Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2011 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2011. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2011.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2011 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten «Agentschap SZW» en «Inspectie Werk en Inkomen» voor het jaar 2011 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

HOOFDSTUK 1: LEESWIJZER

De begroting van SZW is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken:

2.1 Beleidsagenda 2011

De beleidsagenda beschrijft de belangrijkste beleidsrelevante ontwikkelingen op het terrein van SZW. Ook wordt ingegaan op de richting en onderwerpen die in het beleid in 2011 centraal zullen staan.

2.2 Beleidsartikelen

De belangrijkste beleidsdoelstellingen van SZW zijn in afzonderlijke beleidsartikelen opgenomen. De begroting van SZW bestaat uit 11 beleidsartikelen. Alle beleidsartikelen hebben dezelfde opbouw. In de paragraaf «Algemene doelstelling» staan de omschrijving en de verwachte effecten van het beleid. In de paragraaf «Budgettaire gevolgen van beleid» worden de begrotings- en premiegefinancierde uitgaven op het betreffende beleidsterrein toegelicht. Daarna worden per operationele doelstelling de instrumenten en doelgroepen van het beleid gepresenteerd. Elk beleidsartikel wordt afgesloten met het «Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid».

2.3 Niet-beleidsartikelen

De artikelen 97 (Aflopende regelingen), 98 (Algemeen) en 99 (Nominaal en onvoorzien) zijn de niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de middelen op de begroting van SZW die (nog) niet rechtstreeks aan een doelstelling kunnen worden gekoppeld, bijvoorbeeld omdat het om een technische of administratieve voorziening gaat (onvoorzien, loon-prijsbijstelling).

3. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan specifieke thema’s binnen de bedrijfsvoering van het departement.

4. Baten-lastendiensten

Onder het ministerie vallen twee baten-lastendiensten: het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen. Van deze twee baten-lastendiensten is een technische paragraaf opgenomen die bestaat uit een meerjarige begroting en een kasstroomoverzicht met daarbij een toelichting.

5. Verdiepingshoofdstuk

In dit hoofdstuk is de opbouw van de beschikbare verplichtingenbedragen, de kasuitgaven en de ontvangsten ten opzichte van de stand ontwerp-begroting 2010 per artikel weergegeven. De belangrijkste mutaties worden kort toegelicht.

6. Bijlagen

De ontwerp-begroting 2011 bevat 7 bijlagen.

De eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba (de BES-eilanden) zijn na de opheffing van de Nederlandse Antillen vanaf 10 oktober 2010 als openbaar lichaam onderdeel van het Nederlandse staatsbestel. De Minister van SZW wordt op zijn terrein verantwoordelijk voor de wet- en regelgeving op de BES, evenals voor de uitvoering en handhaving.

De begroting 2011 is uitgebreid met de sociale zekerheidsuitgaven van de BES-eilanden. De uitgaven worden als volgt verantwoord: de Onderstand, de Cessantiaregeling, de Ongevallenverzekering en de Ziekteverzekering in artikel 46, de re-integratie in artikel 47, de Algemene Ouderdomsverzekering en de Algemene Weduwen- en Wezenverzekering in artikel 49 en de uitvoeringskosten in artikel 98. Verder wordt in de uitvoeringskosten toezicht van artikel 45 de rijksbijdrage aan de kosten van het pensioentoezicht op de BES-eilanden opgenomen.

SZW zal per 10 oktober 2010 ook verantwoordelijk zijn voor het handhavingsbeleid op de BES-eilanden. In de Integrale Rapportage Handhaving 2011 zullen verdere ontwikkelingen ten aanzien van de handhaving van de SZW regelgeving worden gemeld.

Toedeling van de apparaatsuitgaven

Het ministerie van SZW heeft in deze begroting de apparaatsuitgaven zoveel mogelijk aan de verschillende beleidsartikelen toegerekend. Toerekening van middelen (personeel en materieel) vindt jaarlijks plaats op basis van een globale toedeling van de personeelsinzet naar de verschillende beleidsartikelen. Deze verdeelsleutel zal ook in het departementaal jaarverslag 2011 gehanteerd worden. Voor 2012 en volgende jaren zijn bij de beleidsartikelen nog geen apparaatsuitgaven geraamd.

Bij de afzonderlijke beleidsartikelen worden de toegerekende apparaatsuitgaven wel vermeld maar niet toegelicht. In artikel 98 (Algemeen) is een integraal overzicht van de inzet van personeel en materieel opgenomen inclusief de verdeling van de personeelsinzet over de verschillende beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen. Dit staat gelijk aan de verdeelsleutel.

In de begroting wordt het principe gevolgd dat de beleidsdoelen worden geformuleerd in termen van te realiseren effecten (outcome) en/of daarvan afgeleide prestatiegegevens. Per begrotingsartikel worden bij de algemene doelstelling (AD) of, wanneer dat beter past, bij de operationele doelstelling (OD) effect- en of prestatiegegevens gepresenteerd. Waar dit onmogelijk of minder zinvol is, wordt dit bij de betreffende AD of OD toegelicht.

Bij acht OD's (in de artikelen 42, 43, 46, 47, 49 en 50) zijn geen indicatoren opgenomen omdat deze moeilijk objectief meetbaar zijn en/of het meten relatief kostbaar en tijdrovend zou zijn in verhouding tot de uitgaven en/of de administratieve lasten. Bij zes OD’s (in de artikelen 49, 50 en 51) zijn geen indicatoren opgenomen omdat de doelstelling is verankerd in objectieve criteria die in de wet vastliggen. Sturing op het behalen van de doelstelling is dus niet aan de orde. Bij vrijwel alle OD’s waar indicatoren ontbreken zijn wel kengetallen opgenomen.

In deze begroting worden in de artikelen 42, 44, 46 en 49 de nalevingsniveaus gepresenteerd voor het jaar 2008 en 2009. Er loopt een traject om bij de in de begroting 2012 op te nemen nalevingindicatoren streefwaarden te kunnen bepalen. Daarnaast is SZW in overleg met het CBS een traject gestart om een indicator te bepalen die inzicht geeft in de naleving van de re-integratieverplichting door de uitkeringsontvanger.

HOOFDSTUK 2: HET BELEID

2.1: BELEIDSAGENDA

1. Overgang en eenheid; voortgang en verandering

Het voorstel voor de begroting 2011 komt tot stand in een overgangsperiode. Het wordt ingediend rond de overgang tussen twee kabinetten. De uitvoering van de begroting zal daarom onder andere verantwoordelijkheid plaatsvinden dan de voorbereiding. Maar de kabinetswisseling is niet de enige overgang die door de begroting wordt overspannen.

Voorbereiding en uitvoering van de begroting 2011 bestrijken ook de overgang tussen een diepe economische crisis en een periode van inzettend herstel, verandering en aanpassing. Aanpassing aan nieuwe economische werkelijkheden, waarbij het niet alleen gaat om de gevolgen van de crisis, maar niet minder om veranderende internationaal economische krachtsverhoudingen, groeiende schaarste aan energie en grondstoffen, alsmede de eisen en beperkingen die het draagvermogen van natuur en klimaat stellen. Een minstens zo bepalende sociaaleconomische werkelijkheid is de krimp van de beroepsbevolking waarmee Nederland wordt geconfronteerd.

Er is ook sprake van een overgang in de overheidshuishouding. Door de economische teruggang en de financiële en sociale gevolgen daarvan, zijn de overheidsfinanciën in korte tijd in een ernstige tekortsituatie geraakt. Om in die situatie het handelingsvermogen van Nederland en het vertrouwen van het buitenland in de Nederlandse economie te herstellen en te borgen, is een ingrijpende verandering in de overheidsuitgaven noodzakelijk. Gegeven het aandeel in het totaal van de overheidsfinanciën van de in dit hoofdstuk van de begroting gevoteerde middelen, heeft dit onvermijdelijk gevolgen voor het beleidsterrein waar de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verantwoordelijk voor is.

Politieke en economische veranderingen zijn zowel uiting alsook motor van voortgaande sociaalmaatschappelijke veranderingen. Die komen onder meer tot uitdrukking in wijzigende sociale verhoudingen, veranderende zekerheden, nieuwe perspectieven en gewijzigde opvattingen. De spanningen, aanpassingen en fricties waarmee dat proces gepaard gaat, zullen mede opgevangen moeten worden door werkgelegenheid en sociaal beleid.

De kabinetswisseling noopt tot terughoudendheid bij de invulling van de begroting voor komend jaar. Op het terrein van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt Nederland evenwel geconfronteerd met economische omstandigheden, duurzame maatschappelijke belangen en een continuïteit van ontwikkelingen die het niet alleen mogelijk, maar ook nodig en nuttig maken om de onderwerpen en richting van beleid te schetsen die het komend jaar van belang zijn. Want anders wordt de arbeidsmarkt de achilleshiel van een duurzaam herstel. Vandaar dat hier kort wordt ingegaan op de voor het beleid bepalende omstandigheden en ontwikkelingen en vervolgens op de implicaties hiervan voor het beleid. Dit uiteraard onverminderd de nadere maatvoering en vormgeving die een nieuw kabinet daaraan zal geven.

2. Beleidsbepalende omstandigheden en belangen

De wereld herstelt zich geleidelijk van de ernstigste financieel-economische crisis sinds die van de jaren dertig van de vorige eeuw, waarbij nog moet blijken hoe robuust dit herstel is. Ook de Nederlandse economie herstelt zich van een ongekende krimp van bijna 4% in 2009, maar de groei is vooralsnog onvoldoende om het welvaartsverlies goed te maken en de economie terug te brengen op het oude niveaupad. De noodzaak van herstel en aanpassing is bepalend voor het beleid de komende jaren. De economische ontwikkeling van de afgelopen periode heeft de gevoeligheid van de Nederlandse economie voor externe schokken nog eens duidelijk onderstreept. Een crisis die elders ontstond, heeft hier tot ongekende economische krimp geleid en tot een nog snellere verslechtering van de overheidsfinanciën dan gegeven deze economische omstandigheden mocht worden verwacht.

Een niet minder opvallend aspect van de economische ontwikkeling van de afgelopen periode is de wijze waarop de Nederlandse arbeidsmarkt daarop heeft gereageerd. De werkgelegenheid is minder heftig aangetast dan op basis van gebruikelijke ontwikkelingen in een recessie mocht worden verwacht. Ook in vergelijking met de rest van de Europese Unie (EU) is het oplopen van de werkloosheid relatief beperkt gebleken. Dat doet niet af aan het feit dat de werkloosheid in één jaar met bijna de helft toegenomen is (van 3,8% in 2008 naar 5½% in 2010).

De relatief gematigde groei van de werkloosheid in de afgelopen periode is enerzijds bemoedigend. Het wijst erop dat de arbeidsmarkt flexibeler is dan werd gedacht en dat een gerichte inzet en aanpak van sociale partners en overheid ertoe doet. Anderzijds moet echter onderkend worden dat de reactie van de arbeidsmarkt samenhangt met een onderliggende ontwikkeling die zorgwekkend is: een krimpende beroepsbevolking en groeiende arbeidstekorten. Veel bedrijven hebben met het oog op deze al gebleken of verwachte tekorten ondanks de crisis personeel vastgehouden. De beroepsbevolking zal de komende decennia blijven krimpen. Mede hierdoor zal de vraag naar arbeid veranderen.

De crisis heeft ook een weerslag op de overheidsfinanciën. Onder invloed van de economische teruggang en de interventies die nodig waren op de financiële markten, zijn de overheidsfinanciën sterk verslechterd. Zonder nadere maatregelen zal het begrotingstekort volgend jaar naar verwachting op 3,9% van het bruto binnenlands product (bbp) uitkomen en de overheidsschuld op 66% bbp. De druk op de overheidsfinanciën zal de komende jaren nog toenemen, door de voortschrijdende vergrijzing. Deze aanslag en toenemende druk op de overheidsfinanciën beperken het handelingsvermogen van de staat om nieuwe onzekerheden en economische terugslag op te vangen. De ervaring in andere landen laat zien hoe snel veranderingsopties en politieke keuzen verdwijnen als het vertrouwen in de soliditeit van de overheidsfinanciën verdampt.

Genoemde omstandigheden zijn de komende jaren bepalend voor het beleid met betrekking tot arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Zij versterken elkaar. Een krimpende beroepsbevolking maakt herstel moeilijker en versmalt het draagvlak voor herstel van de overheidsfinanciën. Groei van arbeidsparticipatie en langer werken vormen een belangrijke voorwaarde voor een duurzaam herstel. Het functioneren van de arbeidsmarkt is daarbij een sleutel om snel in te spelen op veranderingen en de beschikbare arbeidskracht op de beste plaats te krijgen. Verandering en mobiliteit vergen evenwel zekerheid en perspectief; vandaar het belang van een activerende sociale zekerheid, een goed leef- en werkklimaat en een solide pensioenstelsel.

3. Arbeidsparticipatie en arbeidsmarkt

De Nederlandse economie herstelt zich, maar we zijn er nog lang niet. Nederland heeft internationaal een positie te verliezen. Op ranglijsten die een beeld geven van het vestigingsklimaat en de concurrentiekracht van landen, is Nederland consequent vertegenwoordigd in de top 10. Maar als Nederland internationaal voorop wil blijven lopen, dan zal steeds snel moeten kunnen worden ingespeeld op veranderingen die op ons afkomen, want globalisering en technologische vernieuwing leiden tot toenemende internationale concurrentie. Onder druk van internationale concurrentie zullen banen verdwijnen. Mede als gevolg hiervan zullen mensen in de toekomst naar verwachting vaker van baan, functie en sector wisselen. Kennis en vaardigheden verouderen sneller en levenslange loopbanen bij dezelfde werkgever worden steeds zeldzamer.

De ontwikkelingen in de zorg illustreren dit. Mede onder invloed van vergrijzing neemt de vraag naar arbeid in deze sector sterk toe. Tegelijkertijd zullen in de komende jaren in de zorg ook veel oudere werknemers uittreden. Innovatie, productiviteitsverbetering, verhoging van het aantal uren dat wordt gewerkt, maar ook toestroom van werknemers uit andere sectoren zullen nodig zijn om tekorten te voorkomen. Het aandeel van de zorgsector in de totale werkgelegenheid neemt daardoor gestaag toe; van minder dan 5% in 1970 tot minder dan 15% nu, naar meer dan 20% na 2030.

Deze ontwikkelingen zullen moeten worden opgevangen met een krimpende beroepsbevolking. Dit is een trendbreuk met het verleden. Door ontgroening en vergrijzing zal de groei van het arbeidsaanbod vanaf 2015 stagneren en vanaf 2021 structureel gaan dalen. Een stagnerend en krimpend arbeidsaanbod leidt tot tekorten op de arbeidsmarkt en opwaartse druk op lonen en (ten gevolge van de koppeling van uitkeringen en pensioenen aan het loonpeil) op de overheidsfinanciën. Het proces van een permanent krimpende beroepsbevolking vraagt om een arbeidsmarkt die permanent in een staat van aanpassing verkeert aan nieuwe schaarsteverhoudingen. Omdat de mensen die de arbeidsmarkt verlaten niet altijd de banen hebben die verdwijnen en mensen die toetreden niet steeds de vaardigheden hebben die nodig zijn, ontstaat een grotere behoefte aan flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Het is daarom van belang om het aanpassingsvermogen van de arbeidsmarkt te vergroten, daartoe de arbeidsparticipatie te verruimen, de duurzame inzetbaarheid van werknemers te verbeteren en de arbeidsmobiliteit te versterken.

3.1. Arbeidsparticipatie verruimen

Verruiming van de arbeidsparticipatie is een eerste voorwaarde om de gevolgen van een krimpende beroepsbevolking op te vangen. In aansluiting op het middellangetermijnadvies van de Sociaal-Economische Raad (SER) van 2006 heeft het kabinet een arbeidsparticipatie van 80% in 2016 als doel gesteld. Tot eind 2008 lag de groei van de arbeidsparticipatie daarmee in lijn. Desondanks ontstonden in de loop van 2008 in een toenemend aantal sectoren knelpunten bij het werven van personeel. Het bereiken van een arbeidsparticipatie van ten minste 80% zal dan ook onverminderd doel van beleid moeten blijven. De mobilisatie van het arbeidspotentieel van ouderen, vrouwen, arbeidsgehandicapten en bepaalde groepen allochtonen, behoeft daartoe onverminderd aandacht.

3.1.1. Ouderen

De arbeidsparticipatie van ouderen zal verder moeten worden versterkt. Sinds 2000 stijgt de feitelijke uittreedleeftijd weer, maar deze ligt nog steeds onder 63 jaar. Uit onderzoek blijkt dat de bereidheid om langer te werken ook verder toeneemt. Doorwerken tot 65 is echter niet voldoende. De stijgende levensverwachting maakt verhoging van de AOW-leeftijd nodig, maar ook mogelijk. Dit heeft bovendien een gunstig effect op de arbeidsparticipatie van ouderen. In de afgelopen jaren is ook de arbeidsparticipatie van ouderen na het bereiken van de AOW-leeftijd verdubbeld. Ook deze groei zal verder moeten worden ondersteund.

De volgende onderwerpen komen daarbij aan de orde:

• • Verhoging AOW-leeftijd: De verhoging van de pensioenleeftijd is inmiddels algemeen aan de orde in Europa. Sociale partners hebben dit voorjaar overeenstemming bereikt over een duurzame koppeling van de pensioenleeftijd aan de levensverwachting. Een voorstel tot aanpassing van de AOW-leeftijd ligt bij de Tweede Kamer. Met sociale partners moet overlegd worden op welke wijze dit voorstel zich verhoudt tot het akkoord; het ingediende wetsontwerp kan zonodig worden aangepast aan de uitkomsten van het overleg.

• • Arbeidsmarktpositie: De arbeidsmarktpositie van ouderen zal moeten worden aangepast om de kans van ouderen op het vinden van een nieuwe baan te verbeteren. De factoren die daar op van invloed zijn en een mogelijke aanpak daarvan, zijn verkend in de notitie «Arbeidsparticipatie Ouderen». Arbeidsvoorwaarden spelen daarbij een belangrijke rol. In hun pensioenakkoord hebben sociale partners afgesproken dit najaar voorstellen te doen.

• • Flexibilisering AOW-leeftijd: Een voorstel om de AOW geheel of gedeeltelijk uit te stellen onder gelijktijdige verhoging van de AOW-uitkering is reeds bij de Staten-Generaal aanhangig gemaakt. De omgekeerde mogelijkheid – om ook eerder geheel of gedeeltelijk aanspraak te kunnen maken op de AOW – kan langer doorwerken bevorderen. Sociale partners vragen in hun pensioenakkoord om een dergelijke mogelijkheid. Dit kan door aanpassing van het reeds ingediende wetsvoorstel aan het pensioenakkoord.

• • Doorwerken na de pensioenleeftijd: Ook de mogelijkheid om onder voorwaarden na het bereiken van de pensioenleeftijd door te werken behoeft regeling. De notitie «Men is zo oud als men zich voelt» schetst wat nodig is. Versterking van de mogelijkheid tot doorwerken ligt in het verlengde van de wijzigingen in het pensioenstelsel die door sociale partners zijn afgesproken. Wie meer risico draagt bij de hoogte van het pensioen, moet de mogelijkheid hebben om een eventueel lager dan verwacht pensioen te verbeteren met langer doorwerken. Ook hierover zal de Stichting van de Arbeid (STAR) dit najaar advies uitbrengen.

• • Duurzame inzetbaarheid: Een grotere arbeidsparticipatie van ouderen en een hogere AOW-leeftijd vergen een beleid gericht op duurzame inzetbaarheid. Dit wordt hieronder in paragraaf 3.2 besproken.

3.1.2. Vrouwen

De arbeidsparticipatie van vrouwen is de afgelopen decennia enorm gestegen, maar het aandeel gewerkte uren van vrouwen is slechts matig toegenomen. In de conclusies van de Taskforce Deeltijdplus wordt ingegaan op de factoren die hierbij een rol spelen en de mogelijkheden om dit uit te breiden. De conclusies van de taskforce zijn met een beknopt regeringsstandpunt aan de Tweede Kamer aangeboden.

Een factor die van invloed is op de bereidheid om arbeid in deeltijd uit te breiden is de ruimte om door middel van flexibele arbeidstijden tijd te kunnen besteden aan zorgtaken thuis en maatschappelijke activiteiten. In de «Beleidsverkenning modernisering verlof en arbeidstijden» heeft het kabinet daarvoor maatregelen voorgesteld. Deze worden thans in een wetsvoorstel uitgewerkt. De SER is daarnaast om een advies gevraagd over «tijden in de samenleving». Hierin zal aandacht worden besteed aan tijdknelpunten in de combinatie van werk en privé en aan mogelijkheden voor werkgevers en werknemers samen en elk afzonderlijk om tijden op diverse terreinen (bijvoorbeeld werk en school) beter op elkaar aan te laten sluiten.

3.1.3. Arbeidsgehandicapten

Een groep waarvan de arbeidsparticipatie verder kan en moet worden uitgebreid, is die van personen die als gevolg van arbeidsbeperkingen niet in staat zijn om zonder ondersteuning zelfstandig arbeid te verrichten en het minimuminkomen te verdienen. Het gaat hier in het bijzonder om personen met een Wajong-uitkering respectievelijk personen die onder de Wsw vallen. Voor beide groepen geldt dat hun inschakeling naar de mate van hun vermogen in het arbeidsproces niet alleen een belang is van arbeidsparticipatie, maar vooral ook van persoonlijke betrokkenheid en emancipatie binnen de samenleving.

Begin 2010 is de Wajong-regeling gewijzigd voor nieuwe rechthebbenden. Het gaat niet langer primair om recht op een uitkering maar om recht op arbeidsondersteuning, zonodig met inkomensondersteuning. Dit gaat gepaard met een intensieve begeleiding en een programma van werving van arbeidsplaatsen voor jongeren met een arbeidsbeperking.

De instroom van deze groep kan beperkt worden door in het speciaal onderwijs een gedeelte van de tijd te besteden aan het begeleiden naar werk en het aanleren van vaardigheden die de arbeidsmarkt vraagt. Door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap worden daartoe strekkende voorstellen gedaan voor de zogenaamde werkschool. Daarnaast zal uitstroom uit de Wajong moeten worden bevorderd door de nieuwe werkregeling te zijner tijd ook te hanteren voor het oude bestand.

3.2. Duurzame inzetbaarheid en versterkte kwaliteit

Verbreding van de arbeidsparticipatie vergt een grotere investering in het beschikbaar menselijk kapitaal. Bij duurzame inzetbaarheid gaat het erom dat mensen over een langere periode vruchtbaar en effectief kunnen blijven deelnemen aan de arbeidsmarkt. Werknemers moeten niet alleen langer door wíllen werken, maar dat ook daadwerkelijk kunnen. Daarbij gaat het niet alleen om het klassieke arbeidsomstandighedenbeleid, maar evenzeer om het op peil houden en ontwikkelen van kennis en vaardigheden, om het bieden van perspectief op verandering van werkzaamheden, om ondersteuning bij het vinden van ander werk en om het versterken van de arbeidsmarktpositie van ouderen. Een actief loopbaanbeleid draagt bij aan meer duurzame inzetbaarheid. Dit kan alleen als ook zekerheden kunnen worden geboden die niet zozeer gekoppeld zijn aan één werkgever, maar aan arbeidsdeelname zelf. Duurzame inzetbaarheid moet ook zekerheid bieden als de baan van nu er straks niet meer is.

Duurzame inzetbaarheid speelt niet alleen bij oudere werknemers, maar begint al bij de voorbereidingen op de arbeidsmarkt (studiekeuze) en zou tijdens het gehele werkzame bestaan periodiek moeten worden gevolgd. Afspraken over duurzame inzetbaarheid zullen in de eerste plaats op de werkvloer gemaakt moeten worden: over aanpassingen van de werkplek, gezondheidsbevorderende maatregelen, om- of bijscholing of overgang naar een andere baan.

De overheid kan het beleid van werkgevers en werknemers gericht op een meer duurzame inzetbaarheid ondersteunen. Om via de arbeidsomstandigheden een positieve bijdrage te leveren aan het bereiken van een meer duurzame inzetbaarheid, wordt een aantal maatregelen overwogen: een zorgplicht voor werkgevers, een regeling voor de scholing van werknemers, een versterking van de positie van werknemers en een grotere rol voor de arbodienstverlening. Aandachtspunt is de positie van het midden- en kleinbedrijf (MKB) waar de mogelijkheden voor loopbaanbeleid beperkt zijn.

Onderwijs en scholing zijn mede van belang voor duurzaam goede kansen op de arbeidsmarkt; niet alleen scholing met het oog op de lopende werkzaamheden, maar ook met het oog op het makkelijker toegankelijk maken van een baan die niet meteen in het verlengde ligt van de oude baan. O&O-fondsen worden momenteel nog slechts beperkt ingezet voor duurzame inzetbaarheid. Een klein deel van de O&O-budgetten wordt besteed aan ontwikkeling en employability. Onderwijs en scholing zijn echter breder van belang gelet op de steeds toenemende en veranderende eisen van technische veranderingen en nieuwe vaardigheden. Met het oog daarop zal de aansluiting van onderwijs op de behoefte van de arbeidsmarkt verder verbeterd moeten worden. In dat verband is het experiment met vakscholen van belang. Een systematische doorlichting van curricula kan daarbij behulpzaam zijn.

3.3. Aanpassingsvermogen en arbeidsmobiliteit

Beleid gericht op arbeidsparticipatie alleen is niet voldoende. Mobilisatie van nu nog onbenut arbeidspotentieel biedt onvoldoende ruimte om het tekort op de arbeidsmarkt afdoende op te vangen. Arbeidsmigratie zal nodig blijven om tijdelijke knelpunten aan te pakken of kennis in te schakelen, maar biedt geen duurzame oplossing. Verbetering van het aanpassingsvermogen en de mobiliteit binnen de arbeidsmarkt zijn daarom hard nodig. Gewezen is al op de noodzaak om tijdig de juiste mensen op de juiste plek in te kunnen zetten. Bedrijven moeten in staat zijn om in een veranderende economie snel de juiste vaardigheden aan te trekken en de organisatie aan te passen.

De ontwikkelingen in de afgelopen twee jaren hebben overigens duidelijk gemaakt dat de Nederlandse arbeidsmarkt flexibeler is dan veelal werd gedacht. Bedrijven hebben hun personeelsbestand vaak snel aangepast aan de wegvallende omzet door het verminderen en soms geheel afstoten van de zogenaamde «flexibele schil» van hun productievermogen – vooral oproepkrachten en zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel). Het groeiend belang van zzp’ers op de arbeidsmarkt roept hernieuwde vragen op over de verhouding en vormgeving van fiscale subsidiëring en bescherming. De SER is gevraagd om te adviseren over de gevolgen van de toename van het aantal zzp’ers voor de structuur van de arbeidsmarkt. Door de flexibele schil, de mogelijkheid van werktijdverkorting en deeltijd-WW en de bestaande mogelijkheden van ontslag met UWV-vergunning en sociaal plan is de aanpassing van het productievermogen aan de abrupte vraag uitval op betrekkelijk soepele wijze mogelijk gebleken, zonder dat dit tot een snelle toename van werkloosheid heeft geleid.

Deze flexibiliteit van de arbeidsmarkt is echter onvoldoende. Zij biedt bedrijven de mogelijkheid om hun productieapparaat aan te passen aan veranderende omstandigheden, maar beantwoordt niet aan de behoefte van toegankelijkheid en mobiliteit van de arbeidsmarkt om te voldoen aan de verschuivende vraag naar arbeid. Ook in een veranderende economie zullen arbeid en arbeidsparticipatie in belangrijke mate bijdragen aan het bieden van bestaanszekerheid in de zin van persoonlijke ontplooiing, maatschappelijke betrokkenheid en economische zelfstandigheid. Door versterking van het aanpassingsvermogen van en de mobiliteit in de arbeidsmarkt moet aan die behoefte worden voldaan.

3.3.1. Van werk naar werk

De mobiliteit binnen de arbeidsmarkt wordt nu belemmerd door de uitgangspunten waarop de arbeidsrechtelijke bescherming van werknemers berust. Die is nog sterk gericht op bescherming bij het behouden van een baan in plaats van bescherming bij verandering van baan. De bescherming is sterk afhankelijk van het hebben van een baan en de tijd dat men daarin heeft gewerkt. Wie van baan verandert, verliest daarmee veel van de opgebouwde bescherming. Dat heeft een toenemend remmende werking op mobiliteit naarmate werknemers ouder worden of langer bij eenzelfde werkgever hebben gefunctioneerd. Het leidt ook tot een stelsel van ontslagbescherming waarbij een deel van de werknemers een ontslagvergoeding krijgt bij ontslag en een ander deel niet. Het leidt ten slotte tot een stelsel waarin alle inspanning is gericht op het voorkomen dat men zijn baan verliest, in plaats van verbetering van de kans dat men een andere baan vindt met meer perspectief.

De arbeidsmarkt van de toekomst vraagt om een samenhangende aanpak van WW en ontslagrecht zodat het geheel meer gericht wordt op van-werk-naar-werk transities. Onder druk van de crisis zijn in het afgelopen jaar samenwerkingsprojecten op gang gekomen, zoals in Hardenberg, waarin door werkgevers en werknemers wordt bezien of het mogelijk is de bescherming meer te richten op de zekerheid dat men een baan vindt, dan op de zekerheid dat men een gegeven baan behoudt. Tegen deze achtergrond wordt thans een Algemene Maatregel van Bestuur voorbereid die experimenten mogelijk maakt om werkgevers in de gelegenheid te stellen om zelf de re-integratie en bemiddeling van werk-naar-werk van met werkloosheid bedreigden ter hand te nemen. De ervaring met poortwachtercentra die functioneren bij de bemiddeling van personen met arbeidsbeperkingen kan daarbij als leidraad dienen. Voor een mogelijke toekomstige aanpassing van WW en ontslagrecht kan naar ervaringen in andere landen worden gekeken zoals het individuele «rugzak»-systeem in Oostenrijk en de transferbedrijven in Zweden.

3.3.2. Arbeidsbemiddeling

De moderne arbeidsmarkt is weinig doorzichtig; zowel voor werkgevers als werknemers. Er is inmiddels een hele bedrijfstak ontstaan voor arbeidsbemiddeling, uitzendarbeid en re-integratie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ook de publieke arbeidsbemiddeling is in de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. Het verstrekken van uitkeringen en de klassieke arbeidsbemiddeling zijn organisatorisch samengebracht, zowel op rijks- als op lokaal niveau. Daarbij hebben rijk en gemeenten de werkzaamheden thans samengebracht op circa honderd Werkpleinen, waarbij de contacten met werkgevers zijn geconcentreerd op dertig regionale Werkpleinen. Dit biedt zowel werkgevers als werknemers eenduidige aanspreekpunten als het gaat om werk en inkomen.

De volgende onderwerpen komen daarbij aan de orde:

• • Geïntegreerde dienstverlening: Om de kans op een match te vergroten is het van belang om vraag en aanbod op regionaal niveau met elkaar te verbinden en daarbij aan te sluiten bij de behoefte van werkgevers en sectoren. De vraag van werkgevers en sectoren ligt namelijk meer op het regionale dan op het lokale niveau. In de komende periode wordt daarom verder gewerkt aan het versterken van de regio, verbetering van de werkgeversdienstverlening en de samenwerking tussen partijen. Om de samenwerking te verbeteren is een Algemene Maatregel van Bestuur opgesteld waarin inzichtelijk wordt gemaakt welke taken op de Werkpleinen worden uitgevoerd en worden regels gesteld over de regionale samenwerking. De aanpak van Werkpleinen waar de samenwerking achterblijft, is als eerste een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van UWV en gemeenten. Slechts indien deze aanpak onvoldoende effect heeft, zal gebruik gemaakt kunnen worden van genoemde AMvB.

• • Re-integratie: Re-integratie is een noodzakelijk onderdeel van arbeidsbemiddeling en het vinden van werk voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Tegelijk zullen er minder middelen beschikbaar zijn voor re-integratiebeleid, zie ook paragraaf 5.2. Een hervorming daarvan dringt zich dan ook op. Een eerste mogelijkheid daarbij is een nog selectievere en meer vraaggerichte aanpak. Langs die weg zullen steeds minder personen geholpen kunnen worden. Vandaar dat bezien moet worden of in het kader van van-werk-naar-werk-trajecten de verantwoordelijkheidsverdeling heroverwogen moet worden.

• • Uitzendbureaus en arbeidsmigratie: Arbeidsmigratie kan een oplossing zijn voor knelpunten in specifieke sectoren. Uitzendbureaus vormen een belangrijke intermediair bij het inschakelen van arbeidsmigranten. Maar liefst de helft van de migranten uit de nieuwe lidstaten van de EU werkt via het uitzendbureau. Gezien de omvang van de groep is het van belang dat de regulering van deze vorm van arbeid op orde is. Het gaat daarbij onder meer over het voorkomen van illegale tewerkstelling (binnen de categorie EU-werknemers geldt dit voor Roemenen en Bulgaren) en betaling onder het minimumloon. Binnen de branche is certificering de afgelopen jaren een belangrijk instrument van zelfregulering geworden. Het kabinet ondersteunt deze zelfregulering. Per 1 januari 2010 is de inlenersaansprakelijkheid in werking getreden, waarbij een uitzendkracht de inlener aansprakelijk kan stellen voor betaling van het wettelijk minimumloon tenzij die inlener zaken doet met een gecertificeerde onderneming. Daarnaast worden op straffe van een bestuurlijke boete uitzendbureaus verplicht zich als uitzendonderneming te registeren in het handelsregister van de Kamers van Koophandel. Ook inleners die zaken doen met een niet-geregistreerd uitzendbureau krijgen een boete. Bovendien kunnen de Arbeidsinspectie en de Belastingdienst (publieke) gegevens gaan verstrekken aan private organisaties binnen de uitzendbranche, over ondernemingen die zijn beboet en/of bij wie overtredingen zijn vastgesteld.

• • Arbeid met behoud van uitkering: Aan het begin van de kabinetsperiode is een aantal nieuwe instrumenten geïntroduceerd om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de mogelijkheid te bieden om werk te aanvaarden zonder daarmee automatisch de uitkering geheel of gedeeltelijk te verliezen. Brugbanen, participatiebanen en loonkostensubsidies zijn hier voorbeelden van. Bij de invoering daarvan is voorzien in een evaluatie van de bruikbaarheid van deze instrumenten. Deze zal in de loop van 2011 verricht moeten worden.

4. Verandering, zekerheid en solidariteit

De arbeidsmarkt zal de komende jaren volop in beweging zijn als gevolg van concurrentie op internationale markten en het krimpend arbeidsaanbod in Nederland. Verandering is nodig, maar verandering vereist zekerheid en perspectief. De zekerheid dat men in tegenspoed nooit zonder middelen van bestaan aan zijn lot wordt overgelaten en het perspectief dat men van de vruchten van zijn arbeid kan genieten. Onzekerheid daarover zal mensen uiterst terughoudend maken om risico’s te nemen op de arbeidsmarkt. Mobiliteit en flexibiliteit zullen daardoor verder afnemen.

Sociale zekerheid is tot op zekere hoogte de keerzijde van arbeidsmobiliteit. Dat betekent niet dat minder zekerheid vanzelf tot meer arbeidsparticipatie en arbeidsmobiliteit leidt. De wijze waarop sociale voorzieningen en verzekeringen zijn ingericht is in hoge mate bepalend voor het effect, zoals de succesvolle overgang van WAO naar WGA in de achterliggende jaren heeft geïllustreerd.

Het stelsel van sociale zekerheid is ontstaan vanuit de gedachte dat niet arbeid maar het inkomen dat daarmee verkregen wordt de essentie is. Vandaar dat uitkeringen gericht op inkomenszekerheid centraal stonden. In de achterliggende jaren heeft een herziening plaatsgevonden vanuit het uitgangspunt dat in een veranderende economie uiteindelijk arbeid zelf de beste basis biedt voor bestaanszekerheid, maatschappelijke betrokkenheid en persoonlijke ontwikkeling. Bij die herziening stonden uitgangspunten centraal als «werk boven inkomen», «arbeidsgeschiktheid steunen in plaats van ongeschiktheid», en «wie kan, moet meedoen». Een herziening van de sociale zekerheid langs deze lijnen zal voortgezet moeten worden in het belang van de arbeidsparticipatie en de sanering van de overheidsfinanciën.

Deze andere benadering van de arbeidsmarkt ontslaat ons niet van de verantwoordelijkheid oog te hebben voor de sociale samenhang binnen de samenleving. Solidariteit zal ook in de toekomst van groot belang zijn. Hierbij kan het gaan om solidariteit op de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld tussen mensen met en zonder vast contract), mensen die wel en niet kunnen werken en in het pensioenstelsel (tussen jonge en oude generaties). Ook bestrijding van armoede en schuldhulpverlening zijn vormen van die solidariteit.

4.1. Pensioenen

De vergrijzing van de beroepsbevolking zorgt in combinatie met een stijgende levensverwachting ook voor een structurele druk op het pensioenstelsel, bovenop de druk die voortvloeit uit de financieel-economische crisis. Tegelijk neemt het handelingsvermogen van de fondsen af naarmate het aandeel van gepensioneerden op het totaal van de deelnemers toeneemt. Evenals bij de AOW zal de pensioenleeftijd omhoog moeten. Om het aanvullend pensioenstelsel bestand te maken tegen de gevolgen van de stijgende levensverwachting en tegen schokken op de financiële markten, is het daarnaast nodig om een nieuwe balans te vinden tussen ambitie, zekerheid en kosten van aanvullende pensioenen en de communicatie daarover. De Pensioenwet zal moeten worden aangepast om dit mogelijk te maken. De analyse die voortvloeit uit de begin 2010 verschenen rapporten van de commissies Goudswaard (toekomstbestendigheid pensioenstelsel) en Frijns (beleggingsbeleid pensioenfondsen) alsmede de evaluatie van het FTK (Financieel Toetsingskader), laten zien dat de urgentie van de problematiek zodanig is dat op korte termijn een start moet worden gemaakt met het toekomstbestendig maken van het tweedepijlerpensioen.

Inmiddels hebben sociale partners in het Pensioenakkoord voorjaar 2010 overeenstemming bereikt over aanpassingen van het pensioenstelsel. Indien dit akkoord wordt overgenomen zal de pensioenwetgeving moeten worden gewijzigd en zal tevens het Witteveenkader worden bezien. Voorts zal het FTK moeten worden bezien in relatie tot de conclusies van de evaluatie daarvan en wijzigingen waartoe sociale partners in hun akkoord hebben besloten.

4.2. Uitkeringen

Verhoging van de arbeidsparticipatie vraagt om activering van zo veel mogelijk mensen. Ook voor uitkeringsgerechtigden moet het financieel interessant zijn om vanuit een uitkering te gaan werken. Op dit punt is sprake van een probleem dat de komende jaren steeds groter wordt als gevolg van een verschil tussen de fiscale regelgeving en de normen voor de minimumuitkeringen. Voor mensen die werken wordt de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting in de fiscale regelgeving vanaf 2009 in 15 jaar afgebouwd naar nul. Voor niet-werkenden gebeurt dit nog niet waardoor feitelijk een «uitkeringssubsidie» ontstaat. Zonder ingrijpen wordt de minimumuitkering voor echtparen hoger dan het minimumloon. Dit zou betekenen dat zij erop achteruit gaan als zij gaan werken.

4.3. Loonontwikkeling en koopkracht

De economische crisis raakt ook de loonontwikkeling en het koopkrachtbeeld. Was in 2009, het eerste crisisjaar, het koopkrachtbeeld nog overwegend positief, in 2010 en 2011 zien we voor de meeste groepen een lichte verslechtering van het koopkrachtbeeld. Het overwegend negatieve koopkrachtbeeld in 2011 wordt deels veroorzaakt doordat de loonontwikkeling niet boven de inflatie uitkomt. Door de economische crisis en de opgelopen werkloosheid, is de loonontwikkeling gematigd geweest. Een verantwoorde matiging van de loonontwikkeling blijft essentieel voor het herstel van de economie. Een gematigde loonontwikkeling getuigt ook van solidariteit met gepensioneerden, uitkeringsgerechtigden en de publieke sector. De koopkracht van ouderen met aanvullend pensioen wordt beïnvloed door het achterwege blijven van indexering van aanvullende pensioenen. Tenslotte zijn de zorgpremies gestegen als gevolg van stijgende zorgkosten. Om ouderen met een aanvullend pensioen tegemoet te komen is de ouderenkorting verhoogd. Verder hebben werkenden baat bij een verhoging van de arbeidskorting. Tenslotte wordt de koopkrachtachteruitgang van huishoudens met kinderen en een inkomen tot 1,5 keer modaal gedempt door een verhoging van het kindgebonden budget. Voor gebruikers van kinderopvang staat hier wel een verlaging van de kinderopvangtoeslag tegenover.

4.4. Transitie BES

Per 10 oktober 2010 houden de Nederlandse Antillen op te bestaan en maken Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) als openbare lichamen (bijzondere gemeenten) deel uit van het Nederlands staatsbestel. Vanaf 10-10-10 neemt de SZW-unit van de Rijksdienst Caribisch Nederland, onder directe verantwoordelijkheid van de minister, de uitvoering van een aantal SZW-taken (verstrekken uitkeringen, inspecties, afgifte tewerkstellingsvergunningen) ter hand. De regelingen, zoals de AOV (vergelijk AOW), Onderstand (vergelijk Bijstand) en Tewerkstellingsvergunningen sluiten nauw aan bij de Antilliaanse regelingen. Van belang is dat de BES eilanden de komende jaren zich verder sociaal-economisch ontwikkelen. Dat zal ook de nodige aandacht van SZW krijgen.

5. Van lange naar korte termijn

5.1. Crisismaatregelen afbouwen en integreren

Het kabinet heeft sinds het moment dat de gevolgen van de crisis in Nederland voelbaar werden, op iedere fase ingespeeld met maatregelen gericht op de in die fase zich voordoende problematiek. In een eerste fase waren dat conserverende maatregelen gericht op het voorkomen van overhaaste reacties die een neerwaartse spiraal in gang zouden kunnen zetten: verlenging hersteltermijn pensioenfondsen, werktijdverkorting en regionale mobiliteitscentra. De maatregelen in een tweede fase waren gericht op het doorkomen van een periode van onzekerheid: deeltijd-WW, extra middelen voor de aanpak van jeugdwerkloosheid en schuldhulpverlening, ondersteuning van omscholing en certificering van verworven vaardigheden. Nu de bedrijvigheid zich herstelt, dienen conserverende maatregelen te worden afgebouwd en maatregelen die mobiliteit ondersteunen te worden ingevlochten in het normale functioneren van de arbeidsmarkt.

• • Deeltijd-WW: Bij ministerieel besluit van 24 maart 2010 (Staatscourant, nr. IVV/I/2010/5660) is vastgelegd op welke wijze de sinds 2009 bestaande regeling voor deeltijd-WW wordt afgesloten. Deze regeling heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het beperken van de stijging van de werkloosheid. Nieuwe aanvragen kunnen nog steeds worden ingediend. De uiterste datum dat mensen uit de deeltijd-WW moeten verandert niet en blijft 1 juli 2011. Het pleidooi om de deeltijd-WW als instrument wettelijk te regelen, miskent dat de bevoegdheid nu al in de wet bestaat. Daar heeft het kabinet gebruik van gemaakt.

• • Sectorfondsen WW: De eerste zes maanden WW worden gefinancierd uit de sectorale fondsen. De economische crisis heeft geleid tot hoge werkloosheidslasten in bepaalde sectoren, zoals de bouw en de zakelijke dienstverlening. Dit leidt tot hoge premielasten in die sectoren die het zwaarst getroffen zijn. In 2010 zijn twee maatregelen genomen om dit effect te verlichten; de termijn voor inlopen van vermogenstekorten is incidenteel verlengd van drie tot vijf jaar en de lastenplafonds waarboven sectorale lasten landelijk worden verevend zijn verlaagd. Dit jaar is de structurele mogelijkheid gecreëerd om de termijn te verlengen die staat voor het inlopen van tekorten van drie tot vijf jaar. Met het oog op de premielasten zal deze mogelijkheid in 2011 worden benut. Een daartoe strekkend besluit is inmiddels gepubliceerd. Voorts is besloten om ook voor 2011 de werkloosheidslasten van de sectorfondsen te maximeren op een lager niveau.

• • Mobiliteitscentra: Begin 2009 zijn op de dertig Werkpleinen mobiliteitscentra ingericht voor onmiddellijke hulp bij (dreigend) ontslag, waarin UWV, uitzendbureaus, ROC’s, en werkgevers samenwerken. Deze centra hebben een wezenlijke functie bij snelle preventieve arbeidsbemiddeling. Van maart 2009 tot en met mei 2010 zijn er 141 000 mensen binnen drie maanden nadat zij werkloos werden aan het werk geholpen en is voor 18 000 werknemers die met ontslag bedreigd werden, nieuw werk gevonden. De activiteiten van deze centra zullen worden voortgezet binnen de organisatie van de Werkpleinen.

• • Kleine baantjes: Ter ondersteuning van de bestrijding van de jeugdwerkloosheid heeft het kabinet een tijdelijke premievrijstelling voor zogenaamd «kleine baantjes» vastgesteld. Deze geldt slechts voor 2010 tenzij voor 2011 een voorstel voor verlenging is ingediend. De middelen voor 2011 zijn beschikbaar voor kleine banen of een alternatieve regeling aan de inkomstenkant van de begroting. Op dit moment wordt de bestaande regeling geëvalueerd.

• • Jeugdwerkloosheid: Het kabinet heeft € 250 mln uitgetrokken voor de bestrijding van jeugdwerkloosheid in de periode 2009–2011. Uit de werkgelegenheidscijfers blijkt dat de werkloosheid onder jongeren in de afgelopen maanden stabiel is gebleven en niet buitengewoon is opgelopen. Onder meer via de Wet investeren in jongeren (WIJ) blijft jeugdwerkloosheid aandacht houden. Voor de aanpak van jeugdwerkloosheid is het nodig dat beleid en uitvoering op het terrein van zorg, school en werk goed op elkaar zijn afgestemd. Om die reden vindt de aanpak van jeugdwerkloosheid plaats in nauwe samenwerking met de Minister van Jeugd en Gezin en de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

• • Schuldhulpverlening: Een voorstel voor een wettelijke regeling van de schuldhulpverlening is bij de Tweede Kamer aanhangig gemaakt.

• • Omscholingsbonus/EVC: In het kader van de crisis heeft het kabinet scholingsmaatregelen getroffen om werknemers die met ontslag zijn bedreigd van werk naar werk te helpen. Het gaat hier om de omscholingsbonus en de maatregel EVC. Deze specifieke maatregelen lopen per 31 december 2010 af. Het beroep op deze crisisregelingen is tot nu toe beperkt.

5.2. Begroting 2011

De overheidsfinanciën moeten snel weer op orde komen en we moeten de arbeidsmarkt klaar maken voor de toekomst door ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk werknemers blijvend inzetbaar zijn. Die twee uitdagingen staan niet los van elkaar, maar versterken elkaar. Een aanpassing van regelingen op de arbeidsmarkt kan zowel de flexibiliteit van de arbeidsmarkt vergroten als de overheidsfinanciën verbeteren. In deze begroting worden enkele eerste stappen gezet die passen in een hervormingsagenda voor de toekomst. Daarmee worden tevens de budgettaire tegenvallers op de eigen begroting opgelost.

Ten opzichte van de begroting 2010 is sprake van een aantal tegenvallers die met maatregelen budgettair worden opgevangen. De totale omvang loopt op van € 0,3 mld in 2010 en € 0,4 mld in 2011 naar € 0,5 mld in 2012, 2013 en 2014. In 2015 loopt de problematiek licht af. De problematiek wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een tegenvaller in de WAO en de WIA. De achtergrond hiervan is divers. Het gaat zowel om een tegenvallende uitstroom uit de WAO, hogere instroom in de WIA als om een hoger aantal herlevingen (oude rechten) in de WAO. Daarnaast zorgt de hogere levensverwachting voor een extra toename van de AOW-uitgaven. Deze tegenvaller neemt toe over de jaren. Naast de uitvoeringstegenvallers is de begroting van SZW geconfronteerd met een besparingsverlies door het vervallen van de invoering van de leeftijdsgrens in de AOW-partnertoeslag.

Ter compensatie van de genoemde uitvoeringstegenvallers is gezocht naar maatregelen die een zo beperkt mogelijke invloed hebben op de koopkracht en die de participatiedoelstelling van het kabinet niet schaden. Dit heeft geleid tot vier maatregelen die in deze begroting zijn opgenomen. Daarnaast is een besparing gerealiseerd door een aantal technische maatregelen, zonder rechtstreeks gevolg voor burgers en bedrijven. In onderstaande toelichting wordt afgezien van de maatregelen die rijksbreed zijn getroffen ter verbetering van de overheidsfinanciën (inhouden loonbijstelling 2010, doelmatigheidskorting).

• 1. Vervanging AOW-tegemoetkoming door koopkrachttegemoetkoming

  Het kabinet is voornemens de AOW-tegemoetkoming per 2011 af te schaffen en te vervangen door een koopkracht-tegemoetkoming voor oudere belastingplichtigen. Hiervoor wordt de Mogelijkheid koopkrachttegemoetkoming oudere belastingplichtigen (MKOB) ingesteld. De AOW-tegemoetkoming is in 2005 ingesteld ter reparatie van nadelige koopkrachteffecten in de fiscale sfeer voor pensioengerechtigden woonachtig in Nederland. Door de koppeling aan de AOW werd de tegemoetkoming echter ook geëxporteerd naar het buitenland. De nieuwe koopkrachttegemoetkoming wordt alleen gericht op Nederlands belastingplichtigen. De besparing als gevolg van de kleinere doelgroep bedraagt na aftrek van de extra uitvoeringskosten € 105 mln in 2011 oplopend tot € 120 mln in 2015 (artikel 49 en 50).

• 2. Reductie re-integratiebudgetten

  De re-integratiebudgetten van UWV en gemeenten worden met ingang van 2012 met € 190 mln gekort. Door nadere keuzes te maken kunnen de re-integratiemiddelen selectiever en meer vraaggericht worden ingezet. In de begroting 2010 is vanuit die gedachte reeds een eerste korting toegepast. Deze korting wordt in 2012 geïntensiveerd (artikel 47).

• 3. Korting Wsw-budget

  In de afgelopen jaren heeft er een geleidelijke verandering plaats gevonden in de voorziening van sociale werkplaatsen. Eerst in 1998 met de herziening van de doelgroep en recentelijk met de modernisering waarbij meer wordt ingezet op begeleid werken. De komende jaren zullen nog verdere stappen gezet moeten worden om met minder geld meer mensen bij een regulier bedrijf aan de slag te helpen. Belemmeringen moeten worden weggenomen. Als het gaat om de omvang van het budget zien we dat de oude doelgroep Wsw’ers (voor 1998, met een hoger salaris dan de personen die nu instromen) steeds kleiner wordt, waardoor de gemiddelde loonkosten afnemen. Daarnaast heeft de SW-sector de afgelopen jaren een hoger percentage loonbijstelling ontvangen dan de stijging van de gemiddelde loonkosten van Wsw-werknemers. Gelet op deze ontwikkelingen wordt een korting toegepast op het budget voor het realiseren van aangepaste arbeid. Dit leidt samen tot een besparing van € 120 mln (artikel 48).

• 4. Verlaging tegemoetkomingen oudere belastingplichtigen, nabestaanden en arbeidsongeschikten

  De tegemoetkomingen voor oudere belastingplichtigen (MKOB), nabestaanden (Anw) en arbeidsongeschikten (WAO, WIA, WAZ en Wajong) worden met ingang van 2011 met € 14 op jaarbasis verlaagd. Dit leidt tot een besparing van € 54 mln in 2011 oplopend naar € 58 mln in 2015. In de begroting 2010 was reeds besloten de tegemoetkomingen tot en met 2011 niet te laten meestijgen met de inflatie (art. 46, 49 en 50).

• 5. Extra korting AOW-partnertoeslag

  In de begroting 2010 is reeds aangekondigd dat de hoogte van de AOW-partnertoeslag per 2011 met 6% wordt verlaagd. Naar aanleiding van het vervallen van de invoering van een leeftijdsgrens in de partnertoeslag is besloten de korting te verhogen van 6% naar 8%. Dit is reeds eerder aan de Tweede Kamer gemeld (zie de brief aan de Kamer, Tweede Kamer, Vergaderjaar 2009–2010, 29 389, nr. 25). Dit levert een extra besparing van op van € 35 mln oplopend naar € 50 mln (artikel 49).

• 6. Technische maatregelen

  Ten slotte is nog een pakket van technische maatregelen getroffen, waarmee een besparing is gerealiseerd van € 100 mln in 2010, aflopend naar € 50 mln in de jaren 2011–2013. Het betreft een optelling van de inzet van de eindejaarsmarge, onderuitputting in eerdere beleidsclaims en kleinere regelingen en de vrijval van gereserveerde middelen.

2.2: BELEIDSARTIKELEN

Cluster arbeidsmarkt

Het cluster arbeidsmarkt bevat de beleidsartikelen die betrekking hebben op het functioneren van de arbeidsmarkt. Het cluster bestaat uit de beleidsartikelen «Inkomensbeleid», «Arbeidsparticipatie», «Arbeidsverhoudingen», «Gezond en veilig werken» en «Pensioenbeleid».

Arbeidsparticipatie is één van de speerpunten van het beleid. Maatregelen om de arbeidsparticipatie te bevorderen richten zich zowel op de gehele werkende bevolking als op specifieke groepen, bijvoorbeeld ouderen.

Het beleid op het terrein van de arbeidsverhoudingen is gericht op een goed functionerend stelsel van overleg tussen de sociale partners onderling en met de overheid, waarbij een adequaat niveau van arbeidsrechtelijke bescherming voor werknemers wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en met de eigen verantwoordelijkheid van sociale partners voor de arbeidsvoorwaardenvorming. De minister is daarbij verantwoordelijk voor vormgeving en onderhoud van de stelsels voor zelfregulering door sociale partners, een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming, verlofregelingen en gelijke behandeling bij arbeid, en waar relevant de bevordering van de naleving daarvan.

In artikel 44 komen arbeidsomstandigheden en verzuim aan de orde. Ook hier is een belangrijke taak weggelegd voor werknemers en werkgevers zelf. Zij zullen het arbeidsomstandighedenbeleid moeten uitvoeren.

Het artikel «Pensioenbeleid», ten slotte, behandelt de tweede pijler van het Nederlandse pensioenstelsel, de collectieve pensioenregelingen. Het beleid is erop gericht de houdbaarheid en het bereik van deze pensioenen te vergroten. Daarnaast is een grotere kennis van deelnemers over het eigen pensioen van belang.

41 Inkomensbeleid

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling

Een evenwichtige inkomensontwikkeling bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand houden en verbeteren.

Bij het inkomensbeleid speelt constant een afweging tussen het streven naar een evenwichtige inkomensontwikkeling, de bestrijding van de armoedeval en het streven naar evenwichtige overheidsfinanciën. Een maatregel die één doelstelling dichterbij brengt, leidt er vaak toe dat een andere doelstelling lastiger bereikbaar wordt. Verkleining van de werkloosheidsval impliceert bijvoorbeeld dat de koopkrachtontwikkeling van werkenden en uitkeringsgerechtigden uit elkaar gaan lopen. Een verhoging van de arbeidskorting versterkt de arbeidsmarktprikkels, maar heeft budgettaire gevolgen.

De minister is verantwoordelijk voor:

• • het volgen en beoordelen van de inkomensontwikkeling van burgers door middel van standaard koopkrachtcijfers en armoedevalcijfers en indien mogelijk en wenselijk corrigerend optreden;

• • het in kaart brengen en beoordelen van de gevolgen van het geheel aan beleidsvoorstellen voor het koopkrachtbeeld en de armoedeval.

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• • de financieel-economische situatie en daarmee de mogelijkheden om negatieve effecten te compenseren;

• • algemene factoren zoals loon- en prijsontwikkeling.

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• • een evenwichtige inkomensontwikkeling tot stand komt, met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens;

• • de arbeidsparticipatie wordt gestimuleerd.

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen geformuleerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de indicatoren voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling

De programma-uitgaven in dit artikel betreffen hoofdzakelijk onderzoeksbudgetten. Van deze budgetten is voor 2011 reeds 10% juridisch verplicht.

1 Het bereiken van een zo evenwichtig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling

Te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

• – Generiek koopkrachtbeeld in de vorm van een standaard koopkrachtoverzicht;

• – Specifieke inkomenseffecten van afzonderlijke maatregelen die niet in het generieke koopkrachtbeeld tot uitdrukking komen. Een overzicht van deze maatregelen is in bijlage 6.4 (inkomensbeleid) opgenomen.

• – Beoordelen van de inkomenseffecten van beleid en zo mogelijk corrigerend optreden. In 2011 spelen de volgende voor het algemene inkomensbeeld relevante maatregelen:

  • • Zowel actieven als inactieven hebben voordeel van de verlaging van het tarief van de eerste belastingschijf met 0,45%-punt. Inactieven en actieven hebben ook voordeel van het verlengen van de eerste, tweede en derde belastingschijf met respectievelijk € 300, € 250 en € 450.

  • • Werkenden hebben voordeel van het verhogen van de arbeidskorting. De arbeidskorting stijgt voor lage en middeninkomens met € 75 en voor hogere inkomens met € 55.

  • • De koopkracht van alleenstaande ouders wordt negatief beïnvloed door een verlaging van de alleenstaande ouderkorting met € 20.

  • • Gezinnen met kinderen hebben nadeel van het niet indexeren van de bedragen van het kindgebonden budget en de kinderbijslag. Gezinnen met meerdere kinderen hebben voordeel van de verhoging van de bedragen van het kindgebonden budget vanaf het tweede kind. Het bedrag van het tweede kind stijgt met € 177 naar € 488 in 2011. Voor het derde, vierde, vijfde en het zesde en volgende kind bedraagt de verhoging respectievelijk € 203, € 199, € 152 en € 51. Vanwege de inkomensafhankelijkheid van de regeling hebben hogere inkomens geen voordeel van deze intensivering.

  • • Gezinnen met kinderen die gebruik maken van kinderopvang hebben nadeel van de bezuinigingen in de kinderopvangtoeslag. Het precieze effect op de koopkrachtontwikkeling is afhankelijk van de persoonlijke situatie (waaronder betaalde uurprijs en aantal gebruikte uren kinderopvang) en komt gemiddeld uit op – 1% tot – 1¼%.

  • • Alleenverdieners hebben nadeel van het afbouwen van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. In 2011 wordt de overdraagbaarheid met 6 2/3% beperkt, dit komt overeen met een bedrag van € 133. Alleenverdieners met een partner geboren voor 1972 of met kinderen tot 6 jaar hebben geen last van deze maatregel.

  • • Ouderen hebben per saldo voordeel van de verhoging van de ouderenkorting met € 50 en de verlaging van de tegemoetkoming voor oudere belastingplichtigen (MKOB, voorheen AOW-tegemoetkoming) met € 14. Vanwege de verzilveringsproblematiek profiteren niet alle ouderen (volledig) van de verhoging van de ouderenkorting.

• – Monitoren van de loonontwikkeling, de inflatie, zorgpremies en de pensioenpremies:

  • • De contractlonen stijgen volgens de raming gemiddeld met 1½% in 2011;

  • • Het wettelijk minimumloon stijgt met 1¼%;

  • • De consumentenprijzen stijgen met 1½%;

  • • De nominale zorgpremie stijgt met gemiddeld € 104 van € 1 107 naar € 1 211;

  • • De inkomensafhankelijke bijdrage voor de ZVW stijgt van 7,05% in 2010 naar 7,75% in 2011;

  • • Aanvullende pensioenen worden gemiddeld genomen niet geïndexeerd;

  • • De gemiddelde pensioenpremie (werknemersdeel) stijgt van 3½% in 2010 naar 3¾% in 2011.

De verschillende inkomensgroepen, met bijzondere aandacht voor groepen met weinig perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten)premies en kinderbijslag.

Het standaardkoopkrachtbeeld voor 2011 laat een beeld zien waarin de meeste huishoudens een geringe koopkrachtdaling hebben. De mediane koopkracht ligt volgens het CPB op – ¼%. Deze negatieve koopkrachtontwikkeling wordt deels veroorzaakt doordat de loonontwikkeling niet boven de inflatie uitkomt. Daarnaast stijgen in 2011 de zorgpremies. Hoewel het compenserende koopkrachtpakket het koopkrachtverlies beperkt, heeft een deel van de huishoudens een (geringe) negatieve koopkrachtontwikkeling. De spreiding rond de mediaan hangt verder samen met de gevolgen van al eerder ingezet beleid zoals het beperken van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting, het inkomensafhankelijker maken van de arbeidskorting en het intensiveren van het kindgebonden budget. De koopkrachtontwikkeling van ouderen met een aanvullend pensioen wordt negatief beïnvloed doordat het aanvullende pensioen gemiddeld genomen niet wordt geïndexeerd.

In bijlage 6.4 (inkomensbeleid) wordt nader ingegaan op de omvang en spreiding in de koopkrachteffecten als gevolg van de niet in het generieke beeld opgenomen maatregelen.

2 In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Bijdragen aan een activerend inkomensbeleid.

Armoedevaltoets, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval.

In 2011 spelen de volgende maatregelen die van belang zijn voor de armoedeval:

Negatieve effecten

• • Er zijn negatieve effecten op de armoedeval (zowel de werkloosheidsval, de herintredersval als de deeltijdval) bij huishoudens met kinderen als gevolg van de bezuiniging op de kinderopvangtoeslag. Huishoudens met kinderen die naar de kinderopvang gaan moeten immers meer betalen voor extra uren kinderopvang. Voor alleenstaande ouders die vier dagen gaan werken op minimumloonniveau neemt hierdoor de inkomensachteruitgang bij het aanvaarden van werk toe.

• • Ook zijn er negatieve armoedevaleffecten voor huishoudens met kinderen als gevolg van de verhoging van de bedragen in het kindgebonden budget voor tweede en volgende kinderen. Door de verhoging van de bedragen kunnen huishoudens een hoger bedrag aan kindgebonden budget verliezen bij een stijging van het inkomen. Dit speelt vooral in het geval van herintreding of extra uren werken door de minstverdienende partner.

• • Daarnaast hebben de stijging van de nominale zorgpremie – met hieraan gekoppeld een stijging van de zorgtoeslag – en de stijging van de inkomensafhankelijke bijdrage voor de ZVW negatieve effecten op de armoedeval. Dit beïnvloedt met name de herintredersval en de deeltijdval.

• • De daling van de alleenstaande ouderkorting met € 20 heeft een negatief effect op de werkloosheidsval voor alleenstaande ouders.

Positieve effecten

• • Er zijn positieve effecten op de armoedeval (zowel werkloosheidsval, herintredersval als deeltijdval) als gevolg van de verlaging van het tarief van de eerste belastingschijf met 0,45%-punt en als gevolg van de verlenging van de lengtes van de eerste, tweede en derde belastingschijf met respectievelijk € 300, € 250 en € 450. Belastingplichtigen komen hierdoor minder snel in een hogere schijf met bijbehorend hoger tarief terecht.

• • Verder zijn er positieve effecten op de armoedeval (zowel werkloosheidsval, herintredersval als deeltijdval) als gevolg van de stijging van de arbeidskorting voor inkomens tot ca. € 43 000 met € 75 en voor hogere inkomens met € 55.

• • Ook het verhogen van de eigen bijdrage in de huurtoeslag heeft positieve effecten. Huishoudens krijgen hierdoor minder huurtoeslag en verliezen ook minder huurtoeslag bij een hoger inkomen.

• • Positieve effecten zijn er ten slotte voor de herintredersval en de deeltijdval als gevolg van de afbouw van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. Door de afbouw van overdraagbaarheid kan de algemene heffingskorting in mindere mate overgedragen worden aan de alleenverdiener dan wel meestverdienende partner. De algemene heffingskorting wordt alleen volledig ontvangen wanneer de niet-werkende of minstverdienende partner (meer) gaat werken.

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Tabel 41.3 presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. De werkloosheidsval geeft de inkomensvooruitgang aan bij het aanvaarden van werk vanuit een bijstandsuitkering. De herintredersval is de inkomensvooruitgang bij het aanvaarden van werk door de niet-werkende partner. De deeltijdval wordt gemeten als de inkomensvooruitgang bij één dag extra werken door de minstverdienende partner.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

De beleidsdoorlichting van artikel 41 is vergeleken met de begroting van vorig jaar iets verlaat van 2010 naar 2011. De reden hiervoor is dat hierdoor kan worden aangesloten bij nieuwe beschikbare databestanden van het CBS.

42 Arbeidsparticipatie

Zorgdragen voor een toename van de arbeidsparticipatie

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden in de beroepsbevolking (verder) toeneemt, creëert SZW via wet- en regelgeving, ondersteuning van gemeenten, aansturing van uitvoeringsinstanties en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren. Deze voorwaarden hebben in hun samenhang betrekking op het verbeteren van de concurrentiekracht van de Nederlandse economie, het verhogen van het scholingsniveau van de beroepsbevolking en het bevorderen dat alle groepen van de samenleving op de arbeidsmarkt kunnen participeren.

Bruto arbeidsparticipatie

Onder bruto arbeidsparticipatie wordt verstaan het aantal mensen met een baan of direct beschikbaar voor een baan van minimaal 12 uur per week als percentage van de bevolking van 20–64 jaar. Anders dan bij de netto arbeidsparticipatie (zie tabel 42.7) worden bij de bruto arbeidsparticipatie de werklozen meegeteld.

In het beleidsprogramma van het Kabinet Balkenende IV is het streven geformuleerd om in 2016 een bruto arbeidsparticipatie van 80% te bereiken. In de periode 2007 tot 2011 zou een belangrijke stap in die richting moeten worden gezet. Voor de tussenliggende jaren zijn geen streefwaarden afgesproken. De realisatie van de doelstelling is vanaf 2009 tijdelijk beïnvloed door de recessie. In 2009 lag de bruto arbeidsparticipatie op 76%. Het CPB heeft in de MEV geraamd dat de bruto participatiegraad in 2010 en 2011 niet verder stijgt. Dit tijdelijke effect wordt veroorzaakt doordat mensen zich vanwege de conjuncturele situatie terugtrekken van de arbeidsmarkt. Het is de verwachting dat na de crisis de participatiegraad verder zal doorgroeien.

In het kader van de nieuwe «Europa 2020 strategie» is een EU-brede doelstelling op het gebied van participatie afgesproken van 75% in 2020 (netto arbeidsparticipatie 20–64 jarigen van minimaal 1 uur per week). De hiervan voor Nederland af te leiden doelstelling voor 2020 zal door het nieuwe kabinet worden vastgesteld.

200 000 mensen extra aan de slag

Met de 200 000 doelstelling van het kabinet Balkenende IV wordt beoogd om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Het gaat het om de volumedaling van werkloosheids-, arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen in 2011 ten opzichte van 2007. Als gevolg van de economische crisis is het aantal mensen met een werkloosheidsuitkering sterk gestegen. Het is daardoor zeker dat de 200 000 doelstelling niet wordt gehaald.

Budgettaire gevolgen van beleid

Scholing en EVC (Erkenning van Verworven Competenties)

De in het kader van de economische crisis getroffen tijdelijke arbeidsmaatregelen, omscholingsbonus en EVC-trajecten worden ultimo 2010 beëindigd.

Stimulering arbeidsparticipatie

In aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid is besloten tot het uitvoeren van een aantal aanvullende acties om de arbeidsparticipatie te vergroten. Hiervoor is in 2011 een budget van circa € 14,6 mln beschikbaar. Dit budget zal onder meer worden ingezet voor de Tijdelijke subsidieregeling raakvlak onderwijs en arbeidsmarkt (amendement van Hijum, TK 2007/2008, 31 200 XV, nr. 22) en voor projecten uit het interdepartementale programma «Iedereen Doet Mee nieuwe stijl» (N-IDM programma). Dit programma heeft tot doel de arbeidsdeelname van jongeren met een beperking te bevorderen door een integrale interdepartementale agenda gericht op de samenhang van regelingen in de zorg, op school en op het werk.

Daarnaast hebben de 18 gemeenten met aandachtswijken en het UWV de afgelopen jaren (2008–2010) op wijkniveau samengewerkt met als doel het arbeidspotentieel vanuit de wijken aan werk te helpen. In 2010 hebben SZW, WWI, Divosa en UWV gezamenlijk een quick scan uit laten voeren en is naar aanleiding daarvan een handreiking opgesteld. In 2011 zal deze aanpak en de verduurzaming verder gevolgd worden.

Jeugdwerkloosheid

Voor de bestrijding van de jeugdwerkloosheid is in 2011 een bedrag van € 27 mln beschikbaar voor de financiering van het «Actieplan Jeugdwerkloosheid»:

• • Voor het uitvoeren van de per regio gemaakte convenantafspraken (zoals bijvoorbeeld het plaatsen van een jongere op een baan, stageplek of leerwerktraject) is € 23 mln beschikbaar;

• • Voor het UWV-matchingsoffensief is € 3 mln beschikbaar, onder meer bedoeld voor de creatie van nieuwe banen voor hoger opgeleide schoolverlaters, die andere jongeren begeleiden naar werk;

• • Verder is € 1 mln beschikbaar voor aanvullende activiteiten door het projectteam Jeugdwerkloosheid.

Ook in 2011 zal in samenwerking met de collegadepartementen die zich focussen op het thema «jeugd» de jeugdwerkloosheid nauwlettend worden gevolgd.

Overig

Dit betreft beleidsondersteunende onderzoeken op het gebied van arbeidsparticipatie.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op de bestuurlijke boetes in het kader van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Afdrachtvermindering onderwijs (WVA)

In tabel 42.3 is het volledige budgettair beslag van de afdrachtvermindering onderwijs gepresenteerd. De meeste onderdelen daarvan vallen onder de beleidsverantwoordelijkheid van het Ministerie van OCW (duale opleidingen). De WVA-startkwalificatie, waar SZW gezamenlijk met OCW voor verantwoordelijk is, is een onderdeel van de afdrachtvermindering onderwijs. Dit betreft een fiscale faciliteit voor werkgevers van werknemers die scholing volgen die gericht is op het behalen van het startkwalificatieniveau. De werkgever moet om voor deze regeling in aanmerking te kunnen komen over een verklaring van het UWV-WERKbedrijf beschikken dat de werknemer voor aanvang van de scholing een werkloze is of een voormalig werkloze is die uitsluitend als gevolg van deelname aan een re-integratietraject van een gemeente of het UWV niet langer een werkloze is. Een ander onderdeel waar SZW gezamenlijk met OCW voor verantwoordelijk is, is de afdrachtvermindering voor werkgevers die een werknemer in dienst hebben die een EVC-procedure volgt bij een erkende EVC-aanbieder. Hierbij geldt de voorwaarde dat de werkgever de kosten van de EVC-procedure voor zijn rekening neemt.

Arbeidskorting voor ouderen en Doorwerkbonus

Startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid

De startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid stimuleert gedeeltelijk arbeidsongeschikten een eigen onderneming te starten om op deze wijze (gedeeltelijk) in het eigen inkomen te kunnen voorzien.

Premievrijstelling- en premiekorting oudere werknemers

De premievrijstelling oudere werknemers wordt vanaf 1-1-2009 langzaam afgebouwd en vervangen door een premiekortingsregeling. In het wetsvoorstel Premiekorting oudere werknemers is een premiekorting geregeld voor het in dienst nemen van uitkeringsgerechtigden van 50 jaar en ouder en voor het in dienst houden van werknemers in de leeftijd 62 jaar en ouder.

Premiekorting arbeidsgehandicapten (zie ook artikel 47)

Het in dienst nemen of houden van gedeeltelijk arbeidsgeschikten geeft de werkgever recht op een premiekorting (artikel 49, eerste lid, onderdeel d, Wet financiering sociale verzekeringen (Wfsv)) op zijn af te dragen premies werknemersverzekeringen van maximaal € 2 042 per jaar. Deze premiekorting geldt onder meer voor de werknemers die recht hebben op een WIA-uitkering of een Wajonguitkering, voor werknemers met een indicatiebeschikking als bedoeld in artikel 11 Wet sociale werkvoorziening en voor werknemers die volgens de CWI een structurele functionele beperking hebben waarbij de gemeente verantwoordelijk is voor ondersteuning bij het vinden van werk.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2011

OD 3 Juridisch verplicht

In het kader van de aanpak Jeugdwerkloosheid zijn met 30 regio’s convenanten gesloten. Voor het uitvoeren van de gemaakte afspraken in de convenanten worden financiële middelen aan de regio’s beschikbaar gesteld.

OD 3 Beleidsmatig gereserveerd

Op verzoek van de Tweede Kamer wordt uitvoering gegeven aan een 4-jarige subsidieregeling voor jongeren op het gebied van aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Verder worden gelden beschikbaar gesteld voor projecten uit het interdepartementale programma «Iedereen Doet Mee nieuwe stijl».

1 Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. Een indicatie hiervan wordt gegeven door de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied.

Beheersing van belastingen en premies die ten laste komen van het arbeidsinkomen. Hiermee wordt voorkomen dat belasting- en premiedruk worden afgewenteld en tot hogere arbeidskosten leiden.

De doelgroepen zijn zowel burgers als bedrijven.

Arbeidskosten

De relatieve ontwikkeling van de arbeidskosten verbetert indien de arbeidskosten per eenheid product van de Nederlandse industrie minder stijgen of meer dalen dan die van de euroconcurrenten (Euroconcurrenten zijn alle landen binnen de Europese Unie die de Euro als munteenheid hanteren). De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product in de industrie wordt in belangrijke mate bepaald door de contractlonen die de sociale partners in vrije loononderhandelingen overeenkomen. Als gevolg van de wegvallende vraag door de economische crisis zijn de arbeidskosten per eenheid product in zowel Nederland als in de rest van Europa in 2009 gestegen. De stijging is in Nederland echter beperkter dan in andere landen. In 2010 en 2011 trekt zowel de productie als de loonkosten weer aan. Het sterke herstel van de productie zorgt in 2010 voor een forse daling van de arbeidskosten per eenheid product. In 2011 stijgen de productiviteit en lonen in ongeveer gelijke mate. Bij de euroconcurrenten zien we een vergelijkbaar, maar vertraagd patroon. In vergelijking met de euroconcurrenten is er in Nederland een relatiee daling van de arbeidskosten in 2010 met 0,25% en in 2011 een relatieve stijging met 0,75%.

Wig

De gemiddelde wig op het inkomen uit arbeid (het verschil tussen loonkosten en het netto loon als percentage van de loonkosten) is een goede indicator van de lastendruk zoals werkgevers en werknemers die ervaren. De veranderingen in het stelsel van belastingen en premies komen daarin goed traceerbaar tot uitdrukking. Het CPB gebruikt de indicator bij het opstellen van de loonramingen. De wig op het arbeidsinkomen is in 2009 afgenomen tot 42,2%. De wig wordt voor een deel bepaald door externe factoren. Zo zal mede als gevolg van de stijging van de ziektekostenpremies de wig op het arbeidsinkomen in 2010 toenemen tot 43,0% en in 2011 43,4%. Vanuit het oogpunt van participatie is een hogere wig niet wenselijk. Verlaging van de wig is echter afhankelijk van de beschikbare budgettaire ruimte voor lastenverlichting van burgers en bedrijven. Om bovenstaande redenen is het niet goed mogelijk om een streven te definiëren. Wel houdt het kabinet de lastenontwikkeling goed in de gaten en zal indien gewenst maatregelen treffen.

Administratieve lasten

Deze indicator is vervallen. In het coalitieakkoord was voor de periode 2007 tot 2011 een nieuwe rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. Over de invulling van de taakstelling en de realisering ervan werd periodiek gerapporteerd in de rijksbrede voortgangsrapportages regeldruk bedrijven en burgers. Als gevolg van de val van het kabinet Balkenende IV vindt geen monitoring van de resultaten meer plaats in de Rijksbegroting. Een eindrapportage is op 27 april 2010 aan de Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2009/2010, 29 515, nr. 318). In deze rapportage is onder andere vermeld dat de huidige realisatie van de lastenreductie 13% is en dat deze verder op zal lopen tot een reductie van netto 20% in 2011. Afhankelijk van de maatregelen van een nieuw kabinet kan de reductie verder oplopen naar 28% ten opzichte van 1 maart 2007.

Arbeidskosten

In tabel 42.5 worden ter aanvulling op de genoemde indicator in tabel 42.4 de afzonderlijke waarden weergegeven van de ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in Nederland en de ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product in de industrie bij de euroconcurrenten. De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product worden bepaald door de mutatie van de loonvoet ten opzichte van de productiviteitsontwikkeling.

2 Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen, is het van belang dat meer mensen een startkwalificatie behalen. Een startkwalificatie (MBO-2 of HAVO-VWO) is het minimale onderwijsniveau dat nodig is om kans te maken op duurzaam werk.

Algemeen

• • Fiscale faciliteiten voor werkgevers (Afdrachtvermindering onderwijs waaronder WVA-startkwalificatie en de afdrachtvermindering voor werkgevers die een werknemer in dienst hebben die een EVC-procedure volgt, zie toelichting bij tabel 42.3);

• • Aftrek studiekosten of andere scholingsuitgaven bij de aangifte inkomstenbelasting;

• • Subsidieregeling ESF 2007–2013 (voor scholing van o.a. werkenden kan Europese subsidie worden verkregen).

Specifiek: Projectdirectie Leren en Werken

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie.

Aandeel in de beroepsbevolking met startkwalificatie

Het percentage geeft aan welk deel van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Het streven dat meer dan 79% van de beroepsbevolking een startkwalificatie bezit moet in 2010 gerealiseerd zijn. Voor 2011 is er geen streefwaarde. Evenwel dient het niveau van 79% tenminste gehandhaafd te blijven. Door een veranderde (nauwkeuriger) meetmethode van het CBS komt het realisatiepercentage structureel 1% lager uit, waardoor de doelstelling van 80% in 2010 verlaagd is naar 79%. Overigens als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt in 2008 zijn ook veel personen zonder startkwalificatie in staat gebleken tot de arbeidsmarkt toe te treden. Hierdoor lopen de realisatiecijfers achter bij het streefpercentage.

3 Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft.

Activiteiten en instrumenten gericht op jongeren:

• • Proactief volgen of de doelstellingen uit de convenantafspraken met de regio’s worden gerealiseerd en de regio’s waar nodig daarbij ondersteuning bieden;

• • Matchingoffensief UWV, waarin de vraag naar arbeid beter wordt afgestemd op het aanbod en de kwaliteiten van de jongeren;

• • Vierjarige subsidieregeling raakvlak onderwijs en arbeidsmarkt (amendement Van Hijum, TK 2007/2008, 31 200 XV, nr. 22).

Activiteiten en instrumenten gericht op ouderen:

• • Extra arbeidskorting;

• • Doorwerkbonus;

• • Premievrijstelling- en premiekorting oudere werknemers.

Activiteiten en instrumenten gericht op etnische minderheden:

• • Ontwikkelen van vaardigheden en competenties onder allochtone jongeren op (v)mbo niveau ter voorbereiding op de arbeidsmarkt;

• • Faciliteren van organisaties betrokken bij het naar werk bemiddelen van vluchtelingen;

• • Stimuleren van regionale partners in het begeleiden van allochtone vrouwen naar werk in het verlengde van het landelijke project «1001 kracht» (uitvoering motie Arib, Kamerstukken II, 2007/2008, 30 420, nr. 87);

• • Stimuleren diversiteitsbeleid onder werkgevers.

Overige activiteiten:

• • Handhaven Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV) door de Arbeidsinspectie in samenwerking met de Vreemdelingenpolitie en de Belastingdienst;

• • Grensarbeid: In het kader van grensoverschrijdende samenwerking heeft SZW gezamenlijk met het zusterministerie van de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen een internetportal voor grensarbeiders in Nederland en Duitsland opgericht. Er worden voorbereidingen getroffen voor de uitbreiding van deze portal met België en Vlaanderen. Tevens is door de ministers van Nederland en Noord-Rijnland-Westfalen een stuurgroep benoemd die zal adviseren over praktische maatregelen die de grensoverschrijdende arbeidsmarkt en arbeidsmobiliteit kunnen bevorderen. Daarnaast is een netwerk in voorbereiding dat uniformiteit van informatieverstrekking van verschillende instanties bevordert en, indien nodig, op basis daarvan suggesties doet voor aanpassingen voor de genoemde internetportal. Hiermee is invulling gegeven aan de motie Weekers (Kamerstukken II, 2009–2010, 26 834, nr. 26), die opriep tot blijvende aandacht voor de grensarbeidersproblematiek middels bestuurlijk overleg.

Activiteiten en instrumenten gericht op personen met een arbeidsbelemmering zijn opgenomen in artikel 47 en 48.

• • Jongeren;

• • Ouderen;

• • Vrouwen;

• • Etnische minderheden;

• • Arbeidsbelemmerden;

• • Grensarbeiders.

Het kabinet Balkenende IV hanteert als doelstelling om tot 80% bruto arbeidsparticipatie te komen in 2016. De indicator hiervoor is opgenomen onder de algemene doelstelling van dit artikel. De uitsplitsing van deze doelstelling naar specifieke groepen wordt niet zinvol geacht, omdat hiervoor geen specifiek beleid wordt gevoerd. Om de ontwikkeling van de netto arbeidsparticipatie van de specifieke groepen te kunnen volgen in de begroting, zijn hiervoor bij deze operationele doelstelling enkele kengetallen opgenomen.

Netto arbeidsparticipatie

De genoemde participatiecijfers betreffen de netto arbeidsparticipatie. Dit is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur per week in de genoemde specifieke bevolkingsgroep. Anders dan bij de bruto arbeidsparticipatie (zie tabel 42.1) worden bij de netto arbeidsparticipatie werklozen niet meegeteld.

Werkloze jongeren

Wet arbeid vreemdelingen (WAV)

Overtreding WAV is het percentage van de door de Arbeidsinspectie bezochte bedrijven dat zich niet houdt aan de regels van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

De realisatiecijfers 2009 geven een eerste indicatie van de gevolgen van de economische crisis op de arbeidsparticipatie en werkloosheid (van jongeren). De invloed van de economische crisis op de arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen blijkt uit het afvlakken van de groei. In de hierna volgende grafiek wordt de netto arbeidsparticipatie van specifieke groepen voor de jaren 2001 tot en met 2009 in beeld gebracht.

Grafiek netto arbeidsparticipatie specifieke groepen

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

De beleidsdoorlichting zal zich richten op OD 1 (beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten) en OD 2 (stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie). Deze twee operationele doelstellingen vormen samen het algemene deel van arbeidsparticipatie. De beleidsdoorlichting van OD 3 (arbeidsparticipatie specifieke groepen) zal voor het onderdeel re-integratie-inspanningen in samenhang met de beleidsdoorlichting Re-integratie (artikel 47) worden bezien (in 2013). Het onderdeel «arbeidsparticipatie ouderen» wordt naar verwachting in 2012 afgerond.

43 Arbeidsverhoudingen

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en voorwaarden

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Artikel 43 kent geen indicatoren op het niveau van de algemene doelstelling, deels omdat het beoogde effect van het beleid niet kan worden gekwantificeerd, deels omdat het beleidseffect niet kan worden geïsoleerd van andere factoren.

Budgettaire gevolgen van beleid

Programma uitgaven

• • Het budget overig onder de algemene doelstelling was in 2010 eenmalig hoger als gevolg van een herschikking van middelen ten behoeve van onderzoek naar artikel 42. Als gevolg van deze eenmalige herschikking neemt het budget in 2011 ten opzichte van 2010 met ruim € 2 miljoen af;

• • Het budget in 2011 onder de operationele doelstelling 2 betreft een eenmalig subsidiebudget voor een initiatief ten behoeve van bescherming van werknemersbelangen;

• • De middelen onder operationele doelstelling 3 nemen af vanwege de afronding van de werkzaamheden van de Taskforce DeeltijdPlus;

• • De andere budgetten betreffen merendeels beleidsondersteunende budgetten die aan de hand van de jaarplannen aan de directies worden toebedeeld.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen bestuurlijke boetes die volgen uit de handhaving van de Wet minimumloon (WML).

Uitkeringslasten zwangerschaps- en bevallingsverlof

De laatste jaren zijn de uitgaven aan uitkeringen voor zwangerschaps- en bevallingsverlof gestegen. Ook voor de komende jaren wordt een stijging verwacht. De stijging van de uitgaven wordt veroorzaakt door een verdere toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen, zowel in aantal als in uren. Daarnaast zal naar verwachting het brutosalaris van vrouwen die een uitkering vanwege zwangerschaps- en bevallingsverlof ontvangen sneller stijgen dan de loonvoet in Nederland.

Uitvoeringskosten zwangerschaps- en bevallingsverlof

Intern UWV heeft een herijking van uitvoeringskosten plaatsgevonden. De uitvoeringskosten voor de uitkeringen voor zwangerschaps- en bevallingverlof komen hierdoor in 2011 en latere jaren hoger uit. Bij najaarsnota wordt deze budgettair neutrale herijking ook doorgevoerd in de SZW-begroting.

De fiscale uitgave aan de levensloopregeling die hier wordt gepresenteerd bestaat hoofdzakelijk uit een saldo van twee effecten: de inkomensderving door inleg in de levensloopregeling en de extra inkomsten vanwege opname van het levenslooptegoed. Naar verwachting blijft de komende jaren de inkomensderving door inleg in de levensloopregeling stabiel, terwijl de extra inkomsten vanwege opname van het levenslooptegoed zullen toenemen.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2011

De juridische verplichting bij OD 4 betreft onder andere de bekostiging van de commissie gelijke behandeling. Het bestuurlijk gebonden deel van het budget van OD1 betreft de Subsidieregeling Kwaliteit Arbeidsverhoudingen.

1 Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen

• • Stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen bevorderen door het recht op onderhandeling door sociale partners te waarborgen en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming te regelen;

• • Het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers regelen, waarborgen en bevorderen;

• • Het in stand houden van een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

• • Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• • Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• • Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• • Overleg tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid, waaronder het voor- en najaarsoverleg tussen het kabinet en de Stichting van de Arbeid;

• • Subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen.

• • Uitvoeren van de ministeriële taken op grond van de wet CAO en de wet AVV, waaronder:

  • – het registreren van cao’s en bevestigen van de ontvangst van de melding van het sluiten, wijzigen of opzeggen van cao’s;

  • – het verrichten van cao-onderzoek en rapporteren van belangrijke cao-ontwikkelingen, onder andere aan het parlement en sociale partners;

  • – het voorbereiden van besluiten van algemeenverbindendverklaring van (bepalingen van) cao’s en het behandelen van tegen verzoeken tot algemeenverbindendverklaring ingediende bedenkingen en dispensatieverzoeken aan de hand van het Toetsingskader AVV;

• • Het onderhouden van een adequate overlegstructuur tussen kabinet en sociale partners en het voeren van overleg met sociale partners in het bijzonder op centraal niveau, maar ook op decentraal niveau;

• • Stimuleren van de kwaliteit van de medezeggenschap;

• • Uitvoering subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen, waarbij jaarlijks op basis van 50-procentsmedefinanciering circa 10 subsidies worden verleend aan innovatieve en concrete projecten die bijdragen aan daadwerkelijke veranderingen op het terrein van de arbeidsverhoudingen;

• • Naar aanleiding van het kabinetsstandpunt medezeggenschap 2009 zal in december 2010 een conceptwetsvoorstel ter wijziging van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) voor consultatie gereed zijn. In het voorjaar van 2011 zal het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer voor behandeling worden aangeboden.

• • Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• • Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• • (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Output en outcome zijn, zoals geconcludeerd in de Beleidsdoorlichting Arbeidsverhoudingen (Kamerstukken II, 2008–2009, 30 982, nr. 5), moeilijk objectief meetbaar. De verantwoordelijkheid voor het toepassen van het voor zelfregulering aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd. De gehanteerde kengetallen geven inzicht in het gebruik van de instrumenten, maar zijn geen eenduidige indicatoren voor de doelmatigheid en doeltreffendheid.

2 Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers, en om op een verantwoorde wijze een flexibele werking van de arbeidsmarkt te bevorderen.

• • Het arbeidsovereenkomstenrecht, inclusief het ontslagrecht;

• • Het Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945 (BBA) en de daarop gebaseerde regels betreffende ontslag en werktijdverkorting;

• • De Wet melding collectief ontslag (WMCO);

• • De Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) en daarop gebaseerde regels betreffende bestuurlijke handhaving van de WML;

• • Het Besluit minimumjeugdloonregeling;

• • Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• • Voorlichting.

• • Het verlenen van ontslagvergunningen door het UWV (ex artikel 6 BBA);

• • Het verlenen van tijdelijke ontheffingen van het verbod om de arbeidstijd te verminderen (ex artikel 8 BBA);

• • Het verlenen van goedkeuring als bedoeld in artikel 6 lid 4 van de Wet melding collectief ontslag;

• • Het handhaven van de Wet minimum loon en minimum vakantiebijslag (WML) door de Arbeidsinspectie door het opleggen van bestuurlijke boetes en lasten onder dwangsom bij onderbetaling;

• • Het beleid met betrekking tot de flexibiliteit op de arbeidsmarkt;

• • Het beleid gericht op het tegengaan van arbeidsgerelateerde uitbuiting;

• • Wijziging van het Burgerlijk Wetboek houdende afschaffing van de beperkte opbouw van minimumvakantierechten tijdens ziekte in verband met jurisprudentie van het Hof van Justitie;

• • Wijziging van de Wet melding collectief ontslag in verband met het van toepassing verklaren van die wet op de beëindiging van een dienstbetrekking door middel van een beëindigingsovereenkomst.

• • Het beleid met betrekking tot de handhaving van de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• • Wijziging van de Waadi en de WML met het oog op effectievere controles door private instanties, en verbetering van de effectiviteit van het door de uitzendbranche ontwikkelde keurmerk;

• • Het stimuleren en ondersteunen van initiatieven op het terrein van sociale innovatie;

• • Het bijdragen aan de totstandkoming, aanpassing en implementatie van internationale regelgeving en het rapporteren daarover.

• • Werknemers;

• • Werkgevers.

Operationele doelstelling 2 kent geen kwantitatieve streefwaarden.De doelstelling van het beleid is te komen tot een transparante regelgeving waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de bescherming van de werknemers en de vereisten van de onderneming. Voor dit evenwicht is geen objectieve indicator te geven.

Op basis van voorlopige realisaties van het aantal ontslagaanvragen over de eerste helft van 2010 en de instroom verwachting in de WW is het aantal ontslagaanvragen en ontbindingsverzoeken voor 2010 geraamd. Gezien de verwachte lichte daling van de instroom in de WW in 2011 wordt in dat jaar ook een enigszins lager niveau van ontslagaanvragen en ontbindingsverzoeken geraamd.

3 Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

• • Wet arbeid en zorg;

• • Wet aanpassing arbeidsduur;

• • Levensloopregeling.

• • Uitwerking van de Beleidsverkenning modernisering regelingen voor verlof en arbeidstijden (Kamerstukken II 2008–2009, 26 447, nr. 42) in wetgeving;

• • Implementatie van de Richtlijn 2010/18/EU inzake ouderschapsverlof en Richtlijn 2010/41/EU betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van zelfstandig werkzame mannen en vrouwen.

• • (Potentiële) werknemers;

• • Zelfstandigen (in verband met zwangerschaps- en bevallingsuitkering);

• • Werkgevers.

De discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof wordt gemeten als het aandeel werknemers (m/v) dat behoefte heeft aan verlof, maar dit (nog) niet gebruikt, op het totaal aantal werknemers (m/v) met behoefte aan verlof. De volgende vormen van verlof zijn meegenomen in de meting van de indicator: ouderschapsverlof, kortdurend zorgverlof en langdurend zorgverlof.

Bij de huidige prestatie-indicator wordt de behoefte aan verlof als gegeven genomen, ongeacht andere instrumenten die werknemers kunnen benutten voor de combinatie van arbeid en zorg, zoals flexibele arbeidspatronen. In het Jaarverslag 2009 is daarom vermeld dat zal worden bezien of een indicator kan worden geformuleerd die hierop aansluit. Momenteel worden de mogelijkheden van een dergelijke indicator onderzocht. Om die reden is voor de huidige indicator geen streefwaarde voor 2011 geformuleerd.

De kengetallen over zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptieverlof, ouderschapsverlof en de levensloopregeling betreffen het gebruik (aantal toekenningen respectievelijk deelnemers).

Over ouderschapsverlof is het aantal personen vermeld dat in een jaar ouderschapsverlof heeft opgenomen. In eerdere jaren werd het aantal personen dat in het betreffende jaar met ouderschapsverlof startte gepresenteerd. Met de uitbreiding van het ouderschapsverlof van 13 naar 26 weken in 2009 zal naar verwachting het aantal ouders dat het verlof over meerdere jaren spreidt toenemen.

4 Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat eenieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

• • Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid;

• • Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• • Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• • Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• • Commissie gelijke behandeling;

• • Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen.

• • Integratie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid, de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen en de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in de Algemene wet gelijke behandeling;

• • Het tegengaan van ongerechtvaardigd leeftijdsonderscheid door voorlichting en overleg met sociale partners;

• • Het bevorderen van behoud en verbetering van de inzetbaarheid van werknemers met het bevorderen van leeftijdsbewust beleid, stimuleren van het omvormen van categorale ontziemaatregelen voor ouderen en wegnemen van belemmeringen om na het 65e jaar door te werken;

• • Het terugdringen van ongelijke beloning in strijd met de wet door voorlichting, onderzoek, ontwikkeling van instrumenten en overleg met sociale partners;

• • Het tegengaan van negatieve beeldvorming en discriminatie van etnische minderheden op de arbeidsmarkt.

• • Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• • Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals.

Tot en met de begroting 2010 waren de gegevens voor de indicator in de tabel 43.8 ontleend aan een analyse door de Arbeidsinspectie (AI); met ingang van de begroting 2011 vormen gegevens van het CBS daarvoor de grondslag. Het voor 2006 door de AI berekende gecorrigeerde beloningsverschil bedroeg 6,5% (bedrijfsleven) en 2,6% (overheid). Voor 2008 berekent het CBS een gecorrigeerd verschil van 9% (bedrijfsleven) en 7% (overheid).

De gegevens van de Commissie gelijke behandeling en van de Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen betreffen het aantal ingediende klachten en/of oordelen ingediend bij respectievelijk uitgesproken door deze commissies. Deze getallen geven slechts zeer beperkt inzicht in de mate waarin ongelijke behandeling voorkomt.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel 43 is in 2008 doorgelicht. Deze doorlichting had betrekking op OD 1, 2 en 4. OD 3 (Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg) is in 2006 doorgelicht, toen dit nog een afzonderlijk begrotingsartikel was. De komende doorlichting betreft een integrale doorlichting van het gehele beleidsartikel.

44 Gezond en veilig werken

Bevorderen van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

Om de veiligheid en gezondheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en arbeidsproductiviteit en het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid zodat het stelsel van sociale zekerheid geborgd kan blijven. Het is tevens van belang bij het beperken van het beroep op de gezondheidszorg door ziekte en letsel ontstaan door of op het werk.

Gezonde en veilige arbeidsomstandigheden dragen verder bij aan het voorkomen van arbeidsongevallen en aan het inperken van (bedrijfs-)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert en bevordert dat zij vorm en uitvoering geven aan veilige en gezonde werkomstandigheden en ziet erop toe dat de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet worden nageleefd.

Het behalen van deze doelstelling hangt af van de mate waarin werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren hun verantwoordelijkheid nemen voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

Percentage verzuim

Het is de doelstelling dat met continuering van de huidige inzet bedrijven er in zullen slagen het verzuimpercentage de komende jaren stabiel te houden.

Percentage arbeidsongevallen onder werknemers met verzuim tot gevolg

Vanaf 2005 wordt de nationale enquête arbeidsomstandigheden (nea) gebruikt voor gegevens over arbeidsongevallen met verzuim. Uit een analyse van de gegevens blijkt de kans op een arbeidsongeval in de jaren 2005 tot en met 2008 rond de 3,2% te bewegen. Met het Actieplan Arbeidsveiligheid 2009–2012 wordt de komende jaren ingezet op een verlaging van het percentage arbeidsongevallen onder werknemers met verzuim.

Percentage werknemers dat verdere aanpassingen aan de werkplek of aan de werkzaamheden noodzakelijk acht in verband met zijn of haar gezondheid

Het beleid is gericht op het vergroten van de arbeidsdeelname van ouderen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten. De verwachting is dat met de toename van de arbeidsdeelname de behoefte aan verdere aanpassingen de eerstkomende jaren niet significant zal afnemen.

Volgens de EU Seveso richtlijn die tot doelstelling heeft het voorkomen van zeer zware ongevallen met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen, moeten lidstaten ongevallen die voldoen aan bepaalde criteria melden aan de EU Commissie. Het gaat hierbij om ongevallen met mogelijk catastrofale effecten voor mens en milieu.

Budgettaire gevolgen van beleid

Handhaving

In 2010 eindigt het huidige handhavingsprogramma in de huidige structuur. In afwachting van het nieuwe handhavingsprogramma loopt de budgettaire reeks tot en met 2010.

Subsidies

In 2009 is een kasschuif van € 4 miljoen naar 2010 uitgevoerd vanwege de subsidieregeling Stimulering Totstandkoming Arbocatalogi (STA). Deze kasschuif dient ertoe om de eind 2009 ingediende catalogi in 2010 te kunnen financieren.

In 2010 is € 1 miljoen overgeboekt naar VWS voor het programma Participatie en Gezondheid, € 1 miljoen naar VWS voor de Gezondheidsraad en € 4,4 miljoen naar OCW voor de aanvullende rijksbijdrage TNO. Voorts is er een herschikking van € 3 miljoen van Subsidies naar Overig als gevolg van de langjarige ontwikkeling waarbij minder gebruik wordt gemaakt van het subsidie-instrument en meer van opdrachtverlening, bijvoorbeeld bij het Arboportaal en het Actieplan Arbeidsveiligheid.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Het is in het belang van zowel werkgevers als werknemers dat in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid wordt gevoerd. Werkgevers zien zich dan minder geconfronteerd met verzuim en werkenden kunnen gezond en vitaal aan het arbeidsproces deelnemen tot hun AOW-gerechtigde leeftijd. Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet die per 1 januari 2007 van kracht is, hebben werkgevers en werknemers de ruimte gekregen om, gegeven de wettelijke doelstellingen, arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid af te stemmen op de eigen onderneming (maatwerk). Dit verhoogt het draagvlak voor het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid binnen de onderneming en maakt het meer kostenefficiënt. De Arbeidstijdenwet legt eveneens een grote verantwoordelijkheid bij werkgevers en werknemers. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet bevorderd.

• • De herziene Arbeidsomstandighedenwet en -regelgeving;

• • Het standpunt van Nederland met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor de invulling van de arbeidsomstandigheden wordt ingebracht in EU werkgroepen en discussies;

• • De Arbeidstijdenwet (ATW), het Arbeidstijdenbesluit, het Arbeidstijdenbesluit vervoer en de Nadere regeling kinderarbeid;

• • Handhaving van wet- en regelgeving;

• • Het volgen en onderzoeken van maatschappelijke trends, ontwikkelingen, blootstelling aan arbeidsrisico’s, effecten van arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid en naleving van wet- en regelgeving;

• • Communicatie en voorlichting;

• • Subsidieverlening/regelingen: het tijdelijk subsidiëren van het implementeren van de arbocatalogi (de afspraken tussen sociale partners over de invulling van de eigen arbeidsomstandigheden).

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerkers, bedrijfsartsen, veiligheidskundigen, etc.).

Naleving systeemverplichtingen Arbeidsomstandighedenwet

Percentage bedrijven dat bij hercontrole voldoet aan de Arbeidsomstandighedenwet

De indicator geeft aan welk percentage van de bedrijven na inzet van handhavingsinstrumenten door de Arbeidsinspectie bij hercontrole voldoet aan de Arbeidsomstandighedenwet (volledige naleving op de geïnspecteerde punten).

Volgens de huidige inzichten komt het aantal actieve arbo-inspecties voor 2011 uit op 16 500. Onder andere door langere zaaktijden zal het aantal lager uitvallen dan de 18 500 begroot van 2010. In het jaarplan 2011 van de arbeidsinspectie wordt de raming gepreciseerd en onderbouwd. Het jaarplan wordt vóór behandeling van de SZW-begroting naar de Kamer gezonden.

Van de inspectiecapaciteit wordt vanaf 2010 7% gereserveerd voor bijdragen van inspecteurs aan de sectorbenadering om via sociale partners in sectoren tot betere naleving te komen door een zwaarder accent op voorlichting en preventie te leggen. Deze nieuwe inspanningen komen uit de bestaande inspectiecapaciteit, die daardoor afneemt maar heeft tot doel een groter bereik en effect te realiseren via de weg van voorlichting en preventie en samenwerking met sociale partners.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Uit oogpunt van efficiency wordt de beleidsdoorlichting gecombineerd met de verplichte (wets-)evaluatie Arbeidsomstandighedenwet. Deze wordt eind 2011 naar de Tweede Kamer gestuurd.

In de Begroting 2010 was gemeld dat de Arbeidstijdenwet in 2010 geëvalueerd zou worden. De minister heeft in oktober 2009 aan de Tweede Kamer geschreven dat de Arbeidstijdenwet in 2012 wordt geëvalueerd. De reden van dit uitstel is dat 3 jaar na inwerkingtreding te kort is om effecten van de wijzigingen op de werkvloer te kunnen verwachten.

45 Pensioenbeleid

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Artikel 45 kent geen indicatoren op het niveau van de algemene doelstelling, deels omdat het beoogde effect van het beleid niet kan worden gekwantificeerd, deels omdat het beleidseffect niet kan worden geïsoleerd van andere factoren.

Budgettaire gevolgen van beleid

Uitvoeringskosten toezicht

De uitgaven onder OD1, Uitvoeringskosten toezicht, hebben betrekking op de kosten van de toezichthouders DNB en AFM die verband houden met de voorbereiding van wet- en regelgeving op het gebied van pensioenen. Hiervoor is structureel € 0,5 mln gereserveerd vanaf 2009. In 2010 is het beschikbare budget overschreden met € 0,2 mln. Er wordt naar gestreefd om afspraken te maken met de toezichthouders om budgetoverschrijdingen in de toekomst te voorkomen, rekening houdend met de onafhankelijkheid van de toezichthouders bij de vaststelling van hun werkprogramma.

In de uitvoeringskosten toezicht is tevens een bedrag van € 10 000 opgenomen ten behoeve van de rijksbijdrage aan de kosten van het pensioentoezicht op de BES-eilanden (Bonaire, St. Eustatius en Saba).

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2011

1 Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen

Zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

• • De Pensioenwet;

• • Wet verplichte Beroepspensioenregelingen;

• • Wet verplichtstelling bedrijfstakpensioenfondsen 2000;

• • Fiscale regelingen voor pensioenen.

• • Uitoefenen van toezicht door De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten teneinde te waarborgen dat pensioenuitvoerders voldoende financiële middelen hebben om de aanvullende pensioenen te kunnen betalen en dat deze organisaties worden geleid door deskundige bestuurders. Daarnaast wordt de kwaliteit van de informatieverstrekking beoordeeld;

• • Overleggen met pensioenuitvoerders over verbeteringen in de uitvoering van pensioenregelingen, met bijzondere aandacht voor waardeoverdracht;

• • Modernisering van de mogelijkheden om pensioenregelingen uit te voeren (Algemene Pensioeninstelling);

• • De ontwikkeling van een nieuw type pensioeninstelling dat de kansen van Nederland op de Europese pensioenmarkt kan vergroten en verbetering van de samenwerkingsmogelijkheden tussen pensioenfondsen;

• • Brede aanpak van de pensioenproblematiek conform de kabinetsinzet van 7 april 2010 (Kamerstukken II, 2009–2010, 30 413, nr. 142).

• • Werkgevers;

• • Werknemers;

• • Pensioenuitvoerders.

% werknemers dat geen aanvullend pensioen opbouwt

Als indicator voor het bereik van het pensioenstelsel wordt het percentage werknemers gepresenteerd dat geen aanvullend pensioen opbouwt («de witte vlek»). In december 2009 is gerapporteerd over de omvang van «de witte vlek» in 2007 (werknemers die geen pensioen opbouwen in de tweede pijler). Geconstateerd is dat 9 van de 10 werknemers pensioen opbouwen (Kamerstukken II, 2009–2010, 30 413, nr. 136). Omdat voor 2007 een compleet andere meetmethode is gehanteerd dan bij eerdere metingen van «de witte vlek», zijn de uitkomsten over 2007 niet vergelijkbaar met de uitkomsten van eerdere metingen. Dat maakt het op dit moment onmogelijk om gefundeerde streefcijfers te bepalen voor deze indicator. Eind 2010 zal het CBS definitieve gegevens over de witte vlek in 2008 en 2009 publiceren. Op basis van de complete resultaten over de periode 2007–2009 is het naar verwachting mogelijk om streefcijfers voor de toekomst te bepalen.

Aantal fondsen met een reservetekort

Een pensioenfonds met een beleggingsportefeuille met een gemiddeld risicoprofiel heeft een reservetekort als de dekkingsgraad lager is dan circa 130%. Dit kengetal geeft het aantal fondsen weer met een dekkingsgraad kleiner dan 130% aan het eind van het jaar, als benadering van het aantal fondsen met een reservetekort.

De ontwikkelingen in 2008 op de financiële markten hebben de pensioenfondsen hard geraakt. Uiteindelijk moesten 340 fondsen een herstelplan indienen. Bij een beperkt aantal fondsen werden in het herstelplan ook reeds kortingsmaatregelen voorzien, die voor 1 augustus 2010 uitgevoerd zouden moeten worden. Vanwege de zeer uitzonderlijke economische situatie is vervolgens in het Sociaal Akkoord 2009 afgesproken om deze datum te verschuiven naar 1 april 2012, onder het voorbehoud dat medio 2010 zou worden bezien of dit uitstel nog verantwoord is.

Na advies van DNB en na overleg met de pensioensector en sociale partners heeft de minister van SZW besloten dat dit extra uitstel tot 1 april 2012 niet langer verantwoord is, omdat het economisch herstel tot nu toe minder sterk is dan werd verwacht ten tijde van het Sociaal Akkoord. Het merendeel van de eerdergenoemde fondsen met een kortingsmaatregel in het herstelplan zal daardoor op korte termijn aanvullende maatregelen in overweging moeten nemen, waaronder een kortingsmaatregel. De datum waarop deze maatregelen uiterlijk getroffen moeten zijn, wordt verschoven naar 1 januari 2011. Voor alle overige fondsen met een lopend herstelplan blijft het eerste moment waarop eventueel aanvullende maatregelen moeten worden getroffen gehandhaafd op 1 april 2012.

Aandeel actieve deelnemers met mogelijkheid tot vrijwillige voortzetting (%)

Een pensioenuitvoerder kan voor de deelnemer die niet meer voldoet aan de voorwaarden voor deelname aan de pensioenregeling, bijvoorbeeld omdat het dienstverband is beëindigd, een vrijwillige voorzetting van de pensioenregeling uitvoeren als de vrijwillige voortzetting maximaal drie jaar vanaf de beëindiging van de dienstbetrekking voortduurt. Het beeld ten aanzien van het opnemen van afspraken over vrijwillige voortzetting van deelname in een pensioenregeling is al enkele jaren vrij stabiel.

Aandeel actieve deelnemers per type pensioenregeling (%)

Als gevolg van de demografische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande kosten voor de uitvoering van pensioenregelingen, worden de pensioenrisico’s op diverse manieren gespreid tussen werkgever en werknemers. In het kader van het beheersen van de kosten en het streven naar goedkopere en minder risicovolle regelingen is de ontwikkeling van het aantal deelnemers met een eindloonregeling ook stabiel, terwijl het aantal deelnemers met een middelloonregeling toeneemt.

2 Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Deelnemers stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

Pensioenwet, met name de bepalingen over voorlichting aan deelnemers en de bepalingen over medezeggenschap en de governance bij pensioenuitvoerders.

• • Ondersteunen van projecten van de Stichting Pensioenkijker ten behoeve van de bevordering van het pensioenbewustzijn onder Nederlanders;

• • Zorgen voor een adequate vertegenwoordiging van de belangen van deelnemers en pensioengerechtigden in of ten aanzien van het pensioenfondsbestuur;

• • Stroomlijning van de wettelijke taken van de verschillende organen in het pensioenfonds (deelnemersraad, verantwoordingsorgaan, e.d.);

• • Overleggen met sociale partners, pensioengerechtigden en pensioenuitvoerders over verbetering van de kwaliteit van het besturen van pensioenuitvoerders;

• • Ondersteunen van de invoering van het Pensioenregister.

Deelnemers en pensioengerechtigden in pensioenregelingen.

Inzicht in de hoogte van het aanvullend pensioen (%)

De kennis van de pensioenregeling wordt gemeten als het percentage werkenden in de leeftijd van 15 tot 65 jaar dat aangeeft inzicht te hebben in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen. Naar verwachting zal er als gevolg van de financiële crisis sprake zijn van een toename van het pensioenbewustzijn. Het beleid is erop gericht het pensioenbewustzijn verder te verhogen. De primaire verantwoordelijkheid ligt bij de pensioenuitvoerders. Naar aanleiding van de realisatie 2009 zijn de streefwaarden ten opzichte van de begroting 2010 aangepast. De streefwaarde in de structurele situatie is gehandhaafd. Voor de tussenliggende jaren wordt uitgegaan van een meer geleidelijke oploop van het aantal werkenden met inzicht in de hoogte van het aanvullend pensioen.

Verantwoordelijkheid voor het regelen van ouderdomspensioen

Er is een stijgende trend waar te nemen dat men erop rekent dat de overheid wel zal zorgen voor een adequate oudedagsvoorziening. De zorg voor een aanvullend pensioen is echter in de eerste plaats de gedeelde verantwoordelijkheid van werkgever en werknemer. Kennisverbetering door middel van voorlichting blijft derhalve noodzakelijk.

Verwachtingen van werkenden over de toereikendheid van het pensioen

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Beleidsdoorlichting

De beleidsdoorlichting betreft een synthese-onderzoek op basis van bestaand evaluatiemateriaal.

Inzicht in de praktijk van waardeoverdracht

Het doel van dit onderzoek is om de praktijk van waardeoverdracht te beschrijven en een licht te werpen op toekomstige ontwikkelingen die de waardeoverdracht raken, met als oogmerk om op termijn een nieuw systeem van waardeoverdracht te ontwerpen.

Medezeggenschap bij verzekerde regelingen

In het kader van de op handen zijnde herziening van de governance en medezeggenschap is het wenselijk zicht te krijgen op het functioneren van het hoorrecht bij rechtstreeks verzekerde regelingen. Deze vorm van medezeggenschap is niet meegenomen in de evaluatie van de medezeggenschap door de SER.

Witte vlekken

In 2009 is de omvang en samenstelling van «de witte vlek» (werknemers die geen aanvullend pensioen opbouwen) over 2007 geïnventariseerd. In 2010 wordt «de witte vlek» over 2008 en 2009 geïnventariseerd en in 2011 over 2010. In 2011 vindt aanvullend onderzoek plaats om zicht te geven op de redenen waarom geen pensioen wordt opgebouwd bij werkgevers die wel een pensioenregeling aanbieden

Evaluatie informatiebepalingen in de pensioenwet

In artikel 221 van de Pensioenwet is bepaald dat de minister van SZW binnen 5 jaar na de inwerkingtreding van de wet een verslag aan de Staten-Generaal zal sturen over de doeltreffendheid en de effecten in de praktijk op het terrein van de communicatie.

Evaluatie 2b PSW

Deze evaluatie is verplicht op grond van de wet waarmee artikel 2b in de Pensioen- en Spaarfondswet (PSW) is geïntroduceerd. De evaluatie betreft thans de onderdelen van de toenmalige wet die op 1 januari 2005 in werking zijn getreden. De onderdelen die op 1 januari 2002 in werking zijn getreden, zijn al eerder geëvalueerd.

Cluster activerende Sociale Zekerheid

Het cluster «activerende sociale zekerheid» bevat het beleid dat erop is gericht mensen zowel inkomenszekerheid te verschaffen als te ondersteunen bij het weer vinden van werk.

Dit beleid komt tot uitdrukking in de Werkloosheidswet (WW), de Wet Werk en Bijstand (WWB), de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) en de Wajong. Al deze instrumenten zijn te vinden onder artikel 46.

Het activerende element bestaat bij deze uitkeringen vaak uit verplichtingen en financiële prikkels gericht op het aanvaarden van werk. Het handhavingsbeleid ondersteunt de activerende werking van het stelsel. Een ander belangrijk onderdeel van de activerende sociale zekerheid is het re-integreren van uitkeringsgerechtigden. De inspanningen op het gebied van re-integratie zijn toegelicht in artikel 47. Hieronder vallen bijvoorbeeld het re-integratiedeel van de WWB en de re-integratie-inspanningen van UWV.

De Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is een aparte voorziening voor arbeidsgehandicapten die wel willen werken, maar dit vanwege de aard en ernst van hun handicap niet kunnen in een reguliere baan of zonder begeleiding. De Wsw wordt toegelicht in artikel 48.

46 Inkomensbescherming met activering

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies

Om personen te beschermen tegen de financiële risico’s als gevolg van ziekte, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarbij wordt hen een inspanningsverplichting opgelegd om betaalde arbeid te verkrijgen, danwel maatschappelijk te participeren of een opleiding te volgen. Aan werkgevers, andere private partijen of gemeenten worden prikkels gegeven die aan preventie en activering bijdragen.

SZW creëert de voorwaarden voor het verlenen van de uitkeringen. Dit gebeurt door de uitkeringsvoorwaarden vast te leggen in wet- en regelgeving en zorg te dragen voor de uitvoering door het laten verstrekken van uitkeringen door UWV, gemeenten of private partijen. SZW verstrekt hiertoe de financiële middelen of richt het juridische en financiële regelgevend kader in, zodat private arrangementen mogelijk en rechtszeker zijn.

De conjunctuur is een belangrijke factor in de volume-ontwikkeling en daarmee het budgettaire beslag van een aantal wetten binnen deze algemene doelstelling. Daar waar dat van toepassing is, wordt daar bij de operationele doelstelling op ingegaan.

Het behalen van deze doelstelling hangt af van:

• • een effectieve uitvoering van de wetten door UWV, gemeenten en private partijen;

• • het naleven van de verplichtingen van de wet- en regelgeving door de uitkeringsgerechtigden, werkgevers en betrokken private partijen;

• • de inspanning gericht op het verkrijgen van betaald werk, maatschappelijke participatie of het volgen van een opleiding van de uitkeringsgerechtigden.

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen gedefinieerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de indicatoren (streefwaarden) en kengetallen voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid