Nr. 14 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Inleiding van de minister

Hierbij ontvangt u de antwoorden op de schriftelijke vragen van de vaste commissie voor Defensie over de defensiebegroting 2012 (Kamerstukken 33 000 X, nrs. 1 en 2). Deze vragen zijn ingezonden op 11 oktober 2011. In de antwoorden zijn de gevolgen van de Nota van Wijziging over de begroting voor 2012 nog niet verwerkt.

Vragen en antwoorden

De ontwerpbegroting 2012 bestaat voor 40 procent uit personeelsuitgaven, 28 procent overige exploitatie-uitgaven en 15 procent investeringen. De overige uitgaven betreffen onder andere pensioenen en wachtgelden. Voor investeringen geldt voor de langere termijn een streefwaarde van 20 procent. Voor de personele en materiële uitgaven is geen streefwaarde vastgesteld. Deze uitgaven zijn zodanig geraamd dat de ambitie en de doelstellingen passen bij activiteiten en middelen, binnen het begrotingkader.

De gemiddelde leeftijd van het militair personeel is momenteel 33 jaar en van het burgerpersoneel 46 jaar. Het is nog niet mogelijk een schatting te maken van de leeftijdopbouw na de invoering van de numerus fixus. Het doel van de invoering van de numerus fixus is echter wel een verjonging van het defensiepersoneel.

De nieuwe begrotingspresentatie met een andere verdeling tussen programma- en apparaatsuitgaven geldt vanaf het begrotingsjaar 2012. In de ontwerpbegroting 2012 zijn de kolommen voor 2010 en 2011 volgens de oude indeling van het begrotingsjaar 2011 weergegeven. Om een vergelijking mogelijk te maken zijn in de onderstaande tabellen de jaren 2010 en 2011 weergegeven volgens de nieuwe indeling van de begroting 2012. Ten aanzien van het beleidsartikel 20 Inzet zijn de genoemde wijzigingen pas van toepassing met ingang van de ontwerpbegroting 2013. De tabel van beleidsartikel 20 in de begroting 2012 is daarom goed te vergelijken met 2010 en 2011. Zie ook het antwoorden op vragen 43 en 128.

Commando zeestrijdkrachten – beleidsartikel 21

Commando landstrijdkrachten – beleidsartikel 22

Commando luchtstrijdkrachten – beleidsartikel 23

Commando Koninklijke marechaussee – beleidsartikel 24

Defensie Materieel Organisatie – beleidsartikel 25

Commando DienstenCentra – beleidsartikel 26

Onder programma-uitgaven worden bij de beleidsartikelen 21 tot en met 24 uitgaven verantwoord voor de gereedstelling en een deel van de instandhouding van de krijgsmacht. Dit zijn uitgaven die rechtstreeks verband houden met oefeningen en het gebruik van wapensystemen, zoals voeding, brandstof en munitie. Bij de beleidsartikelen 25 en 26 gaat het om de uitgaven voor munitie en brandstof, de instandhouding van wapensystemen, de afstoting van materieel en de investeringen.

De reductie op de staven bedraagt 30 procent. In de onderstaande tabel zijn de daarbij ingeboekte bedragen per staf weergegeven (bedragen x € 1 miljoen).

	2012	2013	2014	2015	2016
CZSK	0	–2,3	–9,5	–9,6	–9,6
CLAS	0	–6,7	–27,9	–28,3	–28,3
CLSK	0	–2,5	–10,5	–10,6	–10,6
KMAR	0	–2,1	–8,6	–8,8	–8,8
DMO	0	–10,2	–42,7	–43,6	–43,6
CDC	0	–4,6	–19,0	–19,3	–19,3
BS	0	–7,3	–30,4	–30,8	–30,8

Voor de begrotingsbehandeling ontvangt u van de minister van Buitenlandse Zaken en mij een brief waarin de toezeggingen met betrekking tot de financieringswijze in HGIS en de ruimte voor 2012, zoals gedaan in het algemeen overleg van 29 oktober jl. over de verlenging van de Nederlandse bijdrage aan operatie Unified Protector, gestand worden gedaan. In deze brief zullen wij tevens schetsen welke structurele mogelijkheden wij aanvullend onderzoeken om invulling te geven aan de motie-Knops/Ten Broeke.

Zie het antwoord op vraag 3.

Zie het antwoord op vraag 3.

De bezuinigingen zijn in de ontwerpbegroting voor 2012 verwerkt. In de zogenoemde «18 Miljard Monitor» van het ministerie van Financiën wordt per departement halfjaarlijks gerapporteerd over de voortgang van de financiële maatregelen die in het regeerakkoord zijn afgesproken. De Algemene Rekenkamer heeft het kabinet aanbevolen om vanaf 2012 jaarlijks op Verantwoordingsdag te rapporteren over de mate waarin de budgettaire doelstellingen van de maatregelen uit het regeerakkoord zijn gerealiseerd. De 18 Miljard Monitor voorziet hierin.

De beleidsagenda gaat in op de start van de reorganisatie en de stand van zaken van de maatregelen in de beleidsbrief Defensie na de kredietcrisis (Kamerstuk 32 733, nr. 1).

Defensie stoot geen taken af. Wel hebben de maatregelen van de beleidsbrief op tal van terreinen gevolgen voor de inzetbaarheid en de output van de krijgsmacht. Zo zullen de omvang en de duur van de bijdragen van de krijgsmacht aan internationale missies aan grotere beperkingen onderhevig zijn. Door onder meer de opheffing van de tankbataljons, de afstoting van een kwart van alle pantserhouwitsers en een deel van de mortieren 120mm en de vermindering van het aantal jachtvliegtuigen boet de krijgsmacht aan slagkracht in. De mijnenbestrijdingscapaciteit op zee wordt beperkt waardoor telkens een keuze moet worden gemaakt tussen de uitvoering van taken op de Noordzee, de bijdrage aan internationale operaties en de bijdrage aan de Standing Naval Forces van de Navo. Daardoor kan de bewegingsvrijheid op zee worden verminderd. Voor de logistieke ondersteuning op het land en op zee wordt de krijgsmacht afhankelijker van anderen.

De inzetbaarheidsdoelstellingen in de beleidsagenda maken echter duidelijk dat, in het licht van de grote veranderlijkheid van de internationale veiligheidssituatie, het streven naar een veelzijdig inzetbare krijgsmacht voor het kabinet overeind staat.

De berekening van de omvang van de interne problematiek berust vooral op meerjarige exploitatieramingen van DMO en CDC. Op grond hiervan wordt in 2012 ongeveer € 110 miljoen toegevoegd aan de begroting van DMO voor het herstel van de materiële exploitatie. Dit bedrag is verdeeld over de verschillende budgetten voor logistieke ondersteuning. Ongeveer € 18 miljoen is bestemd voor overige problemen bij het CDC. De resterende € 45 miljoen van de € 173 miljoen is bestemd voor het inlopen van voorraadachterstanden.

WERKZAAM BIJ	RANG	KRIJGSMACHTDEEL
		CLAS	CLSK	CZSK	KMAR	TOTAAL
CZSK	***			1		1
	**			1		1
	*			6		7
	Kolonel			36		36
CLAS	***	1				1
	**	1				1
	*	8				8
	Kolonel	52	1			53
CLSK	***		1			1
	**		1			1
	*		5			5
	Kolonel		28			28
KMAR	***				1	1
	**				1	1
	*				3	3
	Kolonel		1		16	17
BS	****	1				1
	***	1		1	1	3
	**	2	1	2		5
	*	7	4	5		16
	Kolonel	26	16	16	3	61
CDC	***	2	2	1		5
	**	1	2	2		5
	*	6	3	3	1	13
	Kolonel	41	37	29	4	111
DMO	**	1	1	1		3
	*	1	2	1		4
	Kolonel	15	13	17		45
OVERIGE PLAATSINGEN	***	1				1
	**	1				1
	*	1	1			2
	Kolonel	13		5	4	22
DEFENSIE	****	1	0	0	0	1
	***	5	3	3	2	13
	**	6	5	6	1	18
	*	23	15	15	4	58
	Kolonel	147	96	103	27	373

In de ontwerpbegroting 2012 van het ministerie van EL&I is voor het thema Defensie binnen het programmatisch pakket ongeveer € 6 miljoen gereserveerd voor onderzoek en ontwikkeling bij het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium.

Het totale bedrag op de defensiebegroting 2012 voor wetenschappelijk onderzoek bedraagt € 64 miljoen, waarvan € 36 miljoen is bestemd voor TNO en ongeveer € 800 000 voor het Maritiem Research Instituut Nederland. Daarnaast is TNO betrokken bij contractonderzoek voor zowel technologieontwikkeling als kennistoepassing. Het hiermee gemoeide budget verschilt van jaar tot jaar omdat het afhankelijk is van de gunning van specifieke contracten.

Bij Defensie zijn 166 van de 200 loopbaanbegeleidersfuncties bezet. Bij het CZSK werken 40 loopbaanbegeleiders, bij het CLAS 76, bij het CLSK 26 en bij de Kmar 24. Het is de ambitie medio 2012 alle openstaande functies te vervullen.

De loopbaanbegeleiding is erop gericht de medewerkers te ondersteunen in hun ontwikkeling en bij de vormgeving van hun loopbaan, ongeacht of hun ambitie binnen of buiten Defensie ligt. Loopbaanbegeleiding met een externe oriëntatie is gericht op militair personeel dat vrijwillig de organisatie wenst te verlaten en militair personeel dat in FPS met een negatief doorstroombesluit wordt geconfronteerd. Defensiepersoneel dat door de reorganisatie boventallig wordt en daardoor de organisatie gedwongen moet verlaten, zal door de Bemiddelings- en Begeleidingsorganisatie (BBO) van Defensie worden begeleid naar een baan buiten Defensie. De BBO wordt daarbij ondersteund door een of meer externe partijen en waar mogelijk door de loopbaanbegeleiders. Voor deze interne en externe begeleiding van medewerkers is de huidige capaciteit aan loopbaanbegeleiders voldoende.

De uitgaven ten behoeve van een sociaal veilige werk- en leefomgeving vallen onder de reguliere bedrijfsvoering van de defensieonderdelen en zijn daardoor niet meer afzonderlijk zichtbaar.

In de onderstaande tabel zijn per 1 oktober 2011 de aantallen functies voor burgerpersoneel (BP) en militair personeel (MP) weergegeven, alsmede het vullingspercentage voor deze functies. Voor de daaropvolgende jaren kan nog geen overzicht van aantallen medewerkers worden gegeven aangezien de invulling van de numerus fixus per defensieonderdeel afhankelijk is van de uitkomst van de reorganisatie. Op 1 oktober 2011 werden negen personen ingehuurd voor het vervullen van formatieplaatsen. In het jaarverslag over 2010 (Kamerstuk 32 710 X, nr. 1) heb ik uw Kamer geïnformeerd over de uitgaven van het ministerie van Defensie voor externe inhuur. Ik zal uw Kamer voorafgaand aan de behandeling van de begroting nader informeren over de aantallen personen die worden ingehuurd per 1 oktober 2011.

		1 oktober 2011
Defensie onderdeel	Categorie	Formatie organiek	Bezetting organiek	%
CZSK	MP	8 141	6 446	79,2%
	BP	590	549	93,1%
	EXTERN		0
	TOTAAL	8 730	6 994	80,1%
CLAS	MP	19 703	16 758	85,1%
	BP	2 307	2 044	88,6%
	EXTERN		1
	TOTAAL	22 009	18 803	85,4%
CLSK	MP	7 462	6 505	87,2%
	BP	390	499	127,8%
	EXTERN		0
	TOTAAL	7 852	7 004	89,2%
KMAR	MP	5 553	5 153	92,8%
	BP	559	551	98,6%
	EXTERN		0
	TOTAAL	6 111	5 704	93,3%
BS	MP	1 094	809	74,0%
	BP	1 075	1 048	97,4%
	EXTERN		0
	TOTAAL	2 169	1 857	85,6%
CDC	MP	3 442	2 972	86,4%
	BP	4 418	4 551	103,0%
	EXTERN		4
	TOTAAL	7 860	7 527	95,8%
DMO	MP	1 259	1 085	86,1%
	BP	4 631	4 491	97,0%
	EXTERN		4
	TOTAAL	5 891	5 579	94,7%
DEF	MP	46 652	39 728	85,2%
	BP	13 970	13 731	98,3%
	EXTERN		9
	TOTAAL	60 623	53 468	88,2%

Naar verwachting bestaat het personeelsbestand van Defensie begin 2012 voor 76,7 procent en eind 2012 voor 76,9 procent uit militairen.

In 2011 zal met ongeveer 53 procent van de werknemers een functioneringsgesprek worden gehouden. Het verslag van een functioneringsgesprek maakt deel uit van het personeelsdossier. Naar verwachting zijn in tweede helft van 2012 alle personeelsdossiers gecontroleerd en op orde gebracht.

Zie het antwoord op vraag 3.

De operationele doelstellingen van CZSK, CLAS en CLSK verwoorden de beschikbaarheid van eenheden voor nationale en internationale inzet, de beschikbaarheid van (specifiek) operationeel gerede expeditionaire eenheden en de beschikbaarheid van voortzettingsvermogen voor de gereedstelling van eenheden. De meetbaarheid van de operationele doelstellingen wordt weergegeven in de doelstellingenmatrices. De Kmar heeft eigen operationele doelstellingen. Het gebruik van de doelstellingenmatrices ondersteunt het lerend vermogen van de organisatie. Dat vermogen wordt verder bevorderd door de controlstructuur, waaronder de jaarverslaglegging, de beleidsdoorlichtingen en de rapporten van toezichthoudende organen, zoals de Auditdienst Defensie.

Aangezien werknemers niet op leeftijd mogen worden geselecteerd, wordt dit criterium niet gebruikt bij de samenstelling van de numerus fixus. Ik verwacht dat de verschuiving in de functieopbouw naar meer werknemers in lagere rangen zal leiden tot een verjonging van het personeelsbestand.

De voorgenomen bezuinigingen leiden defensiebreed tot een groot aantal reorganisaties. De uitvoering van de reorganisaties is belegd in de lijnorganisatie. Bij ieder defensieonderdeel zijn vier of vijf werknemers betrokken bij de centrale regie van het reorganisatieproces. Ook is een aantal projectleiders vrijgemaakt. Hierdoor leidt de reorganisatie niet tot extra personele kosten. Debenodigde inspanningen verhogen wel de druk op de defensieonderdelen.

De apparaatsuitgaven op de artikelen 20 tot en met 26 bestaan voor het grootste deel uit salarisuitgaven. De feitelijke juridische verplichting wordt aangegaan bij de aanstelling van het personeel. De budgetflexibiliteit is hier afhankelijk van de uitstroom van personeel. Gezien de contractuele verplichtingen jegens het personeel en de naar verwachting geringe vrijwillige uitstroom is de budgetflexibiliteit voor 2012 nihil.

De moties over de beleidsbrief zijn verwerkt in de ontwerpbegroting 2012, zoals toegelicht in de beleidsagenda op pagina 13. Een overzicht van alle moties is in de begroting opgenomen in hoofdstuk 2 «Moties en Toezegging» van de internetbijlagen. Zowel de moties als de toezeggingen tijdens het notaoverleg van 6 juni jl. over de beleidsbrief zijn daar in een tabel opgenomen.

Het is bekend dat het Amerikaanse ministerie van Defensie voorstander is van open source software. Ik deel de mening dat software bij de tijd moet zijn om effectief te kunnen optreden tegen nieuwe dreigingen. Defensie voert daarom regelmatig software-updates uit.

Defensie ontwikkelt in beginsel geen eigen software, maar verwerft deze bij de Navo, andere overheden of commerciële partijen. Daarnaast wil Defensie ook gebruik maken van open source software. Defensie combineert en configureert de software naar behoefte. Op verscheidene plekken in de defensieorganisatie wordt met open source software gewerkt.In een aantal gevallen voldoet open source software echter niet, bijvoorbeeld vanwege de aansluiting op applicaties die de Navo in gebruik heeft. Ook de complexiteit van de huidige softwareportfolio van Defensie, vooral ten aanzienvan informatie-integratie en interoperabiliteit, bemoeilijkt het gebruik van open source alternatieven.

Het is de taak van het Defensie Computer Emergency Response Team (DefCERT) de weerbaarheid van Defensie tegen digitale aanvallen te vergroten waardoor de continuïteit en de betrouwbaarheid van de bedrijfsprocessen beter wordt gewaarborgd. DefCERT geeft daartoe adviezen aan de ICT-beheerorganisatie over technische maatregelen. Dat vraagt om uitgebreide kennis van zowel de militaire netwerken als van de bestuurlijke en operationele processen van Defensie.

GOVCERT.NL is het Computer Emergency Response Team van de rijksoverheid dat overheidsorganisaties adviseert en ondersteunt bij het voorkómen en afhandelen van ICT-gerelateerde beveiligingsincidenten. Daartoe is GOVCERT.NL actief in kennisuitwisseling en samenwerking met Europese en andere internationale CERT-fora. GOVCERT.NL voorziet de overheids- en civiele netwerkdomeinen van deskundigheid en incident response diensten, terwijl DefCERT dat doet voor het specialistische, militaire netwerkdomein. GOVCERT.NL en DefCERT werken vanzelfsprekend intensief samen. Zo hebben medewerkers van DefCERT assistentie verleend aan het GOVCERT.NL tijdens de Diginotar-crisis en ontvangt DefCERT waarschuwingen en adviezen van GOVCERT.NL.

De financiële gevolgen van het stilzetten van wapensystemen zijn in eerste instantie beperkt tot de vermindering van de uitgaven die samenhangen met oefenactiviteiten. Pas op het moment dat organisaties worden opgeheven, infrastructuur en wapensystemen worden verkocht en personeel de organisatie verlaat, worden aanzienlijke besparingen bereikt. Het reorganisatietraject van Defensie houdt rekening met dergelijke besparingen vanaf 2013.

Op grond van de motie Hernandez (Kamerstuk 32 733, nr. 17) is een extra reductie van 200 dienstauto’s toegevoegd aan het totaal van 1 000. Deze extra reductie krijgt zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk in de tweede helft van 2013, haar beslag. Dit leidt vanaf 2014 tot minder exploitatie-uitgaven.

Er is besloten tot grote besparingen op de begroting van DMO. Daar staat echter tegenover dat verreweg het grootste deel van de herschikking van € 173 miljoen wordt toegevoegd aan deze begroting. Dit is nodig om de problematiek in de materiële exploitatie op te lossen en de voorraden aan te vullen. De Nota van Wijziging op de ontwerpbegroting 2012 gaat in op de omhanging van de logistieke bedrijven van de DMO naar de operationele commando’s.

De minister van Defensie is verantwoordelijk voor de gehele defensiebegroting, inclusief de beleidsartikelen, de niet-beleidsartikelen en alle processen die verbonden zijn aan de reorganisatie van de defensieorganisatie.

In de brief van de minister van Financiën over de verbetering van verantwoording en begroting (Kamerstuk 31 865, nr. 26) is uiteengezet hoe de begroting zich zal ontwikkelen op het gebied van doelstellingen en indicatoren. «Verantwoord Begroten» betekent voor de begroting 2013 dat elk beleidsartikel een algemene doelstelling bevat waarin concreet de beleidsinzet wordt uiteengezet, ofwel voor welk doel het geld wordt uitgegeven. Indicatoren geven de beleidsinzet van de minister weer. Daarnaast worden algemene ontwikkelingen op het beleidsterrein geïllustreerd met kengetallen. Tevens wijzigt de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». De budgetten worden niet meer gekoppeld aan de operationele doelstellingen maar aan de verschillende typen financiële instrumenten. De operationele doelstellingen kunnen vervallen, behalve als deze verhelderend zijn door een clustering aan te brengen van financiële instrumenten. De uitwerking hiervan in de begroting 2013 gebeurt in overleg met het ministerie van Financiën.

Zie het antwoord op vraag 4.

Zie het antwoord op vraag 3.

In de leeswijzer van de begroting (pagina 11) is uiteengezet dat deze een organisatorische indeling kent. Deze indeling is het gevolg van de bij de introductie van «Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording» geuite wens van de Kamer. «Verantwoord Begroten» maakt het mogelijk deze indeling te heroverwegen. Een begroting ingedeeld naar inzet, gereedstelling, instandhouding en ondersteuning, oftewel langs de lijnen van het primaire proces, is denkbaar. Over de uitwerking van «Verantwoord Begroten» bij de indeling van de begroting 2013 zal met het ministerie van Financiën worden overlegd, waarna de indeling in de begroting 2013 zal worden aangepast.

Zie het antwoord op vraag 37.

De reductie van 30 procent in spoor 1 geldt defensiebreed alleen voor het bestuur (de staven) en niet voor de totale ondersteuning. Dit is in overeenstemming met de motie-Knops (Kamerstuk 32 500 X, nr. 35). De staf van het CDC wordt met 30 procent verkleind. De bezuinigingen bij de ondersteunende diensten, waaruit het CDC voor een groot deel bestaat, berusten op de maatregelen in spoor 2 en spoor 3.

De posten die onder HGIS vallen zijn niet gewijzigd. Onder beleidsartikel 20 Inzet zijn de artikelonderdelen «Uitgaven Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht (FNIK)» en «Uitgaven overige inzet» toegevoegd. Deze posten komen niet ten laste van de HGIS-voorziening.

Het drukken van een begroting in kleur kost € 0,106 per pagina. De bijlagen die bij de ontwerpbegroting in 2012 als internetbijlage zijn gepubliceerd, tellen in totaal zestien pagina’s. Dit levert dus een besparing op van ongeveer € 1,70 per gedrukt exemplaar van de begroting. De totale oplage van de defensiebegroting 2012 is 520 exemplaren, waarvan er 120 gedrukt worden zonder internetbijlage. De totale besparing in geld komt neer op € 204.

De administratieve lasten zijn gelijk gebleven aangezien het proces van schrijven en gereedmaken voor publicatie van de inhoud van de internetbijlagen niet is veranderd.

Zie het antwoord op vraag 27.

Wanneer in een beleidsartikel duidelijk meetbare indicatoren zijn opgenomen, valt dit onder «comply». Wanneer er geen indicatoren zijn opgenomen, valt het beleidsartikel onder «explain». In de defensiebegroting bevatten de beleidsartikelen 20 Inzet, 21 CZSK, 22 CLAS en 23 CLSK geen indicatoren en deze vallen daardoor onder «explain». De beleidsartikelen 24 CKmar, 25 DMO en 26 CDC bevatten wel duidelijk meetbare indicatoren en deze vallen daarmee onder «comply».

Het verschil met de begrotingen van andere beleidsdepartementen heeft vooral betrekking op de meetbaarheid van de maatschappelijke effecten (outcome), een onderdeel van het VBTB-traject. In tegenstelling tot begrotingen van andere beleidsdepartementen is de begroting van Defensie niet ingedeeld naar beleidsinstrumenten, maar naar defensieonderdelen. Bij het programma «Verantwoord Begroten» ligt het accent meer op inputfactoren dan outcome-factoren. Daardoor wordt de vergelijkbaarheid tussen de begroting van Defensie en andere departementen groter.

Het uitgangspunt voor het gericht coachen en opleiden van afzonderlijke eenheden wordt gevormd door de operationele doelstellingen in de beleidsartikelen. De mate van operationele gereedheid is bepalend voor de eisen die aan opleidingen, trainingen en coaching worden gesteld.

De bestuursstaf en de staven bij de andere defensieonderdelen worden in de reorganisatie met 30 procent ingekrompen en de bestuurlijke relaties en processen worden vereenvoudigd. Zoals beschreven in de beleidsbrief moeten de maatregelen resulteren in heldere verhoudingen tussen het bestuur dat de regie op hoofdlijnen voert, en de operationele commandanten die meer ruimte voor de uitvoering krijgen. Het motto in het regeerakkoord «je gaat erover of niet» is daarbij het richtsnoer. Doublures worden opgeheven en verantwoordelijkheden geclusterd en herschikt. Rolvastheid is de norm. Ook de uitbesteding van activiteiten kan bijdragen tot de vermindering van de bestuurlijke complexiteit. De hoofden van de defensieonderdelen werken inmiddels aan de reorganisatie bij hun onderdelen, waarbij zij oog houden voor deze uitgangspunten.

Er is geen tekort aan deskundig personeel op het gebied van de inrichting van de kaders van het financieel beheer. Wel is het zo dat bij de staven van de defensieonderdelen op sommige plaatsen momenteel onvoldoende functionarissen kennis hebben van de kaders voor het materieelbeheer. Dit houdt verband met de grootschalige reorganisatie die Defensie uitvoert, waarbij onder meer het aantal staffuncties wordt verminderd. Dit perspectief leidt ertoe dat een aantal medewerkers actief op zoek is naar ander werk of reeds ander werk heeft gevonden. Er zijn maatregelen genomen om het kennistekort te verminderen.

In de reorganisatieperiode zijn er onmiskenbaar negatieve gevolgen voor de kwaliteit van het beheer. Zo bestaat het risico dat de verbetermaatregelen vertraging oplopen als gevolg van de reorganisatiedruk. Dit komt onder andere doordat de logistieke staven die zijn belast met de aansturing van het feitelijke beheer en de daarvoor vereiste ondersteunende regelgeving, ook zijn belast met de uitwerking van de reorganisatie op het materieellogistieke terrein. In de reorganisatie worden voorts nieuwe organisatie-elementen opgericht en oude opgesplitst of opgeheven. Het vertrek van mensen en de opheffing en opsplitsing van organisatie-elementen vragen om extra inspanningen op het gebied van continuïteit en de overdracht van beheertaken. De grote reducties in personeel hebben ook invloed op de beschikbare omvang van de formatie voor materieelbeheer. De herschikking in het opleidingsveld heeft gevolgen voor de beschikbaarheid van het opleidingsprogramma materieelbeheer.

Binnenkort zal de Kamer worden geïnformeerd over de behoeftestelling van het project MALE UAV. Een keuze voor een van de productalternatieven zal naar verwachting in 2013 worden gemaakt. In de motie-Voordewind c.s. van juni jl. (Kamerstuk 32 733, nr. 25) wordt de regering verzocht de mogelijkheden te onderzoeken van aanschaf van UAV’s die worden uitgerust met een sensorpakket dat met Nederlandse steun is ontwikkeld. Zoals ik heb toegezegd tijdens het notaoverleg van 6 juni jl. over de beleidsbrief zullen de mogelijkheden daartoe tijdens de vervolgfasen van dit project worden onderzocht. Overigens is een dergelijk sensorpakket tot op heden nog niet aan Defensie aangeboden.

In de brief van 10 april 2010 (Kamerstuk 32 123 X, nr. 115) is daarnaast uiteengezet dat een project voor een vliegende radar in aanmerking kon komen voor opname in de tweede tranche van de Maatschappelijke Innovatie Agenda (MIA) Veiligheid. In deze brief is ingegaan op de motie-Voordewind c.s. van december 2009 (Kamerstuk 32 123 X, nr. 78). De industrie heeft echter voor de MIA Veiligheid geen projectvoorstel voor een vliegende radar ingediend.

Tevens bestaat het voornemen in het kader van het Joint Investment Program (JIP) van het Europese Defensie Agentschap (EDA) te participeren in JIP’s op het gebied van Unmanned Aerial Systems (UAS). Dit geeft de defensiegerelateerde industrie en de kennisinstituten een waardevol instrument voor kennisvergaring. Kennisinstellingen worden ten slotte bij deelaspecten van de selectie en verwerving van de MALE UAV betrokken.

Indien Defensie dienstverlening aan een marktpartij uitbesteedt, zal Defensie over voldoende kennis moeten blijven beschikken om de leverancierinhoudelijk te kunnen aansturen, zij het in beperktere mate dan wanneer de dienstverlening binnen Defensie blijft. Overigens kan op specifieke deelterreinen, zoals bijvoorbeeld bij ICT-dienstverlening, uit beveiligingsoogpunt in de aanbestedingsfase de eis worden gesteld dat de werkzaamheden alleen op Nederlands grondgebied mogen worden uitgevoerd.

Zie het antwoord op vraag 52.

In structurele zin bedraagt de interne problematiek bij Defensie de komende jaren ongeveer € 175 miljoen. Voor 2012 is dit bedrag vastgesteld op € 173 miljoen op grond van de exploitatieraming voor dat jaar.

De reorganisaties zijn op 1 augustus jl. begonnen. De bezuinigingen hebben geleid tot een pakket maatregelendat met deze reorganisatie moet worden uitgevoerd. De uitvoering van deze maatregelen begint gelijktijdig maar de doorlooptijden van de reorganisaties lopen uiteen. De eerste opbrengsten doen zich voor in spoor 3. Bij het stilzetten van operationele onderdelen of capaciteiten vervalt onmiddellijk een deel van de materiële exploitatie. Verder is bij bezuinigingsmaatregelen in spoor 3 meteen duidelijk welke functies in het geding zijn. De opbrengsten zijn in eerste instantie echter nog beperkt. In de sporen 1 en 2 moeten eerst complexere reorganisatietrajecten worden doorlopen voordat de nieuwe organisatie een feit is. Een deel van de opbrengsten wordt in de aanloopperiode teniet gedaan door de kosten van het Sociaal Beleidskader. De samenhangende bezuinigingen op de personele exploitatie (vrijval) kunnen daarom pas later worden ingeboekt. De reorganisatietrajecten zullen in 2012 nog niet zijn voltooid.

De onderstaande tabel bevat een overzicht van het financiële beslag van de tijdens het notaoverleg van 6 juni jl. over de beleidsbrief aangenomen moties en de dekking daarvoor.

Extra uitgaven door moties

	2012	2013	2014	2015	2016
Toename exploitatie als gevolg van uitvoeren moties	13,7	25,4	41,9	41,9	41,9

Financiering moties

	2012	2013	2014	2015	2016
Prijsbijstelling	–13,7	–24,7	–33,8	–31,8	–31,5
Vermindering 200 dienstauto’s	0	0	–0,5	–0,5	–0,5
Investeringen	0	–0,7	–7,6	–9,6	–9,9

De voorgestelde bronnen voor financiering van de moties zijn vooralsnog te onzeker. De dekking wordt daarom initieel gefinancierd uit het investeringsbudget voor groot materieelen de resterende prijsbijstelling.Hierdoor is het investeringsbudget na 2012 lager dan was voorzien tijdens de behandeling van de begroting voor 2011 in december 2010. Zo snel de opbrengsten zijn gerealiseerd wordt het investeringsbudget weer aangevuld. Mocht blijken dat als gevolg van het herbeleggingsplan infrastructuur de noodzakelijke middelen wel beschikbaar komen, dan zal het investeringsbudget worden ontlast.

Per defensieonderdeel wordt een vullingspercentage vastgesteld. Het hoofd van het defensieonderdeel mag echter verschillen aanbrengen tussen de onder hem ressorterende eenheden. Zoals in de memorie van toelichting is gesteld is het de bedoeling de vulling van de operationele eenheden in 2012 niet verder te laten dalen. Vullingspercentages kunnen alleen worden gegeven voor de operationele commando’s, niet voor de daaronder vallende operationele eenheden. Zie verder het antwoord op vraag 17.

In 2011 heeft Defensie contact gehad met landen waaraan op grond van het gemeenschappelijk standpunt van de Europese Unie over wapenexportbeleid materieel verkocht mag worden. Hierbij is geen marktanalyse gemaakt. Wel peilt Defensie de buitenlandse belangstelling voor haar overtollige materieel, onder meer via de Nederlandse ambassades en defensieattachés in het buitenland en internationale beurzen.

Het Materieelprojectenoverzicht (MPO) 2011 bevat een overzicht van het materieel dat buiten dienst is gesteld maar nog niet verkocht, of dat de komende jaren zal worden afgestoten. De opbrengsten van de verkoop van overtollig defensiematerieel zijn altijd het resultaat van commercieel vertrouwelijke onderhandelingen. Bij de ramingen speelt de toestand van het materieel een rol, evenals de marktomstandigheden voor defensiematerieel. Gemiddeld bedragen de kosten van het verkoopgereed maken 15 procent van de verkoopopbrengsten. De bijkomende kosten zijn onder meer afhankelijk van de met de koper gemaakte afspraken. Overtollig materieel dat nog niet is verkocht, wordt in beginsel zo opgeslagen dat het in aanvaardbare staat blijft. Het materieel wordt pas in verkoopbare staat gebrachtnadat een koper is gevonden. Over de verkoop van het materieel, waaronder de verkoopprijs, wordt de Kamer commercieel vertrouwelijk geïnformeerd.

Momenteel is er concrete belangstelling voor Leopard 2A6 gevechtstanks, pantserhouwitsers en F-16 gevechtsvliegtuigen. Naar verwachting zullen in 2012 de eerste verkoopcontracten worden gesloten. Daarnaast heeft een aantal landen interesse getoond in delen van ander overtollig materieel, maar dit heeft nog niet tot concrete resultaten geleid.

De subsidie voor het «Maatschappelijk werk aan veteranen»loopt tot en met 2012. In 2012 wordt deze subsidierelatie geëvalueerd. Op grond van deze evaluatie zal worden bezien of de subsidie wordt verlengd.

De reguliere subsidie voor de Stichting Homosexualiteit en Krijgsmacht bedraagt € 10 000. Voor 2011 heeft Defensie een bedrag van € 80 000 ontvangen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor de versterking van de homo-emancipatie binnen de krijgsmacht. Dit bedrag is toegekend aan de stichting.

Zie het antwoord op vraag 57.

Zie het antwoord op vraag 57.

Zoals in de beleidsbrief is uiteengezet wil Defensie, ondanks de bezuinigingsdoelstellingen, blijven investeren in capaciteiten om nieuwe dreigingen het hoofd te kunnen bieden en de inzetbaarheid van de krijgsmacht te versterken. Het gaat om intensiveringen zoals MALE UAV, Counter-IED, Network Enabled Capabilities (NEC) en investeringen in het kader van cyber en digitale weerbaarheid.

In het investeringsdeel van de begroting was, mede door de maatregelen uit het regeerakkoord, onvoldoende budgettaire ruimte om intensiveringen onder te brengen. De hoofdregel is dat voor alle in de beleidsbrief opgenomen intensiveringen waarvoor voorafgaand aan de beleidsbrief nog geen investeringsbudget was vrijgemaakt, geldt dat deze doorgang kunnen vinden als de verkoopopbrengsten van overtollig grootmaterieel contractueel zijn vastgelegd en als deze niet nodig zijn om tegenvallers te dekken.

De verkoopopbrengsten zijn conservatief geraamd. Dit houdt in dat zestig procent van de geraamde verkoopprijs is ingeboekt en dat de opbrengsten gefaseerd met twee jaar vertraging zijn ingeboekt.

Ten behoeve van cyber defence zijn wel al investeringen (€ 2 miljoen) voorzien in de jaren 2012 en 2013 en ook voor het project MALE UAV zijn in deze periode uitgaven geraamd. Het betreft relatief beperkte bedragen waarvoor budgetruimte is vrijgemaakt in het Defensie investeringsbudget. Overigens zal de ruimte voor intensiveringen mogelijk ook gevonden kunnen worden doordat in de loop van de reorganisatie op andere terreinen budgetten beschikbaar komen.

Zoals vermeld op pagina 53 van de ontwerpbegroting 2012 zijn de volgende verkoopopbrengsten geraamd voor overtollig materieel vanaf 2012 en verder:

Bedragen x € 1 000	2012	2013	2014	2015	2016
Verkoopopbrengsten	180 658	128 658	159 018	126 186	90 886

Voor 2012 en 2013 betreft het de verwachte opbrengsten van het materieel waarvan de afstoting al vast stond vóór de beleidsbrief. Van het materieel dat als gevolg van de beleidsbrief wordt afgestoten worden geen verkoopopbrengsten verwacht in 2012 en 2013. Deze opbrengsten zijn voorzichtigheidshalve pas vanaf 2014 begroot en bovendien, zoals uiteengezet in het antwoord op vraag 64, zijn ze conservatief geraamd.

Van de maatregelen in de beleidsbrief over internationale samenwerking zijn nog geen opbrengsten voorzien aangezien er nog geen concrete afspraken met partnerlanden zijn gemaakt.

De numerus fixus is per defensieonderdeel stapsgewijs tot stand gekomen. Aan de hand van de beleidsbrief is eerst de sterkte van de defensieonderdelen in 2016 bepaald. Zo zijn onder meer de operationele capaciteit en het aantal topfunctionarissen vastgesteld. Met behulp van richtlijnen is een transparante en evenwichtige toedeling van functies, burger en militair, en een optimale personeelsopbouw mogelijk geworden. Voorts wordt hierdoor onnodige overtolligheid voorkomen en heeft het personeel gelijkwaardige keuzemogelijkheden in het functietoewijzingsproces. De numerus fixus mag bij de komende reorganisaties niet worden overschreden. De reorganisatieplannen die nu tot stand worden gebracht, worden dan ook getoetst aan de numerus fixus.

De numerus fixus kan worden aangepast na een analyse van knelpunten in uitvoering van de reorganisaties.

Zie het antwoord op vraag 2.

Zie het antwoord op vraag 2.

Zie het antwoord op vraag 67.

Onbemande luchtsystemen zijn in Nederland inzetbaar in delen van het luchtruim die voor dat doel zijn vrijgemaakt, de zogenoemde segregated areas. Defensie zal bezien hoe de toestellen zo spoedig mogelijk in het volledige Nederlandse luchtruim kunnen worden ingezet. Tevens worden ontwikkelingen in andere landen op de voet gevolgd. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu vertegenwoordigt Nederland bij de totstandkoming van de Europese regelgeving en wordt daarbij ondersteund door Defensie. Wanneer de MALE UAV toegang krijgt tot het Europese luchtruim is nog niet duidelijk.

Zie het antwoord op vraag 64.

Zie het antwoord op vraag 64.

Zie het antwoord op vraag 64.

Zie het antwoord op vraag 64.

Ik ben van plan de Kamer begin 2012 in een brief te informeren over de kabinetsvisie op internationale defensiesamenwerking en de uitgangspunten van het beleid. De brief zal een overzicht bevatten van de samenwerkingsprojecten die Nederland nastreeft met partners en in EU en Navo-verband. De brief zal ook ingaan op de gebieden en de termijnen waarop samenwerking in het verschiet ligt. Tot op heden heeft Defensie vooral vooruitgang geboekt in de gesprekken in Benelux-verband en met Duitsland, maar in afwachting van de formatiebesprekingen in België en de besluitvorming in Duitsland over de bezuinigingen zijn er nog geen concrete voornemens vastgesteld. Met Noorwegen is een intentieverklaring getekend en met het Verenigd Koninkrijk worden oriënterende gesprekken gevoerd.

Het begrip Smart Defence is begin dit jaar geïntroduceerd door de secretaris-generaal van de Navo. Hij doelt hiermee op initiatieven voor samenwerking die bijdragen tot het behoud van capaciteiten in tijden van dalende defensiebudgetten. Voorbeelden van deze initiatieven zijn onder andere zichtbaar in het programma Multinational Approaches, waarover u tijdens het algemeen overleg op 29 september jl. over de Navo-bijeenkomst bent geïnformeerd. Ook wordt in het kader van Smart Defence gewerkt aan de vaststelling van meetcriteria voor de beoordeling van bijdragen van landen aan Navo-doelstellingen, en wordt bezien of de Navo landen die moeten bezuinigen kan assisteren bij het maken van keuzes. Tot de Navo-top in Chicago in mei 2012 zal worden gewerkt aan verschillende initiatieven. De Nederlandse inspanningen om te komen tot meer internationale samenwerking stroken met de gedachte van Smart Defence. Besparingen zijn niet het primaire doel van Smart Defence; zoals gezegd gaat het vooral om het samen zo effectief mogelijk besteden van de beschikbare defensiebudgetten zodat de Navo-doelstellingen kunnen worden behaald.

In de onderstaande tabel treft u het overzicht van de vulling van de schaarstecategorieën. Door de reorganisaties en de verkleining van het personeelsbestand van Defensie zal een deel van deze tekorten verminderen. De arbeidsmarkt voor onder meer technisch en medisch personeel is echter gespannen. Defensie blijft zich inspannen voor een gevulde krijgsmacht met personeel dat is toegerust voor zijn taak.

Zie het antwoord op vraag 77.

Ik zie inderdaad mogelijkheden voor een betere coördinatie van de bezuinigingen die de Europese landen moeten verwerken op defensiegebied. Uiteraard ligt de verantwoordelijkheid bij de landen zelf om zich bij hun besluitvorming rekenschap te geven van de militaire tekorten en de prioriteiten die in EU en Navo-verband zijn afgesproken. Daarbij gaat het in het bijzonder om de versterking van het expeditionaire vermogen, de voortdurende bevordering van investeringen in modernisering en de actieve ondersteuning van standaardisering. Meer transparantie en vroegtijdige informatie-uitwisseling, ook tussen landen onderling, kan behulpzaam zijn bij de nationale besluitvorming over bezuinigingen, ook om mogelijkheden voor samenwerking in een zo vroeg mogelijk stadium te onderkennen.

Momenteel wordt in Navo-verband gewerkt aan een inventarisatie van kansrijke multilaterale projecten. Hierover is uw Kamer geïnformeerd tijdens het algemeen overleg over de Navo-ministeriële op 29 september jongstleden. Op basis van de initiële lijst van ongeveer 150 projectvoorstellen en initiatieven zullen de komende maanden de meest kansrijke in gang worden gezet. Het kabinet zal u informeren over de projecten waaraan Nederland gaat deelnemen.

In 2009 en 2010 zijn verschillende activiteiten en projecten uitgevoerd in het kader van het diversiteitsbeleid. Het ging daarbij vooral om wervingsactiviteiten, scholing en stages voor specifieke doelgroepen. Met het beëindigen van het diversiteitsbeleid zijn die activiteiten en projecten gestopt.

Ik heb in mijn brief van 9 februari jl. (Kamerstuk 32 500 X, nr. 84) en in mijn antwoorden van 15 april jl. op de vragen van de vaste commissie voor Defensie (Kamerstuk 32 500 X, nr. 95) gemeld welke financiële en beleidsmatige consequenties zijn verbonden aan de beëindiging van het diversiteitsbeleid. Zo worden er onder meer geen streefcijfers meer geformuleerd voor de instroom en doorstroom van vrouwen en etnisch-culturele minderheden en worden er geen aparte scholings- en stageprogramma’s meer georganiseerd. Voor 2013 en 2014 zijn geen diversiteitsprojecten voorzien.

Indien wordt besloten werkzaamheden buiten de defensieorganisatie te laten uitvoeren, zal Defensie veel zorg besteden aan het personeel dat daarbij betrokken is. Ook worden afspraken gemaakt met de ontvangende partij over de overgang en de begeleiding van personeel en het arbeidsvoorwaardenpakket. Het uitgangspunt is dat het betrokken personeel er wat aanspraken en de rechtspositie betreft niet op achteruit gaat.

Zie het antwoord op vraag 84.

Ik heb met de Duitse minister van Defensie, De Maizière, afgesproken de bilaterale samenwerking te verdiepen. Naast de lopende samenwerking op landmachtgebied en de uitwerking van een bi-nationale Patriot-eenheid is daarbij de verdieping van maritieme samenwerking een nieuw initiatief. Het gaat hierbij in eerste instantie om de uitwisseling van informatie, de organisatie van gezamenlijke oefeningen en een onderzoek naar de mogelijkheden voor samenwerking tussen de onderzeediensten.

Op opleidingsgebied wordt al intensief samengewerkt met tal van landen, in het bijzonder de Verenigde Staten op luchtmachtgebied en België op maritiem gebied. De uitbreiding van de samenwerking op het gebied van opleidingen is onderwerp van oriënterende gesprekken met België en Duitsland. Er worden op voorhand geen opleidingen uitgesloten.

Nederland is in gesprek met de betrokken landen en brengt het verdere proces in kaart. Toetreding is pas aan de orde als alle landen instemmen met Nederlandse toetreding.

In 2011 zijn tot 1 oktober 475 burgers en militairen geholpen van werk naar werk. Voor heel 2010 ging het om 371 burgers en militairen. Op eigen initiatief hebben tot 1 oktober jl. 1 450 burgers en militairen de defensieorganisatie verlaten. Voor heel 2010 gaat het om 1142 burgers en militairen.

Zie het antwoord op vraag 17.

Per 1 juli 2011 was de personeelssamenstelling conform onderstaande tabel.

		Man		Vrouw		Totaal
		Personen	VTE’n	Personen	VTE’n	Personen	VTE’n
CZSK	BP	456	440	179	145	634	585
	MP	7 376	7 376	835	834	8 211	8 211
	Subtotaal	7 832	7 816	1 014	980	8 846	8 796
CLAS	BP	2 030	1 994	564	466	2 594	2 461
	MP	18 559	18 559	1 629	1 629	20 187	20 187
	Subtotaal	20 589	20 553	2 193	2 095	22 782	22 648
CLSK	BP	372	348	242	196	615	544
	MP	6 955	6 955	657	657	7 612	7 612
	Subtotaal	7 327	7 303	900	853	8 227	8 156
KMAR	BP	330	319	284	251	614	571
	MP	5 133	5 133	776	776	5 908	5 908
	Subtotaal	5 462	5 452	1 060	1 027	6 522	6 479
BS	BP	828	811	395	357	1 223	1 168
	MP	772	772	72	72	844	844
	Subtotaal	1 600	1 583	467	429	2 067	2 012
CDC	BP	6 719	6 601	2 529	2 090	9 248	8 691
	MP	2 989	2 989	383	383	3 373	3 373
	Subtotaal	9 708	9 591	2 912	2 473	12 620	12 064
DMO	BP	4 213	4 164	623	537	4 835	4 702
	MP	1 093	1 093	48	48	1 141	1 141
	Subtotaal	5 305	5 257	671	586	5 976	5 843
DEFENSIE	BP	14 948	14 679	4 815	4 043	19 763	18 722
	MP	42 876	42 876	4 400	4 400	47 276	47 276
	TOTAAL	57 824	57 555	9 215	8 443	67 039	65 998

In de onderstaande tabel vindt u de procentuele samenstelling in rangen en schalen per 1 april 2011 (IST Situatie) ten opzichte van de verwachte (SOLL) situatie op 1 januari 2016. De procentuele afname per rang en schaal vindt u in de derde kolom.

Het aantal functies op het niveau van schaal 15 en hoger wordt verkleind. In 2011 zijn in de salarisschalen 15 tot en met 18 in totaal 69 mannen en 11 vrouwen (13,7 procent) werkzaam. Het aantal vrouwen in deze salarisschalen in de komende jaren is nog niet bekend. Zoals uiteengezet in het antwoord op vraag 84 hanteert Defensie geen streefcijfers voor de instroom en doorstroom van vrouwen.

In de tabel is het aantal VTE’en voor geestelijk verzorgers weergegeven.

2008	2009	2010	2011	okt 2011
143,8	147,6	144,6	145,8	138,6

In de onderstaande tabel vindt u het aantal VTE’en voor geestelijk verzorgers bij Defensie per zendende instantie.

Zendende instantie
Rooms katholieke Geestelijke verzorging	47,8
Protestante Geestelijke verzorging	50
Humanistische Geestelijke verzorging	34,8
Joodse Geestelijke verzorging	2
Hindoeïstische Geestelijke verzorging	2
Islamitische Geestelijke verzorging	2

Zie het antwoord op vraag 96.

Voor de Dienst Geestelijke Verzorging wordt jaarlijks ongeveer € 15 miljoen begroot. Het grootste gedeelte hiervan, € 14 miljoen, betreft personele uitgaven.

De verdeling van de topfuncties is op korte termijn gereed.

Het accreditatietraject van NLDA-opleidingen, gericht op bachelordiploma’s is bijna voltooid. Afgestudeerde officieren van de opleiding civiele techniek krijgen al een erkend bachelorgetuigschrift via de Universiteit Twente. De loopbaanopleiding «Hogere Defensie Vorming» geeft de student na voltooiing van de opleiding de graad «Executive Master of Security and Defence». Aanvullend daarop heeft de NLDA afspraken gemaakt met verscheidene universiteiten over een drempelloze toegang, dus zonder aanvullend schakelprogramma, tot verschillende wetenschappelijke masterstudies voor afgestudeerden van de militair-wetenschappelijke officiersopleiding.

Ik streef er naar het personeel van Defensie zo snel mogelijk duidelijkheid te geven over zijn toekomst. Het is echter van groot belang dat het reorganisatieproces zorgvuldig wordt voorbereid en uitgevoerd. Hierdoor is het niet altijd mogelijk het personeel op korte termijn duidelijkheid te geven. Defensie houdt haar personeel op uiteenlopende manieren op de hoogte van de voortgang van de diverse reorganisaties en veranderingen. Bij het reorganisatieproces is het behoud van kwaliteit belangrijk. Defensie heeft behoefte aan ervaren personeel, maar juist ook voor de toekomst aan jonger personeel met veel ontwikkelingsmogelijkheden.

Het is wenselijk het beleid en de regelgeving aan te scherpen. Bij Defensie is een scala aan instrumenten beschikbaar om het integriteitsbeleid concreet gestalte te geven, zoals regelgeving, risicoanalyses, meldingenregistratiesystemen en adviseurs op verschillende werkterreinen van integriteit. De praktijk van de laatste jaren leert dat hierin meer samenhang moet worden gebracht. Er wordt daarom momenteel een integraal integriteitsbeleid ontwikkeld waarin de instrumenten in samenhang met de doelstellingen worden beschreven. Tevens wordt de regelgeving vereenvoudigd, geactualiseerd en aangepast aan de gewijzigde omstandigheden in de organisatie.

De commissie integriteitszorg onder leiding van de heer C.J.M de Veer heeft haar onderzoek naar het stelsel van integriteit bij Defensie bijna voltooid. Ik zal de uitkomsten van het onderzoek en de aanbevelingen van de commissie betrekken bij het nieuwe integriteitsbeleid.

Defensie onderzoekt of andere partijen, zowel markt als overheid, in staat zijn diensten te leveren met een betere kwaliteit of tegen lagere kosten. Ondersteunende diensten komen hiervoor eerder in aanmerking dan delen van het primaire proces. De primaire processen worden daarvan op voorhand echter niet volledig uitgesloten. Zo wordt op dit moment voor strategisch luchttransport en voeding in het uitzendgebied al gebruik gemaakt van de diensten van buitenlandse marktpartijen.

De aanbestedingsdocumenten bevatten standaard een paragraaf met beveiligingseisen waarvan ook aspecten ten aanzien van de Wet bescherming persoonsgegevens deel uit maken. Deze paragraaf leidt tot specifieke eisen waaraan marktpartijen moeten voldoen om voor gunning in aanmerking te komen.

Naast financiële besparingen speelt ook de verbetering van de dienstverlening in brede zin een rol bij de afwegingen over sourcing. Sourcing kan ook leiden tot minder bestuurlijke complexiteit, meer flexibiliteit en een groter aanpassingsvermogen van de defensieorganisatie en een kleinere organisatieomvang. Het gaat dus niet alleen om de financiële opbrengsten van sourcing. Vanwege de nog lopende sourcing onderzoeken en mogelijke daarop volgende onderhandelingen met marktpartijen kan nog geen schatting worden gemaakt van opbrengsten.

Indien Defensie dienstverlening aan een marktpartij overdraagt, zal de hieraan gerelateerde stafcapaciteit bij het defensieonderdeel kunnen afnemen. Deze afname is niet bij voorbaat evenredig omdat Defensie over medewerkers moet blijven beschikken met voldoende kennis om de leverancier aan te sturen.

Zie het antwoord op vraag 65.

Zie het antwoord op vraag 65.

Zie het antwoord op vraag 65.

Het percentage ontwikkelt zich als volgt.2

	2011	2012	2013	2014	2015
BBP	604 900	623 000	644 000	663 000	682 000
defensiebudget	8 379	7 866	7 730	7 780	7 702
Percentage	1,4%	1,3%	1,2%	1,2%	1,1%

Nederland staat met dit percentage in 2011 op de veertiende plaats van de 27 Navo-lidstaten. Voor 2016 is geen BBP bekend.

De investeringsquote zou sneller kunnen stijgen als de structurele opbrengsten van de reorganisatie eerder zouden worden gerealiseerd. Deze opbrengsten betreffen echter voor een groot deel personeelskosten. Defensie wil zich zoals een goed werkgever betaamt, inspannen om het boventallige personeel zoveel mogelijk van werk naar werk te begeleiden en daarvoor is tijd nodig. Intussen zijn met de centrales van overheidspersoneel afspraken gemaakt over een nieuw Sociaal Beleidskader.

Binnen de begroting biedt het investeringsbudget de meeste flexibiliteit om verstoringen op korte termijn op te vangen. Een daling van het investeringspercentage is daarvan dan het gevolg. Door de structurele opbrengsten van maatregelen ten dele te laten terugvloeien naar het investeringsbudget wordt gewaarborgd dat de investeringsquote omstreeks het einde van de begrotingsperiode weer ongeveer 20 procent bedraagt.

De vereenvoudiging van de opzet, de beperking van de frequentie en de automatisering van de rapportages dragen bij tot een vermindering van administratieve lasten en bureaucratie. Dit is nodig om met een sterk verkleinde defensieorganisatie de noodzakelijke taken te kunnen blijven uitvoeren. Het is echter niet mogelijk te bepalen welk deel van de personele reducties is toe te schrijven aan de vereenvoudiging van de rapportagesystematiek.

Zie het antwoord op vraag 56.

Zie het antwoord op vraag 64.

Zie het antwoord op vraag 57.

Op de HGIS-voorziening voor crisisbeheersingsoperaties in beleidsartikel 20 wordt niet bezuinigd. Wel was de omvang van deze voorziening de afgelopen jaren hoger dan normaal wegens de Nederlandse inzet in Uruzgan. Nu deze inzet is voltooid, is de HGIS-voorziening terug op het eerdere niveau.

Op de HGIS-post attachés in beleidsartikel 26 wordt in 2014 € 2,29 miljoen bezuinigd, oplopend tot € 3,98 miljoen vanaf 2015. Deze bezuinigingen raken de attachés en het ondersteunend personeel. Deze bezuiniging maakt deel uit van een rijksbrede taakstelling en vloeit voort uit de herziening van het attachébestand.

Zie het antwoord op vraag 57.

Nee, in de ontwerpbegroting 2012 is nog uitgegaan van een inzet van twintig Vessel Protection Detachments (VPD’s). Bij de inzet van vijftig VPD’s zal de bijdrage van de reders € 11,2 miljoen bedragen. De Kamer wordt hierover geïnformeerd in de nota van wijziging op de defensiebegroting 2012. Zie ook het antwoord op vraag 139.

De inzetbaarheidsdoelstellingen gelden voor deze kabinetsperiode. Ze komen in de plaats van het ambitieniveau zoals dat is gehanteerd sinds het begin van de jaren negentig. De doelstellingen brengen tot uitdrukking wat de krijgsmacht, binnen de financiële kaders voor de komende jaren, moet kunnen en zij vormen daarmee een concreter uitgangspunt voor de operationele gereedstelling.

De uitvoering van de algemene of operationele beleidsdoelstellingen wordt periodiek geëvalueerd in een beleidsdoorlichting. Het in de begroting opgenomen overzicht van voorgenomen beleidsdoorlichtingen is vastgesteld in overleg met het ministerie van Financiën. Bij de vaststelling van de beleidsdoorlichtingen wordt in eerste instantie gekeken naar de effecten van de uitvoering van nieuw beleid of wezenlijk gewijzigd beleid. Alle operationele beleidsdoelstellingen komen echter in aanmerking voor een beleidsdoorlichting.

Het is de bedoeling beleidsdoorlichtingen te voltooien in het jaar waarin ze worden uitgevoerd. Er zijn op dit moment geen beleidsdoorlichtingen voorzien voor de beleidsartikelen 22, 25 en 26.

De beleidsdoorlichting wordt niet uitgevoerd aangezien het juridische kader van het Mobiel Toezicht Veiligheid onlangs is uitgebreid. Daarnaast wordt bezien hoe het Mobiel Toezicht Veiligheid kan bijdragen tot de in het regeer- en gedoogakkoord genoemde intensivering van de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. Hierover is nog nader overleg gaande met de beleidsverantwoordelijke ministers voor Immigratie en Asiel en van Veiligheid en Justitie. Deze ontwikkelingen maken een beleidsdoorlichting op dit moment minder zinvol.

Zie het antwoord op vraag 123.

De verplichtingen die bij de beleidsartikelen zijn opgenomen, betreffen het totale bedrag aan nieuwe verplichtingen die voor dat jaar worden verwacht. Voor de artikelen 20 tot en met 24 betreft het voornamelijk salarisuitgaven en verplichtingen die in het zelfde jaar tot betaling zullen komen. Dit heeft als gevolg dat de verplichtingen en de uitgaven bij deze artikelen gelijk zijn. De budgetflexibiliteit geeft weer voor welk deel van de begroting in het verleden al verplichtingen zijn aangegaan.

Volgens het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten» dient uiterlijk bij de ontwerpbegroting 2013 een herschikking tussen programma- en apparaatsuitgaven te zijn uitgevoerd. Bij beleidsartikel 20 Inzet is dit in de ontwerpbegroting 2012 nog niet gebeurd vanwege de administratieve complexiteit die deze herdefiniëring kenmerkt. In de ontwerpbegroting 2013 zal in beleidsartikel 20 Inzet wel een herschikking tussen de programma- en apparaatsuitgaven zijn aangebracht.

Met ingang van 2012 is alle exogeen gefinancierde inzet op het beleidsartikel 20 begroot. Dit zorgt ervoor dat deze inzet overzichtelijk in één beleidsartikel wordt gepresenteerd, in plaats van verspreid over de verschillende artikelen.

Het budget van de Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht (FNIK) stond voorheen in de begroting op niet-beleidsartikel 80 Nominaal en Onvoorzien. Bij werkelijke inzet werden de hieraan verbonden kosten in het uitvoeringsjaar naar beleidsartikel 22 CLAS overgeboekt. Het budget voor FNIK is met ingang van 2012 naar artikel 20 Inzet verschoven.

Bij de beleidsartikelen zijn geen uitgaven geraamd voor de inhuur van externen. De externe inhuur wordt betaald uit de vrijval van formatiebudgetten die ontstaat door het niet vullen van openstaande vacatures.

Zie het antwoord op vraag 128.

Zie het antwoord op vraag 129.

Zie het antwoord op vraag 26.

De begrotingssystematiek voor beleidsartikel 20 schrijft voor dat alleen ramingen worden opgenomen voor de periode waarvoor tot inzet is besloten. Vooralsnog is geen besluit genomen over inzet in Afrika vanaf 2014.

De begrotingssystematiek voor beleidsartikel 20 schrijft voor dat alleen ramingen worden opgenomen voor de periode waarvoor tot inzet is besloten. Bij de opstelling van de ontwerpbegroting 2012 was besloten de inzet voor deze Navo-operatie te verlengen tot eind september 2011 (eerste verlenging). Het besluit in september jl. de inzet opnieuw te verlengen tot eind december 2011, wat ook resulteert in uitgaven in 2012, is nog niet verwerkt. Dit zal gebeuren in de 1^e suppletoire begroting voor 2012.

In de raming voor de Geïntegreerde Politietrainingsmissie (GPM) zijn alle Nederlandse bijdragen in Afghanistan opgenomen. Voor 2012 was de initiële raming € 109,3 miljoen. Op de defensiebegroting gaat het om de posten GPM (€ 97 miljoen) en de Nationale bijdrage aan ISAF-staven (€ 7,5 miljoen). Deze twee posten bedragen samen € 104,5 miljoen. In de raming was verder een post van € 4,8 miljoen opgenomen als extra kosten voor politie. Deze post is in het tweede kwartaal definitief overgeheveld naar de begroting van Veiligheid en Justitie. De raming is niet verhoogd. Het aangepaste bedrag van € 116,3 miljoen is ontstaan door het doorschuiven van verplichtingen uit 2011. Deze wijziging zal in de 1^e suppletoire begroting voor 2012 worden verwerkt.

Voor artikel 20 is de budgetflexibiliteit niet gekoppeld aan de individuele juridische verplichtingen, maar aan de budgetten die zijn toegewezen aan een specifieke missie. De voorziening crisisbeheersingsoperaties is gereserveerd voor nieuwe missies en is daarom niet verplicht. Over de hoogte van contributies van EU en Navo worden internationale afspraken gemaakt. Deze afspraken zijn als verplichting weergegeven.

In de nota van wijziging op de defensiebegroting 2012 die binnenkort aan uw Kamer zal worden verzonden, zijn de kosten voor de inzet van vijftig VPD’s in 2012 geraamd op € 23,4 miljoen. Hiervan wordt € 11,2 miljoen verrekend met de reders. Dit wordt verantwoord op beleidsartikel 20 Inzet. Het resterende deel komt ten laste van de defensiebegroting. Het gaat om € 8,9 miljoen uit de exploitatiebegroting van CLSK (beleidsartikel 23) voor de inzet van militair luchttransport en € 3,3 miljoen uit het investeringsbudget (beleidsartikel 25 DMO) voor de aanschaf van het benodigde materieel.

Voor 2012 staat € 1,4 miljoen begroot voor ontvangsten HGIS. Dit betreft voornamelijk de vergoedingen van EU, Navo en VN-partners voor diensten die Nederland in missiegebieden heeft geleverd.

Het bedrag van € 2,25 miljoen per jaar is een vaste afkoopsom voor de additionele uitgaven voor militaire bijstand en militaire steunverlening. Eventuele tekorten of overschotten worden ten laste of ten gunste van de defensiebegroting geboekt. Het convenant dat ten grondslag ligt aan de Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht wordt in 2012 geëvalueerd.

In de opdrachten aan de operationele commandanten is onder meer sprake van de gereedstelling van organieke eenheden. De mate van gereedheid – en dus de mate waarin aan de doelstelling is voldaan – wordt beoordeeld aan de hand van een meetsystematiek. De beoordeling berust op een meting van kengetallen en een vergelijking daarvan met een vastgelegde norm. De kengetallen betreffen de personele gereedheid, de materiële gereedheid en de geoefendheid van desbetreffende eenheden. Over de gerealiseerde gereedheid wordt verslag gedaan in het jaarverslag.

De omvang en samenstelling van een operationeel commando hebben betrekking op het totale personeelsbestand, het toegewezen materieel inclusief de wapensystemen, alsmede de organisatorische ophanging van organieke eenheden in het operationeel commando. Deze kunnen worden gevolgd via de personele, materiële en financiële informatiesystemen.

Bij alle operationele commando’s doen zich tekorten aan reservedelen voor. Zo zijn er bij het CLAS tekorten aan reservedelen van de Fennek, het Infanterie Gevechtsvoertuig CV-90, de pantserhouwitser, andere voertuigen en verbindingsmiddelen. Ook doen zich tekorten voor bij kleinkaliberwapens. Bij het CLSK doen de grootste tekorten zich voor bij de Apache, de Chinook en de F-16. Bij het CZSK zijn er voornamelijk tekorten bij de instandhouding van het Luchtverdedigings- en Commandofregat, vooral bij de APAR en SMART-L radars.

Het budget «inzet defensiemiddelen» ten behoeve van de Kustwacht in het Caribisch gebied stijgt voor de periode 2013 en verder met ongeveer € 0,6 miljoen. Dit betreft een herfasering van middelen van de defensiebegroting, bestemd voor de luchtverkenningscapaciteit. Deze capaciteit is in 2013 voor het eerst volledig operationeel. Vanaf 2013 wordt de luchtverkenningscapaciteit voor € 15,7 miljoen gefinancierd vanuit de begroting van Koninkrijksrelaties en voor € 0,6 miljoen vanuit de defensiebegroting.

In de tabellen «budgettaire gevolgen van beleid» staan de programma-uitgaven in 2010 en 2011 weergeven onder het kopje «Programma-uitgaven».

Op grond van de herdefiniëring van de programma- en apparaatsuitgaven in het kader van het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten» vallen de uitgaven die voorheen werden begroot onder «operationele eenheden» en «opleidingen» vanaf 2012 onder apparaatsuitgaven. Deze zijn geraamd op de post «operationele eenheden» onder het kopje «apparaatsuitgaven».

In 2010 en 2011 waren de uitgaven voor «operationele eenheden» bij alle defensieonderdelen als programma-uitgaven begroot. Vanwege de herdefiniëring van programma- en apparaatsuitgaven in het kader van het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten» vallen de personele uitgaven voor de «operationele eenheden», inclusief de uitgaven voor opleidingen, met ingang van 2012 onder apparaatsuitgaven. Zie ook het antwoord op vraag 3.

Door de doelgerichte inzet van de beschikbare defensiecapaciteit kan in 2012 het aantal VPD’s worden uitgebreid tot 50. Militairen van het Korps Mariniers voeren aan boord van de te beveiligen schepen organieke beveiligingstaken uit. De overige taken van de marinierseenheden komen door de inzet van VPD’s niet in gevaar. Hoeveel mariniers in 2012 metterdaad zullen worden ingezet is afhankelijk van het aantal ingezette VPD’s en dat staat niet op voorhand vast.

De kosten van beide compagnieën zijn niet rechtstreeks vergelijkbaar. De taakstelling en samenstelling van de compagnieën verschillen en ook de verblijfsduur van de betrokken militairen loopt uiteen. De CLAS-compagnie rouleert elke vier maanden, terwijl de militairen in de marinierscompagnie worden geplaatst voor een periode van drie jaar (met gezin) of voor een periode van negen tot twaalf maanden (zonder gezin). Aan de andere kant legt de roulatie in Curaçao beslag op meerdere eenheden van het CLAS.

Zie het antwoord op vraag 143.

Zie het antwoord op vraag 144.

Zie het antwoord op vraag 123.

Zie het antwoord op vraag 123.

De post «overige exploitatie» bestaat op de artikelen 21, 22, 23 , 25 en 26 uit opleidingen, kleding, dienstreizen, transport, werving en selectie, schadevergoedingen, voorlichting, betalingsverkeer en verschillende kleinere posten. De uitgaven dalen door de maatregelen uit de beleidsbrief.

Zie het antwoord op vraag 147.

Zie het antwoord op vraag 148.

Zoals blijkt uit de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» op pagina 38 stijgen de apparaatsuitgaven van het CLAS van bijna € 234 miljoen in 2011 tot € 1,1 miljard in 2012. De verandering hangt samen met de herdefiniëring van programma- en apparaatsuitgaven in het kader van het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten». De stijging wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat de personele uitgaven, zoals salarissen en opleidingen, vanaf 2012 worden aangemerkt als apparaatsuitgaven.

De daling in apparaatsuitgaven bij de operationele eenheden van het CLAS wordt voornamelijk veroorzaakt door de uitvoering van de maatregelen uit het regeerakkoord. Dit betreft een reductie van 30 procent op bestuur. Daarnaast hebben ook de maatregelen op het gebied van ondersteuning en operationele capaciteit effecten op de apparaatsuitgaven van 2012 tot 2016.

Zie het antwoord op vraag 156.

De krijgsmacht beschikt nog niet over operationele cybercapaciteiten. De komende jaren zal Defensie haar digitale weerbaarheid versterken en het vermogen ontwikkelen om cyber operations uit te voeren. De cybercapaciteit zal onder verantwoordelijkheid van de CDS gefaseerd worden ingevoerd.

Zie het antwoord op vraag 143.

Zie het antwoord op vraag 144.

Zie het antwoord op vraag 156.

De lagere uitgaven voor de verschillende staven van de defensieonderdelen in 2012 worden veroorzaakt door een herdefiniëring van het begrip «staf». In vorige begrotingen betekende het begrip «staf» bij ieder beleidsartikel iets anders. Dit zorgde ervoor dat er geen goede vergelijking mogelijk was tussen de verschillende staven. Vanaf 2012 betekent het begrip «staf» het personeel en materieel voor de ondersteuning van het hoofd van een defensieonderdeel. Dit zijn bijvoorbeeld de afdeling bestuursondersteuning, het kabinet, de afdeling communicatie, juridische zaken en de directie Planning en Control. Bij het CLSK is door de herdefiniëring bijvoorbeeld de directie Operaties als programma aangemerkt, bij de DMO zijn de defensiebrede energie-uitgaven van apparaat naar programma verschoven en bij het CDC zaten de uitgaven voor de Defensie Bewakings- en Beveiligingsorganisatie (DBBO) in het apparaat.

Bij de opstelling van de begroting 2012 was voorzien dat de Lynx-helikopter inzetbaar zou zijn tot het derde kwartaal van 2012. Inmiddels zijn maatregelen genomen waardoor thans is voorzien dat de Lynx-helikopter inzetbaar zal zijn tot het vierde kwartaal van 2012. Naar verwachting zal de NH-90 helikopter vanaf midden 2012 beginnen met de uitvoering van de Search and Rescue (SAR) taken bij nacht en zal het toestel vanaf januari 2013 de boordtaken uitvoeren. Tijdens de overgangsperiode van de Lynx-helikopter naar de NH-90 worden de wal- en de boordtaken uitgevoerd door een Alouette uit België, de Cougar-helikopter en de AB-412. Zoals bekend is de AB-412 niet volledig geschikt is voor de uitvoering van de SAR-taken bij nacht. Daarom zullen de SAR-taken bij nacht tijdelijk worden uitbesteed. Hierover bent u eerder geïnformeerd met de brief van 22 februari 2011 (Kamerstuk 25 928, nr. 47).

De kosten die aan de vertraging bij het helikopterproject NH-90 zijn verbonden zullen worden verrekend via het boetebeding. Momenteel worden deze kosten geraamd op € 11,5 miljoen, inclusief de kosten van de uitbesteding van de SAR-taken. Onlangs is gebleken dat de SAR-taken mogelijk langer moeten worden uitbesteed dan was voorzien. Defensie onderzoekt in verband hiermee op welke wijze kan worden voorzien in de benodigde extra capaciteit voor SAR-taken.

De AB-412 helikopter voert de SAR-taken uit en wordt ingezet voor patiëntenvervoer. Deze taken zullen door de NH-90 helikopter worden overgenomen. Door de latere levering van de NH-90 moet Defensie langer doorvliegen met de AB-412.

Bij de aansturing van de Kmar wordt een onderscheid gemaakt tussen gezag en beheer. De militaire taken en het beheer van de Kmar vallen volledig onder de verantwoordelijkheid van de minister van Defensie. Een groot deel van de taken van de Kmar valt echter onder het gezag van de minister van Veiligheid en Justitie en voor Immigratie en Asiel. De beheers- en gezagsstructuur voor de aansturing van de Kmar is vastgelegd in het Instellingsbesluit Interdepartementale Beheer- en Gezagstructuur Koninklijke Marechaussee (gepubliceerd in de Staatscourant van 27 februari 2009). Hierin zijn ook de onderscheidenlijke verantwoordelijkheden beschreven. Conform dit besluit is er een Bestuursraad met daarin de secretarissen-generaal van Defensie, Veiligheid en Justitie, en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, alsmede de commandant van de Kmar. De Bestuursraad gaat over het proces van aansturing en bekostiging van de Kmar en adviseert gezag en beheer over doelstellingen, omvang en kwaliteit.

De herinrichting van de departementen als gevolg van het regeerakkoord, waarbij de Directie Migratie Beleid is ondergebracht bij de minister voor Immigratie en Asiel, is aanleiding geweest om de begrotingstekst te actualiseren en in het bijzonder de passage «Het CKmar voert haar taak uit in de ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag» te expliciteren.

Zie het antwoord op vraag 149.

De onderstaande tabel bevat de verdeling van gelden naar taakvelden Ckmar, aangevuld met de gegevens uit 2011:

De wijziging van de ketenlogistiek zorgt voor een verbetering van de doelmatigheid en de doeltreffendheid. Het resultaat is een vermindering van de kosten van voorraden, transport- en personeel en tot een verhoging van de leverbetrouwbaarheid. Verder wordt de ketenbesturing over de functionele eenheden verbeterd. Het betreft de keten- en systeemlogistieke bedrijven en de vier operationele commando’s. Ook sluiten de (sub)processen zoals bevoorrading, transport, verwerving en onderhoud beter op elkaar aan en worden zij gestandaardiseerd. De financiële opbrengsten van de wijziging van de ketenlogistiek maken deel uit van de post materieellogistiek van spoor 2 zoals opgenomen in annex A van de beleidsbrief.

Zie het antwoord op vraag 17.

Zie het antwoord op vraag 156.

De meeste investeringsprojecten voor groot materieel worden in beleidsartikel 25 DMO ingedeeld bij een van de vier operationele commando’s. Investeringen die betrekking hebben op meer defensieonderdelen worden opgenomen onder «Investeringen defensiebreed». Voor de jaren na 2012 is er een aantal grote defensiebrede projecten die leiden tot een stijging van deze post, zoals de projecten Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem en Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen.

Op grond van de maatregelen in de beleidsbrief is in 2012 en 2013 minder budget beschikbaar voor het voorzien in nieuw materieel. Vanaf 2014 is hiervoor weer meer budget beschikbaar, waardoor meer ruimte is voor investeringen. Het betreft onder meer de projecten AH-64D Upgrade, Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen, Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem en een aantal projecten op het gebied van de F-16.

Zie het antwoord op vraag 166.

Zie het antwoord op vraag 65.

TACTIS blijft van grote waarde voor Defensie. Met het systeem worden in een virtuele omgeving technische en tactische opleidingen en trainingen verzorgd tot en met compagniesniveau. TACTIS bestaat uit gekoppelde generieke en specifieke simulators en servers. Met de generieke simulators kan een reeks wapensystemen worden nagebootst, zoals de YPR en de Fennek. De simulator van de CV-90 wordt daar vanaf dit jaar aan toegevoegd. Door de afstoting van de Leopard tanks wordt slechts een deel van TACTIS overbodig. Het overbodige deel zal voor afstoting worden aangeboden. De laatste contractuele betalingen voor het project TACTIS worden gedaan in 2012.

Met de verwerving van de nieuwe Chinook-helikopters wordt de helikoptervloot van Defensie uitgebreid, mede met het oog op de capability gap. De nieuwe Chinooks kunnen worden ingezet in verschillende soorten operaties. Het betreft zowel expeditionaire als nationale inzet in het kader van derde hoofdtaak van Defensie. De toestellen zullen ook inzetbaar zijn voor speciale operaties. Er worden materieelpakketten verworven voor uiteenlopende omstandigheden, bijvoorbeeld slecht zicht of situaties waarinde toestellen niet kunnen landen. Alle toestellen zullen worden uitgerust met de voorzieningen (provisions for) om deze pakketten te kunnen inbouwen. Hierover zal de Kamer binnenkort worden geïnformeerd met de brief over de behoeftestellingfase van het project Chinook Midlife Update.

De overgang naar mode 5 IFF voor offensieve wapensystemen in Navo-verband is voorzien voor de periode 2012–2015. Ondanks de vertraging van dit project als gevolg van aanvullende Amerikaanse eisen zal de modificatie voor de Nederlandse F-16 vloot binnen deze periode wordt voltooid. Dit is ruim voor de introductie van de vervanger van de F-16 die niet voor 2019 bij Defensie zal instromen.

De verplichtingen in verband met het project Vervanging F-16 worden toegelicht met de tabellen op de pagina’s 59 en 63 van de begroting. Het betreft de verplichtingen voor de Nederlandse deelneming aan de System Development and Demonstration (SDD) fase van het F-35 programma, inclusief de Nederlandse projecten, en aan het Production, Sustainment and Follow-on Development (PSFD) Memorandum of Understanding, en verplichtingen in het kader van de Nederlandse deelneming aan de operationele testfase, waaronder verplichtingen voor twee testtoestellen en bijkomende middelen.

Zie het antwoord op vraag 156.

Om aan de operationele testfase te mogen deelnemen, moeten minimaal twee toestellen worden aangeschaft. In het regeerakkoord is vastgelegd dat een tweede testtoestel om die reden wordt aangeschaft. Indien Nederland geen twee testtoestellen verwerft, zou het daarmee tevens besluiten niet deel te nemen aan de operationele testfase. De verkoop van een testtoestel is dan ook niet aan de orde.

In de jaarrapportage van het project Vervanging F-16 over 2010 (Kamerstuk 26 488, nr. 258) van 17 maart jl. is de mogelijke verkoopopbrengst van het eerste testtoestel geschat per december 2010. Deze opbrengst zal naar verwachting niet worden beïnvloed door de verwachte prijsstijging van 10 tot 15 procent, aangezien de opbrengsten vooral worden bepaald door de relatief lagere kostprijs van F-35 toestellen uit latere productieseries en door een afschrijving in verband met de periode dat het toestel in gebruik zal zijn geweest.

Hieronder worden per project de gevolgen van de vertraging en de uitgaven die hiermee gemoeid zijn toegelicht.

Combat Identification.

De vertraging heeft tot gevolg dat de nieuwe operationele capaciteit een jaar later beschikbaar komt dan werd voorzien. Met de vertraging zijn geen extra kosten gemoeid.

Nieuwe generatie identificatiesystemen (IFF mode 5/mode S, NGIS).

Als gevolg van het uitstel komen de identificatiesystemen een jaar later beschikbaar. Hierdoor zal Defensie langer werken met het IFF mode 4 identificatiesysteem. Met deze vertraging zijn geen extra kosten gemoeid.

Vernieuwing Titaan.

Het gevolg van de vertraging van een jaar is dat het huidige Titaan langer in stand moet worden gehouden. Het aanbod aan componenten met dezelfde technische staat als het Titaan dat Defensie momenteel gebruikt, neemt af. De komende jaren kan echter nog steeds in vervanging van deze componenten worden voorzien. Hiermee is van 2011 tot en met 2013 € 800 000 per jaar gemoeid. Deze kosten worden in mindering gebracht op het projectbudget.

Vervanging grondterminals MILSATCOM.

Zoals gemeld in het MPO 2011 wordt het einde van de levensduur momenteel onderzocht. Gebleken is dat de operationele gevolgen van de vertraging van twee jaar beperkt zijn doordat de levensduur van de huidige mobiele landterminals langer is dan aanvankelijk werd voorzien. Naarmate de levensduur vordert, neemt het risico van hogere kosten van de materiële exploitatie toe. Nader onderzoek zal de mogelijke financiële gevolgen in kaart brengen.

Vervanging licht indirect vurend systeem.

Het gevolg van de vertraging is dat de huidige 120mm mortieren twee jaar langer dan voorzien gebruikt zullen worden. Met deze vertraging zijn nauwelijks extra kosten gemoeid.

Verwerving HV-brillen.

Door slijtage neemt het aantal HV-brillen af. Dit heeft geen rechtstreekse gevolgen voor de operationele inzet. Met de vertraging zijn geen extra kosten gemoeid.

Het is nog niet duidelijk hoe de besmetting van Amerikaanse drones in zijn werk is gegaan en wat precies de gevolgen van de besmetting zijn.

Bij de verwerving van de MALE UAV worden hoge eisen gesteld aan de veiligheid, de betrouwbaarheid en de beschikbaarheid van het systeem. Een risicoanalyse maakt deel uit van dit proces.

Defensie betrekt het bedrijfsleven bij het verkoopgereed maken van het af te stoten materieel indien dat doelmatigheidswinst oplevert of indien specifieke kennis niet of onvoldoende bij de krijgsmacht aanwezig is.

Zie het antwoord op vraag 59.

Zie het antwoord op vraag 59.

Nee, de in Libië gestrande helikopter is financieel afgeschreven.

Zie het antwoord op vraag 17.

De doeltreffendheid kan worden gemeten door vooraf kaders vast te stellen voor de dienstverlening en door middel van reguliere (management)rapportages en eventueel klanttevredenheidsonderzoeken te bepalen of de dienstverlening binnen die kaders is uitgevoerd. De doelmatigheid van de dienstverlening kan worden gemeten met behulp van benchmarks, waarbij de prestaties van (delen van) de dienstverlening worden vergeleken met die van vergelijkbare dienstverleners in de markt of van andere defensieorganisaties. Daarnaast kan de doelmatigheid worden gemeten door de activiteiten in het kader van de sourcing agenda. Hierbij wordt voor delen van de dienstverlening bezien of andere partijen deze doelmatiger kunnen uitvoeren. Overigens is doelmatigheid daarbij niet de enige relevante factor.

Zie het antwoord op vraag 156.

In 2012 en 2013 is de omvang van het budget voor IV-investeringen kleiner dan in de daaropvolgende jaren omdat de bezuinigingen in 2012 en 2013 mede zijn opgevangen door kortingen op dit budget. Er is geen relatie tussen de toename van het budget en uitgaven die oorspronkelijk waren gepland voor het programma SPEER. Ook de huidige uitgaven voor SPEER worden bekostigd uit het desbetreffende budget.

Alle investeringsbudgetten, waaronder dat voor infrastructuur, zijn verminderd als gevolg van de bezuinigingen. Het overzicht van de infrastructuurprojecten die worden vertraagd is opgenomen in annex B van de beleidsbrief.

In overeenstemming met de indeling van «Verantwoord Begroten» maken de uitgaven op de post «exploitatie informatievoorziening» in 2012 deel uit van de categorie apparaatsuitgaven ICT. Voor 2012 is voor ICT € 143 miljoen begroot.

De stijging van de uitgaven voor de staf van het CDC tussen 2010 en 2011 wordt in het bijzonder veroorzaakt doordat in 2011 de uitgaven voor de Defensie Bewaking en Beveiligingorganisatie (DBBO) onder de staf van het CDC worden verantwoord. De stijging in de ontvangsten tussen 2010 en 2011 wordt vooral veroorzaakt door de hogere verkoopopbrengsten. Daarnaast wordt in 2011 het positieve resultaat van Ivent uit 2010 als ontvangst op de defensiebegroting verantwoord.

De teeth-to-tail ratio verbetert doordat verhoudingsgewijs meer wordt bezuinigd op stafcapaciteit dan op operationele capaciteit. De toegevoegde waarde kan niet in financiële termen worden uitgedrukt en kan daarom niet worden vergeleken met het budget. Het is de bedoeling dat het CDC de diensten zo doelmatig mogelijk uitvoert.

Voor een aanzienlijk aantal diensten van het CDC voert Defensie reeds sourcing toetsen uit of zijn deze voorzien, onder andere op het gebied van ICT-diensten, catering en vastgoed. Tevens onderwerpt Defensie alle voorgenomen investeringen of voorgenomen dienstverleningscontracten met een omvang van meer dan € 25 miljoen aan een sourcing toets. Het doel hiervan is te bepalen of door samenwerking met andere partijen de kwaliteit van de dienstverlening kan verbeteren en de kosten kunnen dalen.

De bezuinigingen bij de divisie Personeel en Gezondheid bestaan onder meer uit een vermindering van het personeelsbestand door doelmatiger te werken.

Het investeringsbudget voor vastgoed is in 2013 hoger dan in 2012. De tijdelijke stijging is grotendeels het gevolg van een toename van het aantal vastgoedprojecten tussen de € 5 en € 25 miljoen. Voorbeelden hiervan zijn KKW-schermenschietbanen en Nieuwbouw EATC op Vliegbasis Eindhoven. Het overige deel betreft projecten kleiner dan € 5 miljoen.

De prestatie-indicator van de Joint CIS Groep (JCG) is samengesteld uit verscheidene interne prestatie-indicatoren. De meting van de prestaties wordt gedaan aan de hand van wegingsfactoren. Zo tellen verstoringen tijdens inzet zwaarder dan verstoringen tijdens oefeningen. De norm van 80 procent is op dit moment een realistische, haalbare norm, waarbij de risico’s zijn afgewogen tegen de inspanningen en de kosten die nodig zouden zijn om aan een hogere norm te voldoen.

De bezuinigingen in 2012 en volgende jaren hebben ook gevolgen voor de NLDA. Als gevolg van een daling van het beschikbare budget voor de NLDA is een aantal maatregelen voorzien. Het komende jaar wordt het opleidingsprogramma versoberd. Daarnaast wordt terughoudend omgegaan met de vulling van vacatures. Vanaf 2013 is een personeelsreductie voorzien van bijna 20 procent. Ook wordt dan het opleidingsaanbod beperkt, worden de onderzoeksbudgetten gereduceerd en ontstaan doelmatigheidsvoordelen door de concentratie van opleidingsinstituten in Breda.

De herbelegging van het Logistiek Centrum Woensdrecht bestaat uit een aanzienlijk aantal projecten, waarvan de planning soms zeer uiteen loopt. Pas tijdens de uitvoering van de herbelegging is, met het oog op een verbetering van het inzicht in de milieubelasting, door het ministerie van Infrastructuur en Milieu besloten dat een integraal vergunningtraject moet worden doorlopen. Als gevolg daarvan is een aantal lopende projecten tijdelijk aangehouden. De extra kosten die hiermee gemoeid zijn bedragen € 262 000.

In de jaren 2012 tot en met 2015 wordt jaarlijks voor een bedrag van € 8,7 miljoen aan energiebesparende maatregelen in gebouwen uitgevoerd. De gemiddelde terugverdientijd van de maatregelen is zes jaar. De tot en met 2011 voorziene investeringen van € 11,4 miljoen leveren een jaarlijkse besparing op van € 1,9 miljoen. De voorziene investeringen van € 8,7 miljoen van 2012 tot en met 2015 leveren jaarlijkse besparingen op van € 1,45 miljoen. Daarmee worden de cumulatieve besparingen op de energiekosten als volgt: in 2012 € 1,9 miljoen; in 2013 € 3,35 miljoen, in 2014 € 4,8 miljoen en in 2015 € 6,25 miljoen. Deze opbrengsten kunnen als gevolg van de uitwerking van het Herbeleggingspan Vastgoed Defensie nog wijzigen.

De bestuursstaf kan als gevolg van de reductie van de staven met 30 procent en de invoering van «het nieuwe werken» met minder kantoorwerkplekken toe. Hierdoor is het mogelijk ook andere onderdelen in het Plein-Kalvermarkt Complex te huisvesten. Samen met de Frederikkazerne kan het Plein-Kalvermarkt Complex geheel voorzien in de behoefte aan kantoorruimte voor de regio Den Haag, zowel nu als in de voorzienbare toekomst. Er wordt nog bekeken hoe de verschillende onderdelen worden verdeeld over de twee locaties in Den Haag, waarbij aanpassingen aan het lopende renovatieproject zo veel mogelijk worden vermeden.

De staf van het District Landelijke en Buitenlandse Eenheden CKmar (DLBE) is gevestigd op Kamp Nieuw Milligen en delen van het district op het complex Fort de Bilt. De voorziene nieuwbouw op Kamp Nieuw Milligen ten behoeve van de DLBE-staf is uitgesteld. Hierdoor moet de bestaande tijdelijke infrastructuur op Kamp Nieuw Milligen langer worden gehuurd voor € 350 000 per jaar. Op dit moment wordt onderzocht of deze kostenpost kan worden verminderd door aankoop van gehuurde prefabs. Voorts moet langer gebruik worden gemaakt van de huisvesting op het complex Fort de Bilt ten behoeve van delen van het district. De kosten van de instandhouding van deze infrastructuur bedragen ongeveer € 150 000 per jaar.

Op dit moment zijn 469 mensen betrokken bij het programma SPEER, van wie 250 burgermedewerkers, 139 militairen en 80 externe medewerkers. De 80 externe medewerkers zijn personeel van dienstverleners die ondersteunen bij het uitvoeren van het SPEER-programma. Zij maken geen deel uit van de organieke bezetting zoals bedoeld in het antwoord op vraag 17. Het aantal medewerkers is afhankelijk van de voortgang van de verschillende projecten in het programma. Zodoende kan geen overzicht worden gegeven van de aantallen voor de komende jaren.

Met de ingebruikneming van @MIGO-BORAS per 1 januari 2012 versterkt de Kmar de informatiepositie aan de binnengrenzen. Het systeem @MIGO-BORAS ondersteunt de uitvoering van het Mobiele Toezicht Veiligheid door de Kmar. Het wordt ingezet als selectiemiddel voor de uitvoering van de controletaak. Naar verwachting kunnen met dit systeem de mobiele controles in de grensregio doelmatiger en doeltreffender worden uitgevoerd. Deze mobiele controles beogen illegaal verblijf tegen te gaan. Zij dragen bij tot de opsporing van fraude met identiteitsdocumenten en de bestrijding van mensensmokkel en mensenhandel en grensoverschrijdende criminaliteit.

Zie het antwoord op vraag 29.

Over de geheime uitgaven kan ik in het openbaar geen mededelingen doen. Desgevraagd ben ik te allen tijde bereid de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) nader te informeren.

De belangrijkste posten zijn de reserveringen voor tegenvallers in de uitvoering van maatregelen in het kader van het regeerakkoord, de loonbijstelling en de ontvangsten voor de uitvoering van maatregelen in het kader van het regeerakkoord.

Defensie moet de kosten van de reorganisatie zelf dragen. In nominaal en onvoorzien is een voorziening opgenomen voor deze uitgaven. Deze uitgaven lopen terug na 2015, omdat tegen die tijd SBK-aanspraken geleidelijk vervallen en steeds meer voormalige defensiemedewerkers een nieuwe baan zullen hebben gevonden.

Zie het antwoord op vraag 215.

De hogere uitgaven in 2011 ten opzichte van 2012 worden voor een deel verklaard door budgetoverhevelingen in het kader van het project STARS, de Maatschappelijke Innovatie Agenda (MIA) Veiligheid en de uitvoering van het amendement-Ten Broeke (Kamerstuk 32 500 X, nr. 74). Daarnaast speelt de daling van de doelfinanciering voor TNO een rol die met de begroting voor 2010 is verwerkt. Over deze bezuiniging bij TNO en de gevolgen daarvan is de Kamer op 28 januari 2010 (Kamerstuk 27 830, nr. 71) geïnformeerd.

Er is geen sprake van een stijging van het milieubudget. Als gevolg van de taakstellingen bij Defensie is het milieubudget in 2011 en 2012 ten opzichte van 2010 juist met € 3 miljoen gekort en in 2013 met € 1,5 miljoen. In 2014 komt het milieubudget weer op het niveau van 2010.

De toevoeging van een Centraal Apparaatsartikel maakt deel uit van het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten» dat begin dit jaar is begonnen. Volgens de definitie van apparaatsuitgaven zoals vastgesteld door het ministerie van Financiën vallen alle personele uitgaven onder apparaatsuitgaven. Daarom zijn de uitgaven voor de MIVD, de pensioenen en uitkeringen, wachtgelden, inactiviteitswedden, SBK-gelden en de ziektekostenverzekering vanaf 2012 van het niet-beleidsartikel 90 Algemeen naar het niet-beleidsartikel 91 Centraal Apparaat verschoven. Het voordeel van dit artikel is dat overzichtelijk gepresenteerd wordt welke uitgaven Defensie doet voor het centrale apparaat. Op deze wijze is ook een vergelijking mogelijk tussen de verschillende departementen. Er zijn geen kosten verbonden aan de instelling van dit artikel, aangezien het de reguliere werkzaamheden van de Hoofddirectie Financiën en Control betreft.

Zie het antwoord op vraag 219.

Afhankelijk van de aard van de inzet wordt een passende financieringsbron aangewend. De inzet in het kader van de bevordering van de internationale rechtsorde wordt gefinancierd uit de HGIS-voorziening voor crisisbeheersingsoperaties binnen beleidsartikel 20. Internationale oefeningen worden gefinancierd uit het oefenbudget. Bij andersoortige inzet kunnen andere financieringsbronnen aan de orde zijn, zoals de begroting voor ontwikkelingssamenwerking en internationale financiering.

Zie het antwoord op vraag 221.

Zie het antwoord op vraag 221.

Zie het antwoord op vraag 221.

Het betreft hier de budgetten voor personeelsuitgaven in 2013 en 2014 voor zowel de MIVD als de Bestuurstaf. De daling tussen 2013 en 2014 is het gevolg van de verkleining van de Bestuursstaf als gevolg van de maatregelen in de beleidsbrief. De MIVD stoot geen taken af maar de verkleining van de staf heeft wel gevolgen voor zijn producten en diensten.

De taakstellingen zijn integraal verwerkt in de budgettaire kaders per artikel. Dit geldt ook voor het personeel en het materieel zoals begroot op het niet-beleidsartikel 91 Centraal Apparaat. Daardoor zijn de taakstellingen op personeel en materieel niet meer apart te onderscheiden.

De structurele stijging in pensioenen en uitkeringen is al verwerkt in voorgaande begrotingen en heeft daarom geen effect op andere voorziene defensie-uitgaven.

Het functiebestand van de bestuursstaf (inclusief de MIVD) zal van 2 178 functies in april 2011 dalen naar 1 621 in 2016.

Zie het antwoord op vraag 221.

Zoals blijkt uit de totaaltabel Apparaatsuitgaven Defensie op pagina 86 stijgen tussen 2011 en 2012 de apparaatsuitgaven bij het centrale apparaat. Deze stijging wordt veroorzaakt door de herdefiniëring van programma- en apparaatsuitgaven in het kader van het rijksbrede traject «Verantwoord Begroten». De stijging wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat de personele uitgaven, zoals salarissen, pensioenen en SBK-gelden, vanaf 2012 worden aangemerkt als apparaatsuitgaven. Zie ook het antwoord op vraag 221.

Met het nieuwe besturingsmodel gaat Defensie anders werken in de besturing, de bedrijfsvoering en de controlefunctie. De werkwijze wordt eenvoudiger, duidelijker en meer op hoofdlijnen. Voorts wordt met 30 procent aanzienlijk gesneden in de staven. Alle uitvoeringsgerelateerde activiteiten worden ontvlochten uit de bestuursstaf. Door programmatisch samenwerken tussen beleidsafdelingen en de uitvoeringsonderdelen zal worden gewaarborgd dat innovaties en beleidsinitiatieven de operationele eenheden zo goed mogelijk ondersteunen.

De inzet van de krijgsmacht wordt beoordeeld op de behaalde resultaten. Op grond daarvan zal het beleid nader worden uitgewerkt. Deze werkwijze is ook voorzien voor de reguliere bedrijfsvoering. Wel stellen wet- en regelgeving meer eisen aan de reguliere bedrijfsvoering en staat daar doelmatigheid voorop, terwijl de operationele inzet vooral doeltreffend moet zijn.

Rentebaten ontstaan door het plaatsen van overtollige liquiditeit op deposito bij het ministerie van Financiën. Dergelijk baten worden niet in een begroting opgenomen omdat op voorhand niet is te zeggen of overtollige liquiditeit zal ontstaan. Vanaf 2011 wordt geen voorziening meer getroffen voor wachtgelden. Deze kosten worden vanaf 2011 verantwoord door het moederdepartement. Buitengewone lasten worden niet geraamd want deze kunnen ontstaan gedurende het uitvoeringsjaar.

Het saldo van baten en lasten is in 2010 positief uitgevallen doordat de kosten gedaald zijn terwijl de dienstverlening gelijk is gebleven. De kosten zijn onder meer gedaald door reorganisaties die de overhead hebben teruggedrongen, het vrijwel geheel afbouwen van de geraamde inhuur en het uitstel van vervangingsinvesteringen in afwachting van nieuwe technologie.

Dat aantal betreft de voltijds equivalenten (burgers en militairen) die naar verwachting de komende jaren werkzaam zullen zijn bij de baten-lastendienst DTO.

De «kostenprijs per werkplek» bestaat uit de kosten die worden gemaakt om binnen Defensie een werkplek aan medewerkers beschikbaar te stellen. Dit betreft kosten van de apparatuur en de standaard software maar ook van het account, het netwerk en de vaste telefonie. De kosten van beheer, beveiliging en onderhoud maken hier eveneens deel van uit.

De opbrengsten van overige departementen en derden zijn de komende jaren gering. Incidentele opbrengsten van overige departementen en derden komen in de realisatie tot uitdrukking. De «mutatie onderhanden werk» is naar verwachting nihil. De vrijval voorzieningen wordt niet meer geraamd omdat de wachtgeldvoorzieningen door het moederdepartement zijn overgenomen. Bijzondere baten en lasten zijn posten die in het algemeen betrekking hebben op een vorig boekjaar, zoals eindafrekeningen in de omzet en correctieboekingen. Naar verwachting blijven de baten en lasten in evenwicht.

Dit percentage in de tabel op pagina 97 is berekend op basis van de tabel «begroting van baten en lasten» op pagina 93. Het «saldo van baten en lasten» onderaan de tabel op pagina 93 is berekend als percentage van de daarboven vermelde «totale baten».

De kostprijzen per product Dienst Vastgoed Defensie»voor 2012 tot en met 2016 zijn gelijk aan die van 2011.

De norm voor projecttevredenheid stijgt ten opzichte van de begroting voor 2011. Daarnaast scoort de DVD op dit moment met 97 procent ruim boven de norm voor projecttevredenheid. In de ontwerpbegroting 2012 is een lager percentage opgenomen voor de jaren 2012 en verder vanwege de verwachte invloed van de reorganisatie.

Zie het antwoord op vraag 239.

Paresto verwacht geen leningen aan te gaan voor investeringen. Eventuele investeringen worden vanuit het eigen vermogen gefinancierd.

De kosten van de Stichting Ziektekostenverzekering Krijgsmacht zijn te vinden in de begroting en het jaarverslag van de Stichting. Defensie draagt bij aan de kosten van de Stichting door middel van de werkgeversbijdrage in de ziektekostenpremie voor militairen. Deze werkgeversbijdrage maakt deel uit van de personele uitgaven van de defensieonderdelen en van de overige exploitatie op artikel 91 (VIVO-schade).

De uitgaven en ontvangsten voor «zorg en nazorg» voor veteranen zoals vermeld op de pagina’s 104 tot en met 106 zijn niet terug te vinden op niet-beleidsartikel 90 zoals abusievelijk vermeld op pagina 104, maar in niet-beleidsartikel 91 Apparaatsuitgaven onder «Pensioenen en Uitkeringen». De «zorg en nazorg» voor veteranen op beleidsartikel 26 wordt begroot onder de overige exploitatie van «ondersteuning operationele eenheden» onder apparaatsuitgaven.

De Nationale Ombudsman heeft geen schadevergoedingsregeling voor «oude veteranen» voorgesteld, maar een kader voor het overleg met de centrales van overheidspersoneel over een dergelijke regeling. Dit overleg kan pas beginnen wanneer de benodigde financiële dekking is gevonden. De defensiebegroting biedt hier voor geen ruimte. Het bijeenbrengen van de benodigde financiële middelen is nog steeds onderwerp van aandacht.

Met de verandering van het oude artikel 20 Crisisbeheersingsoperaties naar een artikel 20 Inzet is in de ontwerpbegroting 2012 alle exogeen gefinancierde inzet verenigd in één artikel. Dit betreft ook de uitgaven in het kader van de derde hoofdtaak van Defensie.

In de DIS worden zes technologiegebieden geïdentificeerd. Het betreft C4I, sensorsystemen, geïntegreerd platformontwerp, ontwikkeling en fabricage, elektronica en mechatronica, geavanceerde materialen en simulatie, training en kunstmatige intelligentie. In 2012 komen de zes technologiegebieden in meer of mindere mate allemaal aan de orde bij de projecten waarover Defensie op grond van het Defensie Materieel Proces rapporteert.

Voor de CV-90 bestaan een afroepcontract voor de herbevoorrading van reservedelen en een contract voor ondersteuning bij het hoger onderhoud, zoals schadeherstel en herstel van defecte componenten. Tevens is een contract in voorbereiding voor de uitbesteding van het onderhoud aan onderwijsleermiddelen voor de CV-90, en zijn plannen in ontwikkeling om een deel van het middenniveau onderhoud uit te besteden.

Een deel van het hoger onderhoud voor de Viking wordt uitgevoerd door de firma Hägglunds. Onlangs zijn niet-reguliere onderhoudswerkzaamheden uitbesteed. De werkzaamheden na de inzet in Afghanistan zijn grotendeels – in opdracht van Hägglunds – uitgevoerd door de firma Van Halteren. Daarbij is ondersteuning geleverd door personeel van het Instandhoudingsbedrijf Landsystemen (IBL). De werkzaamheden na de inzet in Tsjaad zijn uitgevoerd door het IBL, met ondersteuning van personeel van Hägglunds. Er zijn geen uitbestedingscontracten voor de Viking in voorbereiding.

De Defensie Industrie Strategie (DIS) beschrijft de mogelijkheden voor de Nederlandse defensiegerelateerde industrie een positie te verwerven in nationale en internationale netwerken voor de ontwikkeling, productie en instandhouding van defensiematerieel. De defensiegerelateerde industrie is zelf verantwoordelijkheid voor de verwerving van deze positie. Defensie bevordert deze positie door de inzet van bestaande en nieuwe instrumenten, mogelijk in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Het betreft vooral de inzet van bestaande instrumenten, zoals de koppeling van R&D-instrumenten aan de prioritaire technologiegebieden. De betrokken ministeries zullen nog onderzoeken hoe de kansen voor de Nederlandse industrie verder kunnen worden vergroot in het licht van de richtlijn over aanbesteding op het gebied van defensie en veiligheid (richtlijn nr. 2009/81/EG).

Veel van de uit de Defensie Industrie Strategie (DIS) voortvloeiende instrumenten zijn niet van financiële aard. Daarnaast is er geen overkoepelend budget voor instrumenten waar wel uitgaven aan zijn verbonden. Afhankelijk van de inzet van het instrument worden de uitgaven gefinancierd door de betrokken defensieonderdelen en ministeries. Dat levert dan ook een enigszins versnipperd beeld op van – soms kleinere – uitgavenposten.

De Defensie Industrie Strategie (DIS) wordt in 2012 door Defensie en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie geëvalueerd. Daarbij zal ook de Stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid worden betrokken. Uit de resultaten van de evaluatie zal blijken of de initiatieven die moeten bijdragen tot de internationale positionering van de DGI de gewenste resultaten hebben opgeleverd.

Ja. In overeenstemming met de motie-Ten Broeke c.s. (9 december 2010, Kamerstuk 32 500 X, nr. 57) moet Nederland gebruik blijven maken van de mogelijkheden die artikel 346 van het Verdrag van de werking van de Europese Unie (VWEU) biedt om aan te besteden op grond van het principe «militair tenzij». Indien aan de vereisten wordt voldaan, zal Nederland een beroep doen op dit artikel. Dit geldt ook voor de verwerving van materieel op de prioritaire technologiegebieden.

Zoals gemeld in de jaarrapportage Vervanging F-16 over 2010 (Kamerstuk 26 448, nr. 258) zijn in 2006 afspraken gemaakt met Lockheed Martin over de potentiële productieomzet. Met de motorenproducenten zijn vergelijkbare afspraken gemaakt. In de afspraken is vastgelegd hoe de Nederlandse industrie op basis van best value kan worden ingeschakeld bij de productie voor het programma. De bijbehorende Industrial Participation Plans worden halfjaarlijks door Lockheed Martin in overleg met het ministerie van EL&I geactualiseerd. De aanpassing van de Nederlandse planning wordt in de eerstvolgende cyclus verwerkt waarna eventuele effecten in kaart kunnen worden gebracht. De verplaatsing van productie naar latere jaren heeft voor de Nederlandse industrie tot gevolg dat productieomzet later wordt behaald. Er is geen rechtstreeks verband tussen bestelreeksen van partnerlanden en de business case.

De afdracht van de Nederlandse industrie aan de Staat betreft de omzet niet alleen voor toestellen van partnerlanden, maar ook voor die van derde landen. Verder is begin 2010 met de industrie overeengekomen dat de business case niet meer zal worden herijkt. De brief van 17 januari jl. (Kamerstuk 26 488, nr. 253, antwoord op vraag 47) gaat hier nader op in.

De Nederlandse ambities voor de instandhouding en de verwerkelijking daarvan zijn mede afhankelijk van besluitvorming van Europese landen over de F-35. Als andere landen eerder dan Nederland overgaan tot de aanschaf van productietoestellen en tevens investeren in instandhoudingscapaciteit kan dat van invloed zijn op de verwerkelijking van de Nederlandse ambities. Deze landen hebben echter met dezelfde vertragingen in de productie van de F-35 te maken als Nederland. De Europese markt voor de instandhouding van de F-35 is beperkt. Mede daarom zijn over de instandhouding van de F-35 in Europa tussen de Europese partnerlanden gezamenlijk afspraken gemaakt in het Production & Sustainment (P&S) MoU.

Deze uitgaven worden verantwoord ten laste van niet-beleidsartikel 90. Zoals gesteld op pagina 81 van de defensiebegroting 2012 is voor dit project in de periode van 2011 tot en met 2015 ongeveer € 18 miljoen gereserveerd.

Defensie neemt deel aan drie Joint Investment Programs (JIP’s). Het bedrag dat is gemoeid met het JIP Force Protection komt ten laste van niet-beleidsartikel 91, Centraal Apparaat. De uitgaven aan de JIP’s voor Unmanned Maritime Systems en voor CBRN worden gefinancierd uit niet-beleidsartikel 90, Algemeen. Defensie is van plan deel te nemen aan de JIP’s voor Unmanned Aerial Systems en voor Cyber Security. De kosten van deze JIP’s zullen ook ten laste worden gebracht van niet-beleidsartikel 90, Algemeen.

Defensie wacht de resultaten van de evaluatie af.

Defensie bezuinigt niet op de uitvoering van het veteranenbeleid en de veteranenzorg. De uitgaven voor de ondersteuning van veteranenaangelegenheden stijgen in 2012. In 2011 worden ondermeer de projecten voor de instandhouding van het veteranenregistratiesysteem en de ondersteuning invoering defensiepas voltooid. Ook dalen de uitgaven voor onderzoek in 2012. De vermindering van de pensioenuitgaven wordt veroorzaakt door een daling van het aantal uitkeringsgerechtigden.