Nr. 5 VERSLAG

De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid1, belast met het voorbereidend onderzoek van bovenstaand wetsvoorstel, heeft de eer als volgt verslag uit te brengen van haar bevindingen.

Onder het voorbehoud dat de regering de vragen en opmerkingen in dit verslag afdoende zal beantwoorden, acht de commissie hiermee de openbare behandeling van het voorstel van wet voldoende voorbereid.

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennis genomen van de voorgestelde wijzigingen van de Wet arbeid en zorg (Wazo) en de Wet aanpassing arbeidsduur (WAA). De leden onderschrijven de noodzaak om arbeid en zorgtaken goed met elkaar te laten combineren. Zeker nu is arbeidsparticipatie van groot belang. De leden van de VVD-fractie hebben wel nog enkele vragen aan de regering over voorliggend wetsvoorstel.

De leden van de VVD-fractie willen benadrukken dat verlofmogelijkheden vooral geregeld moeten worden in overleg tussen werkgevers en werknemers. Wetgeving is ondersteunend. De leden van de VVD-fractie vinden flexibilisering van verlof wel van belang en vinden het daarom nu passend dat de regering de flexibilisering wettelijk faciliteert. Daarnaast willen de leden aangeven dat het goed is dat de regering kijkt naar de mogelijkheden binnen bestaande wetgeving en er zodoende niet voor kiest om voor elk sympathiek voorstel een aparte regeling of wet te creëren.

De leden van de VVD-fractie vragen of de regering kan bevestigen dat dit voorstel het verlofstelsel niet uitbreidt met meer verlof (uitgezonderd het bevallingsverlof), maar dat deze wijzigingen enkel flexibilisering en meer keuzevrijheid mogelijk maken. Kan de regering daarnaast aangeven in hoeverre deze regeling past in het «Nieuwe Werken»?

De leden van de VVD-fractie willen graag weten van de regering of de afwijkingsmogelijkheid bij CAO, die nu reeds door bedrijven en bedrijfstakken wordt toegepast op verlofregelingen, gehandhaafd blijft met dit wetsvoorstel?

De leden van de PvdA-fractie zijn er voorstander van dat de huidige regelingen voor zorgverlof (ouderschapsverlof, langdurend zorgverlof, kortdurend zorgverlof, verpleeg- en adoptieverlof, kraamverlof en calamiteitenverlof) worden samengevoegd tot één zorgverlofregeling. Op diverse momenten in het leven hebben mensen behoefte aan verlof, bijvoorbeeld vanwege ziekte van een naaste of opvoeding van een kind. Waarom kiest de regering slechts voor beperkte aanpassing van de huidige regelingen en niet voor één regeling voor verlof- en arbeidstijden?

De leden van de PvdA-fractie constateren dat de Raad van State concludeert dat het wetsvoorstel in zeer beperkte mate gevolg geeft aan de vele opties die in de beleidsverkenning zijn uiteengezet. De maatregelen in het wetsvoorstel zijn in ogen van de Raad wellicht onvoldoende toekomstbestendig, kijkend naar de verwachte economische en maatschappelijke ontwikkeling. Dit is serieuze kritiek. De leden van de PvdA-fractie vragen zich af waarom de regering niet meer richtingen uit de beleidsverkenning overneemt? Kan de regering een overzicht geven van hoe de acht uitgangspunten uit de beleidsverkenning zijn uitgewerkt in het voorliggende wetsvoorstel?

Het is de leden van de PvdA-fractie gelegen dat de nieuwe regelingen beter toegankelijk zijn voor mannen en vaders, aangezien zij er momenteel weinig gebruik van maken. De regering noemt dit voornemen helemaal niet en formuleert hier ook geen beleid op. Waarom niet?

De leden van de CDA-fractie constateren dat er inmiddels een scala aan verlofregelingen bestaat, maar elk met een eigen systematiek. Als een wens tot verlof hier niet in past, wordt weer een andere vorm van verlof gecreëerd, zoals nog niet zo lang geleden is gebeurd met het vaderverlof. Iedereen onderschrijft het belang van de binding van vader met een pasgeboren kind, maar waarom zou dat niet binnen bestaande regelingen passen? Kan de regering hier nog eens op in gaan?

Het uitgangspunt van de leden van de CDA-fractie is dat verlof primair wordt geregeld tussen werkgevers en werknemers in het arbeidsvoorwaardelijke overleg en/of CAO. De overheid legt de kaders vast voor het verlof. Bij verlof is de draagvlakcomponent erg groot. Het mag de arbeidskosten niet opjagen, het moet mogelijk zijn voor de werkgever als de werknemer verlof neemt en het moet bovendien voor de collega’s ook mogelijk zijn. In het algemeen lukt het goed om afspraken te maken. Kan de regering op deze uitgangspunten van de leden van de CDA-fractie reageren?

De leden van de CDA-fractie stellen dat het uitgangspunt van de voorstellen in het wetsvoorstel als volgt is: er wordt geprobeerd meer mogelijkheid te bieden voor maatwerk bij de opname van verlof. Anders wordt de reikwijdte van verlofregelingen uitgebreid. Er worden procedurele en andere bepalingen geschrapt zodat mogelijkheden voor verlof en aanpassing van de arbeidsduur flexibeler kunnen worden gebruikt. De reikwijdte van het kort -en langdurig zorgverlof wordt uitgebreid naar werknemers die zorgen voor huisgenoten andere dan partner, ouder of kind. De leden van de CDA-fractie vragen op welke wijze in het algemeen in het wetsvoorstel aandacht wordt besteed aan de mantelzorger?

De leden van de SP-fractie vragen of de regering kan aangeven in welke mate voorliggend wetsvoorstel bijdraagt aan de gelijke kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt, aan het aanpakken van beloningsverschillen en aan de mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren voor zowel moeders als vaders. Kan de regering doelstellingen formuleren die met voorliggend wetsvoorstel bereikt gaan worden?

De leden van de SP-fractie vragen of de regering een overzicht kan geven van het aantal gebruikers van de diverse verlofregelingen (ouderschapsverlof, zwangerschapsverlof, langdurig zorgverlof en kortdurend zorgverlof, adoptieverlof, kraamverlof, etc.). Kan de regering toelichten welke toename er na aanleiding van onderliggend wetsvoorstel wordt verwacht met betrekking tot de opname van verlof en aanpassing van de arbeidstijden?

De leden van de SP-fractie vragen waarom de regering geen waakverlof heeft opgenomen in voorliggend wetsvoorstel.

De leden van de VVD-fractie constateren dat de huidige termijn in de WAA waarna de werknemer een nieuw verzoek kan indienen wordt verkort tot 1 jaar. Kan de regering aangeven waarom er is gekozen voor een periode van een jaar? Wanneer er sprake is van onvoorziene omstandigheden kan ook afgeweken worden van de periode van 1 jaar. Wat is dan de periode van 1 jaar nog waard? De leden van de VVD-fractie vragen zich af wie bepaalt wat onvoorziene omstandigheden zijn en wat er gebeurt als werknemer en werkgever het oneens zijn over de aangevoerde (definitie van) onvoorziene omstandigheden.

De leden van de VVD-fractie steunen dat op basis van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen een verzoek kan worden geweigerd. Kan de regering een aantal voorbeelden geven van deze zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen? En ook hier zijn de leden benieuwd wat er gebeurt als de werknemer en de werkgever het oneens zijn over de vraag of de door de werkgever genoemde reden onder zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen vallen. De leden vragen of de regering hierop kan reageren.

De leden van de PVV-fractie vragen of de regering kan aangeven hoe vaak er op dit moment een beroep wordt gedaan op de WAA om de arbeidsduur naar beneden aan te passen om het werk beter af te stemmen op wijzigingen in de privé situatie?

De nieuwe regeling biedt de verzochte aanpassing van de arbeidsduur van tijdelijke aard te laten zijn. Dit biedt de mogelijkheid om de arbeidsuur tijdelijk te verminderen in verband met een tijdelijke situatie van zorg om die daarna te compenseren door een tijdelijke periode waarin de gebruikelijke arbeidsduur wordt uitgebreid.

De leden van de PVV-fractie vragen hoe de regering dit ziet in relatie met een fulltime dienstverband? Stel dat een werknemer een 40-urige werkweek heeft en de arbeidsduur gedurende half jaar aanpast tot 20 uur per week: is het dan de bedoeling dat de werknemer het volgende half jaar 60 uur per week gaat werken?

De leden van de CDA-fractie stellen dat uit onderzoek blijkt dat een beroep op de wet meestal niet nodig is om met de werkgever afspraken te maken om in deeltijd te kunnen werken. Toch vormt die wet op gezette tijden wel een stok achter de deur. De huidige WAA is niet flexibel genoeg: het verzoek moet vier maanden van tevoren worden ingediend; het verzoek mag maar eenmaal per twee jaar worden gedaan; alleen werknemers die langer dan een jaar in dienst zijn komen in aanmerking en het moet gaan om een langere periode. Het is belangrijk dat er ook mogelijkheden zijn voor tijdelijke perioden van minder uren werken, bijvoorbeeld in verband met mantelzorg. En hoewel dit, net als de huidige constructie, vermoedelijk op basis van afspraken te regelen zal zijn, vinden de leden van de CDA-fractie een wettelijke aanpassing om dit mogelijk te maken verstandig. Hetzelfde geldt voor de arbeidsplaats. Het kan voor een werknemer handig zijn in verband met zorgtaken om thuis te kunnen werken in plaats van op het bedrijf. De leden van de CDA-fractie zouden graag zien dat de werknemer hiertoe een verzoek kan doen. Zij stellen dat dit bovendien ook nog eens zou kunnen leiden tot een vermindering van de files. Hiertoe is inmiddels een initiatiefwetsvoorstel ingediend (Kamerstukken II, 2010/2011, 32 889).

De leden van de CDA-fractie kunnen zich vinden in de aanpassingen van de WAA. Een van de onderdelen is de introductie van de mogelijkheid om een verzoek tot aanpassing van arbeidsduur in te dienen als er sprake is van onvoorziene omstandigheden (kan ook als het jaar nog niet is verstreken). In hoeverre moeten deze onvoorziene omstandigheden worden toegelicht?

De leden van de PvdA-fractie vragen waarom de regering er voor kiest het recht op een ononderbroken ouderschapsverlof van 50% van de arbeidsduur per week te laten vervallen, terwijl de werkgever een verlofaanvraag altijd zou kunnen afwijzen als er zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen zijn. Wordt praktisch de mogelijkheid tot ononderbroken ouderschapsverlof voor werknemers door deze maatregel niet verkleind? Waarom gaat de regering er van uit dat de aanpassing leidt tot meer opname van het (ononderbroken) ouderschapsverlof? Op basis van welk onderzoek verwacht de regering dat er meer verlof zal worden opgenomen? Hoe heeft de regering de dekking van € 5 miljoen minder inkomsten, door verwacht toenemend gebruik van de ouderschapsverlofkorting, nu in de begroting geregeld?

De leden van de PvdA-fractie zijn verbaasd dat de regering stelt dat het onnodig is een maximumtermijn in te voeren voor de reactie van de werkgever op het ouderschapsverlofverzoek. Het is toch mogelijk dat een werkgever vier weken na een verlofverzoek geen wijziging in dit verzoek heeft aangebracht, maar vervolgens nog weken wacht er een daadwerkelijke goedkeuring of afkeuring aan te verlenen, waardoor de werknemer lang in onzekerheid blijf zitten? Waarom kiest de regering er niet voor om wettelijk vast te leggen dat een werkgever één maand voordat het verzoek zou zijn ingegaan een reactie moet geven? Zo heeft een werknemer, indien hij het oneens is met de reactie van de werkgever, de mogelijkheid zijn opzeggingstermijn – vaak een maand – te gebruiken om op het eerder gewenste moment voor zijn kinderen te zorgen.

De leden van de PvdA-fractie willen dat ouders recht hebben om ouderschapsverlof op te nemen indien hun kinderen ouder zijn dan acht jaar. Soms kan het nodig zijn om een kind dat veel problemen heeft bij te staan in de pubertijd of een andere levensfase. Waarom kiest het de regering hier niet voor? De leden van de PvdA-fractie hebben eerder een keuzemogelijkheid in het ouderschapsverlof voorgesteld, namelijk tussen 26 weken tegen betaling van 50% wettelijk minimumloon (WML) of 13 weken tegen betaling van 100% WML. Momenteel kunnen sommige personen ouderschapsverlof niet permitteren omdat het slecht wordt betaald, met de voorgestelde aanpassing van de leden van de PvdA-fractie kan dit makkelijker. Hoe staat de regering tegenover deze optie?

De leden van de SP-fractie vragen wat de reden is dat de regering niet heeft gekozen voor een wettelijk recht op betaald ouderschapsverlof tegen 70% van het WML. Uit de emancipatiemonitor 2010 blijkt dat hoger opgeleiden (en dus beter betaalden) drie keer zo vaak ouderschapsverlof opnemen dan lager opgeleiden. Middelbaar opgeleiden nemen twee keer zo vaak ouderschapsverlof op als lager opgeleiden. Wat is de reden dat de regering het ouderschapsverlof niet financieel toegankelijk maakt voor lager betaalden?

Ook vragen deze leden of de regering kan toelichten waarom zij er niet voor heeft gekozen om werkgevers en werknemersorganisaties te verplichten bij het afsluiten van CAO’s doorbetaling van het ouderschapsverlof te regelen. Kan de regering toelichten in hoeveel CAO’s betaald ouderschapsverlof is geregeld/opgenomen?

De leden van de SP-fractie vragen of een werknemer bezwaar kan maken wanneer de werkgever een verzoek tot opname van het ouderschapsverlof weigert. Zo ja, hoe en waar? Zo nee, waarom niet?

Ook vragen deze leden of de regering mogelijkheden ziet voor een dubbel ouderschapsverlof voor alleenstaande ouders waarvan één van de ouders uit beeld is.

Acht de regering het wenselijk dat het ouderschapsverlof in voorliggend voorstel kan gaan fungeren als babyverlof? Is het in de ogen van de regering niet wenselijk om een apart babyverlof in het wetsvoorstel op te nemen in plaats van ouders een deel van het ouderschapsverlof te ontnemen voor de periode direct na de bevalling? Zo nee, waarom niet?

De leden van de PvdA-fractie steunen het voornemen van de regering om de personen waarvoor werknemers het recht hebben zorgverlof aan te vragen uit te breiden. Door deze uitbreiding kunnen personen die geen ouder, kind of partner zijn, maar wel bij de werknemer inwonen, ook worden verzorgd. De Raad van State stelt echter dat kostgangers ook deel uit kunnen maken van de huishouding en adviseert de grens af te bakenen tussen een kostganger en een zieke vriend of verwant. Hoe wil de regering dit doen? De leden van de PvdA-fractie vragen waarom het niet mogelijk is verlof aan te vragen voor tweedegraads verwanten zoals broers en zussen, zonder dat deze in het huis van de werknemer wonen.

De leden van de PvdA-fractie ziet niet goed hoe met deze minimale aanpassingen het langdurend zorgverlof flexibeler zal worden gaan opgenomen: er vervallen immers werknemersregelingen zonder dat er een regeling voor terugkomt. Waarom kiest de regering er voor de vastgestelde periode van twaalf aaneengesloten weken voor ten hoogste de helft van de arbeidsduur per week en de maximale afwijking te laten vervallen? Op welke (aaneengesloten) langdurende verlofperiode hebben werknemers nu nog minimaal en maximaal recht? Werkgevers kunnen op deze wijze toch elk verzoek, kijkend naar zwaarwegende bedrijf- en dienstbelangen, afwijzen? Werknemers worden nog afhankelijker van de wensen van de werkgever. De leden van de PvdA-fractie denken dat de aanpassing die dit wetsvoorstel voorstelt in werkelijkheid een beperking van opname van het langdurend zorgverlof zou kunnen opleveren, in tegenstelling tot wat het voorstel beoogt.

De leden van de PvdA-fractie constateren dat de regering aangeeft dat veel van de werknemers die mantelzorg verlenen, behoefte hebben aan verlof, maar dit niet opnemen, hoofdzakelijk omdat de werkgever dit verlof niet toelaat. Is de regering niet van mening dat, om collectieve zorgkosten in de toekomst te verminderen, mantelzorg of langdurig zorgverlof in de eigen kring moet worden gestimuleerd? Indien de regering mantelzorg van groot belang acht, waarom stelt de regering dan geen recht op mantelzorgverlof in, aangezien dit de verantwoordelijkheid in eigen kring vergroot en de collectieve zorgkosten drukt? De regering stelt dat doorbetaling slechts aan de orde is voor zover dat redelijk is, mede gezien het doel waarvoor het verlof is opgenomen. Waarom is er niet gekozen voor een doorbetaling, in ieder geval een percentage van het WML, tijdens opname van het langdurend zorgverlof?

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen welke mogelijkheden een werknemer heeft om bezwaar te maken als de werkgever een verzoek tot verlof weigert.

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen hoe de regering in het wetsvoorstel bij de uitbreiding van de rechthebbenden rekening houdt met het toenemende aantal eenpersoonshuishoudens. Waarom beperkt de regering de groep van rechthebbenden tot mantelzorgers die een gezamenlijk huishouden voeren? Om welke reden vindt de regering mantelzorg binnen een huishouden minder relevant dan mantelzorg vanuit bijvoorbeeld buren of familie die niet tot hetzelfde huishouden behoren? Genoemde leden vragen hoe groot het aantal mantelzorgers is dat geen gezamenlijk huishouden voert en nu dus buiten de reikwijdte van het wetsvoorstel valt.

De leden van de CDA-fractie stellen vast dat er een uitbreiding van het bevallingsverlof voor moeders, vaak gerelateerd aan vroeggeboorte, komt. Dit is de invulling van de regering aan de motie van Hijum/Klaver, ingediend tijdens de begrotingsbehandeling 2010, waarin verzocht werd om verlof om meerlingen. Er moet een medische aanleiding voor de aanvraag van het verlof zijn. Kan de regering aangeven waarom er niet een apart verlof voor meerlingen is opgenomen (bijvoorbeeld een periode van acht weken per extra kind)?

De leden van de CDA-fractie hebben vernomen dat in het geval van meerlingzwangerschappen in de praktijk al gemiddeld langer een beroep wordt gedaan op de Ziektewet. Kan de regering hier op in gaan? Tegen deze achtergrond vragen deze leden wat voor mogelijkheden er zijn om de invoering van het zwangerschapsverlof budgetneutraal in te voeren.

De leden van de CDA-fractie vragen de regering aan te geven hoeveel meerlingen er per jaar worden geboren. Kan de regering aangeven wat hiervan de consequenties zijn voor de gezondheid? Kan de regering aangeven of er nader onderzoek beschikbaar is naar het verband tussen werk en verlof enerzijds en zwangerschaps- en bevallingscomplicaties, aangeboren afwijkingen, perinatale sterfte en gezondheidseffecten bij de moeder anderzijds? Zo ja, zouden de belangrijkste conclusies hiervan naar de Kamer kunnen worden gestuurd?

Daarnaast vragen deze leden hoe de Nederlandse situatie voor meerlingen zich tot andere landen in Europa verhoudt?

De leden van de SP-fractie vragen of de regering kan toelichten waarop de stijging van de opname van het ouderschapsverlof met 5% precies is gebaseerd. Kan de regering toelichten op welke wijze er dekking is gevonden voor voorliggend wetsvoorstel?

Ook vragen deze leden of de regering kan aangeven waarop de inschatting van de inkomensderving als gevolg van een toegenomen beroep op de ouderschapsverlofkorting is gebaseerd. Daarnaast vragen zij of er ten aanzien van de raming van de kosten voor de verlenging van het zwangerschaps- en bevallingsverlof geen recentere gegevens beschikbaar zijn. Zo ja, welke zijn dat?

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen of de regering kan onderbouwen waar de inschatting van de inkomstenderving als gevolg van een verwachte toename van het beroep op de ouderschapsverlofkorting op is gebaseerd.

Daarnaast vragen deze leden om een toelichting of de overige voorgenomen aanpassingen zoals bij de WAA, het lang- en kortdurend zorgverlof, het calamiteiten- en ander kort verzuimverlof en het instellen van het overgangsrecht bij zwangerschaps- en bevallingsverlof en ouderschapsverlof financiële gevolgen hebben. Hoe groot zijn deze financiële consequenties en wat is dan de onderbouwing hiervoor?