Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID (XV)

Gerealiseerde uitgaven 2010 (€ 29 136,6 mln) naar artikel (bedragen x € 1 mln)

Gerealiseerde ontvangsten 2010 (€ 1 143,3 mln) naar artikel (bedragen x € 1 mln)

Gerealiseerde premiegefinancierde uitgaven 2010 (€ 49 721,7 mln) naar artikel en regeling (bedragen x € 1 mln)

ONDERDEEL A ALGEMEEN

1. AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) over het jaar 2010 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid decharge te verlenen over het in het jaar 2010 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

2. LEESWIJZER

2.1 Opbouw jaarverslag

Het jaarverslag van SZW bestaat uit vier onderdelen: Algemeen, Beleidsverslag, Jaarrekening en Bijlagen.

Algemeen

Het onderdeel Algemeen omvat het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Beleidsverslag

Het beleidsverslag is opgebouwd uit vier onderdelen:

• 1. De paragraaf beleidsprioriteiten bevat een uiteenzetting op hoofdlijnen van de bereikte resultaten. De afgelopen jaren werd in de paragraaf beleidsprioriteiten de voortgang gemeld van de kabinetsdoelstellingen van het Kabinet Balkenende IV. Met de val van dit kabinet en het aantreden van het huidige kabinet in 2010 wordt nu op hoofdlijnen informatie verschaft over de afloop van het kabinetsprogramma Balkenende IV.

• 2. De beleidsartikelen verantwoorden meer in detail in hoeverre de doelstellingen van SZW zijn behaald. Tevens is hier de financiële toelichting te vinden op opmerkelijke verschillen tussen realisatie en begroting.

• 3. De niet-beleidsartikelen verantwoorden de financiële afwikkeling van afgesloten regelingen, de apparaatsuitgaven die niet aan de beleidsartikelen zijn toe te rekenen, onvoorziene uitgaven en loon- en prijsbijstellingen.

• 4. De bedrijfsvoeringsparagraaf geeft informatie over de bedrijfsvoering.

Jaarrekening

De jaarrekening is opgebouwd uit de verantwoordingsstaat van het ministerie van SZW, de saldibalans, de bij deze onderdelen behorende financiële toelichtingen en het onderdeel topinkomens. Als laatste bevat de jaarrekening de paragraaf inzake baten-lastendiensten van het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen (IWI).

Bijlagen

Het jaarverslag bevat zeven bijlagen, te weten de bijlagen «Toezichtrelaties», «ZBO’s en RWT’s», «Inhuur externen», «Subsidies», «SZA-kader en sociale fondsen», «Lijst van gebruikte afkortingen» en «Trefwoordenregister».

2.2 Specifieke aandachtspunten

Accountantsverklaring en accountantscontrole

De financiële informatie is opgenomen in de jaarrekening en valt onder de reikwijdte van de accountantsverklaring. Dit geldt ook voor de financiële toelichting bij de budgettaire tabellen die in het beleidsverslag staan. De niet-financiële informatie valt niet onder de reikwijdte van de accountantsverklaring, maar is wel onderdeel van de accountantscontrole.

De premiegefinancierde sociale zekerheidsuitgaven vallen evenmin onder de reikwijdte van de accountantsverklaring maar wel onder de accountantscontrole. De zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s) leggen verantwoording af over de rechtmatigheid van de premiegefinancierde sociale zekerheidsuitgaven. Over de rechtmatigheid van die uitgaven wordt gerapporteerd in bijlage 2 (ZBO’s en RWT’s) van het jaarverslag.

ESF-middelen

De programma-uitgaven voor ESF en EQUAL afkomstig van de Europese Commissie staan buiten begrotingsverband en zijn dus niet in de verantwoordingsstaat terug te vinden. De Tweede Kamer wordt geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van het ESF-programma via jaarlijkse voortgangsrapportages.

Gegevens oude jaren

In de jaarverantwoording worden ook gegevens gepresenteerd over oude jaren. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze gegevens kunnen afwijken van gegevens die in vorige jaarverantwoordingen werden gepresenteerd.

Groeiparagraaf

De aanbeveling van de Algemene Rekenkamer bij het jaarverslag 2009 om de relatie tussen kosten, inspanningen en resultaten van re-integratie in begroting en jaarverslag beter te beschrijven, is uitgewerkt in het jaarverslag 2010 door het toevoegen van een aantal extra tabellen in artikel 47 «Aan het werk: Bemiddeling en Re-integratie». In deze tabellen worden per kalenderjaar de uitgaven beschreven van de verschillende cohorten van trajecten voor WW-ers en cliënten met een arbeidsongeschiktheidsuitkering.

Overkomst regelingen als gevolg van het Regeerakkoord

De beleidsterreinen «kindregelingen» en «kinderopvang» vallen sinds oktober 2010, als gevolg van de in het kader van het Regeerakkoord doorgevoerde departementale herindelingen, onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van SZW. Het beleidsterrein kindregelingen (AKW, WKB, TOG-kopje) is overgekomen van Jeugd en Gezin. Het beleidsterrein kinderopvang (KOT) is overgekomen van het Ministerie van OCW.

De beleidsherverkavelingen op grond van het Regeerakkoord hebben nog geen inhoudelijke gevolgen gehad voor de departementale begrotingen 2010. Vandaar dat de verantwoording over de beleidsterreinen kindregelingen en kinderopvang over 2010 nog plaatsvindt in de jaarverslagen van respectievelijk J&G en OCW.

ONDERDEEL B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

3.1 Inleiding

Verkiezingen in tijden van economische crisis

Het jaar 2010 bracht een aantal belangrijke veranderingen met zich mee. In de eerste plaats herstelde de economie zich van een moeilijke periode waarbij zelfs weer sprake is van een gematigde groei. De val van het vorige kabinet en de daarop volgende verkiezingen in juni hebben geleid tot het aantreden van het kabinet Rutte. Ongeveer acht maanden lang was het vorige kabinet demissionair. Niettemin is kordaat gehandeld door crisismaatregelen voort te zetten die in 2009 in gang waren gezet.

De economie heeft zich in 2010 snel hersteld, mede dankzij een flexibele arbeidsmarkt en de getroffen crisismaatregelen, zoals de deeltijd-WW. Hierbij zijn in de loop van het jaar de crisismaatregelen steeds meer gericht op het ondersteunen van het herstel via de inzet op mobiliteit en inzetbaarheid in plaats van op het voorkomen van werkloosheid.

Als gevolg van de recessie is de arbeidsparticipatie vanaf 2009 niet verder toegenomen. Dit tijdelijke effect wordt veroorzaakt doordat mensen zich vanwege de conjuncturele situatie tijdelijk terugtrekken van de arbeidsmarkt. Het is de verwachting dat in de komende jaren de participatiegraad weer zal stijgen.

3.2 De economische situatie in 2010

Een voorzichtig aantrekkende economie in 2010...

Het Centraal Planbureau (CPB) voorspelde in zijn macro-economische verkenning in september 2009 een nulgroei voor het bbp in 2010. Deze voorspelling werd gedaan in een jaar dat een naoorlogse recordkrimp plaatsvond. De groei in 2007 was nog 3,9% van het bbp. In twee stappen bereikte de groei vervolgens een dieptepunt. In 2008 daalde de groei naar een nog positieve 1,9% om in 2009 om te slaan in een negatieve 3,9% bbp. Hoewel de mogelijkheid dat de recessie een «w»-vorm zou aannemen het economische debat in 2010 overheerste, en de vrees voor een dubbele dip tot het einde van het jaar aanhield, blijkt nu dat 2010 reeds het jaar van herstel was. Het CBS verwacht in zijn voorlopige realisatie voor 2010 een bbp-groei van 1,8%.

Figuur 3.1: CPB ramingen verwachte economische groei voor 2010 (bbp)

De Nederlandse economie is sterk afhankelijk van ontwikkelingen in de rest van de wereld. De groei van de uitvoer bepaalt een groot deel van de groei van de Nederlandse economie. Nadat de wereldhandel in 2009 inzakte, klom deze in 2010 eveneens uit het dal. Zowel de invoer als de uitvoer trokken aan en voor deze beide kengetallen verwacht het CBS een groei van circa 12% ten opzichte van 2009.

In eigen land stegen de consumptieve bestedingen van kwartaal op kwartaal ondanks een dip in het consumentenvertrouwen in het tweede kwartaal en aan het einde van het jaar. De stemming onder ondernemers is flink verbeterd gedurende het jaar. Diezelfde ondernemers zijn echter nog voorzichtig met investeren. De voorraden namen in de eerste helft van het jaar nog toe, maar over het geheel van 2010 zijn ze lager dan in 2009.

De economie heeft in 2010 onder druk gestaan door de grote onzekerheid op de financiële markten. De onbekendheid over hoe om te gaan met de situatie in Griekenland en de twijfel over het besmettingsgevaar naar andere probleemlanden zetten de euro onder druk en schaadden het consumenten- en producentenvertrouwen. Als positief bijverschijnsel heeft de druk op de euro de Nederlandse concurrentiepositie verbeterd. Nu Ierland een beroep heeft moeten doen op het Europese Noodfonds en verscheidene andere landen in de gevarenzone treden, zal de onzekerheid voorlopig voortduren.

Figuur 3.2: Ontwikkeling economische groei, kwartaal op kwartaal mutaties (bbp)

...met een opvallend snel herstel van de arbeidsmarkt...

In 2010 heeft de arbeidsmarkt na het crisisjaar 2009 de weg omhoog weer gevonden. De seizoensgecorrigeerde werkloosheid bereikte met 5,8% in februari 2010 het hoogste niveau sinds het begin van de crisis. Daarna is de werkloosheid elke maand gedaald en kwam uit op 5,1% in december 2010. Daarmee heeft het herstel van de arbeidsmarkt zich tijdens deze recessie veel sneller voorgedaan dan in voorgaande recessies. De verklaring voor de gematigde werkloosheidsontwikkeling in 2009 en 2010 moet vooral gezocht worden in het door werkgevers vasthouden van mensen waarvoor tijdelijk geen werk is met het oog op verwachte tekorten in de komende jaren vanwege de vergrijzing (labour hoarding) en het relatief grote aantal zelfstandigen die zonder werkloos te worden het aantal gewerkte uren terugbrengen. De werkloosheid in aantal personen (en gecorrigeerd voor seizoensinvloeden) is opgelopen van 315 duizend in januari 2009 tot 452 duizend in februari 2010, waarna het weer is gedaald tot 401 duizend in december 2010 zoals te zien is in figuur 3.3.

Figuur 3.3: Ontwikkeling werkloosheid in 2009 en 2010 (aantal personen x 1 000)

De werkgelegenheid in arbeidsjaren bereikte in het eerste kwartaal van 2010 het laagste niveau sinds de crisis met 5,8 miljoen jaren. Daarna is de werkgelegenheid gestegen naar 5,9 miljoen jaren in het vierde kwartaal 2010. Ook het aantal openstaande vacatures daalde begin 2010 naar het laagste niveau. Sindsdien is het aantal openstaande vacatures licht gestegen naar 129,8 duizend in het vierde kwartaal 2010.

...maar een dalende koopkrachtontwikkeling.

In 2009 was de statische koopkrachtontwikkeling ondanks de economische crisis nog positief. Hierbij moet wel aangetekend worden dat mensen die hun baan hebben verloren in inkomen hebben moeten inleveren (dynamische koopkrachtontwikkeling). In de mediane koopkrachtontwikkeling voor 2010 werd de economische crisis zichtbaar en deze komt volgens het CPB uit op – 0,4%. Dit komt goed overeen met de initiële raming. De voornaamste oorzaak van de negatieve koopkrachtontwikkeling is dat in 2010 de contractloonstijging van 1% is achtergebleven bij de inflatie van 1¼%. In vergelijking met 2008 en 2009 waar de contractloonstijging in de marktsector hoger was dan de inflatie is de contractloonstijging in 2010 gematigd te noemen wat goed is voor de concurrentiepositie van de Nederlandse economie.

Figuur 3.4: Ontwikkeling seizoensgecorrigeerde werkloosheid, inflatie en CAO loonstijging

In tabel 3.1 zijn voor de meest relevante kerngegevens de prognoses van de begroting (MEV 2010) vergeleken met de realisatie (CEP 2011).

3.3. Beleidsprioriteiten

Ontwikkelingen sociale zekerheid

In de loop van 2009 is het aantal WW-uitkeringen als gevolg van de economische crisis sterk gestegen. Vanaf maart 2010 is het aantal WW-uitkeringen weer gaan dalen. In het laatste kwartaal van 2010 is er echter weer sprake van een stijging van het aantal uitkeringen.

Na een jarenlange daling begon het aantal WWB-uitkeringen (personen jonger dan 65 jaar) in 2009 weer te stijgen. De WWB reageert met vertraging en minder sterk op de economische crisis, aangezien werknemers eerst in de WW terechtkomen en een deel van de werknemers direct vanuit de WW weer een baan vindt.

Onderstaande tabel geeft de ontwikkeling weer van het aantal WW- en WWB-uitkeringen (voor personen jonger dan 65 jaar) in de periode 2009–2010. De aantallen WWB-uitkeringen zijn inclusief de uitkeringen in het kader van de Wet Investeren in Jongeren (WIJ) die met ingang van 1 oktober 2009 in werking is getreden.

In onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van de verschillende typen arbeidsongeschiktheidsuitkeringen vanaf eind 2008 tot en met eind 2010 getoond. Het gerealiseerde aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen ultimo 2010 is voor vrijwel alle uitkeringstypen licht hoger dan werd verwacht in de begroting 2010 (met uitzondering van de WAZ).

Op 1 januari 2010 is de nieuwe Wajong in werking getreden. De Wajong biedt ondersteuning en een inkomenswaarborg aan mensen die al voordat zij de arbeidsmarkt betreden (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt zijn geraakt. In de nieuwe Wajong staat voorop wat een jongere wel kan, in plaats van wat hij niet kan. Niet de uitkering maar de ondersteuning naar en bij arbeid is cruciaal. Het belangrijkste doel is om jongeren met een beperking te ondersteunen bij het vinden en behouden van een baan. Dit bevordert de emancipatie en integratie in de samenleving van deze jongeren. De gewijzigde Wajong is nog te kort van kracht om al resultaten te kunnen zien in de uitstroombevorderende werking ervan. Ook het effect van de nieuwe regeling op de instroom is nog moeilijk te doorgronden, omdat nog bijna de helft van de instroom bestond uit mensen die in de «oude» regeling instroomden.

Crisismaatregelen

Ook 2010 stond nog volop in het teken van het stimuleren van de economie. De deeltijd-WW, die heeft bijgedragen aan het beperken van de stijging van de werkloosheid, is in 2010 verlengd en loopt af per 1 juli 2011. In december 2010 ontvingen nog circa 8 500 werknemers deeltijd-WW. In totaal hebben gedurende de hele looptijd van de deeltijd-WW tot en met december 2010 ruim 75 duizend werknemers gebruik gemaakt van de regeling. In dezelfde periode vroegen ruim 7 duizend bedrijven deeltijd-WW aan voor hun werknemers. Aanvragers kwamen vooral uit de sectoren metaal, bouw en zakelijke dienstverlening.

In onderstaande grafiek wordt de ontwikkeling van de deeltijd-WW (in aantal personen x 1 000) weergegeven in de periode april 2009–december 2010.

Figuur 3.5: Ontwikkeling deeltijd-WW (aantal personen x 1 000)

Vanaf 1 maart 2009 zijn mobiliteitscentra opgericht als tijdelijke publiek-private samenwerkingsverbanden met het doel werklozen en met ontslag bedreigde werknemers zo snel mogelijk naar ander werk te begeleiden. De mobiliteitscentra hebben gezorgd voor het ontstaan van verbindingen en samenwerkingsafspraken tussen alle publieke en private partijen in de regio die zich bezighouden met werk, inkomen en scholing. In samenwerking met andere actoren op het gebied van werk en scholing hebben de mobiliteitscentra tot en met december 2010 bijna 23 800 mensen die met ontslag werden bedreigd, vanuit hun baan aan een andere baan geholpen. Daarnaast hebben via de mobiliteitscentra ruim 193 000 mensen binnen 3 maanden na hun ontslag ander werk gevonden. De taken van de mobiliteitscentra zijn per 1 januari 2011 geïntegreerd in de reguliere dienstverlening van de Werkpleinen.

In juni 2009 zijn de scholingsmaatregelen bij dreigend ontslag, te weten de scholingsbonus, ervaringscertificaten (EVC) en ervaringsprofielen (EVP), in werking getreden als onderdeel van de crisismaatregelen. Het gebruik van de regelingen is beperkt gebleven ten opzichte van de verwachtingen. De regelingen liepen af per 31 december 2010.

Deze verschillende crisismaatregelen op het terrein van SZW hebben bijgedragen aan het voorzichtige herstel van de arbeidsmarkt in 2010. Vanaf 2011 moet de economie het weer grotendeels op eigen kracht doen.

De economische crisis heeft geleid tot een toeloop van de schuldhulpverlening. Om dit op te vangen hebben gemeenten in de jaren 2009–2011 in totaal hiervoor € 134 miljoen extra ontvangen. Er zijn maatregelen getroffen zoals extra aandacht voor preventie door goede voorlichting en actieve verwijzing naar schuldhulpverlening op de Werkpleinen, het opvangen van het extra beroep en het verbeteren van de effectiviteit van de schuldhulpverlening.

Overheidsfinanciën

Door de vergrijzing en de economische crisis staan de overheidsfinanciën er niet gunstig voor. Het EMU-tekort en de staatsschuld zijn zover opgelopen dat dit op termijn onhoudbaar is als er niets wordt gedaan. Het saneren van de overheidsfinanciën is een harde noodzaak om te voorkomen dat de lasten doorschuiven naar toekomstige generaties. Het vorige kabinet heeft in de SZW-begroting voor 2010 en 2011 een aantal bezuinigingsmaatregelen getroffen:

• • De indicatiestelling voor de Tegemoetkoming Onderhoudskosten Gehandicapten (TOG) is aangescherpt en de normstelling voor de bepaling van de hoogte van de kinderalimentatie is door de rechterlijke macht aangepast. Het traject rond het vangnetpakket ZW, dat in 2011 zou leiden tot besparingen, heeft meer tijd genomen. De behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer is aangehouden naar aanleiding van brieven van FNV en de LCR, waarin zij (principiële) bezwaren hebben geuit tegen onderdelen uit dit wetsvoorstel. De minister heeft hierop een reactie gestuurd aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2010/2011, 32 464, nr. 11).

• • In de begroting 2010 werden twee maatregelen op het terrein van de AOW-partnertoeslag aangekondigd. Het betrof in de eerste plaats een voorstel voor de introductie van een leeftijdsgrens voor de partner. De toenmalige staatssecretaris heeft dit voorstel in februari 2010 bij brief aan de Kamer ingetrokken (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 389, nr. 25). In de tweede plaats ging het om een voorstel voor een generieke korting op de toeslag. Deze is in december 2010 door de Eerste Kamer aangehouden, onder de toezegging van de minister dat deze met een alternatieve vormgeving zou komen. Hierover heeft de Kamer inmiddels een brief ontvangen (Kamerstukken I, 2010/2011, 32 430, G). Het voornemen is om het inkomen waarboven de toeslag vervalt te verhogen en ter compensatie de toeslag extra te verlagen ten opzichte van het oorspronkelijke voornemen. Een nieuw voorstel van wet (novelle) zal aan het parlement worden aangeboden.

• • De tegemoetkomingen voor AOW-ers, Anw-ers en arbeidsongeschikten zijn niet geïndexeerd in 2010 en worden, zoals in de begroting 2010 al was opgenomen, ook in 2011 niet geïndexeerd. De AOW-tegemoetkoming is daarnaast met € 26 per jaar verlaagd.

• • De bekostiging van het UWV is afgetopt op het budget van 2010 en de re-integratiebudgetten van UWV en gemeenten zijn evenredig gereduceerd. Ten slotte zijn er nog enkele technische maatregelen genomen, zonder rechtstreekse gevolgen voor burgers en bedrijven.

Het huidige kabinet heeft zich ook een ambitieuze bezuinigingsdoelstelling gesteld voor de komende periode. In het regeerakkoord zijn bezuinigingsmaatregelen afgesproken voor een bedrag van € 18 miljard in 2015. Het kabinet neemt hiermee zijn verantwoordelijkheid en realiseert zich tegelijkertijd dat het geen gemakkelijke opgave is, maar wel één die noodzakelijk is. De meeste maatregelen uit het regeerakkoord worden in de loop van 2011 uitgewerkt.

Nu de komende jaren de nodige bezuinigingen worden doorgevoerd zal de koopkracht onder druk komen te staan. Zodoende zal de economische crisis de komende jaren nog de nodige pijn geven.

Pensioenen

De economische ontwikkeling en de crisis in het Euro-gebied hebben daarnaast geleid tot een daling van de rente en lage beurskoersen. Dit is er mede de oorzaak van dat in 2010 de dekkingsgraad van de pensioenfondsen gedaald is tot onder het vereiste niveau van 105%. Vanwege de uitzonderlijke economische situatie is destijds – onder voorwaarden – de termijn voor de kortetermijnherstelplannen verlengd van 3 naar 5 jaar om te voorkomen dat pensioenfondsen zeer ingrijpende maatregelen zouden moeten nemen. Ultimo 2010 is de dekkingsgraad door het economisch herstel en beleid van pensioenfondsen weer boven dit niveau gekomen. Dit neemt echter niet weg dat op korte termijn een start moet worden gemaakt met het toekomstbestendig maken van het tweedepijlerpensioen als gevolg van de vergrijzing van de beroepsbevolking in combinatie met een stijgende levensverwachting. Het overleg hierover met sociale partners is nog gaande.

Figuur 3.6: Dekkingsgraad pensioenfondsen

Eén inspectie voor SZW

In 2010 is voortvarend verder gewerkt aan de vorming van één inspectie voor SZW, waarin de Arbeidsinspectie, de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) en de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) worden samengevoegd. Een dergelijke ontwikkeling is ook bij andere rijksinspecties te zien en past in het streven van het kabinet Rutte te komen tot één rijksinspectie. Met de samenvoeging komt het hele repertoire aan toezichtinterventies – van preventie tot strafrechtelijke handhaving – onder één dak.

De visie voor de inspectie is in 2010 uitgewerkt. De inspectie brengt op grond van risicoanalyses op het gehele terrein van SZW de grootste risico’s in kaart en zet haar mensen en middelen in daar waar het meeste maatschappelijk effect kan worden bereikt. Daarnaast versterkt de inspectie de oog- en oorfunctie voor de minister en de samenleving, zet de inspectie in op actief samenwerken met andere inspectiediensten en op selectief inspecteren met een minimale toezichtlast voor bedrijven en instellingen. De visie is vertaald in een hoofdstructuur voor de inspectie die in 2011 nader wordt uitgewerkt.

Transitie BES

Het jaar 2010 was een bijzonder jaar voor de verhoudingen binnen het Koninkrijk. Per 10 oktober 2010 zijn de Nederlandse Antillen opgehouden te bestaan en maken Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) als openbare lichamen (bijzondere gemeenten) deel uit van het Nederlandse staatsbestel. Vanaf deze datum voert de SZW-unit van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN), onder directe verantwoordelijkheid van de minister, een aantal SZW-taken uit op de BES (verstrekken uitkeringen, inspecties, afgifte tewerkstellingsvergunningen).

Doelstellingen Kabinet Balkenende IV

De afgelopen jaren werd het beleidsverslag opgebouwd aan de hand van de kabinetsdoelstellingen van het Kabinet Balkenende IV. Met de val van dit kabinet en het aantreden van het huidige kabinet komt deze indeling te vervallen. Het begrotingsjaar 2010 kende het grootste deel van het jaar een demissionair kabinet. Alleen de eerste zeven weken regeerde het vorige kabinet missionair. Concreet betekent dit dat de initiatieven die waren aangekondigd in de beleidsagenda 2010 niet volledig tot uitvoering zijn gebracht. De afspraak om de begroting en het jaarverslag aan elkaar te spiegelen blijft echter overeind. Om toch op hoofdlijnen informatie te verschaffen over de afloop van het vorige kabinetsprogramma dient onderstaande tabel.

4. BELEIDSARTIKELEN

41 Inkomensbeleid

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling

Om een evenwichtige inkomensontwikkeling te bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand te houden en te verbeteren.

De inkomensontwikkeling is voor de meeste getoonde voorbeeldhuishoudens iets negatiever dan oorspronkelijk is geraamd in de begroting 2010. De financiële prikkel voor werkaanvaarding is ogenschijnlijk verslechterd in vergelijking met de raming in de begroting 2010. Dit wordt echter veroorzaakt door andere aannamen in de berekeningssystematiek. Op het moment dat uitgegaan wordt van de oorspronkelijke veronderstellingen komen raming en realisatie van de armoedeval praktisch overeen.

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen geformuleerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de indicatoren voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

De onderuitputting bij «overig» onder operationele doelstelling 2 (€ 536 000) is ontstaan door een algemene reservering die lopende het jaar grotendeels ten behoeve van andere budgetten en artikelen is herschikt.

1 Het bereiken van een zo evenwichtig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling

Om te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

De inkomensontwikkeling is voor de meeste getoonde voorbeeldhuishoudens iets negatiever dan oorspronkelijk is geraamd in de begroting 2010.

In de begroting voor 2010 zijn de beleidsmaatregelen voor 2010 opgenomen. Na publicatie van de begroting is de gemiddelde zorgpremie € 18 hoger uitgevallen dan bij de begroting is aangenomen. De hoogte van de zorgtoeslag is hierop aangepast.

De verschillende inkomensgroepen met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

• • De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten-)premies en kinderbijslag.

• • De standaardgroepen zijn er in 2010 tussen de ¼% en de 1¼% op achteruit gegaan. Dit is tussen 0 en ½ procentpunt negatiever dan verwacht bij het opstellen van de begroting.

• • Deze verslechtering is de optelsom van een aantal macro-economische ontwikkelingen, waardoor lonen en prijzen zich iets anders hebben ontwikkeld dan verwacht. Zo is de loonontwikkeling met 1% een ½ procentpunt lager dan verwacht bij de begroting, is de inflatie met 1¼% een ¼ procentpunt hoger uitgekomen en is de pensioenpremie niet ½ procentpunt, maar ¼ procentpunt gestegen. Daarnaast is de gemiddelde zorgpremie niet met € 21 gestegen zoals verwacht bij de begroting maar met € 39. De hoogte van de zorgtoeslag is hierop aangepast. Voor ouderen speelt daarnaast nog dat de indexatie van aanvullende pensioenen is uitgekomen op ¼%, terwijl bij het opstellen van de begroting werd gedacht dat pensioenen niet geïndexeerd zouden worden.

2 In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Bijdragen aan een activerend inkomensbeleid.

Bij diverse groepen is ogenschijnlijk sprake van een achteruitgang van de armoedeval ten opzichte van de oorspronkelijke raming. Dit wordt echter veroorzaakt door andere aannamen in de berekeningssystematiek en omtrent de huren waarvoor huurtoeslag wordt ontvangen. Daarnaast is nieuwe informatie verwerkt over de gemiddelde uurprijs in de kinderopvang. Daarom is zowel de werkelijke realisatie weergegeven, als de realisatie onder de in de begroting van SZW gehanteerde veronderstellingen op het punt van huurprijs en kinderopvangkosten.

Op het moment dat uitgegaan wordt van de oorspronkelijke veronderstellingen op het punt van huurprijzen en kinderopvangkosten, komen raming en realisatie van de armoedeval praktisch overeen.

Zie de instrumenten die genoemd worden onder doelstelling 1.

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Tabel 41.3 presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. De werkloosheidsval geeft de inkomensvooruitgang aan bij het aanvaarden van werk vanuit een bijstandsuitkering. De herintredersval is de inkomensvooruitgang bij het aanvaarden van werk door de niet-werkende partner. De deeltijdval wordt gemeten als de inkomensvooruitgang bij één dag extra werken door de minstverdienende partner.

Bij diverse groepen is ogenschijnlijk sprake van een achteruitgang van de armoedeval. In de berekening van de realisaties is uitgegaan van hogere huurprijzen en kosten van kinderopvang, aansluitend bij recente informatie op dit punt. Door de veronderstelde hogere huurprijzen, hebben huurtoeslagontvangers recht op hogere huurtoeslag. Op het moment dat zij door (meer) te gaan werken te maken hebben met afbouw van huurtoeslag, is er een groter bedrag aan huurtoeslag dat wordt afgebouwd. De veronderstelde hogere uurprijzen voor kinderopvang zorgen ervoor dat ouders die (meer) gaan werken, meer geld kwijt zijn aan kinderopvang. Op het moment dat uitgegaan wordt van de oorspronkelijke veronderstellingen op het punt van huurprijzen en kinderopvangkosten, komen raming en realisatie van de armoedeval praktisch overeen.

Overzicht afgeronde onderzoeken

De beleidsdoorlichting heeft betrekking op de uitwerking van inkomensbeleid op de ontwikkeling van de koopkracht en de armoedeval.

42 Arbeidsparticipatie

Zorgdragen voor een toename van de arbeidsparticipatie

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden in de beroepsbevolking (verder) toeneemt, creëert SZW via wet- en regelgeving en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren.

In 2009 lag de bruto arbeidsparticipatie op 76%. Ook in 2010 is de bruto participatie uitgekomen op 76%. Als gevolg van de crisis worden sommige mensen ontmoedigd zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. Naar verwachting zal de participatiegraad in 2011 en 2012 weer stijgen.

Om de gevolgen van de economische crisis voor de arbeidsparticipatie zo goed mogelijk op te vangen, heeft het kabinet besloten om de deeltijd-WW langer open te stellen in 2010 en geleidelijk af te bouwen. Overige arbeidsmarktmaatregelen uit het aanvullend beleidsakkoord sloegen ook neer in 2010. Het betreft scholingsmaatregelen (zoals de omscholingsbonus, extra middelen voor EVC (Ervaringscertificaat) en EVP (Ervaringsprofiel)-trajecten) en de aanpak jeugdwerkloosheid (zie ook de paragraaf beleidsprioriteiten).

Bruto arbeidsparticipatie

Onder bruto arbeidsparticipatie wordt verstaan het aantal mensen met een baan of direct beschikbaar voor een baan van minimaal 12 uur per week als percentage van de bevolking van 20–64 jaar. Anders dan bij de netto arbeidsparticipatie (zie tabel 42.8) worden bij de bruto arbeidsparticipatie de werklozen meegeteld.

In het beleidsprogramma van het Kabinet Balkenende IV was het streven geformuleerd om in 2016 een bruto arbeidsparticipatie van 80% te bereiken. In de periode 2007 tot 2011 zou een belangrijke stap in die richting moeten worden gezet. Voor de tussenliggende jaren zijn geen streefwaarden afgesproken.

De realisatie van de doelstelling is ook in 2010 nog beïnvloed door de recessie. Dit tijdelijk effect ontstaat doordat mensen zich door het afnemend aantal vacatures terugtrekken van de arbeidsmarkt of er voor kiezen langer op school te blijven. De participatiebevorderende beleidsmaatregelen blijven echter onverminderd van kracht. Het is de verwachting dat na de recessie de participatiegraad weer zal stijgen.

200 000 mensen extra aan de slag

Het Kabinet Balkenende IV had als doelstelling om 200 000 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Het ging om de volumedaling van werkloosheids-, arbeidsongeschiktheid- en bijstandsuitkeringen in 2011 ten opzichte van 2007. Als gevolg van de economische crisis is het aantal mensen met een werkloosheidsuitkering sterk gestegen. Het is daardoor zeker dat de 200 000 doelstelling niet wordt gehaald.

Budgettaire gevolgen van beleid

Scholing en Ervaringscertificaten (EVC)

De uitgaven aan de crisismaatregelen EVC en scholing zijn sterk achtergebleven bij de verwachting. Deze twee regelingen uit het crisispakket zijn inmiddels geëindigd.

Stimulering arbeidsparticipatie

Experimenten en initiatieven die bijdragen aan arbeidsparticipatie kunnen financieel ondersteund worden. In 2010 werd hier circa € 6 mln aan besteed, onder andere aan het experiment «van werk naar werk», subsidie aan de stichting Blik op werk voor het project Workability Index en de Tijdelijke subsidieregeling raakvlak onderwijs en arbeidsmarkt. Hiermee is € 5,4 mln minder uitgegeven dan was begroot.

Jeugdwerkloosheid

Voor de uitvoering van het actieplan Jeugdwerkloosheid is het gemeentefonds met € 70 mln verhoogd onder gelijktijdige verlaging van de SZW-begroting en is dit bedrag als decentralisatie-uitkering aan 30 regiogemeenten betaald om hiermee regioconvenanten uit te voeren (zie voortgangsrapportage Jeugdwerkloosheid Kamerstukken II, 2010/2011, 29 544, nr. 275).

Ook is budget ingezet voor voorlichtingsactiviteiten. Deze worden hieronder verantwoord bij «overig».

Overig

Met deze middelen zijn vooral voorlichtingsactiviteiten uitgevoerd in het kader van het Actieplan Jeugdwerkloosheid en daarnaast zijn er onderzoeken verricht op het gebied van arbeidsparticipatie.

Ontvangsten

De boeteopbrengsten zijn lager uitgevallen dan begroot, omdat de opgelegde boetes minder snel werden voldaan.

De fiscale uitgaven aan de arbeidskorting voor ouderen en aan de doorwerkbonus zijn hoger dan begroot. Dit weerspiegelt de al jaren toenemende arbeidsparticipatie van ouderen. In de grafiek bij OD 3 wordt dit over een langere periode zichtbaar gemaakt. Als gevolg van de economische crisis hebben minder arbeidsongeschikten gebruik gemaakt van de mogelijkheid om met behulp van de startersaftrek een eigen bedrijf te beginnen.

1 Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. De arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met die van de concurrenten in het eurogebied geven hiervan een indicatie.

De daling van de arbeidskosten is in Nederland groter dan in andere euro-landen. Dit heeft tot gevolg dat de relatieve positie van Nederland als het gaat om arbeidskosten per eenheid product in de industrie is verbeterd. De belangrijkste verklaring hiervoor is de gunstige ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit.

• • Belastingen en premiedruk;

• • Administratieve lasten arbeid: In het coalitieakkoord van het kabinet Balkenende IV was voor de periode 2007–2011 een rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. SZW streefde ernaar om in dezelfde periode ook tot netto 25% aan vermindering van administratieve lasten te komen.

Burgers en bedrijven.

Arbeidskosten

Wig

De gemiddelde wig op het inkomen uit arbeid (d.w.z. het verschil tussen de loonkosten en het netto loon als percentage van de loonkosten) is een goede indicator van de lastendruk zoals werkgevers en werknemers die ervaren. De veranderingen in het stelsel van belastingen en premies komen daarin goed traceerbaar tot uitdrukking. Het CPB gebruikt de indicator bij het opstellen van de loonramingen. De wig op het arbeidsinkomen is in 2010 toegenomen tot 42,7% als gevolg van de stijging van de ziektekostenpremies.

Administratieve lasten

In het coalitieakkoord van het kabinet Balkenende IV was voor de periode 2007 tot 2011 een nieuwe rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. Over de invulling van de taakstelling en de realisering ervan werd periodiek gerapporteerd in de rijksbrede voortgangsrapportages regeldruk bedrijven en burgers. Als gevolg van de val van het kabinet Balkenende IV is op 27 april 2010 de eindrapportage naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 515, nr. 318). In deze rapportage is onder andere vermeld dat de realisatie van de cumulatieve lastenreductie van SZW-beleid tot het moment van de eindrapportage 13% is en dat deze naar verwachting verder op zal lopen tot een cumulatieve reductie van netto 20% in 2011.

Arbeidskosten

2 Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen. Het minimale niveau voor duurzame arbeidsparticipatie is het startkwalificatieniveau (MBO-2 of havo-vwo).

Het kabinet onderneemt meerdere initiatieven om te zorgen dat een groter deel van de beroepsbevolking een startkwalificatie heeft. Het beleid om voortijdig schoolverlaten te voorkomen speelt daarbij een belangrijke rol. Voor jongeren die toch uitvallen, stimuleert het kabinet samenwerking tussen het onderwijsveld, gemeenten, werkgevers en jeugdzorg.

Daarnaast zet het kabinet in op duale trajecten en EVC-trajecten (Erkenning van Verworven Competenties) voor volwassen werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie. Dit gebeurt door middel van regionale samenwerkingsverbanden en de leerwerkloketten. Door middel van een EVC-traject kunnen werkenden hun werkervaring verzilveren en, na een eventuele verkorte opleiding, alsnog een startkwalificatie halen. Werkzoekenden kunnen via scholing aan een baan worden geholpen, waarmee duurzame arbeidsdeelname wordt nagestreefd.

• • Door een aantal maatregelen en activiteiten is een bijdrage geleverd aan een leven lang leren van onder meer laagopgeleiden.

  Ingezet is op een regionale infrastructuur bestaande uit samenwerkingsverbanden tussen onderwijs, ondernemers en lokale overheid. Via deze ruim 40 regionale samenwerkingsverbanden zijn meer dan 90 000 leerwerktrajecten gerealiseerd, waarvan zo’n 12 000 trajecten voor werkende jongeren zonder startkwalificatie.

• • Met structurele basisfinanciering hebben de regionale samenwerkingsverbanden 44 zogenoemde leerwerkloketten gerealiseerd in de werkpleinen. Hier kunnen werknemers, werkgevers en werkzoekenden terecht voor informatie, advies en begeleiding bij scholing en Erkenning van Verworven Competenties.

• • De crisismaatregelen scholing zijn per 31 december 2010 geëindigd. Het gebruik van de scholingsmaatregelen is beperkt gebleven. Dit kwam onder andere door onbekendheid met de voorwaarden van de maatregelen. Hierin is extra geïnvesteerd door zowel SZW als door de uitvoerder van de regelingen (UWV Werkbedrijf). Ook zijn de voorwaarden die in de praktijk als knellend werden ervaren verruimd.

De activiteiten werden gestimuleerd en gefaciliteerd door de projectdirectie Leren en Werken, een gezamenlijke directie van de ministeries van OCW en SZW. De middelen van de projectdirectie zijn opgenomen in de begroting van het ministerie van OCW, met uitzondering van de middelen voor de Tijdelijke subsidieregeling omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid en de aanvullende middelen voor Ervaringscertificaten en Ervaringsprofielen bij dreigend ontslag. De projectdirectie is 31 december 2010 opgeheven.

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie.

Het percentage geeft aan welk deel van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Het oorspronkelijk streven was dat in 2010 meer dan 80% van de beroepsbevolking een startkwalificatie zou bezitten. Door een veranderde (nauwkeuriger) meetmethode van het CBS komt het realisatiepercentage structureel 1% lager uit, zodat dezelfde doelstelling voor 2010 hiervoor moet worden aangepast naar 79%.

Een startkwalificatie kan worden behaald door een combinatie van leren en werken. Het is als gevolg van de economische crisis moeilijk om naast het leren ook te kunnen werken (bedrijfsscholing of een beroeps begeleidend leertraject ) en zo een startkwalificatie te behalen. Dit heeft ertoe geleid dat de streefwaarde niet is gerealiseerd.

De uitgaven aan de crisismaatregelen EVC en scholing zijn zeer sterk achtergebleven bij de verwachting. Hoewel de voorwaarden waaronder van de regelingen gebruik kon worden gemaakt in 2010 zijn versoepeld, heeft dit ten opzichte van 2009 weliswaar geleid tot een toename van het aantal aanvragen, maar niet tot die aantallen waarop was gerekend. Van belang daarbij was dat door het onverwacht snelle herstel van de arbeidsmarkt de doelgroep van de maatregel, de met werkloosheid bedreigden, fors kleiner was dan waar bij het opstellen van de begroting rekening mee was gehouden.

3 Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft (in aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid).

Netto arbeidsparticipatie ouderen en vrouwen

Netto arbeidsparticipatie etnische minderheden

Etnische minderheden zijn net als jongeren relatief vaak werkzaam op basis van flexibele contracten. Door de economische crisis zijn juist in de sectoren waar deze groep het vaakst werkt (bouw en industrie) de hardste klappen gevallen. De netto arbeidsparticipatie van etnische minderheden is daardoor opnieuw afgenomen en wel met 2,4%-punt.

Percentage werkloze jongeren

Mede dankzij het actieplan Jeugdwerkloosheid is er een einde gekomen aan de stijging van de jeugdwerkloosheid. Geholpen door de aantrekkende economie zorgen de inspanningen van het UWV en de gemeenten er voor dat de jeugdwerkloosheid inmiddels begint af te nemen.

Percentage door AI bezochte bedrijven waarbij overtreding van de WAV is vastgesteld

Het percentage bezochte bedrijven met overtreding van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven.

Instrumenten en activiteiten gericht op jongeren:

• • Op 27 april 2010 is de Tijdelijke subsidieregeling raakvlak onderwijs en arbeidsmarkt (amendement Van Hijum, Kamerstukken II, 2007/2008, 31 200 XV, nr. 22), opengesteld voor het derde uitvoeringsjaar. SZW heeft uit een totaal van 112 subsidieaanvragen, 15 innovatieve projectvoorstellen geselecteerd voor het uitvoeringsjaar 2010–2011. Met dit aantal is het volledige subsidiebedrag van € 700 000 gemoeid.

• • De resultaten van de uitvoering van banenplannen voor werkloze ongekwalificeerde jongeren door de vier grote steden (G4) zijn per brief van 13 april 2010 (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 544, nr. 245) aan de Tweede Kamer gemeld.

• • Vanaf medio 2009 is het Actieplan Jeugdwerkloosheid in uitvoering genomen. De 30 arbeidsmarktregio’s rapporteren elke vier maanden over het aantal plaatsingen van jongeren op werk, leerwerkbaan of stage. Tussen september 2009 en september 2010 hebben zij ruim 100 000 jongeren geplaatst. Ook is de regionale samenwerking verbeterd. In 2010 heeft SZW als coördinerend ministerie voor de uitvoering van het Actieplan drie maal over de resultaten van het Actieplan aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

• • Evenals in 2009, is in 2010 een mediacampagne gehouden om jongeren te motiveren voor een baan of vervolgopleiding. Voorts zijn de arbeidsmarktregio’s voor hun inzet voor jongeren doorlopend ondersteund door middel van voorlichtingsactiviteiten, digitale nieuwsbrief en website.

Instrumenten en activiteiten gericht op ouderen:

• • Ter bevordering van de arbeidsparticipatie gold ook in 2010 voor ouderen die aan het begin van het kalenderjaar 57 jaar of ouder zijn een extra inkomens- en leeftijdsafhankelijke arbeidskorting. Ouderen die bij het begin van het kalenderjaar 62 jaar of ouder zijn en blijven werken, ontvangen ter stimulering van de arbeidsparticipatie de doorwerkbonus.

• • Voor het in dienst nemen van uitkeringsgerechtigden van 50 jaar en ouder en voor het in dienst houden van werknemers in de leeftijd van 62 jaar en ouder kon ook in 2010 gebruik gemaakt worden van de premiekorting oudere werknemers.

Instrumenten en activiteiten gericht op etnische minderheden:

• • Landelijk netwerk Diversiteitmanagement ter bevordering van etnische diversiteit in organisaties en bedrijven met een focus op MKB-sectoren. Naast vele adviestrajecten heeft het landelijk netwerk Diversiteitsmanagement brancheorganisaties ondersteund bij het opstellen van een strategische diversiteitsagenda.

• • Ontwikkelen van vaardigheden en competenties onder allochtone jongeren op (v)mbo niveau ter voorbereiding op de arbeidsmarkt. Hiertoe zijn in het kader van het project K!X promotieteams 30 multiculturele teams met jongeren opgezet.

• • Er is een handreiking soft skills allochtone jongeren ontwikkeld. Deze is aangeboden aan gemeenten. Via workshops zijn de diverse methodieken onder de aandacht gebracht.

• • Ouderen;

• • Jongeren;

• • Arbeidsbelemmerden;

• • Etnische minderheden;

• • (Allochtone) vrouwen.

De in tabel 42.8 gepresenteerde participatiecijfers betreffen de netto arbeidsparticipatie. Dit is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur per week in de genoemde specifieke bevolkingsgroep. Anders dan bij de bruto arbeidsparticipatie worden de werklozen bij de netto arbeidsparticipatie niet meegeteld. Het percentage werkloze jongeren is het aandeel van jongeren in de totale werkloosheidcijfers. Het percentage door de arbeidsinspectie (AI) bezochte bedrijven waarbij overtreding van de Wet Arbeid Vreemdelingen is vastgesteld, is het percentage bedrijven dat zich niet houdt aan de regels van deze wet. De toelichtingen op de kengetallen zijn opgenomen onder het kopje «doelbereiking» van deze operationele doelstelling.

Het Kabinet Balkenende IV achtte de uitsplitsing van participatiedoelstellingen naar specifieke groepen geen zinvolle benadering, omdat niet op doelgroepen werd gestuurd. Het vorige kabinet hanteerde als doelstelling om tot 80% arbeidsparticipatie te komen in 2016, ongeacht de specifieke groep (deze indicator wordt weergegeven bij de algemene doelstelling). Om de ontwikkelingen van de netto arbeidsparticipatie van de specifieke groepen wel te kunnen blijven volgen in de begroting, is er voor gekozen om ze als kengetal op te nemen.

Grafiek netto arbeidsparticipatie specifieke groepen

Een deel van de kengetallen (netto arbeidsparticipatie) is over een langere periode zichtbaar gemaakt in bovenstaande grafiek. Voor een toelichting op de grafiek wordt verwezen naar de toelichting bij doelbereiking.

Overzicht afgeronde onderzoeken

43 Arbeidsverhoudingen

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en voorwaarden

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Het instrumentarium op het terrein van arbeidsverhoudingen biedt, dankzij de voortdurende aanpassing daarvan aan actuele ontwikkelingen, functionerende kaders voor de totstandkoming op de verschillende niveaus van moderne arbeidsrelaties tussen (organisaties van) werkgevers en werknemers. Tevens zorgt het instrumentarium voor een niveau van rechtsbescherming dat een adequaat evenwicht vormt tussen de belangen van werkgevers en werknemers en bijdraagt aan de arbeidsparticipatie van zowel degenen die reeds op de arbeidsmarkt participeren als voor degenen die de arbeidsmarkt willen betreden.

De effectiviteit van het stelsel wordt enerzijds bepaald door de wijze waarop het instrumentarium wordt toegepast door de direct betrokken partijen van werkgevers en werknemers, anderzijds door algemene ontwikkelingen, waaronder de economische situatie, die hun weerslag hebben op de arbeidsmarkt.

Artikel 43 kent geen indicatoren op het niveau van de algemene doelstelling, deels omdat het beoogde effect van het beleid niet kan worden gekwantificeerd, deels omdat het beleidseffect niet kan worden geïsoleerd van andere factoren.

Budgettaire gevolgen van beleid

Er heeft een herschikking plaatsgevonden van de budgetten van de algemene doelstelling en overige budgetten naar handhaving en voorlichting. Daarnaast zijn middelen ingezet voor het stimuleren van arbeidsparticipatie. Ook na overheveling is er sprake van onderuitputting op de algemene doelstelling en de overige budgetten.

Het budget onder ontvangsten Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag is vanwege een amendement met € 1,3 mln verhoogd. De uitvoering van het amendement is afhankelijk gesteld van de uitkomsten van nader onderzoek (brief minister van SZW, Kamerstukken II, 2009/2010, 32 123, nr. 15). De extra ontvangsten zijn hierdoor niet gerealiseerd. Daarnaast zijn de boete-opbrengsten WML in het algemeen iets minder dan was geraamd. Hierdoor zijn de ontvangsten in 2010 in totaal € 1,8 mln lager dan begroot.

Uitkeringslasten zwangerschaps- en bevallingsverlof

De lasten van de zwangerschaps- en bevallingsverlof uitkeringen zijn € 3,4 mln hoger dan opgenomen in de begroting 2010. Het aantal uitkeringen is ten opzichte van 2009 licht gedaald. De gemiddelde uitkering was iets hoger dan bij de begroting 2010 werd geraamd.

Uitvoeringskosten zwangerschaps- en bevallingsverlof

Binnen UWV heeft in 2009 een herijking van uitvoeringskosten plaatsgevonden. De uitvoeringskosten voor de uitkeringen voor zwangerschaps- en bevallingsverlof komen hierdoor vanaf 2009 hoger uit. In 2011 wordt deze budgettair neutrale herijking ook doorgevoerd in de SZW-begroting.

De fiscale uitgaven aan de levensloopregeling die hier worden gepresenteerd bestaan hoofdzakelijk uit een saldo van twee effecten: de inkomensderving door inleg in de levensloopregeling en de extra inkomsten vanwege opname van het levenslooptegoed. Naar verwachting blijft de komende jaren de inkomensderving door inleg in de levensloopregeling stabiel, terwijl de extra inkomsten vanwege opname van het levenslooptegoed zullen toenemen.

1 Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen

• • Om stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen te bevorderen wordt het recht op onderhandeling door sociale partners gewaarborgd en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming geregeld.

• • Om het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers te regelen, te waarborgen en te bevorderen.

• • Om een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners in stand te houden ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

Sociale partners hebben in 2010 wederom blijk gegeven veel belang te hechten aan het stelsel van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen. In totaal zijn er 188 cao’s afgesloten voor 6,4 miljoen werknemers.

• • Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• • Uitvoeren van de ministeriële taken op grond van de wet CAO en de wet AVV, waaronder:

  • • het registreren van cao’s en bevestigen van de ontvangst van de melding van het sluiten, wijzigen of opzeggen van cao’s;

  • • het verrichten van cao-onderzoek en rapporteren van belangrijke cao-ontwikkelingen, onder andere aan het parlement en sociale partners;

  • • het voorbereiden van besluiten van algemeenverbindendverklaring (AVV) van (bepalingen van) cao’s en het behandelen van tegen verzoeken tot AVV ingediende bedenkingen en dispensatieverzoeken aan de hand van het Toetsingskader AVV.

• • Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• • Voorbereiding AMVB draagvlakonderzoek PBO;

• • Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• • Uitwerking wetsvoorstel wijziging Wet op de ondernemingsraden (WOR) naar aanleiding van het Kabinetstandpunt Medezeggenschap (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 818, nr. 32), zal medio 2011 aan de Tweede Kamer worden aangeboden;

• • Implementatie van de nieuwe richtlijn Europese ondernemingsraad (EOR);

• • Stimuleren van de kwaliteit van de medezeggenschap;

• • Overleg tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid;

• • Het volgen van de naleving van de code-Tabaksblat door topbestuurders;

• • Uitvoering subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen, waarbij jaarlijks op basis van 50-procentsmedefinanciering circa 10 subsidies worden verleend aan innovatieve en concrete projecten die bijdragen aan daadwerkelijke veranderingen op het terrein van de arbeidsverhoudingen.

• • Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• • Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• • (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. De verantwoordelijkheid voor het aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd. De gehanteerde kengetallen geven inzicht in het gebruik van de instrumenten, maar zeggen niets over de doelmatigheid en doeltreffendheid.

Het aantal afgesloten cao’s varieert door de jaren heen. Een reden hiervoor is dat het tijd kost voordat partijen een akkoord hebben bereikt over een nieuwe cao. Over het percentage ondernemingsraadplichtige ondernemingen met een OR komen in 2011 nieuwe gegevens beschikbaar.

2 Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.

De wettelijke normering van de diverse aspecten van de arbeidsrelatie biedt, mede als gevolg van regelmatige aanpassingen aan zich wijzigende omstandigheden, op hoofdlijnen een adequate bescherming van de belangen van de werknemer binnen de randvoorwaarden die de arbeidsorganisatie daaraan stelt, die ook voldoet aan de internationaal overeengekomen minimum-standaards.

• • Het arbeidsovereenkomstenrecht, inclusief het ontslagrecht;

• • Het Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945 (BBA) en de daarop gebaseerde regels betreffende ontslag en werktijdverkorting;

• • De Wet melding collectief ontslag (WMCO);

• • De Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) en daarop gebaseerde regels betreffende bestuurlijke handhaving van de WML;

• • Het Besluit minimumjeugdloonregeling;

• • Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• • Voorlichting.

• • Ter verhoging van de effectiviteit van de handhaving van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag zijn de beleidsregels van deze wet aangepast. Ook is in 2010 een aanvang gemaakt met een wetswijziging die is gericht op de opname in de wet van de bevoegdheid tot inbeslagneming van voorwerpen, i.c. administratieve bescheiden ter controle van de loonbetalingen, door de toezichthouder (Arbeidsinspectie). Dit wetsvoorstel is in januari 2011 door de Eerste Kamer aanvaard en is in februari 2011 in werking getreden.

• • In 2010 is gewerkt aan een concept wetsvoorstel met enige arbeidsrechtelijke aanpassingen voor het wegnemen van belemmeringen voor doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd. In 2011 zullen deze voorbereidingen worden voortgezet.

• • In oktober 2010 heeft de SER een advies uitgebracht over de positie van zelfstandig ondernemers zonder personeel (zzp’ers). De kabinetsreactie op dit advies zal in het voorjaar van 2011 verschijnen.

• • In het kader van arbeidsgerelateerde arbeidsuitbuiting is een aantal activiteiten uitgevoerd. Er is een bewustwordingcampagne gehouden met als doelgroep burgers en werkgevers en werknemers in de risicogroepen. Er is in 14 talen een informatiekaart «arbeid en uitbuiting» beschikbaar gekomen. Bonded Labour in the Netherlands heeft een kwalitatief onderzoek naar overige arbeidsuitbuiting uitgevoerd in het kader van het project «Signaleren en informeren van moeilijk bereikbare slachtoffers». Dat heeft geleid tot de inzet van cultural mediators ten behoeve van slachtoffers van overige arbeidsuitbuiting en tot informatie uitwisseling met SZW en steun bij het opleidingen van inspecteurs van de AI als het gaat om de bejegening van slachtoffers van overige arbeidsuitbuiting. Ook is meegewerkt aan de totstandkoming van de instructiefilm «Gruwelijk gedwongen» die bedoeld is om inspecteurs, politie en gemeenten bewust te maken van mensenhandel/arbeidsuitbuiting waarbij zij een belangrijke rol kunnen vervullen als het gaat om de bestrijding ervan.

• • Werknemers (waaronder arbeidsmigranten), werkgevers en hun vertegenwoordigers;

• • Zelfstandigen.

Operationele doelstelling 2 kent geen kwantitatieve streefwaarden. De doelstelling van het beleid is te komen tot een transparante regelgeving waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de bescherming van de werknemers en de vereisten van de onderneming. Voor dit evenwicht is geen objectieve indicator te geven.

Het aantal ontslagverzoeken in 2010 is veel lager uitgevallen (40 530) dan was geraamd (120 000). Bij de raming 2010 is uitgegaan van de prognose van het Centraal Plan Bureau (CPB), die aangaf dat het werkloosheidspercentage in Nederland zou oplopen tot 8% in 2010. De realisatie is daar ver onder gebleven, te weten 5,5%.

Het aantal toegekende WTV-aanvragen varieert door de jaren. Dit is afhankelijk van het aantal calamiteiten en de duur van de verminderde bedrijvigheid als gevolg van de calamiteit.

Het aantal opgelegde boetes WML stijgt sinds invoering van de mogelijkheid tot opleggen van boetes voor overtredingen van de WML in 2007. De stijging van het aantal opgelegde boetes komt voort uit de opstart van het nieuwe boeteregime, de wijzigingen in de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag en het daarop inregelen van het handhavingsbeleid.

3 Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

Het arbeid-en-zorginstrumentarium ondersteunt de hoge graad van met name arbeidsparticipatie van vrouwen in Nederland. Hierdoor is de beleidsopgave verschoven naar verhoging van de arbeidsparticipatie van vrouwen in uren. De levensloopregeling heeft in de praktijk een beperkte betekenis voor de combinatie van arbeid en zorg.

• • Wet arbeid en zorg;

• • Wet aanpassing arbeidsduur;

• • Levensloopregeling; De levensloopregeling en het spaarloon worden geïntegreerd tot een regeling die ondersteunt in zorgtaken, in het volgen van scholing, het opzetten van eigen bedrijf, demotie of deeltijdpensioen. De regeling kan niet worden gebruikt voor vervroegd uitreden. Deze regeling wordt de vitaliteitsregeling genoemd.

• • De Taskforce DeeltijdPlus heeft in 2010 zijn werkzaamheden afgerond met de presentatie van een eindverslag. Het kabinet heeft hierop gereageerd bij brief aan de Kamer op 3 september 2010 (Kamerstukken II, 2010/2011, 29 544, nr. 260).

• • Op 7 juli 2010 is Richtlijn 2010/41/EU vastgesteld betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van zelfstandig werkzame mannen en vrouwen («Zelfstandigenrichtlijn»). Deze herziening heeft onder andere tot doel voor zelfstandig werkende vrouwen een recht op een zwangerschaps- en bevallingsuitkering te waarborgen. De Wet arbeid en zorg voorziet sinds medio 2008 reeds in een dergelijke regeling.

• • De door de Commissie beoogde wijziging van de Richtlijn zwangerschapsverlof heeft, mede door de amenderingen door het Europees Parlement, waaronder een verlenging van het zwangerschapsverlof tot 20 weken en de introductie van een betaald vaderverlof van 2 weken, nog niet tot afrondende besluitvorming kunnen komen.

• • Naar aanleiding van de motie- van Hijum (Kamerstukken II, 2009/2010, 32 123 XV, nr. 20) heeft het kabinet een onderzoek laten uitvoeren naar de potentiële kosten en baten van een verlenging van het zwangerschap- en bevallingsverlof van 16 weken naar 18 of 20 weken. Het rapport is op 14 juli 2010 aan de Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2009/2010, 32 123 XV, nr. 65).

• • (potentiële) werknemers;

• • zelfstandigen (in verband met zwangerschaps- en bevallingsuitkering);

• • werkgevers.

Discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof

De discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof wordt gemeten als het aandeel werknemers (m/v) dat behoefte heeft aan verlof, maar dit (nog) niet gebruikt, op het totaal aantal werknemers (m/v) met behoefte aan verlof. De volgende vormen van verlof zijn meegenomen in de meting van de indicator: ouderschapsverlof, kortdurend zorgverlof en langdurend zorgverlof. De module Arbeid en zorg van de Enquête Beroepsbevolking wordt eenmaal per twee jaar uitgevoerd. De eerstvolgende meting vindt plaats in 2011.

In overleg met SCP en CBS wordt bezien op welke wijze samenhangende informatie kan worden verzameld over het gebruik van de verschillende instrumenten voor de combinatie van arbeid en zorg, waaronder flexibele arbeidspatronen. Daarbij wordt ook de opzet van de huidige module Arbeid en zorg betrokken.

Bij de huidige prestatie-indicator wordt de behoefte aan verlof als gegeven genomen, ongeacht andere instrumenten die werknemers kunnen benutten voor de combinatie van arbeid en zorg, zoals flexibele arbeidspatronen. In de begroting 2011 is daarom vermeld dat zal worden bezien of een indicator kan worden geformuleerd die hierop aansluit.

In 2010 is het aantal uitkeringen voor zwangerschaps- en bevallingsverlof ten opzichte van 2009 met bijna 2 000 afgenomen. Deze afname hangt samen met een kleine afname van het aantal geboorten in 2010. Het aantal ontvangers van ouderschapsverlofkorting is in 2010 verder toegenomen. Dit is naar verwachting een na-ijleffect van de verlenging van het ouderschapsverlof naar 26 weken per 1 januari 2009.

4 Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat een ieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

In cao’s is geen sprake meer van direct onderscheid naar geslacht en bij werving en selectie is dat aanmerkelijk afgenomen. De gelijke behandeling van allochtonen, ouderen en arbeidsgehandicapten vergt nog de nodige aandacht.

• • Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid;

• • Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• • Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• • Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• • Commissie gelijke behandeling;

• • Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen;

• • Subsidie aan Expertisecentrum LEEFtijd voor de uitvoering van de projecten Werk voor alle leeftijden, meerjarentraject 2008–2010 en Vacatures voor alle leeftijden;

• • De landelijke discriminatiemonitor niet-westerse allochtonen op de arbeidsmarkt is in 2010 gepubliceerd (incl. SCP onderzoek «liever Mark dan Mohammed»);

• • Voortzetting van de website gelijkloon.nl en het netwerk gelijke beloning, waarin naast SZW o.a. BZK, OCW, Stichting de Loonwijzer, de Commissie gelijke behandeling en sociale partners participeren;

• • Op 6 december 2010 zijn de Raadsconclusies verschenen over de vergroting van de inzet en intensivering van de maatregelen om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te dichten, en herziening van de uitvoering van het Actieprogramma van Peking.

• • Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• • Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals;

• • Werkzoekenden.

Gegevens over beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen worden vanaf 2008 ontleend aan CBS-cijfers. Daaraan voorafgaand waren deze gebaseerd op onderzoeken uitgevoerd door de Arbeidsinspectie. Door andere gegevensbronnen en methodiek zijn deze cijfers onderling niet vergelijkbaar.

In november 2010 heeft het CBS in de publicatie van het jaar 2008 «Gelijk loon voor gelijk werk?» een uitgebreide analyse van deze gegevens gepresenteerd en een toelichting gegeven op de verschillen met de voorheen door de Arbeidsinspectie verstrekte gegevens. In het voorjaar van 2011 zal naar aanleiding van deze CBS-publicatie een tiende voortgangsrapportage gelijke beloning met gegevens over 2008 aan de Kamer worden aangeboden. Over 2010 zijn geen gegevens beschikbaar.

Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting

In de loop van 2011 wordt het evaluatieonderzoek over een betere afstemming tussen de Wet op de medische keuringen en de Wet gelijke behandeling op grond van handicap op chronische ziekte, aan de Tweede Kamer aangeboden.

Op 1 juli 2010 zijn de SCP rapporten «Monitor Rassendiscriminatie 2009» en «Discriminatiemonitor niet-westerse migranten op de arbeidsmarkt 2010» aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 950, nr. 18).

Op 10 november 2010 is de Eindevaluatie tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid periode 2004–2010 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 544, nr. 268).

44 Gezond en veilig werken

Bevorderen van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

In 2010 was het verzuimpercentage 4,4%. Uit de Nationale Enquête Arbeidomstandigheden (NEA) kwam naar voren dat 90% van de werknemers positief is over de eigen gezondheid. Organisaties met een laag verzuimpercentage hebben (ook) in 2010 aandacht voor preventie en verzuim. In 2010 heeft in het Nederlandse bedrijfsleven 1 incident plaatsgevonden met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

Werkgevers en werknemers zetten zich in voor het opstellen van arbocatalogi om daarmee in bedrijven maatwerk mogelijk te maken. In de arbocatalogus is door werkgevers en werknemers uitgeschreven hoe aan de wettelijke doelvoorschriften kan worden voldaan. Tot eind 2010 zijn in 146 sectoren 196 (deel-) arbocatalogi tot stand gekomen die positief getoetst zijn door de Arbeidsinspectie.

De kans op een ongeval met verzuim tot gevolg voor een werknemer is sinds 2005 niet significant veranderd.

Dit betreft de aan de EU te melden ongevallen met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

Budgettaire gevolgen van beleid

De overschrijding van het budget overig en de onderschrijding van het budget subsidies is het gevolg van de ontwikkeling dat meer gebruik wordt gemaakt van opdrachtverlening en minder van het subsidie-instrument. Vanwege deze ontwikkeling is € 3 mln overgeboekt van subsidies naar overig. Voorts is € 2,1 mln overgeboekt naar overig voor opdrachtverlening in het kader van het Actieplan Arbeidsveiligheid. Vanuit het budget subsidies is tevens € 4,4 mln overgeboekt naar OCW voor de aanvullende Rijksbijdrage TNO. Tot slot zijn er mutaties ten laste van het subsidiebudget geweest voor kennisontwikkeling- en borging. Uiteindelijk is € 0,8 mln van het budget subsidies niet tot besteding gekomen.

Ontvangsten

De ontvangsten bestuurlijke boete Arbo zijn verhoogd met circa € 2,9 mln tot € 8,0 mln. De ontvangsten bestuurlijke boete ATW zijn verlaagd met circa € 0,24 mln tot circa € 0,06 mln. De ontvangstentaakstelling betreft in totaal dus circa € 8,06 mln waarvan in 2010 circa € 8,45 mln is gerealiseerd.

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Om te bereiken dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en arbeidstijdenbeleid voeren, richt de overheidsinzet zich op het stimuleren en bevorderen dat werkgevers en werknemers de eigen verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Met de in 2007 herziene Arbeidsomstandighedenwet hebben werkgevers en werknemers immers de ruimte om, binnen de wettelijke begrenzing, arbeidsomstandighedenbeleid af te stemmen op de eigen onderneming. Ook is met de herziening de administratieve lastendruk voor ondernemingen verminderd. Dit verhoogt het draagvlak voor het arbeidsomstandighedenbeleid binnen de onderneming en maakt het meer kostenefficiënt en effectiever. Met een adequate arbeidsomstandigheden- en verzuimaanpak winnen ondernemingen ook aan arbeidsproductiviteit.

De verantwoordelijkheid voor de vormgeving van het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid ligt bij de sociale partners. Vandaar de overheidsinzet op het stimuleren en bevorderen van deze eigen verantwoordelijkheid. De Arbeidstijdenwet legt eveneens een grote verantwoordelijkheid bij sociale partners. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet bevorderd.

In 2010 hebben de Tweede en Eerste Kamer het wetsvoorstel tot wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet inzake de risico-inventarisatie en -evaluatie (ri&e) aanvaard. Voornaamste doel van de wetswijziging is het verhogen van de naleving van de ri&e bij met name kleine bedrijven. In de wetswijziging is vastgelegd dat voor bedrijven met ten hoogste 25 werknemers de verplichte toets van de ri&e door een arbodeskundige vervalt, als gebruik gemaakt wordt van een door het tripartiete Steunpunt ri&e-instrumenten aangemeld ri&e-instrument. Daarnaast is de verplichting voor werkgevers dat zij hun werknemers de mogelijkheid bieden dat deze hun ri&e kunnen inzien, weer expliciet in de Arbeidsomstandighedenwet opgenomen. Inwerkingtreding van het wetsvoorstel is voorzien op 1 april 2011.

De totstandkoming van arbocatalogi is de verantwoordelijkheid van sociale partners. De Commissie Begeleiding Arbocatalogi (CBA) van de Stichting van de Arbeid heeft dit proces vanaf 2007 gestimuleerd. SZW geeft de CBA subsidie voor de werkzaamheden. Ook in 2010 werd subsidie gegeven voor de bevordering van zowel de totstandkoming van meer arbocatalogi als het opnemen van meer arbeidsrisico’s in de bestaande arbocatalogi en tevens de implementatie van de arbocatalogi in de sectoren. De Arbeidsinspectie toetst de arbocatalogi marginaal. Op 1 januari 2011 waren er 196 (deel-)arbocatalogi in 146 sectoren tot stand gekomen. In het kader van de evaluatie van de Arbowet bekijkt SZW op dit moment eveneens het instrument arbocatalogi. De evaluatie Arbowet wordt voor 1 januari 2012 aan de Tweede Kamer aangeboden.

De tijdelijke subsidieregeling «Stimulering Totstandkoming Arbocatalogi (STA)» is gestopt per 1 januari 2010, de aanvragen werden grotendeels behandeld in 2010. In totaal zijn er 134 branches die een subsidie toegewezen kregen.

De tijdelijke «Subsidieregeling implementatie arbocatalogi» gold van 1 juni tot 15 oktober 2010. Branches die reeds in het kader van de «regeling STA» subsidie ontvingen konden € 10 000 ontvangen voor de implementatie. Voor branches met een nieuwe catalogus was € 20 000 beschikbaar. Deze laatste branches hadden geen subsidie ontvangen in het kader van «regeling STA». Dit betreft 7 branches van de in totaal 86 branches.

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerker, bedrijfsarts, veiligheidskundige etc.).

Naleving zorgplicht Arbowet

Naleving van de Arbowet wordt aangeduid door een percentage dat aangeeft in hoeverre de in de wet genoemde systeemelementen aanwezig zijn. Dit percentage is opgebouwd uit de percentages voor de volgende vier deelverplichtingen: de risico-inventarisatie en -evaluatie (ri&e), de arbodienstverlening, de preventiemedewerker en de bedrijfshulpverlening (BHV). Het percentage is een gemiddelde van deze vier elementen en geeft aan in welke mate de zorgplicht van de Arbowet in het algemeen wordt nageleefd. Het percentage wordt zowel voor bedrijven als voor werknemers berekend (zie tabel 44.4). Grote bedrijven beschikken vaker dan kleine bedrijven over de genoemde systeemelementen, waardoor het percentage werknemers hoger uitvalt dan het percentage bedrijven.

Percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt

Het percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt is in 2010 uitgekomen op 51% en ligt daarmee onder de streefwaarde van 60%. De arbocatalogus is geen verplicht instrument en sociale partners beslissen samen of zij willen overgaan tot het opstellen van een arbocatalogus. De staatssecretaris van SZW heeft in februari 2011 de sociale partners opgeroepen tot een gezamenlijk plan van aanpak, om het proces van uitbreiding van het aantal arbocatalogi een nieuwe impuls te geven.

In 2010 zijn 13 catalogi tot stand gekomen. Merendeels betreft het deelcatalogi, aanvullend aan de reeds bestaande catalogi met andere risico-onderwerpen. De nieuw opgestelde catalogi betreffen met name kleine branches.

In 2010 zijn op het terrein van arbeidsomstandigheden 18 541 actieve inspectietrajecten afgerond. Dit komt overeen met de raming 2010 in de begroting 2011. Actieve inspecties zijn inspecties op eigen initiatief van de Arbeidsinspectie en zijn doorgaans niet bij het bedrijf aangekondigd. Een inspectietraject kan meerdere inspectiebezoeken bij één bedrijf betreffen (meerdere locaties) en vervolgbezoeken.

Ten opzichte van 2009 is het aantal actieve inspecties gedaald. Dit komt door een andere werkwijze. Inspecteurs worden in het kader van de sectorbenadering vanaf 2010 gemiddeld voor 7% van hun tijd ingezet voor andere taken dan handhavende inspecties, bijvoorbeeld preventieve activiteiten als het geven van voorlichting aan groepen bedrijven. Met deze verschuiving heeft de Arbeidsinspectie invulling gegeven aan het handhavingsprogramma van SZW om in het kader van bevordering van de naleving en het verminderen van overtredingen meer aan «compliance-assistance» te doen en selectiever en effectiever instrumenten in te zetten. Deze nieuwe inspanningen komen uit de bestaande inspectiecapaciteit, die daardoor afneemt.

Uit oogpunt van efficiency wordt de beleidsdoorlichting gecombineerd met de verplichte (wets-)evaluatie Arbowet. Deze wordt eind 2011 naar de Tweede Kamer gestuurd. De focus van de evaluatie Arbeidstijdenwet betreft de effecten van de wijzigingen ten opzichte van de oorspronkelijke wet, ondermeer op nacht- en zondagarbeid.

45 Pensioenbeleid

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Pensioenstelsel 2010

In 2010 zijn verschillende aspecten van het pensioenstelsel aan de orde gekomen:

• • de duurzaamheid van het pensioenstelsel in het licht van het rapport van de commissie Goudswaard;

• • de «governance» van pensioenfondsen in het licht van het rapport van de commissie Frijns;

• • de evaluatie van het financieel toetsingskader (FTK);

• • de rendementscriteria in het licht van het rapport van de commissie Don;

• • aanpassing van de parameters voor pensioenfondsen.

De discussie over deze aspecten heeft geleid tot de brief van 7 april 2010 inzake de evaluatie van het financieel toetsingskader (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 413, nr. 142) en het Pensioenakkoord van 4 juni gesloten in de Stichting van de Arbeid (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 413, nr. 145). Deze discussies en voorstellen zijn direct of indirect relevant voor de situatie waarin pensioenfondsen zich thans bevinden als gevolg van de situatie op de financiële markten.

Vanwege de uitzonderlijke economische situatie is – onder voorwaarden – de termijn voor kortetermijnherstelplannen tijdelijk verlengd van drie naar vijf jaar om te voorkomen dat pensioenfondsen zeer ingrijpende maatregelen zouden moeten nemen (zie ook de paragraaf beleidsprioriteiten).

Pensioenakkoord

Het Pensioenakkoord bevat voorstellen voor de toekomstbestendigheid van de AOW in de eerste pijler en afspraken over noodzakelijke aanpassingen van de arbeidspensioenen in de tweede pijler. Het akkoord vormt daarmee een belangrijk uitgangspunt voor de gesprekken tussen het kabinet en sociale partners over de toekomstige inrichting van de tweede pijler.

Sociale partners op centraal niveau willen begin 2011 met het kabinet tot een akkoord komen over de noodzakelijke aanpassing van het FTK en de Pensioenwet.

Witte vlek

De zogenaamde «witte vlek» betreft het aantal werknemers dat geen pensioen opbouwt in de tweede pijler. Op 22 februari 2011 is het CBS rapport Witte vlek op pensioengebied 2008 en 2009 toegezonden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2010/2011, 32 043, nr. 29).

Internationale pensioenontwikkelingen

Regelgeving uit Europa kan grote gevolgen hebben voor de kosten van Nederlandse pensioenregelingen.

In 2010 is vanuit de Europese Commissie het startsein gegeven voor een openbaar debat in heel Europa over de wijze waarop adequate, houdbare en zekere pensioenen kunnen worden gegarandeerd en hoe de EU de lidstaten daarbij kan helpen (Groenboek). Nederland heeft in de reactie er uitdrukkelijk op gewezen dat de primaire doelstelling is de houdbaarheid, zekerheid en betaalbaarheid van de pensioenen en dat de lidstaten zelf verantwoordelijk zijn voor hun pensioenvoorziening. Een krachtige handhaving van het Stabiliteits- en Groeipact speelt hierbij een centrale rol. Tegen deze achtergrond wijst Nederland met name de in relatie tot Solvency II gesuggereerde uitbreiding van de buffereisen voor pensioenen af. Ook een hernieuwde discussie over de meeneembaarheid van pensioenrechten acht Nederland weinig zinvol.

De International Accounting Standards Board (IASB) heeft voorstellen gedaan om de verslaggevingregels voor pensioenen voor beursgenoteerde ondernemingen aan te passen. Echter, de voorstellen houden onvoldoende rekening met Nederlandse pensioenregelingen, waarin de verplichtingen niet volledig worden gedragen door een werkgever, maar door een onafhankelijk pensioenfonds (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 413, nr. 150)

Macro-economische ontwikkelingen

De gemiddelde dekkingsgraad van pensioenfondsen is eind 2010 uitgekomen op 107%. Daarmee is de financiële positie van de sector nog steeds zorgelijk. Toch is de situatie de laatste maanden wel verbeterd. In augustus daalde de gemiddelde dekkingsgraad met 8 procentpunten. In de maanden erna werd deze daling voor de sector als geheel goed gemaakt. De trendmatige daling van de rente is een van de oorzaken van de financiële problemen waarin veel fondsen verkeren. Pensioenfondsen staan ook onder druk door de stijgende levensverwachting.

Transparant beheer en bestuur van pensioenfondsen

Zoals geschetst in het rapport van de commissie Frijns legt de toenemende complexiteit, die samenhangt met het aanpassen van de pensioencontracten, een aanzienlijke druk op de governance van pensioenfondsbesturen en de noodzaak tot integrale aanpassing op het punt van deskundigheid, toezicht, vertegenwoordiging en stroomlijning van de vele medezeggenschapsorganen met overlappende bevoegdheden. Vanwege de heterogeniteit van pensioenfondsen (omvang, achtergrond aangeslotenen, mate van vergrijzing, dekkingsgraad, pensioenregelingen in uitvoer en governance) is er niet één model dat hierop van toepassing is.

Artikel 45 kent geen indicatoren op het niveau van de algemene doelstelling, deels omdat het beoogde effect van het beleid niet kan worden gekwantificeerd, deels omdat het beleidseffect niet kan worden geïsoleerd van andere factoren. Indicatoren en kengetallen over het pensioenbeleid zijn opgenomen onder de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Uitvoeringskosten toezicht

De uitvoeringskosten toezicht hebben betrekking op de kosten van de toezichthouders DNB en AFM die verband houden met de voorbereiding van wet- en regelgeving op het gebied van pensioenen. De minister van Financiën draagt zorg voor de betaling aan AFM en DNB van de overheidsbijdrage in de toezichtkosten. Het bedrag op de begroting van SZW is daarom overgeboekt naar het overeenkomstige beleidsbudget van het ministerie van Financiën. Vanuit SZW heeft geen directe betaling aan AFM en DNB plaatsgevonden. De gerealiseerde kasuitgaven op dit artikelonderdeel staan daarom op 0.

Overig

Onder de post overig staan de uitgaven voor onderzoeksbudget (€ 180 000) en de incidentele kosten (€ 475 000) die de SVB in 2010 heeft moeten maken voor het pensioenregister. Voor onderzoeksbudget was € 250 000 begroot, de kosten voor de SVB waren niet begroot.

1 Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen

Om zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

Het Regeerakkoord benadrukt het belang van een toekomstbestendig pensioenstelsel. De rapporten van de commissies Goudswaard en Frijns, maar ook de evaluatie van het financieel toetsingskader (FTK) benadrukken dat een aanpassing van pensioenregelingen en het FTK onontbeerlijk zijn om het pensioenstelsel toekomstbestendig te maken. In de brief van 7 april 2010 (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 413, nr. 142) schetste het vorige kabinet al welke aanpassingen nodig zijn om de sterke kanten van het aanvullend pensioenstelsel te kunnen behouden. In de brief van 1 december 2010 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken en de planning van de pensioenhervorming.

• • Op grond van het Pensioenakkoord is op verzoek van sociale partners het Besluit financieel toetsingskader in verband met het vaststellen van de parameters voor fondsen aangepast. Om te voorkomen dat pensioencontracten kort achter elkaar aangepast moeten worden, heeft het kabinet besloten om de nieuwe parameters te laten ingaan op 1 januari 2012, behalve voor pensioenfondsen die na 1 januari 2011 een nieuw herstelplan moeten indienen; voor deze fondsen gelden de nieuwe, lagere parameters al vanaf 1 januari 2011 (Kamerstukken II, 2009/2010, 30 413, nrs. 143, 144, 145, 148).

• • Ter voorkoming dat een substantieel aantal pensioenfondsen hun premies in 2011 ingrijpend zouden moeten verhogen om de dekkingsgraad weer boven de 105% te brengen, is de tijdelijke maatregel ingevoerd dat in 2011 dit herstel niet via premiestijging hoeft te worden gefinancierd. Dit mede vanwege de wettelijke eis van evenwichtige belangenbehartiging voor alle betrokkenen in een pensioenfonds. Daarnaast worden verdere premiestijgingen schadelijk geacht voor het economisch herstel, de werkgelegenheid en de concurrentiepositie van de Nederlandse economie. Vanaf 2012 moeten pensioenpremies weer bijdragen aan het herstel van de dekkingsgraad.

• • Op 3 september 2010 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de derde fase van een Algemene Pensioeninstelling (API) en de samenhang ervan met de governance en de toepassing van het financieel toetsingskader. In het voorjaar van 2011 zal de Tweede Kamer worden geïnformeerd over de stand van zaken met betrekking tot de API (Kamerstukken II, 2009/2010, 31 891, nr. 13).

• • Op 21 december 2010 is de Eerste Kamer akkoord gegaan met de Wet introductie premiepensioeninstellingen (Kamerstukken I, 2009/2010, 31 891, A).

• • Op 27 april 2010 heeft de Eerste Kamer het eindverslag uitgebracht op het wetsvoorstel uitbreiding van de werkingssfeer voor ondernemingspensioenfondsen (Multi opf) vastgesteld (Kamerstukken I, 2009/2010, 32 141, D).

• • Op 29 november 2010 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de resultaten van het onderzoek naar waardeoverdracht. Het onderzoek is uitgevoerd tegen de achtergrond van ontwikkelingen op pensioengebied, zoals de overgang van eind- naar middelloonregelingen en de omzetting van nabestaandenpensioen van opbouw- naar risicobasis. De resultaten zullen de input vormen voor een meer fundamentele discussie over waardeoverdracht samen met de Stichting van de Arbeid en het pensioenveld.

• • Werkgevers

• • Werknemers

• • Pensioenuitvoerders

Aantal werknemers dat geen aanvullend pensioen opbouwt

Als indicator voor het bereik van het pensioenstelsel wordt het percentage werknemers gepresenteerd, dat geen aanvullend pensioen opbouwt. Sinds 2007 wordt gebruik gemaakt van een nieuwe onderzoeksmethode, waardoor de meetwaarde niet meer aansluit op de daarvoor gepresenteerde gegevens. Over de omvang van de witte vlek op pensioengebied in 2007 is gerapporteerd dat 9 van de 10 werknemers pensioen opbouwen (Kamerstukken II, 2007/2008, 30 413, nr. 104). Het CBS onderzoek naar de omvang van de witte vlek over de jaren 2008 en 2009 is in februari 2011 verschenen en resultaten wijken niet af van het beeld in 2007. De resultaten over de omvang van de witte vlek in 2010 zijn nog niet beschikbaar. Zoals aangegeven in de brief van 21 december 2009 zal gegeven de beperkte omvang van de witte vlek de frequentie van de rapportage daarna eens per vier jaar zijn. Het wordt wenselijk geacht dat aanvullend onderzoek wordt verricht naar de oorzaken van de witte vlek.

Aangezien op dit moment geen informatie beschikbaar is op grond waarvan sociale partners of de overheid de omvang van de witte vlek kunnen beperken, is het niet realistisch om een streefwaarde aan te geven.

Aantal fondsen met een reservetekort

Er is sprake van een reservetekort als een fonds een dekkingsgraad van onder de 130% heeft. In augustus daalde de gemiddelde dekkingsgraad van de pensioensector met 8 procentpunten. In de maanden daarna is voor de sector als geheel deze daling weer goedgemaakt. Eind 2010 is de gemiddelde dekkingsgraad 107%. De financiële positie van pensioenfondsen hangt voor een belangrijk deel samen met de trendmatige daling van de rente, naast het effect van de sterftetrend.

Het aantal fondsen met een dekkingsgraad onder de 105% nam gestaag toe van 123 in het eerste kwartaal tot 169 eind 2010. Eind 2010 hadden 327 fondsen een reservetekort (een dekkingsgraad van onder 130%) (DNB Statistieken). De vooruitzichten op een snel economisch herstel zijn nog altijd onzeker. Dat maakt ook het herstel van de financiële positie van pensioenfondsen onzeker (Kamerstukken II, 2009/2010, 32 043, nr. 2).

In 2010 is SZW samen met DNB een onderzoek gestart naar alternatieve risicovrije rentes, waarbij diverse opties worden bezien op hun effecten voor de dekkingsgraad. De resultaten van dit onderzoek zullen worden meegewogen in een pakket maatregelen, dat nodig is om tot een toekomstbestendig pensioenstelsel te komen.

Aantal actieve deelnemers met mogelijkheid tot vrijwillige voortzetting

Een pensioenuitvoerder kan voor de deelnemer, die gewezen deelnemer wordt, een vrijwillige voortzetting van de pensioenregeling uitvoeren als de vrijwillige voortzetting maximaal drie jaar vanaf de beëindiging van de dienstbetrekking voortduurt. Het beeld wijkt niet af van de voorgaande jaren.

Type pensioenregeling

Als gevolg van de demografische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande kosten voor de uitvoering van pensioenregelingen, worden de pensioenrisico’s op diverse manieren verdeeld tussen werkgever en werknemer. Het resultaat valt af te lezen uit het percentage middelloonregelingen en het aantal deelnemers met een beschikbare premieregeling. Het beeld in 2010 wijkt niet af van het jaar daarvoor.

2 Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Om deelnemers te stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

In 2010 hebben deelnemers en gepensioneerden zich gerealiseerd dat hun pensioen minder zeker is dan zij dachten. Veel deelnemers waren niet op de hoogte van de mogelijkheid dat hun pensioen gekort zou kunnen worden. Het niet communiceren over beleggingsrisico’s heeft bij deelnemers geleid tot niet reële verwachtingen over de hardheid van hun pensioentoezegging.

Informatiebepalingen Pensioenwet en Wet verplichte beroepspensioenregeling en Pension Fund Governance (goed pensioenfondsbestuur)

• • Op 16 december 2010 is het wetsvoorstel in verband met de inrichting en het beheer van het pensioenregister door de Tweede Kamer aanvaard (Kamerstukken II, 2010/2011, 32 533). Op 25 januari 2011 is het wetsvoorstel door de Eerste Kamer aangenomen (Kamerstukken I, 2010/2011, 32 533, nr. B). Sinds 6 januari 2011 kunnen mensen op mijnpensioenoverzicht.nl hun pensioenaanspraken inzien.

• • De pension fund governance en medezeggenschap bij pensioenfondsen is een van de hoofdlijnen van de aanpak gericht op de toekomstbestendigheid van het aanvullend stelsel van pensioenen.

• • Op 27 september 2010 is de Eerste Kamer geïnformeerd over de resultaten van de internetconsultatie over het voorontwerp van de wet in verband met de aanpassing van het bestuursmodel voor pensioenfondsen. Het voorontwerp maakt deel uit van een integrale aanpassing van de governance en medezeggenschapsproblematiek. Het is de bedoeling om uiteindelijk met drie modellen te komen, waaruit pensioenfondsbesturen een eigen model kunnen kiezen. De planning is om een integraal wetsvoorstel governance voor de zomer van 2011 bij de Tweede Kamer in te dienen (Kamerstukken I, 2010/2011, 31 537, B en D).

• • Met steun van de overheid heeft Pensioenkijker.nl extra aandacht besteed aan het partnerpensioen en het pensioen bij echtscheiding. In het najaar heeft een aantal weken een pensioenboodschap op de achterruit van bussen in belangrijke forenzensteden gestaan. Daarna hingen er posters in de bussen over het partnerpensioen; deze campagne werd ondersteund door radiocommercials.

(Gewezen) deelnemers, (gewezen) partners en gepensioneerden.

De kennis van de pensioenregeling wordt gemeten als het percentage werkenden in de leeftijd van 20–65 jaar dat aangeeft inzicht te hebben in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen. Mensen, die zicht hebben op de hoogte, de kosten en de aard van hun pensioen zijn aan te merken als pensioenbewust. Uit de monitor blijkt dat het pensioenbewustzijn – na een kleine stijging in 2009 ten opzichte van 2008 van 57% naar 59% – in 2010 is gedaald van 59% naar 58%. Het is slechts een zeer geringe daling, waaraan niet al te veel conclusies kunnen worden verbonden. Het cijfer is wel lager dan de streefwaarde voor 2010. De aandacht voor pensioencommunicatie blijft daarom noodzakelijk.

Het beeld voor 2010 laat zien dat de verwachtingen ten aanzien van de hoogte van het eigen aanvullend pensioen neerwaarts zijn bijgesteld. Deze ontwikkeling hangt mogelijk samen met de berichtgeving in de media over de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel vanwege de sterke afhankelijkheid van de financiële markten en de gevolgen van de vergrijzing. De cijfers met betrekking tot de verantwoordelijkheid voor het regelen van een ouderdomspensioen laten slechts een geringe verschuiving zien.

Overzicht afgeronde onderzoeken

Het onderzoek «De praktijk van waardeoverdracht» is in september 2010 afgerond en in november aangeboden aan de Tweede Kamer. Het onderzoek is uitgevoerd tegen de achtergrond van ontwikkelingen op pensioengebied, zoals de overgang van eind- naar middelloonregelingen en de omzetting van nabestaandenpensioen van opbouw- naar risicobasis. De resultaten van het onderzoek zullen worden betrokken bij de fundamentele discussie over waardeoverdracht in de tweede helft van 2011.

Op 19 augustus 2010 is het onderzoek «Medezeggenschap pensioengerechtigden bij rechtstreeks verzekerde regelingen» aangeboden aan de Tweede Kamer. Daarbij is vooral gekeken naar de praktijk van het «hoorrecht», omdat er vanuit de praktijk signalen kwamen dat het hoorrecht onvoldoende functioneerde. De resultaten worden meegenomen in het bredere traject van de herziening van de governance en medezeggenschap.

Het CBS onderzoek naar de omvang, aard en samenstelling van de witte vlek op pensioengebied 2008 en 2009 is op 22 februari 2011 toegezonden aan de Tweede Kamer. De resultaten laten een in vergelijking met 2007 stabiel niveau van de witte vlek zien (10%).

Door de financiële crisis is de kredietkwaliteit van de verzekeraars gedaald. Dit heeft ertoe geleid dat de kapitaalseisen voor herverzekerde pensioenfondsen zijn toegenomen. Daardoor is er bij veel van deze herverzekerde pensioenfondsen een tekort ontstaan. De resultaten van het onderzoek naar de meerwaarde van herverzekerde pensioenfondsen zijn op 17 september 2010 aangeboden aan de Tweede Kamer.

46 Inkomensbescherming met activering

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies

De economie heeft in 2010 herstel getoond. De flexibele arbeidsmarkt en de getroffen crisismaatregelen, zoals de deeltijd-WW, hebben hieraan een bijdrage geleverd. Hierbij zijn in de loop van het jaar de crisismaatregelen steeds meer gericht op mobiliteit en inzetbaarheid, in plaats van het voorkomen van werkloosheid (zie ook de paragraaf beleidsprioriteiten).

Het gebruik van de in 2010 verlengde deeltijd-WW is verder gedaald.

Vanaf maart 2010 is – na een eerdere sterke stijging als gevolg van de crisis – het aantal WW-uitkeringen weer gaan dalen. In de laatste maanden van 2010 is er echter weer sprake van een stijging van het aantal uitkeringen.

De WWB reageert met vertraging en minder sterk op de economische crisis, aangezien werknemers eerst in de WW terechtkomen en een deel van de werknemers vanuit de WW weer een baan vindt.

Het behalen van de algemene doelstelling is mogelijk gemaakt door:

• – Een effectieve uitvoering van de wetten door UWV, gemeenten en private partijen;

• – Een over het geheel genomen gelijk gebleven niveau van naleven van de verplichtingen van de wet- en regelgeving door de uitkeringsgerechtigden, werkgevers en betrokken private partijen;

• – De inspanning gericht op het verkrijgen van betaald werk van de uitkeringsgerechtigden, die onder meer heeft geleid tot meer werkhervatting van WW-gerichtigen, mede door het meer richten van de inzet op mobiliteit en inzetbaarheid.

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen geformuleerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de realisatiecijfers voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

IOW

De IOW is een inkomensvoorziening voor oudere werklozen. Werknemers van 60 jaar of ouder die tussen 1 oktober 2006 en 1 juli 2011 werkloos worden en die langer dan 3 maanden recht hebben op een WW-uitkering, komen na afloop van de WW-uitkering in aanmerking voor een IOW-uitkering. De uitkeringslasten bedroegen in 2010 slechts een kwart van wat was begroot voor 2010, als gevolg van een fors lagere deelname aan de IOW dan verwacht.

Bij het opstellen van de begroting voor 2010 waren de uitvoeringskosten IOW nog niet apart inzichtelijk gemaakt. De hoge uitvoeringskosten die in 2010 gemaakt zijn betreffen voornamelijk eenmalige implementatiekosten.

Wajong

De Wajong vormt de inkomensvoorziening voor jonggehandicapten. De uitkeringslasten Wajong stijgen jaarlijks. Een belangrijke oorzaak hiervoor is dat de voorloper van de Wajong is opgestart in 1976. Hierdoor is het bestand Wajonggerechtigden nog relatief jong en ligt de uitstroom vanwege het bereiken van de 65-jarige leeftijd op een laag niveau. De instroom in de regeling is hierdoor hoger dan de uitstroom.

Per 1 januari 2010 is de nieuwe wet Wajong in werking getreden waarin meer nadruk ligt op het vinden en behouden van arbeid. In 2010 bestond de instroom echter nog voor bijna de helft uit mensen die onder de «oude» regeling vallen. Dit zijn meestal mensen die in 2009 al de aanvraag hebben gedaan, maar pas in 2010 de 18-jarige leeftijd bereikten of geïndiceerd werden. In de raming voor 2010 was rekening gehouden met een lagere instroom in de Wajong in verband met de gewijzigde wetgeving. Doordat een aanzienlijk gedeelte van de instroom nog onder de «oude» regeling valt, is de instroom hoger uitgevallen dan geraamd. Het effect hiervan op de totale uitkeringslasten is echter zeer beperkt. Daarnaast is de gewijzigde regeling nog te kort van kracht om al invloed te zien in de uitstroombevorderende werking ervan.

De uitkeringslasten Wajong zijn bijna € 75 mln hoger dan begroot. Dit komt mede door een eenmalige kasschuif van 2011 naar 2010 (€ 43 mln) en voor het overige gedeelte door de gebruikelijke indexering van de uitkering. De uitvoeringskosten zijn hoger dan begroot door de toename van het Wajongbestand en door extra activiteiten in het kader van de nieuwe Wajong, waarbij met name het recht op arbeidsondersteuning centraal staat. Om deze redenen heeft UWV de toerekeningsregels voor het totaalbudget aangepast, waarbij meer geld is toegerekend aan de Wajong en minder aan andere regelingen, zoals WAO en WAZ.

BIA (Beperking Inkomensgevolgen Arbeidsongeschiktheidscriteria)

Deze tijdelijke wet voorziet sinds 1996 in een uitkering om inkomensgevolgen als gevolg van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen te beperken. Omdat er in principe geen nieuwe instroom meer plaatsvindt, zullen het volume en de uitkeringslasten blijven dalen.

Tri (Tijdelijke regeling inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten)

De Tri vervalt met ingang van 1 januari 2011. Met ingang van 2011 is de financiële afwikkeling van de Tri overgeheveld naar artikel 97 (Aflopende regelingen).

WWB (Wet werk en bijstand)

Het Inkomensdeel WWB is voor de periode 2008–2011 gebaseerd op de afspraken in het Bestuurlijk Akkoord tussen Rijk en gemeenten. Belangrijk element in deze afspraken is dat het macrobudget in beginsel is vastgezet op de middellange termijnraming van het CPB. Aanpassingen voor conjunctuur vinden slechts plaats indien de afgesproken bandbreedte van 12 500 uitkeringen wordt overschreden. Het macrobudget wordt jaarlijks aangepast voor loon-/prijsbijstellingen en voor effecten van rijksbeleid. Er vindt op basis van de afspraken geen correctie plaats voor gemeentelijke realisaties.

Per 1 januari 2010 zijn de kleine inkomensregelingen gebundeld met het inkomensdeel van de WWB. In de begroting 2010 waren de afzonderlijke budgetten opgenomen. In het jaarverslag zijn de uit het gebundelde budget gerealiseerde uitgaven onder de WWB zichtbaar gemaakt. Vanwege deze bundeling zijn aan het WWB-budget de middelen voor de uitkeringslasten WIJ, IOAW, IOAZ, WWIK en Bbz (alleen de middelen voor levensonderhoud ten behoeve van startende ondernemers) toegevoegd (€ 456 mln). De overige middelen Bbz betreffen levensonderhoud voor gevestigde ondernemers en kapitaalverstrekkingen en deze worden als specifieke uitkering aan de gemeenten verstrekt. Het budget is tevens opgehoogd als gevolg van een met CPB afgestemde technische correctie op de ingeboekte effecten van rijksbeleid (€ 103 mln), de gebruikelijke loon- en prijsbijstelling (€ 54 mln) en de verlate inwerkingtreding van de wet partneralimentatie (€ 2 mln).

Een neerwaartse bijstelling van de werkloosheidsraming van het CPB heeft geleid tot een neerwaartse aanpassing van het macrobudget WWB/WIJ (-/- € 428 mln). Ook de kleine bijstandsregelingen zijn aangepast vanwege de minder ongunstige ontwikkeling van de werkloosheid dan eerder verwacht (-/- € 98 mln). De middelen die aan gemeenten zijn uitgekeerd in het kader van de incidentele en meerjarige aanvullende uitkeringen (IAU en MAU) zijn conform afspraak in mindering gebracht op het inkomensdeel WWB (-/- € 27 mln). Per saldo zijn de uitgaven WWB € 62 mln hoger dan begroot.

Uit voorlopige opgaven van gemeenten (zoals weergegeven in hun «Beelden van uitvoering 2010») blijkt dat het saldo van baten en lasten over 2010 landelijk € 4,4 mld bedraagt. Daarmee hebben gemeenten gezamenlijk een tekort van € 350 mln over 2010. Dit is vooral het gevolg van de hierboven genoemde afspraken uit het Bestuurlijk Akkoord tussen Rijk en gemeenten.

Bijstand Buitenland

Bijstand zelfstandigen (Bbz)

Ondernemers kunnen onder bepaalde voorwaarden voor financiële bijstand een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (Bbz). Gemeenten kunnen aan startende en gevestigde zelfstandigen bijstand verlenen ten behoeve van het levensonderhoud, en/of kredietten behoeve van bedrijfskapitaal. De uitgaven Bbz zijn € 19 mln hoger uitgevallen dan begroot. Vanwege de bundeling van de kleine inkomensregelingen is een deel van het budget gebundeld met het inkomensdeel van de WWB en een deel overgeboekt naar het participatiebudget (-/- € 35 mln). De overige middelen Bbz betreffen levensonderhoud voor gevestigde ondernemers en bedrijfskapitaal. Deze middelen worden als specifieke uitkering aan de gemeenten verstrekt. Daarnaast is er aan de bevordering van het ondernemerschap minder geld uitgegeven dan beschikbaar was (-/- € 2 mln), en werden er ten behoeve van microkredieten middelen overgeheveld naar het Ministerie van EZ (-/- € 3 mln).

Daar tegenover staan budgetverhogingen vanwege overlopende verplichtingen in het kader van de borgstellingsregeling (€ 2 mln), de gebruikelijke loon- en prijsbijstelling (€ 1 mln) en de verwerking van uit gemeentelijke jaarrekeningen afkomstige uitvoeringsgegevens (€ 47 mln). Uit deze gegevens bleek een hogere gerealiseerde prijs dan waarmee is geraamd. Bij laatstgenoemde verwerking is er bij de hieruit resulterende betalingen over 2009 van uitgegaan dat deze gedeeltelijk in 2010 en gedeeltelijk in 2011 zouden worden uitgekeerd. De gerealiseerde nabetalingen zijn voor een groter deel in 2010 uitgekeerd dan was aangenomen (€ 9 mln).

Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ)

WWIK (Wet werk en inkomen kunstenaars)

Experiment bevordering arbeidsinschakeling alleenstaande ouders WWB (Vazalo)

Het experiment bevordering arbeidsinschakeling alleenstaande ouders WWB is op 1 januari 2009 van start gegaan en loopt tot en met 2011. Er namen in 2010 16 gemeenten aan deel. De kosten in 2010 bedroegen € 2,6 mln. Dit geld is als tegemoetkoming in de kosten als gevolg van deelname aan het experiment beschikbaar gesteld en overgeheveld naar het gemeentefonds. Het bedrag op de begroting van SZW is daarom overgeboekt naar het overeenkomstige budget van het ministerie van BZK. Daarom zijn deze uitgaven niet terug te zien in de budgettaire tabel.

Werkleerrecht WIJ (Wet investeren in jongeren)

Op grond van de WIJ kunnen jongeren van 16 tot 27 jaar die niet werken of leren de gemeente om een werkleeraanbod vragen. De gemeente is verplicht de jongere die hierom vraagt een werkleeraanbod te doen. Als een jongere van 18 tot 27 (bijvoorbeeld vanwege een lichamelijke of psychische beperking) niet in staat is een werkleeraanbod uit te voeren, of uitvoering ervan te weinig inkomen genereert, dan komt een jongere in aanmerking voor een inkomensvoorziening WIJ.

De uitgaven voor de inkomensvoorziening WIJ zijn niet afzonderlijk zichtbaar, omdat door de bundeling van de WIJ met het inkomensdeel WWB de middelen voor de inkomensvoorziening WIJ zijn overgeheveld naar het inkomensdeel WWB (-/- € 94 mln). Dat bedrag is minder dan het in de begroting 2010 genoemde budget (€ 100 mln). Dat komt doordat voorafgaand aan de eerder genoemde bundeling het budget neerwaarts is bijgesteld voor de door het CPB neerwaarts bijgestelde werkloosheidsraming (-/- € 5 mln).

Bijstand overig

De overige bijstandsuitgaven hebben hoofdzakelijk betrekking op de uitgaven van de Toetsingscommissie WWB, de uitgaven aan het onderhoud en de doorontwikkeling van de WWB en de middelen ten behoeve van de gemeentelijke schuldhulpverlening. In 2010 is € 18 mln meer uitgegeven dan begroot. Dat komt doordat het budget is opgehoogd ten behoeve van de incidentele en meerjarige uitkeringen (IAU en MAU) aan gemeenten (€ 27 mln). Daarnaast is aan het onderhoud en de doorontwikkeling van de WWB minder uitgegeven dan begroot (-/- € 3 mln). Bovendien is het budget voor de gemeentelijke schuldhulpverlening neerwaarts bijgesteld (-/- € 5 mln).

WW (Werkloosheidswet)

Werknemers die geheel of gedeeltelijk werkloos worden, kunnen het verlies aan inkomen voor een bepaalde periode opvangen met een WW-uitkering. Als gevolg van de economische crisis zijn de uitkeringslasten van 2009 op 2010 toegenomen.

Net als de werkloosheid is echter ook het WW-volume minder sterk opgelopen dan waar bij het opstellen van de begroting voor 2010 van uit werd gegaan. Daarom zijn er meevallers opgetreden bij zowel de WW-uitkeringslasten als de uitvoeringskosten. Bij de uitvoeringskosten leidde dit er toe dat deze zelfs lager zijn uitgekomen dan in 2009.

In maart 2010 heeft het kabinet Balkenende IV besloten de mogelijkheid tot instroom in de deeltijd-WW beperkt te verlengen voor bedrijven die niet eerder gebruik hebben gemaakt van bijzondere werktijdverkorting of deeltijd-WW. De regeling eindigt – ongeacht het moment van instroom – uiterlijk op 1 juli 2011. In 2010 is het aantal werknemers dat gebruik maakte van de regeling geleidelijk afgenomen van bijna 40 duizend in januari naar minder dan 10 duizend in december (zie ook de paragraaf beleidsprioriteiten). Het gebruik van de regeling lag daarmee lager dan verwacht, zodat ook de deeltijd-WW voor een meevaller in de WW-lasten zorgde van netto circa € 85 mln.

Daar tegenover staat dat de strenge winterperiode begin 2010 zorgde voor circa € 100 mln extra uitgaven aan WW-uitkeringen uit hoofde van «onwerkbaar weer».

WAO

WAO-gerechtigden zijn personen die vóór 1 januari 2004 arbeidsongeschikt zijn geworden. Door de invoering van de Wet WIA dalen de uitkeringslasten WAO, omdat geen nieuwe WAO-uitkeringen meer worden verstrekt, uitgezonderd herlevingen op basis van oud recht. De WAO kent zodoende vrijwel alleen nog uitstroom.

De uitkeringslasten WAO en de uitvoeringskosten WAO laten daarom een daling zien. De daling van de uitkeringslasten is in 2010 minder snel verlopen dan geraamd. Dit komt vooral doordat het aantal WAO’ers dat als gevolg van herstel zijn uitkering verliest, lager ligt dan geraamd. De daling van de uitvoeringskosten verloopt juist sneller dan gedacht, omdat de dure aanvragen niet meer onder de WAO maar onder de WIA vallen. UWV heeft daarom minder aan de WAO en meer aan de WIA toegerekend.

WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen)

In de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) staat werk voorop, ligt het accent op wat mensen kunnen en is er tegelijkertijd inkomensbescherming voor mensen die echt niet meer aan de slag kunnen komen. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes: de Regeling inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA).

De jaarlijkse instroom in de WIA is substantieel lager dan de jaarlijkse instroom in de vroegere WAO. Bij de invoering van de WIA werd daarmee al rekening gehouden. De raming toentertijd was dat de jaarlijkse instroom in de WIA beperkt zou blijven tot ongeveer 42 000 personen. De feitelijke instroom in de WIA was in de afgelopen jaren zelfs nog lager. Wel is er sprake van een stijgende instroom. Deze is gestegen van ongeveer 20 000 mensen in 2006 naar ongeveer 35 000 personen in 2010. Deze stijging wordt deels verklaard door de toenemende omvang van de verzekerdenpopulatie en de veranderde samenstelling daarvan (te weten relatief meer ouderen, meer vrouwen en sectorale verschuivingen). In 2009 en 2010 is de stijging echter groter dan op grond van deze factoren mag worden verwacht. Er is inmiddels een diepgaand onderzoek gestart naar mogelijke oorzaken.

IVA (Inkomensverzekering voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten

De IVA verzorgt een loonvervangende uitkering voor werknemers die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. De uitkeringslasten IVA zijn gestegen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt. De lasten komen hoger uit dan voor 2010 was begroot. Dit is vooral het gevolg van een grotere doorstroom vanuit de WGA.

WGA (Werkhervattingsuitkering gedeeltelijk arbeidsgeschikten)

De WGA verzorgt een aanvulling op het met arbeid verdiende inkomen voor gedeeltelijk arbeidsgeschikten, of een minimumuitkering als zij niet werken of minder werken dan 50% van hun resterende verdiencapaciteit. De uitkeringslasten en uitvoeringskosten WGA zijn gestegen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt. De lasten komen hoger uit dan voor 2010 was begroot. Het instroomniveau laat in de afgelopen jaren een stabiele stijging zien. Zoals reeds aangegeven wordt naar de mogelijke oorzaken een onderzoek verricht.

ZW (Ziektewet)

De ziektewet (ZW) verzekert het ziekterisico voor bepaalde groepen werknemers. Het gaat daarbij om werknemers, die geen werkgever meer hebben of waarvan de werkgever niet verplicht is tot loondoorbetaling. Mede als gevolg van de economische crisis zijn de uitkeringslasten en uitvoeringskosten hoger uitgevallen dan begroot. Vooral de vangnetgroep einde-dienstverbanders is meer toegenomen dan in de begroting 2010 geraamd. Hiernaast is sprake van een hoger dan verwachte gemiddelde uitkering, door een groter aandeel van de relatief dure groep zieke werklozen.

WAZ (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen)

De toegang voor zelfstandige ondernemers tot de WAZ is per 1 augustus 2004 beëindigd. De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten van de WAZ laten zodoende een dalende trend zien.

1 Zorgdragen dat werknemers bij werkloosheid een tijdelijk loonvervangend inkomen ontvangen én tot werkhervatting worden gestimuleerd

Om de tijdelijke inkomensbescherming van werknemers bij werkloosheid te waarborgen en hen te activeren tot werkhervatting.

Het jaar 2010 kenmerkt zich door voorzichtig herstel op de arbeidsmarkt en dalende werkloosheid (zie ook de paragraaf beleidsprioriteiten). Vanaf maart 2010 is het aantal WW-uitkeringen gaan dalen. Vanaf november 2010 is er echter weer sprake van een lichte stijging van het aantal WW-uitkeringen. Per saldo, mede doordat het herstel op de arbeidsmarkt zich pas in de loop van 2010 heeft voorgedaan, is het volume van de ontslagwerkloosheid in 2010 ten opzichte van 2009 toegenomen.

Het herstel op de arbeidsmarkt uit zich ook in het steeds dalende gebruik van de deeltijd-WW in de loop van 2010. Omdat sommige sectoren te maken hebben met langlopende opdrachten (zoals de bouw en scheepsbouw) en die pas later zijn geraakt door de economische crisis, is de aangepaste deeltijd-WW verlengd tot 1 juli 2011. Alleen de bedrijven die de regeling nog niet hadden gebruikt kwamen in aanmerking.

• – Werkloosheidswet (WW)

• – Inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW)

• – Verzekerden (werknemers)

• – WW-gerechtigden

• – IOW-gerechtigden

• – Premiebetalers (werkgevers)

Instroomkans WW 55+

Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen verhogen, onder meer door het gebruik van de WW door deze groep terug te dringen. De eerste indicator geeft de verhouding weer van de instroom van mensen van 55 jaar en ouder in de WW ten opzichte van de gemiddelde instroom voor de totale populatie.

Als gevolg van de crisis is de algehele instroomkans in de WW voor alle groepen toegenomen. Doordat de instroomkans van ouderen echter relatief conjunctuuronafhankelijk is, is deze minder gestegen dan die van andere groepen. Hierdoor is de relatieve instroomkans van mensen van 55 jaar en ouder zowel in 2009 als in 2010 kleiner dan 1.

Werkhervatting binnen 12 maanden

Deze indicator geeft weer hoeveel WW-gerechtigden binnen een jaar na aanvang van hun uitkering, vanwege werkhervatting zijn uitgestroomd. Dit gegeven wordt apart vermeld voor de WW-gerechtigden die bij instroom in de WW 55 jaar of ouder waren.

De indicatoren bieden een aanwijzing voor de activerende werking van de WW. Gegevens hierover komen met een jaar vertraging beschikbaar. Voor 2010 zijn dus nog geen gegevens bekend. De realisaties voor 2009 laten zien dat de werkhervatting binnen 12 maanden is gestegen ten opzichte van 2008. De verklaring van de stijging – ondanks de economische crisis – is het selectie-effect aan de instroomkant van de WW: werknemers met een relatief kleine afstand tot de arbeidsmarkt stroomden in en stroomden zoals verwacht relatief snel weer uit.

Volume ontslagwerkloosheid

In 2010 is het WW-bestand afgenomen als gevolg van het economisch herstel. Doordat het herstel zich pas in de loop van 2010 heeft voorgedaan, is het gemiddelde volume van de ontslagwerkloosheid in 2010 ten opzichte van 2009 wel toegenomen tot 234 000 uitkeringsjaren. Het aantal nieuwe uitkeringen in 2010 bedroeg 415 000. De uitstroom lag iets hoger dan de instroom en bedroeg 421 000.

Grafiek volume WW naar leeftijd

De ontwikkeling van het WW-bestand verschilt per leeftijdsgroep. Uit de bovenstaande figuur blijkt dat de leeftijdsgroep 25–45 jaar het sterkst reageert op de conjunctuur. Het volume van deze groep nam ten tijde van de economische crisis het meest toe, maar laat ook de grootste daling zien naar aanleiding van het economisch herstel.

Gemiddelde WW-duur

De gemiddelde WW-duur bij uitstroom was de afgelopen jaren tamelijk constant en lag op een periode van iets minder dan een jaar. Door de conjuncturele neergang is de gemiddelde WW-duur bij uitstroom afgenomen, omdat de instroom in de WW als gevolg van de economische crisis uit mensen met relatief goede arbeidsmarktkansen en relatief veel jongeren bestond. Dit gold ook voor 2010, waarin de gemiddelde WW-duur 34 weken bedroeg.

IOW

De eerste werklozen zijn per 1 december 2009 ingestroomd in de IOW. De laatste IOW-uitkeringen eindigen in 2016. Omdat instroom in de IOW in 2010 pas voor het eerst het gehele jaar mogelijk is, is het volume door de geleidelijke opbouw van het bestand toegenomen. In 2010 liep het bestand op tot ca. 400 IOW-gerechtigden.

Handhaving

Het aantal geconstateerde overtredingen is in 2010 wederom fors toegenomen. Het gaat hier voornamelijk om witte fraude. Deze stijging hangt samen met een snellere signalering bij het UWV, wat tot een betere en vooral ook snellere opsporing van witte fraude heeft geleid.

2 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor arbeidsongeschikte en zieke werknemers

Om werknemers te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid.

De doelstelling dat 50% van WGA’ers met resterende verdiencapaciteit werkt, is in 2010 precies bereikt.

Eind van het eerste kwartaal 2011 is de evaluatie van de WIA aangeboden aan het parlement. Bij de WIA-evaluatie is ook een beleidsdoorlichting opgenomen met betrekking tot OD 2 van artikel 46.

• – Loondoorbetaling bij ziekte;

• – Ziektewet (ZW);

• – Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (Wet WIA), bestaande uit de IVA- en WGA-regeling;

• – Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO): deze wet kent geen nieuwe instroom meer;

• – Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ): ook deze wet kent geen nieuwe instroom meer;

• – Financiële prikkels voor zieke en arbeidsongeschikte werknemers om aan het werk te blijven, dan wel het werk te hervatten;

• – Financiële prikkels voor werkgevers om zieke of arbeidsongeschikte werknemers in dienst te houden of nemen.

• – Werknemers;

• – Zelfstandigen die voor 1 augustus 2005 arbeidsongeschikt zijn geworden;

• – Werkgevers.

De evaluatie WGA geeft aan dat niet is aangetoond dat het publieke dan wel het private domein beter presteert wat betreft beperking van langdurig verzuim en WGA-risico en wat betreft bevordering van werkhervatting. Voor het overige wordt verwezen naar de toelichting bij doelbereik.

Grafiek saldo in- en uitstroom arbeidsongeschiktheidsregelingen

In de bovenstaande grafiek is de dynamiek in de arbeidsongeschiktheidsregelingen te zien. De staven geven het saldo van de in- en uitstroom in het desbetreffende jaar weer. Het WIA-bestand neemt in de loop van de jaren toe. Zowel het aantal IVA’ers als WGA’ers is de afgelopen jaren gestegen. Maar doordat het WAO-bestand daalt, neemt de hoeveelheid mensen in de arbeidsongeschiktheidsregelingen per saldo af. Afgelopen jaar was geen uitzondering: in 2010 zetten deze trends zich voort.

Uit tabel 46.5 blijkt dat de doelstelling dat 50% van de WGA’ers met resterende verdiencapaciteit werkt, in 2010 precies bereikt is.

Kengetallen WAO/WIA

De totale omvang van het bestand WAO en WIA is in 2010 verder gedaald. De daling is echter minder groot dan in eerdere jaren. Dit is het gevolg van een iets lagere WAO-uitstroom en een verder stijgende WIA-instroom.

Omdat de WAO een aflopende regeling is daalt het aantal uitkeringen. De laatste WAO’er zal echter pas na 2030 zijn uitgestroomd. Het toekennen van nieuwe WAO-uitkeringen is beperkt tot de herlevingen op basis van oud recht. Daar staat een veel groter aantal uitstromende WAO’ers tegenover, met name als gevolg van pensionering. De omvang van de uitstroom is in 2010 iets lager dan werd geraamd.

De WIA-instroom is in 2010 verder gestegen naar een niveau van ongeveer 36 000 personen. Deels kan deze stijging verklaard worden uit een toenemend aantal hernieuwde aanvragen (35-minners) en de ontwikkeling van het verzekerdenbestand (meer ouderen, meer vrouwen). Andere factoren die van invloed kunnen zijn op deze stijging zijn bijvoorbeeld het effect van de economische crisis, de striktheid van de keuringen en de naleving van de Wet verbetering Poortwachter. Er is een diepgaand onderzoek gestart.

Kengetallen WAZ (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen)

Bij de WAZ blijft er enige instroom bestaan doordat er sprake is van herleving van uitkeringen, bijvoorbeeld wanneer een persoon na een periode van herstel wederom met dezelfde klachten uitvalt. Het bereiken van de 65-jarige leeftijd is de voornaamste reden waarom de WAZ uitkeringen aflopen. De ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden verloopt volgens verwachting.

Kengetallen ZW

Het economisch herstel is nog niet terug te zien in het ZW-bestand, omdat het bestand met een vertraging reageert op de economische situatie. Het ZW-volume is in 2010 opgelopen tot 98,4 duizend uitkeringsjaren. Deze toename komt vooral door een stijging van het aantal einde-dienstverbanders en WW-gerechtigden als gevolg van de economische crisis.

Handhaving

De cijfers met betrekking tot fraude en naleving zijn de afgelopen drie jaar betrekkelijk stabiel geweest. Alleen het aantal geconstateerde overtredingen en het geconstateerde fraudebedrag vertonen een lichte daling.