Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGS-WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het jaar 2011 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten samen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2011. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2011.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2011 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten Dienst Uitvoering Onderwijs en het Nationaal Archief voor het jaar 2011 vastgesteld. De in de begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting 2011 bevat de volgende onderdelen:

• a. de beleidsagenda;

• b. de beleidsartikelen;

• c. de niet-beleidsartikelen;

• d. de bedrijfsvoeringsparagraaf;

• e. de diensten die een baten-lasten stelsel voeren;

• f. het verdiepingshoofdstuk;

• g. de tabel budgetflexibiliteit;

• h. de bijlagen.

Groeiparagraaf

Indicatoren en kengetallen van het onderwijsstelsel. De bijlage «Indicatoren en kengetallen van het onderwijs» die in voorgaande jaren werd opgenomen in de beleidsagenda is komen te vervallen. OCW heeft er voor gekozen deze op te nemen in de publicatie Trends in Beeld die gelijktijdig met de begroting wordt aangeboden. De Tweede Kamer is op 18 maart 2010 hier over geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 31 288, nr. 89). De gegevens zijn waar mogelijk geactualiseerd voor het jaar 2009.

a. De beleidsagenda

b. De beleidsartikelen

Elk beleidsartikel is in principe opgebouwd volgens de standaardindeling:

• • algemene beleidsdoelstelling;

• • tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• • operationele beleidsdoelstellingen;

• • overzicht beleidsonderzoeken.

Art. 5 Technocentra. Met ingang van 2012 wordt het artikel technocentra opgeheven als gevolg van beëindigen van de subsidieperiode (eind 2010).

In de gehele begroting is invulling gegeven aan motie Douma (Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 949, nr. 11): beleidsdoelen zijn geformuleerd in termen van te realiseren maatschappelijke effecten en daarvan afgeleide prestatiegegevens. Waar hiervan is afgeweken, wordt in het artikel een motivering gegeven volgens het principe «pas toe of leg uit» (comply or explain). Voor de volgende beleidsartikelen kunnen (nog) geen zinvolle en relevante prestatiegegevens met streefwaarden worden weergegeven:

• • Art. 8.3.2 Internationaal beleid. Prestatie-indicatoren zijn hier weinig zinvol, het is niet goed mogelijk om een kwantitatieve relatie te leggen tussen de Nederlandse inzet in internationaal overleg met vele actoren en het bereiken van internationale doelen. Uiteraard is er wel kwalitatieve informatie beschikbaar, ondermeer rond belangrijke vergaderingen van de EU en de UNESCO.

• • Art. 11, 12 en 13 Studiefinanciering, WTOS, Lesgelden. De doelstellingen op deze beleidsterreinen worden onderbouwd met kengetallen van onder andere de onderwijsdeelname en het verwachte rendement, en van het aantal ontvangers of gebruikers. Hierbij zijn geen streefwaarden vastgesteld. Het streven van de overheid is gericht op het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs en niet dat zoveel mogelijk studerenden gebruik maken van deze instrumenten. De onderwijsdeelname en het rendement zijn het resultaat van een breed scala van factoren, waarbij de beschikbaarheid van studiefinanciering of WTOS een relatief beperkte rol speelt.

Ook in de begroting 2011 is de invloed van het beleid op de gewenste maatschappelijke situatie niet altijd rechtstreeks of volledig vast te stellen, het betreft immers complexe beleidsproblemen en ingewikkelde causale relaties. Een van de belangrijkste functies van de opgenomen indicatoren is dat zij een positieve of negatieve trend, soms in internationaal perspectief, kunnen signaleren. In deze begroting zijn de prestaties van het beleid zo goed mogelijk in beeld gebracht, maar enige terughoudendheid bij de beoordeling van de indicatoren is altijd geboden: het zijn indicaties van de uitkomsten van het beleid. Niettemin zijn in deze begroting de maatschappelijke doelstellingen en prioriteiten op creatieve wijze en met ambitie geformuleerd en zo adequaat mogelijk onderbouwd met meetbare prestatie- en effectgegevens.

In het constituerend beraad van 22 februari 2007 is vastgesteld dat de minister voor Jeugd en Gezin medebetrokken is bij een aantal beleidsterreinen waarvoor andere bewindspersonen primair verantwoordelijk zijn. Een en ander is vervolgens nader toegelicht (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 001, nr. 3).

De minister voor Jeugd en Gezin is medebetrokken bij het beleid ten aanzien van de kinderopvang, voorschoolse opvang en leerlinggebonden financiering.

De minister van Landbouw, Natuur en Visserij is verantwoordelijk voor het groene onderwijs.

Naar aanleiding van de motie Bakker c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 391, nr. 3) is per beleidsartikel een tabel opgenomen waarbij per operationele doelstelling vanaf 2011 wordt aangegeven hoeveel middelen juridisch verplicht zijn, hoeveel middelen bestuurlijk gebonden en hoeveel middelen niet juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden.

Dienst Uitvoering Onderwijs

Sinds 1 januari 2010 vormen CFI en IB-Groep samen de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). In de tabellen budgettaire gevolgen van beleid bij programmakosten-overig is geen onderscheid meer zichtbaar.

c. Niet-beleidsartikelen

Er zijn vier zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• • nominaal en onvoorzien

• • ministerie algemeen

• • inspecties

• • adviesraden

d. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf wordt ingegaan op de interne bedrijfsvoering. Hierin wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste ontwikkelingen op dit gebied. Daarnaast worden knelpunten beschreven die mogelijk een risico vormen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen en wordt aangegeven welke beheersmaatregelen hierbij worden genomen.

e. Diensten die een baten-lasten stelsel voeren

Dit onderdeel bevat de cijfermatige overzichten van de baten-lastendiensten «Dienst Uitvoering Onderwijs» en het «Nationaal Archief».

f. Verdiepingshoofdstuk

In dit onderdeel worden per beleidsartikel de mutaties getoond tussen de stand ontwerpbegroting 2010 en de ontwerpbegroting 2011. De ondergrens voor het toelichten van mutaties is € 2,2 miljoen. Een aantal mutaties is centraal toegelicht (loonbijstelling, prijsbijstelling, intensiveringen, ombuigingen).

g. Tabel budgetflexibiliteit

Conform de toezegging tijdens het wetgevingsoverleg van 2008 in het kader van het begrotingsonderzoek is met ingang van begroting 2010 een tabel budgetflexibiliteit opgenomen alsmede de bestuurlijk gebonden componenten.

h. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn bij de begroting opgenomen:

• • Overzicht moties en toezeggingen

• • Overzicht RWT’s en ZBO’s

• • Afkortingen

• • Begrippen

• • Trefwoorden

2. BELEIDSAGENDA

Inleiding

Gezien de demissionaire status van het kabinet, is gekozen voor een beperkte technische invulling van de beleidsagenda 2011. Daar waar de beleidsagenda’s in voorgaande jaren uitgebreid ingingen op de prioriteiten uit het kabinetsprogramma Balkenende IV, is de opzet dit jaar sober van aard. Er zal worden ingegaan op relevante ontwikkelingen die de begroting in financiële zin raken. In de artikelen vindt u, zoals in andere jaren, de relevante financiële en beleidsinformatie die samenhangt met de voorgenomen uitgaven en niet-belasting ontvangsten.

Aansluiting ontwerpbegroting 2010 naar 2011

Deze financiële paragraaf presenteert conform de rijksbegrotingsvoorschriften de belangrijkste budgettaire veranderingen op de OCW-begroting.

Leerlingenontwikkeling

In de begroting is, zoals gebruikelijk, de actuele raming van de leerlingen- en studentenaantallen verwerkt (Referentieraming 2010). Vanwege de onzekerheid over met name de ontwikkeling van de aantallen studenten na 2011 is besloten in de meerjarenramingen de onderwijsdeelname na 2011 op hetzelfde niveau als 2011 te houden. Indien na 2011 de eventuele stijging van het aantal studenten zich toch mocht doorzetten, dan betekent dit onder gelijkblijvende omstandigheden – gegeven de meerjarige budgetten – dat het gemiddelde beschikbare bedrag per student daalt.

De verdeling van de leerlingenontwikkeling over de artikelen komt aan bod in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk. De ramingsbijstelling voor de sectoren studiefinanciering, wtos en lesgelden is meegenomen onder Ramingsbijstelling studiefinanciering.

Dekking leerlingenontwikkeling

Zie tabel 2 van deze beleidsagenda.

Ramingsbijstelling studiefinanciering

De ramingsbijstelling voor 2010 en 2011 is het saldo van een tegenvaller samenhangend met de ontwikkeling in de aantallen studenten en met de wettelijke verplichte verhoging van de normbedragen in de studiefinanciering, en een meevaller als gevolg van autonome ontwikkelingen. De autonome meevaller wordt voornamelijk veroorzaakt door minder omzettingen van prestatiebeurs naar gift, minder uitgaven voor de OV-studentenkaart, een lager dan geraamd gebruik van de aanvullende beurs en hogere renteontvangsten.

Ramingsbijstelling kinderopvang

De kosten voor de kinderopvang zijn hoger dan verwacht (zie brief van 15 juni 2010; Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 31 322, nr. 87). De problematiek wordt veroorzaakt doordat er meer ouders dan verwacht na de wijzigingen in de gastouderopvang per 1 januari 2010, gebruik blijven maken van gastouderopvang. Daarnaast is de afname in gebruik van dagopvang en buitenschoolse opvang na de aanpassing van de tabel die per 1 januari 2009 is doorgevoerd minder dan verwacht. Gelijktijdig is ook de raming van de ontvangsten kinderopvangtoeslag omhoog bijgesteld (zie ook tabel 4).

Maatregelen kinderopvang: voorjaar 2010

Het saldo van de hogere uitgaven en de hogere ontvangsten resulteert in een tegenvaller van gemiddeld circa € 310 miljoen vanaf 2011. Deze tegenvaller wordt gedekt door een verlaging van de kinderopvangsubsidies. De subsidiepercentages worden met ingang van 2011 zodanig verlaagd dat de verschillende inkomensgroepen er in verhouding tot hun inkomen evenveel op achteruit gaan. De Tweede Kamer heeft ingestemd met de tabelaanpassing.

Maatregelen kinderopvang: invulling € 3,2 miljard

Zie tabel 3 van deze beleidsagenda.

Stimuleringsmiddelen

Het betreft stimuleringsmiddelen die beschikbaar zijn gekomen bij het aanvullend beleidsakkoord.

Eindejaarsmarge 2009 en Inzet vrije deel eindejaarsmarge

De budgetten die in 2009 niet volledig tot besteding zijn gekomen, zijn voor 2010 aan de OCW-begroting toegevoegd. Een deel is ingezet voor de uitvoeringsproblematiek 2010.

Intertemporele compensatie

Om de OCW-begroting over de jaren 2010–2015 sluitend te maken, is een kasschuif noodzakelijk.

Kasschuif OV-kaart

Bij najaarsnota 2009 is besloten om een deel van de OV-kaart verplichting voor 2010 reeds in 2009 te betalen.

«Fonds Economische Structuur»-middelen (FES-middelen)

Zie het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

BES

De overgang van de BES-eilanden naar de status van een Openbaar Lichaam leidt voor OCW tot extra uitgaven.

Meevallers/ramingsbijstellingen

Dit is een saldering van de mee- en tegenvallers aan de uitgavenkant van de begroting.

Diversen

Dit betreft onder meer een doelmatigheidskorting van € 11,7 miljoen structureel vanaf 2012 ter dekking van de invulling van de € 3,2 miljard.

Loon- en prijsbijstelling

De loonbijstelling tranche 2010 is niet uitgedeeld. Er is een nullijn gehanteerd. De prijsbijstelling tranche 2010 is voor het jaar 2010 niet uitgedeeld. Er is in 2010 eenmalig € 30 miljoen vrijgemaakt ter dekking van de wettelijk verplichte prijsbijstelling. Vanaf 2011 is de tranche 2010 wel uitgekeerd. Zie verder het algemeen deel van het verdiepingshoofdstuk.

Overige technische verschillen

Het betreft desalderingen met de ontvangsten en overboekingen met andere departementen.

Dekking leerlingenontwikkeling OCW

De leerlingenontwikkeling wordt als volgt gedekt:

• Prijsbijstelling tranche 2010

Van de prijsbijstelling tranche 2010 wordt 2/3 deel ingezet.

• Meevaller studiefinanciering 2010

Van de meevaller studiefinanciering 2010 wordt € 90 miljoen ingezet. Om dit mogelijk te maken wordt een deel van de betalingsverplichting voor de OV-studentenkaart 2011 al in 2010 voldaan.

• Vrijval nieuwbouw TU Delft

De middelen voor de nieuwbouw TU Delft zijn niet aangewend en worden teruggevorderd.

• Diverse maatregelen, waaronder subsidies

Voor 2011 wordt voor € 58 miljoen aan incidentele maatregelen getroffen (zie verdiepingsbijlagen van de beleidsartikelen). Vanaf 2012 worden de subsidies structureel met € 83 miljoen gekort. De concrete invulling hiervan wordt komend najaar naar de Tweede Kamer gestuurd.

• Maatregelen kinderopvang

Het budget voor kinderopvangtoeslag wordt in 2012 verlaagd met totaal € 310 miljoen, oplopend tot € 444 miljoen in 2015 (zie onderstaande tabel). Een deel hiervan wordt ingezet ter dekking voor de leerlingenontwikkeling. Het resterende deel wordt ingezet ter dekking van de invulling van de € 3,2 miljard. In de AMvB die hiervoor noodzakelijk is, zal worden toegelicht hoe deze maatregelen zullen worden ingevuld.

Enveloppen

De enveloppenmiddelen tranche 2011 die nog op de aanvullende post bij Financiën stonden, zijn niet uitgedeeld. Dit kan consequenties hebben voor de realisatie van de daarmee gepaard gaande operationele doelstellingen.

Ontvangsten

Algemeen

In samenhang met de uitgavenmutaties hebben er ook mutaties plaatsgevonden op de ontvangsten voor de dekking leerlingenontwikkeling, de ramingsbijstelling studiefinanciering en de FES-middelen.

Ramingsbijstelling kinderopvang

De afgelopen jaren is de raming van de uitgaven kinderopvangtoeslag enkele malen omhoog bijgesteld. Bij de definitieve afrekening van oude jaren door de Belastingdienst worden ook hogere bedragen door de ouders terugbetaald. Hiervoor is de ontvangstenraming omhoog bijgesteld.

Dagarrangementen en combinatiefuncties

Voor 2010 wordt verwacht dat er € 6 miljoen aan niet-bestede middelen van gemeenten wordt ontvangen. Deze worden ingezet ter dekking van de uitvoeringsproblematiek.

Technische bijstellingen

Het betreft bijstelling van de ramingen werkgeversbijdrage kinderopvang en desalderingen met de uitgaven.

Overzicht beleidsdoorlichtingen 2011

Voor 2011 zijn de onderstaande beleidsdoorlichtingen gepland. Hiermee geeft OCW invulling aan de eis beleidsdoelstellingen te evalueren. In elk beleidsartikel is een meerjarenoverzicht van beleidsdoorlichtingen opgenomen. Daar vindt u ook een toelichting op beleidsdoorlichtingen en onderliggende evaluatie- en monitoronderzoeken.

3. DE BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene doelstelling: het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed primair onderwijs in voldoende toegeruste scholen (Grondwet, artikel 23: Staatsblad. 2002, nummer 200). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen (Wet op het primair onderwijs en Wet op de expertisecentra). De overheid verplicht ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige besteding van onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De instrumenten die hij tot zijn beschikking heeft zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

Met ingang van 10 oktober 2010 is de minister ook verantwoordelijk voor het onderwijs op de BES-eilanden: Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

De minister voor Jeugd en Gezin (JenG) is verantwoordelijk voor de jeugdzorg. In de beleidsvorming over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg werken de ministers van OCW en JenG nauw samen, omdat de school de vind- en werkplaats is van kinderen en jongeren met problemen.

Toelichting:

In tabel 1.1 zijn vier indicatoren opgenomen die een beeld geven van de prestaties van de leerlingen en de scholen in het basisonderwijs. Deze informatie wordt verzameld via internationaal steekproefonderzoek (TIMMS, PIRLS) en nationaal steekproefonderzoek (COOL-Cohortonderzoek NWO, Onderwijsmeter). Het TIMMS-onderzoek vindt één keer in de vier jaar plaats. Het eerstvolgende onderzoek is in 2012 beschikbaar. Het PIRLS-onderzoek is vijfjaarlijks; ook hier zijn in 2012 nieuwe gegevens beschikbaar. Het COOL-Cohortonderzoek (NWO) is driejaarlijks. Van het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs zijn nog geen vergelijkbare resultaatsgegevens bekend. NWO start in 2010 met de voorbereiding van een cohortstudie in het speciaal (basis)onderwijs; de uitvoering van het eerste onderzoek vindt plaats in 2011.

• 1. en 2. Deze indicatoren brengen het nationale prestatieniveau in vergelijking met andere landen in beeld. Het is de ambitie dat het Nederlandse basisonderwijs tot de internationale top 5 behoort als het gaat om wat leerlingen presteren op gebieden als taal (begrijpend lezen) en rekenen. Nieuwe gegevens over 2011 zijn beschikbaar in 2012.

• 3. Nederland streeft ernaar dat op termijn (na 2020) de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. Om deze doelstelling te bereiken, is het gewenst dat meer leerlingen in het primair onderwijs een hoger prestatieniveau bereiken en dat zij dat niveau ook vasthouden in het voortgezet onderwijs. De trend is positief. Daarom zijn de streefpercentages eerder al verhoogd.

• 4. Aan ouders wordt tweejaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid over de school van hun kind. In 2010 is het rapportcijfer een 7,5. Het is de ambitie om dit cijfer in de toekomst ten minste op een 7,5 te houden. In 2012 zijn nieuwe gegevens beschikbaar.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De tabel budgettaire gevolgen van beleid geeft de verschillen weer met de Voorjaarsnota.

• Ontvangsten

1.3 Operationele beleidsdoelstelling

1.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs

De overheid heeft de verantwoordelijkheid om scholen goed toe te rusten, zodat scholen in staat zijn om te voldoen aan eisen voor toegankelijkheid en kwaliteit. Scholen en schoolbesturen moeten kunnen inspelen op de specifieke omstandigheden en onderwijs op maat bieden. De lumpsumbekostiging stelt hen daarbij in staat om zelf af te wegen hoe het beschikbare budget het beste kan worden ingezet. Hierover verantwoordt het bestuur zich.

Het onderwijsverslag over het schooljaar 2008–2009 van de Inspectie van het Onderwijs laat zien dat het primair onderwijs er als geheel goed voorstaat. Op sectorniveau signaleert de Inspectie van het Onderwijs geen continuïteitsrisico’s; slechts een zeer klein percentage van de schoolbesturen in het primair onderwijs laat risico’s op financieel gebied zien.

• Personele bekostiging

De basis voor de personele bekostiging van de scholen is het aantal leerlingen, de gemiddelde leeftijd van de leraren en het opleidingsniveau van de ouders. Voor de bekostiging van vervangers van bijvoorbeeld zieke leraren (Vervangingsfonds) en voor de verzekering van de wachtgelden (Participatiefonds) geldt een beperkte verzekeringsplicht. Het huidige stelsel blijft voor alle schoolbesturen van kracht.

• Materiële bekostiging

Het Rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumbekostiging voor de materiële instandhouding van scholen. Deze bekostiging is gebaseerd op een programma van eisen. Eens per vijf jaar vindt een evaluatie van de programma’s van eisen plaats. Deze evaluatie toetst of de bekostiging adequaat is. De resultaten zijn naar verwachting in 2011 beschikbaar.

• Verbetering binnenmilieu van basisscholen

Voor de verbetering van het binnenklimaat en energiebeparing is in 2010 naar aanleiding van het aanvullend beleidsakkoord een eenmalige impuls opgenomen van € 104 miljoen. Daarnaast is tot en met het schooljaar 2012/2013 jaarlijks € 2,7 miljoen beschikbaar (waarvan € 0,7 miljoen op de begroting van VROM) voor een bewustwordingscampagne en een (eenmalige) financiële bijdrage voor verbeteringen in het binnenmilieu van scholen. De scholen ontvangen bij een bezoek van de GGD een informatiepakket, een CO₂-meter en een bouwtechnisch advies.

• Onderwijspersoneelsbeleid

De instrumenten en activiteiten die voor specifiek onderwijspersoneelsbeleid worden ingezet, worden toegelicht in artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid). Hierin zijn ook de maatregelen beschreven uit het «Convenant LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nummer 53).

• Invoering persoonsgebonden nummer

Vanaf oktober 2010 worden scholen bekostigd op basis van de leerling-gegevens in de Basisregistratie Onderwijs (BRON).

• Humanistisch vormend- en godsdienstonderwijs

Voor 2011 en latere jaren is er maximaal € 10 miljoen per jaar beschikbaar. Het geld is met name bedoeld voor de salariskosten van de leraren die het humanistisch vormend- en godsdienstonderwijs verzorgen. Dit wordt toegekend aan de samenwerkende landelijke organisaties op het gebied van het godsdienstonderwijs en humanistisch vormingsonderwijs. Hiermee wordt invulling gegeven aan het amendement van J.J. van Dijk c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 700, nummer 79).

• Aanpak (zeer) zwakke scholen

Toelichting:

Deze indicator geeft inzicht in de mate waarin scholen gebruik maken van de onderwijstijd. De Inspectie van het Onderwijs bekijkt of lessen op tijd beginnen, of niet te veel tijd wordt besteed aan klassenorganisatie en of leerlingen niet te lang op hulp hoeven te wachten. Het percentage scholen dat efficiënt omgaat met de onderwijstijd is in de afgelopen jaren sterk gestegen. De Inspectie van het Onderwijs noemt het percentage hoog. Omdat de eerdere streefwaarde (96%) is gerealiseerd, is de streefwaarde verhoogd naar 97%. Naar verwachting zal dan het maximaal haalbare zijn bereikt.

1.3.2 Leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit

Het primair onderwijs moet het voor de leerling mogelijk maken naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn of haar capaciteiten. Dit vraagt om kwalitatief goed primair onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover jaarlijks in het Onderwijsverslag.

Goede beheersing van taal en rekenen vormt voor alle leerlingen de basis van een succesvolle schoolcarrière, en daarmee hun verdere loopbaanontwikkeling. De basisvaardigheden taal en rekenen staan dan ook centraal in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» (november 2007) (Tweede Kamer 2007/2008, 31 293, nummer 1). De activiteiten die in 2011 worden ondernomen vloeien voort uit die Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs en zijn daarmee een voortzetting en afronding van het in 2007 ingezette beleid. Daarbij ligt het accent in 2011 meer op verduurzaming van het in gang gezette beleid en opbrengstgericht werken.

• Verbeteren van taal- en rekenopbrengsten

De afgelopen jaren is er fors geïnvesteerd in de taal- en rekenverbetertrajecten, die aflopen in 2011. De trajecten hebben een doorlooptijd van 3 jaar.

• Excellentie en talentontwikkeling

• Wetenschap en techniek in het basisonderwijs

• Cultuur en school

Het doel van de Regeling versterking cultuureducatie in het primair onderwijs is scholen in de gelegenheid te stellen hun visie op cultuureducatie in het lesprogramma te bepalen en deze visie in samenwerking met hun culturele omgeving te vertalen in een samenhangend geheel van cultuureducatieve activiteiten. Tot en met het schooljaar 2010–2011 staan de middelen op artikel 1, daarna op artikel 14 «Cultuur».

Toelichting:

• 1. De eerste meting over 2008 is een nulmeting. De gemiddelde taalvaardigheidscores zijn daarbij vastgesteld op 250 punten. Het streven is de vaardigheidscores ieder jaar te verbeteren.

• 2. De eerste meting over 2008 is een nulmeting. De gemiddelde rekenvaardigheidscores zijn daarbij vastgesteld op 250 punten. Het streven is de vaardigheidscores ieder jaar te verbeteren.

• 3. In de Kwaliteitsagenda «Scholen voor morgen» is de doelstelling opgenomen om het percentage scholen waar de kwaliteitszorg voldoende is, te laten stijgen van 39% in schooljaar 2006–2007 naar 70% in schooljaar 2010–2011. Scholen met voldoende kwaliteitszorg evalueren jaarlijks hun opbrengsten en regelmatig hun onderwijsleerproces.

• 4. Het kwaliteitskenmerk instructie is samengesteld uit drie aspecten: «de leraren realiseren een taakgerichte werksfeer», «de leraren leggen duidelijk uit» en «de leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten». Van de basisscholen behaalt 97,2% hierbij een voldoende niveau. Het streven is om voor het schooljaar 2010–2011 een waarde van 98% te realiseren.

• 5. Ouders beoordelen de kwaliteit van de leerkracht van hun kind met een 7,7 in 2010. Het streven is om dit niveau minimaal te handhaven. In 2012 zijn nieuwe gegevens beschikbaar.

• 6. Volgens de Inspectie van het Onderwijs was op 1 januari 2010 1,3% van de basisscholen zeer zwak. Per 1 juli 2010 was dit 1,1%. Het is de ambitie om het aantal zeer zwakke scholen in 2011 te halveren.

1.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempel het primair onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Sommige leerlingen zijn zonder extra ondersteuning niet of niet goed in staat om (regulier) onderwijs te volgen, bijvoorbeeld leerlingen met leermoeilijkheden, grote leerachterstanden of leerlingen met een handicap of stoornis. Voor kinderen met laag opgeleide ouders, die een grotere kans hebben op onderwijsachterstand, en voor scholen in achterstandsgebieden (impulsgebieden) biedt de gewichtenregeling extra middelen voor de basisscholen. Voor leerlingen met een handicap of stoornis zijn er speciale basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs. Leerlingen met een indicatie voor (voortgezet) speciaal onderwijs kunnen ook, met de leerlinggebonden financiering (LGF, ook wel rugzakje genoemd) naar een reguliere basisschool. Het doel is dat ook deze leerlingen, naast kwalitatief goed onderwijs, een onderwijsaanbod krijgen dat bij hen past, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Uit het onderwijsverslag schooljaar 2008–2009 van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat het aantal scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs dat als zeer zwak wordt bestempeld, sterk is teruggelopen. Wel zijn scholen in het (voortgezet) speciaal onderwijs nog steeds vaker zwak dan in het regulier onderwijs. Om de reken- en taalprestaties van leerlingen in het speciaal (basis-)onderwijs te verbeteren, kunnen scholen meedoen in de taal- en rekenverbetertrajecten van de PO-Raad. Daarnaast worden «vliegende brigades» ingezet om zeer zwakke scholen beter te maken.

• Passend onderwijs

Doel van passend onderwijs is de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, te verbeteren. Ouders en onderwijspersoneel zijn hierbij belangrijke actoren. Waar mogelijk zal de leerling die extra ondersteuning nodig heeft, in het regulier onderwijs opgevangen moeten worden. Het is daarbij van het grootste belang dat het onderwijspersoneel ook handelingsbekwaam is. Daarom is dit een specifiek aandachtspunt in dit proces.

In november 2009 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de plannen rond passend onderwijs, waarbij de inhoud en de kwaliteit van het geleverde zorgaanbod voor de leerling centraal is komen te staan. In februari 2010 is met de Tweede Kamer afgesproken dat passend onderwijs verder uitgewerkt wordt langs de lijn die in de brief van november 2009 is uitgezet. Na de val van het kabinet heeft de Tweede Kamer passend onderwijs controversieel verklaard; de uitwerking kan wel doorgaan. Definitieve besluitvorming over passend onderwijs is aan een nieuw kabinet.

Een bijzonder aandachtspunt bij passend onderwijs is de groei van het aantal geïndiceerde leerlingen in relatie tot de beschikbare middelen. In 2007 is de begroting voor dit doel met structureel € 140 miljoen verhoogd. Het kabinet heeft toen besloten dat de uitgaven voor speciale leerlingenzorg binnen dit verhoogde budgettaire kader moeten blijven. Inmiddels is gebleken dat het aantal geïndiceerde leerlingen verder is gegroeid. Door deze groei wordt het beschikbare budgettaire kader naar verwachting overschreden met een bedrag oplopend tot circa € 70 miljoen structureel in 2014. Deze overschrijding wordt gedekt door harmonisatie van de rugzakmiddelen in het speciaal basisonderwijs en door het naar beneden bijstellen van de middelen voor ambulante begeleiding voor cluster 3 en 4. Eerder is uw Kamer gemeld dat het resterende deel van de overschrijding zou worden gedekt uit de enveloppe tranche 2011. Het kabinet heeft inmiddels besloten deze tranche niet uit te keren (voor de toelichting zie de Beleidsagenda). Het resterende deel wordt in 2011 gedekt uit de meerontvangsten PO en uit de prijsbijstelling. Over de dekking van het resterende deel van de overschrijding vanaf 2012 moet nog besluitvorming plaatsvinden. De minister blijft in gesprek met het veld over het beheersen van de groei van het aantal indicaties. De mogelijkheden daartoe liggen vooral in het effectiever en doelmatiger bieden van ondersteuning binnen de samenwerkingsverbanden.

Om de negatieve effecten op het onderwijs van de AWBZ pakketmaatregel 2009 gedeeltelijk te compenseren, krijgen regionale expertise centra extra middelen. Het daarvoor beschikbare budget van € 10 miljoen is vanaf 1 januari 2010 overgeboekt vanuit de begroting van VWS. In overleg met ouder- en onderwijsorganisaties is een (tijdelijke) regeling opgesteld om tot de verdeling van deze middelen te komen.

• Onderwijsachterstandenbeleid

Onderwijsachterstandenbeleid is opgedeeld in twee instrumenten. De gewichtenregeling kent extra budget toe aan leerlingen met een bepaald gewicht. Voor- en vroegschoolse educatie houdt in dat kinderen op jonge leeftijd meedoen aan educatieve programma’s. De centrumprogramma’s beginnen in een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf en lopen door in de eerste twee groepen van de basisschool.

Gewichtenregeling

Voor- en vroegschoolse educatie

Op 7 juli 2010 is de wet Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie gepubliceerd (Staatsblad 2010, 296) en is per 1 augustus 2010 in werking getreden.

Deze wet regelt dat gemeenten aan alle kinderen die dat nodig hebben voorschoolse educatie moeten aanbieden die voldoet aan de kwaliteitseisen. Ook krijgen gemeenten de opdracht om met betrokken organisaties bindende afspraken te maken. Deze afspraken gaan onder andere over het werven en het leiden van kinderen naar voorschoolse educatie en over de doorlopende leerlijn van voor- naar vroegschoolse educatie. Het wetsvoorstel regelt ook de harmonisatie tussen peuterspeelzalen en kinderopvang.

Vanuit het FES is circa € 30 miljoen beschikbaar gekomen voor de professionalisering van VVE-personeel in de periode 2010 tot 2014. Daarnaast maakt een verstrekking vanuit het FES van circa € 4,5 miljoen een onderzoek mogelijk naar de effecten van VVE over de periode 2010 tot 2020.

• Segregatie

Om na te gaan welke instrumenten succesvol zijn in het tegengaan van segregatie in het basisonderwijs zijn in 2008 in verschillende gemeenten pilots van start gegaan. Het gaat in deze pilots onder andere over het werken met vaste aanmeldprocedures, het ondersteunen van ouderinitiatieven en het opzetten van zgn. vriendschapsscholen. In juni 2010 heeft een tussenevaluatie plaatsgevonden en in 2011 volgt de eindevaluatie. Op basis van de resultaten van deze eindevaluatie zal worden bezien of bruikbare instrumenten verder zullen worden geïmplementeerd.

• Regeling onderwijsvoorziening voor jongeren met een handicap

Leerlingen en studenten met een handicap hebben een aantal materiële voorzieningen nodig om met goed gevolg het regulier onderwijs (van basisonderwijs tot en met hoger onderwijs) te kunnen volgen. Deze regeling voorziet in de verstrekking ervan. Het gaat bijvoorbeeld om (aangepast) vervoer, de verstrekking van een tolk Nederlandse gebarentaal en diverse hulpmiddelen waaronder een aangepaste computer. De regeling wordt uitgevoerd door het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV). Het daarvoor beschikbare budget is vanaf 1 januari 2009 meerjarig overgeboekt vanuit de begroting SZW.

• Veiligheid op school

OCW subsidieert het Centrum School en Veiligheid. Dit centrum informeert en adviseert onderwijsinstellingen, besturen, ouders en leerlingen over school en veiligheid, waaronder de aanpak van pesten. Daarnaast werkt OCW aan de invoering van een wettelijke verplichting voor scholen om incidenten te gaan registreren. De registratie van incidenten is op dit moment niet voldoende. Betere registratie zorgt ervoor dat veiligheidsbeleid en de gang van zaken t.a.v. incidenten, een verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag, kan verbeteren. Streven is invoering van de registratie van incidenten in het schooljaar 2011–2012. Tot slot zijn er structurele middelen beschikbaar voor de inzet van schoolmaatschappelijk werk.

Toelichting:

• 1. De formulering van deze indicator voor passend onderwijs is sterk afhankelijk van de besluitvorming door een nieuw kabinet.

• 2. In de Kwaliteitsagenda is de ambitie geformuleerd om het aantal zeer zwakke scholen terug te dringen. Zie ook tabel 1.8.

• 3. Het afgelopen jaar is veel geïnvesteerd in de ondersteuning van schoolbesturen voor het verbeteren van het aanbod van vroegschoolse educatie door middel van de Stimuleringsregeling vroegschoolse educatie 2008–2009 en door middel van het traject «Focus op vroegschoolse educatie». Hierdoor is de verwachting dat het aantal doelgroepkinderen, aan wie vroegschoolse educatie wordt aangeboden, stijgt.

• 4. Het streven is om in 2011 de taalachterstand te reduceren met 20% ten opzichte van 2008. In 2014 wordt getracht de taalachterstand terug te brengen met 30% ten opzichte van 2008. De eerste gegevens (2011) komen beschikbaar in 2012.

1.3.4 Leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school

De samenhang van voorzieningen zoals in een brede school in het primair onderwijs, vergroot de ontwikkelingskansen van 0 tot 12-jarigen, kan bijdragen aan de combinatie van arbeid en zorg voor de ouders van deze kinderen en kan bovendien een bijdrage leveren aan het voorkomen van achterstanden, uitval en leer- en gedragsmoeilijkheden.

De samenwerking van scholen met andere organisaties zorgt ervoor dat de sociale participatie van leerlingen toeneemt, versterkt de ontwikkelingskansen voor leerlingen (maatwerk voor leerlingen met achterstanden, maar ook in het kader van talentontwikkeling). Bovendien zorgt deze samenwerking ervoor dat de school goed aansluit bij de belevingswereld van leerlingen.

Verschillende voorzieningen sluiten nu nog onvoldoende op elkaar aan: scholen, opvang- en zorginstellingen, sport- en cultuuraanbieders, medeoverheden en overige partners stuiten op knelpunten bij het realiseren van meer samenhang in het aanbod. Het kabinet ondersteunt lokale initiatieven en stimuleert dat er meer brede scholen ontstaan.

• Brede scholen

Brede scholen ontstaan vanuit lokale initiatieven. OCW steunt deze initiatieven door middel van onderzoek, verschillende activiteiten op het terrein van voorlichting en communicatie (bijvoorbeeld via www.bredeschool.nl) en gerichte ondersteuning via het Landelijk Steunpunt Brede Scholen.

De komende tijd worden de initiatieven die zijn genomen om de ontwikkeling van brede scholen, vooral in de zogenoemde 40 krachtwijken, gecontinueerd. De doelstelling om 1 200 brede basisscholen te hebben gerealiseerd in 2011 is in 2009 al gehaald. Daarom heeft het Rijk de ambitie verhoogd naar 1 500 brede scholen in het primair onderwijs in 2011.

In 2009 is de Regeling stimulering aanpassing huisvesting brede scholen gepubliceerd. Deze regeling, waarvoor € 28 miljoen (deels FES-middelen) beschikbaar was, was specifiek bedoeld voor het meer multifunctioneel maken van scholen voor primair onderwijs. In 2010 en 2011 zullen de in het kader van deze regeling gehonoreerde projecten worden uitgevoerd. Deze projecten dienen te zijn afgerond op 31 december 2011.

Het in 2009 gestarte meerjarig onderzoek naar de effecten van brede scholen in het primair onderwijs met een wijkprofiel of een kansenprofiel op de ontwikkeling van kinderen, zal ook de komende jaren doorlopen. Halverwege 2013 wordt de eindrapportage van dit onderzoek verwacht.

Het Landelijk Steunpunt Brede Scholen is gestart in april 2009. Het steunpunt voorziet in de ondersteuning van gemeenten en scholen (primair- en voortgezet onderwijs) bij het ontwikkelen van brede scholen door good practices bij elkaar te brengen, toegankelijk te maken en kennis te verspreiden en te delen. Onder (brede) scholen bestaat een grote behoefte om van elkaar te leren. Daarom heeft het Landelijk Steunpunt een landelijk dekkend netwerk van ambassadeurs opgezet. Deze ambassadeurs uit primair en voortgezet onderwijs behoren met hun school tot de voorhoede van de brede scholen en stellen hun school graag open voor anderen. Tevens werkt het team van het Landelijk Steunpunt Brede Scholen in de praktijk nauw samen met organisaties als het Servicecentrum Scholenbouw en het Netwerkbureau Kinderopvang.

In 2011 zal er speciale aandacht zijn voor voorlichting, communicatie en uitwisseling van bovenlokale expertise ten aanzien van de brede school ontwikkeling in het voortgezet onderwijs.

• Tussenschoolse opvang

De Subsidieregeling scholing overblijfmedewerkers 2007–2010 wordt met 1 jaar verlengd. Voor de tussenschoolse opvang is structureel € 4 miljoen beschikbaar.

Toelichting:

• 1. De oorspronkelijke ambitie van 1 200 brede scholen is al in 2009 gehaald. De ambitie is daarom verhoogd naar 1 500 brede basisscholen in 2011.

• 2. Deze indicator betreft het aantal combinatiefuncties. Dit zijn functies voor professionals die bij één werkgever in dienst zijn, maar werkzaam zijn in of ten behoeve van meerdere sectoren. Het betreft vooral het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en de cultuur- en sportorganisaties.

• 3. Deze indicator geeft aan in hoeverre er gebruik is gemaakt van de «regeling scholing overblijfmedewerkers». Deze regeling draagt bij aan de verbetering van de kwaliteit van tussenschoolse opvang.

1.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting:

Voor de evaluatie van beleid zijn kwantitatieve en kwalitatieve gegevens nodig. Beide typen onderzoek staan in het overzicht.

Uit het onderzoeksoverzicht blijkt dat onderzoek op basis van pilots/experimenten een flinke impuls heeft gekregen. Dat sluit goed aan op één van de aanbevelingen van de Commissie Dijsselbloem: voordat beleid generaal wordt ingevoerd, is experimenteren zeer gewenst.

In het schooljaar 2010–2011 wordt een nieuwe beleidsdoorlichting uitgevoerd over de Kwaliteitsagenda PO. De uitkomsten hiervan komen beschikbaar in 2012. Voor deze doorlichting zal in ieder geval gebruik worden gemaakt van de evaluaties in de tabel met een *.

De beleidsdoorlichting Passend Onderwijs is vervallen, doordat het beleid nog niet is ingevoerd.

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het best past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

Daarvoor biedt het voortgezet onderwijs de leerlingen verschillende leerroutes aan, van praktijkonderwijs tot vwo. Het voortgezet onderwijs heeft de taak om voor kwalitatief goed onderwijs te zorgen. De afgelopen periode stond de onderwijskwaliteit meer dan ooit centraal in het beleid voor het voortgezet onderwijs. In het kader van de Kwaliteitsagenda VO over 2008–2011 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 289, nr. 42) zijn diverse maatregelen getroffen gericht op verbetering van de kwaliteit van het voortgezet onderwijs. De prioriteiten zijn:

• 1. Taal en rekenen, basiskwaliteit op orde: aantoonbare verbetering van de taal- en rekenprestaties;

• 2. Uitblinken: uitblinken op alle niveaus en een passende kwalificatie voor alle leerlingen;

• 3. Burgerschap: burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke stages;

• 4. Professionele ruimte: ruimte voor de leraar (de middelen hiervoor staan bij artikel 9 Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid);

• 5. Examens: goede en betrouwbare examens;

• 6. Verbetercultuur: (zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter.

De prioriteiten zijn nader toegelicht in de operationele doelstellingen.

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, docenten, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting op de arbeidsmarkt). De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Toelichting:

De indicatoren «percentage 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs» en «percentage vsv-ers van de totale bevolking 18–24» uit de begroting 2010 worden niet meer onder artikel 3 opgenomen. Besloten is om deze indicatoren alleen bij artikel 4 beroepsonderwijs en volwasseneneducatie op te nemen.

2. Deze indicator stond in de begroting 2010 bij Operationele Doelstelling 3.1.1.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

• Afdrachtvermindering onderwijs

Ter bevordering van de werkgelegenheid worden de loonkosten van leerlingen met een leerwerkovereenkomst e.d. verlaagd door middel van vermindering van de afdracht loonbelasting en premie volksverzekeringen. Deze regeling geldt voor vmbo-stagiairs.

Het niveau van de faciliteit, de voorwaarden, het budgettair beslag en de prestatiegegevens (waar zinvol en mogelijk) zijn beschreven in internetbijlage 4 bij de Miljoenennota «Toelichting op de belastinguitgaven».

3.3 Operationele beleidsdoelstelling

3.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op doelmatig toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs

• Personele en materiële bekostiging

• Actieprogramma «onderwijs bewijs» (voorheen: leren door te experimenteren in het onderwijs)

• Onderwijsverzorgingsinstellingen en niet-wettelijke projecten

Het budget van de onderwijsondersteunende instellingen bedraagt in totaal circa € 50 miljoen, waarvan SLO en CITO circa € 29 miljoen ontvangen. Voor APS, CPS, KPC en sectorwerking PO/VO/BVE is circa € 21 miljoen beschikbaar. Het budget is bestemd voor de instandhouding van de kwaliteit van het examensysteem en het onderhoud van het stelsel. De sectororganisaties van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs krijgen op grond van de «Vaststellingsovereenkomst afronding evaluatie subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA)» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VIII, nr. 64), een budget voor vragen op research en development gebied vanuit het veld. Dit betekent dat die sectororganisaties meer zeggenschap krijgen over de middelen voor onderwijsondersteuning en dat dit geld besteed wordt aan activiteiten die scholen belangrijk vinden.

OCW financiert ook incidenteel projecten, die de beleidsdoelstellingen van het voortgezet onderwijs ondersteunen, maar niet onder de wettelijke artikelen/regelingen vallen. Bijvoorbeeld voor doelstellingen in het kader van de Kwaliteitsagenda VO.

• Het gebruik van ict voor onderwijs in de sectoren basisonderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs

Toelichting:

Tabel 3.5: 1. Deze indicator stond in de begroting 2010 bij Algemene Doelstelling 3.1.

Toelichting:

Tabel 3.6: 3 en 4. Een school bestaat uit meerdere vestigingen. Het aantal vestigingen is ruim het dubbele van het aantal scholen.

Tabel 3.6: In de begroting is, zoals gebruikelijk, de actuele raming van de leerlingen- en studentenaantallen verwerkt (Referentieraming 2010). Vanwege de onzekerheid over met name de ontwikkeling van de aantallen studenten na 2011 is besloten in de meerjarenramingen de onderwijsdeelname na 2011 op hetzelfde niveau als 2011 te houden. Indien na 2011 de eventuele stijging van het aantal studenten zich toch mocht doorzetten, dan betekent dit onder gelijkblijvende omstandigheden – gegeven de meerjarige budgetten – dat het gemiddelde beschikbare bedrag per leerling daalt.

3.3.2 Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit

In het kader van de Kwaliteitsagenda VO over 2008–2011 zijn diverse maatregelen getroffen gericht op verbetering van de kwaliteit van het voortgezet onderwijs. Daarbij was aandacht voor basisvaardigheden rekenen en taal, talentontwikkeling, burgerschap, professionele ruimte, goede en betrouwbare examens en een verbetercultuur in het voortgezet onderwijs.

• Regeling Kwaliteit Voortgezet Onderwijs

– Examens. Goede en betrouwbare examens:

– Verbetercultuur. (Zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter:

Er wordt gestreefd naar het terugbrengen van het percentage zeer zwakke scholen 2 van 1,8% in 2008 naar 1% in 2012.

Daarnaast wordt er gestreefd naar reductie van het aantal risicovolle vestigingen en toename van het aantal scholen dat voldoende scoort op het kwaliteitskenmerk kwaliteitszorg: het doel voor 2010 (50% van de scholen heeft een voldoende systeem van kwaliteitszorg) was in het jaar 2009 al ruimschoots gehaald (66,5%). Om dit te bereiken, worden diverse instrumenten ingezet. De Inspectie van het Onderwijs, de VO-raad en de AOC-raad hebben hier een rol. De VO-raad draagt bijvoorbeeld in samenwerking met de AOC-raad zorg voor een steunpunt voor zeer zwakke scholen. Ook zal de VO-raad zeer zwakke scholen actief ondersteunen met analyseteams, audits en eventueel financiën. De Inspectie van het Onderwijs heeft haar toezicht op zeer zwakke scholen aangescherpt, waardoor scholen minder lang zeer zwak zullen zijn. Met de wet «Goed onderwijs, goed bestuur» heeft de Inspectie van het Onderwijs meer mogelijkheden gekregen om in te grijpen bij langdurig zwakke kwaliteit op scholen.

• Kwaliteit en innovatie

Samen met de VO-raad stimuleert OCW vernieuwingen die gericht zijn op duurzame versterking van de kwaliteit van het voortgezet onderwijs. Het doel is hogere leeropbrengsten bij alle leerlingen. Scholen zijn daarvoor verantwoordelijk, uiteraard individueel maar ook als collectief.

Toelichting:

1 en 2: De in begroting 2010 opgenomen indicatoren voor taalvaardigheid- en rekenvaardigheid in groep 8 zijn gebaseerd op het NWO Cohortonderzoek. In deze begroting zijn ze vervangen door «nieuwe» indicatoren. Deze gegevens zijn gebaseerd op onderzoek dat het CITO periodiek uitvoert. Daarmee komen tweejaarlijks gegevens beschikbaar over de taal- en rekenvaardigheid (in plaats van driejaarlijks).

3: Mede door de initiatieven van de VO-raad en de verscherpte aandacht voor opbrengsten staat de kwaliteitszorg op de agenda van scholen. Het percentage scholen met goede kwaliteitszorg steeg in schooljaar 2007/2008 naar 54,8% en in het schooljaar 2008/2009 naar 66,5%. De streefwaarde komt voort uit de kwaliteitsagenda.

3.3.3 Leerlingen ervaren een goede aansluiting tussen onderwijsfases in hun doorlopende leerlijn.

Een goede aansluiting van de onderwijsfases en schoolsoorten is van groot belang. Voorkomen moet worden dat leerlingen onder hun kunnen presteren en dat leerlingen voortijdig van school gaan. Het aantal ongediplomeerde schoolverlaters (zonder startkwalificatie) en het aantal vmbo’ers die niet doorstromen naar het mbo, moeten worden teruggedrongen.

• Experimenten vmbo-mbo2

3.3.4 Leerlingen krijgen een beter leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden

• Maatschappelijke stage

Uit «De praktijk leert, een uitgebreide tussenstand na twee jaar invoering van de maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs» (prof. dr. Meijs e.a., 2010) blijkt dat leerlingen die een maatschappelijke stage gelopen hebben een hoger niveau van burgerschap hebben. Het rapport concludeert dat leerkrachten duidelijk positieve effecten op leerlingen ervaren (toename van sociale vaardigheden, persoonlijke ontwikkeling, respect voor een ander, zelfvertrouwen, bewustwording van de omgeving en waardering voor vrijwilligerswerk). Ook blijkt dat voor een grote groep van deze leerlingen (meer dan 60%) de maatschappelijke stage een eerste echte kennismaking is met maatschappelijke organisaties. Het rapport concludeert verder dat er weliswaar geen levensveranderende effecten verwacht mogen worden van de maatschappelijke stage, maar dat de stage wel bijdraagt aan een positieve ontwikkeling. Het rapport geeft inzicht in welke lessen er uit de ervaring van twee jaar kunnen worden getrokken, zoals zorgen voor een goede voorbereiding, begeleiding en reflectie.

Toelichting:

Vanaf schooljaar 2008/2009 ligt de nadruk op toename van het aantal leerlingen maatschappelijke stage. Het streven is dat in schooljaar 2010/2011 65% van de leerlingen die jaarlijks instromen in het VO (circa 195 000) een maatschappelijke stage doet. Dat zijn in absolute aantallen ongeveer 126 750 leerlingen.

3.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene doelstelling: het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

Kennis en onderwijs zijn de weg naar een groeiende economie, een stijgende welvaart en een actieve deelname aan de maatschappij. Het beroepsonderwijs vervult daarin een cruciale rol. Het mbo telt ruim 500 000 studenten en daarmee is het mbo een belangrijke toeleverancier voor de arbeidsmarkt. Van de totale werkzame beroepsbevolking hebben 4 van de 10 mensen een mbo-opleiding en het mbo is dan ook het meest voorkomende opleidingsniveau op de arbeidsmarkt (MBO en economie, Berenschot 2010). Het aandeel banen waarvoor in 2020 een mbo-opleiding gevraagd wordt, is bijna 42% (in 1996 was dit 45%) van het totaal aantal banen (Skills supply and demand in Europe, Cedefop).

Het handhaven en vergroten van focus en kwaliteit van het beroepsonderwijs is de komende jaren een belangrijk speerpunt. Mbo-studenten moet de gelegenheid worden geboden om via een intensief, gestructureerd en uitdagend onderwijsaanbod (40 uur per week) vakspecialistische kennis op hoog niveau op te doen. Ook een goede basiskennis van de Nederlandse taal en het rekenen is van belang, evenals een grote betrokkenheid van het bedrijfsleven bij de totstandkoming van opleidingen en het verzorgen van stageplaatsen. Aandachtspunten blijven het verder versterken van de regionale verankering van het beroepsonderwijs, zowel in krimpregio’s als daar waar zich nieuwe economische kansen voordoen, en de aansluiting van het beroepsonderwijs op het voortgezet onderwijs en op het hoger onderwijs.

Behalve het belang van mbo-opgeleiden voor de kenniseconomie is het private rendement van een mbo-opleiding ook aanzienlijk. In het algemeen geldt dat het voor het individu loont om onderwijs te volgen. Het betekent dat een mbo’er meer inkomen kan verdienen dan iemand met een lagere opleiding. Bovendien is de gemiddelde tijd om een baan te vinden voor mbo-gediplomeerden 8 maanden bij de beroepsopleidende leerweg (bol) en 3 maanden bij de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) (OCW, 2009). Maar het rendement van een mbo-opleiding gaat veel verder dan het financiële voordeel in de vorm van een hoger inkomen. Net als alle andere vormen van onderwijs kan mbo-onderwijs ook leiden tot individuele en maatschappelijke baten op uiteenlopende terreinen zoals gezondheid, maatschappelijke participatie en het voorkomen van criminaliteit.

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, deelnemers, ouders, docenten, bedrijven, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg) en andere overheden. De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen-, deelnemer- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Toelichting:

• 1. Voor deze variabele is door de EU geen streefwaarde vastgesteld in het kader van EU 2020.

• 4. Voor deze indicator is geen streefwaarde geformuleerd omdat deze sterk afhankelijk is van de conjuncturele ontwikkeling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

• 1. Door het ministerie van OCW zijn in 2008 meerjarige convenanten afgesloten met bijna alle scholen in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs en de contactgemeenten van de 39 RMC-regio’s. Het schooljaar 2010–2011 is het laatste jaar van deze convenanten. Zie operationele doelstelling 4.3.4, eerste bolletje voor een nadere toelichting.

• 2. Afdrachtvermindering onderwijs

  Ter bevordering van de werkgelegenheid worden de loonkosten van leerlingen met een leerwerkovereenkomst c.a. verlaagd door middel van vermindering van de afdracht loonbelasting en premie voor de volksverzekeringen.

  Deze regeling geldt voor de werkgever van werknemers die:

  • – de beroepspraktijkvorming van de beroepsbegeleidende leerweg of de beroepsopleidende leerweg op mbo 1 of 2 niveau volgen;

  • – een EVC-procedure volgen waarvan de kosten door de werkgever worden gedragen;

  • – voor aanvang van de scholing werkloos zijn of voormalig werkloos zijn en uitsluitend als gevolg van deelname aan een re-integratietraject van een gemeente of het UWV niet langer werkloos zijn en een opleiding op mbo 1 of 2 niveau volgen.

  Het niveau van de faciliteit, de voorwaarden, het budgettair beslag en de prestatiegegevens (waar zinvol en mogelijk) zijn beschreven in internetbijlage 4 bij de Miljoenennota.