voordeel wordt doorgegeven aan de ondernemers waarvoor de opdracht wordt verricht. Organisaties die gebruik maken van de S&O afdrachtvermindering voor onderzoek in opdracht voor een onderneming zijn o.a. universiteiten, universitaire medische centra, onderzoeksinstituten en Hbo-instellingen.

De daling van financiering betekent voor de lucht- en ruimtevaartsector dat de specifieke regelingen zijn afgebouwd of verminderd. De sector kan uiteraard gebruik maken van de generieke regelingen.

Voor de luchtvaartsector vindt «matching» van Europese programma’s plaats via de financiering door de overheid van het vraaggestuurde meerjarige onderzoekprogramma van het NLR dat wordt uitgevoerd in het kader van Kennis voor Beleid. Voor de ruimtevaartsector is geen matching van Europese programma´s vanuit de overheid. Wel is het zo dat Nederland inschrijft in R&D programma´s van ESA en dat volgens de geo-return regeling die investering terugkomt in de vorm van industriële contracten. De volgende inschrijving zal bij de ESA Ministersconferentie in 2012 plaatsvinden. De daling van financiering heeft niet direct invloed op de ESA ESTEC vestiging in Nederland.

x € 1 mln.	2012	2013	2014	2015
Ruimtevaart	64,141	61,966	81,078	34,066

Inschrijvingen in R&D programma’s van ESA vinden eens in de vier jaar plaats tijdens een Ministersconferentie. De eerstvolgende conferentie zal in november 2012 worden gehouden. Wat de Nederlandse (financiële) inzet hierbij zal zijn kan nu nog niet aangeven omdat dit afhankelijk is van de voorstellen van ESA m.b.t. de voortzetting van lopende programma’s en het starten van nieuwe programma’s. De voorbereiding van deze voorstellen zijn recent door ESA gestart en neemt ruim een half jaar in beslag. Ik verwacht de Kamer in de tweede helft van 2012 te kunnen informeren over de concrete voorstellen van ESA en over de door het kabinet voorgenomen Nederlandse inzet daarbij tegen de achtergrond van dalende beschikbare financiering.

Zowel voor het fundamentele als voor het toegepaste onderzoek geldt dat er middelen beschikbaar blijven die buiten de topsectoren om kunnen worden ingezet.

Fundamenteel onderzoek

De totale Rijksbijdrage aan NWO/KNAW bedraagt in 2011 ongeveer 700 miljoen euro (NWO 604 en KNAW 93 miljoen). Dit bedrag zal door de jaren heen wat afnemen. Daarnaast hebben NWO en KNAW ook inkomsten van bedrijven, overige derden en overige baten. Dit geldt eveneens voor KNAW.

Het aandeel van de onderzoeksmiddelen van KNAW voor wetenschappelijk onderzoek dat gericht gaat worden op innovatie in de topsectoren is € 90 mln. in 2012, € 175 mln. in 2013, € 260 in 2014 en € 350 mln. in 2015. Ten opzichte van de totale baten van NWO en KNAW betekent dit dat er van 2011 tot 2015 jaarlijks een groter deel van de baten gericht gaat worden op de topsectoren. De combinatie van deze inhoudelijke focus, een afnemend NWO-budget en de oormerking van een groot deel van de NWO-middelen voor de topsectoren zal er toe leiden dat er binnen NWO navenant minder ruimte zal zijn voor het financieren van onderzoek buiten de topsectoren. Welke vakgebieden in welke mate minder middelen zullen kunnen ontvangen hangt nauw samen met de (inhoudelijke) afbakening van de innovatiecontracten die momenteel voor de topsectoren worden ontwikkeld.

Toegepast onderzoek

De totale Rijksbijdrage voor de instituten TNO, DLO en GTI’s bedraagt in 2012 ongeveer 420 mln euro. Een deel van deze bijdrage is bedoeld voor de uitvoering van wettelijke taken (DLO, TNO) en voor onderzoek dat een meer fundamenteel karakter heeft (DLO).

In de begroting 2012 van EL&I is in artikel 11 een indicator opgenomen over het aandeel van de middelen voor toegepast onderzoek dat naar topsectoren gaat. De percentages die daarbij zijn opgenomen komen overeen met die in de onderstaande tabel.

In duizenden euro

	2012	2013	2014	2015
Totaal TNO, GTI en DLO inclusief wettelijke taken op kasbasis	417 818	405 554	381 832	366 451
Voor topsectoren	200 000	215 000	230 000	250 000
Percentage voor topsectoren	48%	53%	60%	68%
Buiten topsectoren	217 818	190 554	151 832	116 451

Zie bovenstaande tabel voor toegepast onderzoek. Voor fundamenteel onderzoek is deze uitsplitsing voor de komende jaren lastig wegens taakstellingen (NWO/KNAW) en omdat de totale baten ook afhankelijk zijn van de bijdragen van bedrijven, overige derden en overige baten.

Over het verschil tussen de realisatie in 2010 van 7,3 en het doel van 8,0 is eerder met TNO overlegd. Afgezien van één van de 26 onderzochte projecten, waar relatief laag is gescoord, zou de score die van 2009 (7,6) hebben geëvenaard. De conclusie is dat 8,0 een behoorlijke ambitie is, maar niet onrealistisch. Indien deze score niet wordt gehaald zal dit leiden tot overleg met TNO over maatregelen die de score positief beïnvloeden.

TTI	2012 (bedragen x 1 mln.)
BMM	9,9
CTMM	25,0
Dinalog	7,0
DPI	12,4
ISPT	6,4
GG	4,5
M2i	6,7
TI Pharma (MinVWS)	19,3
TIFN	9,0
Wetsus	4,4
Totaal	104,6

Het kabinet geeft nu (nog) geen garanties voor de continuering van de financiering van de latere jaren voor de TTI’s. Indien de topsector hecht aan continuering van de TTI’s, zullen deze een onderdeel gaan vormen van de op te stellen innovatiecontracten per topsector. De deelnemende partijen bepalen met elkaar de voorwaarden waarbij de resultaten van huidige PPS-en richtinggevend zijn.

Het ten opzichte van de referentiewaarde (2010) in de streefwaarde (2012) gedaalde aantal bedrijven dat gebruik maakt van regelingen hangt voornamelijk samen met de per 1 januari 2011 afgeschafte innovatievouchers. In 2010 werden 8327 innovatievouchers verstrekt, die bedoeld waren voor MKB-ondernemers om externe kennis in te kopen om hun kennisvragen te beantwoorden. Het budget voor de innovatievouchers is door het kabinet toegevoegd aan het budget voor de Innovatie Prestatie Contracten, waardoor de betreffende middelen wel ten goede blijven komen aan MKB-bedrijven, maar in minder grote getale gelet op de doelstelling van het instrument en de omvang van de financiële bijdrage per MKB-bedrijf.

	Penvoerder	Type	Type2	Toegewezen bedrag	Aangevraad bedrag
1	Stichting Eindhoven University Business Club	Regionaal	High tech/starters	491 800,00	491 800,00
2	Telersvereniging TTO	Branche	Tuinbouw/agrarisch	231 000,00	231 000,00
3	Netherlands Aerospace Group	Branche	L&R	495 000,00	528 000,00
4	Vrijetijdshuis Tilburg	Regionaal/Thema	Cultuur	317 770,00	318 670,00
5	Stichting Informatie Media Innovatie	Thema	ICT&media	660 000,00	660 000,00
6	Cintec-Focwa Carosseriebouw	Branche	Automotive	347 086,00	380 086,00
7	Stichting Sports and Technology	Branche	Sport&technologie	561 000,00	561 000,00
8	Stichting Informatie Media Innovatie	Thema	ICT&Media	495 000,00	495 000,00
9	Cintec-Focwa Carosseriebouw	Branche	Automotive	627 000,00	693 000,00
10	Federatie Nederlandse Rubber- en Kunstofindustrie	Branche	Materiaal/kunststof	522 980,00	555 980,00
11	BouwendNederland	Branche	Bouw	429 000,00	429 000,00
12	Stichting Innovatiehuis (West-Brabant)	Regionaal	Biobased economy	396 000,00	594 000,00
13	Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten	Branche	Renovatie	495 000,00	495 000,00
14	Stichting Kennisplatform Oppervlakte Technologie	Thema	Materiaal	627 000,00	660 000,00
15	Stichting Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom	Branche	Bouw	363 000,00	462 000,00
16	Stichting Biotechnology Systems Platform	Branche	Biotechnology	627 000,00	627 000,00
17	Vereniging Holland Marine Equipment	Branche	Maritiem	363 000,00	363 000,00
18	BioFarmind	Branche	Lifescience	560 563,00	560 563,00
19	Taskforce Innovatie Regio Utrecht	Regionaal	ICT	494 150,00	593 150,00
20	Stichting Archimove	Branche	Architecten/bouw	429 000,00	429 000,00
21	Stichting Ontwikkeling Rekenmethodieken Kassenbouw	Branche/Thema	Tuinbouw	528 000,00	660 000,00
22	Stichting Technologie Centrum Noord-Nederland	Regionaal	Maritiem	660 000,00	660 000,00
23	Stichting Agriboard Noord-Holland-Noord	Regionaal/Branche	Tuinbouw	490 160,00	490 160,00
24	Stichting Sports and Technology	Branche	Sport&technologie	594 000,00	594 000,00
25	Stichting Innovatiehuis (West-Brabant)	Regionaal/Thema	Zorg	363 000,00	396 000,00
26	Stichting Strategisch Ondernemerschap	Regionaal	Divers	429 000,00	429 000,00
27	Stichting Wereld van Papier	Branche	Verpakkingen	486 670,00	618 670,00
28	Stichting Top Spin International	Regionaal	Creative/E-learning	550 520,00	550 520,00
29	Vereniging Metalenramen & Gevelbranche (VMRG)	Branche	Bouw/Gevels	625 815,00	625 815,00
30	Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta	Regionaal	Duurzame Energie	487 040,00	487 040,00

Vanaf 2011 is het budget van de Innovatievouchers toegevoegd aan de IPC's. De innovatievouchers hadden een ander ritme qua uitfinanciering, dit is de reden voor de fluctuatie in het kasritme.

Het Innovatiefonds MKB+ is bestemd voor alle innovatieve ondernemingen, zodat zij beter in staat zijn om te kunnen investeren in rendabele nieuwe producten, diensten en processen. Het Innovatiefonds bouwt onder meer voort op bestaande revolverende innovatie-instrumenten, zoals het Innovatiekrediet en de Seed capital-regeling. De criteria van deze regelingen worden grotendeels gehandhaafd en voor een beperkt deel aangepast. Deze aanpassingen betreffen vooral verruimingen, zodat meer innovatieve ondernemingen er gebruik van kunnen maken. Zo zal het Innovatiekrediet niet alleen beschikbaar zijn voor het MKB, maar ook voor ondernemingen groter dan het MKB.

Voor het Innovatiekrediet wordt in 2012 € 95 mln. beschikbaar gesteld en daarna voor de jaren 2013–2015 € 90 mln. per jaar. Van de totale € 513 mln. zal dus € 365 mln. worden bestemd voor Innovatiekredieten. De overige middelen, totaal € 148 mln., zijn bestemd voor het beschikbaar stellen van risicokapitaal.

Die gevolgen zullen beperkt zijn. De efficiëntiekorting van 5% voor 2012 en 2013 wordt voornamelijk opgevangen door een verbeterde website en de telefonische helpdesk (Syntens Direct) die vorig jaar is opgezet. Daardoor kunnen ondernemers sneller en efficiënter geholpen worden. Syntens zal met de huidige Kamers van Koophandel worden samengevoegd tot één centraal bestuurde organisatie met de status van zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Innovatiestimulering zal als wettelijk taak opgenomen worden. De nieuwe ZBO, dus inclusief innovatiestimulering, zal vanaf 2014 worden gefinancierd vanuit de begroting van EL&I. Syntens zal vanaf 2014 niet meer als aparte organisatie bestaan.

Op 21 november 2009 heeft toenmalig minister van Economische Zaken een brief gestuurd aan de Tweede Kamer met de invulling van de motie Aptroot/Besselink. In deze brief is de uitwerking van de rijksbrede indicator «innovatiegerichte aanbestedingen» opgenomen: het aantal op innovatie gerichte aanbestedingen bij de rijksoverheid. In 2010 is gekozen voor een streefwaarde van 20. In 2010 heeft de eerste meting plaatsgevonden. Op grond van een steekproef van vijf aanbestedingen per aanbestedende dienst en door aanbestedende diensten genoemde voorbeelden, zijn 20 aanbestedingen geselecteerd die in het aanbestedingsproces ruimte geven aan innovatie of leiden tot inkoop van innovatieve oplossingen. Het totale bedrag van deze aanbestedingen bedraagt € 427 650 000. Daarnaast is aan aanbestedende diensten gevraagd om projecten te noemen als best practice, een lijst van deze projecten is bijgevoegd. Daarvan is het lastig om het totale bedrag te noemen, omdat de aanbesteding in de meeste gevallen nog niet heeft plaatsgevonden of omdat het om een programma gaat met uiteenlopende projecten.

In onderstaande tabel zijn de 20 aanbestedingen opgenomen, die op basis van de vragenlijst naar het aanbestedingsproces, ruimte bieden aan innovatie.

	Ministerie	Geselecteerde aanbestedingen	Bedrag €
1	EL&I	De inkoop van een werkende software applicatie (Software as al service) voor een online discussieplatform/virtueel kantoor	150 000
2	BZK	Realiseren en onderhouden van valveiligheidsvoorzieningen op (platte) daken van Rijksgebouwen	12 000 000
3	BZK	Renovatie Datacenters Belastingdienst Apeldoorn	50 000 000
4	EL&I	Alle facilitaire zaken voor rekencentra met uitzondering van kantoorautomatisering	8 000 000
5	EL&I	Zeer duurzame aanbesteding. Scheiden van afval in 7 of meer verschillende afvalstromen. Waardoor afval juist geld opbrengt. Kostenneutraal project	0
6	Financiën	Cateringvoorzieningen voor 70 gebouwen van de Belastingdienst	47 500 000
7	V&J	Het verwerven van een leverancier die in staat is afval op te halen en juist te laten verwerken	300 000
8	V&J	Contracten leverancier niet standaard drukwerk	300 000
9	I&M	Aanleg van een Keersluis in de kruising van het Maas-Waalkanaal en de Maas nabij Heumen (GLD)	20 000 000
10	Financiën	Standaard Programmatuur voor de Digitale Werkplek incl. dienstverlening daarop	20 000 000
11	BZK	Vervaardigen van risico-inventarisaties en evaluaties ten behoeve van het veilig belopen en werken op hoogte (valbeveiliging)	1 000 000
12	I&M	Inhuur ICT expertise in de vorm van een raamovereenkomst met meerdere partijen	28 000 000
13	EL&I	Warme drankenautomaat	3 700 000
14	I&M	Prestatie bestek droog (vast onderhoud) 3 vergelijkbare contracten	19 000 000
15	BZK	Aanpassingen aan interieur en installaties in een bestaand pand ten behoeve van een nieuwe functie. Het project was opgezet als een UAV-gc contract	7 000 000
16	I&M	Aanleg kanaal	149 500 000
17	BZK	Bouwkundig ruimtelijk tekenwerk voor de gebouwenvoorraad van de Rgd	4 000 000
18	LNV	Huur co-locatie rekencentrum	8 000 000
19	BZK	Integrale inspecties tav brandveiligheid, onderhoud, energieprestatie en wettelijke verplichtingen	1 200 000
20	I&M	Het ontwerp, realisatie en onderhoud van de sluizen Belfeld en Sambeek	48 000 000

Bij de lancering van het nieuwe bedrijfslevenbeleid op 13 september 2011 heeft het kabinet aangegeven dat Nederland in 2020 bij de top 5 van kenniseconomieën in de wereld dient te behoren. De aandachtspunten in de ICT ranglijst worden dan ook meegenomen in de Digitale Implementatie Agenda 2012–2015 die ik dit najaar aan de Tweede Kamer zal sturen. Daarnaast is ICT een belangrijk doorsnijdend thema voor de topsectorenaanpak. Voor alle topsectoren geldt dat zij op verschillende manieren gebruik maken ICT en hun positie verder kunnen uitbouwen door de innovatieve toepassing daarvan. Naast het opstellen van een aparte ICT-roadmap, wordt dit ook meegenomen in de roadmaps van de verschillende topsectoren.

De post subsidies BMKB betreft schadebedragen op versterkte garanties. Deze bedragen zijn niet enkel afhankelijk van de omvang van de verstrekte garanties, maar vooral ook van het economisch klimaat. Het schadepercentage is aanzienlijk lager in tijden van hoogconjuctuur dan van laagconjunctuur. De schade in 2011 wordt geraamd op € 56 mln. De schaderaming voor 2012 wordt in het voorjaar geactualiseerd, uitgaande van de conjuncturele ontwikkeling.

De ophoging van het plafond betreft het verhogen van het maximumbedrag dat Qredits aan microkrediet mag verstrekken aan één onderneming. Dit doet Qredits binnen de bestaande financiële ruimte die zij daarvoor heeft. Er wordt derhalve door EL&I geen aanvullende lening aan Qredits verstrekt. Dit staat daarmee verder los van de raming van de post microfinanciering in de begroting.

Door de generieke opzet van de RDA wordt geen onderscheid gemaakt tussen grote bedrijven en het MKB. Omdat de RDA geldt voor de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting kunnen alle bedrijven van de fiscale regeling gebruik maken. Bovendien wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de aanvraagprocedure voor de WBSO waardoor toegang tot de regeling een lage drempel kent. De doelgroep van de RDA is gelijk aan de doelgroep voor de WBSO. Vanuit de WBSO is bekend dat circa 95% van het aantal aanvragers tot het MKB behoort. Gelet op het voorgaande verwacht het kabinet dan ook dat het MKB ten volle kan profiteren van de regeling.

Bedrijven die geen winst maken kunnen hun RDA dankzij de mogelijkheid van verliesverrekening, terugwentelen dan wel meenemen naar de toekomst. Het kabinet gaat ervan uit dat dit voor gezonde bedrijven voldoende mogelijkheden biedt om de prikkel te laten werken.

Alle Rijksprogramma’s worden periodiek – 4-jaarlijks – geëvalueerd. Dit geldt ook voor het actieprogramma onderwijs en ondernemerschap en het valorisatieprogramma. In oktober van dit jaar verschijnt de tussenevaluatie van de Centers of Entrepreneurship. Nog dit jaar wordt de eindevaluatie voor het TechnoPartner-programma aanbesteed. En in 2012 zal de 2-meting «onderwijs en ondernemerschap» plaatsvinden.

Ja. Op 6 oktober jl. is de brief «onderwijs en ondernemerschap» van de ministeries van ELI&I en OCW aan Uw Kamer gestuurd. Deze brief geeft inzicht in de voortgang en de opbrengsten van het TechnoPartner-programma, het actieprogramma onderwijs en ondernemerschap en het valorisatieprogramma en zet de lijnen uit voor toekomstig beleid op het gebied van jong en innovatief ondernemerschap.

Alle overheden gaan aansluiten op het Nieuw Handelsregister (NHR), zodat ondernemers en burgers nog maar eenmalig hun basisgegevens bij de overheid hoeven aan te leveren. Dit bespaart de ondernemer en burger tijd en geld. Tevens zal het NHR met alle andere basisregistraties worden verbonden, zodat door onderlinge uitwisseling de kwaliteit van de gegevens en de dienstverlening verbetert. Daarbij zal de ondernemer zich digitaal in het Handelsregister kunnen inschrijven en eventuele mutaties kunnen doorvoeren. De administratieve lastenreductie van dit laatste is becijferd op € 5,7 miljoen euro per jaar.

eHerkenning maakt het voor ondernemers mogelijk dat via één oplossing, en op eenduidige wijze, toegang wordt verkregen tot electronische diensten van de overheid. En de overheidsdienstverlener hoeft niet langer zijn eigen oplossingen voor authenticatie en autorisatie voor ondernemers te hanteren. De belangrijkste (gekwantificeerde) oordelen van de invoering van eHerkenning hebben betrekking op de administratieve lastenverlichting bij bedrijven en vermeden kosten en efficiencyvoordelen bij de overheidsdienstverleners. Doordat er een standaard komt in de vorm van eHerkenning zullen ontwikkel- en beheerkosten dalen (vermeden kosten). Tevens kunnen besparingen worden gerealiseerd doordat een groter deel van de transacties digitaal kan worden afgehandeld. Het mes snijdt hier aan twee kanten. Dit leidt dit tot efficiencyvoordelen bij overheidsdienstverleners.Tegelijkertijd kost het bedrijven ook minder tijd om diensten af te nemen en contacten met de overheid te leggen. Dit leidt tot een reductie van de administratieve lasten bij bedrijven. Tot slot leidt het gebruik van eHerkenning tot baten in het business–to-business domein. De netto-baten van de invoering van eHerkenning over de periode 2011–2025 zijn becijferd (onderzoek Ecorys 2011) op € 43,7 miljoen.

De berichtenbox voor bedrijven is een beveiligd e-mailsysteem waarmee ondernemers digitaal berichten kunnen uitwisselen met Nederlandse overheidsinstanties. Op deze manier kunnen ondernemers procedures afhandelen, zoals het aanvragen van een vergunning of het doen van een melding. Ook kunnen zij alle Nederlandse overheidsinstanties vragen stellen over de manier waarop de regels in Nederland worden toegepast. Een bericht dat verstuurd wordt met de berichtenbox moet een overheidsinstantie in behandeling nemen. Dat is bij een gewone e-mail niet altijd het geval. In het geval van een vergunningaanvraag krijgt de ondernemer de vergunning, en een eventuele factuur, via de berichtenbox toegestuurd. De baten van een dergelijk systeem zijn niet eenvoudig te berekenen. Op dit moment zijn de baten van de berichtenbox nihil omdat deze (nog) niet veelvuldig gebruikt wordt. Zie hiervoor de evaluatie van het Dienstenloket dat op 17 mei jl. naar de Tweede Kamer is verzonden (bijlage bij Kamerstuk 29 515, nr. 331). Zoals aangegeven in het AO Telecom van 15 september j.l. zal het gebruik gestimuleerd worden door het Dienstenloket op termijn in te brengen in het digitale ondernemersplein en de communicatie hierover.

Momenteel vindt een verkenning plaats naar het recht op elektronisch zakendoen, waarbij ook de baten voor de verschillende doelgroepen worden onderzocht.

Ja, ik ben voornemens een «belevingsonderzoek» bij ondernemers te gaan uitvoeren. De OESO ontwikkelt op dit moment samen met een negental landen, waaronder Nederland, een instrument om de «voortgang en gevolgen» van regeldrukprogramma’s bij ondernemers te meten. Dit instrument dient als basis voor het onderzoek dat ik wil uitvoeren om de verlaging van regeldruk, waaronder administratieve lasten, te monitoren.

De uitgaven voor voormalige FES-projecten op het gebied van duurzaamheid en innovatie waartoe reeds besloten was lopen door t/m 2015. Deze uitgaven lopen nu echter niet meer via het FES, maar via de desbetreffende departementale begrotingen. De betreffende projecten zullen worden uitgevoerd. In die gevallen waar dat niet het geval is, zal de Kamer daarover door de verantwoordelijke minister worden geïnformeerd. In het kader van de ontmanteling van het FES heb ik, mede namens de minister van Financiën, mijn collega ministers hiervoor om aandacht gevraagd.

Ook zonder het FES zal er door het kabinet worden geïnvesteerd in de versterking van de economie. Niet meer via een afzonderlijk begrotingsfonds, maar als onderdeel van de algemene middelen die op de diverse begrotingen geoormerkt zijn voor innovatie en duurzaamheid. Wat betreft innovatie heeft het kabinet ervoor gekozen om dit minder via subsidies, maar meer via kredieten en fiscale regelingen te stimuleren (Innovatiefonds, WBSO, RDA). Ik verwijs u hiervoor graag naar de brief met het Rijksbrede overzicht van innovatiemiddelen die ik de Kamer voor de begrotingsbehandeling zal doen toekomen. Wat betreft duurzaamheid wijs ik u op de SDE+ regeling.

Via het FES zijn investeringen in de economische structuur van Nederland gedaan waar toekomstige generaties van kunnen profiteren. Dit kabinet heeft, gezien de huidige budgettaire situatie, ervoor gekozen tijdens deze kabinetsperiode geen gebruik te maken van het FES. Deze keuze zorgt ervoor dat het begrotingstekort en staatsschuld niet nog verder oplopen. Toekomstige generaties, die immers meebetalen aan de staatsschuld, profiteren hiervan.

De kosten voor de uitvoering van het compensatiebeleid die binnen het ministerie van EL&I worden gemaakt bestaan vnl. uit apparaatskosten (uitvoeringskosten voor arbeid, reis- en verblijf, organisatie e.d.). Deze zijn reeds jaren vrij stabiel rond een niveau van ca. 750 000 Euro.

Naast apparaatskosten worden er soms door compensatieplichtige bedrijven ook kosten voor compensatie doorberekend in de opdrachtwaarde aan het ministerie van Defensie. Uit onderzoek van PWC Consulting, in opdracht van de ministeries van Defensie en (toenmalig) Economische Zaken en aan de Tweede Kamer aangeboden in november 2002 bleek dat deze kosten gemiddeld ca. 2,6% van de opdrachtwaarde bedragen. [«Kosten/baten-analyse van het Nederlands compensatiebeleid» mijn briefnr. 2055585 d.d. 12 november 2002]

Sinds 2009 beschikt Nederland over een vermogenssurplus. Dit houdt in dat de elektriciteitsproductie in Nederland groter is dan de binnenlandse vraag. Zoals bekend zijn diverse centrales in Nederland in aanbouw, wat leidt tot een verdere groei van het vermogenssurplus. Het besluit in 2022 alle Duitse kerncentrales te sluiten, zal waarschijnlijk bijdragen aan de wenselijkheid de bestaande Nederlandse bouwplannen ook te realiseren. Nederland kan dan meer elektriciteit exporteren naar Duitsland. Duitsland wil de weggevallen productie door kerncentrales opvangen door energiebesparing en het realiseren van gascentrales. Naast een toenemende export van elektriciteit, kan dit ook leiden tot een toenemende export van gas naar Duitsland. Beide zaken zijn positief voor de Nederlandse economie.

De leveringszekerheid van Nederland komt door het besluit van de Duitse regering om te stoppen met kernenergie niet in gevaar. Conform de Monitoring Leveringszekerheid 2010–2026 zijn de vooruitzichten voor de leveringszekerheid van Nederland gunstig.

Het besluit van de Duitse regering heeft geen gevolgen voor het aandeel duurzame energie in de energievoorziening. Zowel in Nederland als in Duitsland blijven de doelen voor het aandeel duurzame energie in 2020 gelijk. Ook voor de veiligheid van kerncentrales heeft het besluit geen gevolgen. Kerncentrales moeten blijven voldoen aan de strengste veiligheidseisen, waarbij de lessen uit Japan worden meegenomen.

In 2009 was de mix van elektriciteitsproductie in Duitsland: kolen 42%, nucleair 23%, hernieuwbaar 16%, gas 14%, olie 2%, overige 3%. Het besluit van de Duitse regering om af te stappen van kernenergie zal leiden tot een stapsgewijze verlaging van het aandeel nucleair in de mix van elektriciteitsproductie, tot nul uiterlijk in 2022. De Duitse regering heeft zich ten doel gestel het aandeel hernieuwbare energie te doen toenemen tot minimaal 30% van de elektriciteitsconsumptie in 2020. Daarnaast zal het aandeel gas naar verwachting toenemen. Hoe de exacte mix eruit zal komen te zien, is afhankelijk van de investeringen door marktpartijen in nieuwe productiecapaciteit, evenals het succes van energiebesparingsmaatregelen. Voor de Nederlandse energiesector heeft het besluit mogelijk een stijging van de export van elektriciteit en gas naar Duitsland tot gevolg.

De elektriciteitsprijs komt tot stand in de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt. Het afschakelen van de acht oudste kerncentrales in Duitsland had een stijging van de elektriciteitsprijzen tot gevolg, ook in Nederland. Hoe de elektriciteitsprijzen zich verder zullen ontwikkelen, is afhankelijk van de wijze waarop de weggevallen productie van kerncentrales de komende jaren zal worden opgevangen.

Het effect op de kosten die in Nederland gemaakt worden voor energie zal naar verwachting zeer beperkt zijn. De prijzen voor grondstoffen als kolen, gas, olie en uranium komen immers op de mondiale markt tot stand. Het effect van het besluit van de Duitse regering is op mondiaal niveau naar verwachting gering.

Het besluit in Duitsland heeft waarschijnlijk tot gevolg dat Nederland meer elektriciteit zal exporteren. Voornaamste beperkende factor voor deze export is de interconnectiecapaciteit tussen Nederland en Duitsland en congestie op het Duitse net. Uit analyses van TenneT blijkt dat, indien een groot deel van de in Nederland aangemelde nieuwbouwplannen ook daadwerkelijk zal worden gerealiseerd, de beschikbare exportcapaciteit vanaf 2013 niet onder alle omstandigheden toereikend zal zijn om het export potentieel volledig te kunnen transporteren. Het is echter niet aannemelijk dat dergelijke maximum situaties zich zeer frequent zullen voordoen. TenneT voert nadere analyses uit in hoeverre een verdere uitbreiding van de interconnectiecapaciteit, mede gezien in het licht van de vele onzekerheden, wenselijk is. Investeringen in het netwerk zullen vooral binnen Duitsland moeten gebeuren. De kosten daarvan komen voor rekening van de Duitse consument.

Zowel de Duitse als de Nederlandse energiesector opereren op een Noord-West Europese energiemarkt. Het duurzame energievraagstuk in Duitsland beïnvloedt de ontwikkelingen op deze markt, en daarmee ook de Nederlandse energiesector. Door het Duitse besluit te stoppen met kernenergie is vervanging nodig voor de elektriciteit die in eerdere ramingen met kernenergie zou worden opgewekt. Deze vervanging zal binnen de voorwaarden van het Europese emissiehandelssysteem en de doelen voor duurzame energie plaatsvinden, dus een deel zal waarschijnlijk door hernieuwbare bronnen worden ingevuld. Echter, een deel zal waarschijnlijk door fossielgestookte centrales worden opgewekt.

Nederland kan op verschillende manieren bijdragen aan het duurzame energievraagstuk. Ten eerste kan een deel van de vervangende elektriciteit in Nederland worden opgewekt, ofwel uit hernieuwbare bronnen, ofwel uit fossielgestookte bronnen. Verder kan dit ook zonder implicaties voor de voorzieningzekerheid, omdat het elektriciteitsproductievermogen in Nederland de komende jaren naar de verwachting van ECN sterker zal stijgen dan de vraag. Wel kan een beperkter aanbod het prijsniveau op de Noord-West Europese markt beïnvloeden. Ten tweede kan bij sterke groei van variabele hernieuwbare elektriciteitsproductie, zoals zonne-energie en windenergie, vraag naar flexibel productievermogen ontstaan in de Noord-West Europese markt, om de elektriciteitsopwekking over te nemen als de variabele bronnen niet kunnen leveren. Nederlandse gascentrales zijn in het algemeen geschikt om deze flexibiliteit te leveren, en kunnen daardoor mogelijk profiteren via de onbalansmarkt.

Het besluit van Duitsland om te stoppen met kernenergie heeft geen gevolgen voor de Europese doelstelling om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 20% te verminderen ten opzichte van 1990. Het afschakelen van de kerncentrales kan wel leiden tot een opwaartse druk op de CO₂-prijs onder het emissiehandelssysteem (ETS). Een hogere CO₂-prijs geeft een sterkere prikkel aan bedrijven om hun uitstoot te verlagen door bijvoorbeeld te investeren in energiebesparing of andere CO₂-arme technologieën. Vooralsnog heeft het afschakelen van de acht oudste kerncentrales in Duitsland echter geen noemenswaardig effect op de CO₂-prijs gehad.

De gelden voor CO₂-afvang en opslag staan in de begroting vermeldt onder de titel Carbon Capture and Storage (pagina 81). In het Energierapport van 10 juni 2011 (TK 2010–2011, 31 510, nr. 45) is het kabinetsbeleid met betrekking tot CCS al verwoord. Deze ambitie is ongewijzigd.

In de Memorie van Toelichting is genoemd «het stimuleren van duurzame energieproductie». Dit betreft zowel grootschalige als decentrale opwekkingscapaciteit.

De Nederlandse overheid geeft concessies zonder einddatum voor winning van bodemschatten aan bedrijven, zodat deze bedrijven investeringszekerheid hebben. Deze concessies kunnen niet zomaar worden ingetrokken. Bovendien is er geen zekerheid dat bodemschatten in de toekomst meer waard zullen zijn. In de laatste 40 jaar heeft de gasprijs zeer sterk gefluctueerd; in historisch perspectief bezien is de huidige gasprijs bijzonder hoog.

Overigens is het beleid al sinds decennia erop gericht de Nederlandse bodemschatten optimaal te ontginnen. Hiertoe is het zogenaamde Kleine-velden-beleid ingevoerd. Dit houdt in dat de (relatief) kleine gasvelden relatief snel leeggeproduceerd mogen worden, waardoor de kans groter is dat de velden daadwerkelijk (door een commerciële partij) in productie worden genomen. Dit is mogelijk door het grote Groningengasveld als balansveld in te zetten. Aan de gasvraag (inclusief langetermijn-exportcontracten) wordt zo veel mogelijk tegemoet gekomen door productie uit de Kleine velden; het ontbrekende deel wordt bijgepast uit het Groningenveld. Hiernaast vindt uiteraard ook import van gas plaats. Om het Groningenveld met zijn balansfunctie te sparen wordt iedere vijf jaar een zogenaamd Groningenplafond vastgesteld voor de komende periode.

De operationele doelstellingen in beleidsartikel 14 (Een doelmatige en duurzame energiehuishouding) weerspiegelen de beleidsmatige verantwoordelijkheid van de minister van EL&I in de opgave om tot een internationaal concurrerende energievoorziening te komen, die betrouwbaar, veilig en duurzaam is.

In artikel 14 zijn diverse kengetallen opgenomen die inzicht geven in beleidsrelevante ontwikkelingen en zijn prestatie-indicatoren opgenomen die specifieke doelstellingen geven voor de mate van concurrentie in de energiemarkt, de vermeden CO₂-uitstoot en het aandeel van het nationale energieverbruik voor welk hernieuwbare technieken zijn omgezet in secundaire oftewel bruikbare energiedragers. Naast kengetallen en prestatie-indicatoren geven beleidsevaluaties informatie over de effectiviteit en efficiëntie van het beleid. In 2013 zal een beleidsdoorlichting van het artikel plaatsvinden.

Voor wat betreft de doelstelling om een schone energievoorziening na te streven, is een landenvergelijking door PBL en ECN gemaakt. In deze vergelijking wordt het aandeel hernieuwbare energie aangegeven alsmede de resterende inspanning om het EU-doel in 2020 te realiseren. Deze vergelijking is opgenomen in de analyse van PBL en ECN die zij hebben opgesteld ter uitvoering van de motie Halsema. Voor deze analyse verwijs ik daarom naar de brief die 19 september jl. naar uw Kamer is verstuurd.

Met het ingezette beleid van dit kabinet kan een aandeel van 12% in 2020 worden gerealiseerd. Conform Regeerakkoord zal in 2014 een evaluatie van de SDE+ plaatsvinden. Daaruit kan blijken dat na deze kabinetsperiode nog aanvullende actie vereist is om het Europese doel volledig te realiseren. Zoals verwoord in de kabinetsreactie op de doorrekening van PBL en ECN staan dan diverse opties open: verdere aanscherping van de SDE+ systematiek, een leveranciersverplichting, import van duurzame energie, of extra budget voor de SDE+.

Deze verwachting van 11% komt overeen met de 11% die ik (eerder) met uw Kamer heb gedeeld tijdens het AO Energie van 22 juni jl. Uit berekeningen van PBL en ECN uit september jl. blijkt dat zelfs een aandeel van 12% mogelijk is. Een lager percentage komt in beeld als er belemmeringen van niet-financiële aard optreden, zoals ruimtelijke inpassing of vergunningverlening. Ik zal mij inspannen om die belemmeringen zoveel mogelijk op te lossen en te vermijden.

De toezichthouder (Staatstoezicht op de Mijnen) en het OM hebben met elkaar een handhavingstrategie vastgesteld voor oliemorsingen in de Noordzee. In deze strategie is een differentiatie aangebracht tussen handhaving bij kleinere en bij grotere morsingen. Bij oliemorsingen van meer dan 300 liter volgt direct een sanctie, bij morsingen kleiner dan 300 liter wordt opvolging in overleg met het OM vastgesteld. Boetebedragen liggen tussen de € 15 000,– (80 liter hydraulische vloeistof) en € 25 000,– (morsing van 5500 liter boorvloeistof).

Gaslekkages zijn qua effect van een geheel andere orde dan oliemorsingen. Bij gaslekkages gaat het, in tegenstelling tot oliemorsingen, niet om verontreiniging van de zee, maar om gevaar voor personen en om ongewenste emissies. Doorgaans worden bij gaslekkages geen boetes opgelegd. Veelal betreft het kleine lekkages waarbij het risico voor offshore personeel laag is. Ondanks dat gaslekkages doorgaans klein zijn, wordt zowel door de toezichthouder als door de gasproducenten veel aandacht besteed aan het ontrafelen van oorzaken, om daarvan te leren en calamiteiten te voorkomen.

In de persversie van de begroting 2012 was bij artikel 14 een realisatie van verplichtingen in 2010 vermeld van € 15,207 miljard. Dit is ruim € 7 miljard hoger dan het juiste bedrag, omdat per abuis niet alleen de in 2010 aangegane verplichtingen werden gepresenteerd, maar ook een deel van de verplichtingen die vóór 2010 waren aangegaan. Dit is nog gecorrigeerd vóór het uitbrengen van de definitieve versie van de begroting 2012 (zie pagina 73 in http://lbrb2011b-452000396.eu-west-1.elb.amazonaws.com/2012/voorbereiding/bdpf/13mvt.pdf).

De mate waarin de verplichtingen in 2010 en 2011 uitstijgen boven de verplichtingen in de daarop volgende jaren is nagenoeg geheel toe te schrijven aan de SDE en de SDE+. In 2010 is voor een totaal van ruim € 7,2 miljard aan beschikkingen in het kader van de SDE afgegeven (inclusief € 4,4 miljard Wind Op Zee en € 1,3 miljard Noordoostpolder). In 2011 is een verplichtingenruimte van ruim € 3 miljard opgenomen voor het afgeven van beschikkingen in het kader van de SDE en de SDE+. Daarvan heeft bijna € 1 miljard betrekking op het restbudget Windenergie op zee, circa € 0,5 miljard heeft betrekking op het in 2011 nog afgeven van beschikkingen voor de SDE 2010 en de resterende € 1,5 miljard is bestemd voor de regeling SDE+ 2011.

In het Energierapport heeft het kabinet aangekondigd een minderheidsprivatisering van TenneT en Gasunie te zullen toestaan. De toenemende integratie van de Europese energiemarkt vraagt om een goede samenwerking tussen de landelijke netbeheerders. Landelijke netbeheerders in andere landen zijn echter (gedeeltelijk) in private handen. Minderheidsprivatisering kan verregaande samenwerking vergemakkelijken. Bovendien kunnen TenneT en Gasunie hierdoor extra kapitaal aantrekken. Hiervoor is een wetswijziging nodig. De huidige Elektriciteitswet bevat namelijk een absoluut privatiseringsverbod voor TenneT. Voor Gasunie bestaat strikt genomen de mogelijkheid tot privatisering al wel. De Elektriciteitswet en de Gaswet zullen zo aangepast worden dat (alleen) minderheidsprivatisering mogelijk is. In het Energierapport is helder gesteld dat de Staat de meerderheid van de aandelen en de meerderheid van de zeggenschap behoudt.

Samen met de minister van Financiën ben ik dit traject aan het vormgeven. Voor het eind van het jaar stuur ik uw Kamer een brief over de aanpak en de uitgangspunten van de minderheidsprivatisering. Bij de aanpak wordt vooralsnog geen enkele optie uitgesloten. Zoals ik in het debat over het Energierapport (22 juni jl.) heb toegezegd, wordt hierbij ook gekeken naar de mogelijkheid van certificaten. Voor alle opties wordt onder andere in kaart gebracht of de publieke belangen voldoende geborgd zijn en of ze voldoen aan de relevante wet- en regelgeving. Conform toezegging aan uw Kamer zullen in de toelichting op het wetsvoorstel de zeven centrale vragen uit het IAK worden beantwoord. Ook zal een Markteffectentoets worden uitgevoerd.

Het Energierapport van juni 2011 wordt in par. 4.4 ingegaan op een actieve energiediplomatie met het oog op voorzieningszekerheid en bevordering van internationale handel. Voor de langere termijn is internationale samenwerking op het gebied van duurzame energie (bijv. technologische samenwerking, afstemming reguleringsregimes) en uiteraard de stimulering van duurzame energie in Nederland eveneens relevant.

In het Energierapport staat dat energiediplomatie in eerste instantie een Europese aangelegenheid is, aangezien de Europese voorzieningszekerheid ook die van Nederland verbetert. Regelmatiger contacten met onze buurlanden, zowel op ambtelijk als op politiek niveau, en actief optreden in EU-verband is dan ook belangrijk. We blijven voorts een groot belang hechten aan het International Energy Agency, als samenwerkingsverband van OESO-landen, en aan het International Energy Forum als mondiaal samenwerkingsverband. Last but not least onderhoudt Nederland met het oog op voorzieningszekerheid ook bilaterale relaties met een aantal belangrijke energielanden. Daarbij gaat het zoals gezegd niet alleen om voorzieningszekerheid, maar ook om kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.

Aangezien het Energierapport 2011 op het bovenstaande uitgebreid ingaat en ten opzichte van vorige jaren alleen de richting, maar niet de aard van de activiteiten is veranderd, is ervan afgezien om er in de begroting niet verder op in te gaan.

Zie antwoord vraag 85.

In het overzicht op p.81 is een sterke terugval te zien in de kosten vanaf 2014. Gestreefd wordt dat vanaf 2013 de vergunninghouders zo volledig mogelijk gaan betalen voor de verleende diensten. In andere landen is dat al langer gebruikelijk en er ontstaat dus een «level playing field». Om dat mogelijk te maken wordt het Bijdragenbesluit Kernenergiewet aangepast. Onderzocht zal worden of en hoe kosten, die de overheid in het voortraject heeft gemaakt, kunnen worden verhaald. Zie het antwoord op vraag 87.

De markt kiest of er wel of niet een vergunning wordt aangevraagd en betaalt dan in beginsel voor de werkelijke kosten van vergunningverlening en handhaving/toezicht. De overheid is verantwoordelijk voor de veiligheid en legt de kosten van de beoordeling van de veiligheid en handhaving bij de markt. Zie verder de antwoorden op vraag 87 en vraag 203.

Nee, dat is nu niet precies aan te geven. Het is aan het topteam energie om op korte termijn met voorstellen te komen voor de inhoudelijke prioriteiten bij energie-innovatie en de bijbehorende verdeling van de beschikbare budgetten.

Zoals het kabinet in het Energierapport aangeeft is de aanpak gericht op het ontwikkelen en het rendabel maken van hernieuwbare energietechnologieën, zodat deze op termijn kunnen concurreren met grijze energie. De inzet is vooral gericht op het stimuleren van de ontwikkeling van nieuwe technieken waar Nederlandse kennisinstellingen, wetenschappers en bedrijven goed in zijn. Dit levert extra kennis, banen en inkomsten op.

De Energie-investeringsaftrek (EIA) biedt mogelijkheden voor financiële steun aan efficiënte WKK in de glastuinbouw. Aan de efficiëntie van de WKK worden energetische normen gesteld. Daarnaast geeft de EIA ook steun aan duurzame opties in de glastuinbouw als warmtepompen, aardwarmtewinning, warmtekrachtinstallaties gestookt met biomassa, ketels gestookt met biomassa en systemen voor benutting van afvalwarmte aan tuinbouwkassen.

In het jaar 2010 is totaal voor een bedrag van € 4 miljoen fiscale aan steun gegeven aan investeringen in efficiënte WKK’s. Dit bedrag komt dus ten laste van het EIA budget.

In het lopende jaar 2011 is tot nog toe voor € 0,9 miljoen aan fiscaal voordeel verstrekt. Investeringen die worden gedaan in 2011 kunnen nog tot en met eind maart 2012 gemeld worden.

Het is goed mogelijk dat onderdelen van het Zonneterp project ook steun hebben gekregen van fiscale regelingen als de EIA en wellicht ook vanuit de Milieu investeringsaftrek (MIA) of de regeling Willekeurige Afschrijvingen Milieu-investeringen (VAMIL). Fiscale gegevens zijn echter niet openbaar waardoor ik de totale bijdrage van de overheid aan het project Zonneterp niet kan bepalen en de gevraagde berekening dus niet kan maken.

Bedragen x 1 mln euro

2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
21,1	18,1	81,2	49,4	49,1	22,4	8,7

De uitgaven op de EL&I begroting zijn reeds verplicht voor de projecten ROAD en Pegasus en het CATO-2 R&D-programma voor CCS. Daarnaast is voor het jaar 2011 € 7 mln opgenomen ter dekking van de onkostenvergoeding aan Shell vanwege de stopzetting van het demonstratieproject in Barendrecht. Het restant betreft een reservering voor de cofinanciering van het Green Hydrogenproject, waarvoor in mei 2011 een aanvraag in het kader van de NER300-regeling bij de Europese Commissie is ingediend. Medio 2012 neemt de Europese Commissie een besluit welke projecten worden geselecteerd.

Het kabinet streeft naar een energievoorziening die in verschillende opzichten betrouwbaar is. Dat houdt in dat daaraan in verschillende domeinen gewerkt wordt; in het Energierapport 2011 wordt dit uitgebreid toegelicht. De beschikbaarheid van primaire energiebronnen wordt gewaarborgd door een actieve mondiale energiepolitiek en door het stimuleren van de winning van binnenlandse bronnen van zowel fossiele (door een gunstig mijnbouwklimaat) als investeringen in duurzame energie (door o.a. gerichte subsidies). Daarbij wordt gestreefd naar een balans tussen de verschillende bronnen, zodat de geopolitieke en economische risico’s gespreid blijven.

De betrouwbaarheid van de levering blijft op peil door te zorgen voor adequate infrastructuur, voldoende productiecapaciteit voor gas en elektriciteit en een goede werking van de markt. Deze betrouwbaarheid beziet het kabinet in Europees kader. De verantwoordelijke netbeheerders in Europese landen analyseren regelmatig de uitkomsten van vraag en aanbod op de markt op mogelijke knelpunten ten aanzien van de enerzijds mogelijke spanningen tussen de vraag en aanbod van gas en elektriciteit en enerzijds de gevraagde transportcapaciteit. Gesignaleerde knelpunten worden door hen in overleg met de betrokken lidstaten geadresseerd. De Europese Commissie werkt voorts aan extra communautaire voorzieningen om knelpunten in de grensoverschrijdende verbindingen op te lossen.

De grondstof voor elektriciteitsproductie in kerncentrales is uranium. Uranium is voor het grootste deel afkomstig uit stabiele landen in de wereld, zoals Canada, Australië en Kazachstan. Daarnaast is in een kerncentrale, in vergelijking met kolen- en gascentrales, een relatief kleine hoeveelheid grondstof per opgewekte eenheid elektriciteit nodig. De inzet op kernenergie past dus goed in het streven naar meer onafhankelijkheid van instabiele regio’s.

De voornaamste afhankelijkheid van instabiele regio’s doet zich voor bij olie. Olie wordt vooral gebruikt in de transportsector en als grondstof voor het maken van bijvoorbeeld plastic, terwijl kernenergie puur in de elektriciteitssector wordt toegepast. Kernenergie zal de afhankelijkheid van olie indirect verminderen, wanneer het aandeel elektriciteit in de totale energiemix groter wordt. Bijvoorbeeld: door een toenemend aandeel elektrisch vervoer, deels voorzien van elektriciteit uit kerncentrales, neemt de afhankelijkheid van olie in de transportsector af.

De minister van BZK is verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO₂-uitstoot binnen de sector gebouwde omgeving. De gebouwde omgeving is goed voor zo’n 30% van het totale energieverbruik in Nederland. Om de kabinetsdoelstelling van 20% CO₂-reductie in 2020 te realiseren moet er ook in de gebouwde omgeving energie worden bespaard. Energiebesparing is ook nodig om mensen in de gelegenheid te stellen om meer greep te krijgen op hun woonlasten. Bovendien levert energiebesparing in de gebouwde omgeving een stimulans op voor de bouwsector.

Het belangrijkste instrument om energiebesparing in de gebouwde omgeving te bereiken is het Plan van Aanpak Energiebesparing Gebouwde Omgeving. Dit plan biedt een visie voor deze kabinetsperiode en richt zich op medewerking van marktpartijen. Het plan bestaat uit maatregelen zoals gedragsbeïnvloeding, het verbeteren van de energetische kwaliteit van gebouwen, inzet van wet- en regelgeving, innovatie en kennisoverdracht. Op de BZK-begroting, artikel 4, worden hiervoor gelden beschikbaar gesteld in 2012 en volgende jaren. Het merendeel van de uitgaven in 2012 is overigens al juridisch dan wel bestuurlijk verplicht.

Er is sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid: de overheid biedt heldere kaders en randvoorwaarden. Maar de markt moet het gaan doen. Het kabinet heeft vertrouwen in deze publiek-private samenwerking. In het kader van de uitvoering van de motie-Halsema schatten PBL en ECN in dat het energiebesparingtempo in de gebouwde omgeving in de periode 2011–2020 uitkomt op 1,5–1,9%. Er is daarbij echter nog geen rekening gehouden met het effect van belangrijke onderdelen van de publiek-private samenwerking, zoals de herijking van de convenanten en de Blok-voor-Blok-aanpak omdat deze op dit moment nog worden uitgewerkt.

Volgens (voorlopige) cijfers van het CBS is er in 2010 in totaal 115 miljard kilowattuur elektriciteit geproduceerd in Nederland. Ongeveer een tiende deel daarvan, 11 miljard kilowattuur, was afkomstig uit duurzame energiebronnen. Voor de komende vier jaar is een groei voorzien van ca. 12 miljard kilowattuur in 2012 naar ruim 13 miljard kilowattuur in 2015. Deze getallen zijn grotendeels gebaseerd op prognoses rond de regelingen Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP) en Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE en SDE+). De cijfers omvatten naast electriciteit uit zon, zee en wind ook elektriciteit uit biomassa. Tot slot dient opgemerkt te worden dat de SDE+ naast duurzame elektriciteit ook andere vormen van duurzame energie ondersteunt, zoals groen gas en duurzame warmte.

Met de niet ETS-bedrijven zijn de meerjarenafspraken energie-efficientie 3 (MJA3) afgesloten. Met MJA3 wordt op een efficiënte wijze energiebesparing bij de industrie gestimuleerd. Energiebesparing leidt tot minder CO₂-uitstoot, maar ook tot een financiële besparing voor de gebruiker, waarmee de concurrentiepositie van Nederland kan worden verbeterd.

Daarnaast sluit dit kabinet Green Deals af om de verduurzaming te versnellen. Ook voor niet-ETS-bedrijven geldt dat zij initiatieven voor Green Deals kunnen indienen. In de eerste ronde is bijvoorbeeld met MKB Nederland een deal gesloten over energiebesparing bij MKB bedrijven.

Ik ben voornemens grootschalige duurzame warmte vanaf 2012 onder de SDE+ te laten vallen. Om dat mogelijk te maken heb ik een wijziging van het Besluit SDE in voorbereiding. Met het toevoegen van een aantal hernieuwbare warmte categorieën wordt het potentieel aan relatief kosteneffectieve projecten vergroot.

Op dit moment zijn er geen voornemens voor beleid specifiek gericht op duurzame warmte buiten de SDE+ met uitzondering van de garantieregeling geothermie. De middelen op de begroting voor duurzame warmte betreffen vooral de uitfinanciering van in het verleden aangegane verplichtingen.

Convenanten die relevant zijn voor warmte, zoals de meerjarenafspraken energie-efficiëntie en diverse Green Deals, zijn veelal toegesneden op specifieke lokale behoeften en mogelijkheden van vraag en aanbod voor warmte. De energiebesparingsrichtlijn, waarover onderhandeld wordt, stelt voor om verplicht in geheel Europa op dezelfde wijze om te gaan met warmte, daarbij uitgaande van warmteaanbod. Nederland is tegen een dergelijke verplichting omdat juist lokale omstandigheden bepalend zijn voor de kosten-effectiviteit.

In het Europese klimaat en energiepakket dat in 2009 formeel is bekrachtigd, is een doelstelling om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 20% te verminderen ten opzichte van 1990 vastgelegd. Deze doelstelling is verder uitgewerkt in een doel van 21% ten opzichte van 2005 voor de sectoren die onder het emissiehandelssysteem (ETS) vallen en een doel van 10% ten opzichte van 2005 voor de sectoren daarbuiten (non-ETS). Voorts is in 2009 de EG-richtlijn handel in broeikasgassen herzien. Deze herziening heeft geen effect op de hoogte van de CO₂-doelstelling, maar dient ter verbetering en uitbreiding van het emissiehandelssysteem. Dit richtlijn gaat vanaf 2013 in werking. Het wetsvoorstel ter implementatie van deze richtlijn ligt thans ter behandeling in de Tweede Kamer.

In Europees verband staan de bestaande CO₂-doelen voor de periode tot en met 2020 niet ter discussie. Wel geldt het aanbod van de EU nog steeds om de 20% CO₂-reductie onder voorwaarden, waaronder vergelijkbare doelstellingen door ontwikkelde landen en adequate acties van ontwikkelingslanden, te verhogen naar 30% reductie in 2020 nog steeds. Indien aan deze voorwaarden wordt voldaan, zal ook de discussie over de Europese verhoging opnieuw starten.

Een doorrekening van de effecten van de instrumenten op de CO₂ uitstoot heeft uw Kamer op 8 juni van dit jaar ontvangen van de staatssecretaris van infrastructuur en milieu. Uit deze doorberekening blijkt dat Nederland op koers ligt voor Europese doelstelling voor 2020. En nadere opsplitsing van de effecten heeft weinig toegevoegde waarde omdat door de samenhang tussen de instrumenten met name het totaal effect van pakket aan instrumenten relevant in plaats van de effecten van individuele instrumenten. Verdere opsplitsing is dan ook niet relevant voor het uitgezette beleid en zou in deze tijden van bezuiniging ook een onevenredig beslag leggen op menskracht en middelen.

Nederland verwacht voor de Kyoto-periode voor 30,8 Mton door middel van CDM-projecten geleverd te krijgen. Hiervan is naar verwachting 13,9 Mton afkomstig van HFK-projecten. Overigens heeft onderzoek van de Verenigde Naties in 2010 aangetoond dat alle bestaande HFK-projecten voldoen aan de afgesproken regels. Ik verwijs u hierbij tevens naar de antwoorden van staatssecretaris Atsma op de door het lid Van Veldhoven gestelde vragen over de inzet van Nederlandse CDM projecten gebaseerd op HFC en N2O beperkingen (Aanhangsel der Handelingen II, vergaderjaar 2010–2011, nr. 1081 Herdruk).

Kyoto uitgaven die vooraf aan de periode 2008–2011 zijn gemaakt, zijn in deze berekening buiten beschouwing gelaten.

Op grond van artikel 9b van de Elektriciteitswet 1998 is de Rijkscoördinatieregeling automatisch van toepassing op alle elektriciteitscentrales van 500 MW en meer. Aangezien het voornemen van zowel ERH als Delta betrekking heeft op een kerncentrale van maximaal 2500 MW, wordt de rijkscoördinatieregeling hierop toegepast.

De vraag is niet geheel duidelijk, maar in zijn algemeenheid is er sprake van diverse onzekerheden zowel qua ontwikkeling van het totale energieverbruik (het zogenaamde noemereffect), als de mogelijkheden voor uitrol van duurzame energie. Voor wat betreft dat laatste zijn ruimtelijke ordening en tijdige vergunningverlening van doorslaggevend belang.

In de ontwerpbegroting 2012 is geen budget voor de garantieregeling opgenomen. Het restant budget waarvoor in 2011 geen garanties zijn verstrekt (€ 39 mln), zal in beginsel bij Voorjaarsnota worden toegevoegd. Het uitgavenbudget heeft een omvang van € 10 mln (+ ontvangen premies).

De term «hybride» in relatie tot een leveranciersverplichting is geïntroduceerd naar aanleiding van onderzoek van ECN, waarbij de optimale mix tussen een leveranciersverplichting en eventueel aanvullende subsidie kan worden gevonden. In deze fase reeds uitgaan van een hybride systeem veronderstelt dat er aanvullende subsidie (bijvoorbeeld uit de boeteopbrengst) naast een leveranciersverplichting zal komen. Dat is evenwel een vraag, die later beantwoord moet worden. Om hierop niet vooruit te lopen, rep het kabinet nu niet van een «hybride» systeem.

Het behandelen van klachten over oneerlijke concurrentie t.o.v. van Nederlandse bedrijven betreft activiteiten in het buitenland. De Nederlandse overheid staat Nederlands bedrijven bij met het doel om problemen die (gedeeltelijk) op publiek vlak liggen, te helpen oplossen.

Mocht zijn bedoeld dat niet duidelijk is of voorzieningen zijn getroffen om klachten over oneerlijke concurrentie t.o.v. buitenlandse bedrijven te behandelen dan is het antwoord dat de Nederlandse overheid niet over buitenlandse bedrijven gaat, behalve als het buitenlandse bedrijven in Nederland betreft. Het Netherlands Foreign Investment Agency staat in voorkomende gevallen buitenlandse bedrijven bij in zaken die met de overheid te maken hebben. In Nederland is de NMa de partij die toeziet op eerlijke concurrentie.

De afloop in de reeks van middelen beschikbaar voor operationele doelstelling 15.1 betreft – zoals in de financiële tabel te lezen is – zowel afname van het budget Overig als afname van het budget Programma Internationalisering Beroepsonderwijs (PIB). Vanuit het budget Overig worden incidentele projecten zoals onder andere de Nederlandse deelname aan Wereldtentoonstellingen gefinancierd. Het budget bestaat uit zowel eigen middelen als overgeboekte bijdragen van andere departementen. Wanneer het kabinet besluit om in de toekomst deel te nemen aan een tentoonstelling, zal het budget Overig toenemen door de overboekingen van bijdragende departementen en de eigen bijdrage. De afloop in het budget PIB betreft uitfinanciering van reeds aangegane verplichtingen.

Een studie naar verwachte welvaartswinst van verdere handelsliberalisering, verricht in opdracht van het toenmalige ministerie van Economische Zaken door het Landbouw Economisch Instituut en het Tinbergen Instituut, ging Uw Kamer begin 2003 toe (Kamerstuk 25 074, nr. 54). Een overzicht uit 2006 van soortgelijke studies (Anderson en Martin (Wereldbank), Polaski (Carnegie Institute), Hertel en Keeney (Purdue University), CEPII, Copenhagen Economics, IFPRI, het Zweedse Board of Trade en de Australian Productivity Commission) wordt gegeven onder trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc.129213.pdf. De meest recente relevante Wereldbankstudie is «Implications of the Doha Market Access Proposals for Developing Countries (Policy Research Working Paper 5679 van juni 2011)». Hierin worden ook andere recente studies bekeken. «Economic Impact of potential outcome of the DDA» (Rapport d’Étude No 2009 – 01, mei 2009 van het Centre d`Études Prospectives et d’Informations Internationales) is de meest recente algemene studie van de EU op dit terrein.

Het is niet mogelijk om getallen uit verschillende studies te vergelijken omdat de daaraan ten grondslag liggende scenario’s en veronderstellingen verschillend zijn. De uitkomsten van studies op dit terrein hebben wel met elkaar gemeen dat algemene liberalisering van goederen- en dienstenhandel op zich voor de minst ontwikkelde landen, in tegenstelling tot andere ontwikkelingslanden, nauwelijks welvaartswinst zal opleveren of, volgens o.a. de laatstgenoemde EU-studie, een bescheiden welvaartsverlies zal veroorzaken.

Voor de minst ontwikkelde landen is het daarom van belang dat de Doha-ronde niet alleen gaat over tarieven. Handelsfacilitatie – grofweg alle maatregelen die ertoe kunnen bijdragen dat goederen bij in- en uitvoer sneller worden afgehandeld – levert grote winst op. Ook Aid for Trade, waartoe tijdens de ministeriële WTO-Conferentie te Hongkong (2005) een beslissende aanzet werd gegeven, stelt landen in staat obstakels te bestrijden die deelname aan de wereldhandel verhinderen. Daarnaast zijn onderwerpen als beperking van katoensubsidies en uitbreiding van geheel vrije toegang voor minst ontwikkelde landen tot de VS, Japan en belangrijke opkomende markten voor minst ontwikkelde landen gunstig.

Nederland weegt bij onderhandelingen altijd de offensieve en defensieve handelsbelangen af. De Nederlandse regering streeft er naar om ook de NTC’s te adresseren in de onderhandelingen, daarbij rekening houdend met het ontwikkelingsniveau van de wederpartij.

De Nederlandse inzet in WTO-kader is breder dan alleen behartiging van eigen Nederlandse belangen. De inzet van het kabinet in de WTO-Doharonde behelst het streven naar een ambitieus, volledig en gebalanceerd eindresultaat dat rekening houdt met de ontwikkelingsdimensie. In de praktijk komt dat tot uitdrukking doordat Nederland regelmatig aandacht vraagt voor de minst ontwikkelde landen in discussies en onderhandelingen in kader van de Doharonde. Voor MOL's is deze ronde overigens ook een zogenaamde gratis ronde; zij hoeven niets te geven en krijgen wel nieuwe markttoegang in andere landen. Voor EU-handelsakkoorden geldt dat de Nederlandse inzet uiteraard Nederlandse belangen en zorgen meeneemt, maar tegelijkertijd altijd ook rekening houdt met het ontwikkelingsniveau van de onderhandelingspartner. In geval van minst-ontwikkelde landen geldt echter dat de EU hen al vrijwel volledige tariefvrije, quotavrije toegang (onder de «Everything but arms»-regeling) verleend voor hun producten zonder dat de EU daar iets voor terugvraagt. Nederland is hiervan een groot voorstander en roept (ook bij monde van de EU) andere ontwikkelde landen en de opkomende economieën die daartoe in staat zijn, op om ook volledige tariefvrije, quotavrije toegang aan MOLs te verlenen.

Hieronder treft u een overzicht van organisaties die activiteiten uitvoeren voor EL&I op het gebied van MVO beleid, waaronder ketenverantwoordelijkheid. Op het gebied van non-trade concerns lopen geen opdrachten. Het overzicht is gebaseerd op activiteiten die nu plaatsvinden en waarvan we weten dat die in 2012 door zullen lopen. De geschatte publieke/private bijdrage in 2012 is gebaseerd op de werkelijke kosten in 2011.

Organisatie	Omschrijving activiteiten	Publieke bijdrage	Private bijdrage
MVO Nederland	MVO Nederland voorziet bedrijven en branches van actuele en toegespitste informatie over MVO en tal van duurzaamheidthema's, activeert bedrijven en branches om met MVO aan de slag te gaan en helpt hen bij de implementatie ervan. Daarnaast voert MVO Nederland diverse projecten uit o.a. op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, maatschappelijk betrokken ondernemen, stimuleren van arbeidsparticipatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en voorlichting over de recent geactualiseerde OESO-richtlijnen en duurzaam inkopen	ca. 2,3 mln	Ca. 1 mln.
In 2011 KPMG, uitvoerder in 2012 nog onbekend	Uitvoering transparantie benchmark	ca. 250 000	n.v.t. (wel inzet in uren van private vertegenwoordigers in panel van deskundigen en de jury)
NEN	ISO 26 000 is de internationale norm voor implementatie van MVO die eind 2010 gepubliceerd is en die wordt beheerd door het NEN. De normcommissie van het NEN, waarin EL&I vertegenwoordigd is, onderneemt activiteiten als ondersteunen toepassing ISO26000 bij het MKB en het delen van ervaringen t.b.v. de evaluatie in 2014. EL&I ondersteunt het NEN met een jaarlijkse subsidie. De subsidie voor 2011 betreft de helft van de kosten voor de verdere ontwikkeling van een zelfverklaring voor bedrijven en een bijdrage aan 6 leden van de normcommissie, zodat alle 6 stakeholdergroepen vertegenwoordigd zijn	ca. 25 000	ca. 25 000
Institute of Social Studies, Erasmus University	Onderzoek naar patronen in ketenverantwoordelijkheid in opkomende markten.	ca. 41 000	ca 55 000
Nationaal Contact Punt	Het Nederlandse onafhankelijke NCP heeft tot taak de toepassing van de Richtlijnen te bevorderen, middels voorlichting over de Richtlijnen en bemiddeling bij geschillen over naleving van de Richtlijnen	ca. 260 000	n.v.t.
Voluntary Principles on Security and Human Right	De Voluntary Principles zijn gericht op het bevorderen van respect voor mensenrechten bij de bescherming van bedrijfsterreinen en -faciliteiten van grondstoffenbedrijven die operen in conflictgebieden.	ca. 25 000	n.v.t.

Een dergelijk overzicht is bij ons niet beschikbaar.

Globalisering is in essentie een toename van internationale verkeer in handel, kapitaal en arbeid. Het draagvlak voor globalisering wordt ten eerste bepaald door hoe het kabinet spreekt over globalisering. Niet in termen van angst, maar in termen van kansen met tegelijkertijd ook oog voor de zorgen van mensen. Hierop moet een antwoord komen dat mensen aanspreekt, maar vooral ook dat de maatschappij verbindt in plaats van verdeelt. Door als kabinet duidelijk te maken wat het belang is van bijvoorbeeld de Europese Unie en buitenlandse kenniswerkers voor de Nederlandse economie en individuele burgers kan het draagvlak worden versterkt. Maar ook door oog te hebben voor mensen die het moeilijk hebben als gevolg van de globalisering. Tijdens publieke optredens wijzen de minister en de staatssecretaris en op het Nederlandse belang bij open markten voor handel en investeringen. Ook is er aandacht voor maatschappelijke aspecten van globalisering. Zo organiseert EL&I in samenwerking met het Amsterdamse culturele centrum Felix Meritis op 25 oktober een debatavond over maatschappelijk verantwoord ondernemen vanuit een Aziatisch perspectief. En de bijzondere aandacht die de economie en cultuur van Brazilië dit jaar in ons land krijgen, is bijvoorbeeld goed voor een open houding richting dit internationaal sterk opkomende Zuid-Amerikaanse land.

Ten tweede is het beleid erop gericht om de Nederlandse economie sterk te positioneren in de globalisering. Het topsectorenbeleid en het internationaal ondernemenbeleid dragen eraan bij dat het Nederlandse bedrijfsleven meer kan profiteren van de snel groeiende markten in de opkomende economieën. Ook het acquisitiebeleid van buitenlandse investeringen met zijn belangrijke focus op Azië zorgt voor banen en inkomen in Nederland.

Ten derde heeft het kabinet de SER om advies gevraagd over de gevolgen voor Nederland van de verschuivende economische machtsverhoudingen van het westen naar het oosten en zuiden. Dit advies wordt in de loop van 2012 verwacht.

Beschikbare middelen voor draagvlakversterking voor globalisering in de Nederlandse maatschappij zijn integraal onderdeel van operationele doelstelling 15.1. Zoals te zien is in de financiële tabel op pagina 91 is er geen aparte begrotingspost voor dit onderdeel.

Wij achten dit geslaagd wanneer Nederland een betere positie heeft weten te verwerven in de internationale economie, bijvoorbeeld door stijging op concurrentie-ranglijsten.

De Richtlijnen zijn niet geschreven als een juridisch instrument, maar als aanbevelingen voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering. Als zodanig dienen ze als inspiratie en als referentie voor bedrijven voor fatsoenlijk internationaal ondernemen. In gevallen waarin twijfel bestaat over of een bedrijf handelt in overeenstemming met de Richtlijnen, kan een melding worden gedaan bij het NCP. Het NCP probeert dan melder en bedrijf te betrekken in een bemiddelingsproces om tot een gezamenlijke, toekomstgerichte oplossing te komen. Indien een bemiddelingstraject niet tot een oplossing leidt, stelt het NCP een slotverklaring op met daarin de visie van het NCP op de feiten, de interpretatie van de relevante Richtlijnen, het verloop van de behandeling van de melding en mogelijk de door het NCP aanbevolen oplossingsrichting.

In de maanden januari tot en met september van 2011 zijn bij Solvit Nederland 86 Solvitzaken binnengekomen. Hiervan zijn 65 klachten afgehandeld, waarvan 61 succesvol opgelost (oplossingspercentage richting 94%). De overige zaken zijn nog in behandeling. Naast de genoemde Solvitzaken zijn naar schatting eenzelfde aantal vragen en klachten ingediend die niet voor Solvit zijn bestemd.

Solvit Nederland verwacht in 2012 tussen de 100 en 150 Solvitklachten te ontvangen. Deze schatting is gebaseerd op de jaarlijkse stijging in het aantal zaken sinds 2008.

Het kabinet ziet versterking van de interne markt als een belangrijke voorwaarde voor het versterken van economische groei en vergroting van de werkgelegenheid in Europa. In reactie op de Single Market Act en prioriteiten van de Commissie uit 2010 en 2011 heeft het kabinet aangegeven prioritair belang te hechten aan het verbeteren van de digitale interne markt, het unitaire octrooi en de ontwikkeling van diensten en netwerksectoren. Het is daarbij essentieel dat de verschillende voorstellen in het kader van de Single Market Act in samenhang worden bezien en beoordeeld.

Op de korte termijn zal het kabinet zich met name inzetten voor modernisering van de aanbestedingsrichtlijnen, het terugdringen van onnodige regeldruk (hierbij moet ook worden gedacht aan toezichtlasten), betere toegang tot financiering voor het Midden- en Kleinbedrijf en versterking van het innovatievermogen. Op woensdag 5 oktober heeft Nederland in samenwerking met Zweden en Finland een brief met concrete voorstellen over versterken van het Europese groeivermogen ten behoeve van de Europese Raad aan Barroso en van Rompuy gestuurd. In deze brief wordt aangegeven dat op Europees niveau nu hoge ambities nodig zijn als het gaat om bijvoorbeeld open concurrerende markten, een sterke interne markt, het terugdringen van regeldruk en het stimuleren van innovatie.

Het coördinatiecentrum staatssteun is bij het voormalig ministerie van Economische Zaken opgericht ten behoeve van de coördinatie van de departementale staatssteun en het in voorkomend geval melden van voorgenomen staatssteunmaatregelen van EZ. Het melden van vermeende onverenigbare steun in andere lidstaten behoort niet tot de werkzaamheden van het coördinatiecentrum. In geval van klachten van bedrijven over vermeende onverenigbare steun in andere lidstaten is het meldpunt handelsbelemmeringen van het ministerie van EL&I het eerste contactpunt. In geval de Europese Commissie een zogenoemde onderzoekprocedure opent omdat zij van oordeel is dat sprake is van (een voornemen tot) onverenigbare staatssteun in een lidstaat, dan worden andere lidstaten en belanghebbenden via een bekendmaking in het Publicatieblad in gelegenheid gesteld hun visie terzake kenbaar te maken. In dat geval faciliteert het coördinatiecentrum staatssteun de benodigde inter- en intradepartementale afstemming van standpunten ten behoeve van eventuele reactie.

Het voormalige ministerie van Economische Zaken heeft in 2010 en 2011 tien steunmaatregelen gemeld aan de Europese Commissie. Deze maatregelen hebben niet geleid tot negatieve reacties. Twee steunmaatregelen zijn inmiddels goedgekeurd door de Commissie, met betrekking tot de overige acht is de procedure nog niet afgerond omdat de Commissie nadere informatie nodig achtte om deze te kunnen beoordelen.

Zie het antwoord op vraag 238.

Zie het antwoord op 244.

De opening van een NBSO-kantoor in een Afrikaans land is in principe mogelijk. Voorwaarde hiervoor is dat er vanuit het bedrijfsleven voldoende belangstelling is en het binnen het bestaande budget realiseerbaar is.

Het NBSO-netwerk bestaat momenteel uit 22 kantoren die gevestigd zijn in de economisch meest kansrijke markten, denk aan China, India en Brazilië maar ook in Duitsland en de VS. Binnen het bestaande budget van € 6 mln. heeft het netwerk een maximale omvang bereikt. De opening van een nieuw NBSO-kantoor kan alleen als een bestaand NBSO-kantoor wordt gesloten.

De focus van het bilaterale economische beleid komt te liggen op landen met het grootste potentieel waar de buitenlandse overheid een belangrijke rol speelt in het economisch verkeer. Dat betekent een verschuiving van de inzet naar opkomende markten, zoals China, Brazilië, India en Vietnam. Voor die ca. 17 landen zal het kabinet gerichte economische missies organiseren die aansluiten op de behoefte vanuit bedrijfsleven en kenniswereld, waarbij ook bestuurders van decentrale overheden kunnen aanhaken. Ook oud CEO’s en voormalige topbestuurders/-politici kunnen daarbij gericht worden ingezet. Ook is in kaart gebracht wat de belangen, kansen en problemen voor het bedrijfsleven zijn. Dit overzicht wordt regelmatig geactualiseerd zodat in voorkomende gevallen bewindspersonen belangrijke dossiers kunnen meenemen. In die landen maar ook in andere landen zoals bijvoorbeeld in de transparante exportmarkten wordt meer dan ooit voortvarend, doelbewust en in overleg met het bedrijfsleven een netwerk opgebouwd, vooral met lokale overheden, dat essentieel is bij het openen van deuren. De strategische reisagenda speelt ook een belangrijke rol in het domein van economische diplomatie. De dienstverlening van het postennetwerk in het buitenland zal worden ingezet voor een optimale behartiging van de belangen van Nederlandse bedrijven. Het postennetwerk wordt, conform de kamerbrief «Modernisering Nederlandse diplomatie», toegerust om de economische belangen in het buitenland optimaal te behartigen. Het gaat hierbij om de volle breedte van economische dienstverlening die kan bijdragen aan het succes van Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven. Naast de hierboven genoemde focus op opkomende markten, blijft het onderhouden van bilaterale relaties binnen Europa en met andere westerse, ontwikkelde landen zoals de VS een belangrijke zaak. Omdat nabije markten voor een groot deel van het MKB, starters in het bijzonder, belangrijk zijn, zal het startersinstrumentarium op deze markten beschikbaar blijven.

Het instrumentarium wordt op dit moment nog omgevormd en uitgewerkt. Daardoor is nog niet bekend hoeveel middelen er precies naar economische diplomatie toe gaan. Ten eerste is de inzet om binnen het huidige instrumentarium meer gebruik te maken van economische diplomatie, waardoor ook meer middelen voor economische diplomatie gebruikt zullen worden. Ten tweede is het zo dat de transitiefaciliteit gebruik zal maken van economische diplomatie. Als gevolg daarvan zal een deel van het beschikbare budget voor de transitiefaciliteit voor economische diplomatie geoormerkt worden. Ten derde heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken € 5 mln beschikbaar voor intensivering van economische diplomatie op de posten. Het ministerie van Buitenlandse Zaken bepaalt in overleg met EL&I de precieze inzet van deze middelen.

Op dit moment staan alle EL&I-instrumenten open voor ondernemen in ontwikkelingslanden. De mate waarin deze programma's daadwerkelijk worden ingezet is afhankelijk van de behoefte van het Nederlands bedrijfsleven.

Op dit moment ontwikkelt EL&I i.s.m. BZ een Transitiefaciliteit. Deze Transitiefaciliteit is een paraplu waaronder bestaande instrumenten op een zo flexibel mogelijke en landenspecifieke manier kunnen worden ingezet om in (bijna-)middeninkomenlanden via inzet van Nederlandse kennis en kunde de overgang van een bilaterale ontwikkelingsrelatie naar een wederzijds profijtelijke economische relatie te stimuleren. Vanuit EL&I is voor de Transitiefaciliteit m.i.v. 2012 € 5 mln. per jaar beschikbaar, oplopend naar structureel € 15 mln. per jaar vanaf 2014.

Vanuit EL&I worden ook verschillende publiek-private programma’s (PPP’s) uitgevoerd in ontwikkelingslanden en staat de Faciliteit Opkomende Markten (FOM), welke door FMO wordt beheerd, open voor verschillende ontwikkelingslanden. Onder FMO is € 230 mln. beschikbaar voor de financiering van investeringen van Nederlandse bedrijven.

Het EL&I-bedrijfsleveninstrumentarium bestaat m.u.v. Package4Growth volledig uit non-ODA-middelen. Package4Growth bestaat voor € 60 mln. uit non-ODA middelen en € 20 mln. uit non-ODA middelen over een periode van 4 jaren.

Omdat het hier de begrotingsbehandeling van het ministerie van EL&I betreft heb ik mij bij de beantwoording van vraag 247 beperkt tot de instrumenten waarvoor EL&I verantwoordelijk is.

Zie antwoord vraag 251.

Drie van de landen waarmee de ontwikkelingsrelatie wordt beëindigd zijn de middeninkomenlanden Vietnam, Zuid-Afrika en Colombia. Voor deze landen wordt de transitiefaciliteit ontwikkeld welke een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van BZ en EL&I kent. De middelen voor de transitiefaciliteit op de EL&I-begroting lopen op van € 5 mln in 2012, naar € 10 mln in 2013 tot € 15 mln structureel vanaf 2014. Dit zijn HGIS-middelen, non-ODA. Het deel van de middelen voor de transitiefaciliteit dat op de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken staat betreft ODA-middelen.

De transitiefaciliteit brengt een aantal bestaande instrumenten en programma’s gericht op ondersteuning van het lokale ondernemingsklimaat en het bevorderen van internationaal ondernemen door Nederlandse bedrijven samen. De in te zetten instrumenten hangen af van de lokale vraag en de vraag vanuit het bedrijfsleven.

De inzet van het beleid voor OS zoals toegelicht in de Basisbrief en de Focusbrief is economische zelfredzaamheid. Landen die op korte termijn kansen bieden voor een meer economische bilaterale relatie zijn de middeninkomenslanden Colombia, Zuid-Afrika, Vietnam. Op termijn kunnen ook andere partnerlanden met voldoende potentieel voor intensivering van de economische betrekkingen met Nederland voor de transitiefaciliteit in aanmerking komen.

Colombia, Zuid-Afrika, Vietnam bieden aanzienlijke mogelijkheden voor het Nederlands bedrijfsleven. Deze landen behoren tot de CIVETS (Colombia, Indonesië, Vietnam, Egypte, Turkije en Zuid-Afrika), landen die gekenmerkt worden door recente significante groeicijfers en kansen voor Nederlandse topsectoren. Netwerken die door de ontwikkelingsrelatie zijn opgebouwd kunnen ook relevant zijn voor het versterken van de economische betrekkingen. De Nederlandse overheid kan bestaande belemmeringen in het ondernemingsklimaat helpen oplossen op verzoek van deze landen en kansen creëren voor handel en investeringen, ook voor het Nederlandse bedrijfsleven.

Een netto handelsoverschot is voor Nederland geen eigenstandig doel. Het kengetal «positie Nederland op ranglijst van landen met het hoogste netto handelsoverschot» heeft betrekking op het handelsoverschot in agrarische producten. Dit kengetal geeft een goede indruk van de Nederlandse concurrentiekracht maar is geen doel op zich. Nederland wil graag haar sterke exportpositie voor agrarische producten handhaven en het beleid van EL&I kan daar aan bijdragen.

Er zijn geen subsidieregelingen of belastinguitgaven die het gebruik van fossiele brandstoffen de facto subsidiëren. Voor een overzicht van belastinguitgaven verwijs ik overigens naar bijlage V van de Miljoenennota. Sommige belastinguitgaven zijn fiscale regelingen waarvoor beleidsmatige, economische of juridische argumenten bestaan. Deze regelingen beogen geen stimulering maar helpen onder andere om de concurrentiepositie van bedrijven te beschermen of zijn ingegeven door internationale verdragen die belastingheffing op sommige terreinen verbieden.

Het effect van het in te zetten «groene» subsidie-instrumentarium ten behoeve van het groen onderwijs wordt binnen het ritme van de beleidscyclus beoordeeld. Tevens zal in 2013 een periodieke beleidsdoorlichting plaatsvinden op beleidsartikel 17 «Groen onderwijs van hoge kwaliteit». Daarmee zal ook de effectiviteit van de in te zetten instrumenten worden beoordeeld. De onderwijsinstellingen verantwoorden zich jaarlijks niet alleen financieel, maar ook inhoudelijk op de resultaten die worden beoogd met het subsidie-instrumentarium. De uitkomsten hiervan worden jaarlijks gebruikt voor het aanscherpen van het instrumentarium binnen GKC-verband. Door uit te gaan van een gezamenlijke vraagarticulering is het streven de doelen op het gebied van kennisbenutting, kennisverspreiding en het curriculum van de onderwijs- en kennisinstellingen en bedrijfsleven goed te laten aansluiten.

De effecten van de 30+ maatregel zullen in het groen MBO in grote lijnen niet anders zijn dan in het overig MBO. Het groen MBO heeft naar verhouding meer deelnemers van 30 jaar en ouder dan het overig MBO: in 2009 18%, tegenover 11% over het hele MBO. Het gaat daarbij echter voor het overgrote deel om BBL-deelnemers. De verwachte herverdeeleffecten tussen de instellingen zullen beperkt zijn. De bekostiging van deelnemers binnen de (deeltijd) BOL 30+ wordt beëindigd. Gezien de populatie BOL 30+ met groen MBO binnen het geheel zal het effect binnen het groen BOL 30+ MBO nihil zijn.

De gezamenlijke AOCs, Aequor, Stoas Hogeschool en Wageningen UR werken samen met het Forum Instituut voor Multiculturele Vraagstukken aan de aantrekkelijkheid van het groene onderwijs voor genoemde doelgroepen. Verschillende pilots, waaronder ouders van allochtone jongeren kennis te laten maken met nabij gelegen groene instellingen en bijvoorbeeld het actief promoten van «gewone» stages bij groene bedrijven, worden uitgevoerd door zowel Aequor als het Instituut Forum. Dit alles onder regie van het groene onderwijs zelf. In 2012 is € 0,1 mln voorzien voor deze activiteiten. Een en ander vloeit voort uit het landelijk programma Kies Kleur In Groen waaraan diverse concrete actieprogramma’s zijn gekoppeld. In het licht van de te verwachten arbeidsmarkttekorten hebben werkgevers en onderwijsinstellingen de armen ineen geslagen om samen te werken aan verbetering van de sectororiëntatie. Dit driejarige project (totale omvang: € 0,5 mln) wordt uitgevoerd onder auspiciën van de AOC-Raad door het Kenniscentrum Aequor.

Met Inholland wordt bezien hoe groen in de Randstad kan worden geherpositioneerd om een bredere groep jongeren te interesseren voor een carriere in het groen. In de agenda’s van de topgebieden agro&food en tuinbouw&uitgangsmaterialen wordt dit punt aan de orde gesteld. Ik hoop dat het bedrijfsleven en de onderwijsinstellingen concrete doelen en acties zullen formuleren in de op te leveren innovatiecontracten en human capital agenda’s om invulling te geven aan bovenstaand vraagstuk van de imagoverbetering en sectororientatie.

De bijdragen (kasuitgaven) per ROM in de komende jaren (x 1 000 euro)

Naam ROM	2011	2012	2013	2014	2015
NOM	2 385	1 876	1 256	645	495
OOST	2 402	1 801	1 201	600	471
LIOF	1 354	1 015	677	338	265
BOM	1 137	853	568	284	223
Totaal	7 278	5 545	3 702	1 867	1 454

De thematische inrichting van de werkplannen van de onderscheiden ROMs komt in grote mate overeen. Het jaar 2011 vormt voor de ROMs een overgangsjaar. Tot voor kort richtten de ROMs zich met name op de uitvoering van het regionaal beleid, zoals ondermeer vervat in het programma Pieken in de Delta, alsmede op de acquisitie van bedrijven. Deels hadden zij ook taken met betrekking tot de verbetering van de fysieke bedrijfsomgeving.

Het regionaal beleid respectievelijk het ruimtelijk-economisch beleid zijn inmiddels gedecentraliseerd. De ROMs zullen zich bij de invulling van hun werkplannen daarom met ingang van 2012 richten op de uitvoering van de agenda's die door de Topteams voor elk van de onderscheiden topsectoren zijn geformuleerd. Er wordt momenteel overleg gevoerd met de ROMs over de inrichting van hun werkplannen. Uiteraard dienen de doelstellingen te passen binnen de kaders van de Bedrijfslevenbrief.

We beraden ons momenteel op onze rol als meerderheidsaandeelhouder bij de ROM's. We zullen hierover op korte termijn in nader overleg treden met de andere aandeelhouders en de desbetreffende organisaties zelf en tezijnertijd uw Kamer hierover informeren.

In 2012 worden 17 handelsmissies gepland die onder andere door de bewindspersonen van het Ministerie van EL&I en I&M en MP zullen worden geleid. Bij sommige missies wordt ook het Koninklijk Huis betrokken. De snelgroeiende markten zoals China, India en Rusland zijn de belangrijkste doelgroep voor de missies. De gemiddelde kosten voor een handelsmissie zijn geraamd op € 170 000. Dit gemiddelde is gebaseerd op een missie met 35 deelnemende bedrijven naar één land, en netwerkactiviteiten en matchmakingsprogramma’s in twee steden. Aan de bedrijven wordt een vaste bijdrage gevraagd voor de matchmaking en netwerkactiviteiten. Het bedrijvenprogramma van de handelsmissies wordt uitgevoerd door Agentschap NL. Zij verantwoorden in hun jaarverslag en tussentijdse rapportages over de missies.

Voor 2011 zal de staatssecretaris nog een handelsmissie leiden naar de Brazilië. Eerder dit jaar zijn snelgroeiende markten als Turkije, Vietnam, China en India met een handelsmissie bezocht. Het land waar naar toe wordt gereisd, is in sterke mate bepalend voor de bedrijven of productengroepen.

De handhavingsstrategie gaat in toenemende mate uit dat bedrijven meer verantwoordelijkheid nemen in het naleven van wet- en regelgeving. Bij deugdelijke zelfregulering (certificering) en beter «risico gericht» handhaven kan met minder inspectieonderzoeken per bedrijf worden volstaan. Ik zet mij er voor in om door innovatie van (Europese) regelgeving en vernieuwing van het toezicht het effect van de budgetreductie op de handhaving tot een minimum te beperken.

Zoals ik u eerder heb gemeld (TK, 2009–2010, 32 262, nr. 2) wordt met de samenvoeging van de Algemene Inspectiedienst, de Plantenziektenkundige dienst en de Voedsel- en Warenautoriteit invulling gegeven aan de financiële en personele taakstelling uit het Coalitieakkoord Balkenende IV van € 27,8 mln en circa 500 fte’s.

De samenvoeging van de toezichthouders NMa, OPTA en de Consumentenautoriteit tot de Autoriteit Consument en Markt (ACM) en de hierbij gekozen organisatiestructuur leidt, zoals eerder aan uw Kamer reeds gemeld (TK, 2010–2011, 31 490, nr. 69), tot synergievoordelen van structureel indicatief zo’n € 3 mln per jaar. De totale apparaattaakstelling die daarnaast uit hoofde van het Regeerakkoord aan de drie toezichthouders is opgelegd, bedraagt € 7,4 mln. De exacte invulling van de taakstelling is aan de ACM. Het is hierbij de bedoeling om onder andere door stroomlijning en vereenvoudiging van procedures in het materiële wetstraject, aanvullende structurele besparingen te realiseren.

Dit heeft te maken met de aard van de organisatie DICTU als ICT leverancier. DICTU is, in tegenstelling tot de andere baten-lasten diensten, een regie-organisatie. Dit betekent dat DICTU veel specifieke ICT expertise niet noodzakelijkerwijs zelf in huis heeft, maar deze uit de markt haalt.

Volgens de rijksbrede afspraken vindt het monitoren en registreren van de uitgaven voor inkoop adviseurs en tijdelijk personeel (externe inhuur) plaats in euro’s. Dit bedrag wordt ook uitgedrukt als percentage van de totale personeelsuitgaven. Zoals ik in het jaarverslag 2010 aan uw Kamer heb gemeld (TK, 2010–2011, 32 710 XIII, nr. 1 en TK, 2010–2011, 32 710 XIV, nr. 1) bedraagt het inhuurpercentage van voorheen LNV 13% en het inhuurpercentage van voorheen EZ 24% (abstraherend van inhuur uit hoofde van de flexibele schil bij Agentschap NL: 14%). De uitgaven aan externe inhuur van de baten-lastendiensten waren daarbij als volgt (bedragen in € 1 000):

DICTU	1 864
Dienst Regelingen (DR)	26 295
Dienst Landelijk Gebied (DLG)	3 139
Agentschap NL	76 887
Agentschap Telecom (AT)	1 867
Nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA)	20 042

De inzet is om te voorkomen dat de taakstelling op apparaatkosten leidt tot een stijging van externe inhuur. Alle mobiliteitsbeleid-instrumenten zijn gericht op het afvloeien van vast personeel van werk naar werk. Ten aanzien van agentschappen geldt dat de inzet van uitzendkrachten onder meer dient om bijvoorbeeld in piekperioden de werklast op te kunnen vangen en flexibel te blijven ten aanzien van de personeelsinzet.

Het overzicht en de doelstellingen betreffende de daling van het aantal fte’s (exclusief externe inhuur) per baten-lastendienst ziet er indicatief als hieronder weergegeven uit. Opgemerkt dient te worden dat de apparaattaakstelling Rutte-Verhagen budgettair is opgelegd. De krimp in fte’s is derhalve indicatief.

BLD	2011	2015
DICTU	239	225
DR	1 115	935
DLG	1 162	745
AgNL	2 235	1
AT	275	233
nVWA	2 250	1 870

De capaciteit die beschikbaar is voor het toezicht in de Rotterdamse haven sluit aan op de omvang van de importstromen en wordt gefinancierd vanuit de tarieven die aan het bedrijfsleven worden doorberekend.

De reductie in budget heeft gevolgen voor alle activiteiten die de nVWA uitvoert. Voor alle activiteiten geldt dat de juiste afweging gemaakt moet worden over de inzet van de beschikbare middelen. Dat geldt ook voor de samenwerking met inspectie instanties in andere lidstaten.

De inzet van de Europese Structuurfondsen voor de periode 2007–2013 is vastgelegd in het Nationaal Strategisch Referentiekader van september 2006. In dit Referentiekader, waarin wordt onderzocht hoe de Structuurfondsen het beste benut kunnen worden ter versterking van de Nederlandse concurrentiekracht, kwam naar voren dat breedband internet één van de sterktes is van het Nederlandse ondernemingsklimaat.

De concentratie breedbandaansluitingen in Nederland was in 2006 de hoogste van de EU. In het Vijfde Cohesieverslag over de economische en sociale cohesie binnen de EU dat op 10 november door de Europese Commissie werd gepresenteerd, kwam naar voren dat ook in 2009 Nederland één van de hoogste concentratie breedbandaansluitingen van de EU kende.

Gebaseerd op de bovenstaande analyse is samen met de regio’s besloten dat structuurfondsen worden ingezet op de prioriteiten innovatie, attractieve regio’s en attractieve steden waarbinnen geen speciale aandacht wordt geschonken aan de nog verdere verbetering van breedband. Inmiddels is het merendeel van de 1,9 miljard aan EFRO middelen gecommitteerd.