Nr. 5 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Defensie1, belast met het voorbereidend onderzoek van dit wetsvoorstel (Kamerstuk 32 360 X, nrs. 3–4), heeft de eer als volgt verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van een vraag. Het daarop door de regering gegeven antwoord is hierbij afgedrukt.

Als gevolg van vacatures bij de operationele eenheden was de omvang van de eenheden in het oefenprogramma minder groot. Om die reden is door het Commando landstrijdkrachten (CLAS) € 12 miljoen minder uitgegeven voor oefeningen.

De materieelexploitatiekosten zijn in 2009 hoger uitgevallen dan geraamd. Het betreft onder meer hogere transportuitgaven (€ 25 miljoen), hogere uitgaven voor IV-exploitatie (€ 14 miljoen), de uitgaven voor claims naar aanleiding van het helikopterongeluk in de Bommelerwaard (€ 12 miljoen), hogere uitgaven voor munitie, kleding en uitrusting (€ 28 miljoen), onderhoud van vliegtuigen (€ 20 miljoen), onderhoud van schepen (€ 12 miljoen) en energie-uitgaven (€ 16 miljoen). Voor een deel betreft het eenmalige uitgaven, zoals de claims naar aanleiding van het ongeluk in de Bommelerwaard. Voor andere posten zoals transport en energie waren de uitgaven in voorgaande jaren ook hoger dan geraamd en is de overschrijding structureel.

Het in de Verkenningen genoemde tekort houdt verband met de genoemde structurele oorzaken. In 2009 zijn maatregelen genomen om het tekort te bestrijden. Bij de eerste en tweede suppletoire begrotingen zijn defensiebrede herschikkingen doorgevoerd waardoor het exploitatiebudget van de Defensie Materieel Organisatie (DMO) kon worden verhoogd.

In 2009 is door de inzet in Afghanistan voor in totaal € 5,8 miljoen aan materieel verloren gegaan. Daarbij was de hoogste kostenpost € 1 miljoen voor een Fennek-pantservoertuig.

Defensie heeft op dit moment te maken met de gevolgen van een interne budgettaire problematiek. De kosten voor de instandhouding van het materieel zijn hoger dan voorzien, de uitstroom van personeel is afgenomen en Defensie heeft tevens te maken met hogere uitgaven voor bijvoorbeeld pensioenen en uitkeringen. In de begroting 2011 en de beantwoording van de vragen daarover (Kamerstuk 32 500 X, nr. 13 van 3 november jl.) is de Kamer geïnformeerd over deze problematiek en de daarvoor gekozen oplossingen. In de verschillende beleidsartikelen zijn de gevolgen voor de defensieonderdelen zichtbaar gemaakt.

Kort na de begroting kreeg Defensie in het regeerakkoord een nieuwe taakstelling van € 200 miljoen te verwerken voor 2011. In de nota van wijziging (Kamerstuk 32 500 X, nr. 11) van 2 november jl. is uiteengezet welke keuzes Defensie daarbij maakt. Hierover bent u nader geïnformeerd in de brief van 18 november jl. met daarin een toelichting op de nota van wijziging. Om tot een structurele oplossing van deze problematiek te komen zal in het voorjaar van 2011 een beleidsbrief aan de Kamer worden verzonden waarin de uitvoering van het regeerakkoord en de oplossing van de huidige problematiek aan de orde komen. Daarbij zal het evenwicht tussen het ambitieniveau, de samenstelling en toerusting van de krijgsmacht en het niveau van de defensie-uitgaven zijn gewaarborgd.

In de tweede suppletoire begroting worden de noodzakelijke begrotingswijzigingen gemeld als gevolg van de mee- en tegenvallers die zich in het uitvoeringsjaar voordoen. Een belangrijke begrotingswijziging betreft de neerwaartse bijstelling van de ontvangsten als gevolg van lagere verkopen in 2010 door de Dienst der Domeinen. Deze wijziging werkt door in het uitgavenniveau in 2010. Bij het opstellen van de begroting 2011 is rekening gehouden met deze herfasering. Daarnaast is er sprake van hogere overige ontvangsten dan geraamd en zijn de hogere uitgaven voor logistieke ondersteuning DMO gecompenseerd vanuit de investeringen. Het totaal van de begrotingswijzigingen leidt tot een sluitende begroting 2010.

De vullingsgraad bedroeg eind 2009 96,2 procent. Door een lagere personele vullingsgraad dan waarmee in de begroting rekening is gehouden, is in 2009 € 63,6 miljoen bespaard. Hiervan is € 45,2 miljoen ingezet voor inhuur op formatie, is € 12 miljoen gebruikt ter financiering van de uitgaven die voortvloeien uit het helikopterongeval in de Bommelerwaard en is € 6,4 miljoen ingezet ter compensatie van overschrijdingen op het gebied van de materiële exploitatie. De verwachte gemiddelde personele vullingsgraad voor 2011 bedraagt, rekening houdend met de gevolgen van de nota van wijziging 2011, 93,9 procent.

De hogere realisatie op het begrotingsartikel staf CZSK wordt voor € 0,7 miljoen veroorzaakt door de uitdeling van de loon- en prijsbijstelling over 2009. Het restant betreft diverse posten die eerder bij de programma-uitgaven waren geraamd. Zie ook het antwoord op de vragen 8 en 9.

Tussen de defensieonderdelen bestaan grote verschillen in de samenstelling van het centrale apparaat en daarmee in de apparaatsuitgaven. Zo bestaan de uitgaven van het apparaat van de Defensie Materieel Organisatie (DMO) onder meer uit de budgetten voor het personeel van de afdelingen die zijn belast met de ontwikkeling en verwerving van nieuw materieel, de personeelsafdelingen en het (wapen)systeemmanagement voor de operationele commando’s. Ook worden alle energie-uitgaven van Defensie uit dit budget van de DMO betaald. Daarnaast worden bij de DMO, het Commando DienstenCentra (CDC) en het CLAS de uitgaven voor infrastructuur uit een centraal budget gedaan. Voor de uitgaven aan IV-werkplekdiensten wordt centrale budgettering toegepast door de DMO, het CLAS en de bestuursstaf. Bij het CDC worden de budgetten voor de Defensie Bewakings- en Beveiligingsorganisatie ondergebracht bij de apparaatskosten. Daarnaast maakt bijvoorbeeld bij het Commando zeestrijdkrachten (CZSK) de personeelsdienst deel uit van de uitvoerende organisatie, maar maakt de personeelsdirectie bij het CLAS en het Commando luchtstrijdkrachten (CLSK) deel uit van het centrale apparaat.

Door de verschillen in samenstelling wijken de budgetten van de defensieonderdelen sterk van elkaar af. Vanwege de verschillen in structuur is er ook geen centrale norm voor de omvang van de apparaatsuitgaven in het begrotingsartikel staf. Door een grens te stellen aan de personele omvang van de organisatie wordt voorkomen dat er sprake is van een grote overhead, waarbij per defensieonderdeel rekening wordt gehouden met de specifieke samenstelling.

Kostenoverzicht inzet civiele dienstauto’s voertuigpool en toegewezen dienstauto’s

In de periode 2006–2010  bedroegen de additionele materiële uitgaven van de inzet van Cougar-helikopters in Afghanistan € 6,2 miljoen. De ervaringen met de inzet van de Cougar-helikopters zijn positief.

Per 1 januari 2009 bedroeg het percentage burgerpersoneel 30,2 en het percentage militair personeel 69,8. Deze percentages zijn inclusief de agentschappen.

De onderstaande tabel betreft het gemiddelde percentage van het burger- en militaire personeel van een defensieonderdeel dat in 2009 werkzaam was bij de staf van dat defensieonderdeel.

BS: bestuursstaf

De onderstaande tabel bevat de gemiddelde samenstelling van de staven van de defensieonderdelen in 2009, verdeeld naar burger- en militair personeel, in procenten.

In deze overzichten is uitgegaan van de organieke functies. Leerlingen, agentschappen, projectfuncties en dergelijke blijven hier buiten beschouwing. Bij de bestuursstaf wordt de MIVD niet tot de staf gerekend.

Met de brief van 26 november 2009 (Kamerstuk 32 123 X, nr. 47) en de brief van 10 december 2009 (Kamerstuk 27 830, nr. 69) bent u geïnformeerd over de kortingen op het R&D-budget voor 2010 en de jaren daarna. In de brief van 10 december is toegelicht dat de kortingen in 2010 op het centrale budget voor programmafinanciering niet leiden tot opheffing van expertisegebieden (onderzoeksgroepen) bij TNO. Zoals uiteengezet in de reactie op de motie is dit dan ook geen onomkeerbare stap.

In beide brieven is ook de herijking van de kennisportfolio aan de orde geweest die de Kamer met een toelichting heeft ontvangen op 28 januari jl. (Kamerstuk 27 830, nr. 71). Deze herijking maakt keuzes voor de jaren 2011 en verder ten aanzien van de kennisinvesteringen van Defensie, waaronder die bij TNO. Die keuzes zijn onomkeerbaar en worden in nauw overleg met TNO doorgevoerd. Daarover, en over de afstemming met TNO en de besluitvorming in de Raad voor het Defensieonderzoek (RDO), is de Kamer geïnformeerd met de brief van 16 juli jl. (Kamerstuk 27 830, nr. 79).

In overeenstemming met de gehanteerde begrotingssystematiek zijn in de Slotwet de lagere ontvangsten voor € 80 miljoen gecompenseerd door een verlaging van het uitgavenbudget. Omdat dit eind 2009 niet meer tot lagere uitgaven heeft geleid, betekent dit een overschrijding van de defensiebegroting. Deze overschrijding maakt deel uit van de eindejaarsmarge.

Zie het antwoord op vraag 2.

Het laatste Orion-vliegtuig is in februari 2007 aan Portugal overgedragen. Portugal heeft de laatste termijnbetaling van € 24,3 miljoen van 1 september 2009 in januari 2010 voldaan.

Over de verkoop van vijf mijnenbestrijdingsvaartuigen van de Alkmaar-klasse aan Letland is de Kamer geïnformeerd met de brief van 22 juli 2005 (Kamerstuk 29 800 X, nr. 113). Letland heeft midden 2009 aan Nederland te kennen gegeven het laatste nog niet overgedragen schip, de Hr.Ms. Alkmaar niet meer te willen overnemen. Ook wil Letland een van de vier eerder overgedragen schepen terugverkopen. De reden hiervoor is een verlaging van het Letse defensiebudget als gevolg van de slechte economische situatie in het land.

Hoewel Letland gebonden is aan het contract met Nederland heeft Defensie begin 2010 aangeboden in samenwerking met Letland een koper te zoeken voor de twee schepen. Nederland en Letland zijn overeengekomen dat Nederland hierbij het initiatief neemt. De belangstelling van andere landen is echter gering en momenteel hebben de inspanningen van Defensie nog niet geleid tot de verkoop van een van de schepen.

Mocht voor 1 januari 2011 geen koper worden gevonden dan zullen hierover opnieuw besprekingen met Letland worden gevoerd. Letland zal moeten voldoen aan zijn betalingsverplichtingen zoals die zijn vastgelegd in het contract.

Eind 2009 waren meer uitgaven gedaan voor de logistieke ondersteuning dan was voorzien. Zo bedroegen de meeruitgaven voor munitie, kleding, en uitrusting € 28,1 miljoen. Dit bedrag is gebruikt om een begin te maken met het wegwerken van de sinds 2007 ontstane tekorten aan munitie, kleding en uitrusting. De extra uitgaven waren vooral nodig ter aanvulling van het verbruik van deze goederen in 2009. De extra uitgaven hebben bijgedragen aan een vermindering van de tekorten, maar de tekorten zijn niet volledig opgeheven.

De voor 2009 voorziene reductie van de staven is, ten aanzien van de bestuursstaf, in dat jaar volledig gerealiseerd, maar wel later in het jaar dan oorspronkelijk was voorzien. Hierdoor is een verschil ontstaan tussen de raming ten tijde van de tweede suppletoire begroting 2009 en de realisatie, ten bedrage van ongeveer € 0,25 miljoen. De oorzaak van de vertraging is het streven, vanuit het oogpunt van goed en zorgvuldig werkgeverschap, de reductie zoveel mogelijk via natuurlijk verloopen reguliere overplaatsingen haar beslag te laten krijgen.

Zie het antwoord op vraag 7.

De begroting 2009 is opgesteld in loon- en prijspeil 2008. Met het uitdelen van de loon- en prijsbijstelling is met de Voorjaarsnota 2009 de begroting naar loon- en prijspeil 2009 gebracht. Voor de programma-uitgaven CZSK betreft het een bedrag van € 23,5 miljoen.

In het verleden werden de BTW-ontvangsten voor leveringen aan schepen op de CZSK-begroting verantwoord. Omdat nu alle BTW-ontvangsten binnen Defensie centraal bij de DMO worden verantwoord, zijn de BTW-ontvangsten van de CZSK-begroting overgeheveld naar de DMO.

In de raming van het CLAS was rekening gehouden met de verantwoording op het begrotingsartikel programma-uitgaven CLAS van salarissen van de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) en van reïntegranten en leerlingen die niet beschikbaar zijn voor functies. Tijdens de samenvoeging van EOD-onderdelen van het CLAS, het CZSK en het CLSK is een deel van de salarisuitgaven in 2009 (€ 7 miljoen) verantwoord op het begrotingsartikel staf CLAS. Daarnaast zijn salarisuitgaven voor reïntegranten en leerlingen die niet beschikbaar zijn voor functies, ten bedrage van € 31 miljoen in 2009 verantwoord op het begrotingsartikel staf CLAS. Dit heeft een technische oorzaak in de koppeling tussen geautomatiseerde systemen. Het resterende verschil wordt verklaard door de uitdeling van de loon- en prijsbijstelling 2009 en diverse kleinere wijzigingen.

De lagere uitgaven voor opleidingen, persoonsgebonden uitgaven, infrastructurele voorzieningen en overig materieel bij het CLAS maken deel uit van de reguliere mee- en tegenvallers binnen de begroting. De meevaller bij deze posten is in de tweede suppletoire begroting gebruikt om tegenvallers elders op begroting op te vangen. Uitrusting, schoenen en gevechtstenues zijn niet in de begroting van het CLAS opgenomen, maar in de kleding- en uitrustingsbudgetten van de logistieke ondersteuning voor landstrijdkrachten door de DMO. In 2009 is daaraan meer uitgegeven dan verwacht.

Zie het antwoord op vraag 24.

De hogere realisatie op het begrotingsartikel staf van de Koninklijke marechaussee wordt voor ruim € 1 miljoen veroorzaakt door de uitdeling van de loon- en prijsbijstelling over 2009. Het restant betreft diverse kleine bijstellingen.

De meeruitgaven van de DMO zijn niet rechtstreeks veroorzaakt door overhevelingen uit andere defensieonderdelen. Wel heeft een defensiebrede afweging geleid tot aanpassingen in de suppletoire begrotingen. In de eerste suppletoire begroting heeft dit geleid tot een verhoging van de DMO-begroting met € 21 miljoen en in de tweede suppletoire begroting tot een verhoging met € 27 miljoen. Daarnaast zorgt de investeringsbijdrage van het ministerie van Buitenlandse Zaken voor de Nederlandse deelname aan het C-17 initiatief van de Navo, voor een verhoging van de DMO-begroting met € 18 miljoen. Ten slotte is voor € 57 miljoen aan loon- en prijsbijstelling aan de DMO uitgedeeld.

Zoals uiteengezet in het antwoord op de vragen 8 en 9 wordt op de staf van de DMO, naast de rechtstreekse stafuitgaven ten behoeve van de directeur van de DMO een aantal zaken verantwoord die betrekking hebben op de DMO als geheel of op Defensie als geheel. Het gaat onder meer om de budgetten voor het personeel van de afdelingen die zijn belast met de ontwikkeling en verwerving van nieuw materieel, de personeelsafdelingen en het (wapen)systeemmanagement voor de operationele commando’s. Ook komen alle energie-uitgaven van Defensie ten laste van het budget van de staf DMO, alsmede de huisvestingsuitgaven voor de hele DMO.

De huisvestingsuitgaven en de uitgaven voor verhuis- en inrichtingskosten verklaren voor € 12,4 miljoen de hogere uitgaven bij staf DMO. De met € 16 miljoentoegenomen energie-uitgaven worden veroorzaakt door een hoger verbruik door Defensie als geheel en door de gestegen energieprijs.

Naast de reguliere uitdeling van loon- en prijsbijstelling om de begroting van staf DMO op prijspeil 2009 te brengen, is de aan de DMO uitgedeelde loonbijstelling van in totaal € 15,5 miljoen eerst op de staf verwerkt. Daarna zijn los van het uitdelen van de loon- en prijsbijstelling binnen de DMO de budgetten herschikt.

Het grotere aantal objecten met de DMO als hoofdgebruiker is in het bijzonder het gevolg van de nog steeds lopende overgang van elementen van de voormalige krijgsmachtdelen naar de DMO. Dit proces van verschuiving van verantwoordelijkheden tussen defensieonderdelen verklaart in hoofdzaak de verhoging van de huisvestingskosten van de DMO.

De gesignaleerde stijging van de energiekosten betreft geheel Defensie en niet alleen de DMO. Omdat de DMO voor het hele ministerie budgethouder voor energie is, is dat op deze plaats in het verslag opgenomen.

Zie het antwoord op vraag 29.

Naast de rechtstreekse uitgaven ten behoeve van de staf van de commandant van het CDC wordt op het begrotingsartikel staf CDC een aantal zaken verantwoord die betrekking hebben op het CDC als geheel en op Defensie als geheel. Dit betreft onder meer de huisvestingsuitgaven van € 12 miljoen voor het CDC als geheel. Verder is in 2009 de afwikkeling van een transportovereenkomst met Duitsland ten bedrage van € 7 miljoen op het begrotingsartikel staf CDC verantwoord. Het uitgavenbudget voor het helikopterongeval in de Bommelerwaard is met € 10 miljoen verminderd, aangezien de verwachte daling van de personeelsgerelateerde uitgaven zich niet voordeed. De uitgaven voor de personele exploitatie zijn uiteindelijk € 11,4 miljoen hoger dan geraamd doordat een herijking van de salarisbudgetten van het CDC eerst ten laste van het begrotingsartikel staf CDC is verwerkt. Ook de voor de CDC-exploitatie uitgedeelde loon- en prijsbijstelling van € 8,5 miljoen is door het CDC eerst op het begrotingsartikel staf CDC verwerkt. Daarna zijn los van het uitdelen van de loon- en prijsbijstelling binnen het CDC de budgetten herschikt.

De vraag naar HRM-opleidingen is in de periode 2008–2009 gegroeid, wat heeft geleid tot hogere ontwikkelingskosten dan was voorzien. Daarnaast moesten in 2009 nog beheerskosten over 2008 worden betaald voor de lesomgeving Peoplesoft. De kosten zullen niet verder meer oplopen. Het pallet aan beschikbare HRM-opleidingen is inmiddels dermate breed dat daarmee het overgrote deel aan aanvragen kan worden afgehandeld.

De begrote beheers en- ontwikkelingskosten van de HRM Academie voor 2009 bedroegen € 180 000. Uiteindelijk bedroegen de uitgaven hiervoor € 400 000.

Het grotere aantal objecten waarvan het CDC hoofdgebruiker is, valt deels op gelijke wijze te verklaren als bij de DMO zoals is uiteengezet in het antwoord op vraag 30. Bij het CDC speelt daarnaast een rol dat af te stoten objecten van andere defensieonderdelen die al zijn ontruimd, voor de resterende duur van het afstotingstraject worden overgedragen aan het CDC.

Onder infrastructurele voorzieningen worden maatregelen aan het vastgoed verstaan zoals onderhoud en aanpassingen. Om een gereorganiseerd defensieonderdeel passend te (her)huisvesten zijn vaak aanpassingen aan bestaand vastgoed noodzakelijk.

Zie het antwoord op vraag 32.

Zie het antwoord op vraag 32.

De uitgaven voor de bestuursstaf zijn gestegen met de loon- en prijsbijstelling 2009 en door hogere uitgaven voor inhuur. Daarnaast zijn de uitgaven gedaald vanwege een overheveling van uitgaven voor het Haags Facilitair Bedrijf naar het CDC. De mutaties op de bestuursstaf zijn derhalve vooral technisch van aard.