Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

In het wetsvoorstel is naast het onderscheid tussen drie vormen van diensten ook een onderscheid gemaakt tussen goederen voor tweeërlei gebruik en militaire goederen. Deze twee soorten goederen gezamenlijk worden strategische goederen genoemd.

Voor de uitvoer van goederen voor tweeërlei gebruik en militaire goederen bestaan al geruime tijd regels, die in de meeste gevallen berusten op Europese regelgeving of internationale afspraken. Nederland heeft verschillende verdragen getekend en zich aangesloten bij alle exportcontroleregimes die zich ten doel hebben gesteld de wereldwijde verspreiding van bepaalde «gevoelige» goederen te reguleren. Ieder verdrag of regime heeft zijn eigen invalshoek, bijvoorbeeld militaire goederen of nucleair gerelateerde goederen. Nederland heeft het Non-proliferatieverdrag, het Verdrag chemische wapens en het Verdrag biologische wapens geratificeerd. Verder is Nederland actief lid van alle exportcontroleregimes: Nuclear Suppliers Group (NSG), de Australia Group (AG), het Missile Technology Control Regime (MTCR), het Wassenaar Arrangement en het Zangger Comité. Tijdens de internationale bijeenkomsten van de afzonderlijke verdragen of exportcontroleregimes worden lijsten van gevoelige goederen vastgesteld. Ieder aangesloten land en dus ook Nederland heeft zich politiek verplicht om die goederen vervolgens door middel van nationale (of Europese) wetgeving onder controle te brengen. Daarnaast bieden de regimes een forum voor het stroomlijnen van het exportcontrolebeleid, en voor het uitwisselen van informatie over (nieuwe) dreigingen en handhaving van het beleid.

Het exportcontrolebeleid voor goederen voor tweeërlei gebruik is een Europese aangelegenheid. In verordening 428/2009 zijn de relevante regels gegeven en de internationaal overeengekomen goederenlijsten samengevoegd. Het exportcontrolebeleid voor militaire goederen is een nationale bevoegdheid, waarbij Nederland zijn beleid wel multilateraal afstemt, onder meer via het Wassenaar Arrangement. De regels die hiervoor gelden zijn in nationale wetgeving neergelegd. Het gaat hier om regels die gelden voor het Europese deel van Nederland. De regels die gelden in het Caribische deel van Nederland ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik en militaire goederen zijn opgenomen in de Douane- en Accijnswet BES en een daarop gebaseerde algemene maatregel van bestuur.

Hieronder wordt nader ingegaan op wat goederen voor tweeërlei gebruik en militaire goederen zijn en welke regels hiervoor in het Europese deel van Nederland gelden.

Bij militaire goederen gaat het om militair materieel dat doorgaans door een krijgsmacht wordt gebruikt (zoals vuurwapens, maar bijvoorbeeld ook nachtzichtapparatuur). Ook de meeste jacht- en sportwapens zijn militaire goederen. Artikel 346 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie staat iedere lidstaat toe om de maatregelen te nemen die hij nodig acht ter bescherming van de wezenlijke belangen op het terrein van de nationale veiligheid en die betrekking hebben op de productie van en de handel in wapenen, munitie en oorlogsmaterieel. Dit betekent dat het Nederland vrij staat om zelf gestalte te geven aan het wapenexportbeleid. Wel moet uiteraard rekening worden gehouden met internationale verplichtingen die aangegaan zijn in het kader van het VN-Handvest (zoals bijvoorbeeld inzake wapenembargo’s van de Veiligheidsraad), non-proliferatieverdragen en politiek bindende afspraken zoals in het kader van het Wassenaar Arrangement en het Gemeenschappelijke Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad van 8 december 2008 tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie (PbEU 2008, L 335), waarmee de eerdere Gedragscode inzake wapenuitvoer van de Europese Unie is gecodificeerd.

Het is kortom mogelijk om – binnen bepaalde randvoorwaarden – in dit wetsvoorstel regels te stellen ten aanzien van strategische diensten met betrekking tot militaire goederen. Het is een logische stap om ook de drie vormen van strategische diensten voor militaire goederen onder controle te brengen, nu deze drie dienstenvormen met de inwerkingtreding van verordening 428/2009 voor goederen voor tweeërlei gebruik gereguleerd zijn. Bovendien sluit Nederland hiermee beter aan bij hetgeen voor tussenhandel is afgesproken in het kader van het Wassenaar Arrangement.

Op dit moment gelden voor de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie met betrekking tot militaire goederen regels op basis van de Regeling strafbaarstelling ongeoorloofde overdracht programmatuur en technologie. Opname van deze vorm van dienstverlening in dit wetsvoorstel bestendigt de controle op deze vorm van dienstverlening. Daarnaast kent het Besluit financieel verkeer strategische goederen 1996 regels over bepaalde vormen van tussenhandeldiensten. Alleen het verlenen van technische bijstand voor militaire goederen was eerder niet gereguleerd. In het Gemeenschappelijk Optreden is lidstaten in overweging gegeven controlemaatregelen te treffen ten aanzien van het verlenen van technische bijstand met betrekking tot vormen van militair eindgebruik die verleend worden in landen van bestemming waarop een wapenembargo rust. In dit wetsvoorstel is daarom voorgesteld ook deze vorm van dienstverlening te reguleren.

Het wetsvoorstel geeft in artikel 8 regels over de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie met betrekking tot militaire goederen. Gezien de nauwe samenhang tussen strategische diensten en strategische goederen is in dit wetsvoorstel ervoor gekozen de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie alleen dan vergunningplichtig te laten zijn als de uitvoer als militair goed op grond van het Besluit strategische goederen vergunningplichtig is. Als voor de fysieke overdracht van militaire programmatuur of militaire technologie een uitvoervergunning vereist is (bijvoorbeeld door de uitvoer van een cd-rom of een papieren handleiding), is het logisch is dat de niet-fysieke overdracht van dezelfde gegevens (bijvoorbeeld door het verzenden van een bestand per e-mail of door het plaatsen van de inhoud op een website) ook vergunningplichtig is.

Voor de definities van militaire programmatuur en militaire technologie is verwezen naar de algemene definities van programmatuur en technologie opgenomen in de door de Raad vastgestelde Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen (PbEU 2010, C69). Deze definities zijn gelijk aan de definities van programmatuur en technologie in verordening 428/2009, zodat voor de niet-fysieke overdracht programmatuur of technologie voor zowel goederen voor tweeërlei gebruik als voor militaire goederen hetzelfde regime geldt.

Verordening 428/2009 geeft lidstaten de bevoegdheid aanvullende regels te stellen. Artikel 5, tweede lid, van verordening 428/2009 geeft lidstaten de mogelijkheid om in twee situaties een ad hoc vergunningplicht op te leggen. In artikel 4, derde en vierde lid, van het wetsvoorstel is hiervan gebruik gemaakt.

Allereerst gaat het om de situatie dat een tussenhandelaar diensten verleent ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik die niet zijn genoemd in bijlage I van verordening 428/2009 en die bestemd zijn of kunnen zijn voor doeleinden die verband houden met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Er is pas sprake van een vergunningplicht indien de Minister de tussenhandelaar hiervan op de hoogte heeft gesteld. Van de mogelijkheid om deze aanvullende regels te stellen is gebruik gemaakt omdat het hier om diensten gaat die betrekking hebben op goederen waarvoor – bij verzending naar bepaalde verdachte eindgebruikers – ook een ad hoc vergunningplicht opgelegd zal kunnen worden. Met de mogelijkheid ook de op deze goederen betrekking hebbende tussenhandeldiensten op ad hoc basis vergunningplichtig te maken, kan voorkomen worden dat door het verlenen van tussenhandeldiensten bijgedragen wordt aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens.

Ten tweede gaat het om de situatie dat een tussenhandelaar diensten verleent ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik voor militair eindgebruik in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust. Dit betekent dat de Minister een tussenhandelaar een ad hoc vergunningplicht kan opleggen als de tussenhandeldiensten betrekking hebben op goederen voor tweeërlei gebruik die een militair eindgebruik zullen krijgen in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust. Ook hier geldt dat de Minister de tussenhandelaar hiervan op de hoogte moet hebben gesteld. Van deze mogelijkheid aanvullende regels te stellen is gebruik gemaakt omdat het onwenselijk is dat een dienstverlener een bijdrage levert aan militair eindgebruik in dergelijke landen.

In beide situaties rust op de tussenhandelaar de verplichting de kennis omtrent de bestemming of het eindgebruik met de Minister te delen op eenzelfde wijze als voorgeschreven in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009. De consequentie van deze keuze is dat indien de tussenhandelaar weet dat zijn diensten bestemd zijn voor doeleinden die verband houden met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen, dan wel betrekking hebben op goederen voor tweeërlei gebruik voor militair eindgebruik in landen waarop een wapenembargo rust, hij dit moet mededelen aan de Minister. De Minister kan dan beoordelen of voor het verlenen van deze tussenhandeldiensten een vergunning vereist is.

Verordening 428/2009 ziet alleen op de tussenhandeldiensten met betrekking tot goederenstromen buiten de Europese Unie waarbij de tussenhandelaar zijn dienst vanuit de Europese Unie verleent. Bevindt deze tussenhandelaar zich buiten de Europese Unie, dan valt hij buiten de reikwijdte van verordening 428/2009, terwijl deze dienstverleners juist overal ter wereld door het verlenen van tussenhandeldiensten een bijdrage kunnen leveren aan een programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Tussenhandelaren hebben voor het verlenen van hun diensten in principe voldoende aan een telefoon of toegang tot e-mail. Als uitsluitend in de situatie waarop verordening 428/2009 ziet een vergunningplicht kan worden opgelegd dan kunnen tussenhandelaren deze regelgeving eenvoudig omzeilen door hun dienstverlening te verplaatsen naar buiten de Europese Unie, immers, daarvoor hoeft een tussenhandelaar geen vestigingsadres buiten de Europese Unie te hebben. Dit is onwenselijk temeer omdat bekend is dat de doelgroep van deze wet geregeld internationale zakenreizen maakt voor het verkopen van hun goederen en het aanbieden van hun diensten, en dat tussenhandelaren vaak buiten de Europese Unie hun diensten verrichten.

Ook ziet verordening 428/2009 niet op tussenhandeldiensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik die zich in de Europese Unie bevinden, bestemd zijn voor de uitvoer uit de Europese Unie en kunnen bijdragen aan een programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Ook deze tussenhandeldiensten kunnen ongewenst zijn. Het is immers mogelijk dat de exportcontrole-autoriteiten van de ene lidstaat wel over informatie of inlichtingen beschikken over de doeleinden van de te leveren tussenhandeldiensten en die van een andere lidstaat niet.

In dit wetsvoorstel is voorgesteld om in aanvulling op verordening 428/2009 ook deze twee vormen van tussenhandeldiensten te reguleren. Verordening 428/2009 laat de bevoegdheid hiertoe aan de lidstaten omdat deze verordening niet op deze vormen van tussenhandeldiensten ziet. Daarbij komt dat verordening 428/2009 gebaseerd is op artikel 133 van het EG-verdrag (thans artikel 207 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie), waarin het gaat om de gemeenschappelijke handelspolitiek van de Europese Unie. Verordening 428/2009 beoogt niet de interne markt te regelen, maar moet gelezen worden in het licht van de gemeenschappelijke handelspolitiek. Hieruit valt af te leiden dat lidstaten de bevoegdheid hebben in aanvulling op de regels van verordening 428/2009 ook andere vormen van tussenhandeldiensten te regelen. Verder is van belang dat Nederland hiermee voldoet aan de verplichtingen die VN Veiligheidsraadsresolutie 1540 van 28 april 2004 (S/RES/1540 (2004)) stelt. VN Veiligheidsraadsresolutie 1540 heeft als uitgangspunt dat de verspreiding van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen een bedreiging vormen voor de internationale vrede en veiligheid. In de resolutie vermeldt de Veiligheidsraad de dringende noodzaak dat alle lidstaten aanvullende, effectieve maatregelen nemen om proliferatie te voorkomen. Aan die oproep heeft de Europese Unie met verordening 428/2009 gehoor gegeven voor zover dat mogelijk was. Met het stellen van regels met betrekking tot de hierboven genoemde vormen van tussenhandeldiensten wordt op een belangrijke aanvullende wijze gevolg gegeven aan VN Veiligheidsraadsresolutie 1540. Artikelen 21 en 24 van het Verdrag betreffende de Europese Unie staan er niet aan in de weg dat Nederland als lid van VN ook andere vormen van tussenhandeldiensten onder controle brengt teneinde ook op deze wijze te voldoen aan de verplichtingen die voortvloeien uit VN Veiligheidsraadsresolutie 1540.

Gelet op het voorgaande is in artikel 5, eerste lid, bepaald dat het verlenen zonder vergunning van tussenhandeldiensten ten behoeve van goederen voor tweeërlei gebruik die vanuit een derde land naar een derde land gaan verboden is indien deze goederen bestemd (kunnen) zijn voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen en indien een Nederlander of een vreemdeling die in het Europese deel van Nederland een vaste woon- of verblijfplaats heeft deze tussenhandeldiensten verleent terwijl hij zich niet in de Europese Unie enin het Caribische deel van Nederland bevindt. Ook kan een vergunningplicht worden opgelegd indien tussenhandeldiensten betrekking hebben op goederen die geheel of gedeeltelijk bestemd zijn of kunnen zijn voor militair eindgebruik in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust.Ook hier geldt dat de vergunningplicht pas daadwerkelijk is opgelegd als de Minister degene die de tussenhandeldiensten verleent hierover heeft ingelicht. In het wetsvoorstel is deze vorm van dienstverlening «tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik derde land-derde land» genoemd.

Verder is in artikel 6, eerste lid, voorgesteld het verlenen zonder vergunning van tussenhandeldiensten ten behoeve van goederen voor tweeërlei gebruik die vanuit de Europese Unie naar een derde land gaan te verbieden, indien deze goederen bestemd zijn of kunnen zijn voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. In het wetsvoorstel is deze vorm van dienstverlening «tussenhandeldiensten EU-derde land» genoemd. De vergunningplicht wordt ook hier pas daadwerkelijk opgelegd indien de Minister de tussenhandelaar hierover heeft ingelicht.

Bij deze vormen van tussenhandeldiensten dient een tussenhandelaar die ervan op de hoogte is dat zijn tussenhandeldiensten een relatie hebben met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen, dit mede te delen aan de Minister. De Minister kan dan beoordelen of voor het verlenen van deze tussenhandeldiensten een vergunning vereist is. Deze verplichting is vergelijkbaar met de verplichting opgenomen in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en de plicht opgenomen in artikel 4, vijfde lid.

Wel dienen de regels gelet op het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie niet-discriminatoir, gerechtvaardigd in verband met een dwingende reden van algemeen belang en proportioneel te zijn. Aan deze voorwaarden is voldaan (zie 10.2).

Hoewel in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en de artikelen 4, vijfde lid, 5, derde lid, en 6, derde lid, van dit wetsvoorstel is vastgelegd dat een tussenhandelaar die op de hoogte is van een verband tussen het verlenen van tussenhandeldiensten en de ontwikkeling van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen dat ook moet melden, blijkt in de praktijk dat een dergelijke verplichting onvoldoende informatie oplevert om, indien noodzakelijk, een ad hoc vergunningplicht op te leggen. Een tussenhandelaar die weet dat hij bijdraagt aan een project dat verband houdt met massavernietigingswapens, zal óf uit zichzelf al besluiten de diensten niet te verlenen, óf – indien hij zich niets van regelgeving wenst aan te trekken – zich doorgaans niet vrijwillig bij de overheid melden. Daar komt bij dat het voor adequaat en effectief toezicht essentieel is dat de Minister de actoren in het veld kent. Het vergaren van die informatie is nodig om – indien noodzakelijk – een ad hoc vergunningplicht op te leggen, zodat meer gegevens over een bepaalde dienst kunnen worden verzameld. Daarom voorziet dit wetsvoorstel in artikel 7 in een meldplicht die het voor de Minister mogelijk maakt in kaart te brengen welke bedrijven tussenhandeldiensten verlenen, zodat de Minister in staat is nader onderzoek te verrichten en in de juiste situaties een ad hoc vergunningplicht kan opleggen. Met deze informatie kunnen tussenhandelaren in risicocategorieën worden ingedeeld en kan het toezicht gericht worden uitgevoerd. Verder kan de Minister met deze gegevens de tussenhandelaren gericht attent maken op bepaalde ontwikkelingen in verdacht eindgebruik. Deze meldplicht is in lijn is met het bepaalde in artikel 21 van verordening 428/2009. De meldplicht voorziet de Minister in informatie die het daadwerkelijk mogelijk maakt in de juiste situaties en op het juiste moment een ad hoc vergunningplicht op te leggen.

Om de administratieve belasting zoveel mogelijk in te perken is de meldplicht eenmalig, dat wil zeggen er moet gemeld worden binnen zes maanden na inwerkingtreding van dit wetsvoorstel indien de tussenhandeldiensten bij inwerkingtreding van dit wetsvoorstel reeds worden verleend (artikel 35). In geval van het verlenen van «nieuwe» tussenhandeldiensten moet worden gemeld voorafgaand aan het verlenen van de tussenhandeldiensten. In de praktijk zal een tussenhandelaar dus eenmalig een meldingsformulier indienen met gegevens over de aard van de goederen voor tweeërlei gebruik ten behoeve waarvan hij bemiddelingsdiensten verleent én de bestemming van die goederen. Als hij na verloop van tijd van plan is tussenhandeldiensten te gaan verlenen ten aanzien van andere goederen of ten behoeve van andere landen dan eerder opgeven, dient hij deze wijzigingen te melden.

Het is belangrijk een actueel beeld te hebben van tussenhandeldiensten die betrekking hebben op de gevoeligste categorie van de goederen voor tweeërlei gebruik. Hetzelfde geldt voor tussenhandeldiensten die betrekking hebben op goederen die bedoeld zijn voor gevoelige landen. Daarom is ervoor gekozen een meldplicht op te leggen per verleende tussenhandeldienst bij gevoelige goederen voor tweeërlei gebruik opgenomen in deel 2 van bijlage II van verordening 428/2009, en bij ministeriële regeling aan te wijzen gevoelige landen (bijvoorbeeld Noord-Korea, Pakistan en Syrië). Voor de goederen die voorkomen in deel 2 van bijlage II van verordening 428/2009 mogen alleen individuele en geen algemene uitvoervergunningen worden verstrekt. Het gaat om gevoelige producten als natuurlijk uraan of bepaalde hybride raketvoorstuwingssystemen. Naar analogie daarvan is voor de tussenhandel bij dat soort goederen en die landen in dit wetsvoorstel een meldplicht per transactie ingesteld.

Dit wetsvoorstel stelt voor het verlenen van tussenhandeldiensten ten aanzien van militaire goederen vergunningplichtig te maken. Tot op heden staat met name de financiële betrokkenheid bij transacties in militaire goederen tussen landen buiten Nederland onder controle op grond van het Besluit financieel verkeer strategische goederen 1996. De deelnemers aan het Wassenaar Arrangement zijn in 2003 unaniem overeengekomen dat het verlenen van tussenhandeldiensten ten behoeve van militaire goederen vergunningplichtig hoort te zijn. Daarmee reageren de deelnemers onder andere op een oproep van de VN Veiligheidsraad om onder meer tussenhandeldiensten bij kleine en lichte wapens onder controle te brengen. Om nog beter aan te sluiten bij de bedoeling van het besluit en de oproep van de VN is in het wetsvoorstel voorgesteld de controle niet meer exclusief op financiële betrokkenheid te richten maar op alles wat onder het begrip tussenhandeldiensten verstaan wordt. Hiervoor is aansluiting gezocht bij de definitie van tussenhandeldiensten zoals die voor goederen voor tweeërlei gebruik in verordening 428/2009 is opgenomen. Het gaat altijd om diensten met betrekking tot goederen die zich niet in het Europese en Caribische deel van Nederland bevinden en niet bestemd zijn voor invoer in het Europese of Caribische deel van Nederland.De controle op de tussenhandeldiensten met betrekking tot militaire goederen wijkt op één punt af van de controle op zulke diensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik: bij militaire tussenhandeldiensten bestaat in alle gevallen een vergunningplicht en wordt niet volstaan met de mogelijkheid een ad hoc vergunningplicht op te leggen en wordt geen onderscheid gemaakt naar de gevoeligheid van bestemmingslanden of relatieve gevoeligheid van de betrokken militaire goederen. Reden hiervoor is dat transacties met militaire goederen en dienstverlening ten behoeve hiervan per definitie moeten worden beoordeeld, alvorens ze worden verricht. Met het reguleren van militaire tussenhandeldiensten in dit wetsvoorstel kan het Besluit financieel verkeer strategische goederen 1996 komen te vervallen.

Voor tussenhandeldiensten die betrekking hebben op militaire goederen die bestemd zijn voor uitvoer uit het Europese deel van Nederland zijn in dit wetsvoorstel geen regels gesteld. De reden hiervoor is dat de Nederlandse overheid al controle uitoefent op de uitvoer van de goederen door middel van de vergunningplicht voor deze uitvoer. Verzuimt de exporteur een vergunning aan te vragen, dan kan hij daarvoor strafbaar worden gesteld op grond van de Wet op de economische delicten. Een vergunningplicht voor de bijbehorende tussenhandeldiensten heeft dan ook geen toegevoegde waarde en zal uitsluitend tot grotere administratieve lasten leiden.

Het is niet alleen onwenselijk dat strategische diensten in bepaalde omstandigheden vanuit het Europese deel van Nederland (zonder vergunning) worden verleend. Dat geldt ook voor diensten die buiten het Europese en Caribische deel van Nederland worden verleend door Nederlanders of door vreemdelingen met een vaste woon- of verblijfplaats in het Europese deel van Nederland. In de praktijk is gebleken dat dienstverleners voor hun werk veelvuldig in het buitenland verblijven. De enkelingen die zich bewust onttrekken aan geldende exportcontroleregels verrichten activiteiten die in het Europese deel van Nederland strafwaardig worden gevonden dan ook bij voorkeur ongehinderd in een land waar die regels niet gelden. Om dit te ondervangen is in dit wetsvoorstel extraterritoriale werking toegekend aan het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen ten aanzien van zowel goederen voor tweeërlei gebruik als militaire goederen. Hierdoor is de Nederlandse strafwet toepasselijk op de Nederlander of op de vreemdeling met een vaste woon- of verblijfplaats in het Europese deel van Nederland, die zich buiten het Europese en Caribische deel van Nederland schuldig maken aan overtreding van het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen. Met de extraterritoriale werking kunnen verleners van deze vormen van strategische diensten die deze verboden overtreden voortaan worden vervolgd, óók als die handelingen in het buitenland zijn verricht.

Voor het gezamenlijk tegengaan van de verspreiding van massavernietigingswapens en ongewenst militair gebruik kan Nederland vertrouwen op circa dertig tot veertig andere landen (waaronder de lidstaten van de Europese Unie, Noorwegen, Zwitserland, de Verenigde Staten, Canada, Australië, Japan, de Russische Federatie en Zuid-Afrika) die zich net als Nederland hebben aangesloten bij de exportcontroleregimes. Voor de overige landen bestaan veel minder garanties dat zij die proliferatie net zo onwenselijk vinden en dat zij in dat verband maatregelen treffen. In specifieke gevallen zoals Iran, Noord-Korea en Syrië wordt zelf openlijk getwijfeld of zij niet toch werken aan een programma voor massavernietigingswapens. Het feit dat het in veel andere landen het verlenen van bepaalde strategische diensten niet strafbaar is gesteld, is een reden om extraterritoriale werking toe te kennen aan het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen. Zouden vergelijkbare activiteiten wel strafbaar gesteld zijn door deze landen, dan zou Nederland niet voor deze verruiming van de extraterritoriale rechtsmacht hoeven kiezen.

Met het opnemen in het wetsvoorstel van extraterritoriale werking op dit onderdeel krijgen opsporingsinstanties een middel om dit soort activiteiten te onderzoeken. Het vinden van voldoende bewijs in een onderzoek naar activiteiten in het buitenland zal doorgaans niet eenvoudig zijn, maar de opsporingsinstanties hebben wel de mogelijkheid om onderzoek in te stellen. Indien voldoende bewijs bestaat, zal op grond van de Wet op de economische delicten opgetreden kunnen worden.

In dit wetsvoorstel is ervoor gekozen tevens rechtsmacht te vestigen ten aanzien van vreemdelingen die in het Europese deel van Nederland een vaste woon- of verblijfplaats hebben en zich buiten het Europese en Caribische deel van Nederland schuldig maken aan een bij deze wet strafbaar gesteld feit door in strijd te handelen met het verbod technische bijstand te verlenen of op het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen. Het komt namelijk voor dat vreemdelingen zich in het Europese deel van Nederland vestigen, hier een handelsonderneming voor strategische goederen en diensten oprichten en vervolgens (tijdens reizen) buiten Nederland strategische diensten verlenen waarmee zij bijdragen aan programma’s voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen of aan militaire programma’s (dikwijls van hun land van herkomst). Zonder de extraterritoriale rechtsmacht uit te breiden naar de vreemdeling, zouden in het Europese deel van Nederland gevestigde vreemdelingen hun proliferatiebevorderende activiteiten ongehinderd en ongestraft kunnen uitvoeren zolang zij dat buiten Nederland doen.

Vergunningaanvragen voor het verlenen van bepaalde diensten in verband met bepaalde vormen van militair eindgebruik worden getoetst aan het Nederlandse wapenexportbeleid. Belangrijk bij de invulling van het wapenexportbeleid is het Gemeenschappelijke Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad van 8 december 2008 tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie (PbEU 2008, L 335). Hierin zijn acht toetsingscriteria opgenomen. Voorbeelden zijn de eerbiediging van de mensenrechten in het land van eindbestemming en naleving van het internationaal humanitair recht in dat land, of het gevaar dat de militaire goederen of technologie in het kopende land een andere bestemming krijgen of onder ongewenste voorwaarden opnieuw worden uitgevoerd.

Aanvragen die betrekking hebben op uitvoer van militaire goederen naar (eind-)bestemmingen binnen de Europese Unie, de NAVO en Zwitserland, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland worden in beginsel toegekend en door de CDIU zelf afgehandeld.Twijfelgevallen of afwijzingen naar die bestemmingen, alsmede aanvragen op andere bestemmingen worden normaliter voorgelegd aan het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie dat in de meeste gevallen weer het advies inwint van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

In dit wetsvoorstel zijn zowel bestaande als nieuwe verplichtingen ondergebracht die gevolgen hebben voor de administratieve lasten voor de betrokken bedrijven. Er zijn zoveel mogelijk middelen gebruikt om de toename van de lastendruk te beperken waardoor de administratieve lasten slechts licht zullen stijgen.

Artikelen 2 en 8 gaan over de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie van goederen voor tweeërlei gebruik respectievelijk militaire goederen. Artikel 2 is vergeleken met de bestaande regelgeving vrijwel ongewijzigd. Qua inhoud is dit nieuwe artikel gelijk aan het bestaande artikel van de Regeling strafbaarstelling ongeoorloofde overdracht programmatuur en technologie. Ook artikel 8 is voortzetting van bestaand beleid. Voor de administratieve lasten betekent dit dat zich geen wijzigingen voordoen.

Artikelen 3 en artikel 9 bevatten een vergunningplicht voor het verlenen van technische bijstand. Deze nieuwe bepalingen zijn ter uitvoering van het Gemeenschappelijk Optreden en betreffen derhalve een Europese verplichting. Vermoedelijk zullen op basis van artikelen 3 en 9 per jaar ongeveer 25 vergunningaanvragen worden ingediend. Om een dubbele verplichting om vergunningen aan te vragen te voorkomen, is in artikel 3, tweede lid, onderdeel a, een uitzonderingsbepaling opgenomen voor technische bijstand die al onder de definitie van programmatuur en technologie, bedoeld in artikel 2 van verordening 428/2009 valt.

Andere nieuwe verplichtingen zijn opgenomen in de artikelen 4, 5 en 6. Op basis van verordening 428/2009 geldt een vergunningplicht voor het verlenen van tussenhandeldiensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik die buiten de Europese Unie worden verhandeld, nadat de tussenhandelaar door de overheid is ingelicht dat de transactie ten goede zou kunnen komen voor ongewenste doeleinden. Verder rust op bedrijven de verplichting zich te melden bij de overheid, als zij vermoeden of informatie hebben dat de transactie wordt gebruikt voor massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Artikel 5 heeft betrekking op tussenhandeldiensten die buiten de Europese Unie en het Caribische deel van Nederland door een Nederlander of een vreemdeling die in het Europese deel van Nederland een vaste woon- of verblijfplaats heeft worden verleend in relatie tot goederen voor tweeërlei gebruik die van een derde land naar een derde land gaan. Daarnaast geeft artikel 6 invulling aan de nationale wens het verlenen van tussenhandeldiensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik die vanuit de Europese Unie naar een derde land worden verhandeld onder controle te brengen. Hoewel het moeilijk in te schatten is, is de verwachting dat op grond van artikelen 4, 5 en 6 op jaarbasis in totaal ongeveer 60 vergunningaanvragen worden ingediend (ongeveer 10 tot 15 aanvragen op grond van artikel 4, eerste lid, ongeveer 0 tot 5 aanvragen op grond van artikel 4, derde en vierde lid, ongeveer 20–25 aanvragen op grond van artikel 5, en ongeveer 10 tot 15 aanvragen op grond van artikel 6). Met inwerkingtreding van dit wetsvoorstel zal de tijdelijke Sanctieregeling tussenhandeldiensten 2009 komen te vervallen; per saldo blijft het aantal vergunningaanvragen dat wordt ingediend nadat de tussenhandelaar is ingelicht over ongewenste doeleinden ongewijzigd.

Ter ondersteuning van een goede uitvoering van artikelen 4, 5 en 6 is in artikel 7 een meldplicht in het leven geroepen, zodat bedrijven de Minister zullen informeren over hun activiteiten. Om te voorkomen dat alle afzonderlijke transacties moeten worden gemeld, geldt in de meeste gevallen een eenmalige meldplicht. Hiervan zijn de gevoeligste goederen en de gevoeligste bestemmingen uitgezonderd; zij kennen wel een meldplicht per transactie om zicht te houden op deze hoog-risico-zendingen. Aan eenmalige meldingen worden niet meer dan duizend meldingen verwacht. Naar verwachting worden meldingen gedaan door zowel pure handelsondernemingen als producenten die niet alleen exporteren maar ook handelen. Die laatste groep is voor een groot deel al bekend omdat zij ook vergunningen aanvragen voor de uitvoer van strategische goederen. Het gaat om ruim driehonderd ondernemingen. Mogelijk passen bedrijven op eigen initiatief hun eenmalige melding aan, bijvoorbeeld wanneer hun handelsactiviteiten veranderen. Het is lastig om in te schatten hoeveel aanpassingen zullen worden ingediend. Een ruime schatting betreft vijf procent van duizend eenmalige meldingen: 50 aangepaste meldingen. De hoeveelheid tussenhandelaren die met de meldplicht te maken krijgt is ook moeilijk in te schatten, maar hun aantal zal vermoedelijk iets hoger liggen dan 300, al zal het de 500 waarschijnlijk niet overschrijden. Hoeveel meldingen zullen worden gedaan, is lastig in te schatten, maar de meldplicht is beperkt tot gevoelige goederen en gevoelige bestemmingen, waardoor het jaarcijfer vermoedelijk hooguit op 20 zal uitkomen.

Ook artikel 10 bevat een nieuwe verplichting. In dit artikel wordt een vergunningplicht ingesteld voor het verlenen van tussenhandeldiensten met betrekking tot militaire goederen, waarvan nevendiensten als vervoer en financiële dienstverlening overigens zijn vrijgesteld. Tevens komt met de inwerkingtreding van dit wetsvoorstel het Besluit financieel verkeer strategische goederen 1996 te vervallen. Het is realistisch aan te nemen dat het aantal vergunningaanvragen op grond van dat besluit nauwelijks zal afwijken van het aantal dat ten gevolge van artikel 10 wordt aangevraagd.

Artikel 11 is een voortzetting van bestaand beleid en leidt niet tot wijzigingen in de administratieve lasten.

Tot op heden gelden geen regels vergelijkbaar met de bepalingen in hoofdstuk 2 voor het Caribische deel van Nederland. Omdat op grond van dit hoofdstuk in bepaalde situaties een vergunning aangevraagd dient te worden of in bepaalde omstandigheden gemeld moet worden, betekent dit per definitie een toename van de administratieve lasten. Uit de praktijk is echter gebleken dat in het Caribische deel van Nederland nauwelijks transacties in strategische goederen plaatsvinden. De kans dat in datzelfde gebied bijbehorende strategische diensten verleend zullen worden is daarom nog kleiner.

Artikelen 20 en 24, eerste lid, gaan over de niet-fysieke overdracht van programmatuur en technologie van goederen voor tweeërlei gebruik respectievelijk militaire goederen. De verwachting is dat op jaarbasis 0 tot 1 vergunningaanvragen worden ingediend.

Artikelen 21 en 24, tweede lid, bevatten een verbod op het verlenen van technische bijstand. Vermoedelijk zullen op grond van artikel 21 per jaar 0 tot 2 ontheffingsaanvragen worden ingediend.

Op grond van de artikelen 22 en 24, derde lid, geldt onder omstandigheden een vergunningplicht voor het verlenen van tussenhandeldiensten. Artikel 24, vierde lid, geeft de mogelijkheid een aanvraag in te dienen teneinde vrijstelling te verkrijgen van het verbod militaire tussenhandeldiensten te verlenen. Op jaarbasis zijn ongeveer 5 aanvragen te verwachten.

Ter ondersteuning van een goede uitvoering van artikel 22 is in artikel 23 een meldplicht in het leven geroepen, zodat tussenhandelaars de Minister zullen informeren over hun activiteiten. Om te voorkomen dat alle afzonderlijke transacties moeten worden gemeld, geldt in de meeste gevallen een eenmalige meldplicht. Hiervan zijn de gevoeligste goederen en de gevoeligste bestemmingen uitgezonderd; zij kennen wel een meldplicht per transactie zodat de minister van Economische Zaken, Landbouw en innovatie zicht kan houden op deze hoog-risico-zendingen. Met een ruime schatting wordt aan eenmalige meldingen niet meer dan 20 meldingen verwacht. Naar verwachting doen hoofdzakelijk pure handelsondernemingen meldingen van tussenhandel; producenten van strategische goederen in het Caribische deel van Nederland zijn niet bekend. Mogelijk past een tussenhandelaar op eigen initiatief zijn eenmalige melding aan, bijvoorbeeld wanneer zijn handelsactiviteiten veranderen. Bij de administratieve lasten voor het Europese deel van Nederland werd vijf procent van het aantal eenmalige meldingen als richtsnoer gebruikt. Naar analogie daarvan betekent dat voor het Caribische deel van Nederland vijf procent van 20 eenmalige meldingen: 1 melding. De meldplicht per transactie is beperkt tot gevoelige goederen en gevoelige bestemmingen. Dat jaarcijfer komt vermoedelijk hooguit op 1 uit.

Conclusie is dat door dit wetsvoorstel de administratieve lasten stijgen. Deze toename is voor een deel het gevolg van de Europese verplichtingen die op Nederland rusten op grond van het Gemeenschappelijk Optreden om de verlening van technische bijstand ten behoeve van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen te verbieden of vergunningplichtig te maken en de inwerkingtreding van verordening 428/2009. De regels in artikelen 5, 6 en 7 bevatten nationaal beleid. Die stijging is te rechtvaardigen doordat gevolg is gegeven aan de verplichtingen die voortvloeien uit VN Veiligheidsraadsresolutie 1540.

Voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba gelden de Europese verplichtingen vanzelfsprekend niet. Toch is gekozen voor eenzelfde regime om te voorkomen dat iemand ongeoorloofde activiteiten in het Europese deel van Nederland wel zou kunnen verrichten in het Caribische deel van Nederland zonder strafbaar te zijn.

Uitgaande van 85 extra vergunningaanvragen per jaar voor het Europese deel van Nederland en 8 extra aanvragen voor het Caribische deel van Nederland, een half uur voor het invullen van een vergunningaanvraag, een bedrag van € 28 per uur als kosten van een administratief medewerker, betekent dat de administratieve lasten structureel toenemen met ongeveer € 1 190 respectievelijk € 112, dus € 1 302 per jaar. Voor de maximaal duizend plus twintig eenmalige meldingen moet een kwartier per melding worden gerekend à € 28 per uur, wat neerkomt op een incidentele toename van de administratieve lasten van € 7 000 plus € 140, dus € 7 140. De eventuele gewijzigde meldingen kosten 50 maal plus 1 maal een kwartier à € 28 per uur = € 350 plus € 7, dus € 357. De individuele meldingen voor gevoelige zendingen leiden tot een lastenstijging van € 140 plus € 7 is € 147 (20 individuele meldingen voor het Europese deel van Nederland respectievelijk 1 individuele melding voor het Caribische deel van Nederland, uitgaande van een kwartier per melding à € 28).

De eenmalige toename van de administratieve lasten van dit wetvoorstel zijn derhalve € 7 140 + € 357 = € 7 497; de structurele toename van de administratieve lasten bedraagt € 1 302 + € 147 = € 1 449.

Opgesplitst betekent dit dat de administratieve lasten voor het Europese deel van Nederland op basis van nationaal beleid (voortvloeiend uit artikel 5 en 6) als volgt toenemen: 20–25 vergunningaanvragen op basis van artikel 5 en 10–15 vergunningaanvragen op basis van artikel 6, dat wil zeggen maximaal 40 aanvragen gedurende een half uur à € 28 per uur = € 560, plus de optelsom van eenmalige (€ 7 000 eenmalig), gewijzigde (€ 350 eenmalig) en individuele meldingen (€ 140 per jaar). Overige stijgingen in administratieve lasten zijn het gevolg van verplichtingen op basis van Europees beleid.

De lastenstijging voor het Caribische deel van Nederland is uitsluitend het gevolg van nationaal beleid. De toename is als volgt: 0–1 vergunningaanvragen op basis van artikel 20 en artikel 24, eerste lid, 0–2 vergunningaanvragen op basis van artikel 21 en artikel 24, tweede lid, en 5 aanvragen op basis van artikel 22 en artikel 24, derde lid. Dat betekent maximaal 8 aanvragen gedurende een half uur à € 28 per uur = € 112, plus de optelsom van eenmalige (€ 140 eenmalig), gewijzigde (€ 7 eenmalig) en individuele meldingen (€ 7 per jaar).

De structurele toename van administratieve lasten in totaal blijft daarmee lager dan € 10 000.

Om de druk van de toenemende administratieve lasten te verlichten, zal bij de behandeling van aanvragen voor dienstverlening bij een transactie in militaire goederen uit een andere lidstaat van de Europese Unie zo efficiënt mogelijk te werk worden gegaan (zoals een snellere verlening als de aanvrager de uitvoervergunning van de goederen van de betrokken lidstaat kan voorleggen). De reden hiervoor is dat ervan uitgegaan kan worden dat de andere lidstaten eveneens een adequaat exportcontrolebeleid voeren.

Het toezicht op de naleving van dit wetsvoorstel zal voor zowel het Europese als het Caribische deel van Nederland komen te liggen bij Douane/team POSS (Precursoren, Oorsprongsbescheiden, Strategische goederen en Sanctiewetgeving). Deze ambtenaren zullen bij besluit van de Minister, in overeenstemming met de Minister van Financiën, worden aangewezen. Strategische diensten en strategische goederen zijn nauw verwant. Op de regels voor strategische goederen wordt ook nu al door Douane/team POSS toezicht gehouden. Bovendien ligt de toezichttaak voor de thans al gereguleerde strategische diensten (de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie en tussenhandeldiensten in de zin van verordening 428/2009) ook al bij Douane/team POSS. Daarnaast houdt Douane/team POSS toezicht op diensten die verboden of beperkt zijn op grond van de Sanctiewet 1977 en daaraan ten grondslag liggende internationale overeenkomsten en afspraken in kaders als de VN, de Europese Unie en de OVSE. Het ligt daarom voor de hand om ook voor controle op de nog niet eerder gereguleerde diensten Douane/team POSS in te schakelen.

Hoewel de Douane/team POSS het toezicht op zich neemt, blijft uiteraard de Minister beleidsverantwoordelijk. Douane/Team POSS verricht alleen dan extra controles buiten de reguliere vergunningcontrole als de Minister hierom vraagt of indien hiertoe expliciet aanleiding bestaat op basis van specifieke informatie.

Voorgesteld is de strafbaarstelling van overtredingen van dit wetsvoorstel voor zover het het Europese deel van Nederland betreft te regelen via de Wet op de economische delicten. Overtredingen van dit wetsvoorstel worden aangemerkt als economische delicten. Met de opsporing van deze economische delicten zullen naast het OM, de ambtenaren van de politie en de Douane, ook de ambtenaren van de FIOD-ECD belast worden. De FIOD-ECD heeft die taak al bij strategische goederen en de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie, en het toevoegen van de nieuw te controleren strategische diensten aan die opsporingstaak vloeit daaruit dan ook logischerwijs voort. De strafbaarstelling van overtredingen met betrekking tot het Caribische deel van Nederland is neergelegd in artikel 30 van dit wetsvoorstel.

Door het toezicht op de naleving van de in deze wet vervatte regels bij team POSS te beleggen, en de opsporing ervan bij de FIOD-ECD, lopen toezicht en opsporing bij de nieuwe regels parallel met die bij strategische goederen en de reeds bestaande regels voor strategische diensten. Zo ontstaat een duidelijke situatie, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van bestaande kennis en vaardigheden.

Waar het handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid van dit wetsvoorstel betreft, het volgende. Doorgaans zal vooral achteraf worden vastgesteld dat iemand een strategische dienst heeft verleend ten behoeve van een militair programma in een land waarop een wapenembargo van toepassing is of een programma voor de ontwikkeling van een massavernietigingswapen. In de praktijk is te verwachten dat in de meeste gevallen de fysieke goederenstroom de toezichthoudende of opsporende ambtenaren op het spoor naar de bijbehorende diensten zal zetten. Juist om die reden is het zo belangrijk dat toezicht en opsporing voor strategische diensten bij dezelfde instanties zijn belegd als voor strategische goederen.

Uit de aard van de strategische diensten zal het in geval van een vermeende overtreding van de bepalingen uit dit wetsvoorstel niet eenvoudig zijn om voldoende bewijs te verzamelen, vooral vanwege het internationale en niet-fysieke karakter van de strategische diensten. Dat doet vanzelfsprekend niet af aan de noodzaak om deze diensten te reguleren. Verder ligt het voor de hand dat de opsporingsinstanties zo goed mogelijk samenwerken, ook met hun buitenlandse partners.

Het belang om een wettelijk kader te hebben ter voorkoming – en zo nodig bestraffing – van het leveren van een bijdrage aan de proliferatie van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddel blijft echter overeind. Met dit wetsvoorstel ontstaat een duidelijk en samenhangend stelsel van regels, die aanleiding kunnen vormen vermeende overtredingen nader te onderzoeken. De dagelijkse praktijk van de exportcontrole leert echter dat de meeste ondernemingen de gestelde regels zo goed mogelijk naleven. Vergissingen en overtredingen kunnen vanzelfsprekend niet worden uitgesloten. Om die gevallen te herkennen en aan te pakken zijn toezicht en opsporing effectieve instrumenten. Zorgwekkend is de situatie dat enkele bedrijven en personen minder verantwoordelijkheidsgevoel tonen en de mazen van de wet zoeken om toch goederen en diensten te kunnen leveren aan een programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Dit wetsvoorstel is een adequaat middel om dat soort pogingen tegen te gaan.

Voor de toetsing van dit wetsvoorstel aan de Dienstenrichtlijn is allereerst van belang om vast te stellen welke maatregelen moeten worden getoetst aan hoofdstuk 3, en in het bijzonder artikel 16 en artikel 9, van de Dienstenrichtlijn. Deze artikelen geven aan in welke gevallen «vergunningstelsels» in de zin van de Dienstenrichtlijn zijn toegestaan.

Een deel van de inhoud van dit wetsvoorstel vloeit rechtstreeks voort uit Europese verplichtingen, het gaat hier om verplichtingen uit verordening 428/2009, het Gemeenschappelijk Optreden en verordening 1236/2005. Waar het verplichtingen uit deze instrumenten van de Europese Unie betreft, is hoofdstuk III van de Dienstenrichtlijn niet van toepassing. Deze vergunningstelsels, waarnaar in de artikelen 2, eerste en tweede lid, 4, eerste lid, en artikel 11 van het wetsvoorstel wordt verwezen, worden hieronder dan ook niet getoetst aan hoofdstuk III van de Dienstenrichtlijn. Voor deze vergunningstelsels gelden uiteraard wel de overige verplichtingen van de Dienstenrichtlijn, zoals opgenomen in de Dienstenwet, zoals bijvoorbeeld de elektronische afwikkeling van procedures en formaliteiten zoals een vergunningaanvraag. Daarnaast moet expliciet worden afgewogen of de Europese verplichtingen zich verzetten tegen het uitgangspunt dat de lex silencio positivo moet worden toegepast, dan wel op grond van publieke belangen daarvan afgeweken moet worden. Tenslotte kan nog worden opgemerkt dat gebruik zal worden gemaakt van de elektronische afwikkeling van procedures en formaliteiten via het centraal loket dat door de Dienstenwet is ingesteld. Hierop wordt hieronder teruggekomen.

De vergunningstelsels die onder de richtlijn vallen, moeten voldoen aan bepaalde eisen. De twee belangrijkste aspecten zijn neergelegd in de Dienstenwet en betreffen de lex silencio positivo en de elektronische afwikkeling van procedures en formaliteiten via het centraal loket dat door de Dienstenwet is ingesteld.

In het wetsvoorstel is een uitzondering gemaakt op het uitgangspunt dat een vergunning van rechtswege wordt verleend wanneer de termijn, waarbinnen het antwoord op de aanvraag moet volgen, verstreken is. Artikel 13, vierde lid, van de Dienstenrichtlijn verplicht hiertoe in beginsel. De afwijking die in artikel 14, derde lid, van het wetsvoorstel is opgenomen, in overeenstemming met de uitzonderingsgrond van artikel 13, vierde lid, van de Dienstenrichtlijn gerechtvaardigd en noodzakelijk wegens dwingende redenen van algemeen belang, te weten de bescherming van de openbare veiligheid. Wanneer een vergunning van rechtswege ten onrechte is verleend, kan dit ernstige, onomkeerbare gevolgen hebben. De strategische dienst kan immers direct na verlening al ten goede zijn gekomen aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen of de onwenselijke ontwikkeling van militaire goederen. De mogelijkheid een uitzondering op te nemen vloeit voort uit artikel 28 van de Dienstenwet.

Het wetsvoorstel heeft mede betrekking op diensten van de informatiemaatschappij in de zin van de Richtlijn elektronische handel. Te denken valt bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om informatie met betrekking tot strategische diensten die onder de reikwijdte van dit wetsvoorstel valt te downloaden van een beschermde website. Doel van de Richtlijn elektronische handel is bij te dragen aan de goede werking van de interne markt door het vrije verkeer van diensten van de informatiemaatschappij tussen lidstaten te waarborgen (zie artikel 1, eerste lid, van deze richtlijn). Voor zover de in dit wetsvoorstel opgenomen verplichtingen voortvloeien uit andere regelgeving van de Europese Unie, is artikel 1, derde lid, van de Richtlijn elektronische handel relevant. Hierin is bepaald dat de richtlijn een aanvulling vormt op het recht van de Europese Unie dat van toepassing is op de diensten van de informatiemaatschappij en niet afdoet aan het vastgelegde niveau van bescherming in dit recht.

Artikel 3 van de Richtlijn elektronische handel geeft aan dat op het uitgangspunt dat de lidstaten het vrije verkeer van diensten van de informatiemaatschappij niet mogen beperken, uitzonderingen mogelijk zijn. Een uitzondering is mogelijk als maatregelen noodzakelijk zijn voor onder meer de openbare veiligheid, met inbegrip van waarborgen van openbare veiligheid, waaronder waarborgen voor nationale veiligheid en defensie. Zoals in paragraaf 10.2 uiteengezet is, zijn de in dit wetsvoorstel genomen maatregelen hiervoor noodzakelijk. Zonder dit wetsvoorstel zou een ernstig gevaar ontstaan voor de in dit wetsvoorstel beoogde doelen op het gebied van de nationale veiligheid. Ook de richtlijn elektronische handel vraagt evenredigheid tussen de genomen maatregelen die een uitzondering maken op het beginsel van het vrij verkeer van diensten van de informatiemaatschappij met de doelstelling van openbare veiligheid. Ook op deze evenredigheid is hierboven in paragraaf 10.2 reeds ingegaan.

In artikel 1, eerste lid, is een aantal begripsbepalingen omschreven die gelden voor de bepalingen in hoofdstuk 1.

Militaire goederen zijn gedefinieerd als krachtens artikel 3:1 van de Algemene douanewet aangewezen militaire goederen. In artikel 2 van de Uitvoeringsregeling strategische goederen zijn deze militaire goederen aangewezen.

Wat betreft de definitie van militaire programmatuur en militaire technologie wordt verwezen naar de definities opgenomen in de door de Raad van de Europese Unie vastgestelde Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen. Het gaat hier op dit moment om de Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen, door de Raad vastgesteld op 15 februari 2010 (PbEU 2010, C 69).

De definitie van technische bijstand is inhoudelijk gelijk aan de definitie van technische bijstand in artikel 1 van het Gemeenschappelijk Optreden. Onder technische bijstand worden ook mondelinge vormen van bijstand verstaan.

Voor wat betreft de definitie van tussenhandelaar wordt verwezen naar de definitie gegeven in artikel 2, zesde lid, van verordening 428/2009. Het gaat hier om een natuurlijke persoon of rechtspersoon of partnerschap, verblijvend of gevestigd in een lidstaat van de Gemeenschap, die of dat vanuit de Gemeenschap tussenhandeldiensten als bedoeld in artikel 2, vijfde lid, van verordening 428/2009 verricht die gericht zijn op het grondgebied van een derde land. Verordening 428/2009 definieert tussenhandeldiensten als het onderhandelen over of regelen van transacties met het oog op de aankoop, verkoop of levering van producten voor tweeërlei gebruik door een derde land van/aan een ander derde land, of het verkopen of aankopen van producten voor tweeërlei gebruik in derde landen met het oog op de overbrenging ervan naar een ander derde land. Uitgezonderd zijn nevendiensten.

De definitie tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik derde land-derde land is van belang voor het bepaalde in artikel 5. Verordening 428/2009 ziet alleen op de tussenhandeldiensten met betrekking tot de goederenstromen buiten de Europese Unie die door een tussenhandelaar vanuit de Europese Unie worden verleend. Deze definitie ziet evenwel op de situatie dat deze tussenhandelaar zich buiten de Europese Unie en het Caribische deel van Nederland bevindt en van daaruit tussenhandeldiensten verleent die een bijdrage kunnen leveren aan een programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen.

Ook is de term tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik EU-derde land gedefinieerd. Deze definitie is relevant voor het bepaalde in artikel 6 en dient onderscheiden te worden van tussenhandeldiensten als bedoeld in artikel 2, vijfde lid, van verordening 428/2009. Bij tussenhandeldiensten als bedoeld in dit artikel van verordening 428/2009 gaat het om tussenhandeldiensten met betrekking tot goederentransacties tussen derde landen, dat wil zeggen buiten de Europese Unie. Bij tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik EU-derde land gaat het echter om het onderhandelen over of regelen van overeenkomsten met het oog op de koop, verkoop of levering van goederen voor tweeërlei gebruik die zich in de Europese Unie bevinden en bestemd zijn voor uitvoer uit de Europese Unie. Ook wordt onder tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik EU-derde land verstaan het ten behoeve van één of meer partijen verkopen of kopen van goederen voor tweeërlei gebruik die zich in de Europese Unie bevinden en bestemd zijn voor uitvoer uit de Europese Unie. De diensten hebben kortom betrekking op een goederentransactie EU-derde land.

Onder tussenhandeldiensten militaire goederen worden twee soorten activiteiten verstaan. Allereerst gaat het om het onderhandelen over of regelen van overeenkomsten met het oog op de koop, verkoop of levering van militaire goederen die zich in het buitenland bevinden en niet bestemd zijn voor invoer in het Europese of Caribische deel van Nederland. Ten tweede wordt onder tussenhandeldiensten militaire goederen verstaan het ten behoeve van één of meer partijen verkopen of kopen van militaire goederen die zich in het buitenland bevinden en niet bestemd zijn voor invoer in het Europese of Caribische deel van Nederland. Bij beide elementen van deze definitie is aangesloten bij de definitie van tussenhandeldiensten zoals die in verordening 428/2009 voor tussenhandeldiensten ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik is gegeven. De Europese regels voor tussenhandeldiensten voor goederen voor tweeërlei gebruik hebben betrekking op transacties tussen derde landen, dat wil zeggen landen buiten de Europese Unie. Bij militaire goederen en diensten die daarop betrekking hebben, betekent derde land ieder land buiten Nederland. Overigens is ook sprake van tussenhandeldiensten militaire goederen, als de diensten ten gunste komen van een of meer partijen in hetzelfde derde land.

In het tweede lid van artikel 1 is bepaald dat de bepalingen in dit hoofdstuk alleen van toepassing zijn in het Europese deel van Nederland. Deze bepaling is opgenomen om een duidelijk onderscheid te maken tussen de regels die gelden voor het grondgebied van het Europese en van het Caribische deel van Nederland. Dit onderscheid is van belang in verband met de verschillende gelding van het Europese recht in het Europese deel van Nederland en het Caribische deel van Nederland. In artikel 19, tweede lid, is een vergelijkbare bepaling opgenomen voor het Caribische deel van Nederland.

Dit artikel heeft betrekking op de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik. Ter uitvoering van verordening 428/2009 is in het eerste en tweede lid bepaald dat het verboden is te handelen in strijd met een aantal artikelen van verordening 428/2009 voor zover het betreft de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie naar bestemmingen buiten de Europese Unie.

Uit het eerste lid volgt allereerst dat het verboden is in strijd te handelen met artikel 3, eerste lid, van verordening 428/2009 dat stelt dat een vergunning is vereist voor de overdracht van programmatuur of technologie, genoemd in bijlage I van de verordening. Tevens is het ingevolge artikel 4, eerste lid, van verordening 428/2009 verboden zonder vergunning programmatuur of technologie op een niet-fysieke wijze over te dragen naar bestemmingen buiten de Europese Unie indien de Minister een vergunningplicht heeft opgelegd. De Minister kan een dergelijke vergunningplicht opleggen indien er aanwijzingen zijn dat de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie bestemd is of kan zijn voor gebruik in verband met de ontwikkeling, productie, behandeling, onderhoud, opslag of verspreiding van massavernietigingswapens of raketten die dergelijke wapens naar hun doel kunnen voeren. Daarnaast kan de Minister op grond van artikel 4, tweede lid, van verordening 428/2009 een vergunningplicht opleggen als door de Raad van de Europese Unie, de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties of de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) een bindend wapenembargo is afgekondigd op het kopende land of het land van bestemming van de programmatuur of technologie. Die mogelijkheid tot het opleggen van een vergunningplicht heeft de Minister op basis van artikel 4, derde lid, van verordening 428/2009, ook als er aanwijzingen zijn dat de niet-fysieke programmatuur en technologie bestemd kan zijn voor onderdelen of componenten van militaire goederen die op de gemeenschappelijke lijst van militaire goederen voorkomen en vanuit Nederland zijn uitgevoerd zonder (de juiste) vergunning.

Op grond van artikel 4, eerste tot en met derde lid, kan de Minister aldus een ad hoc vergunningplicht opleggen. Het gaat hierbij telkens om de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik die niet voorkomen op bijlage I van verordening 428/2009 en dus normaliter zonder vergunning kunnen worden uitgevoerd. Indien echter, doorgaans op grond van informatie van de toezichthouder, opsporings- of inlichtingendiensten, aanwijzingen bestaan dat het risico bestaat dat de desbetreffende programmatuur of technologie misbruikt zal worden voor de in artikel 4, eerste, tweede of derde lid, omschreven doeleinden kan de Minister alsnog besluiten de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie zonder vergunning te verbieden. De aanvraagprocedure ter verkrijging van de aldus vereiste vergunning wordt vervolgens gebruikt om na te gaan of de vergunning al dan niet kan worden verleend, rekening houdend met verplichtingen en verbintenissen uit hoofde van internationale regelingen en afspraken over non-proliferatie en de EU-Gedragscode inzake wapenexport zoals die is opgenomen in het Gemeenschappelijke Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad van 8 december 2008 tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie (PbEU 2008, L 335). Aangezien de toepassing van deze bevoegdheden een inbreuk op de rechtszekerheid kan inhouden, zal de Minister zich terughoudend opstellen ten aanzien van de bevoegdheid om in individuele gevallen een vergunningplicht op te leggen en zal de Minister de nodige zorgvuldigheid betrachten.

Verder is het op grond van het tweede lid verboden in strijd met artikel 22, eerste lid, van verordening 428/2009 te handelen voor zover het betreft de overdracht van programmatuur of technologie. Op grond van artikel 22, eerste lid, is voor de intracommunautaire niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik van de lijst in bijlage IV van verordening 428/2009 een vergunning vereist. De op deze lijst opgenomen goederen zijn zo gevoelig zijn dat ook bij de overdracht binnen de Europese Unie een vergunningplicht geldt, en daarom zijn ze uitgezonderd van het vrije verkeer van goederen. Voorbeelden zijn nucleaire goederen, stealth technologie en hoogwaardige crypto-analytische apparatuur.

Het derde lid wijst de bevoegde autoriteit aan die de in verordening 428/2009 opgenomen bevoegdheden moet uitoefenen. De bevoegde autoriteit is de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De belangrijkste taak die de Minister als bevoegde autoriteit ingevolge verordening 428/2009 heeft, is het beoordelen van aanvragen om vergunningen en het opleggen van een ad hoc vergunningplicht.

Dit artikel heeft betrekking op het verlenen van technische bijstand met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik en strekt tot implementatie van het Gemeenschappelijk Optreden. Ingevolge het eerste lid is het verboden technische bijstand te verlenen met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik die verband houden met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen.

Het tweede lid bevat twee uitzonderingen op de in het eerste lid opgenomen verbod. Ingevolge onderdeel a is het niet verboden technische bijstand te verlenen indien het op grond van artikel 2, vierde lid, of op grond van verordening 428/2009, reeds verboden is zonder vergunning technische bijstand te verlenen als bedoeld in het eerste lid van dit artikel. Deze bepaling is opgenomen omdat onder programmatuur of technologie in de zin van verordening 428/2009 ook technische bijstand wordt verstaan. Zowel verordening 428/2009 als het Gemeenschappelijk Optreden bevatten dus regels over het verlenen van bepaalde vormen van technische bijstand. Om zowel een verbod als een vergunningplicht in dezelfde situatie te voorkomen is onderdeel a opgenomen. Gelet op de directe werking van Europese verordeningen is vastgelegd dat de vergunningplicht die voortvloeit uit verordening 428/2009 voor het bepaalde in het Gemeenschappelijk Optreden gaat.

De in onderdeel b opgenomen uitzondering op het verbod is gebaseerd op artikel 4 van het Gemeenschappelijk Optreden. De uitzondering onder b «voor iedereen beschikbaar» en «fundamenteel wetenschappelijk onderzoek» zijn ook opgenomen in het notenapparaat van de Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen (door de Raad van de Europese Unie vastgesteld op 15 februari 2010) en de Lijst van producten voor tweeërlei gebruik die is opgenomen in bijlage I van de verordening 428/2009. Dit geeft aan dat deze uitzondering gebruikelijk is en ook buiten het Gemeenschappelijk Optreden voorkomt.

Op grond van het derde lid kan de Minister op aanvraag ontheffing verlenen van het eerste lid. Hierbij kan gedacht worden aan de situatie dat technische bijstand wordt verleend ten behoeve van vreedzame doeleinden, bijvoorbeeld wanneer een bondgenoot zou vragen om ondersteuning bij het ontmantelen van een nucleaire installatie.

Dit artikel heeft betrekking op tussenhandeldiensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik als bedoeld in artikel 2, vijfde lid, van verordening 428/2009. Goederen voor tweeërlei gebruik zijn producten die zowel een civiele als een militaire bestemming kunnen hebben. Het kan daarbij zowel gaan om goederen die voorkomen op de lijst in bijlage I van de verordening, als om goederen die niet op die lijst voorkomen. Dit artikel betreft tussenhandeldiensten die worden verricht ten behoeve van goederentransacties tussen twee landen buiten de Europese Unie. Met dit artikel zijn de bepalingen ten aanzien van tussenhandeldiensten in verordening 428/2009 geïmplementeerd.

In het eerste lid is voorzien in strafbaarstelling van overtreding van de artikel 5, eerste lid, (vergunningvereiste voor tussenhandeldiensten) en artikel 20, tweede en derde lid, van de verordening 428/2009 (administratieve verplichtingen voor tussenhandelaars). In het tweede lid wordt ook voor tussenhandeldiensten de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie als bevoegde autoriteit aangewezen.

Verordening 428/2009 geeft lidstaten de bevoegdheid aanvullende regels te stellen. Artikel 5, tweede lid, van verordening 428/2009 geeft lidstaten de mogelijkheid om in twee situaties een ad hoc vergunningplicht op te leggen. In artikel 4, derde en vierde lid, van het wetsvoorstel is hiervan gebruik gemaakt.

Allereerst gaat het in artikel 4, derde lid, om de situatie dat een tussenhandelaar diensten verleent ten aanzien van andere goederen dan vermeld in de in bijlage I van verordening 428/2009 opgenomen lijst van goederen voor tweeërlei gebruik en deze goederen bestemd zijn of kunnen zijn voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Voorwaarde is wel dat de Minister de tussenhandelaar hiervan op de hoogte heeft gesteld. Dan pas rust er een vergunningplicht op de tussenhandelaar. Van de mogelijkheid om deze aanvullende regels te stellen is gebruik gemaakt omdat het hier om diensten zal gaan die betrekking hebben op goederen waarvoor – bij verzending naar bepaalde verdachte eindgebruikers – ook een ad hoc vergunningplicht opgelegd zal kunnen worden. Door de mogelijkheid te creëren ook de op deze goederen betrekking hebbende tussenhandeldiensten op ad hoc basis vergunningplichtig te maken kan voorkomen worden dat door het verlenen van tussenhandeldiensten bijgedragen wordt aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingmiddelen.

Ten tweede gaat het in artikel 4, vierde lid, om de situatie dat een tussenhandelaar diensten verleent ten aanzien van goederen voor tweeërlei gebruik voor militair eindgebruik in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust. Dit betekent dat de Minister een tussenhandelaar een ad hoc vergunningplicht kan opleggen als de tussenhandeldiensten betrekking hebben op goederen voor tweeërlei gebruik die een militair eindgebruik zullen krijgen in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust. De vergunningplicht is ook hier daadwerkelijk pas opgelegd op het moment dat de Minister de tussenhandelaar heeft geïnformeerd over het ongewenste eindgebruik. Van deze mogelijkheid aanvullende regels te stellen is gebruik gemaakt omdat het onwenselijk is als een dienstverlener zou bijdragen aan militair eindgebruik in landen waarop een wapenembargo rust.

In beide situaties rust op de tussenhandelaar op grond van het vijfde lid de verplichting de kennis omtrent de bestemming of het gebruikmet de Minister te delen. Deze verplichting is vergelijkbaar met de verplichting, opgenomen in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009. De consequentie van deze keuze is dat indien het de tussenhandelaar bekend is dat zijn diensten een relatie met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen hebben, dan wel betrekking hebben op goederen voor tweeërlei gebruik voor militair eindgebruik in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust, hij dit moet mededelen aan de Minister. De Minister kan dan beoordelen of voor het verlenen van deze tussenhandeldiensten een vergunning vereist is.

In artikel 5, eerste lid, is bepaald dat het verlenen zonder vergunning van tussenhandeldiensten ten behoeve van goederen voor tweeërlei gebruik die vanuit een derde land naar een derde land gaan verboden is indien deze goederen bestemd (kunnen) zijn voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Een bijkomende voorwaarde is dat de Nederlander of de vreemdeling met een vaste woon- of verblijfplaats in het Europese deel van Nederland die deze tussenhandeldiensten verleent zich niet in de Europese Unie en het Caribische deel van Nederland bevindt. Ook kan een vergunningplicht worden opgelegd indien tussenhandeldiensten betrekking hebben op goederen die geheel of gedeeltelijk bestemd zijn of kunnen zijn voor militair eindgebruik in een land van bestemming waarop een wapenembargo rust. In dit wetsvoorstel is deze vorm van tussenhandeldienst «tussenhandeldiensten goederen voor tweeërlei gebruik derde land-derde land» genoemd. De vergunningplicht is net als in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en artikel 4, derde en vierde lid, pas daadwerkelijk opgelegd nadat de Minister de tussenhandelaar hierover heeft ingelicht.

In het tweede lid is geregeld dat een tussenhandelaar die ervan op de hoogte is dat zijn tussenhandeldiensten een relatie met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen hebben, dit moet mededelen aan de Minister. De Minister kan dan beoordelen of voor het verlenen van deze tussenhandeldiensten een vergunning vereist is. Deze verplichting is vergelijkbaar met de verplichting opgenomen in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en de plicht opgenomen in artikel 4, vijfde lid.

In het derde lid is een opsomming gemaakt van de diensten waarvoor deze bepaling niet geldt. Die komt overeen met de uitzondering van nevendiensten zoals vermeld in artikel 2, vijfde lid van verordening 428/2009.

Verordening 428/2009 ziet alleen op de tussenhandeldiensten met betrekking tot goederenstromen buiten de Europese Unie en niet op tussenhandeldiensten met betrekking tot goederen voor tweeërlei gebruik die zich in de Europese Unie bevinden, bestemd zijn voor de uitvoer uit de Europese Unie en kunnen bijdragen aan een programma voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. Ook dergelijke tussenhandeldiensten zijn ongewenst. Het is immers mogelijk dat de exportcontrole-autoriteiten van de ene lidstaat wel over informatie of inlichtingen beschikken over de relatie van de te leveren tussenhandeldiensten tot de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen en die van een andere lidstaat niet.

Gelet hierop is in artikel 6, eerste lid, voorgesteld het zonder vergunning verlenen van tussenhandeldiensten ten behoeve van goederen voor tweeërlei gebruik die vanuit de Europese Unie naar een derde land gaan te verbieden indien deze goederen bestemd zijn of kunnen zijn voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen. In het wetsvoorstel is deze vorm van dienstverlening «tussenhandeldiensten EU-derde land» genoemd. Voorwaarde is wel dat de Minister de tussenhandelaar hierover heeft ingelicht.

Ook in het kader van de tussenhandeldiensten EU-derde land dient een tussenhandelaar die ervan op de hoogte is dat zijn tussenhandeldiensten een relatie met de ontwikkeling van massavernietigingswapens of hun overbrengingsmiddelen hebben, dit mede te delen aan de Minister. De Minister kan dan beoordelen of voor het verlenen van deze tussenhandeldiensten een vergunning vereist is. Deze verplichting is vergelijkbaar met de verplichting, opgenomen in artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en de plicht opgenomen in de artikelen 4, vijfde lid, en 5, tweede lid.

In het derde lid is een opsomming gemaakt van de diensten waarvoor deze bepaling niet geldt. Die komt overeen met de uitzondering van nevendiensten zoals vermeld in artikel 2, vijfde lid van verordening 428/2009 en artikel 5, derde lid, van dit wetsvoorstel.

In artikel 5, eerste lid, van verordening 428/2009 en de artikelen 4, vijfde lid, 5, tweede lid, en 6, tweede lid, van dit wetsvoorstel is vastgelegd dat een tussenhandelaar die op de hoogte is van een verband tussen het verlenen van de tussenhandeldiensten en de ontwikkeling van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen dat ook moet melden. Voor strategische goederen geldt een vergelijkbare bepaling. In de praktijk blijkt echter dat een dergelijke verplichting onvoldoende informatie oplevert. Het vergaren van informatie is nodig om – indien noodzakelijk – een ad hoc vergunningplicht op te leggen, zodat meer gegevens over een bepaalde dienst kunnen worden verzameld. Daarom voorziet dit wetsvoorstel in artikel 7 in een meldplicht die het voor de Minister mogelijk maakt in kaart te brengen welke bedrijven tussenhandeldiensten verlenen zodat de Minister in staat is nader onderzoek te verrichten en in de juiste situaties een ad hoc vergunningplicht kan opleggen. Met deze informatie kunnen tussenhandelaren in risicocategorieën worden ingedeeld en kan het toezicht gericht worden uitgevoerd. Verder kan de Minister met deze gegevens de tussenhandelaren gericht attent maken op bepaalde ontwikkelingen in verdacht eindgebruik.

Om de administratieve belasting zoveel mogelijk in te perken is de meldplicht eenmalig, dat wil zeggen er moet gemeld worden binnen zes maanden na inwerkingtreding van dit wetsvoorstel indien de tussenhandeldiensten bij inwerkingtreding van dit wetsvoorstel reeds worden verleend. Dit is geregeld in artikel 35. In geval van het verlenen van «nieuwe» tussenhandeldiensten moet worden gemeld voorafgaand aan het verlenen van de tussenhandeldiensten. In de praktijk zal een tussenhandelaar dus eenmalig een meldingsformulier indienen met gegevens over de aard van de goederen voor tweeërlei gebruik ten behoeve waarvan hij bemiddelingsdiensten verleent én de bestemming van die goederen. Als hij na verloop van tijd van plan is tussenhandeldiensten te gaan verlenen ten aanzien van andere goederen of ten behoeve van andere landen dan eerder opgeven, dan is hij op grond van artikel 7, tweede lid, verplicht dit de Minister te melden. Concreet betekent dit dat het meldingsformulier opnieuw ingediend moet worden.

Een actueel beeld van tussenhandeldiensten die betrekking hebben de gevoeligste categorie van de goederen voor tweeërlei gebruik is van groot belang. Hetzelfde geldt voor tussenhandeldiensten die betrekking hebben op goederen die bedoeld zijn voor gevoelige landen. Daarom is er voor gekozen een meldplicht op te leggen per verleende tussenhandeldienst bij goederen voor tweeërlei gebruik opgenomen in deel 2 van bijlage II van verordening 428/2009, en bij ministeriële regeling aan te wijzen landen (bijvoorbeeld Noord-Korea, Pakistan en Syrië). Voor de goederen die voorkomen in deel 2 van bijlage II van verordening 428/2009 mogen alleen individuele en geen algemene uitvoervergunningen worden verstrekt. Het gaat om gevoelige producten als natuurlijk uraan of bepaalde hybride raketvoorstuwingssystemen. Naar analogie daarvan is voor de tussenhandel bij dat soort goederen en die landen in dit wetsvoorstel een meldplicht per transactie ingesteld.

Dit artikel heeft betrekking op de niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie met betrekking tot militaire goederen. Op grond van artikel 8 is het verboden vanuit Nederland zonder vergunning militaire programmatuur of militaire technologie met betrekking tot militaire goederen door middel van elektronische media over te dragen. Dit betekent dat de overdracht van militaire programmatuur of militaire technologie via elektronische media (fax, telefoon, elektronische post of ieder ander elektronisch middel) vergunningplichtig is. Er is alleen sprake van een vergunningplicht indien het militaire programmatuur of militaire technologie betreft waarvan de uitvoer als militair goed krachtens artikel 3:1 van de Algemene douanewet (dus op basis van het Besluit strategische goederen) zonder vergunning verboden is. Idee hierachter is dat het al dan niet vergunningplichtig zijn van goederen leidend is. Een voorbeeld hiervan is het per e-mail verzenden van een technisch ontwerp naar een bedrijf in een derde land, indien het ontwerp als (fysieke) tekening via de post naar dezelfde ontvanger vergunningplichtig zou zijn.

Met het bepaalde in artikel 8 is aansluiting gezocht bij artikel 2, tweede lid, onder iii, van verordening 428/2009, waar de definitie van overdracht van programmatuur of technologie wordt omschreven. Om de regelgeving niet-fysieke overdracht van programmatuur of technologie bij militaire goederen zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de regelgeving voor goederen voor tweeërlei gebruik, is die definitie overgenomen.

Artikel 9 geeft regels voor het verlenen van technische bijstand ten behoeve van militaire goederen vanuit Nederland. In artikel 9, eerste lid, is geregeld dat het verboden is technische bijstand te verlenen indien de technische bijstand verleend wordt aan een eindgebruiker in een land waarop een wapenembargo rust, en de technische bijstand bestemd is voor militaire goederen. Hiermee wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheid die artikel 3 van het Gemeenschappelijk Optreden biedt.

Het verbod in het eerste lid is ingevolge het tweede lid niet van toepassing indien de technische bijstand plaatsvindt in de vorm van overdracht van informatie die voor iedereen beschikbaar is of fundamenteel wetenschappelijk onderzoek is als bedoeld in door de Raad vastgestelde Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen (PbEU 2010, C 69). Deze bepaling volgt uit het Gemeenschappelijk Optreden en is vergelijkbaar met het bepaalde in artikel 3, tweede lid, onderdeel b van dit wetsvoorstel. In artikel 3, tweede lid, onderdeel b, is – eveneens ter implementatie van het Gemeenschappelijk Optreden – deze uitzondering opgenomen voor het verlenen van technische bijstand voor goederen voor tweeërlei gebruik.

In artikel 12 is extraterritoriale werking toegekend aan het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen ten aanzien van zowel goederen voor tweeërlei gebruik als militaire goederen. Hierdoor is de Nederlandse strafwet ook toepasselijk op een Nederlander of op de vreemdeling met een vaste woon- of verblijfplaats in het Europese deel van Nederland die zich buiten het Europese en Caribische deel van Nederland schuldig maken aan overtreding van het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen. Met de extraterritoriale werking kunnen verleners van deze vormen van strategische diensten die deze verboden overtreden, voortaan worden vervolgd, óók als die handelingen in het buitenland zijn verricht.

In het tweede lid van dit artikel is ervoor gekozen de Nederlandse strafwet ook van toepassing te verklaren op vreemdelingen die in het Europese deel van Nederland een vaste woon- of verblijfplaats hebben en zich buiten het Europese en Caribische deel van Nederland schuldig maken aan een bij deze wet strafbaar gesteld feit door in strijd te handelen met het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen.

Op basis van dit wetsvoorstel, in combinatie met de verordeningen 428/2009 en 1236/2005, kan de Minister in verschillende situaties een vergunning of ontheffing verlenen of een toestemming geven. Deze vergunningen, ontheffing en toestemmingen hebben als strekking dat bepaalde strategische diensten toch zijn toegestaan, ondanks een verbodsbepaling. Artikel 14, eerste lid, bepaalt dat de Minister voorschriften en voorwaarden kan verbinden aan deze vergunningen, ontheffing of toestemmingen. Gedacht kan worden aan een verplichting om een verklaring betreffende het eindgebruik af te leveren.

Op grond van het tweede lid worden bij ministeriële regeling nadere regels gesteld ten aanzien van de wijze waarop en door wie een vergunning wordt aangevraagd, de aard van de vergunningen en de voorschriften en voorwaarden die aan de vergunning worden verbonden.

Op grond van artikel 28 Dienstenwet is paragraaf 4.1.3.3 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing, tenzij bij wettelijk voorschrift anders is bepaald. Het derde lid strekt ertoe paragraaf 4.1.3.3 van de Algemene wet bestuursrecht, waarin de lex silencio positivo is neergelegd, niet van toepassing te verklaren om de redenen die in paragraaf 10.2 zijn genoemd.

Ingevolge artikel 15 rusten op verleners van strategische diensten een aantal administratieve verplichtingen. Gelet op de nauwe samenhang tussen strategische goederen en diensten zijn in artikel 15 – in lijn met het bepaalde in artikel 1:32 van de Algemene douanewet – de artikelen 2:10, eerste, derde en vierde lid, en 2:24 van het Burgerlijk Wetboek van overeenkomstige toepassing verklaard. Dit betekent dat dienstverleners verplicht zijn de vermogenstoestand en de werkzaamheden te administreren en de daartoe behorende boeken, bescheiden en gegevensdragers op zodanige wijze te bewaren dat de rechten en verplichtingen van de verlener van de strategische dienst kunnen worden gekend. Deze boeken, bescheiden en andere gegevensdragers moeten gedurende zeven jaren bewaard worden. Artikel 2:24 van het Burgerlijk Wetboek is van overeenkomstige toepassing met het oog op de ontbonden rechtspersoon. Ook in het geval een rechtspersoon ontbonden wordt, zullen op grond van dit artikel de boeken, bescheiden en andere gegevensdrager gedurende zeven jaren bewaard moeten worden. Op die manier kan ook ná het ontbinden van een rechtspersoon worden nagegaan welke activiteiten uit naam van deze rechtspersoon zijn verricht. In de praktijk blijkt namelijk dat dienstverleners of handelaren (delen van) hun onderneming ontbinden, terwijl een andere rechtspersoon vergelijkbare activiteiten voortzet.

Ook in de artikelen 20, eerste tot en met derde lid, en 22, achtste en tiende lid, van verordening 428/2009 zijn voor bepaalde dienstverleners een aantal administratieve verplichtingen geformuleerd.

In afdeling 5.2 van de Algemene wet bestuursrecht zijn de bevoegdheden van de toezichthouder gegeven. Bij het toezicht op de naleving van het bij of krachtens deze wet bepaalde zal naar verwachting de bevoegdheid van de toezichthouder op grond van artikel 5:17 van de Algemene wet bestuursrecht inzage te vorderen van de boeken, bescheiden en gegevensdragers die dienstverleners op grond van artikel 15 verplicht zijn te bewaren, van groot belang zijn. In beginsel kan de vordering tot inzage tot een ieder worden gericht, dus de toezichthouder kan zowel de dienstverlener als ook derden aanspreken. Op grond van artikel 5:20 van de Algemene wet bestuursrecht is een ieder verplicht alle medewerking te verlenen die de toezichthouder redelijkerwijs kan vorderen. Weigering van medewerking is strafbaar ingevolge artikel 184 van het Wetboek van strafrecht.

Artikel 5:15, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht geeft de toezichthouder de bevoegdheid elke plaats te betreden met uitzondering van een woning zonder toestemming van de bewoner. Conform het bepaalde ten aanzien van strategische goederen in artikel 1:23 van de Algemene douanewet is in artikel 16 artikel 5:15, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht niet van toepassing verklaard en de toezichthouder de bevoegdheid gegeven om woningen te betreden ook zonder toestemming van de bewoner. Deze bevoegdheid zal met terughoudendheid worden toegepast maar is noodzakelijk omdat het verlenen van strategische diensten kan geschieden door natuurlijke personen bij wie de administratie moet worden gecontroleerd op een huisadres en die eenvoudig de toegang kunnen weigeren.

In het Caribische deel van Nederland is de Wet economische delicten niet van toepassing. Met het oog hierop is in artikel 30, eerste lid, geformuleerd dat overtreding van het gestelde bij of krachtens de artikelen 20, 21, 22, eerste tot en met derde lid, 23, eerste tot en met derde lid, en 24, eerste tot en met derde lid, een strafbaar feit oplevert.

In het tweede lid van artikel 30 is vervolgens in lijn met de systematiek van de Wet economische delicten een onderscheid gemaakt tussen misdrijven en overtredingen. Artikel 30, derde en vierde lid, geeft de strafmaat. Deze strafmaat is vergelijkbaar met de strafmaat die geldt voor het Europese deel van Nederland. Overigens wordt met de bedreigde boetecategorie bedoeld de boetecategorie die is opgenomen in artikel 27, vierde lid, van het Wetboek van Strafrecht BES. In artikel 96 van het Wetboek van Strafrecht BES is namelijk bepaalt dat de eerste acht titels van die wet ook toepasselijk zijn op feiten waarop bij andere wetten of verordeningen straf is gesteld, tenzij de wet anders bepaalt. Hieruit volgt dat de bepalingen ten aanzien van de boetecategorieën van het Wetboek van Strafrecht van toepassing zijn.

Tot slot zijn in het vijfde lid de ambtenaren aangewezen die met de opsporing van de strafbare feiten zijn belast.

In artikel 31 is net als in artikel 12 extraterritoriale werking toegekend aan het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen ten aanzien van zowel goederen voor tweeërlei gebruik als militaire goederen. Hierdoor is de strafwet van het Caribische deel van Nederland ook toepasselijk op de vreemdeling met een vaste woon- of verblijfplaats in het Caribische deel van Nederland die zich buiten het Caribische en Europese deel van Nederland schuldig maken aan overtreding van het verbod technische bijstand te verlenen en het verbod zonder vergunning tussenhandeldiensten te verlenen. Met de extraterritoriale werking kunnen verleners van deze vormen van strategische diensten die deze verboden overtreden, voortaan worden vervolgd, óók als die handelingen in het buitenland zijn verricht.

In dit artikel is geen extraterritoriale werking toegekend voor zover het gaat om de Nederlander die zich buiten het Caribische en Europese deel van Nederland schuldig maken aan een bij deze wet strafbaar gesteld feit. Reden hiervan is dat zowel artikel 5, eerste lid, als artikel 12, eerste lid, hierin reeds voorziet.