32 123 XV
Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2010

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING BIJ WETSLICHAAM

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en ontvangsten van het Agentschap SZW en Inspectie Werk en Inkomen voor het jaar 2010 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf Baten-lastendiensten.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

INHOUDSOPGAVE blz.

HOOFDSTUK 1: LEESWIJZER

Inleiding

De begroting 2010 kent dezelfde indeling als de begroting 2009. Wel is de titel van artikel 44 gewijzigd van «Arbeidsomstandigheden en verzuim» in «Gezond en veilig werken». In de begroting wordt verwezen naar beleids- of kamerstukken. Net als in voorgaande jaren zijn deze beleidsstukken via de internetsite www.rijksbegroting.nl te raadplegen.

Opbouw begroting

De begroting van SZW is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken:

1. Beleidsagenda 2010

De beleidsagenda beschrijft de hoofdlijnen van het beleid van SZW in de huidige kabinetsperiode. Daarbij is er speciale aandacht voor de beleidsprioriteiten die voortvloeien uit het beleidsprogramma van het kabinet.

2. Beleidsartikelen

De belangrijkste beleidsdoelstellingen van SZW zijn in afzonderlijke beleidsartikelen opgenomen. De begroting van SZW bestaat uit 11 beleidsartikelen. Alle beleidsartikelen hebben dezelfde opbouw. In de paragraaf «Algemene doelstelling» staan de omschrijving en de verwachte effecten van het beleid. In de paragraaf «Budgettaire gevolgen van beleid» worden de begrotings- en premiegefinancierde uitgaven op het betreffende beleidsterrein toegelicht. Daarna worden per operationele doelstelling de activiteiten en doelgroepen van het beleid gepresenteerd. Elk beleidsartikel wordt afgesloten met het «Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid».

3. Niet-beleidsartikelen

De artikelen 97 (Aflopende regelingen), 98 (Algemeen) en 99 (Nominaal en onvoorzien) zijn de niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de middelen op de begroting van SZW die niet rechtstreeks aan een doelstelling gekoppeld kunnen worden, bijvoorbeeld omdat het om een technische of administratieve voorziening gaat (onvoorzien, loon-prijsbijstelling).

4. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan specifieke thema’s binnen de bedrijfsvoering van het departement.

5. Baten-lastendiensten

Onder het ministerie vallen twee baten-lastendiensten: het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen. Van deze twee baten-lastendiensten is een technische paragraaf opgenomen die bestaat uit een meerjarige begroting en een kasstroomoverzicht met daarbij een bondige toelichting.

6. Verdiepingshoofdstuk

In dit hoofdstuk is de opbouw van de beschikbare verplichtingenbedragen, de kasuitgaven en de ontvangsten ten opzichte van de stand ontwerp-begroting 2009 per artikel weergegeven. De belangrijkste mutaties worden kort toegelicht.

7. Bijlagen

De begroting 2010 bevat 7 bijlagen.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

Toedeling van de apparaatsuitgaven

Het ministerie van SZW heeft in deze begroting de apparaatsuitgaven zoveel mogelijk aan de verschillende beleidsartikelen toegerekend. Toerekening van middelen (personeel en materieel) vindt jaarlijks plaats op basis van een herziene, globale toedeling van de personeelsinzet naar de verschillende beleidsartikelen. Deze verdeelsleutel zal ook in het departementaal jaarverslag 2010 gehanteerd worden. Voor 2011 en volgende jaren zijn bij de beleidsartikelen nog geen apparaatsuitgaven geraamd.

Bij de afzonderlijke beleidsartikelen worden de toegerekende apparaatsuitgaven wel vermeld maar niet toegelicht. In artikel 98 (Algemeen) is een integraal overzicht van de inzet van personeel en materieel opgenomen inclusief de verdeling van de personeelsinzet over de verschillende beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen. Dit staat gelijk aan de verdeelsleutel.

Effectinformatie

In de begroting wordt het principe gevolgd dat de beleidsdoelen worden geformuleerd in termen van te realiseren effecten (outcome) en/of in daarvan afgeleide prestatiegegevens. Als daarvan wordt afgeweken, wordt dit gemotiveerd («pas toe of leg uit», beter bekend als «comply or explain»). De algemene lijn is daarom dat per begrotingsartikel bij de algemene doelstelling (AD) of, wanneer dat beter past, bij de operationele doelstelling (OD) effectgegevens worden gepresenteerd. Waar dit onmogelijk of minder zinvol is, wordt dit bij de betreffende AD of OD toegelicht.

Bij vijf OD’s (in de artikelen 43, 46 en 50) zijn geen indicatoren opgenomen omdat deze moeilijk objectief meetbaar zijn en/of het meten zou relatief kostbaar en tijdrovend zijn in verhouding tot de uitgaven en/of de administratieve lasten. Bij twee OD’s (in de artikelen 50 en 51) zijn geen indicatoren opgenomen aangezien deze niet zinvol zijn omdat het behalen van de doelstelling in de wet is vastgelegd.

Informatie over nalevingsniveaus

Onderdeel van het handhavingsprogramma is het ontwikkelen van beleidsmatig bruikbare gegevens waarmee zo goed mogelijk nalevingsniveaus kunnen worden gemonitord. Uitgangspunt van het beleid is dat iedere vorm van fraude en misbruik, hoe en in welke vorm dan ook, zo effectief mogelijk bestreden wordt. Zoals toegezegd in de begroting 2009 zijn in de artikelen 42, 44, 46 en 49 van deze begroting de resultaten van de metingen van de nalevingniveaus 2008 opgenomen. Deze metingen zijn tot stand gekomen na verschillende pilots waarbij de uit de wetenschappelijke literatuur bekende meettechnieken voor het bepalen van de omvang van de niet-naleving zijn getest op mogelijke toepassing bij het Nederlandse stelsel van de sociale zekerheid.

In de Integrale Handhavingrapportage 2008 worden de resultaten en de wijze waarop de metingen tot stand zijn gekomen, toegelicht. In de komende periode zal verder geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van de methodiek om nalevingsniveaus te meten, waarbij tevens nader onderzoek zal plaatsvinden naar de kenmerken die het gevonden resultaat beïnvloeden. Inzicht in deze kenmerken en de wijze waarop deze effect hebben op de mate van naleving zou aanknopingspunten kunnen bieden om de nalevingsniveaus positief te beïnvloeden.

HOOFDSTUK 2: HET BELEID

2.1: BELEIDSAGENDA

1. Algemeen

Er liggen geen gemakkelijke jaren voor ons.

Niet makkelijk voor mensen: voor werknemers die hun baan verliezen of in onzekerheid daarover moeten leven; voor ondernemers die wat zij in jaren in hun bedrijf hebben opgebouwd nu zien verdwijnen of afkalven; voor wie een uitkering heeft en de kans op een baan verder ziet afnemen. Wie het al niet breed had, kan in de knel komen. Ouderen dreigen het perspectief van een welvaartsvast pensioen en de zekerheid waarvoor ze in hun werkzaam leven gespaard hebben, te zien verdwijnen.

Niet makkelijk voor de samenleving: de collectieve welvaart zal tijdelijk krimpen, toekomstperspectieven zijn tijdelijk ongewis en het vertrouwen waarop samenleving en economische verwachtingen moeten berusten, is aangetast. Maatschappelijke vraagstukken zullen minder eenvoudig oplosbaar zijn, pijnlijke keuzen kunnen niet verzacht worden, sociale cohesie kan onder druk komen en tegenstellingen kunnen eenvoudig worden vergroot en misbruikt.

Niet makkelijk voor het beleid: wensen, tegenstrijdige belangen en tegenstrijdige claims zullen toenemen en onder een negatief gesternte zal er gekozen moeten worden zonder dat mogelijke ontwikkelingen of alternatieven duidelijk zijn, zonder dat er middelen zijn om tijd te kopen of pijn te verzachten, zonder dat stilzitten een optie is. Onderliggende fundamentele veranderingen gaan immers onverminderd door of worden door de crisis juist versterkt – verschuivingen in de mondiale economie, schaarste van energie, grondstoffen, water en voedsel, veranderingen in klimaat en natuur, vergrijzing en een groeiend arbeidstekort –, terwijl wat nodig is op korte en lange termijn niet noodzakelijkerwijs met elkaar verenigbaar is.

Niet makkelijk, maar niet minder uitdagend. Ook al overkomt de crisis ons, hoe we er door en eruit komen bepalen we mede zelf. Het kabinet heeft voor de korte termijn de nodige maatregelen getroffen en komt met voorstellen voor het werken aan een structureel herstel. Maar herstel is een zaak van de samenleving als geheel. Zijn we bereid om eendrachtig de schouders onder het herstel te zetten en daarvoor de nodige stappen terug te doen? Of houden we angstvallig vast aan verworvenheden waar geen economische basis meer voor bestaat en verliezen we tijd en kansen met ideologische meningsverschillen?

Dit klinkt somber, maar maakt duidelijk dat het kabinet er van doordrongen is dat mensen door de crisis getroffen worden en in de klem kunnen komen. Dit is voor het kabinet een stimulans om waar nodig en mogelijk maatregelen te nemen om de gevolgen van de crisis te verzachten en zo sterk mogelijk uit de crisis te komen. Kortom, maken we een pas op de plaats of houden we de weg naar de toekomst open en begaanbaar?

De nieuwste economische cijfers laten zien dat wereldwijd de vrije val van de productie afremt en mogelijk ten einde loopt. In sommige landen is in het tweede kwartaal van 2009 al sprake van een zwakke economische groei. Ook voor Nederland lijkt het keerpunt volgend jaar in zicht. De crisis en de ongekende krimp van de wereldhandel zullen echter hun sporen nalaten op de arbeidsmarkt en bij de overheidsfinanciën. Het CPB voorziet voor 2010 een werkloosheid van 8% (615 000 mensen) en een begrotingstekort van 6,3% van het bruto binnenlands product (bbp). Zorgwekkend is daarbij dat de CPB-cijfers laten zien dat met het herstel van de groei het herstel van de overheidsfinanciën, de werkgelegenheid en de kredietwaardigheid van de overheid niet vanzelf terugkomen. Er dreigt een jarenlange sociaaleconomische achterstand. De inzet van het kabinet is daarom een dergelijke achterstand in de vorm van een hardnekkig hoge (jeugd)werkloosheid, lage participatie van mensen met een arbeidsbelemmering en een inflexibele arbeidsmarkt te voorkomen.

Beleidsuitgangspunten en lange termijn uitdagingen

De crisis verandert niets aan de gouden regel dat op lange termijn onze welvaartsontwikkeling vooral wordt bepaald door de beschikbaarheid en het opleidingsniveau van onze beroepsbevolking en door goed functionerende markten, waaronder de arbeidsmarkt. Tevens is onze welvaart nu en in de toekomst in belangrijke mate verbonden aan internationale handel en investeringen. Daarnaast blijven de langetermijnuitdagingen nog even relevant.

Deze langetermijnuitdagingen treden onmiddellijk weer naar voren wanneer het herstel uit de crisis doorzet. Het kabinet dient zich dan ook ten principale te blijven richten op de langetermijnvraagstukken die met deze ontwikkelingen samenhangen. Die zijn:

• het groeiende arbeidstekort als gevolg van een krimpende beroepsbevolking,

• de inzetbaarheid en scholing van werknemers,

• het functioneren van de arbeidsmarkt en de arbeidsmarktpositie van vrouwen, bepaalde groepen jongeren, ouderen die hun baan verliezen en mensen met een arbeidsbelemmering. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen van de arbeidsmarkt behoeven verdere versterking.

In deze beleidsagenda staat eerst centraal welke maatregelen en middelen het kabinet heeft ingezet voor de crisis (paragraaf 2). Die gaan over het functioneren van de arbeidsmarkt, het behoud van herstelvermogen van bedrijven en het voorkomen van jeugdwerkloosheid. De inzet voor 2010 (paragraaf 3) is om het herstel van de economie verder te bevorderen. Daarnaast blijven de beleidsuitgangspunten voor SZW onverminderd relevant: bevorderen van de arbeidsparticipatie en het verbeteren van het functioneren van de arbeidsmarkt. Ten slotte gaat de beleidsagenda in op het anders verdelen van bedragen binnen de begroting voor het komende jaar (paragraaf 4).

2. SZW beleid voor de crisis

De ongekende snelheid waarmee de crisis zijn weerslag had op de Nederlandse economie, heeft de frequentie waarmee het kabinet maatregelen moest treffen niet alleen opgeschroefd maar ook losgeweekt van de reguliere beleidsprocessen. In de beginfase was de belangrijkste zorg het ondersteunen van de bancaire sector en het geven van een adempauze aan bedrijven die geconfronteerd werden met een acute vraaguitval. Met de regeling voor werktijdverkorting (wtv) konden werkgevers met een acuut en groot omzetverlies, personeel tijdelijk minder laten werken, zodat niet overhaast tot ontslag besloten hoefde te worden. Aansluitend werd deeltijd-WW mogelijk gemaakt. Begin 2009 heeft het kabinet zijn visie op de problematiek weergegeven in een Arbeidsmarktbrief aan de Tweede Kamer. Daarop volgend heeft het kabinet in maart 2009 een pakket aan arbeidsmarktmaatregelen gepresenteerd in samenhang met het aanvullend beleidsakkoord van het kabinet en het sociaal akkoord met de sociale partners. Deels proberen die werknemers te ondersteunen bij het vinden van een nieuwe baan, deels moeten die voorkomen dat werkgevers door de crisis overhaast afscheid moeten nemen van werknemers die cruciaal zijn voor het herstel. Tevens zijn er middelen en instrumenten vrijgemaakt voor de bestrijding van de jeugdwerkloosheid. De maatregelen uit het aanvullend beleidsakkoord zijn veelal tijdelijk, maar werken voor een groot deel in 2010 en 2011. Net als in de afgelopen tijd zal het kabinet ook in 2010 en daarna de economische situatie en de problemen op de arbeidsmarkt nauwkeurig volgen en waar nodig aanvullend actie ondernemen.

2.1 Functioneren arbeidsmarkt

De belangrijkste uitdaging – ook in deze tijd – is en blijft om de vraag naar werk zo snel mogelijk te koppelen aan werknemers die beschikbaar zijn. In sommige gevallen is het eenvoudig doorspelen van informatie door UWV en gemeenten naar werkgevers en werkzoekenden afdoende. In andere gevallen sluiten de competenties die bedrijven nodig hebben niet aan op de beschikbare arbeidskrachten. Bovenop wat er al aan ondersteuning met mensen en middelen aanwezig is, heeft het kabinet vanwege de crisis ook nog een dekkend stelsel van mobiliteitscentra gecreëerd. Die centra moeten zorgen dat het regionale netwerk van werk, scholing en inkomen bijeen wordt gebracht. Vraag en aanbod van arbeid worden zo sneller op elkaar afgestemd. Om te voorkomen dat werknemers werkloos raken kunnen bedrijven het UWV vragen re-integratie preventief in te zetten. Ook kunnen bedrijven een grotere rol krijgen bij het begeleiden van ex-werknemers.

Om mobiliteit, ook tussen verschillende sectoren, te bevorderen en de inzetbaarheid te vergroten heeft het kabinet een omscholingsbonus ingesteld. Werkgevers kunnen een subsidie van 50% van de scholingskosten (tot maximaal € 2500) krijgen als zij een met ontslag bedreigde werknemer omscholen. Daarnaast wil het kabinet stimuleren dat werknemers zonder startkwalificatie bij ontslag een Erkenning Verworven Competenties-certificaat (EVC) behalen of een ervaringsprofiel opstellen. Met behulp van het certificaat kunnen werkzoekenden een nieuwe werkgever makkelijker laten zien wat zij kunnen. Werkgevers dienen 50% van de kosten van de EVC-trajecten te betalen.

Om de omschakeling te bevorderen naar publieke sectoren met een grote vraag naar arbeid (zorg, onderwijs, openbare orde en veiligheid, defensie) zal het kabinet voorts maatregelen treffen om regionaal (zorg en onderwijs) of landelijk de informatie over vacatures in een gegeven sector op ieder van de mobiliteitscentra beschikbaar te hebben. Ten behoeve van de zorg worden, gekoppeld aan de mobiliteitscentra, expertisepunten zorg ingezet. De betrokken sectoren hebben daarnaast ook hun eigen werving geïntensiveerd.

2.2 Behoud herstelvermogen bedrijven

Het kabinet heeft de deeltijd-WW geïntroduceerd om te voorkomen dat werkgevers afscheid moeten nemen van werknemers die cruciaal zijn voor het herstellend vermogen van het bedrijf. Helder is dat dit instrument niet voor alle bedrijven en alle werknemers de juiste oplossing is. In sommige bedrijven of sectoren zullen er structureel minder banen zijn. Herstructurering op korte termijn is dan beter voor het bedrijf, de werknemer en voor de economie als geheel. De regeling voor deeltijd-WW is daarom ook omgeven met voorwaarden en is een tijdelijk instrument. Bedrijven die vanaf 2009 in de regeling zijn ingestroomd kunnen, als zij niet teveel werknemers voor de deeltijd-WW aanmelden, ook in 2010 nog gebruik maken van deze regeling.

Daarnaast heeft het kabinet het per 1 augustus 2009 mogelijk gemaakt dat een werkgever een werknemer buiten de toepassing van het zogenoemde afspiegelingsbeginsel kan houden als hij meent dat het ontslag van de betreffende werknemer gezien diens kennis en bekwaamheden voor het functioneren van de onderneming te bezwaarlijk zou zijn. Dit waarborgt het herstel van de onderneming beter. Wel moet een bedrijf ter bescherming van jongere en oudere werknemers aan een aantal voorwaarden voldoen. De werkgever mag bijvoorbeeld niet meer dan 10% meer werknemers in de leeftijdsgroepen van 15 tot 25 jaar en van 55 jaar en ouder voor ontslag in aanmerking brengen dan op grond van de normale toepassing van het afspiegelingsbeginsel het geval zou zijn.

2.3 Jeugdwerkloosheid

Het kabinet wil voorkomen dat jeugdige schoolverlaters en baanverliezers langdurig aan de kant staan zoals in de jaren tachtig van de vorige eeuw is gebeurd en vindt het snel nemen van extra maatregelen voor jongeren daarom van groot belang. Het Actieplan Jeugdwerkloosheid (€ 250 miljoen over 2009–2011) bevat diverse maatregelen die zich richten op het aansporen van jongeren om in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) door te gaan (als de kwalificatie daar aanleiding toe geeft), stimuleren dat jongeren een studierichting kiezen die betere kansen biedt op de arbeidsmarkt en de regionale netwerkstructuur van de arbeidsmarkt versterken. Aangezien de arbeidsmarktsituatie sterk verschilt per regio is gekozen voor een regionale aanpak. Dit maakt maatwerk mogelijk. De dertig regionale convenanten met gemeenten met lokale en regionale acties tegen jeugdwerkloosheid vormen een belangrijk onderdeel van het actieplan (€ 153 miljoen). Om aansluiting te vinden bij sectoren en bedrijven maken sectorarrangementen onderdeel uit van de actieplannen. Een groot deel van het geld voor de bestrijding van jeugdwerkloosheid is gereserveerd voor 2010 en loopt deels via de begrotingen van het ministerie van OCW en het ministerie voor Jeugd en Gezin. Het actieplan komt bovenop het bestaande instrumentarium om mensen die werkloos raken aan een baan te helpen.

Daarnaast zal de Wet Investeren in Jongeren (WIJ) duurzame arbeidsparticipatie van jongeren bevorderen. Op grond van de WIJ zijn vanaf 1 oktober 2009 gemeenten verplicht om jongeren tot 27 jaar die niet werken of leren desgevraagd binnen twee maanden een werkleeraanbod te doen. Het werkleeraanbod kan bestaan uit een baan, scholing of een combinatie van beide. Scholing (leeraanbod, stages of ervaringsplaatsen) kan bij jongeren worden ingezet om beroepsvaardigheden op peil te houden of om nieuwe vaardigheden te verwerven. De kansen voor jongeren op de arbeidsmarkt worden hiermee vergroot. Sociale partners hebben in het sociaal akkoord ook toegezegd om extra stageplaatsen te realiseren. Om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren zijn leerwerkplekken gecreëerd bij de plusvestigingen van de regionale Loketten voor Werk en Inkomen.

3. Beleidsinzet 2010

In 2010 zullen de gevolgen van de crisis voor de Nederlandse arbeidsmarkt meer zichtbaar worden. De verwachte werkloosheid van 8% zal een grote druk leggen op het bestaande stelsel van voorzieningen. De beleidsinzet zal daarom onverminderd gericht moeten zijn op bevordering van het herstel om sneller en sterker uit de crisis komen. Het toepassen en goed volgen van de genomen crisismaatregelen zijn daar een wezenlijk onderdeel van. Het kabinet is van mening dat in de loonontwikkeling een nominale nullijn zal moeten worden nagestreefd; in het belang van concurrentievermogen en werkgelegenheid, maar ook als weerslag van de solidariteit van werkenden met werklozen en gepensioneerden. Een nullijn in de loonontwikkeling is ook het uitgangspunt in het aanvullend beleidsakkoord van het kabinet.

De beleidsinzet moet tegelijk gericht zijn op de langetermijnvragen en uitdagingen waar de Nederlandse economie voor staat. Versterking van de arbeidsparticipatie in kwantitatieve en kwalitatieve zin, en het verbeteren van het functioneren van de arbeidsmarkt zullen ook het komend jaar belangrijke beleidsuitgangspunten blijven. Voorkomen moet worden dat wanneer de economie weer aantrekt, die snel weer vastloopt in het gebrek aan gekwalificeerde arbeidskrachten en het functioneren van de arbeidsmarkt.

3.1 Versterking herstelvermogen

Maatregelen op het terrein van SZW zijn geen voldoende voorwaarde voor het sociaaleconomische herstel. Daar is een herleving van vertrouwen, bedrijvigheid en werkgelegenheid voor nodig. Maar het is wel een noodzakelijke voorwaarde; het functioneren van de arbeidsmarkt, de waarborg en activerende functie van onze sociale zekerheid, het inkomensbeleid en het functioneren van ouderdomsvoorziening en pensioenstelsel, zijn cruciaal voor dit herstel.

Om de gevolgen van de ongewoon scherpe economische neergang en de snel groeiende werkloosheid aan te pakken, zijn mogelijk nog aanvullende maatregelen nodig, teneinde te voorkomen dat werkgelegenheid onnodig verdwijnt, snel in te kunnen spelen op herstel, en om werkgevers en werknemers in staat te stellen te investeren in innovatie, inzetbaarheid en behoud van «arbeidsfitheid». In de voorgaande paragraaf is beschreven wat al aan maatregelen is gerealiseerd. Dit laat evenwel onverlet dat in iedere fase van de crisis steeds zal moeten worden bezien of en wat er meer nodig is. Inzet daarbij is niet steun aan bedrijven zonder werk of behoud van werkgelegenheid zonder meer, maar bevorderen dat nieuwe banen ontstaan en werknemers zo snel mogelijk kunnen omschakelen naar die nieuwe werkgelegenheid.

3.1.1 Monitoren en implementatie crisismaatregelen

Het pakket met crisismaatregelen is in 2009 in werking getreden maar de implementatie vindt grotendeels in 2010 plaats. Er zijn extra middelen uitgetrokken om werklozen zo goed mogelijk te ondersteunen bij het vinden van werk. Investeringen in inzetbaarheid (omscholingsbonus en EVC-trajecten) zullen in 2010 van belang zijn voor steeds meer mensen die met ontslag geconfronteerd worden. Als de economie weer opkrabbelt, is de groei niet gebaat bij het vasthouden van werkgelegenheid in onrendabele sectoren. Oude werkgelegenheid moet snel kunnen worden ingezet in nieuwe meer productieve sectoren. Daarom is instroom in de deeltijd-WW alleen tijdelijk mogelijk. Het effect van alle arbeidsmarktmaatregelen uit het crisispakket zal gedurende 2010 nauwkeurig gemonitord worden.

3.1.2 Jongeren op de arbeidsmarkt

In aanvulling op de maatregelen uit paragraaf 2.3 zal het kabinet het met het oog op de crisis tijdelijk mogelijk maken dat een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd bij jongeren tot 27 jaar langer en vaker mag worden aangegaan. Voorgesteld zal worden (naar aanleiding van de motie-Rutte uit de Tweede Kamer) de «ketenbepaling» uit het Burgerlijk Wetboek aan te passen zodat pas na vier jaar (nu drie) of pas bij een vijfde opeenvolgende arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (nu vier) een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd ontstaat. Achterliggende gedachte is dat bij het aflopen van de uiterste termijn van een tijdelijk contract, werkgevers in de huidige tijd doorgaans minder genegen zullen zijn om een nieuwe tijdelijke werknemer aan te trekken en in te werken, maar eventueel wel een ingewerkte persoon nog tijdelijk in dienst willen houden.

Teneinde het in dienst nemen van jongeren beneden de 23 jaar te vereenvoudigen stelt het kabinet voor dat de werkgever wordt vrijgesteld van premiebetaling en loonbelasting bij werkzaamheden van geringe omvang. Het levert een vermindering van administratieve lasten en van arbeidskosten op.

3.2. Inkomens- en premiebeleid

3.2.1. Inkomensbeleid

In oktober 2008 werd, vlak voordat de financiële crisis ons land in ernst raakte, een sociaal akkoord tussen kabinet en sociale partners afgesloten. Hierbij werden afspraken gemaakt over behoud en verbetering van koopkracht in ruil voor loonmatiging tot een maximum van 3,5% wat op dat moment gelijk aan het verwachte niveau van de inflatie was. Sindsdien is de inflatie onder invloed van de crisis ver achtergebleven bij deze verwachting. Dit levert het merkwaardige beeld op dat in het jaar waarin Nederland door de ernstigste crisis sinds de jaren dertig is geraakt, het merendeel van de huishoudens er in koopkracht aanzienlijk op vooruit is gegaan. Dit kleurt ook de kijk op de verwachte koopkrachtontwikkeling in 2010. Het (statische) standaardkoopkrachtbeeld laat in dat jaar voor alle groepen een lichte verslechtering zien, maar indien men dit samen neemt met de koopkrachtontwikkeling in 2009 is er nog steeds sprake van een aanmerkelijke verbetering. In dat licht is het kabinet tot de conclusie gekomen dat er in 2010 geen koopkrachtreparatie nodig is.

Het op peil houden van de koopkracht zou een nog zwaardere last leggen op de ontwikkeling van de staatsschuld. Bovendien laat de dynamische koopkrachtontwikkeling een aanmerkelijke verslechtering zien voor mensen die in 2009 en 2010 hun baan verliezen en werkloos worden, welke niet te repareren valt. Het kabinet richt zich vooral op het voorkomen dat mensen langdurig met een lager inkomen moeten rondkomen als gevolg van het verliezen van een baan. Ook gepensioneerden en mensen met een uitkering zullen er het komend jaar meestal niet op vooruitgaan, als gevolg van de afspraken in het sociaal akkoord van maart 2009 en het niet-indexeren van de aanvullende pensioenen voor veel gepensioneerden.

Het inkomensbeleid speelt mede een rol bij het herstel van onze economie. Werkgelegenheid en concurrentiepositie zijn deze jaren het meest gediend met het zo mogelijk realiseren van een nominale nullijn in de loonontwikkeling. Dit zou ook getuigen van solidariteit met gepensioneerden en anderen die in deze jaren geen inkomensverbetering of een inkomensverslechtering in het vooruitzicht hebben. Niet behoud of verbetering van koopkracht, maar het zo goed mogelijk realiseren van een nominale nullijn is dan ook het uitgangspunt van kabinet en coalitiepartijen in het aanvullend beleidskader. Zoals sociale partners zelf ook hebben aangegeven maakt de huidige situatie het noodzakelijk om werk boven inkomen te stellen. Verschillende bedrijven kiezen ervoor in overleg met werknemersorganisaties om banen te behouden via het matigen van loonkosten, het inleveren van verlof of andere besparende maatregelen. Het kabinet heeft er vertrouwen in dat ook de definitieve looneisen voor 2010, die in het najaar geformuleerd worden, een weerslag zijn van de ernst van de situatie. Solidariteit tussen werkenden, uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden is daarbij het uitgangspunt.

3.2.2 De overheid als werkgever

In het aanvullend beleidsakkoord is een verwachte besparing opgenomen van € 3,2 mld als gevolg van de doorwerking van een akkoord van sociale partners op lonen en uitkeringen in de collectieve sector. Dit vanuit de gedachte van solidariteit van de collectieve sector met de marktsector, met mensen die hun baan hebben verloren of dreigen te verliezen en met gepensioneerden. De veronderstelde besparing van € 3,2 mld is gebaseerd op de nominale «nullijn» voor nieuwe cao’s en het ongemoeid laten van lopende cao’s. Met het oog op deze solidariteit heeft het kabinet er voldoende vertrouwen in dat sociale partners zullen komen tot een loonvraag die zal leiden tot een contractloonstijging naderend tot nul.

Als de lonen in de markt niet of minder worden gematigd dan verondersteld, komt de besparing lager uit. In het aanvullend beleidsakkoord is afgesproken dat het kabinet in dat geval, mede in zijn rol als overheidswerkgever, op enigerlei wijze vanuit de collectieve sector zal bijdragen aan solidariteit met de marktsector, met mensen die hun baan hebben verloren (of dreigen te verliezen) en met gepensioneerden. Als de huidige loonontwikkeling doorzet dan zal de besparing van € 3,2 mld niet (volledig) gerealiseerd worden.

Het kabinet houdt op dit moment de loonontwikkeling nauwlettend in de gaten. In het najaar wordt de loonvraag vanuit de vakbonden definitief vastgesteld. Als de huidige loonontwikkeling zich voortzet zal het kabinet bezien welke maatregelen noodzakelijk zijn.

3.2.3 Premiebeleid

Als gevolg van de werktijdverkorting, deeltijd-WW en de toegenomen werkloosheid stijgen de uitgaven van de sectorfondsen WW, waar de uitkeringen van de eerste zes maanden werkloosheid uit worden betaald. Om te voorkomen dat sectoren die al zwaar getroffen worden door de crisis hierdoor met een grote premiestijging in 2010 te maken krijgen past het kabinet de systematiek van de sectorfondsen aan zodat de effecten van de crisis de komende twee jaar beter opgevangen kunnen worden. Ten eerste verlengt het kabinet de termijn waarin sectoren eventuele vermogenstekorten moeten inhalen naar vijf jaar. Ten tweede worden de lastenplafonds 2009 en 2010 verlaagd. Deze worden gelijkgesteld aan het gemiddelde werkloosheidsrisico van een sector over vier jaar. Hiermee wordt de premiestijging als gevolg van de gestegen werkloosheid beperkt en worden WW-lasten die het lastenplafond overschrijden van de sector overgeheveld naar het Algemeen Werkloosheidsfonds (AWf). De maatregelen ontlasten sectoren die relatief zwaar getroffen worden door de crisis. In het verlengde van deze tijdelijke maatregelen zal het kabinet structurele verbeteringen van de systematiek voor 2011 en verder bezien.

3.2.4 Pensioenen

Een groot aantal pensioenfondsen bood als gevolg van de daling van beurskoersen en rente eind 2008 niet meer een toereikende dekking. Vanwege de uitzonderlijke omstandigheden en teneinde overhaaste aanpassing van pensioenen te voorkomen, is de pensioenfondsen eerst een adempauze geboden bij het indienen van herstelplannen en is vervolgens de hersteltermijn die bij het opstellen van herstelplannen in acht moet worden genomen van drie op vijf jaar gesteld. Ook is de termijn verlengd waarbinnen pensioenfondsen aanvullende maatregelen moeten nemen om na vijf jaar op de minimaal vereiste dekking uit te komen. Tot dusver biedt dit voldoende soelaas, zij het dat als gevolg van onvoldoende dekking de meeste pensioenfondsen deze jaren de pensioenen niet aan zullen kunnen passen aan de ontwikkeling van de loon- of prijsindex. In het sociaal akkoord van maart 2009 is afgesproken dat medio 2010 zal worden bezien of de gestelde termijnen moeten worden bekort of gehandhaafd kunnen blijven.

De bedoelde beslissing medio 2010 zal worden genomen in het licht van de bevindingen van een aantal onderzoeken die inmiddels in gang zijn gezet. Deze tweede crisis binnen tien jaren in het pensioenstelsel legt immers een aantal fundamentele vragen bloot. In de brief van 25 augustus 2009 is de Tweede Kamer ingelicht over een commissie die op verzoek van het kabinet onderzoek zal doen naar de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel. Daarnaast is een commissie aangekondigd die onderzoek zal doen naar het beleggingsbeleid en risicobeheer van pensioenfondsen. Daarbij gaat het om de verdeling van risico’s tussen werkgevers en werknemers/deelnemers en de verdeling van lasten tussen gepensioneerden, werkenden en toekomstige deelnemers. Voorts is de governance van pensioenfondsen een aandachtspunt en het in de afgelopen jaren gevoerde beleggingsbeleid. Inmiddels zijn beide commissies van start gegaan. Eind 2009 zullen de onderscheiden commissies advies uitbrengen. Op basis daarvan zal het kabinet na overleg met de Stichting van de Arbeid bezien of aanpassingen noodzakelijk zijn.

3.2.5 Schuldhulpverlening

Problematische schulden vormen een belemmerende factor voor (volwaardige) participatie. Vandaar dat het kabinet het doel heeft om de mogelijkheden van gemeenten om problematische schulden te voorkomen dan wel op te lossen, te versterken. De inperking van wachtlijsten voor schuldhulpverlening is daarbij een cruciale randvoorwaarde. Uit onderzoek is gebleken dat de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening te wensen overlaat. Met het wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening dat volgens de huidige planning in najaar 2009 naar de Tweede Kamer wordt gestuurd, beoogt het kabinet een kwaliteitsimpuls aan de gemeentelijke schuldhulpverlening te geven. De economische crisis en de oplopende werkloosheid scheppen een verhoogd risico op problematische schulden. Daarom heeft het kabinet in drie jaar extra middelen uitgetrokken voor schuldhulpverlening: € 34 mln in 2009, € 50 mln in 2010 en € 50 mln in 2011. Deze middelen komen bovenop de € 350 mln die het kabinet deze periode extra heeft uitgetrokken voor de bestrijding van armoede en het voorkomen van problematische schulden.

3.3 Arbeidsparticipatie

Het verhogen van de participatiegraad blijft nog even actueel als voor de crisis. Op termijn zal de beroepsbevolking verder afnemen en het aantal ouderen juist toenemen. Meer en langer werken is daarom niet alleen vanuit budgettair oogpunt van belang maar ook om een tekort op de arbeidsmarkt te voorkomen. Vandaar dat het kabinet vasthoudt aan de doelstellingen ten aanzien van participatie (doelstelling 33 en 34), ook al zal duidelijk zijn dat als gevolg van de crisis de doelstelling om het aantal uitkeringen met 200 000 te laten dalen niet gehaald zal worden. Het kabinet wijst dan ook maatregelen af die bedoeld zijn om bepaalde groepen werknemers van de arbeidsmarkt af te laten vloeien. De ervaring heeft geleerd dat dit in de regel banen vernietigt en de problemen van jongeren niet oplost.

3.3.1 Vrouwenparticipatie

In de afgelopen jaren zijn vooral vrouwen meer en langer gaan werken. Ook in de toekomst zal de participatiegraad onder vrouwen nog verder stijgen. Onder invloed van een veranderende cultuur en hogere opleidingsniveaus, zijn nieuwe generaties vrouwen vaker actief op de arbeidsmarkt dan de huidige generatie. Dit heeft als onvermijdelijk neveneffect dat meer gebruik gemaakt wordt van zwangerschapsverlof, met de bijbehorende extra kosten. Opvallend blijft dat relatief veel vrouwen in deeltijd werken. Zeker in internationaal opzicht is Nederland hier uitzonderlijk in. Daarom heeft het kabinet ook de Taskforce deeltijdplus ingesteld. De Taskforce stimuleert vrouwen om meer uren te gaan werken. Belemmeringen om arbeid en zorg te combineren worden in beeld gebracht. Daarnaast worden er onderzoeken gedaan, werkconferenties gehouden en gesprekken met werkgevers gevoerd. Dit moet de lopende cultuuromslag versterken. Het kabinet heeft, mede om ervoor te zorgen dat meer vrouwen aan de slag gaan, eerder besloten de overdraagbaarheid van de heffingskorting af te bouwen en heeft de inkomensafhankelijke arbeidskorting geïntroduceerd. Daarnaast wordt meer uren werken lonender door de inkomensafhankelijke combinatiekorting.

3.3.2 Ouderenparticipatie

Ouderen zijn de afgelopen jaren, mede door hervormingen van WAO en VUT, meer en langer gaan werken. Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dat bij ongewijzigd beleid de participatiegraad van mannen tussen 60 en 65 jaar stijgt van 30% in 2000 naar 60% in 2040. Het huidige kabinetsbeleid probeert vooral om werk voor ouderen lonender te maken. Specifiek voor ouderen is er een zogenaamde doorwerkbonus. Om de effectiviteit van dit instrument te vergroten heeft het kabinet besloten dat alleen werkenden belastingkortingen krijgen. Werknemers ouder dan 61 jaar die met geld uit de levensloopregeling eerder stoppen met werken, maken hier niet langer aanspraak op. Voor mensen die jonger zijn dan 61 jaar en een levensloopuitkering hebben, verandert er niets.

Aan de huidige arbeidsmarkt voor ouderen valt nog veel te verbeteren. Zo zijn ouderen weinig mobiel, wordt er weinig geïnvesteerd in hun inzetbaarheid en hebben ze weinig kans om werk te vinden als ze hun baan verliezen.1 Werkgever en werknemer zullen gezamenlijk moeten nagaan op welke manier doorwerken tot op latere leeftijd mogelijk wordt. Op terrein van wet- en regelgeving wordt bezien of er belemmeringen zijn en zo ja, welke. Een aantal arbeidsrechtelijke belemmeringen voor doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd zal worden weggenomen, rekening houdend met de bijzondere positie van AOW-gerechtigden. In de kabinetsnotitie «Men is zo oud als men zich voelt» (Kamerstukken II, 2007/08, 29 544, 152) zijn deze belemmeringen van arbeidsrechtelijke aard genoemd; onder andere verplichtingen van de werkgever bij ziekte van de werknemer, beperkte mogelijkheid tot afsluiten van tijdelijke contracten, automatisch eindigen van de arbeidsovereenkomst of aanstelling bij de AOW-gerechtigde leeftijd. Het doel is om de AOW-gerechtigde leeftijd niet langer te zien als vast en definitief eindpunt van het werkzame leven, maar dat langer doorwerken normaal wordt gevonden.

AOW: In 2008 stelde het kabinet in reactie op het rapport van de commissie Arbeidsparticipatie vast dat het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd op termijn welhaast onvermijdelijk leek. Toen besloot het kabinet nog om eerst alle nadruk te leggen op het doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd. Het flexibiliseren van de pensioenleeftijd na het 65ste levensjaar vormde daar een onderdeel van. Hiervoor is een voorstel ingediend bij de Staten-Generaal. De economische crisis en de gevolgen die deze heeft voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën plaatsen deze afweging evenwel in een ander licht. In het aanvullend beleidskader heeft het kabinet besloten tot een verhoging van de AOW-leeftijd naar 67 jaar. In juni 2009 heeft het kabinet een verkennende notitie over dit besluit aan de Tweede Kamer gezonden.2 Achtergrond van het voornemen om de AOW-leeftijd te verhogen is voor het kabinet de bijdrage die deze maatregel heeft op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën (0,7% bbp) en van de aanvullende pensioenen, de verhoging van de arbeidsparticipatie en de verlaging van de collectieve uitgaven. Tegen bovenstaande achtergrond heeft de SER tot 1 oktober 2009 de gelegenheid gekregen om een alternatief voor te stellen.

3.3.3 Kwetsbare groepen

Wajong: Iedereen die een beroep doet op een vorm van inkomensondersteuning dient zijn of haar capaciteiten zoveel mogelijk te benutten. Daarbij dient uiteraard rekening te worden gehouden met de capaciteiten van mensen. Deze benadering komt duidelijk naar voren in het beleid voor jonggehandicapten die zijn aangewezen op de Wajong. De gewijzigde Wajong die op 1 januari 2010 ingaat, ondersteunt jongeren met een arbeidshandicap die wel perspectief hebben op het verrichten van arbeid maximaal bij het vinden en behouden van arbeid. Op die manier blijven minder jongeren nodeloos in de Wajong hangen en schrijven wij jonggehandicapten niet al af voordat ze de arbeidsmarkt hebben betreden. De wetswijziging wordt ondersteund met een werkgeversoffensief en acties om de overgang van school naar werk te verbeteren.

WSW: Het advies van de commissie fundamentele herbezinning Wsw (commissie-De Vries) stelt dat voor alle mensen die niet in staat zijn het wettelijk minimumloon (WML) te verdienen en daardoor zijn aangewezen op langdurige ondersteuning om te kunnen werken, hetzelfde instrumentarium beschikbaar moet zijn, ongeacht de uitkering die iemand heeft.

Het kabinet ondersteunt de hoofdlijnen van het advies. De uitwerking ervan is zo ingrijpend dat het kabinet conform het advies van de commissie eerst de mogelijke effecten ervan in een aantal proefprojecten wil gaan testen. De vier pilots gaan over:

• het creëren van werkplekken bij reguliere werkgevers voor personen met een arbeidsbelemmering,

• de omslag van bedrijven in de sociale werkvoorziening van productiegericht werken naar het ontwikkelen van arbeidsvaardigheden van mensen voor de arbeidsmarkt,

• betere dienstverlening op de zogenoemde werkpleinen (bemiddelen naar werk) voor mensen met een arbeidsbelemmering en

• een nieuwe beloningssystematiek voor werknemers en een financieringssystematiek voor gemeenten waarin de prikkels voor (regulier) werk centraal staan.

In 2010 worden de pilots verder uitgewerkt en uitgevoerd.

Omvorming IDM: In het coalitieakkoord werd besloten tot een project «Iedereen doet mee» dat de verschillende op participatie gerichte activiteiten en maatregelen op elkaar zou afgestemmen. In het licht van de huidige economische situatie heeft het project nog slechts een beperkte toegevoegde waarde. Daarom wordt het project geherdefinieerd tot een project waarbinnen de samenhang van regelingen (Wajong, AWBZ, speciaal onderwijs) gericht op jongeren met een arbeidsbelemmering versterkt wordt om zo de kansen op arbeidsparticipatie van deze groep te vergroten.

3.4 Functioneren arbeidsmarkt

In een soepel functionerende arbeidsmarkt worden werknemers zo snel mogelijk ingezet op de plekken waar werk aanwezig is en waar de kwaliteiten van de werknemers zo effectief mogelijk worden gebruikt. Dit vraagt inzet van UWV en gemeenten in nauwe samenwerking met private partijen, werkgevers en onderwijsinstellingen. Naast een efficiënte matching maakt een goed inzetbare beroepsbevolking het makkelijker om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Zeker als het verdwijnen en ontstaan van banen en/of sectoren sneller zal plaatsvinden. Het inspelen op veranderende patronen van arbeidsrelaties ondersteunt het ontstaan van nieuw werk en sluit aan bij de behoeftes van werknemers en bedrijven.

3.4.1 Efficiënte en effectieve uitvoering

De fusie van UWV en CWI die in 2009 in gang is gezet, is een belangrijke stap in het verbeteren van het proces van uitkeringsverstrekking, bemiddeling en re-integratie. Daarnaast zal het komende jaar een stap gezet moeten worden bij het invoeren van de zogenaamde geïntegreerde dienstverlening. Dit betekent dat UWV en gemeenten samenwerken binnen de werkpleinen. Werkgevers worden vanuit één instantie benaderd en werkzoekenden hebben waar mogelijk één vast contactpersoon. Dit alles moet de overgang van werkzoekenden naar de arbeidsmarkt versnellen. De verschillende mobiliteitscentra, gekoppeld aan de 30 regionale werkpleinen, brengen alle partijen binnen het regionale netwerk van werk, scholing en inkomen bijeen. Vraag en aanbod worden zo sneller op elkaar afgestemd. Ook het beter gebruiken van informatie over de regionale arbeidsmarkt zal de matching verbeteren. Om te voorkomen dat werknemers werkloos raken kan reeds bij dreigend ontslag een beroep worden gedaan op het UWV om zo werkloosheid te voorkomen. Ook kunnen bedrijven een grotere rol krijgen bij het begeleiden van ex-werknemers. Het kabinet heeft bij het bestrijden van de jeugdwerkloosheid gekozen voor een regionale aanpak. Via convenanten met regio’s wordt een groot deel van geld en middelen regionaal ingezet.

3.4.2 Inzetbaarheid

Goed inzetbare arbeidskrachten zijn een belangrijke voorwaarde voor een soepel functionerende arbeidsmarkt en een blijvend hoge participatiegraad. Dit begint bij het initiële onderwijs. Specifiek draagt het verbeteren van het opleidingsniveau van jongeren met een niet-westerse achtergrond bij aan de integratie en verkleint het de verschillen tussen groepen in de samenleving. Er zijn ook voor volwassenen veel scholingsmogelijkheden, maar bestaande mogelijkheden worden niet altijd optimaal benut. Vooral bij ouderen lopen de investeringen in scholing snel terug; dit verdient met het oog op de noodzakelijke toenemende participatie van ouderen aandacht van sociale partners. De Denktank Leren en Werken heeft onlangs in opdracht van het kabinet een advies uitgebracht met concrete aanbevelingen om een leven lang leren verder te stimuleren. Het kabinet komt binnenkort met een reactie. Het kabinet heeft in het kader van de crisis al diverse maatregelen getroffen waarmee de inzetbaarheid van mensen kan worden verbeterd (omscholingsbonus, EVC bij ontslag, leerwerkloketten, subsidieregeling leren en werken). In het aanvullend beleidsakkoord heeft het kabinet bovendien een wederzijdse scholingsplicht aangekondigd. Die moet zorgen dat het investeren in de inzetbaarheid van werknemers voor zowel werkgevers als werknemers een minder vrijblijvend karakter krijgt dan nu het geval is. Dit voorstel wordt momenteel uitgewerkt. Ook kan worden bezien of het huidige scholingsinstrumentarium voldoende toegankelijk is voor zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel).

3.4.3 Flexibele vormen van arbeid

Flexibele vormen van arbeid zijn een steeds belangrijker onderdeel geworden van onze arbeidsmarkt. In de afgelopen jaren zagen we een sterke stijging van het aantal zelfstandigen, waaronder veel zzp’ers. Dergelijke nieuwe bedrijvigheid is een bron van nieuwe werkgelegenheid en de ontwikkeling van nieuwe producten. Tijdelijke dienstverbanden vergroten het noodzakelijke aanpassingsvermogen van bedrijven. Economisch herstel uit zich dan ook waarschijnlijk het eerst in flexibele vormen van arbeid. Om zo goed mogelijk op deze ontwikkelingen in te spelen is het van belang te bekijken of de huidige instituties hierop toegesneden zijn. Om die reden heeft het kabinet de SER gevraagd haar visie te geven op de toenemende diversiteit aan arbeidsrelaties. De SER wordt gevraagd na te gaan wat dit betekent voor het beleid van sociale partners en voor het huidige overheidsbeleid.

Ook binnen de arbeidsrelatie hebben werknemers behoefte aan meer ruimte. In de Beleidsverkenning modernisering regelingen voor verlof en arbeidstijden heeft het kabinet de mogelijkheden verkend om op dat vlak tot grotere flexibiliteit te komen. Het kabinet heeft hierover maatschappelijke organisaties, waaronder de Stichting van de Arbeid, geconsulteerd. Het kabinet zal daaraan conclusies verbinden voor aanpassing. Dit wordt uitgewerkt in concrete wetgeving die naar verwachting begin 2010 aan de Tweede Kamer kan worden aangeboden.

3.4.4 Internationale inzet

De crisis kent mondiale oorzaken en schept mondiale uitdagingen. Duidelijk is dat er geen «one size fits all» mogelijk is. Veel landen doen het uiterste om nationaal de gevolgen van de crisis op te vangen en instrumenten in te zetten om de crisis om te buigen. In internationaal verband vindt discussie plaats over de meest effectieve wijze om dat te doen.

Zo zal de nieuwe Europese Commissie een voorstel doen voor een middellange termijn agenda op sociaaleconomisch terrein (de zogenaamde post-Lissabonstrategie) en plannen ontwikkelen voor een nieuwe Europese sociale beleidsagenda. De post-Lissabonstrategie is er mede op gericht de arbeidsparticipatie in de Europese Unie te bevorderen en het functioneren van Europese arbeidsmarkten te verbeteren, onder meer door onderstreping van het belang van arbeidsmobiliteit. Een belangrijk aspect hiervan is grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit. Binnen de Europese Unie wordt de betekenis hiervan in toenemende mate onderkend. SZW werkt aan flexibilisering van de arbeidsmarkt in de grensregio’s en bevordert grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit met Duitsland en België, bijvoorbeeld door het verbeteren van de informatievoorziening voor (potentiële) grensarbeiders.

Naast de Europese Unie formuleren andere multilaterale instellingen beleid om de crisis het hoofd te bieden. Zo wijzen de Wereldbank, het IMF, de VN en de ILO onder andere op het belang van coördinatie en tijdigheid van de inzet. Implementatie van de Decent Work Agenda van de ILO is in tijden van crisis belangrijker dan ooit. De naleving van de fundamentele arbeidsnormen (uitbanning van gedwongen arbeid, kinderarbeid en discriminatie, en bevordering van vakbondsvrijheden) heeft hierin een centrale plaats. De globale economische recessie kan vooral nadelige gevolgen hebben voor kinderen in ontwikkelingslanden. Om hun situatie onder de aandacht te brengen organiseert Nederland in 2010 een ministeriële conferentie over kinderarbeid. Bedoeling is hier oplossingsrichtingen te formuleren, die ervoor zorgen dat, ondanks de huidige economische en financiële crisis, het cijfer van kindarbeiders niet zal stijgen maar zal blijven dalen.

4. Herschikking begroting

De economische crisis noodzaakt tot een omvangrijke investeringsimpuls in de economie. Na de ondersteuning van de banken voorziet het aanvullend beleidsakkoord in stimuleringsmaatregelen op het terrein van SZW van respectievelijk € 388 mln in 2009, € 416 mln in 2010 en € 330 mln in 2011. Deze middelen dienen de gevolgen van de economische crisis zo veel mogelijk op te vangen en worden ingezet voor onder andere deeltijd-WW, plan van aanpak jeugdwerkloosheid, erkenning van verworven competenties (EVC), scholingsbonus, leerwerkloketten, mobiliteitscentra, re-integratie en schuldhulpverlening. Voor de deeltijd-WW is voor de periode 2009 tot en met 2011 bruto € 1 mld uitgetrokken. De helft van dat bedrag betreft een netto investering van het kabinet als onderdeel van het kopje «arbeidsmarkt» in tabel 1. De andere helft is een inverdieneffect doordat deeltijd-WW bespaart op WW-uitkeringen.

In het aanvullend beleidsakkoord is afgesproken dat de ministers uitvoeringstegenvallers op de eigen begroting dienen op te lossen. Daarnaast wordt aan departementen een pro rato bijdrage gevraagd aan de oplossing van Rijksbrede uitvoeringsproblematiek. De begroting van SZW kent de komende jaren een aantal uitvoeringstegenvallers met een totale omvang van ruim € 0,4 mld in 2010, oplopend tot € 0,8 mld in 2014. Deze tegenvallers komen door extra AOW-uitgaven omdat mensen ouder worden (hogere levensverwachting), hogere uitgaven voor zwangerschapsuitkeringen, onder meer omdat steeds meer vrouwen werken en een tegenvallende daling van de WAO-uitgaven omdat minder WAO-gerechtigden die onder de herbeoordelingsoperatie vielen alsnog aan de slag kunnen en geen uitkering meer nodig hebben. Op dit moment is het niet geheel mogelijk de hogere lasten op te vangen door met de ombuigingen aan te sluiten bij de oorzaken van deze tegenvallers.

Het kabinet zoekt de dekking voor de tegenvallers daarom bij regelingen die in de loop van de tijd tot een bovenmatig gebruik hebben geleid, de arbeidsparticipatie kunnen bevorderen of een selectievere inzet van re-integratiemiddelen beogen. Dit dekt nog niet alle tegenvallers en daarom dienen er aanvullend ombuigingen plaats te vinden. Alle mogelijkheden overziend komt het kabinet op het terrein van SZW tot de volgende dekking van de geconstateerde overschrijdingen en de bijdrage aan de oplossing van de Rijksbrede uitvoeringsproblematiek (ruim € 200 mln in 2010, bijna € 300 mln vanaf 2011).

Het kabinet zal daarnaast naar wegen zoeken om de tegemoetkomingen in de sociale zekerheid, die geïntroduceerd zijn ter compensatie van de koopkracht als gevolg van wijziging in de fiscale sfeer, nog uitsluitend toe te kennen aan uitkeringsgerechtigden in Nederland.

4.1 Maatregelen als reactie op bovenmatig gebruik

1. TOG indicatiestelling aanscherpen

De uitgaven voor de regeling Tegemoetkoming Onderhoudskosten thuiswonende Gehandicapte kinderen (TOG) groeiden de afgelopen jaren fors. Het aantal TOG-kinderen komt daardoor niet meer overeen met de indertijd beoogde doelgroep. Het kabinet gaat de regeling meer richten op de groep gehandicapte kinderen voor wie de TOG-regeling oorspronkelijk was bedoeld. Hiervoor wordt de indicatiestelling in 2010 in lijn gebracht met de AWBZ-indicatiestelling. Naar verwachting bespaart dit ruim € 30 mln vanaf 2011 (artikel 50).

2. Forfaitaire verwerking kinderalimentatie

Er ontstaat een besparing op de uitgaven voor bijstandsuitkeringen doordat de rechterlijke macht de normstelling voor de bepaling van de hoogte van de kinderalimentatie heeft aangepast. Deze besparing loopt op tot € 85 mln in 2011 en € 120 mln in 2012 (artikel 46).

4.2. Maatregelen die de arbeidsparticipatie kunnen bevorderen

3. Anticumulatie van de duur van ZW en WW + loonsanctie

Zieke werklozen hebben op dit moment een prikkel om zo lang mogelijk in de Ziektewet (ZW) te blijven omdat de ziekteperiode het recht op uitkering (ZW en WW samen) verlengt. Dit bevordert de uitstroom uit de ZW niet. Door anticumulatie van ZW met WW blijft de zieke werkloze tijdens de gehele ziekteperiode een WW-uitkering ontvangen in plaats van ziekengeld en wordt de stapeling van ZW-periode en duur van WW-recht voorkomen. Daarbij wordt een loonsanctie ingevoerd: een werkgever van een vangnetter die onvoldoende re-integratieinspanningen heeft verricht, moet het loon maximaal een jaar doorbetalen. Deze maatregelen leveren een besparing op die oploopt tot € 33 mln in 2014 (artikel 46).

4. Leeftijdsgrens AOW partnertoeslag

Met ingang van 2011 komen personen die dan de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, en van wie de partner nog geen 55 jaar is, niet langer in aanmerking voor de AOW-partnertoeslag. Deze maatregel loopt vooruit op de volledige afschaffing van de toeslag voor nieuwe gevallen vanaf 2015. Het kabinet is van mening dat het mogelijk en wenselijk is dat partners jonger dan 55 jaar in hun eigen inkomen voorzien. Wel trekt het kabinet tot en met 2014 in totaal € 100 mln uit om te voorkomen dat mensen door deze maatregel, vanwege de vermogenstoets in de bijstand, gedwongen worden hun huis te verkopen. Dit levert per saldo een besparing op van € 27 mln in 2011, oplopend tot € 170 mln in 2014 (artikel 49).

4.3. Maatregelen voor een selectievere inzet van re-integratiemiddelen

5. Aftoppen bekostiging UWV op budget 2010

De uitvoeringskosten voor het UWV hangen onder meer af van het aantal werklozen. Als gevolg van de economische crisis neemt het aantal WW-uitkeringen fors toe en daardoor stijgen ook de uitvoeringskosten van het UWV. Gegeven de keuzes in het aanvullende beleidsakkoord is besloten om voor de jaren 2011 en verder het volume-effect WW op de uitvoeringskosten te bevriezen op het niveau van 2010. Dit bespaart in 2011 € 125 mln (artikel 46 en 47).

6. Evenredige reductie re-integratiebudgetten

Op de re-integratiebudgetten van zowel de gemeenten als het UWV wordt een korting toegepast. Deze korting is verdedigbaar vanwege de budgettaire problematiek van het ministerie van SZW en het streven naar een selectievere inzet van middelen (zie ook plan van aanpak re-integratie, Kamerstukken II, 2008/2009, 28 719, nr. 63). Dit bespaart in 2010 € 75 mln en in 2011 € 159 mln. Voor gemeenten betreft dit de afroming van niet bestede middelen via een aanpassing van de reserveringsregeling van het participatiebudget. Overigens is het UWV-budget eerder al verhoogd in verband met de toenemende instroom aan werkzoekenden; op die verhoging wordt nu dus een korting toegepast. In overleg met UWV wordt bezien hoe de beschikbare middelen op UWV-domein zo effectief mogelijk kunnen worden ingezet (artikel 47).

4.4. Overige ombuigingen

7. Niet indexeren tegemoetkomingen AOW/Anw/AO

De jaarlijkse tegemoetkomingen voor AOW-gerechtigden, Anw-gerechtigden en arbeidsongeschikten moeten de koopkracht voor deze groepen op een aanvaardbaar peil houden. Deze tegemoetkomingen stijgen – in lijn met de afspraken in het aanvullend beleidsakkoord over de loonontwikkeling – in de jaren 2010 en 2011 niet mee met de inflatie. Dit levert een besparing op van € 29 mln in 2010 en circa € 61 mln vanaf 2011 en verder (artikelen 46, 49 en 51).

8. Verlaging AOW-partnertoeslag met inkomensgrens

Er komt een korting van 6% op de AOW-partnertoeslag. Deze korting levert een besparing op van € 74 mln in 2011 en € 73 mln in 2012 (artikel 49).

9. Verlaging AOW-tegemoetkoming

De AOW-tegemoetkoming gaat met € 26 per jaar omlaag (artikel 49). Gezamenlijk met een verhoging van de ouderenkorting van € 10 is deze maatregel qua koopkracht opgevangen (artikel 41).

10. Technische maatregelen

Het betreft hier een pakket van technische maatregelen die zonder rechtstreeks gevolg voor burgers en bedrijven zijn, zoals het inzetten van gereserveerde maar nog niet bestede middelen (risicovoorziening ESF) en het inzetten van de eindejaarsmarge. De meeste van deze maatregelen hebben een eenmalig karakter.

2.2: BELEIDSARTIKELEN

Cluster arbeidsmarkt

Het cluster arbeidsmarkt bevat de beleidsartikelen die betrekking hebben op het functioneren van de arbeidsmarkt. Het cluster bestaat uit de beleidsartikelen «Arbeidsparticipatie», «Arbeidsverhoudingen», «Gezond en veilig werken» en «Pensioenbeleid».

Arbeidsparticipatie is één van de speerpunten van het beleid. Maatregelen om de arbeidsparticipatie te bevorderen richten zich zowel op de gehele werkende bevolking als op specifieke groepen, bijvoorbeeld ouderen. De beleidsprioriteiten 33 «80% arbeidsparticipatie in 2016» en 34 «200 000 mensen extra aan de slag» vallen onder dit artikel.

Het beleid op het terrein van de arbeidsverhoudingen is gericht op een goed functionerend stelsel van overleg tussen de sociale partners onderling en met de overheid, waarbij een adequaat niveau van arbeidsrechtelijke bescherming voor werknemers wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en met de eigen verantwoordelijkheid van sociale partners voor de arbeidsvoorwaardenvorming. De minister is daarbij verantwoordelijk voor vormgeving en onderhoud van de stelsels voor zelfregulering door sociale partners, een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming, verlofregelingen en gelijke behandeling bij arbeid, en waar relevant de bevordering van de naleving daarvan.

In artikel 44 komen arbeidsomstandigheden en verzuim aan de orde. Ook hier is een belangrijke taak weggelegd voor werknemers en werkgevers zelf. Zij zullen het arbeidsomstandighedenbeleid moeten uitvoeren.

Het artikel «Pensioenbeleid», ten slotte, behandelt de tweede pijler van het Nederlandse pensioenstelsel, de collectieve pensioenregelingen. Het beleid is erop gericht de houdbaarheid en het bereik van deze pensioenen te vergroten. Daarnaast is een grotere kennis van deelnemers over het eigen pensioen van belang.

Maatregelen

De financiële crisis, die in de 2e helft van 2008 steeds meer zijn weerslag kreeg op de arbeidsmarkt, noopt het kabinet tot het nemen van maatregelen die niet alleen de schade op de werkgelegenheid tijdens de recessie zo veel mogelijk beperken, maar er ook toe bijdragen om zo sterk als mogelijk uit de recessie tevoorschijn te komen. De crisis laat eens te meer zien dat werkgelegenheid niet vanzelfsprekend is, maar continu investeringen vraagt van zowel werkgevers, werknemers als de overheid. Bijvoorbeeld met betrekking tot scholing. In de voorjaarsbesluitvorming zijn middelen vrijgemaakt om te investeren in de kwaliteit van medewerkers door omscholing, bijscholing en het behalen van startkwalificaties.

Tevens worden er maatregelen genomen om de jeugdwerkloosheid aan te pakken, het gaat hier immers om een groep bij wie de werkloosheidspercentages traditioneel snel stijgen gedurende een recessie.

Tot slot is het voor Nederland als kleine open economie van belang om te kunnen produceren tegen concurrerende tarieven. De huidige situatie maakt het noodzakelijk om werk boven inkomen te stellen. Het is daarom goed dat sociale partners hebben afgesproken om de loonontwikkeling bescheiden te laten zijn.

Artikel

41 Inkomensbeleid

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om een evenwichtige inkomensontwikkeling te bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand te houden en te verbeteren.

Bij het inkomensbeleid speelt constant een afweging tussen het streven naar een evenwichtige inkomensontwikkeling, de bestrijding van de armoedeval en het streven naar evenwichtige overheidsfinanciën. Een maatregel die één doelstelling dichterbij brengt, leidt er vaak toe dat een andere doelstelling lastiger bereikbaar wordt. Verkleining van de werkloosheidsval impliceert bijvoorbeeld dat de koopkrachtontwikkeling van werkenden en uitkeringsgerechtigden uit elkaar gaan lopen. Een verhoging van de arbeidskorting versterkt de arbeidsmarktprikkels, maar heeft budgettaire gevolgen.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• het volgen en beoordelen van de inkomensontwikkeling van burgers door middel van standaard koopkrachtcijfers en armoedevalcijfers en indien mogelijk en wenselijk corrigerend optreden;

• het in kaart brengen en beoordelen van de gevolgen van het geheel aan beleidsvoorstellen voor het koopkrachtbeeld en de armoedeval.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de financieel-economische situatie en daarmee de mogelijkheden om negatieve effecten te compenseren;

• algemene factoren zoals loon- en prijsontwikkeling.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• een evenwichtige inkomensontwikkeling tot stand komt, met bijzon-dere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens;

• de arbeidsparticipatie wordt gestimuleerd.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Operationele doelstelling

1 Het bereiken van een zo evenwichtig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling

Motivering

Om te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Instrumenten

• Generiek koopkrachtbeeld in de vorm van een standaard koopkrachtoverzicht;

• Specifieke inkomenseffecten van afzonderlijke maatregelen die niet in het generieke koopkrachtbeeld tot uitdrukking komen. Een overzicht van deze maatregelen is in de bijlage 6.4 (inkomensbeleid) opgenomen.

Activiteiten

• Beoordelen van de inkomenseffecten van beleid en zo mogelijk corrigerend optreden. In 2010 spelen de volgende voor het algemene inkomensbeeld relevante maatregelen:

– Zowel inactieven als actieven hebben voordeel van het verlagen van de tarieven van de eerste en tweede belastingschijf met 0,05%. Werknemers rond of onder het minimumloon hebben voordeel bij het verlagen van de tweede grens van de arbeidskorting met € 50. Omdat zij in het opbouwtraject van de inkomensafhankelijke arbeidskorting zitten, hebben hierdoor eerder recht op de volledige arbeidskorting.

– Daarnaast kunnen gezinnen met kinderen voordeel hebben door een verschuiving in de inkomensafhankelijke combinatiekorting. Het basisbedrag wordt met € 10 verlaagd, terwijl het maximum met € 70 wordt verhoogd.

– Alleenstaande ouders hebben baat bij de verhoging van de alleenstaande ouderkorting met € 25.

– Ondanks deze effecten zullen de meeste huishoudens er in 2010 op achteruit gaan, maar indien men dit samen neemt met de koopkrachtontwikkeling in 2009 is er nog steeds sprake van een aanmerkelijke verbetering. In dat licht is het kabinet tot de conclusie gekomen dat er in 2010 geen koopkrachtreparatie nodig is.

– Door de macro-economische ontwikkeling hebben pensioenfondsen hun pensioenpremies verhoogd en de indexatie van pensioenen achterwege gelaten. Dit raakt de koopkracht van ouderen met een aanvullend pensioen en werkenden. Ook stijgen de zorguitgaven in 2010, waardoor de zorgpremies stijgen. Overigens wordt de stijging van de nominale zorgpremie voor veel huishoudens gecompenseerd door een hogere zorgtoeslag.

– Daarnaast spelen al afgesproken en nieuwe lasten- en uitgavenmaatregelen een rol in het inkomensbeeld.

– De koopkracht van zowel actieven als inactieven wordt negatief beïnvloed door een verlaging van de algemene heffingskorting met € 20. De koopkracht van werkenden gaat achteruit door een verlaging van de arbeidskorting met € 45.

– De koopkracht van gezinnen met kinderen gaat erop achteruit door de bezuinigingen op het kindgebonden budget en de kinderbijslag. De bedragen van het kindgebonden budget en de kinderbijslag worden bevroren. Daarnaast wordt het afbouwpunt van het kindgebonden budget met € 1 000 verlaagd naar € 28 914 en wordt het afbouwpercentage verhoogd met 1,1% naar 7,6%.

– De koopkracht van ouderen met een AOW wordt beïnvloed door een verlaging van de tegemoetkoming AOW met € 26 en de bevriezing voor 2010. Deze verlaging wordt deels gecompenseerd door een verhoging van de ouderenkorting met € 10.

– De koopkracht van hogere inkomens wordt negatief beïnvloed door de verkorting van de derde belastingschijf met € 1 450.

• Monitoren van de loonontwikkeling, de inflatie, zorgpremies en de pensioenpremies:

– De contractlonen stijgen volgens raming gemiddeld met 1½% in 2010;

– Het wettelijk minimumloon stijgt met 1¾% in 2010;

– De consumentenprijzen stijgen met 1% (inflatie);

– De nominale zorgpremie stijgt met gemiddeld € 21 van € 1 064 naar € 1 085.

– De inkomensafhankelijke bijdrage voor de ZVW stijgt van 6,9% in 2009 naar 7,05% in 2010;

– Aanvullende pensioenen worden gemiddeld genomen niet geïndexeerd;

– De gemiddelde pensioenpremie (werknemersdeel) stijgt van 3¾% in 2009 naar 4¼% in 2010.

Doelgroepen

De verschillende inkomensgroepen met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Indicatoren

De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten-)premies en kinderbijslag.

Het standaardkoopkrachtbeeld voor 2010 laat een beeld zien waarin de meeste huishoudens erop achteruit gaan. Huishoudens met een laag inkomen, zoals sociale minima, werkenden met een inkomen rond het minimumloon en ouderen zonder aanvullend pensioen zijn hierbij ontzien.

Maar indien men dit samen neemt met de koopkrachtontwikkeling in 2009, is er nog steeds sprake van een aanmerkelijke verbetering. In dat licht is het kabinet tot de conclusie gekomen dat er in 2010 geen koopkrachtreparatie nodig is.

In bijlage 6.4 (inkomensbeleid) wordt nader ingegaan op de omvang en spreiding in de koopkrachteffecten als gevolg van de niet in het generieke beeld opgenomen effecten van maatregelen.

De koopkracht van huishoudens is ook sterk afhankelijk van de persoonlijke situatie. Op basis van statische koopkrachtplaatjes valt te berekenen dat de meeste huishoudens er in 2010 in koopkracht op achteruit gaan. In het standaardkoopkrachtbeeld gaan zelfs alle huishoudgroepen er in koopkracht op achteruit, in de meeste gevallen voor ¼%–½%. Over 2009 en 2010 samen bezien resteert wel een positieve koopkrachtontwikkeling. Huishoudens die worden getroffen door bijvoorbeeld de gevolgen van de gestegen werkloosheid hebben een dynamisch koopkrachteffect van een veel grotere orde. In hoofdstuk 2 van de Miljoenennota is voor enkele huishoudgroepen weergegeven wat de daling in besteedbaar inkomen is bij baanverlies.

Bron: berekening SZW.

* De koopkracht van deze huishoudens wordt beïnvloed door de afbouw van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. Voor een alleenverdiener met een modaal inkomen is het inkomenseffect – 0,5% en voor een alleenverdiener met een tweemaal modaal inkomen – 0,3%.

** De koopkracht in 2009 laat een grote spreiding zien die niet tot uiting komt in de standaardkoopkrachttabel. Een belangrijke oorzaak van die spreiding is de vervanging van de Buitengewone Uitgavenregeling door de Wet Tegemoetkoming Chronisch zieken en Gehandicapten.

Operationele doelstelling

2: In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Motivering

Om bij te dragen aan een activerend inkomensbeleid.

Instrumenten

Armoedevaltoets, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval.

Activiteiten

In 2010 spelen de volgende maatregelen:

• Er zijn kleine positieve effecten op de amoedeval (zowel werkloosheidsval, herintredersval als deeltijdval) als gevolg van het verlagen van het tarief van de eerste en tweede schijf met 0,05%, de verlaging van de algemene heffingskorting met € 20 en het verlagen van de tweede grens van de inkomensafhankelijke arbeidkorting met€ 50.

• De verhoging van het maximum bedrag van de inkomensafhankelijke combinatiekorting met € 70 heeft een positief effect op de herintredersval en de deeltijdval.

• Daarnaast zijn er ook maatregelen met een negatief effect op de armoedeval.

• Verlagen van de maximum uurprijs in de kinderopvangtoeslag; deze gaat van € 6,10 in 2009 voor alle opvangsoorten naar € 5,82 voor de buitenschoolse opvang en € 5,00 voor de gastouderopvang. Hierdoor verminderen de prikkels om (meer) te gaan werken voor huishoudens met een uurprijs boven de maximum uurprijs, met als gevolg een negatief effect op de werkloosheidsval, herintredersval en de deeltijdval.

• Verlagen van de inkomensafhankelijke arbeidskorting met € 45. Dit heeft een negatief effect op de werkloosheidsval, herintredersval en de deeltijdval.

• Verkorten van de derde schijf met € 1 450. Dit verhoogt de marginale druk voor personen die door deze schijfverkorting in de vierde schijf terechtkomen.

• Niet indexeren van de normhuur in de huurtoeslag. Huurders krijgen hierdoor een grotere huurtoeslag in 2010, waardoor zij meer huurtoeslag verliezen als zij (meer) gaan werken. Dit heeft een negatieve invloed op de werkloosheidsval, herintredersval en de deeltijdval.

• Verlagen van de voet van de inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK) met 10 euro. Dit heeft een negatief effect op de werkloosheidsval en de herintredersval voor huishoudens met kinderen.

• De maatregelen rond het kindgebonden budget geven een wisselend beeld. In 2010 wordt het afbouwpunt van het kindgebonden budget met € 1 000 verlaagd naar € 28 914 en het afbouwpercentage met 1,1 procentpunt verhoogd naar 7,6%. Enerzijds verslechtert de herintredersval en de deeltijdval voor huishoudens die nog kindgebonden budget krijgen. Anderzijds verbetert de armoedeval voor huishoudens die geen kindgebonden budget meer krijgen als gevolg van deze maatregelen.

Doelgroepen

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Indicatoren

Tabel 41.3 presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. De werkloosheidsval geeft de inkomensvooruitgang aan bij het aanvaarden van werk vanuit een bijstandsuitkering. De herintredersval is de inkomensvooruitgang bij het aanvaarden van werk door de niet-werkende partner. De deeltijdval wordt gemeten als de inkomensvooruitgang bij één dag extra werken.

Bron: berekening SZW.

* Vanwege afronding zijn de waarden niet altijd gelijk aan het verschil in de eerste twee kolommen.

** Er wordt uitgegaan van een voltijdbaan (5 dagen), tenzij anders vermeld.

*** Er wordt uitgegaan van een huishouden met 2 kinderen tussen 6 en 11 jaar.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Toelichting

De beleidsdoorlichting zal zich richten op de koopkrachtontwikkelingen en de ontwikkeling van de marginale druk. Een heldere presentatie van het inkomensbeeld en de marginale druk faciliteren de beleidsvorming t.a.v. arbeidsparticipatie en inkomensverhoudingen.

Artikel

42 Arbeidsparticipatie

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een toename van de arbeidsparticipatie

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden in de beroepsbevolking (verder) toeneemt, creëert SZW via wet- en regelgeving, ondersteuning van gemeenten, aansturing van uitvoeringsinstanties en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren.

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• een bijdrage wordt geleverd aan houdbaarheid van de verzorgingsstaat;

• een structureel tekort aan arbeidskrachten wordt voorkomen;

• de (langdurige) werkloosheid wordt teruggedrongen.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• beleid en maatregelen die het makkelijker maken om tot de arbeidsmarkt toe te treden;

• het stimuleren van de samenwerking tussen de sociale partners, de gemeenten en UWV.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• het goed inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• de bereidheid tot samenwerking in de keten van werk en inkomen.

Indicatoren

Bruto-arbeidsparticipatie

Onder bruto arbeidsparticipatie wordt verstaan het aantal mensen met een baan of direct beschikbaar voor een baan van minimaal 12 uur per week als percentage van de bevolking van 20–64 jaar. Dit is conform de definitie die de SER in haar MLT-advies van 2007 gebruikte. In het beleidsprogramma is een streven geformuleerd om in 2016 een bruto arbeidsparticipatie van 80% te bereiken. Het kabinet wil dat er in deze kabinetsperiode een belangrijke stap in die richting wordt gezet. Voor de tussenliggende jaren zijn geen streefwaarden afgesproken.

In 2008 lag de bruto arbeidsparticipatie op 76%. Het CPB heeft recentelijk in de MEV geraamd dat de bruto participatiegraad ook in 2009 en 2010 uitkomt op 76%. Als gevolg van de crisis worden sommige mensen ontmoedigd zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. Het is de verwachting dat na de crisis de participatiegraad verder zal stijgen.

200 000 mensen extra aan de slag

Met de 200 000 doelstelling wordt beoogd om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Het gaat om de volumedaling van werkloosheids-, arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen t.o.v. 2007 (1 183 000).

Als gevolg van de economische crisis is het niet te voorkomen dat de werkloosheid sterk zal stijgen. Het is zeker dat de 200 000 doelstelling daardoor niet wordt gehaald. Het kabinet is er alles aan gelegen om werkloosheidstoename zoveel mogelijk te beperken en de werkloosheidsduur zo kort mogelijk te houden. De doelstelling wordt dan ook niet los gelaten.

Het kabinet heeft als reactie op de economische crisis een aanvullend beleidsakkoord afgesloten. In het aanvullend beleidsakkoord zijn nieuwe arbeidsmarktmaatregelen overeengekomen, zoals mobiliteitscentra, een omscholingsbonus voor werknemers die met ontslag worden bedreigd (maximaal € 2 500,– per omgeschoolde werknemer), deeltijd WW inclusief bijscholing van werknemers en extra middelen voor EVC (Ervaringscertificaat) en EVP (Ervaringsprofiel)-trajecten. Deze tijdelijke maatregelen zijn er op gericht om zo mogelijk werkloosheid te voorkomen door werknemers via (om)scholing van werk naar werk te begeleiden en werknemers die essentieel zijn voor het herstellend vermogen van het bedrijf te behouden.

Ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid is voor de jaren 2009 t/m 2011 € 250 miljoen extra uitgetrokken (waarvan € 174 miljoen op de SZW begroting en € 76 mln op de begroting van Jeugd en Gezin en OCW voor het uitvoeren van het interdepartementaal opgestelde «Actieplan Jeugdwerkloosheid»). Het actieplan wordt hierna toegelicht.

Bron: CPB, Macro Economische Verkenning

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Scholing en EVC

In het kader van de economische crisis krijgen werknemers die met ontslag worden bedreigd de mogelijkheid om zich te laten omscholen, waarbij de nieuwe werkgever een omscholingsbonus als tegemoetkoming ontvangt (in 2010 is hiervoor € 41 mln beschikbaar). Ook bestaat de mogelijkheid om bij de huidige werkgever een EVC of EVP traject te volgen (in 2010 is € 25 mln beschikbaar). Deze tijdelijke maatregelen zijn er zo mogelijk op gericht om werkloosheid te voorkomen door werknemers via (om)scholing van werk naar werk te begeleiden en werknemers die essentieel zijn voor het herstellend vermogen van het bedrijf te behouden.

Stimulering arbeidsparticipatie

In aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid is besloten tot het uitvoeren van een aantal aanvullende acties. Hiervoor is in 2010 een budget van circa € 11 mln beschikbaar. Dit budget zal worden ingezet voor de subsidieregeling aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt voor jongeren (amendement van Hijum,Kamerstukken II, 2007/2008, 31 200 XV, nr. 22), de subsidie landelijk netwerk diversiteitsmanagement en activiteiten in de regio van het actieteam Talent 45+.

Ook in het kabinetsbrede actieplan «Krachtwijken» is verhogen van de arbeidsparticipatie opgenomen als speerpunt. Dit hangt samen met de hoger dan gemiddelde werkloosheid in de veertig aandachtswijken.

Jeugdwerkloosheid

Voor de bestrijding van de Jeugdwerkloosheid is voor 2010 een bedrag van € 80 mln aan de begroting van SZW toegevoegd voor de financiering van het «Actieplan Jeugdwerkloosheid».

In 2009 worden met 30 regio’s convenanten gesloten. Voor het uitvoeren van de per regio gemaakte convenant afspraken (zoals bijvoorbeeld het plaatsen van jongeren op een baan, stageplek of leerwerktraject) zijn financiële middelen (€ 70 mln) beschikbaar. De toekenning van middelen in 2010 wordt mede gebaseerd op de in 2009 behaalde resultaten.

De extra banen die de komende periode via het actieplan beschikbaar komen, bieden ook kansen voor de jongeren uit de aandachtswijken.

De resterende middelen in 2010 zijn voor het UWV matchingsoffensief (€ 7 mln), onder meer bedoeld voor de creatie van nieuwe banen voor hoger opgeleide schoolverlaters die andere jongeren begeleiden naar werk. Ook is in 2010 € 3 mln beschikbaar voor een landelijke campagne ter ondersteuning van deze activiteiten.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op de bestuurlijke boeten in het kader van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Bron: Ministerie van Financiën.

Toelichting

Afdrachtvermindering onderwijs (WVA)

Hierboven is het budgettair beslag van de volledige afdrachtvermindering onderwijs gepresenteerd. De meeste onderdelen daarvan vallen onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van OCW (duale opleidingen). De WVA-startkwalificatie, waarvoor SZW verantwoordelijk is, is een onderdeel van de afdrachtvermindering onderwijs. Dit betreft een fiscale faciliteit voor werkgevers die voormalig werkloze werknemers van 23 jaar en ouder in dienst hebben.

Arbeidskorting voor ouderen

Ter bevordering van de arbeidsparticipatie geldt voor ouderen die aan het begin van het kalenderjaar 57 jaar of ouder zijn een hogere dan gebruikelijke arbeidskorting.

Doorwerkbonus

Ter stimulering van de arbeidsparticipatie ontvangen ouderen, die bij het begin van het kalenderjaar 62 jaar of ouder zijn en blijven werken, de doorwerkbonus. De systematiek is vergelijkbaar met de bestaande arbeidskorting voor ouderen vanaf 57 jaar.

Startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid

De startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid stimuleert gedeeltelijk arbeidsongeschikten een eigen onderneming te starten om op deze wijze (gedeeltelijk) in het eigen inkomen te kunnen voorzien.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Toelichting

OD 2 Bestuurlijk gebonden

In het kader van de crisis is besloten om een tijdelijke subsidieregeling omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid en de stimuleringsmaatregel EVC bij dreigend ontslag te introduceren.

OD 3 Bestuurlijk gebonden

In het kader van de aanpak Jeugdwerkloosheid worden met 30 regio’s convenanten afgesloten. Voor het uitvoeren van de gemaakte afspraken in de convenanten worden financiële middelen aan de regio’s beschikbaar gesteld.

OD 3 Beleidsmatig gereserveerd

Voor het aan de slag helpen van jeugdwerklozen en oudere werklozen (45+) worden in de regio’s activiteiten georganiseerd zoals voorlichtingscampagnes, het organiseren van congressen en het ondersteunen van veelbelovende projecten. Daarnaast wordt op verzoek van de Tweede Kamer uitvoering gegeven aan een vierjarige subsidieregeling voor jongeren op het gebied van het raakvlak onderwijs/arbeidsmarkt. Verder wordt er een bijdrage gegeven aan het landelijk netwerk diversiteitsmanagement ter bevordering van etnische diversiteit in organisaties en bedrijven.

Operationele doelstelling

1 Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten

Motivering

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen, is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. Een indicatie hiervan geven de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied.

Instrumenten

• Belastingen en premiedruk;

• Administratieve lasten op arbeid.

Activiteiten

• Beheersing van belastingen en premies ten laste van arbeidsinkomen;

• Vermindering van administratieve lasten op arbeid.

Doelgroepen

De doelgroepen zijn zowel burgers als bedrijven.

Indicatoren

Arbeidskosten

De relatieve ontwikkeling van de arbeidskosten verbetert indien de arbeidskosten per eenheid product van de Nederlandse industrie minder stijgen of meer dalen dan die van de euroconcurrenten (zie ook tabel 42.5). De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product in de industrie wordt in belangrijke mate bepaald door de contractlonen die de sociale partners in vrije loononderhandelingen overeenkomen. Na de stijging van de arbeidskosten per eenheid product in 2008 van 0,5%-punt ten opzichte van de euroconcurrenten, wordt thans voor 2009 een stijging van 0,75%-punt verwacht.

Voor 2010 rekent het CPB met een (relatieve) daling ten opzichte van de euroconcurrenten met 0,5%-punt.

Wig

De gemiddelde wig op het inkomen uit arbeid (het verschil tussen loonkosten en het netto loon als percentage van de loonkosten) is een goede indicator van de lastendruk zoals werkgevers en werknemers die ervaren. De veranderingen in het stelsel van belastingen en premies komen daarin goed traceerbaar tot uitdrukking. Het CPB gebruikt de indicator bij het opstellen van de loonramingen. De wig op het arbeidsinkomen neemt in 2009 iets af tot 42,3. De wig wordt voor een deel bepaald door externe factoren. Zo zal als gevolg van de stijging van de ziektekostenpremies en de pensioenpremies de wig op het arbeidsinkomen in 2010 toenemen tot 43,2. Vanuit het oogpunt van participatie is een hogere wig niet wenselijk. Daar staat tegenover dat met belastingen en premies publieke goederen en collectieve voorzieningen worden gefinancierd. De ruimte om de lasten op arbeid te verlagen hangt dan ook af van de beschikbare middelen ter verbetering van de koopkracht en de lastenontwikkeling van burgers en bedrijven. Om bovenstaande redenen is het niet goed mogelijk om een streven te definiëren. Wel houdt het kabinet de lastenontwikkeling goed in de gaten en zal het indien gewenst maatregelen treffen.

Administratieve lasten

In het coalitieakkoord is voor de periode 2007 tot 2011 een nieuwe rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. Over de invulling van de taakstelling en de realisering ervan wordt periodiek gerapporteerd in de rijksbrede voortgangsrapportages regeldruk bedrijven en burgers.

De reductie van 25% administratieve lasten wordt gehaald en zal grotendeels in 2010 en 2011 worden gerealiseerd. Aangezien hiermee meerdere implementatietrajecten gemoeid zijn (zoals bijvoorbeeld afschaffen eerste dagmelding bij indiensttreding en vereenvoudiging van de verplichte risico-inventarisatie en -evaluatie van de arbeidsomstandigheden), kan niet tussentijds per jaar worden aangegeven hoeveel de reductie zal bedragen.

Bron:

¹ CPB; Macro Economische Verkenning 2010

² Ministerie van Financiën, Financieel Jaarverslag van het Rijk 2008

Kengetallen

Arbeidskosten

De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product wordt in belangrijke mate bepaald door de contractlonen die de sociale partners in vrije loononderhandelingen overeenkomen.

Hierna worden ter aanvulling op de genoemde indicator in tabel 42.4 in tabel 42.5 de afzonderlijke waarden weergegeven van de ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in Nederland en die bij de euroconcurrenten.

De sterke stijging van de arbeidskosten per eenheid product in 2009 wordt veroorzaakt door het feit dat de omzet sterker daalt dan de werkgelegenheid. De verdere daling van de werkgelegenheid in 2010 leidt tot een daling van de arbeidskosten.

Bron: CPB, Macro Economische Verkenning 2010

Operationele doelstelling

2 Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie

Motivering

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen, is het van belang dat meer mensen een startkwalificatie behalen. Een startkwalificatie (MBO-2 of havo-vwo) is het minimale onderwijsniveau dat nodig is om kans te maken op duurzaam werk.

Instrumenten

• Fiscale faciliteiten voor werkgevers (Afdrachtvermindering onderwijs, waaronder WVA startkwalificatie, zie toelichting bij tabel 42.3);

• Subsidieregeling ESF 2007–2013;

• Tijdelijke stimuleringsregeling Leren en Werken 2007;

• Tijdelijke stimuleringsregeling Leren en Werken voor werkende jongeren zonder startkwalificatie, werkzoekenden en met werkloosheid bedreigden;

• Informatievoorziening (project.lerenenwerken.nl en publiekscampagne rond het Ervaringscertificaat);

• Tijdelijke subsidieregeling omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid;

• Tijdelijk extra middelen ten behoeve van Ervaringscertificaten (EVC) en Ervaringsprofielen bij dreigend ontslag (artikel 30a van de wet SUWI).

Activiteiten

• Bevorderen van regionale samenwerking tussen onderwijs, ondernemers en lokale overheden gericht op de uitvoering van duale trajecten en EVC-trajecten;

• Ondersteunen van EVC en omscholing van werknemers die met ontslag worden bedreigd;

• Bevorderen van de toegankelijkheid van scholing en EVC via een verbetering van de EVC- en adviesinfrastructuur.

De activiteiten worden gestimuleerd en gefaciliteerd door de projectdirectie Leren en Werken, een gezamenlijke directie van de ministeries van OCW en SZW. De middelen van de projectdirectie zijn opgenomen in de begroting van het ministerie van OCW, met uitzondering van de middelen voor de Tijdelijke subsidieregeling omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid en de aanvullende middelen voor Ervaringscertificaten en Ervaringsprofielen bij dreigend ontslag.

Omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid

Werkgevers die een elders met ontslag bedreigde werknemer aannemen kunnen hiervoor een scholingsbonus krijgen van max. € 2 500. Hiermee worden werknemers van werk naar werk geleid en kan werkloosheid worden voorkomen.

Ervaringscertificaten en Ervaringsprofielen bij dreigend ontslag

Met de extra middelen die beschikbaar zijn voor Ervaringscertificaten en Ervaringsprofielen kunnen de bestaande competenties van met ontslag bedreigde werknemers die niet beschikken over een startkwalificatie, vastgelegd worden.

Doelgroepen

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie.

Indicatoren

Aandeel in de beroepsbevolking met startkwalificatie

Het percentage geeft aan welk deel van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Het streven is dat in 2010 meer dan 80% van de beroepsbevolking een startkwalificatie bezit. Als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt in 2008 zijn ook veel personen zonder startkwalificatie in staat gebleken tot de arbeidsmarkt toe te treden. Hierdoor lopen de cijfers wat achter, maar de verwachting is dat door de extra crisismaatregelen van het kabinet (scholingsbonus en EVC) de doelstelling alsnog gehaald zal worden.

Bron: CBS, EBB

Kengetallen

Ervaringscertificaten (EVC) en Ervaringsprofielen (EVP) bij dreigend ontslag

Het aantal opgestelde EVC’s en EVP’s bij dreigend ontslag zal worden gemonitord.

Omscholing werknemers bij dreigende werkloosheid

Het aantal verstrekte omscholingsbonussen bij dreigend ontslag zal worden gemonitord.

De geschatte aantallen zijn gebaseerd op de veronderstelling dat iedere werkgever in aanmerking komt voor de maximale vergoeding. Niet iedere werkgever zal daarvoor in aanmerking komen, zodat de werkelijke aantallen iets hoger zullen liggen.

Operationele doelstelling

3 Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren

Motivering

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft (in aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid).

Instrumenten

Instrumenten gericht op jongeren:

• Operatie Jong, bijdrage aan de Landelijke Jeugdmonitor t/m 2010 (Kamerstukken II, 2004/2005, 29 284, nr. 5);

• Vierjarige subsidieregeling raakvlak onderwijs en arbeidsmarkt (amendement Van Hijum,Kamerstukken II, 2007/2008, 31 200 XV, nr. 22).

Instrumenten gericht op etnische minderheden:

• Landelijk netwerk Diversiteitsmanagement (DIV) ter bevordering van etnische diversiteit in organisaties en bedrijven.

Activiteiten

Activiteiten gericht op ouderen:

• Actieteam Talent 45+ ter ondersteuning van bemiddeling en re-integratie werkloze 45-plussers en positieve beïnvloeding beeld oudere werknemers (Kamerstukken II, 2007/2008, 27 046, nr. 17).

Activiteiten gericht op jongeren:

• Proactief volgen of de doelstellingen uit de convenant afspraken met de regio’s worden gerealiseerd en zo nodig de convenant afspraken in 2010 verder aanscherpen;

• Landelijke campagne, waarin de jongeren worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid en worden aangespoord om vooral zelf actief te zijn en waarin werkgevers worden aangemoedigd jongeren in te schakelen;

• Matching-offensief UWV, waarin de vraag naar arbeid beter wordt afgestemd op de kwaliteit van de jongeren;

• Bevordering uitvoering van banenplannen voor werkloze ongekwalificeerde jongeren door de vier grote steden (G4).

Activiteiten gericht op etnische minderheden:

• Uitvoering afspraken Participatietop inzake hoger opgeleide allochtonen;

• Ontwikkelen van vaardigheden en competenties onder allochtone jongeren op (v)mbo niveau ter voorbereiding op de arbeidsmarkt;

• Stimuleren van diversiteitsbeleid bij werkgevers, met een focus op MKB-sectoren;

• Stimuleren van etnisch ondernemerschap;

• Faciliteren van organisaties betrokken bij het naar werk bemiddelen van statushouders.

Activiteiten gericht op (allochtone) vrouwen:

• Stimuleren van regionale partners in het begeleiden van allochtone vrouwen naar werk in het verlengde van het landelijke project «1001 kracht» (uitvoering motie Arib).

Overige activiteiten:

• Handhaven Wet arbeid vreemdelingen (WAV) door de Arbeidsinspectie in samenwerking met de Vreemdelingenpolitie en de Belastingdienst.

Doelgroepen

• Ouderen;

• Jongeren;

• Arbeidsbelemmerden;

• Etnische minderheden;

• (Allochtone) vrouwen;

• Mantelzorgers.

Kengetallen

Netto-arbeidsparticipatie

In de periode 2006–2008 is de netto-arbeidsparticipatie, waaronder die van etnische minderheden, ouderen en vrouwen toegenomen. Deze ontwikkeling zal onder druk komen te staan door de economische crisis. De netto arbeidsparticipatie is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur per week in de genoemde specifieke bevolkingsgroep. Anders dan bij de bruto-arbeidsparticipatie (zie tabel 42.1) worden bij de netto-arbeidsparticipatie de werkzoekenden niet meegeteld.

Werkloze jongeren

Het percentage werkloze jongeren is het aandeel van jongeren in de totale werkloosheidcijfers.

Hierbij is een onderscheid gemaakt naar de categorie werkloze jongeren 18–26 jaar en 15–22 jaar. Voor de nieuwe categorie 18–26 jaar is gekozen, omdat die aansluit bij de doelgroep van de Wet investeren in jongeren (WIJ). Het kengetal van jongeren 15–22 jaar blijft gehandhaafd in de begroting, omdat juist in deze leeftijdscategorie de jeugdwerkloosheid het hoogst is.

Wet arbeid vreemdelingen (WAV)

Het percentage overtreding WAV geeft weer hoeveel procent van de door de Arbeidsinspectie bezochte bedrijven zich niet houdt aan de regels van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Bronnen:

¹ CBS Statline

² CBS EBB

³ SZW/AI, jaarverslag 2008

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Toelichting

De beleidsdoorlichting wordt gehouden in 2011 en zal zich richten op operationele doelstelling 1 «Beheerste ontwikkelingen arbeidskosten» en operationele doelstelling 2 «Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie». Deze twee operationele doelstellingen vormen samen het algemene deel van arbeidsparticipatie.

Operationele doelstelling 3, «Arbeidsparticipatie specifieke groepen», zal in de beleidsdoorlichting Re-integratie (artikel 47) worden meegenomen (2013).

Artikel

43 Arbeidsverhoudingen

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• de vormgeving en het onderhoud van het wettelijke instrumentarium ten behoeve van de zelfregulering door sociale partners en van de structuur van het overleg met de sociale partners;

• de vormgeving en het onderhoud van een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming en de bevordering van de naleving daarvan;

• de vormgeving en werking van het wettelijke stelsel van verlofregelingen, met inbegrip van de levensloopregeling;

• de vormgeving en het onderhoud van de wetgeving gericht op gelijke behandeling bij de arbeid en de bevordering van de naleving daarvan.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de toepassing van het wettelijke instrumentarium door werkgevers en werknemers;

• maatschappelijk draagvlak voor de in de wetgeving neergelegde normen;

• de beschikbaarheid van een voldoende effectief handhavingsinstrumentarium voor hetzij werkgevers en werknemers, hetzij de overheid.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• sociale partners stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen tot stand brengen en ondernemingen goed functioneren door betrokkenheid van werknemers;

• een verantwoorde ontwikkeling van collectief tussen sociale partners afgesproken arbeidsvoorwaarden plaatsvindt;

• een goede balans ontstaat tussen de rechten en plichten voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst met inbegrip van een adequaat stelsel van ontslagbescherming;

• er sprake is van vraaggestuurde arbeidsmigratie;

• werkenden in staat zijn arbeid te combineren met zorgtaken;

• op de arbeidsmarkt minder ongerechtvaardigde verschillen in de behandeling van werkzoekenden en van werknemers bestaan.

In de beleidsdoorlichting Arbeidsverhoudingen (Kamerstukken II, 2008/2009, 30 982, nr. 5) is geconcludeerd dat de kaders van de arbeidsverhoudingen momenteel goed lijken te functioneren. Het gaat daarbij zowel om het faciliteren en stimuleren van moderne arbeidsrelaties, als om de rechtsbescherming van werknemers.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De ontwikkeling van de uitgaven onder OD 3 hangt samen met de financiering van de Taskforce DeeltijdPlus, waarvan de activiteiten op 1 april 2010 eindigen. Op de Participatietop in 2007 is door kabinet, werkgevers en werknemers besloten om de Taskforce DeeltijdPlus in het leven te roepen, met als doel vrouwen te stimuleren om meer te gaan werken.

Toelichting

De groei van de uitkeringslasten van het zwangerschaps-, bevallings- en adoptieverlof wordt veroorzaakt door het toegenomen aantal werkende vrouwen in combinatie met een grotere omvang van hun arbeidsdeelname. Ook speelt de ontwikkeling van het inkomensniveau van vrouwen een rol.

Bron: SZW berekeningen, Ministerie van Financiën, Belastingdienst

Toelichting

Levensloopregeling

De geraamde kosten van de levensloopregeling zijn ten opzichte van de begroting 2009 neerwaarts bijgesteld. Dit is een direct gevolg van de neerwaartse bijstelling van de geraamde deelnemersaantallen over de jaren 2006 t/m 2008, die het CBS begin 2009 heeft doorgevoerd.

De voorgenomen fiscale maatregelen om de aanspraak op de doorwerkbonus bij vervroegde, volledige uittreding via de levensloopregeling ongedaan te maken, hebben geen effect op de geraamde kosten van de levensloopregeling.

Ouderschapsverlofkorting

Om aanspraak te kunnen maken op de ouderschapsverlofkorting is het sinds 1 januari 2009 niet meer nodig om deel te nemen aan de levensloopregeling. Tevens is de duur van het ouderschapsverlof met ingang van 2009 verlengd van 13 naar 26 weken. Beide maatregelen leiden naar verwachting tot een substantiële toename van het gebruik van de fiscale ouderschapsverlofkorting.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Toelichting

De juridische verplichting bij OD 4 betreft onder andere de bekostiging van de commissie gelijke behandeling. Het bestuurlijk gebonden deel van het budget van OD1 betreft de Subsidieregeling Kwaliteit Arbeidsverhoudingen en die van OD 3 de Taskforce Deeltijdplus.

Operationele doelstelling

1 Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen

Motivering

Om stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen te bevorderen wordt het recht op onderhandeling door sociale partners gewaarborgd en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming geregeld.

Om het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers te regelen, te waarborgen en te bevorderen.

Om een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners in stand te houden ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

Instrumenten

• Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• Overleg tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid, waaronder het voor- en najaarsoverleg tussen het kabinet en de Stichting van de Arbeid;

• Subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen.

Activiteiten

• Uitvoeren van de ministeriële taken op grond van de wet CAO en de wet AVV, waaronder:

– het registreren van cao’s en bevestigen van de ontvangst van de melding van het sluiten, wijzigen of opzeggen van cao’s;

– het verrichten van cao-onderzoek en rapporteren van belangrijke cao-ontwikkelingen, onder andere aan het parlement en sociale partners;

– het voorbereiden van besluiten van algemeenverbindendverklaring (AVV) van (bepalingen van) cao’s en het behandelen van tegen verzoeken tot AVV ingediende bedenkingen en dispensatieverzoeken aan de hand van het Toetsingskader AVV;

• Het onderhouden van een adequate overlegstructuur tussen kabinet en sociale partners en het voeren van overleg met sociale partners in het bijzonder op centraal niveau, maar ook op decentraal niveau;

• Het volgen van de naleving van de code-Tabaksblat door topbestuurders;

• Implementatie van de nieuwe richtlijn Europese ondernemingsraad (EOR);

• Stimuleren van de kwaliteit van de medezeggenschap;

• Uitvoering subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen, waarbij jaarlijks op basis van 50-procentsmedefinanciering circa 10 subsidies worden verleend aan innovatieve en concrete projecten die bijdragen aan daadwerkelijke veranderingen op het terrein van de arbeidsverhoudingen.

Doelgroepen

• Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Kengetallen

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. De verantwoordelijkheid voor het aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd. De gehanteerde kengetallen geven inzicht in het gebruik van de instrumenten, maar zeggen niets over de doelmatigheid en doeltreffendheid.

Het aandeel OR-plichtige ondernemingen met OR is licht afgenomen naar 70 procent. Deze daling doet zich vooral voor onder bedrijven met een grootte van 50 tot 75 werknemers. Opgemerkt moet worden dat de afname mogelijk deels veroorzaakt wordt door wijzigingen in de steekproef.

Bronnen:

¹ SZW, Voorjaarsrapportage cao-afspraken

² Research voor Beleid, Onderzoek naleving WOR en Regioplan (2009)

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst

Motivering

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers, en om op een verantwoorde wijze een flexibele werking van de arbeidsmarkt te bevorderen.

Instrumenten

• Het arbeidsovereenkomstenrecht, inclusief het ontslagrecht;

• Het Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945 (BBA) en de daarop gebaseerde regels betreffende ontslag en werktijdverkorting;

• De Wet melding collectief ontslag (WMCO);

• De Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) en daarop gebaseerde regels betreffende bestuurlijke handhaving van de WML;

• Het Besluit minimumjeugdloonregeling;

• Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• Voorlichting.

Activiteiten

• Het door het UWV verlenen van ontslagvergunningen, verlenen van goedkeuring aan collectieve ontslagen en het verlenen van tijdelijke ontheffingen van het verbod om de arbeidstijd te verminderen;

• Het handhaven van de Wet minimum loon (WML) door de Arbeidsinspectie door het opleggen van bestuurlijke boetes en lasten onder dwangsom bij onderbetaling;

• Arbeidsrechtelijke aanpassingen om doorwerken, na de pensioengerechtigde leeftijd te stimuleren en geven van voorlichting daarover;

• Herbezinning op het concurrentiebeding;

• Het beleid gericht op het tegengaan van arbeidsgerelateerde uitbuiting;

• Het beleid met betrekking tot de handhaving van de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• Wijziging van de Waadi gericht op introductie van een registratieplicht voor uitzendondernemingen;

• Wijziging van de Waadi, de Wet op het minimumloon en de Wet arbeid vreemdelingen, met het oog op effectievere controles door private instanties;

• Het stimuleren en ondersteunen van initiatieven op het terrein van sociale innovatie;

• Het beleid gericht op zelfstandig ondernemerschap;

• Het verruimen van de toepassing van het onmisbaarheidscriterium in het kader van de crisis, waarbij de duur gekoppeld is aan de deeltijd-WW.

Doelgroepen

• Werknemers (waaronder arbeidsmigranten), werkgevers en hun vertegenwoordigers;

• Zelfstandigen.

Kengetallen

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. De doelstelling van het beleid is te komen tot een transparante regelgeving waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de bescherming van de werknemers en de vereisten van de onderneming. Voor dit evenwicht is geen objectieve indicator te geven.

De reguliere regeling voor WTV (werktijdtijdverkorting) staat niet open voor de opvang van de gevolgen van economische crises. Vanaf 30 november 2008 is hiervoor een bijzondere WTV-regeling in het leven geroepen. Deze is per 21 maart 2009 beëindigd en vervangen door deeltijd-WW. Gezien deze beëindiging zijn er met betrekking tot WTV uitsluitend gegevens over de reguliere regeling opgenomen.

Als gevolg van de huidige economische crisis wordt een aanzienlijke stijging van het aantal ontslagaanvragen verwacht. De hier gepresenteerde cijfers zijn mede gebaseerd op de ontwikkeling van het aantal ontslagaanvragen bij UWV in de eerste zes maanden van 2009.

Bronnen:

¹ UWV/CWI, jaarverslag 2008

² SZW, onderzoeksrapport werktijdverkorting 2007; 2008 voorlopige gegevens

³ SZW/AI, jaarverslag 2008

Operationele doelstelling

3 Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg

Motivering

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

Instrumenten

• Wet arbeid en zorg;

• Wet aanpassing arbeidsduur;

• Levensloopregeling.

Activiteiten

• Voorbereiding van wetgeving naar aanleiding van de uitwerking van de Beleidsverkenning modernisering regelingen voor verlof en arbeidstijden (Kamerstukken II, 2008/2009, 26 447, nr. 42) die de Tweede Kamer in 2009 wordt aangeboden;

• Afhankelijk van de besluitvorming omtrent Europese regelgeving ten aanzien van zwangerschaps- en ouderschapsverlof implementatie van gewijzigde richtlijnen, in samenhang met aanpassing van het bevallingsverlof op grond van de Wet arbeid en zorg in geval van ziekenhuisverblijf van pas geboren kinderen;

• De Taskforce DeeltijdPlus zal binnen de instellingsperiode tot 1 april 2010 zijn werkzaamheden afronden door middel van een eindrapport met aanbevelingen, inclusief een overzicht van de ondernomen activiteiten en de daarmee geboekte resultaten;

• Eventuele aanpassing van de levensloopregeling naar aanleiding van de eind 2009 geplande af te ronden evaluatie;

• Met ingang van 2010 wordt het levenslooptegoed dat vanaf het 61e jaar wordt opgenomen fiscaal aangemerkt als inkomen uit vroegere arbeid. Dit om samenloop met de doorwerkbonus te voorkomen. Daartoe strekkende wetgeving wordt in 2009 aan de Tweede Kamer aangeboden.

Doelgroepen

• (potentiële) werknemers;

• zelfstandigen (in verband met zwangerschaps- en bevallingsuitkering);

• werkgevers.

Indicatoren

Discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof

De discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof wordt gemeten als het aandeel werknemers (m/v) dat behoefte heeft aan verlof, maar dit (nog) niet gebruikt, op het totaal aantal werknemers (m/v) met behoefte aan verlof. De volgende vormen van verlof zijn meegenomen in de meting van de indicator: ouderschapsverlof, kortdurend zorgverlof en langdurend zorgverlof. De module Arbeid en zorg van de Enquête Beroepsbevolking wordt eenmaal per twee jaar uitgevoerd. Hierdoor zijn er geen cijfers over 2008.

In overleg met SCP en CBS wordt bezien op welke wijze samenhangende informatie kan worden verzameld over het gebruik van de verschillende instrumenten voor de combinatie van arbeid en zorg, waaronder flexibele arbeidspatronen. Daarbij wordt ook de opzet van de huidige module Arbeid en zorg betrokken.

Bron: CBS, EBB-module arbeid en zorg

Kengetallen

De kengetallen over zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptieverlof, ouderschapsverlof en de levensloopregeling betreffen het gebruik (aantal toekenningen respectievelijk deelnemers).

Bronnen:

¹ UWV, jaarverslag 2008;

² CBS, EBB module Arbeid en zorg;

³ CBS, EBB module Levensloop;

⁴ SZW berekeningen

Operationele doelstelling

4 Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep

Motivering

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat eenieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

Instrumenten

• Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid;

• Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• Commissie gelijke behandeling;

• Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen;

• Subsidie aan Expertisecentrum LEEFtijd.

Activiteiten

• Integratie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid, de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen en de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in de Algemene wet gelijke behandeling;

• Het tegengaan van ongerechtvaardigd leeftijdsonderscheid door voorlichting, overleg met sociale partners, het volgen van jurisprudentie en overleg en samenwerking met het Expertisecentrum LEEFtijd;

• Het bevorderen van behoud en verbetering van de inzetbaarheid van werknemers met het bevorderen van leeftijdsbewust beleid, stimuleren van het omvormen van categorale ontziemaatregelen voor ouderen en wegnemen van belemmeringen om na het 65e jaar door te werken;

• Het terugdringen van ongelijke beloning in strijd met de wet door voorlichting, onderzoek, ontwikkeling van instrumenten en overleg met sociale partners;

• Het ondersteunen van werkgevers onder andere via de Quickscan gelijke beloning en de Managementtool gelijke beloning via de website www.gelijkloon.nl, de Handleiding sekseneutrale functiewaardering en de Leidraad aanstellingskeuringen;

• Het tegengaan van negatieve beeldvorming en discriminatie van etnische minderheden op de arbeidsmarkt via het project van de landelijke discriminatiemonitor.

Doelgroepen

• Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals.

Indicatoren

Beloningsverschillen

De ongecorrigeerde beloningsverschillen fungeren als indicator voor de stand van de emancipatie. Ontwikkelingen in de omvang en samenstelling van de populatie werkende vrouwen zijn daarop eveneens van invloed. De gecorrigeerde beloningsverschillen geven het verschil weer tussen het gemiddelde mannen- en vrouwenloon (uitgedrukt in percentages van het mannenloon) dat resteert na correctie voor achtergrondkenmerken zoals leeftijd, functieniveau en sector. Gecorrigeerde beloningsverschillen kunnen ongelijke beloning zijn in de zin van de gelijke-behandelingswetgeving, maar ook worden veroorzaakt door objectief gerechtvaardigde factoren die niet bij deze correctie zijn betrokken.

Het streven is erop gericht dat zowel de gecorrigeerde als de ongecorrigeerde beloningsverschillen afnemen. Bij de formulering van de voor 2010 en 2012 gehanteerde streefcijfers is rekening gehouden met bovengenoemde factoren die de ontwikkeling van beide streefcijfers mede beïnvloeden.

Bron: SZW, De arbeidsmarktpositie van werknemers, 2008

Kengetallen

De beloningsverschillen over 2008 betreffen nog streefcijfers. De realisatiecijfers komen eind 2009 beschikbaar. De gegevens van de Commissie gelijke behandeling en van de Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen betreffen het aantal ingediende klachten en/of oordelen ingediend bij respectievelijk uitgesproken door deze commissies. Deze getallen geven slechts zeer beperkt inzicht in de mate waarin ongelijke behandeling voorkomt, maar laten wel een dalende ontwikkeling zien.

Bronnen:

¹ Commissie Gelijke Behandeling, jaarverslag; 2008: voorlopige opgave

² Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen, jaarverslag; 2008: voorlopige opgave

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Toelichting

Artikel 43 is in 2008 doorgelicht. Deze doorlichting had betrekking op OD 1, 2 en 4. OD 3 (Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg) is in 2006 doorgelicht, toen dit nog een afzonderlijk begrotingsartikel was. De komende doorlichting betreft een integrale doorlichting van het gehele beleidsartikel. Met de planning daarvan is rekening gehouden met het moment waarop naar verwachting voldoende voor een beleidsdoorlichting benodigd evaluatiemateriaal beschikbaar is.

Artikel

44 Gezond en veilig werken

Algemene doelstelling

Bevorderen van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om de gezondheid en veiligheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het kunnen blijven meedoen in het arbeidsproces, het beperken van het beroep op de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), de gezondheidszorg en voor het in stand houden van de arbeidsproductiviteit.

Gezonde en veilige arbeidsomstandigheden dragen daarnaast onder meer bij aan het voorkomen van arbeidsongevallen en aan het inperken van (bedrijfs-)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert het arbobeleid van bedrijven en ziet erop toe dat de arbeidsomstandighedenwet en de arbeidstijdenwet worden nageleefd.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Het bevorderen dat werkgevers en werknemers gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en een goed werktijden- en verzuimbeleid in hun ondernemingen, branches en sectoren realiseren;

• De handhaving van de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• De mate waarin werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren hun verantwoordelijkheid nemen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ongevallen en gezondheidsschade bij werkenden worden beperkt;

• verzuim wordt beperkt en arbeidsgeschiktheid wordt bevorderd;

• incidenten en gezondheidseffecten met een maatschappelijk ontwrichtend karakter worden beperkt;

• de (loon-)kosten bij ziekte en arbeidsongeschiktheid worden beperkt.

Indicatoren

Percentage verzuim

Vóór 2008 waren de verzuimcijfers een aantal jaren niet beschikbaar. Sinds 2008 beschikt het CBS weer over verzuimcijfers. De indicator is in deze begroting weer opgenomen. Het is de doelstelling dat met de continuering van de huidige inzet, bedrijven er in zullen slagen het verzuimpercentage de komende jaren stabiel te houden.

Percentage arbeidsongevallen onder werknemers met verzuim tot gevolg

Vanaf 2005 worden de aantallen ongevallen met letsel en verzuim van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) gebruikt: 2005 (3,3%), 2006 (3,1%), 2007 (3,2%) en 2008 (3,4%). Het actieplan Arbeidsveiligheid, looptijd 2010–2012, heeft tot doel een verlaging van het percentage arbeidsongevallen onder werknemers met verzuim.

Percentage werknemers dat verdere aanpassingen aan de werkplek of aan de werkzaamheden noodzakelijk acht in verband met zijn of haar gezondheid

Het kabinetsbeleid is gericht op het vergroten van de arbeidsdeelname van ouderen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten. De verwachting is dat met de toename van de arbeidsdeelname de behoefte aan verdere aanpassingen de eerstkomende jaren ten minste gelijk blijft aan de realisatie van 2008.

¹ Bron: CBS, Kwartaalenquête Ziekteverzuim

² Bron: TNO/CBS, Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden

Bron: SZW/AI, Mars (Major Accidents Reporting System)

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Handhaving

In 2010 eindigt het huidige handhavingprogramma in de huidige structuur. In afwachting van het nieuwe handhavingsprogramma loopt de budgettaire reeks tot en met 2010.

Subsidies

De fluctuaties van 2008 naar 2009 en van 2010 naar 2011 vloeien met name voort uit de Subsidieregeling Totstandkoming Arbocatalogi (STA). De STA loopt af in 2010.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Operationele doelstelling

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Motivering

Het is in het belang van zowel werkgevers als werknemers dat in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid wordt gevoerd. Werkgevers zien zich dan minder geconfronteerd met verzuim en werknemers kunnen gezond en langer aan het arbeidsproces deelnemen. Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet, die sinds 1 januari 2007 van kracht is, hebben werkgevers en werknemers de ruimte gekregen om, binnen de wettelijke begrenzing, arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid af te stemmen op de eigen onderneming (maatwerk). Dit verhoogt het draagvlak voor het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid binnen de onderneming en maakt het meer kostenefficiënt. De Arbeidstijdenwet legt eveneens een grote verantwoordelijkheid bij werkgevers en werknemers. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet bevorderd.

Instrumenten & Activiteiten

• De herziene Arbeidsomstandighedenwet en -regelgeving;

• Het standpunt van Nederland met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor de invulling van de arbeidsomstandigheden wordt ingebracht in EU werkgroepen en discussies;

• De Arbeidstijdenwet (ATW), het Arbeidstijdenbesluit, het Arbeidstijdenbesluit vervoer en de Nadere regeling kinderarbeid;

• Handhaving van wet- en regelgeving;

• Het volgen en onderzoeken van maatschappelijke trends, ontwikkelingen, blootstelling aan arbeidsrisico’s, effecten van arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid en naleving van wet- en regelgeving;

• Communicatie en voorlichting;

• Subsidieverlening/regelingen: het tijdelijk subsidiëren van het opstellen van afspraken tussen sociale partners over de invulling van de eigen arbeidsomstandigheden (de arbocatalogi).

Doelgroepen

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerkers, bedrijfsartsen, veiligheidskundigen, etc.).

Indicatoren

Naleving zorgplicht Arbowet

De naleving van regelgeving wordt weergegeven door het percentage bedrijven en het percentage werknemers waar het gemiddelde van de vier in de wet genoemde zorgelementen aanwezig is. Deze vier in de wet genoemde elementen van het zorgstelsel zijn: de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E), de arbodienstverlening, de preventiemedewerker en de Bedrijfshulpverlening (BHV). Grote bedrijven beschikken vaker dan kleine bedrijven over de systeemelementen. Het percentage werknemers valt daarom hoger uit dan het percentage bedrijven.

Percentage bedrijven dat bij hercontrole voldoet aan de Arbowet

De indicator geeft aan welk percentage van de bedrijven na inzet van handhavingsinstrumenten door de Arbeidsinspectie bij hercontrole voldoet aan de Arbowet (volledige naleving op de geïnspecteerde punten).

De realisatie «percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt» neemt in 2009 fors toe ten opzichte van de realisatie in 2008. Deze toename wordt veroorzaakt doordat het opstellen van arbocatalogi in 2007 en 2008 is gestart en dat een groot aantal daarvan in 2009 is/wordt afgerond.

Bronnen:

¹ SZW/AI interne administratie

² SZW/G&VW interne administratie

Toelichting

De streefcijfers met betrekking tot de naleving zorgplicht Arbowet zijn gebaseerd op trends in het verleden en op de inzet van beleid en handhavingsinspanning voor de toekomst.

Bron: SZW/AI registratiesysteem I-net Arbo

Toelichting

De werkwijze van de Arbeidsinspectie wijzigt zodra de beleidsregels van de Arbowetgeving in 2010 worden ingetrokken. Bij deze werkwijze (sectoraanpak) wordt uitgegaan van handhaving op basis van arbocatalogi, samenwerking met de partners die bij de nieuwe Arbowetgeving een grote verantwoordelijkheid hebben gekregen, zoals brancheorganisaties, en wordt de visie op vernieuwend toezicht van de gezamenlijk rijksinspecties volledig geïmplementeerd. Deze aanpak wordt thans uitgewerkt en zal leiden tot een andere instrumentenmix dan tot op heden gebruikt is. Daarom is herijking van dit kengetal voor 2010 noodzakelijk. In het Jaarplan Arbeidsinspectie 2010 wordt hier nader op ingegaan.

Toelichting

Uit oogpunt van efficiency wordt de beleidsdoorlichting gecombineerd met de verplichte (wets-)evaluatie Arbowet. Deze wordt eind 2011 naar de Tweede Kamer gestuurd.

Artikel

Artikel 45 Pensioenbeleid

Algemene doelstelling

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• een adequaat wettelijk kader voor arbeidspensioenen;

• een op arbeidspensioenen toegesneden fiscaal kader, samen met de minister van Financiën;

• de organisatie van het toezicht op de uitvoering van pensioenregelingen;

• het overleg met sociale partners over een betaalbaar en duurzaam pensioenstelsel dat rekening houdt met maatschappelijke ontwikkelingen en andere aspecten van sociaal-economisch beleid.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• arbeidsvoorwaardenonderhandelingen;

• een transparant beheer en bestuur van pensioenuitvoerders;

• het pensioenbewustzijn in de samenleving;

• (macro-)economische ontwikkelingen;

• ruimte in EU-regelgeving voor handhaving van nationale kenmerken van pensioenstelsels.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ouderen na pensionering over een adequate inkomensvoorziening beschikken;

• maatschappelijk vertrouwen bestaat in het pensioenstelsel waardoor er een basis is voor een collectieve en solidaire financiering.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Uitvoeringskosten toezicht

De uitgaven onder OD1, Uitvoeringskosten toezicht, hebben betrekking op de kosten van de toezichthouders DNB en AFM die rechtstreeks verband houden met de voorbereiding van wet- en regelgeving. Als gevolg van uitspraken van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in 2008 dienen deze kosten in het vervolg door de Staat te worden betaald (zie ookKamerstukken II, 2008/2009, 28 122, nr. 27). Voor de kosten van de voorbereiding van wet- en regelgeving op het gebied van pensioenen is € 0,5 mln gereserveerd vanaf 2009.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Operationele doelstelling

1 Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen

Motivering

Zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

Instrumenten

• De Pensioenwet;

• Wet verplichte Beroepspensioenregelingen;

• Wet verplichtstelling bedrijfstakpensioenfondsen 2000;

• Fiscale regelingen voor pensioenen.

Activiteiten

• Uitoefenen van toezicht door De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten teneinde te waarborgen dat pensioenuitvoerders voldoende financiële middelen hebben om de aanvullende pensioenen te kunnen betalen en dat deze organisaties worden geleid door deskundige bestuurders. Daarnaast wordt de kwaliteit van de informatieverstrekking beoordeeld;

• Overleggen met pensioenuitvoerders over verbeteringen in de uitvoering van pensioenregelingen, met bijzondere aandacht voor waardeoverdracht;

• Modernisering van de mogelijkheden om pensioenregelingen uit te voeren (Algemene Pensioeninstelling);

• De ontwikkeling van een nieuw type pensioeninstelling dat de kansen van Nederland op de Europese pensioenmarkt kan vergroten en verbetering van de samenwerkingsmogelijkheden tussen pensioenfondsen;

– In de eerste fase wordt de Premie Pensioeninstelling (PPI) geïntroduceerd. De PPI zal naast pensioenfondsen en verzekeraars pensioenovereenkomsten gaan uitvoeren;

– In de tweede fase zal het mogelijk worden gemaakt dat ondernemingspensioenfondsen worden samengevoegd;

• Brede aanpak van de pensioenproblematiek (evaluatie FTK; commissie beleggingsbeleid; commissie toekomstbestendigheid pensioenregelingen) conform de brief van 25 mei 2009 en 25 augustus 2009.

Doelgroepen

• Werkgevers;

• Werknemers;

• Pensioenuitvoerders.

Indicatoren

% werknemers dat geen aanvullend pensioen opbouwt

Als indicator voor het bereik van het pensioenstelsel wordt het percentage werknemers gepresenteerd dat geen aanvullend pensioen opbouwt. Om de «witte vlekken» te verkleinen is in de Pensioenwet een aantal maatregelen genomen, zoals het verbod op wacht- en drempeltijden en het verlagen van de toetredingsleeftijd naar 21 jaar. Naar verwachting hebben deze maatregelen al een bijdrage geleverd aan het verhogen van het aantal werknemers dat een aanvullend ouderdomspensioen opbouwt. Naar schatting 91% van de werknemers tussen 25–65 jaar had in 1997 een aanvullende pensioenvoorziening. Dit is het laatst uitgevoerde kwantitatieve onderzoek. Op dit moment werkt het CBS aan een nieuwe rapportage, die een beeld geeft van de witte vlekken. Het streven blijft gericht op een halvering van het aantal «witte vlekken». De Tweede Kamer wordt eind 2009 geïnformeerd over de resultaten.

Bron: CBS

Kengetallen

Aantal fondsen met een reservetekort

De ontwikkelingen als gevolg van de crisis op de financiële markten zijn van grote invloed op de pensioenfondsen. Ruim 340 pensioenfondsen met een dekkingstekort hebben vóór 1 april 2009 een herstelplan ingediend bij DNB. Er is sprake van een dekkingstekort indien de beleggingen minder waard zijn dan de nominale verplichtingen, oftewel de toegezegde pensioenen kunnen er op termijn niet meer van worden betaald. In overleg met DNB is er een ministeriële regeling hersteltermijn bij dekkingstekort van kracht geworden om de houdbaarheid van de aanvullende pensioenen te waarborgen. Kern van de regeling is dat de termijn waarbinnen een dekkingstekort moet zijn opgeheven, tijdelijk en onder voorwaarden is verlengd naar maximaal vijf jaar.

In een herziening op deze ministeriële regeling is bepaald dat het eerste verplichte moment van korten van pensioenrechten later komt te liggen en dat aanvullende maatregelen, die nodig zijn bij tegenvallende ontwikkelingen, in het herstelplan moeten worden opgenomen zonder dat pensioenfondsen zich hiermee vastleggen op een keuze voor specifieke maatregelen. Te zijner tijd zal – indien nodig – een beslissing worden genomen over de te nemen maatregelen. Medio 2010 zal SZW – na advies van DNB – beslissen of verder uitstel van ingrijpende maatregelen nog verantwoord is.

Aandeel actieve deelnemers met mogelijkheid tot vrijwillige voortzetting

De stijgende trend die in 2007 is ingezet ten aanzien van het opnemen van afspraken over vrijwillige voortzetting van deelneming in een pensioenregeling heeft zich in 2008 voortgezet.

Een pensioenuitvoerder kan voor de deelnemer, die gewezen deelnemer wordt, een vrijwillige voorzetting van de pensioenregeling uitvoeren als de vrijwillige voortzetting maximaal drie jaar vanaf de beëindiging van de dienstbetrekking voortduurt.

Type pensioenregeling

Als gevolg van de demografische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande kosten voor de uitvoering van pensioenregelingen, worden de pensioenrisico’s op diverse manieren gespreid tussen werkgever en werknemers. Het resultaat is af te lezen uit het hoge percentage middelloonregelingen en een lichte toename van het aantal deelnemers met een beschikbare premieregeling (defined contribution).

Het onderscheid tussen enerzijds defined benefit en anderzijds defined contribution hangt af of er sprake is van een door de werkgever gegarandeerde uitkering (benefit) of van een premie (contribution).

Bron: DNB, Pensioenmonitor

Operationele doelstelling

2 Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Motivering

Deelnemers stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

Instrumenten

Pensioenwet, met name de bepalingen over voorlichting aan deelnemers en de bepalingen over medezeggenschap en de governance van pensioenuitvoerders.

Activiteiten

• Ondersteunen van projecten van de Stichting Pensioenkijker ten behoeve van de bevordering van het pensioenbewustzijn onder Nederlanders;

• Overleggen over de uitkomsten van de evaluatie van goed pensioenfondsbestuur en van de medezeggenschap door gepensioneerden bij de uitvoering van pensioenregelingen en doorvoeren van verbeteringen daarin;

• Overleggen met sociale partners, gepensioneerden en pensioenuitvoerders over verbetering van de kwaliteit van het besturen van pensioenuitvoerders;

• Invoeren van het indexatielabel voor pensioenregelingen;

• Ondersteunen van de invoering van het Pensioenregister.

Doelgroepen

Deelnemers en gepensioneerden in pensioenregelingen.

Indicatoren

De kennis van de pensioenregeling wordt gemeten als het percentage werkenden in de leeftijd van 15 tot 65 jaar dat aangeeft inzicht te hebben in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen. Naar verwachting zal er als gevolg van de financiële crisis sprake zijn van een toename van het pensioenbewustzijn. Het beleid is erop gericht het pensioenbewustzijn verder te verhogen. De primaire verantwoordelijkheid ligt bij de pensioenuitvoerders.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen

Kengetallen

Er is een stijgende trend waar te nemen dat men erop rekent dat de overheid wel zal zorgen voor een adequate oudedagsvoorziening. Kennisverbetering door middel van voorlichting blijft derhalve noodzakelijk.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Beleidsdoorlichting

De beleidsdoorlichting zal vooral gebruikt worden als synthese in de discussie over de stelselherziening. Er is voldoende evaluatiemateriaal, o.a. evaluatie FTK in 2009 en de wetsevaluatie in 2011.

Toelichting

Evaluatie Financieel Toetsingskader voor Pensioenfondsen (FTK)

De financiële crisis heeft een aantal knelpunten van het FTK blootgelegd. Deze knelpunten zullen nader worden geanalyseerd in het licht van de toenemende vergrijzing, waardoor het financiële draagvlak ten aanzien van de toekomstige pensioenverplichtingen verder zal versmallen. Naar verwachting zullen de resultaten medio 2010 beschikbaar zijn. (Kamerstukken II, 2008/2009, 30 413, nr. 127).

Inzicht in de praktijk van waardeoverdracht

Sinds 1994 bestaat een recht op waardeoverdracht. Sindsdien is er veel veranderd. De meeste pensioenregelingen zijn nu gebaseerd op middelloon in plaats van eindloon. Indertijd was waardeoverdracht van belang om geen pensioenbreuken op te lopen en speelde indexatie een minder prominente rol. Gebleken is dat er een aantal knelpunten bij de waardeoverdracht optreedt. Om tot een fundamentele bezinning op waardeoverdracht te komen is beter inzicht in de praktijk van waardeoverdracht nodig.

Cluster Activerende Sociale Zekerheid

Het cluster «activerende sociale zekerheid» bevat het beleid dat erop is gericht mensen zowel inkomenszekerheid te verschaffen als te ondersteunen bij het weer vinden van werk. Dit beleid komt tot uitdrukking in de Werkloosheidswet (WW), de Wet Werk en Bijstand (WWB), de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) en de Wajong. Al deze instrumenten zijn te vinden onder artikel 46. In het artikel zijn ook de beleidsprioriteiten 43 «Meer ruimte voor gemeenten voor gericht armoedebeleid» en 44 «Het tot een minimum beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening» ondergebracht.

Het activerende element bestaat bij deze uitkeringen vaak uit verplichtingen en financiële prikkels gericht op het aanvaarden van werk. Het handhavingsbeleid ondersteunt de activerende werking van het stelsel. Een ander belangrijk onderdeel van de activerende sociale zekerheid is het re-integreren van uitkeringsgerechtigden. De inspanningen op het gebied van re-integratie zijn toegelicht in artikel 47. Hieronder vallen bijvoorbeeld het re-integratiedeel van de WWB en de re-integratie-inspanningen van UWV. De Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is een aparte voorziening voor arbeidsgehandicapten die wel willen werken, maar dit vanwege de aard en ernst van hun handicap niet kunnen in een reguliere baan of zonder begeleiding. De Wsw wordt toegelicht in artikel 48.

Maatregelen

Het kabinet kan werkloosheid tijdens een recessie niet voorkomen. Wel kan het kabinet maatregelen nemen om het herstelvermogen van bedrijven te verhogen en om werklozen en met werkloosheid bedreigden te ondersteunen bij scholing en re-integratie. Doel van de tijdelijke regeling deeltijd WW is dat bedrijven werknemers die essentieel zijn voor het herstellend vermogen van het bedrijf in dienst kunnen houden. In sommige bedrijven of sectoren zal de werkgelegenheid toch structureel afnemen. Daarom wordt er geïnvesteerd in mobiliteitscentra, zodat de verschuivende vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt snel in kaart wordt gebracht. Er zijn extra middelen beschikbaar om aan de met de recessie samenhangende groeiende vraag naar re-integratie en schuldhulpverlening te kunnen voldoen. Problematische schulden staan arbeidsparticipatie vaak in de weg, dus voorkomen is beter dan genezen. Gemeenten en UWV worden toegerust om in een vroeg stadium preventief te kunnen optreden middels voorlichting en hulpverlening.

Artikel

46 Inkomensbescherming met activering

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Personen worden beschermd tegen de financiële risico’s als gevolg van ziekte, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. De bescherming vindt plaats in de vorm van ondersteuning, waaronder inkomensondersteuning, waaraan activerende voorwaarden worden verbonden, met name om betaalde arbeid te verkrijgen, danwel maatschappelijk te participeren. Daarbij worden aan werkgevers, werknemers en uitkeringsgerechtigden, uitvoerders of gemeenten, prikkels gegeven die aan preventie en activering bijdragen.

SZW creëert de voorwaarden voor het verlenen van de uitkeringen en zorgt voor de uitvoering door het laten verstrekken van uitkeringen door UWV, gemeenten, of private partijen.

SZW verstrekt hiertoe de financiële middelen of richt het regelgevende kader in zodat private arrangementen mogelijk en rechtszeker zijn.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Een adequate bescherming van personen tegen inkomensverlies;

• De coördinatie van het rijksbeleid op het terrein van armoede en «sociale uitsluiting»;

• De bepaling van de hoogte van het sociale minimum en de algemene bijstandsniveaus;

• De bepaling van de op te leggen verplichtingen aan de uitkeringsgerechtigden;

• De vormgeving en werking van het wettelijke stelsel;

• Sturing en toezicht op een rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering van de sociale verzekeringen door het UWV;

• Monitoring van uitvoering door private partijen;

• Het toezicht op een rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de bijstandswetten door gemeenten.

Externe factoren

De conjunctuur is een belangrijke factor in de volume-ontwikkeling en daarmee het budgettaire beslag van een aantal wetten binnen deze algemene doelstelling. Daar waar dat van toepassing is, wordt daar bij de operationele doelstelling op ingegaan.

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Een effectieve uitvoering van de wetten door UWV, gemeenten en private partijen;

• Het naleven van de verplichtingen van de wet- en regelgeving door de uitkeringsgerechtigden, werkgevers en betrokken private partijen;

• De inspanning gericht op het verkrijgen van betaald werk van de uitkeringsgerechtigden.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Er invulling wordt gegeven aan de grondwettelijke taak van de overheid om te zorgen voor de «bestaanszekerheid van de bevolking»;

• Voorzien wordt in uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende, noodzakelijke kosten van bestaan (bijzondere bijstand op grond van de Wet werk en bijstand (WWB));

• Personen er weer in slagen zelfstandig in hun levensonderhoud te voorzien;

• Werknemers en jonggehandicapten adequaat worden beschermd tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid;

• Werkgevers meer gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst houden of nemen;

• Personen gestimuleerd worden tot arbeidsparticipatie zodat ze niet onnodig in de uitkering verblijven.

Indicatoren

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen geformuleerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de indicatoren (streefwaarden) en realisatiecijfers voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Wet Wajong1 (Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten)

De Wajong vormt de inkomensvoorziening voor jonggehandicapten. De Tweede Kamer heeft in april 2009 met het wetsvoorstel Wijziging van de Wajong (Kamerstukken II 2008/2009, 31 780) in verband met het bevorderen van de participatie van jonggehandicapten door werk en ondersteuning (hierna wetsvoorstel wijziging Wajong) ingestemd. Het wetsvoorstel vormt de uitwerking van de omslag in beleid en denken over jongeren met een beperking. In de huidige wetgeving ligt de nadruk vooral op wat jongeren níet kunnen. Het wetsvoorstel draait dit om: voorop staat wat een jongere wel kan. Dat is dan ook het uitgangspunt van het nieuwe beleid. De wetgeving wordt vanaf de beoogde inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2010 zo ingericht dat jongeren met een beperking een grotere kans hebben op betaalde arbeid, zodat zij actief kunnen deelnemen aan de samenleving. Het belangrijkste doel van het wetsvoorstel is om jongeren met een beperking te ondersteunen bij het vinden en behouden van een baan bij een reguliere werkgever. Dit bevordert de emancipatie en integratie in de samenleving van jongeren met een beperking.

De nieuwe Wajong zal naar verwachting vanaf 2010 resulteren in een hogere participatie van jonggehandicapten. De ondersteuning en begeleiding betekenen een extra investering in termen van re-integratiemiddelen en uitvoeringskosten, maar deze investering zal daarmee ook een besparing op de jaarlijks stijgende uitkeringslasten opleveren. Juist in deze periode van crisis zal extra worden geïnvesteerd in het creëren van werk voor Wajongers. Bij brief van 15 juli 2009 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de «Aanpak werk voor Wajongers» en over de diverse maatregelen en acties die in gang zijn gezet (Kamerstukken II 2008/09, 31 780, nr. 45 en bijlage). Het hoge ambitieniveau vraagt een forse inspanning van alle betrokkenen.

Ook met deze extra inspanningen zullen het aantal uitkeringsgerechtigden en de uitkeringslasten blijven stijgen, aangezien er nog weinig uitstroom plaatsvindt vanwege het bereiken van de 65-jarige leeftijd. De uitvoeringskosten Wajong stijgen mee met het toenemend aantal uitkeringsgerechtigden. Daarnaast betekent de intensievere begeleiding voor het UWV dat er per instroomcohort meerjarig extra uitvoeringskosten zullen zijn. De piek in de uitvoeringskosten in 2009 is het gevolg van eenmalige implementatiekosten voor de beoogde wijziging van de Wajong.

In het kader van ombuigingsmaatregelen uit het aanvullend beleidsakkoord zal – ter dekking van uitvoeringstegenvallers SZW en rijksbrede uitvoeringstegenvallers – de tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten in het uitkeringsdeel Wajong in 2010 en 2011 niet geïndexeerd worden.

BIA (Beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria)

Deze tijdelijke wet voorziet sinds 1996 in een uitkering om inkomensgevolgen als gevolg van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen te beperken. Omdat er in principe geen nieuwe gevallen meer bijkomen, zullen het volume, de uitkeringslasten en de toegerekende uitvoeringskosten aan de BIA blijven dalen. De BIA zal met ingang van 1 december 2016 komen te vervallen.

TRI (Tijdelijke regeling inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten)

Voor wie, als gevolg van de herbeoordelingen in het kader van de Wet wijziging systematiek herbeoordelingen, een lagere arbeidsongeschiktheidsuitkering heeft gekregen en voor wie de arbeidsongeschiktheidsuitkering stopt, kan recht bestaan op een WW-uitkering. Als deze WW-uitkering minder dan 1 jaar duurt, dan kan de betrokkene na afloop van de WW-uitkering recht hebben op de tijdelijke compenserende uitkering TRI. De TRI-uitkering duurt maximaal 12 maanden. De TRI-uitkering vult aan tot maximaal de oude WAO, WAZ, of Wajong uitkering van voor de herbeoordeling. De TRI vervalt met ingang van 1 januari 2011. In de eerste helft van 2009 hebben de laatste herbeoordelingen plaatsgevonden, waarbij de oudste leeftijdscategorie is herbeoordeeld. In deze groep was nauwelijks sprake van inkomensachteruitgang als gevolg van de herbeoordeling, waardoor de instroom in de TRI in 2009 zeer gering is geweest. In combinatie met een maximale uitkeringsduur van 12 maanden zal dit naar verwachting leiden tot beperkte uitkeringslasten voor de TRI in 2010.

WWB (Wet werk en bijstand)

Ingezetenen die niet in hun levensonderhoud kunnen voorzien, kunnen totdat zij werk hebben gevonden onder bepaalde voorwaarden een bijstandsuitkering van de gemeente krijgen. De uitgaven hiervoor hebben betrekking op het Inkomensdeel van de WWB. Het Inkomensdeel wordt op basis van het verdeelmodel WWB verdeeld over gemeenten.

De huidige conjuncturele situatie leidt tot een toename van het aantal WWB-uitkeringen in 2010. De raming van het macrobudget voor 2010 is in deze begroting dan ook fors verhoogd ten opzichte van de begroting 2009. Dit betekent dat het macrobudget voor 2010 met € 142 miljoen toeneemt ten opzichte van het macrobudget voor 2009.

Bij de raming is rekening gehouden met het Bestuursakkoord tussen Rijk en gemeenten (juni 2007) waarin is afgesproken dat het macrobudget gecorrigeerd wordt voor conjuncturele veranderingen boven een bandbreedte van 12 500 uitkeringen/huishoudens.

De gemeenten ontvangen middelen voor de uitvoeringskosten via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Het werkdeel van de WWB (de middelen voor re-integratie) is begroot op beleidsartikel 47 (Re-integratie) en maakt onderdeel uit van het participatiebudget, waarin de budgetten voor re-integratie, inburgering en scholing zijn gebundeld.

Bijzondere bijstand

Personen die over onvoldoende middelen beschikken om uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten te voldoen, kunnen bijzondere bijstand aanvragen.

Omdat voor de bijzondere bijstand geen geoormerkt budget beschikbaar is, maar deze betaald wordt uit de algemene uitkering van het Gemeentefonds, is er geen budgettaire reeks opgenomen in tabel 46.1.

Bijstand Buitenland

Verlening van bijstand aan een in het buitenland gevestigde Nederlander kan alleen nog worden voortgezet ingeval het recht op uitkering vóór 1 januari 1996 is vastgesteld. Sinds 1996 zijn geen nieuwe gevallen meer toegelaten. De regeling wordt sinds 1 januari 2009 door de SVB uitgevoerd. Er zijn in 2010 weinig ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten te verwachten.

Bijstand zelfstandigen

Startende ondernemers en gevestigde zelfstandigen kunnen in een aantal gevallen voor financiële bijstand een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz).

Als gevolg van de financiële en economische crisis wordt voor de komende jaren een beperkte stijging van deze uitgaven verwacht, zoals zichtbaar in tabel 46.1. Vanwege de recessie zullen namelijk meer ondernemers minder inkomsten genereren. Zij kunnen daardoor minder in hun kosten voor levensonderhoud voorzien, en hebben mede daardoor meer behoefte aan kredieten. Vanwege de financiële crisis zullen banken echter minder kredieten verstrekken, omdat zij strenger zijn bij het toekennen ervan. De verwachting is dat hierdoor meer zelfstandigen een groter beroep doen op de Bbz.

Er lopen momenteel twee experimenten op het gebied van microkredieten. In het ene experiment wordt bezien of kredietverlening aan starters kan worden overgelaten aan banken, en de rol van de overheid zich beperkt tot borgstelling. In het andere experiment wordt bekeken of deze kredietverlening van rijkswege kan verlopen via een landelijke stichting in plaats van via gemeenten. De bedoeling is om voor 2010 te kiezen of en welk experiment uitvoeringspraktijk wordt. Bij een keuze voor een overheid die zich beperkt tot borgstelling zullen de uitgaven aan kredieten dalen.

IOW (Inkomensvoorziening oudere werklozen)

De IOW voorziet in een inkomensvoorziening voor werklozen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten van 60 jaar of ouder, na afloop van hun WW- of loongerelateerde WGA-uitkering voor hen die voldoen aan de voorwaarden. De hoogte van de IOW is 70% van het bruto minimumloon. De IOW is afhankelijk van het inkomen van betrokkenen, er geldt geen vermogenstoets en ook geen partnerinkomentoets. De IOW is een tijdelijke maatregel. De eerste IOW-uitkeringen ontstaan in december 2009, terwijl de laatste IOW-uitkeringen eindigen in 2016. Als gevolg van de economische crisis zijn de uitgaven voor de komende jaren iets hoger dan aanvankelijk voorzien.

IOAW (Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers)IOAZ (Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen)

De IOAW en IOAZ zijn inkomensvoorzieningen die respectievelijk oudere langdurige werklozen en oudere zelfstandigen die wegens omstandigheden hun beroep of bedrijf moeten beëindigen, een inkomensgarantie op het niveau van het sociaal minimum bieden.

Het voornemen is om vanaf 2010 over te gaan tot verdergaande decentralisatie van deze uitkeringen. Uitgangspunt is bundeling met het Inkomensdeel WWB (100% budgettering) voor wat betreft de financiering en verantwoording van gemeenten, waarbij ten aanzien van de rechten en plichten van uitkeringsgerechtigden de afzonderlijke materiewetten blijven bestaan. De verwachting is dat als gevolg van de 100%-budgetfinanciering de uitgaven IOAW en IOAZ licht zullen dalen. Gemeenten hebben er immers nu zelf belang bij dat het hen ter beschikking gestelde budget niet wordt overschreden.

Bij de IOAW wordt desondanks een stijging van de uitkeringslasten vanaf 2010 verwacht. Er was al rekening gehouden met een stijging als gevolg van de afschaffing van de vervolguitkering WW in 2003 en de duurverkorting van de WW van vijf jaar naar 38 maanden uit 2006. Door de verwachte toename van de werkloosheid als gevolg van de economische crisis zullen echter meer WW-gerechtigden eerder het einde van hun uitkeringsrecht bereiken. Dientengevolge zullen meer mensen doorstromen van de WW naar de IOAW.

Bij de IOAZ zijn er geen andere noemenswaardige ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten te verwachten.

WWIK (Wet werk en inkomen kunstenaars)

De WWIK geeft kunstenaars recht op een aanvulling van hun inkomen als zij met hun werk te weinig verdienen om in hun (totale) levensonderhoud te voorzien.

De uitgaven betreffen de uitkeringslasten en uitvoeringskosten van de WWIK die door 20 uitvoerende centrumgemeenten en de organisatie «Kunstenaars & Co» wordt uitgevoerd. De kosten van de WWIK zijn 100% declarabel. Het voornemen is parallel met IOAW en IOAZ ook voor de WWIK over te gaan tot financiële decentralisatie vanaf 2010. Uitgangspunt is bundeling van de WWIK met het Inkomensdeel WWB (100% budgettering). Ten aanzien van de WWIK is als gevolg hiervan geen effect op volume of lasten voorzien. Er worden ook geen andere noemenswaardige ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten verwacht.

Vazalo (experiment bevordering arbeidsinschakeling alleenstaande ouders/Wet voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders)

De Wet voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders (Vazalo) is op 28 augustus 2007 gepubliceerd in het Staatsblad. De Wet Vazalo zal niet eerder dan per 1 januari 2011 in werking treden.

Per 1 januari 2009 is een aan Vazalo gerelateerd experiment op grond van artikel 83 WWB gestart, het experiment bevordering arbeidsinschakeling alleenstaande ouders, gefinancierd uit de middelen Vazalo. Dit experiment is gericht op het onderzoeken van de mogelijkheden om de WWB te benutten voor de arbeidsinschakeling van alleenstaande ouders die de volledige zorg hebben voor kinderen in de leeftijd tot 12 jaar. Hiertoe wordt een aantal instrumenten ingezet, te weten een inkomstenvrijlating, scholing in combinatie met werk plus een bonus voor die scholing, een uitstroompremie en in een deel van de gemeenten een arbeidspool. De looptijd van het experiment is drie jaar.

WIJ (Wet investeren in jongeren)

Op grond van de WIJ kunnen jongeren van 16 tot 27 jaar die niet werken of leren de gemeente om een werkleeraanbod vragen. De gemeente is verplicht de jongere die hierom vraagt een werkleeraanbod te doen. Het werkleeraanbod kan een baan zijn, een vorm van scholing of een combinatie van beide, afgestemd op de situatie van de jongere. Gemeenten hebben met de WIJ een belangrijk instrument in handen om jongeren te ondersteunen op weg naar arbeidsparticipatie. Het is aan de jongere om het werkleeraanbod aan te vragen en daar aan mee te werken. Gemeenten kunnen bij jongeren scholing inzetten om beroepsvaardigheden op peil te houden of nieuwe vaardigheden te verwerven. Deze zijn nodig om betere kansen op de arbeidsmarkt te verkrijgen. Als een jongere van 18 tot 27 jaar een werkleeraanbod uitvoert maar dit aanbod genereert te weinig inkomen, of een jongere is niet in staat een werkleeraanbod uit te voeren (bijvoorbeeld vanwege een lichamelijke of psychische beperking) dan komt een jongere in aanmerking voor een inkomensvoorziening die sterk lijkt op de bijstand.

De WIJ treedt op 1 oktober 2009 in werking en geldt aanvankelijk alleen voor nieuwe instroom. Vanaf 1 juli 2010 geldt de WIJ voor iedereen tot 27 jaar. Vanaf 2011 bereikt de WIJ zijn structurele effect. Dit is de reden dat de financiële reeks in tabel 46.1 een groeipad kent.

Handhaving

Bij het stellen van voorwaarden behoort tevens de controle op de handhaving daarvan, alsook de inzet van middelen hiervoor. De WWB biedt aan gemeenten een financiële prikkel die bevordert dat zij zich inspannen op handhaving. Daarnaast stimuleert en ondersteunt SZW handhaving door gemeenten. Uit dit begrotingsartikel worden onder meer de uitvoeringskosten van het Inlichtingenbureau voor gemeenten bekostigd. Ook de maatregelen van hoofdstuk 5 «Activerende bijstandsverlening» van het SZW-Handhavingsprogramma 2007–2010 worden hieruit gefinancierd. In het kader van dit programma zijn middelen gereserveerd (€ 36,0 mln) voor het verankeren en borgen van het zogenoemde Programmatisch Handhaven in de gemeentelijke beleids- en uitvoeringspraktijk. Deze middelen zijn in 2007 eenmalig toegevoegd aan de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Verder is€ 1,5 mln voor 2009 en 2010 overgeboekt naar artikel 98 t.b.v de post «verzameluitkering SZW». Deze middelen worden uitgedeeld aan 9 regiogemeenten waar de Regionale Coördinatiesteunpunten Fraudebestrijding zijn ondergebracht. Hierdoor kunnen de accountfunctionarissen de gemeenten in de 9 regio’s ondersteunen bij de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van lokale handhavingsprogramma’s. Met ingang van 2009 worden de maatregelen«Vernieuwende Handhaving WWB» onder regie van de Commissie Handhaving van Divosa gerealiseerd.

Overig

De overige bijstandsuitgaven hebben betrekking op de incidentele en meerjarige aanvullende uitkeringen voor gemeenten die tekort komen op hun budget Inkomensdeel WWB (via de Toetsingscommissie WWB), op het onderhoud en de doorontwikkeling van de WWB, op armoedebestrijding en schuldhulpverlening, en op enkele kleine voorzieningen.

De uitgaven voor 2010 en 2011 zijn aanzienlijk hoger dan voorheen. Dat komt vooral door het beschikbaar stellen van extra middelen voor schuldhulpverlening. Vanwege de verslechterde economische situatie wordt rekening gehouden met een tijdelijk groter beroep hierop. Gemeenten krijgen de daarvoor bestemde extra middelen niet zoals gebruikelijk via het Gemeentefonds, maar via een specifieke uitkering direct van SZW.

Toelichting

WW (Werkloosheidswet)

Werknemers die geheel of gedeeltelijk werkloos worden, kunnen het verlies aan inkomen voor een bepaalde periode opvangen met een WW-uitkering. In 2010 neemt als gevolg van de economische crisis het aantal WW-uitkeringen fors toe. Hierdoor is in 2010 sprake van een stijging van de uitkeringslasten met naar verwachting € 1,6 miljard ten opzichte van 2009. Daardoor stijgen ook de uitvoeringskosten van het UWV. Gegeven de keuzes in het aanvullend beleidsakkoord en de onzekere economische situatie is besloten om voor de jaren 2011 en verder het volume-effect op de uitvoeringskosten af te toppen op het niveau voor 2010. In 2010 zal deze aftopping opnieuw bezien worden op basis van inzicht in de dan geldende volumina.

Met het oog op de financiële crisis is een aantal tijdelijke maatregelen genomen. Zo is naast de reeds bestaande mogelijkheid in de WW om het aantal contracturen te verminderen, een meer op de huidige economische situatie toegespitste variant geïntroduceerd. De deeltijd WW beoogt om bij een verwachte niet-kortstondige en substantiële vermindering van bedrijfsactiviteiten ontslag te voorkomen van werknemers die weer nodig zijn op het moment dat het door de onderneming verwachte aantrekken van bedrijvigheid een aanvang neemt en inzet van die medewerkers nodig is om snel op te schakelen. Deeltijd WW heeft daarmee enerzijds tot gevolg dat ontslagen worden voorkomen, terwijl anderzijds uitkeringsmiddelen worden ingezet tijdens de uren in het dienstverband waarmee de werkduur van een werknemer is verminderd. Deeltijd WW biedt werkgevers en werknemers een additioneel instrument in de afweging rond de inzet van arbeid tijdens de economische crisis. Voor uitgebreidere informatie over deeltijd WW wordt verwezen naar de aan de Tweede Kamer gestuurde evaluatie en brieven over deeltijd WW(Kamerstukken II 2008/2009, 31 371, onder andere nr. 230, 244). De regeling is budgettair gemaximeerd op € 950 miljoen en verdient zichzelf gedeeltelijk terug vanwege lagere uitgaven aan reguliere WW. Instroom is in principe mogelijk tot 1 januari 2010 maar de regeling zal worden ingetrokken op het moment waarop de instroom het niveau dreigt te bereiken corresponderend met een uiteindelijke uitkeringslast van € 950 miljoen. Als onderdeel van de ombuigingsmaatregelen zullen de ZW en de WW geanticumuleerd worden. Daardoor blijft de zieke werkloze tijdens de gehele ziekteperiode een WW-uitkering ontvangen en wordt de stapeling van ZW-periode en duur van WW-recht voorkomen.

WAO (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering)

WAO-gerechtigden zijn personen die vóór 1 januari 2006 arbeidsongeschikt zijn geworden. Door de invoering van de Wet WIA dalen de uitkeringslasten WAO, omdat geen nieuwe WAO-uitkeringen meer worden verstrekt, uitgezonderd herlevingen op basis van oud recht. De WAO kent zodoende geen nieuwe instroom meer en alleen nog uitstroom. De uitkeringslasten WAO en de uitvoeringskosten WAO laten daarom een daling zien. De daling van de WAO-uitkeringslasten loopt minder snel dan voorheen geraamd. Dit komt doordat met name de uitstroom van de personen uit de leeftijdscategorieën die onder de herbeoordelingsoperatie vielen, sterker is afgenomen dan geraamd. De afname van de uitstroomkans in deze leeftijdscategorieën valt te verklaren doordat de personen met het meeste potentieel tot het verrichten van arbeid uit de WAO zijn gestroomd als gevolg van de herbeoordelingsoperatie.

WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen)

In de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) staat werk voorop. Het accent in de wet ligt op wat mensen kunnen. Door middel van financiële prikkels worden werkgevers gestimuleerd er alles aan te doen om gedeeltelijk arbeidsgeschikten aan het werk te helpen of te houden. Evenzo worden gedeeltelijk arbeidsgeschikten door prikkels gestimuleerd een betaalde baan op te pakken of aan het werk te blijven. Tegelijkertijd is er inkomensbescherming voor mensen die echt niet meer aan de slag kunnen komen. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes: de Regeling inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA).

IVA (Inkomensverzekering voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten)

De IVA verzorgt een loonvervangende uitkering voor werknemers die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. De uitkeringslasten IVA stijgen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt. De uitvoeringskosten blijven redelijk stabiel, omdat enerzijds de implementatiekosten van de regeling afnemen, maar anderzijds de bij het oplopende aantal uitkeringen horende uitvoeringskosten stijgen.

WGA (Werkhervattingsuitkering gedeeltelijk arbeidsgeschikten)

De WGA verzorgt een aanvulling op het met arbeid verdiende inkomen voor gedeeltelijk arbeidsgeschikten, of een minimumuitkering als zij niet werken of minder werken dan 50% van hun resterende verdiencapaciteit. De uitkeringslasten WGA stijgen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt. De uitvoeringskosten blijven redelijk stabiel, omdat enerzijds de implementatiekosten van de regeling afnemen, maar anderzijds het aantal uitkeringen en bijbehorende uitvoeringskosten stijgen.

ZW (Ziektewet)

De Ziektewet geeft bepaalde (vangnet)groepen werknemers die door ziekte, ongeval of gebreken niet in staat zijn om hun arbeid te verrichten, recht op een ZW-uitkering. Het gaat daarbij om werknemers die geen werkgever meer hebben of waarvan de werkgever niet verplicht is tot loondoorbetaling.

Als gevolg van de economische crisis zal de werkloosheid toenemen, en dus ook de groep zieke werklozen. Om dezelfde reden zal het aantal uitzendkrachten dalen, en dus ook het aantal zieke uitzendkrachten. De toename van het aantal zieke werklozen zal groter zijn dan de afname van het aantal zieke uitzendkrachten. In 2010 blijft het volume van de andere vangnetgroepen ten opzichte van 2009 waarschijnlijk nagenoeg gelijk.

Per saldo wordt een stijging van de uitkeringslasten ZW met € 0,1 miljard voorzien in 2010 ten opzichte van 2009. Omdat de uitvoeringskosten ZW hoofdzakelijk fluctueren met het volume, volgen zij deze ontwikkeling.

WAZ (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen)

Voor zelfstandige ondernemers is de toegang tot de WAZ per 1 augustus 2004 beëindigd. De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten van de WAZ laten zodoende een dalende trend zien.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2010

Toelichting

De budgetten voor OD3 en OD4 zijn volledig juridisch verplicht op grond van wettelijke bepalingen. De budgetten voor OD5 voor de WWB, BB, IOAW, IOAZ, Bbz en WWIK zijn juridisch verplicht op grond van wettelijke bepalingen. De overige budgetten OD 5 zijn bestuurlijk gebonden.

Operationele doelstelling

1 Zorgdragen dat werknemers bij werkloosheid een tijdelijk loonvervangend inkomen ontvangen én tot werkhervatting worden gestimuleerd

Motivering

Om de tijdelijke inkomensbescherming van werknemers bij werkloosheid te waarborgen en hen te activeren tot werkhervatting.

Instrumenten

• Werkloosheidswet (WW);

• Inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan het UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke verzekering tegen werkloosheid;

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting.

Activiteiten van UWV:

• Uitvoering van de wettelijke verzekering;

• Handhaving.

Doelgroepen

• Verzekerden (werknemers);

• WW-gerechtigden;

• IOW-gerechtigden;

• Premiebetalers (werkgevers).

Indicatoren

Instroomkans WW 55+

Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen verhogen, onder meer door het beroep van oudere werknemers op de WW terug te dringen. De indicator geeft de verhouding weer van de instroomkans in de WW van mensen van 55 jaar en ouder ten opzichte van de gemiddelde instroomkans voor de totale populatie.

Werkhervatting binnen 12 maanden

Deze indicator geeft weer hoeveel WW-gerechtigden binnen een jaar na aanvang van hun uitkering, vanwege werkhervatting zijn uitgestroomd.

Werkhervatting binnen 12 maanden 55+

De indicator vermeldt het percentage werkhervattingen binnen 12 maanden voor de WW-gerechtigden die bij instroom in de WW 55 jaar of ouder waren.

Deze indicatoren bieden een aanwijzing voor de activerende werking van de WW. De streefwaarde ten aanzien van werkhervatting is een meerjarige doelstelling. Recente aanpassingen zoals de aanscherping van de richtlijn passende arbeid per medio 2008 en de invoering per medio 2009 van inkomstenverrekening in de WW zijn gericht op het versnellen van de werkhervatting. Op grond daarvan zou een verhoging van de indicator verwacht mogen worden. Echter, door de verslechterde economische situatie en krimp van het aantal arbeidsplaatsen, is de streefwaarde voor 2009 neerwaarts bijgesteld ten opzichte van de voorgaande begroting. Omdat de gevolgen van de crisis in 2010 zullen doorwerken, wordt ook voor dit jaar de streefwaarde op het niveau van 2008 gehandhaafd. Vanaf 2011 wordt de oorspronkelijke stijging van de streefwaarde (+ 1-procentpunt per jaar) het beoogde doel.

Bronnen:

¹ UWV Jaarverslag;

² UWV administratie; voorlopige gegevens op basis van realisatiegegevens 1e halfjaar 2008.

Kengetallen

Volume ontslagwerkloosheid

Vanaf november 2008 neemt het WW-bestand toe als gevolg van de economische crisis. De crisis zal ook in 2010 de volumeontwikkeling domineren. Het volume van de ontslagwerkloosheid stijgt in 2009 tot naar verwachting 195 duizend en in 2010 tot 274 duizend uitkeringsjaren. De snel oplopende instroom in de WW leidt met enige vertraging ook in een toename van de uitstroom in aantallen.

Gemiddelde WW-duur

De gemiddelde WW-duur bij uitstroom is de afgelopen jaren tamelijk constant en ligt op een periode van iets minder dan een jaar. Op dit moment is er sprake van een conjuncturele neergang, waardoor de WW-uitstroom naar werk moeilijker wordt. Immers, er zijn minder banen beschikbaar. De gemiddelde WW-duur bij uitstroom neemt daardoor naar verwachting in 2009 en 2010 toe. De precieze omvang van de stijging is met forse onzekerheden omgeven.

IOW

De IOW is een tijdelijke regeling, waarin oudere werkloze werknemers vanaf 1 december 2009 kunnen instromen. Het volume zal naar verwachting niet hoger dan 500 uitkeringen per jaar zijn.

Handhaving

De handhavingscijfers met betrekking tot bekendheid met verplichtingen zijn vanaf 2007 afkomstig van UWV, waarbij een andere meetmethode is toegepast dan voor die tijd is gebruikt.

Het totaal geconstateerde fraudebedrag en de afdoening worden als kengetal in beeld gebracht.

Het nalevingsniveau van opgave van inkomsten uit arbeid is het percentage van de totale WW-populatie dat zijn eventuele inkomen uit arbeid aan het UWV juist heeft gemeld.

Bron: UWV jaarverslag

¹ SZW op basis van UWV, zie leeswijzer

² SZW op basis van informatie van UWV en CBS, zie leeswijzer.

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor arbeidsongeschikte en zieke werknemers

Motivering

Om werknemers te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Instrumenten

• Loondoorbetaling bij ziekte;

• Ziektewet (ZW);

• Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (Wet WIA), bestaande uit de IVA- en WGA-regeling;

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO): deze wet kent behoudens herlevingen geen nieuwe instroom meer;

• Wet arbeidsongeschiktheidsuitkering zelfstandigen (WAZ): deze wet kent, met uitzondering van herleving van oude rechten van voor 1 augustus 2004, geen nieuwe instroom meer.

Activiteiten

• Financiële prikkels voor zieke en arbeidsongeschikte werknemers om aan het werk te blijven dan wel het werk te hervatten;

• Financiële prikkels voor werkgevers om zieke of arbeidsongeschikte werknemers in dienst te houden of nemen;

• Vereenvoudiging van regelgeving.

Doelgroepen

• Werknemers;

• Zelfstandigen die voor 1 augustus 2005 arbeidsongeschikt zijn geworden;

• Werkgevers.

Indicatoren

Aandeel werkende WGA’ers met resterende verdiencapaciteit

Van de WGA-gerechtigden die een resterende verdiencapaciteit hebben, zal ten minste 50% betaalde arbeid verrichten. De voormalige indicator bij de WIA (instroom van volledig en duurzaam arbeidsongeschikten) is veranderd in een kengetal. Deze indicator is vervangen door het aantal werkende WGA’ers in verhouding tot het aantal WGA’ers met een resterende verdiencapaciteit. Deze indicator sluit beter aan bij de doelstelling van de wet WIA.

bron: UWV jaarverslag

Kengetallen

Bestand WAO, IVA, WGA

Sinds 2006 komen nieuwe uitkeringsgerechtigden in de IVA en WGA. In de WAO is er niettemin nog instroom door zogenaamde herlevingen van rechten op een WAO-uitkering (van personen die eerder al WAO-uitkeringen gehad hebben). Om een goed beeld van de ontwikkeling van het aantal arbeidsongeschikte werknemers te krijgen, moet gekeken worden naar het totaal van WAO en WIA. De totale instroom zal in 2010 naar verwachting uitkomen op circa 32 300 personen.

De raming van de uitstroom uit de WAO in 2010 is neerwaarts bijgesteld naar 42 000 personen. Dit komt doordat er minder uitstroom blijkt plaats te vinden, met name in de leeftijdsgroepen waarop de herbeoordelingsoperatie het afgelopen jaar van toepassing was.

De uitstroom uit de IVA en WGA is nog relatief laag, deze neemt in de loop van de tijd toe naarmate het aantal uitkeringsgerechtigden hoger wordt. De doorstroom van de WGA naar de IVA bestaat uit WGA-uitkeringsgerechtigden waarvan de arbeidsongeschiktheid alsnog als duurzaam wordt aangemerkt. Het kengetal van de doorstroom staat los van het kengetal uitstroom uit de WGA en van het kengetal instroom in de IVA.

Het totaal aantal uitkeringen in 2010 van WIA en WAO is geraamd op 102 800 respectievelijk 481 100.

Het nalevingsniveau van opgave van inkomsten uit arbeid is het percentage van de totale WAO/WIA-populatie dat zijn eventuele inkomen uit arbeid aan het UWV juist heeft gemeld.

WAZ

Bij de WAZ blijft er enige instroom bestaan, doordat er sprake is van herleving van uitkeringen bijvoorbeeld wanneer een persoon na een periode van herstel wederom met dezelfde klachten uitvalt. Het bereiken van de 65-jarige leeftijd is de voornaamste reden waarom de WAZ uitkeringen aflopen.

ZW

Het ZW-volume neemt in 2010 naar verwachting verder toe als gevolg van de stijging van het aantal zieke werklozen. Met ingang van deze begroting is dit cijfer exclusief WAZO-uitkeringen.

Bron: UWV, jaarverslag, behalve:

¹ SZW op basis van informatie van UWV en CBS, zie leeswijzer

Operationele doelstelling

3 Zorgdragen voor arbeidsondersteuning en inkomensvoorziening voor jonggehandicapten

Motivering

Om de arbeidsparticipatie van jonggehandicapten te bevorderen alsmede jonggehandicapten te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid.

De Tweede Kamer heeft in april 2009 met het wetsvoorstel Wajong ingestemd. In het najaar van 2009 zal de Eerste Kamer zich over het wetsvoorstel uitspreken. De beoogde datum van inwerkingtreding is 1 januari 2010.

Het kabinet wil met de gewijzigde Wajong jongeren met een arbeidshandicap die perspectief hebben op het verrichten van arbeid, maximaal ondersteunen bij het vinden en behouden van arbeid. Centraal in het wetsvoorstel Wijziging van de Wajong staat, meer dan in de huidige Wajong, het perspectief op arbeid dat de jongere heeft in plaats van diens arbeidsongeschiktheid. Het wetsvoorstel beoogt primair jongeren met beperkingen (jonggehandicapten), maar die wel perspectief hebben op het verrichten van arbeid (circa 70% van de huidige instroom1 ), te ondersteunen bij het vinden en het behouden van arbeid. Hiertoe strekt de in het wetsvoorstel vervatte werkregeling jonggehandicapten. Er komt een individueel participatieplan, dat wordt opgesteld met de jongehandicapte (en eventueel diens ouders), waarin onder andere staat wat de beste manier is om een baan te vinden, welke ondersteuning daarbij beschikbaar is en welke rechten en plichten de jongere heeft. Als onderdeel van de arbeidsondersteuning kan hij of zij zonodig inkomensondersteuning aanvragen. Voor de jonggehandicapte die als gevolg van zijn ziekte volledig en duurzaam niet (meer) in staat is om te werken, staat inkomensbescherming voorop.

Instrumenten

• Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong);

• De tegemoetkoming voor Wajongers volgend uit de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten;

• Wetsvoorstel wijziging van de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten in verband met het bevorderen van de participatie van jonggehandicapten door werk en arbeidsondersteuning (Kamerstukken 2008–2009, 31 780);

• Bijdrage uitvoeringskosten UWV.

Activiteiten

SZW-activiteiten:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke voorziening voor jonggehandicapten (Wetsvoorstel Wijziging van de Wajong);

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting;

• Bijdrage aan de uitvoeringskosten van het UWV;

• Vraaggerichte werkgeversbenadering/arbeidsmarktoffensief;

• Programma cultuuromslag Wajong (in samenwerking met de ministeries van OC&W, VWS en J&G).

UWV-activiteiten:

• Claimbeoordeling;

• Opstellen en bewaken van een participatieplan voor jonggehandicapten die perspectief hebben op de arbeidsmarkt;

• Inrichting Werkpleinen;

• Vraaggerichte werkgeversbenadering/arbeidsmarktoffensief;

• Verstrekken van Wajong-uitkeringen.

Doelgroepen

Jonggehandicapten die voor het bereiken van de 18-jarige leeftijd (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt zijn geworden, geen arbeidsverleden hebben en daardoor niet volledig zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien; en jongeren die tijdens hun studie arbeidsongeschikt worden.

Realisatie meetbare gegevens

In 2013 start een evaluatie van de Wajong (tevens beleidsdoorlichting van Operationele Doelstelling 3) die in 2015 gereed moet zijn.

Indicatoren

Het percentage nieuwe Wajong-instromers-met-arbeidsmarktperspectief voor wie (zoals vanaf 2010 de bedoeling is) tijdig (binnen 14 weken) een participatieplan is opgesteld. Het streefcijfer hierbij is 100%.

¹ Voor een groot deel van de instromers in de laatste 14 weken van 2010 zal het participatieplan in 2011 worden vastgesteld. Voor het bepalen van de tijdigheid in 2010 zal hiermee rekening worden gehouden.

Kengetallen

In de huidige Wajong is bijna iedereen (98%) volledig arbeidsongeschikt als gevolg van de keuringssystematiek. De Wajong’er wordt volledig arbeidsongeschikt bevonden als hij of zij niet het wettelijk minimumloon kan verdienen. Dit geldt ook voor de Wajong’er die bijvoorbeeld 50% van het wettelijk minimumloon verdient.

Vanaf de beoogde invoeringsdatum van 1 januari 2010 valt de gehele instroom onder de gewijzigde Wajong. De Wajonggerechtigden die voor 1 januari 2010 zijn ingestroomd vallen dan nog onder de huidige wet. Ook in 2010 blijft er voor de huidige Wajong nog enige instroom bestaan, vanwege Wajong’ers, die hun aanvraag zullen hebben ingediend voor 1 januari 2010. Dit zullen met name aanvragen betreffen van personen die in 2009 17 jaar zijn geworden. Ook kan er sprake zijn van personen die na een periode van herstel wederom met dezelfde klachten in de uitkering terugvallen.

Het nieuwe Wajongbestand is op te delen in vier vormen van inkomensvoorziening: de werkregeling, de studieregeling, de voortgezette werkregeling en de regeling voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten. In de werkregeling zijn de volgende participatieoordelen mogelijk: reguliere arbeid, afgeschermde arbeid of tijdelijk geen benutbare mogelijkheden.

Een deel van de werkende Wajong’ers kan volledig uit de Wajong stromen, werkzaam zijn bij een reguliere werkgever, of werkzaam zijn op een afgeschermde werkplek. Naar verwachting zal een deel van de Wajong’ers die werkzaam zijn bij een reguliere werkgever op termijn geen inkomensondersteuning meer nodig hebben.

Naar verwachting zal het grootste deel van de instroom Wajong in de werkregeling een re-integratietraject gaan volgen. De inschatting is dat 25% van de instromers in de werkregeling ultimo 2010 aan het werk zal zijn. In hoeverre instromers geplaatst worden op een afgeschermde werkplek in het kader van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is afhankelijk van hun plaats op de Wsw-wachtlijst. Voor degene die werkt zal nog inkomensondersteuning nodig kunnen zijn. Een klein deel van de werkenden zal binnen het eerste jaar in staat zijn om met arbeidsondersteuning minimaal 75% WML te verdienen. Zij hebben geen aanvullende inkomensondersteuning nodig. In het eerste jaar van de nieuwe Wajong zal het aantal uitstromers daarom laag zijn.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

4 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor bepaalde herkeurde arbeidsongeschikten

Motivering

Om oudere herkeurde arbeidsongeschikten die op grond van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen (TBA) hun arbeidsongeschiktheidsuitkering geheel of gedeeltelijk hebben verloren, een inkomen op minimumniveau te bieden en hen te motiveren te gaan werken.

Om herbeoordeelde arbeidsongeschikten die een lagere uitkering of geen uitkering meer ontvangen, meer gelegenheid te geven om nieuw werk te zoeken.

Instrumenten

• De tijdelijke Wet beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (BIA);

• De tijdelijke Regeling inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten (TRI);

• Bijdrage uitvoeringskosten UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• onderhouden van de wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV:

• beoordelen van recht op een uitkering;

• verstrekken van uitkeringen.

Doelgroepen

• Personen die op 1 augustus 1993 reeds recht hadden op een arbeidsongeschiktheidsuitkering en op die dag 45 jaar of ouder waren (na afloop van WW-periode) (BIA);

• Personen die op 31 december 1986 35 jaar of ouder waren en zowel op die datum als ook op 31 juli 1993 een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvingen (na afloop van WW-periode) (BIA);

• Herbeoordeelde arbeidsongeschikten, die een lager arbeidsongeschiktheidspercentage hebben gekregen, die niet meer zijn gaan verdienen en die geen recht op WW hebben (TRI).

Indicatoren

De BIA en de TRI zijn overgangsregelingen voor een steeds kleiner wordende groep uitkeringsgerechtigden. Gezien het geringe aantal gerechtigden, het geringe uitkeringsbedrag en de korte looptijd van de TRI-regeling zijn geen indicatoren geformuleerd.

Kengetallen

BIA

Ultimo 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de wet BIA vervallen. De doelgroep BIA loopt terug tot 0 in 2016.

TRI

De laatste nieuwe TRI-toekenningen hebben in de eerste helft van 2009 plaatsgevonden. De TRI-uitkering heeft een looptijd van maximaal 12 maanden. Vanaf 2011 zijn er geen TRI-uitkeringen meer.

Bron: UWV, Jaarverslag

Operationele doelstelling

5 Zorgdragen dat toereikende middelen worden verstrekt aan gemeenten voor inkomensaanvulling tot minimumniveau aan mensen die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud

Motivering

Om inkomensverlies tot onder het niveau van het sociaal minimum te voorkomen en om personen zo spoedig mogelijk zelfstandig in het eigen levensonderhoud te laten voorzien.

Om het gemeenten mogelijk te maken burgers financiële ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten.

Instrumenten

• De Wet werk en bijstand (WWB);

• Bestuursakkoord SZW-VNG;

• De wet investeren in jongeren (WIJ);

• Het inkomensdeel van de WWB (het re-integratiebudget wordt toegelicht bij artikel 47);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ);

• Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004;

• Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK);

• Inlichtingenbureau gemeenten;

• Financiële middelen, onder meer ter voorkoming en bestrijding van problematische schulden;

• Financiële middelen voor extra maatregelen schuldhulpverlening in verband met de economische crisis;

• Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Wet participatiebudget;

• Middelen voor bijzondere bijstand via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Onderhouden van de wet- en regelgeving;

• Ramen macrobudget WWB inkomensdeel (inclusief WIJ) en onderhouden verdelingssystematiek;

• Toezien op een rechtmatige en doeltreffende wetsuitvoering;

• Experiment werken in deeltijd voor alleenstaande ouders in de bijstand met kinderen jonger dan 12 jaar (Vazalo);

• Het bepalen van het wettelijk kader voor bijzondere bijstandsverlening;

• Monitoren ambities en afspraken Bestuurlijk Akkoord met gemeenten;

• Uitvoeren van de maatregelen van het Handhavingsprogramma 2007–2010.

Verder optimaliseren van het systeem en de werking van de WWB en voor zover relevant van de WIJ door:

• Beslissen op aanvragen voor een meerjarige of incidentele aanvullende uitkering WWB inkomensdeel;

• Stimuleren aanpak harde kern;

• Ondersteunen van de gemeenteraad/griffie bij het waarmaken van hun kaderstellende en controlerende rol;

• Resultaten tonen van de WWB en monitoren met het oog op beleidsdoorlichting in 2011;

• Gevolgen van EU-beleid en ervaringen voor nationaal beleid en uitvoering verwerken;

• Inventariseren ervaringen van gemeenten met de WIJ ten behoeve van de evaluatie die binnen twee jaar moet zijn afgerond.

Activiteiten gemeenten:

• Desgevraagd doen van een werkleeraanbod;

• Beoordelen van recht op een uitkering;

• Verstrekken van uitkeringen;

• Uitvoeren van de bijzondere bijstand; In het bestuurlijk akkoord met VNG is afgesproken dat de gemeenten terughoudend zijn met de verstrekking van leenbijstand en dat zij deze zoveel mogelijk zullen terugdringen;

• Uitvoeren van de maatregelen, met betrekking tot de uitkering in het gemeentelijk domein, van het Handhavingsprogramma 2007–2010 in het bijzonder het verankeren en borgen van het zogeheten Programmatisch Handhaven in de gemeentelijke beleids- en uitvoeringspraktijk.

Activiteiten op het terrein van armoede en schuldhulpverlening:

• Bestrijden van armoede en bevorderen dat kinderen die opgroeien in gezinnen op of rond het sociaal minimum kunnen (blijven) meedoen;

• Tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen;

• Activiteiten in het kader van het Europees jaar van de armoede 2010;

• Aanpak van problematische schulden door het terugdringen van het aantal personen met een problematische schuld met de helft in 2011. Deze ambitie is geformuleerd voordat sprake was van de huidige economische crisis. Het is duidelijk dat de huidige economische crisis effect zal hebben op de mate waarin deze ambitie ook echt gerealiseerd kan worden. Het belang van de beperking en het zo mogelijk terugdringen van het aantal personen met problematische schulden is de reden geweest om in het aanvullend beleidsakkoord extra middelen uit te trekken voor schuldhulpverlening.

• Het vergroten van het bereik en het versterken van de minnelijke schuldhulpverlening;

• Het minimaliseren van de wachtlijsten schuldhulpverlening;

• Voorbereiding van de inwerkingtreding van het wetsvoorstel op basis waarvan de minnelijke schuldhulpverlening een wettelijke taak van gemeenten wordt;

• Extra maatregelen schuldhulpverlening in verband met de economische crisis:

– Extra aandacht voor preventie door goede voorlichting en actieve verwijzing naar schuldhulpverlening op de Werkpleinen;

– Het opvangen van het extra beroep op de schuldhulpverlening;

– Extra aandacht voor het verbeteren van de effectiviteit van de schuldhulpverlening.

Doelgroepen

• Jongeren tot 27 jaar die geen werk hebben of opleiding volgen;

• Mensen van 27 tot 65 jaar die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud (bijstand als aanvulling op een onvolledige AOW-uitkering komt aan de orde in artikel 49);

• Mensen met een langdurig minimuminkomen en/of grote afstand tot de arbeidsmarkt;

• Mensen in/met een risico op armoede;

• Mensen met risico op problematische schulden;

• Alleenstaande ouders;

• Beroepsmatig actieve kunstenaars die niet over voldoende middelen kunnen beschikken om te voorzien in hun levensonderhoud en academieverlaters kunstvakopleidingen;

• Burgers met uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten, zonder toereikende eigen middelen.

Indicatoren

In het Bestuursakkoord hebben SZW en VNG afgesproken zich sterk te maken voor het realiseren van een vermindering van het aantal mensen dat een beroep doet op de WWB. Onderdeel van het akkoord is het WWB-volume met 30 000 uitkeringen/huishoudens meer te verminderen dan op basis van de destijds verwachte conjuncturele ontwikkeling verwacht mocht worden. De monitor van het Bestuursakkoord die in het najaar van 2009 zal plaatsvinden, zal aan deze afspraak nadere aandacht schenken.

De bij het sluiten van het akkoord verwachte conjuncturele daling van het WWB-volume is gezien de huidige economische omstandigheden niet meer realistisch. Voor de huidige WWB-volumeraming wordt verwezen naar tabel 46.11.

Ten aanzien van het macrobudget WWB is het uitgangspunt dat dit budget, met inachtneming van de afspraken uit het Bestuursakkoord, toereikend is.

In het bestuursakkoord is afgesproken het aantal huishoudens met problematische schulden terug te dringen. In aansluiting daarop is de ambitie bepaald op de helft van het aantal gezinnen. Een recent afgerond onderzoek (juli 2009) laat zien dat zeker 841 000 Nederlandse huishoudens problematische schulden hebben (693 000) of een risico daarop lopen (148 000). Het concrete aantal huishoudens met problematische schulden waar het Kabinet naar streeft in 2011 is 345 000. Wij realiseren ons hierbij dat het lastig – zo niet onmogelijk – zal zijn deze ambitie in 2011 te realiseren nu er sprake is van economische crisis.

In het verlengde van het Bestuursakkoord is als doel gesteld om, gedurende deze kabinetsperiode, het aantal kinderen dat om financiële redenen niet mee kan doen in de maatschappij fors terug te dringen. Ten aanzien van deze doelstelling heeft het SCP reeds één meting verricht. Bij deze nulmeting is in kaart gebracht hoeveel kinderen in 2008 om financiële reden niet maatschappelijk participeerden. Hieruit is gebleken dat uit huishoudens onder 120% van het sociaal minimum ongeveer 66 000 kinderen om financiële redenen niet participeren. Bij de vervolgmeting die in 2010 zal plaatsvinden (rapportage in 2011) zal blijken of het gewenste effect is behaald.

De bevoegdheden op het terrein van de bijzondere bijstand zijn integraal bij gemeenten belegd en worden gefinancierd uit de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Er zijn daarom geen indicatoren over bijzondere bijstand opgenomen.

Bronnen:

¹ SZW administratie

² Panteia, huishoudens in de rode cijfers

³ SCP, onderzoek «kinderen, armoede en sociale uitsluiting». Zie verdere toelichting.

⁴ De economische crisis zal van invloed zijn op de mate waarin het mogelijk zal zijn dit streven te realiseren.

Kengetallen

VNG en SZW hebben in het Bestuurlijk Akkoord afspraken gemaakt over diverse kengetallen voor armoede en schuldhulpverlening. In de begroting zijn de volgende kengetallen opgenomen:

• Uitgaven van gemeenten aan bijzondere bijstand, exclusief bijzondere bijstand voor bedrijfsdoeleinden (periodiek via CBS).

• Bedrag leenbijstand t.o.v. totale bijzondere bijstand (periodiek via CBS, afgesproken in Bestuurlijk Akkoord);

• Aantal huishoudens met bijzondere bijstand t.o.v. aantal huishoudens met een laag inkomen (periodiek via CBS, afgesproken in Bestuurlijk Akkoord);

• Beperken wachtlijsten schuldhulpverlening (Hiemstra de Vries, juli 2008);

De WIJ zal per 1 oktober 2009 in werking treden. Als kengetallen hiervoor worden opgenomen: het aantal inkomensvoorzieningen en het aantal jongeren met een inkomensvoorziening dat geen werkleertraject volgt. Met ingang van het jaarverslag 2010 zal over het laatstgenoemde kengetal gerapporteerd worden. Met de gemeenten is voor de eerste drie maanden registratie van de WIJ binnen de WWB overeengekomen. Hierdoor bestaat de kans dat over het jaar 2009 het beeld niet geheel volledig is.

Het voorlopige bedrag uitgaven van gemeenten aan bijzondere bijstand voor 2008 is ongeveer € 230 mln. Dat is ongeveer € 36 mln meer dan de stand 2007.

Het nalevingsniveau van opgave van inkomsten uit arbeid is het percentage van de totale WWB-populatie dat zijn eventuele inkomen uit arbeid aan het UWV juist heeft gemeld.

Het nalevingsniveau melden van samenwoning is het percentage van de totale WWB-populatie dat zijn eventuele samenwoning aan de gemeente heeft gemeld.

Het onderzoek «Schulden? De gemeente helpt!» heeft inzicht verschaft in de (gemiddelde) wachttijden voor schuldhulpverlening: deze bedraagt 4 weken. Mede op basis van genoemd onderzoek wordt een wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening voorbereid waarin een norm zal worden opgenomen met betrekking tot de maximale wachttijd.

Bronnen:

¹ CBS, bijstandsuitkeringsstatistiek (jaargemiddelden)

² SZW administratie

³ SZW op basis van CBS-informatie, zie leeswijzer

⁴ CBS, bijstandsdebiteuren en bijstandsfraudestatistiek

⁵ CBS, Bijstandsuitkeringenstatistiek (jaartotalen)

⁶ Onderzoek door bureau Hiemstra de Vries: juli 2008

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Toelichting

Gelet op de omvang en diversiteit van dit beleidsartikel vindt de beleidsdoorlichting niet in één keer plaats. Er zijn beleidsdoorlichtingen per operationele doelstelling (OD) gepland. Voor operationele doelstelling 4 is geen beleidsdoorlichting gepland. De belangrijkste reden hiervoor is dat het relatief kleine tijdelijke regelingen betreffen en dat deze tijdelijke regeling per 2011 (TRI) en 2016 (BIA) aflopen.

Artikel

47 Aan het Werk: Bemiddeling en Re-integratie

Algemene doelstelling

Arbeidsinpassing in regulier werk voor uitkeringsgerechtigden en werklozen

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Bemiddeling en re-integratie richten zich op de uitstroom naar regulier betaald werk van mensen met en zonder uitkering. Als dat nog niet direct mogelijk is, dan kunnen vormen van re-integratie ondersteuning worden benut om de afstand tot regulier werk te verkleinen.

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• Meer personen aan het werk gaan in reguliere arbeid;

• Meer personen een kleinere afstand tot regulier werk krijgen;

• Minder personen afhankelijk zijn van een uitkering;

• Instroom in langdurige werkloosheid en arbeidsongeschiktheid wordt beperkt.

Met het vorig jaar tegelijkertijd met de SZW-begroting aan de Tweede Kamer aangeboden Plan van Aanpak re-integratie (Kamerstukken II, 2008/2009, 28 719, nr. 63) zijn de lijnen aangegeven waarlangs het re-integratiebeleid zich de komende jaren verder moet ontwikkelen. Kernwoorden hierin zijn betere resultaten, meer transparantie, selectiviteit en vraaggerichtheid.

Naar aanleiding van het Plan van Aanpak is met ingang van de SZW-begroting 2009 binnen de algemene doelstelling een onderscheid gemaakt in drie operationele doelstellingen. Hierin komt een onderverdeling tot uitdrukking van even zovele categorieën werkzoekenden: zij die op eigen kracht regulier werk kunnen vinden, zij die daarbij ondersteuning nodig hebben en ten slotte degenen die hulp nodig hebben om de afstand tot de reguliere arbeidsmarkt te verkleinen.

Het operationaliseren van voorgaande doelstellingen vraagt om een selectief re-integratiebeleid. Selectiviteit wil zeggen dat na een diagnose UWV en gemeenten bepalen wie re-integratieondersteuning nodig heeft en wat voor soort ondersteuning effectief is. Alleen voor personen met een afstand tot regulier werk wordt re-integratieondersteuning ingezet. Re-integratie richt zich (uiteindelijk) op arbeidsinpassing in regulier werk.

Het Rijk schept de voorwaarden, zodat UWV en gemeenten mensen met een socialezekerheidsuitkering en niet-uitkeringsgerechtigden kunnen re-integreren naar reguliere arbeid. Enerzijds door het arbeidsaanbod te versterken via onder andere het wegnemen van (persoonlijke) barrières voor re-integratie en via het handhaven van de naleving van de sociale-zekerheidsregelgeving en re-integratie(verplichtingen) van uitkeringsontvangers. Anderzijds door de arbeidsvraag te stimuleren door het bedienen en beïnvloeden van de vraag van werkgevers en hen actief te benaderen.

De oplopende werkloosheid als gevolg van de economische crisis vergt grote inspanningen van allen die bij het proces van re-integratie zijn betrokken. Het noodzaakt ook tot het maken van scherpere keuzes vanwege de begrensde budgettaire middelen en uitvoeringscapaciteit. Dit betekent dat degenen die recent werkloos zijn geworden en degenen die al langer naar werk zoeken niet even intensief kunnen worden bediend. De eerste groep bestaat grotendeels uit mensen met recente werkervaring, waar vaak geen in de persoon gelegen beperkingen aanwezig zijn die werkaanvaarding verhinderen. De inzet voor deze groep richt zich vooral op bemiddeling naar beschikbare banen. De tweede groep heeft vaak een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Trajecten hebben voor deze groep de hoogste toegevoegde waarde. Juist in tijden van crisis is het van het grootste belang om voor deze groep effectieve instrumenten te blijven inzetten, zodat zij worden toegerust om (op termijn na afronding van een traject) weer deel te nemen aan het reguliere arbeidsproces. Ook tijdens een laagconjunctuur is er nog steeds sprake van dynamiek op de arbeidsmarkt en ontstaan er baanopeningen, zij het op een lager volumeniveau. Deze bieden kansen om opnieuw in te stromen op de arbeidsmarkt.

Aldus ontstaat een drieslag in de uitvoering:

1. Via het inrichten van een landelijk dekkend stelsel van mobiliteitscentra probeert het kabinet, met hulp van sociale partners, daar waar nodig zoveel mogelijk werknemers die door werkloosheid worden bedreigd te helpen aan een andere functie en daarmee de directe overgang van de ene naar de andere baan te bevorderen. Een financiële stimulans voor EVC en een omscholingsbonus fungeren hierbij als ondersteunende instrumenten voor de basisdienstverlening door UWV.

2. Iedere werkzoekende die zich meldt op een Werkplein heeft toegang tot de basisdienstverlening. Intensieve bemiddeling naar beschikbare vacatures vormt hiervan het belangrijkste onderdeel. Ook is hulp beschikbaar bij het zoeken naar werk, b.v. in de vorm van een korte sollicitatietraining (brieven schrijven, sollicitatiegesprek voeren etc.).

3. Als bij de intake of later tijdens een vervolgafspraak wordt vastgesteld dat iemand naar verwachting niet zonder extra ondersteuning aan de slag zal komen, biedt de uitvoering maatwerk aan in de vorm van een individueel re-integratietraject.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Wet- en regelgeving (medewetgever) in relatie tot bemiddeling, re-integratie en handhaving;

• De uitvoering van de basisdienstverlening voor werkzoekenden en werkgevers en het toezicht daarop;

• De uitvoering van re-integratie-inspanningen door UWV en het toezicht daarop;

• Het toezicht op een rechtmatige uitvoering van de WWB door gemeenten (waaronder het Participatiebudget);

• De uitvoering van ESF en EQUAL programma’s.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• De economische omstandigheden, die van doorslaggevende invloed zijn op de situatie op de arbeidsmarkt en daarmee de vraag naar arbeid;

• Effectieve uitvoering van de wetten door gemeenten en UWV op het gebied van re-integratie en handhaving;

• Goede samenwerking tussen de uitvoerende instanties (ketensamenwerking);

• Goed inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• Goede werking van de re-integratiemarkt;

• Bereidheid van werkgevers om uitkeringsgerechtigden en werklozen in dienst te nemen;

• Samenwerking binnen het regionale arbeidsmarktbeleid.

Indicatoren

Er zijn geen overkoepelende indicatoren benoemd, omdat de uitstroom naar werk te afhankelijk is van de conjunctuur.

Budgettaire gevolgen van beleid

In tabel 47.2 wordt een extra comptabel overzicht van het participatiebudget gegeven.

Toelichting

Basisdienstverlening UWV

Met de fusie per 1 januari 2009 van CWI en UWV zijn de activiteiten van beide organisaties gericht op werk samengebracht in één organisatieonderdeel van UWV, het WERKbedrijf. Het WERKbedrijf verzorgt de dienstverlening aan werkzoekenden (door onder meer ondersteuning, bemiddeling, activering, re-integratie) en werkgevers (door een actieve bijdrage aan snelle vacaturevervulling; ontslag- en tewerkstellingsvergunningen). Verder voert het UWV WERKbedrijf de Wsw-indicatiestelling uit, die wordt verantwoord op artikel 48.

In het kader van preventiemaatregelen krijgt UWV in het kader van het Actieplan schuldhulpverlening in 2009 € 2,5 mln en in 2010 en 2011 respectievelijk € 1,75 mln en € 0,75 mln ter beschikking voor de nieuwe tijdelijke taak van de Werkpleinen op dit terrein (preventie, voorlichting en doorverwijzing naar gemeenten). Voor een overzicht van de totale beschikbare middelen voor schuldhulpverlening zij verwezen naar artikel 46.

Het totale budget in 2010 bedraag € 404 mln. Hierin zijn de in 2009 extra beschikbaar gemaakte tijdelijke middelen voor leerwerkloketten, leerwerkbanen, schuldhulpverlening, digitaal klantdossier, mobiliteitscentra en het matchingoffensief inbegrepen. Na 2010 neemt het budget af als gevolg van de taakstelling van het coalitieakkoord en de tijdelijkheid van de extra middelen.

BKWI

Het Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen (BKWI) vormt een verbindende schakel in de SUWI-keten door zorg te dragen voor voorzieningen en standaarden waarmee de SUWI-organisaties gegevens op een efficiënte en betrouwbare manier kunnen uitwisselen.

Participatiebudget

In het Participatiebudget zijn het flexibel re-integratiebudget, de inburgeringsbudgetten – voor zover deze betrekking hebben op de door gemeenten aan te bieden inburgeringsvoorzieningen – en de middelen voor volwasseneneducatie gebundeld. Gemeenten kunnen uit dit budget participatievoorzieningen financieren, dat wil zeggen re-integratievoorzieningen, inburgeringsvoorzieningen, taalkennisvoorzieningen, educatieopleidingen en combinaties ervan. Deze participatievoorzieningen kunnen worden aangeboden aan één breed geformuleerde doelgroep, namelijk aan iedere Nederlander van achttien jaar en ouder of aan een in Nederland woonachtige persoon van 16 of 17 jaar, die al aan de kwalificatieplicht heeft voldaan of aan wie een vrijstelling daarvan is verleend. Uitvoeringskosten worden niet gefinancierd uit het Participatiebudget. De financiering daarvan loopt via het gemeentefonds.