32 123 XIV
Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2010

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendienst(en))

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst(en) Algemene Inspectie Dienst, Dienst Landelijk Gebied, Dienst Regelingen, Dienst ICT Uitvoering, Plantenziektenkundige Dienst en Voedsel- en Warenautoriteit voor het jaar 2010 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

Inhoudsopgave blz.

1 LEESWIJZER

In juni 2007 heeft het Kabinet Balkenende IV haar beleidsprogramma «Samen werken samen leven» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 070, nr 1) gepresenteerd. Dit beleidsprogramma bestrijkt de periode 2007–2011 en gaat in op de pijlers uit het Coalitieakkoord. De pijlers zijn voorzien van een missie, probleemanalyse, doelstellingen en een financiële box. In dit beleidsprogramma is ook inzichtelijk gemaakt wat mijn inzet in het bijzonder is als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in de komende vier jaar. De inzet van LNV komt met name terug in pijler 1 (een actieve internationale en Europese rol), pijler 2 (een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie), pijler 3 (een duurzame leefomgeving), pijler 4 (sociale samenhang) en pijler 6 (overheid en dienstbare publieke sector). Daarnaast is een aanvullend Beleidsakkoord «Werken aan toekomst» in 2009 uitgebracht als reactie op de economische recessie, waarin een aanvullend pakket is opgenomen van ombuigingen en intensiveringen. In mijn beleidsagenda behorend bij deze begroting 2010 kom ik hierop terug.

Conform Kabinetsafspraak worden de uitgavenenveloppen uit het Coalitieakkoord voor de gehele Kabinetsperiode verdeeld over de ministers. De bedragen voor 2010, inclusief de meerjarige doorwerkingen, zijn opgenomen in de tabellen voor budgettaire gevolgen van beleid. De resterende bedragen voor 2011 en verder blijven conform de afspraak uit het Coalitieakkoord gereserveerd voor LNV op de aanvullende post van het Rijk. Dit betreft de oploop van de enveloppen uit het Coalitieakkoord minus de belegde bedragen uit de tranches 2008, 2009 en 2010. Deze bedragen worden jaarlijks per tranche beschikbaar gesteld aan LNV. In de beleidsagenda is onder het financieel kader een overzicht opgenomen van de meerjarig beschikbaar gestelde budgetten tranche 2010.

Presentatie begroting 2010

Experiment verbetering begroting en verantwoording

Om te komen tot meer politieke focus en minder verantwoordingslasten werd in een brief aan de Tweede Kamer op 20 december 2007 een aantal voorstellen gepresenteerd. Tijdens een Algemeen Overleg op 6 februari 2008 ging de Tweede Kamer akkoord met deze plannen. Dit resulteerde onder andere in het experiment verbetering begroting en verantwoording. Dit experiment wordt o.a. uitgevoerd bij het ministerie van LNV. Het experiment heeft tot doel om te komen tot meer politieke focus op de kabinetsdoelstellingen en om de effecten van beleid beter zichtbaar te maken aan de hand van outcome- en outputindicatoren. Deze veranderingen hebben met ingang van de begroting 2009 en het jaarverslag 2008 geleid tot een gewijzigde structuur van de beleidsagenda en verbeterde toelichting op de beleidsartikelen.

Beleidsagenda

De politieke focus wordt bereikt door de beleidsagenda in te delen volgens de beleidsprioriteiten van het kabinet en daarover te rapporteren. Daarin staat het beleidsprogramma «Samen werken, Samen leven» van het kabinet centraal. In de beleidsagenda worden de kabinetsdoelstellingen en/of projecten uitgebreid toegelicht. De toelichting omvat de inzet van de overheid, in principe toetsbare doelen, de beoogde effecten en een onderbouwing van de belangrijkste in te zetten instrumenten. Daarnaast wordt een beperkt aantal aanvullende beleidsprioriteiten toegelicht. Er wordt een zo nauwkeurig mogelijke koppeling gelegd tussen beleidsprioriteiten en begrotingsartikelen. Aan het einde van de beleidsagenda wordt een overzichtstabel opgenomen waarin per kabinetsdoelstelling en/of project inzichtelijk wordt wat de voortgang is, bij welke operationele doelstelling de prioriteit hoort en wat de geraamde uitgaven zijn tot 2011.

Beleidsartikelen

Per begrotingsartikel worden de beleidsdoelen vertaald in operationele doelen en instrumenten. De ontwikkelingen van de uitgaven en de doelen die zij dienen worden toegelicht en waar mogelijk in de tijd weergegeven en indien zinvol grafisch geïllustreerd. Dit betekent aandacht voor de instrumenten en voor de historische ontwikkeling van de uitgaven en prestaties om tot een goede onderbouwing van de uitgaven te komen.

In de begroting wordt de beleidsdoorlichting van het betreffende jaar aangekondigd. De beleidsdoorlichting wordt meegezonden bij de indiening van de verantwoording over het betreffende begrotingsjaar.

In de kern komt de verbetering cq presentatie van de begroting 2010 neer op de volgende punten:

• De tabel budgettaire gevolgen van beleid is opgesplitst naar operationele doelstelling en bij de betreffende operationele doelstelling naar instrument. Hiermee wordt de transparantie en presentatie verbetert van de begrote middelen.

• Bij de begrotingsartikelen is een verbijzondering opgenomen van middelen buiten begrotingsverband, waaronder de uitvoering van EU maatregelen en fiscale maatregelen;

• Meer aandacht voor prestatie- en doelmatigheidsindicatoren, waarmee een relatie kan worden gelegd tussen output en kosten. Tevens is hierin een eerste verbeterslag aangebracht door het aantal indicatoren te focussen op de hoofddoelstellingen van het LNV-beleid. Hierdoor is een aantal indicatoren komen te vervallen en is een aantal indicatoren (ver)nieuw(d) (minder en beter). In 2011 vindt een volgende verbeterslag plaats.

• Betere onderbouwing van de inzet van instrumenten in relatie tot het beoogd doel en de hieraan gekoppelde middelen.

Beleidskern (apparaatsuitgaven)

Binnen het ministerie van LNV zijn de beleidsdirecties omgevormd naar een Beleidskern. In de bijlage, organigram LNV, is zichtbaar gemaakt hoe de Beleidskern eruit ziet. Als gevolg van de vorming Beleidskern zijn de apparaatsuitgaven van de oorspronkelijke directies budgettair omgezet naar de nieuwe directies. In onderstaande tabel wordt inzichtelijk gemaakt hoe de «was-wordt» situatie met betrekking tot de apparaatsuitgaven is verwerkt in deze begroting.

Maatschappelijke effecten in de begroting

Het Programma Beleidsinformatie (PBI) is opgezet om de maatschappelijke effecten van de hoofdlijnen en beleidsprioriteiten van mijn beleid beter zichtbaar en meetbaar te maken en in samenhang te tonen. Daarnaast wil ik mij meer op hoofdlijnen van beleid verantwoorden en dus ook begroten.

Hierbij wordt aangesloten op de wensen van de Tweede Kamer en de filosofie van de delivery-unit. Met deze begroting is een belangrijke stap gezet om hiertoe te komen.

Vanuit het PBI model is het LNV beleid (incl. uitvoering en handhaving) geordend naar zes domeinen:

1) duurzaam produceren (artikel 21 en 22)

2) natuur, landschap en platteland (artikel 23, 24 en 27),

3) voedsel en dier (artikel 25)

4) kennis en innovatie (artikel 26)

5) handhaving

6) uitvoering

De domeinen uitvoering en handhaving zijn expliciet meegenomen, omdat verantwoording niet alleen betrekking heeft op beleid, maar ook op het uitvoeren en handhaven ervan. De prestatie-indicatoren van de BLS diensten (van LNV) zijn opgenomen in het betreffende hoofdstuk «Diensten die een baten-lasten stelsel voeren» (hfdst.4). De resultaten van deze prestaties op de beleidsdoelen voor de nVWA1 zijn opgenomen in hfdst.4 voorafgaand aan de begroting VWA. In aanloop naar 2012, waarin de nVWA formeel van start gaat en de fusie is afgerond, wordt nu reeds een slag gemaakt om te komen tot eenduidige indicatoren. Op het domein uitvoering zijn twee nieuwe indicatoren opgenomen bij Dienst Regelingen in de betreffende begroting onder hfdst. 4.

In de begroting 2010 zijn deels bestaande indicatoren (al dan niet geherformuleerd) en deels nieuwe indicatoren opgenomen. Hierbij heb ik gestreefd de indicatoren meer te richten op het maatschappelijk resultaat, de deliveries, rol en verantwoordelijkheden van LNV en de vragen die in de maatschappij leven. De begrotingsindeling is ten opzichte van de begroting 2009 niet gewijzigd met het oog op de gevraagde herkenbaarheid van de LNV begroting.

Comply or explain

Sinds 2006 is voor het opnemen van indicatoren in de beleidsartikelen een zogenaamde comply or explain-regeling van kracht. Deze houdt in dat er kan worden afgeweken van de bepaling om het beleid met kwantitatieve indicatoren meetbaar te maken, mits wordt uitgelegd waarom dit niet zinvol of relevant is.

In onderstaande tabel is aangegeven voor welke doelen (kabinetsdoel, algemene- en operationele doelen) in de begroting 2010 (nog) geen gekwantificeerde indicatoren zijn opgenomen, wat de achtergrond hiervan is en op welke wijze hier in de toekomst, al dan niet, in wordt voorzien. Onderdeel van het experiment is dat met name de Beleidsagenda meer politieke focus uitstraalt. Hierbij zijn de outcome indicatoren zoveel mogelijk gekoppeld aan de kabinetsdoelstellingen. Dit leidt tot een zichtbare verschuiving van indicatoren uit de begrotingsartikelen naar de Beleidsagenda.

Per saldo zijn alle algemene en operationele doelen van LNV belegd met een indicator, hetzij bij het begrotingsartikel zelf, hetzij in de Beleidsagenda en deels met verwijzing naar de jaarlijkse ILG rapportage/EHS rapportage Groot Project voor wat betreft artikel 23, 22, 24 en 27.

Meerjarenprogrammering beleidsdoorlichting

Volgens de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften dient er in de begroting een programmering van beleidsdoorlichtingen opgenomen te worden. Reguliere evaluaties richten zich veelal op een deel van het beleid of op beleidsinstrumenten. Een beleidsdoorlichting daarentegen is een evaluatie op het niveau van de algemene (of operationele) doelstelling. LNV heeft er voor gekozen alle beleidsdoorlichtingen op het niveau van de algemene doelstelling uit te voeren. Beleidsterreinen dienen eens in de 5 à 7 jaar doorgelicht te worden, afhankelijk van de beleidscyclus. De totale programmering voor LNV ziet er als volgt uit:

De beleidsdoorlichting 25 Voedselkwaliteit en Diergezondheid is op 29 april 2009 naar de Kamer gestuurd. Aangezien LNV een experimentdepartement is, werd de beleidsdoorlichting samen met het jaarverslag 2008 behandeld. De beleidsdoorlichting 21 Duurzaam ondernemen wordt samen met het jaarverslag 2009 behandeld.

In lijn met het Kabinetsbeleid om de evaluatielast terug te dringen geldt de IBO Natuur als beleidsdoorlichting. De beleidsdoorlichtingen van artikel 22, 24 en 27 zullen in 2011 plaatsvinden. In 2012 begint LNV in feite aan de tweede ronde. De beleidsdoorlichtingen zijn bij de desbetreffende beleidsartikelen opgenomen in het overzicht «Onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid».

Overzichtsconstructies

Er zijn in de LNV-begroting twee overzichtsconstructies opgenomen, nl. de overzichtsconstructies ILG en Groene Hart.

De overzichtsconstructie «Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)» is opgenomen achter begrotingsartikel 23. Deze overzichtsconstructie heeft tot doel om inzicht te bieden in de omvang en herkomst van het beschikbare ILG budget over de totale ILG periode van 2007–2013. Hierin zijn ook de bijdragen van andere departementen opgenomen. De minister van LNV is verantwoordelijk voor de jaarlijkse storting in het Groenfonds ten behoeve van de provincies.

De overzichtsconstructie Groene Hart biedt inzicht in de Rijksmiddelen die in het Groene Hart neerslaan. De minister van LNV is programmaminister voor het Groene Hart, één van de rijksprogramma’s die deel uitmaken van de uitvoeringsagenda. Achter begrotingsartikel 24 is de overzichtsconstructie Groene Hart opgenomen.

Daarnaast zijn in de begrotingen van Buitenlandse Zaken en VROM respectievelijk de overzichtsconstructies HGIS en Milieu opgenomen, waar ook LNV-middelen deel van uitmaken.

Fiscale instrumenten

Het beleidsinstrumentarium dat LNV inzet om zijn doelstellingen te realiseren bestaat naast instrumenten die de LNV begroting belasten ook uit fiscale instrumenten.

Dit jaar worden de twaalf LNV-specifieke regelingen voor het eerst bij het desbetreffend artikel verantwoord. De financiële reeksen sluiten aan bij de fiscale instrumenten uit de Miljoenennota 2010.

* Waarvan aandeel landbouwsector circa 40%.

Naast deze LNV-specifieke regelingen kunnen de LNV-sectoren gebruik maken van generieke fiscale faciliteiten op het gebied van ondernemerschap en duurzaamheid, zoals: Zelfstandigenaftrek, doorschuiven stakingswinst, bedrijfsopvolgingsfaciliteiten, energie-investeringsaftrek, milieu-investeringsaftrek en vervroegde afschrijving op milieu-investeringen.

EU-financiering

Voor het LNV-beleidsterrein is het EU-beleid van groot belang. Vanuit de EU wordt voor verschillende beleidsterreinen EU-steun gegeven. In de begroting is dit in de begrotingsartikelen en EU-bijlage aangegeven. Onderstaand een overzicht.

Financiering vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES)

Het FES is voor LNV een belangrijke financieringsbron ten behoeve van innovatie, onderzoek en «groene» beleidsopgaven. In onderstaand overzicht is aangegeven welke FES middelen op welke begrotingsartikelen worden begroot.

2 HET BELEID

2.1 De beleidsagenda

2.1.1 Hoofdlijnen van beleid

1. Algemene politieke inleiding

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) draagt bij aan de uitvoering van het beleidsprogramma van het kabinet Samen werken, samen leven door te werken aan een duurzame en innovatieve agrarische sector, aan behoud van biodiversiteit en van de kenmerkende eigenschappen van ons Nederlandse platteland en aan de randvoorwaarden voor kwalitatief goed en gezond voedsel. LNV staat voor «leven van het land, geven om natuur». Die woorden symboliseren de verbinding van 16 miljoen mensen met een sterke agro- en visserijsector én met het landschap en de natuur in onze omgeving. Die verbinding, tussen people, profit en planet, is van cruciaal belang voor hoe we onze toekomst tegemoet treden. Onbalans leidt tot problemen; hier of elders in de wereld. Een pijnlijk bewijs daarvan is de voedselcrisis. Mondiaal gezien wordt genoeg voedsel geproduceerd, maar door een scheve verdeling lijdt een veel te groot deel van de wereldbevolking honger. Nederland heeft kansen en een verantwoordelijkheid in het bevorderen van internationale voedselzekerheid én rond het beperken van de negatieve effecten van voedselproductie, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatverandering en biodiversiteit. De kwaliteit en omvang van natuurlijke hulpbronnen, inclusief de voor voedselproductie benutte hulpbronnen, moet duurzaam in stand worden gehouden.

De huidige economische crisis trekt een zware wissel op grote delen van de land- en tuinbouwsector. De sector kampt met onder andere dalende export en vraaguitval. Maar land- en tuinbouw is juist ook een belangrijke motor voor economische ontwikkeling. Tijdens de 17e sessie van de VN Commissie voor Duurzame Ontwikkeling is een heldere boodschap gegeven: landbouw is niet langer onderdeel van het probleem, maar onderdeel van de oplossing voor de crises waar we ons voor geplaatst zien. Het is een uitdaging voor overheid, bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld en burgers om te produceren én te consumeren op een dusdanige manier dat rekening wordt gehouden met generaties na ons en de situatie in Derdewereldlanden. Met het stimuleringspakket uit het Aanvullend Beleidsakkoord zet het kabinet fors in op gerichte stimuleringen op korte termijn die bouwen aan een sterke, duurzame en innovatieve economie. Daarbij zijn enkele specifieke maatregelen grotendeels gericht op de agrarische sector, waaronder € 50 miljoen voor een duurzame agrarische sector, ondersteuning bij exportkredietverzekeringen, verhoging van de fiscale instrumenten MIA/VAMIL met € 60 miljoen, extra investeringen in de bereikbaarheid van een aantal Greenports en verruiming van het Borgstellingfonds.

De Europese agenda geeft in 2010 de nodige uitdagingen. Er vanuit gaande dat het Verdrag van Lissabon zal worden geratificeerd, kan ook voor de landbouw- en visserijvoorstellen de rol van het Europees Parlement worden versterkt door middel van de codecisieprocedure. Met een nieuwe Europese Commissie zullen naast de toekomst van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en het Gemeenschappelijk Visserijbeleid verschillende andere belangrijke thema’s op de agenda staan. Het gaat onder meer om de kwaliteit van landbouwproducten, de transportverordening voor dieren, de implementatie 2010-doelstelling van het Biodiversiteitsverdrag, de follow-up van de resultaten van de klimaattop in Kopenhagen, de implementatie van Natura 2000, landbouw in relatie tot voedselzekerheid en de herziening van de emissieplafonds (waaronder die voor ammoniak).

De beleidsdoelstellingen van LNV laten zich het best beschrijven aan de hand van vier domeinen, te weten duurzaam produceren/ kennis en innovatie/ natuur, landschap en platteland/ voedsel, dier en consument.

Deze domeinen worden hieronder uiteengezet. Vervolgens zal worden ingegaan op de voor LNV ter zake doende kabinetsdoelen en de wijze waarop LNV daaraan bijdraagt.

Domein: Duurzaam produceren (kabinetsdoelstellingen: 1, 6, 22)

Het Nederlandse agrocluster is economisch sterk en robuust. De land- en tuinbouw is sinds jaar en dag één van de belangrijke pijlers van de Nederlandse economie: circa 10% van het Bruto Nationaal Product (BNP) en 10% van de werkgelegenheid worden in het agrocluster gegenereerd. Daarmee draagt het agrocluster in belangrijke mate bij aan de nationale welvaart. De agrosector zorgt bovendien voor een belangrijk deel voor het behoud van het karakteristieke Nederlandse landschap. Ondanks dat die bijdrage materieel veel moeilijker is uit te drukken dan die aan het BNP, mogen we niet voorbij gaan aan de inspanning van de sector en het resultaat dat wordt geleverd.

De economische crisis zorgt voor zware omstandigheden. Ze grijpt in op de samenleving en op de beleidsterreinen van LNV; zo treft de economische neergang boeren en tuinders door dalende export en vraaguitval. De crisis kan de verduurzamingsopgave waar de primaire sectoren voor staan bemoeilijken, maar kan ook een aanjaagfunctie hebben. Daarom moet de inzet van overheid én bedrijfsleven er juist op gericht zijn kennis en innovatie, vooral op het gebied van duurzame ontwikkeling, te stimuleren. De Nederlandse land- en tuinbouw moet ook in de toekomst voorop lopen in het aanbieden van producten en diensten die voldoen aan de eisen van deze tijd: veilig, gezond, duurzaam geproduceerd en rekening houdend met het welzijn van dieren.

Het Nederlandse agro- en visserijcluster is sterk internationaal georiënteerd; het speelveld wordt in de eerste plaats bepaald door ontwikkelingen op de mondiale en Europese markt. Een toekomstbestendig Europees landbouw- en visserijbeleid is daarom van het grootste belang. Voor het Nederlandse agrocluster is het de uitdaging en een belangrijke prioriteit om de sterke concurrentiepositie en het kennisintensieve karakter vast te houden. Innovatie en verduurzaming van de productie zijn de sleutels om dat doel te bereiken; waar mogelijk zal de overheid hier steun aan geven. In dat licht participeert Nederland in de discussie in Brussel over de toekomst van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). De inzet is gericht op het op termijn afschaffen van handelsverstorende elementen in het markt- en prijsbeleid. Daarnaast dient de directe ondersteuning van de land- en tuinbouw op termijn omgebouwd te worden naar een systeem van marktgerichte beloningen voor zichtbare realisatie en instandhouding van gewenste maatschappelijke waarden. Dit is een kernelement van de Houtskoolschets Europees Landbouwbeleid 2020. Net zoals het streven inkomenstoeslagen, sterker dan nu het geval is, te koppelen aan maatschappelijke waarden als het in stand houden van landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn. We streven naar een vitaal en duurzaam agrocomplex, inclusief visserijsector, binnen Europese kaders.

Ook de handel raakt steeds meer georienteerd op duurzaamheidsaspecten en vraagstukken. Het kabinet hecht veel belang aan duurzame ontwikkeling en de verduurzaming van internationale productie- en handelsketens. Duurzaamheidsvraagstukken in de context van handel worden aangeduid als non tradeconcerns. De inzet van het handelsinstrumentarium ten behoeve van deze concerns vergt maatwerk en dient in overeenstemming te zijn met de WTO-verdragen.

De visserijsector maakt moeilijke tijden door, niet alleen als gevolg van de economische crises maar ook door de noodzakelijke vangstbeperkingen. Met het verschijnen van het Groenboek in mei 2009 is de discussie gestart over de toekomst van het Europese Visserijbeleid na 2012. Voor het kabinet staan daarbij innovatie en verduurzaming centraal. Er moet sprake zijn van een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen (visbestanden) binnen en buiten Europese wateren van de EU, perspectief voor een maatschappelijk geaccepteerde duurzame en doeltreffende visserijsector, en een uitvoerbaar en handhaafbaar pakket aan maatregelen voor het beheer van de visserijbestanden. In het najaar van 2009 zal de minister van LNV na overleg met de meest betrokken organisaties en maatschappelijke geledingen namens het Kabinet de houtskoolschets voor het Europese Visserijbeleid uitbrengen. Deze vormt in 2010 de basis voor de Nederlandse inbreng in de Europese discussie. Mede op basis van deze Europese discussie zal de houtskoolschets in 2010 verder worden uitgewerkt.

Ook de binnenvisserijsector verkeert in zwaar weer. Het in september 2009 goed te keuren Nederlandse aalbeheerplan moet een basis bieden voor het herstel van het aalbestand en daarmee voor de duurzame visserij op dit visbestand. Ook voor andere deelsectoren in de binnenvisserij zijn verdergaande maatregelen noodzakelijk. In de tweede helft van 2009 zal de minister van LNV met een visie voor de Nederlandse binnenvisserij komen, waarin deze maatregelen worden geschetst. Ook hier zijn de doelstellingen een duurzaam gebruik van de visserijbestanden, perspectief voor een maatschappelijk geaccepteerde visserijsector en doeltreffende uitvoerbare en handhaafbare maatregelen.

De toepassing van nieuwe technologieën, in het bijzonder biotechnologie en genetisch gemodificeerde organismes (ggo’s), zal in 2010 nadrukkelijk op de agenda staan. Eind 2009 zal het kabinet het Nederlandse rapport over de sociaaleconomische aspecten van de toelating van ggo’s bij de Europese Commissie indienen. In de tweede helft van 2010 zal daarover op basis van een rapport van de Europese Commissie een nadere discussie plaatsvinden. Een taskforce van LNV en VROM is aan de slag om over het Nederlandse voorstel voor aanpassing van de Europese regelgeving op het gebied van teelt van ggo-gewassen besluitvorming in EU-verband te realiseren. In dit verband zal de minister van LNV samen met de minister van VROM in november 2009 een Europees seminar organiseren. Daarvoor zullen naast de lidstaten ook vertegenwoordigers van de bij deze problematiek betrokken organisaties worden uitgenodigd. In dat kader zullen ook nadrukkelijk de mogelijkheden tot breder onderzoek en verdere ontwikkeling van bestaande technologieën, zoals veredeling, worden betrokken. Aspecten van kwekersrechten en patent komen daarbij aan de orde.

Domein: Kennis en innovatie (kabinetsdoelstellingen 11, 14, 16, 41)

De Nederlandse land- en tuinbouwsector heeft een hoog innovatief karakter en is sterk kennisgedreven. Kennis en innovatie moeten de sector in staat stellen het hoofd te bieden aan mondiale ontwikkelingen en bij te dragen aan de opgave om op duurzame wijze voedsel te produceren voor een groeiende wereldbevolking. Innovatief ondernemerschap is de drijvende kracht achter het proces van verduurzaming. De Nederlandse agrosector behoort qua innovatie bij de top 5 van de wereld.

De sector staat er daarbij niet alleen voor. De overheid stimuleert en ondersteunt innovaties die kunnen bijdragen aan een verdere verduurzaming van het landbouw- en visserijcomplex en aan het oplossen van maatschappelijke problemen. Het is daarbij zaak onderzoek en innovaties in de praktijk zo goed mogelijk op elkaar te laten aansluiten. Dat gebeurt onder andere in de Kenniskamers en aan de hand van kennisagenda’s.

De overheid streeft na de samenwerking op het terrein van onderwijs en onderzoek in Europees en internationaal verband te versterken. Het Nederlandse kenniscomplex heeft daarbij een voortrekkersrol op het terrein van primaire productie tot consumptie.

LNV bevordert dat opleidingen in het groen onderwijs zijn toegespitst op de praktijk, zodat voor LNV-domeinen voldoende arbeidskracht met een zo hoog mogelijk opleidingsniveau beschikbaar is. Mede in dat kader wordt de totstandkoming van maatschappelijke stages gestimuleerd, opdat jongeren tijdens hun schooltijd kennis maken met de samenleving door een onbetaalde bijdrage te leveren in het groene domein.

Domein: Natuur, landschap en platteland (kabinetsdoelstellingen 24, 29)

Nederland is een bijzonder deltagebied met rijke en mooie natuur. Natuur moet zoveel mogelijk toegankelijk zijn voor mensen; of het nu gaat om heel bijzondere natuur in beschermde natuurgebieden of om meer alledaagse natuur in bijvoorbeeld stadsparken. Maar natuur is ook kwetsbaar. Zeker in een land als Nederland waar de druk op de (open) ruimte groot is.

Nederland voert gericht beleid voor het behouden en versterkenvan biodiversiteit. Een essentieel onderdeel van dat beleid is de vorming van voldoende robuuste ecologische netwerken, namelijk de Ecologische Hoofdstructuur en Natura 2000. In die netwerken worden kwetsbare soorten beschermd tegen de negatieve effecten van menselijk ingrijpen. En netwerken bieden de beste gelegenheid voor soorten om zich aan te passen aan natuurlijke dynamiek, bijvoorbeeld als gevolg van klimaatverandering. Dat is belangrijk omdat volgens de Monitor Duurzaam Nederland 2009 de afnemende biodiversiteit en klimaatveranderingen de belangrijkste aandachtspunten binnen het duurzaamheidbeleid vormen. LNV is voornemens de wettelijke basis voor natuurbescherming, namelijk de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet 1998 en de Boswet, te integreren tot één wet, die in 2011 van kracht wordt. Voor 2010 zijn maatschappelijke consultaties over deze nieuwe wet voorzien.

Bepaalde gebieden in Nederland, met name delen van Zuid Limburg, het Noorden van Groningen en Zeeuws-Vlaanderen, hebben te maken met krimp van de bevolking. Die demografische ontwikkeling kan gevolgen hebben voor de leefbaarheid van het platteland. Hoewel provincies en gemeenten primair verantwoordelijk zijn voor de sociaaleconomische vitaliteit van het platteland en in financiële zin ook voor de uitvoering van een groot deel van het rijksbeleid voor natuur en platteland, draagt ook LNV bij aan de leefbaarheid en economische ontwikkeling van het platteland, bijvoorbeeld door de groene functies van het platteland zo toegankelijk mogelijk te maken voor iedereen. Immers: het platteland is als het ware de voortuin van de stad; daar waar stedelingen naartoe kunnen voor recreatie en ontspanning. Groen is belangrijk voor het welbevinden van mensen. We moeten er voor zorgen dat er een positieve spiraal bestaat waarin de essentiële verbinding tussen platteland en stad beide gebieden versterkt. De minister van LNV zet daarom in op openstelling, betere bereikbaarheid en ruimere recreatieve gebruiksmogelijkheden van de 95 000 hectare natuurgebied in de buurt van de stad.

Domein: Voedsel, dier en consument (kabinetsdoelstelling 25)

Producenten van voedsel, inclusief houders van dieren, zijn primair verantwoordelijk voor de veiligheid en de kwaliteit van producten. De overheid heeft een belangrijke taak in het borgen van voedselveiligheid, bijvoorbeeld via normstelling op Europees en op internationaal niveau via Codex Alimentarius. Doel daarbij is een veilig en hoogwaardig voedselaanbod in Nederland. Voedselkwaliteit gaat verder dan voedselzekerheid en voedselveiligheid; zij heeft ook betrekking op de omstandigheden en wijze waarop het voedsel is geproduceerd. Investeringen in gezond en duurzaam voedsel leveren in toenemende mate een concurrentieeel voordeel op en zijn daarmee niet alleen profijtelijk voor het welzijn en de gezondheid van de mensen en de planeet maar ook voor de economische positie en toekomstwaarde van ondernemingen die hierin investeren.

Op 29 juni 2009 heeft de minister van LNV de nota «Duurzaam voedsel» aan de Tweede Kamer gestuurd. De nota heeft de ambitie dat Nederland in 2015 koploper is op het gebied van duurzaam voedsel en een voorbeeld is voor de international gemeenschap. Speerpunten van beleid zijn het stimuleren van duurzame innovaties in het Nederlandse agrofoodcomplex, de consument in staat stellen en verleiden tot duurzame voedselconsumptie, en internationale agendering en beïnvloeding van deze thematiek.

De consument speelt een doorslaggevende rol in het bereiken van een hoger niveau van voedselkwaliteit. Daarom is een verantwoord consumptiepatroon van Nederlandse consumenten belangrijk. Maatschappelijke wensen ten aanzien van dierenwelzijn werken door in de hele productiekolom en leiden tot verduurzaming van de sector. Dat is een positieve ontwikkeling. Deze uitdaging vraagt van het Nederlandse agrocluster een ambitieuze inzet.

De Europese Commissie heeft ook aandacht voor voedselkwaliteit. De agrovoedingssector moet de komende jaren op deze aanpak voortbouwen om concurrerend en winstgevend te blijven. De EU-landbouw- en levensmiddelensector staat bekend om haar producten van uitstekende kwaliteit met hoge toegevoegde waarde. Dit streven naar kwaliteit is een belangrijk onderdeel van de strategie die de agrovoedingssector van de EU op de wereldmarkt voert.

Verbetering van dierenwelzijn is een speerpunt van beleid. In februari 2010 brengt de minister de eerste «Staat van het Dier» uit. Vanaf dan moet dit rapport elk jaar inzicht geven in hoe het is gesteld met het dierenwelzijn en diergezondheid in ons land. De «Staat van het Dier» is gebaseerd op onderzoek van de Animal Science Group (ASG) van de Wageningen Universiteit en richt zich op landbouwhuisdieren, paarden, hobbydieren, kweekvis, huisdieren, circusdieren en dierentuindieren. Nederland is het eerste land in Europa dat een dergelijke monitoring opzet.

Binnen de Europese Unie is de wetgeving op het gebied van diergezondheid vrijwel volledig geharmoniseerd. De activiteiten van de Europese Commissie op dit gebied gaan uit van de erkenning dat dieren wezens met gevoel zijn. Het algemene doel is ervoor te zorgen dat dieren niet onnodig worden blootgesteld aan pijn of leed en eigenaars/houders van dieren ertoe te verplichten minimale welzijnseisen in acht nemen. De EU-strategie voor diergezondheid en de herziening van de transportverordening zijn hierbij belangrijke dossiers. Beleid en regelgeving worden dus in hoge mate bepaald door communautair en internationaal beleid. De Nederlandse vertaling daarvan is neergelegd in de Nationale Agenda Diergezondheid. We streven naar een hoog gezondheidsniveau van de Nederlandse veestapel.

De verantwoordelijkheid voor de zorg en gezondheid van het dier ligt primair bij de dierhouder. Het accent van de rol van de overheid ligt bij stimuleren, faciliteren, communiceren, kennisontwikkeling en kennisoverdracht, in samenwerking met maatschappelijke partijen.

De nadruk van het beleid voor diergezondheid ligt op preventie. Een breed begrip dat loopt van preventie op bedrijfsniveau tot controles aan de grenzen en van goede hygiëne en huisvesting en mogelijkheden voor vaccinatie tot strenge regels voor het transport van landbouwhuisdieren. Maar dit begrip omvat bijvoorbeeld ook steun aan programma’s in Azië, Oost-Europa en Afrika om dierziekten aan de bron te voorkomen, tracking en tracing, innovatie, en kennisontwikkeling en -verspreiding.

Ondanks de nadruk op preventie is een uitbraak van een zeer besmettelijke dierziekte nooit helemaal uit te sluiten. Het is daarom zaak nieuwe en bedreigende dierziekten zo vroeg mogelijk te detecteren ter voorkoming van grote epidemieën of risico’s voor de volksgezondheid. Met name de relatie tussen humane gezondheid en diergezondheid is van belang. Ook internationaal wordt de toenemende verwevenheid van gezondheidskwesties van mens en dier onderkend (one health). Onverhoopte uitbraken moeten met een goed oog voor de volksgezondsbelangen en op een veterinair, economisch en maatschappelijk verantwoorde manier bestreden worden.

Kabinetsdoelstellingen

Hieronder volgt per kabinetsdoelstelling uit het Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» de bijdrage van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan deze doelstellingen.

1. Eén Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op de terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar lidstaten het beter zelf kunnen regelen.

Doelstelling minister LNV

– Bij de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zijn de Europese inkomenstoeslagen voor een groot deel gekoppeld aan het realiseren van maatschappelijke waarden als voedselveiligheid, het in stand houden van landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn.

De Nederlandse inzet in de discussie over de toekomst van het GLB is vastgelegd in het coalitieakkoord (TK 30 891, nr. 4), de kabinetsreactie op het «issues paper» van de Europese Commissie over de begrotingsherziening (TK 31 202, nr. 24) en de Houtskoolschets Europees landbouwbeleid 2020 (TK 28 625, nr. 60). Rode draad van de Nederlandse positie is dat ook in de toekomst de noodzaak blijft bestaan voor Europees beleid dat specifiek is gericht op een vitale landbouw en een vitaal platteland, maar dat het transitieproces van het GLB nog niet is voltooid. Verdere stappen op het pad van meer marktgerichtheid en meer sturing op maatschappelijke doelen zijn nodig. In de Houtskoolschets heeft het kabinet vastgelegd dat wat Nederland betreft de Europese inkomenstoeslagen van de land- en tuinbouw op termijn worden omgebouwd naar een systeem van marktgerichte beloningen aan landbouwers en andere plattelandsondernemers met agrarische activiteiten voor zichtbare realisatie en instandhouding van gewenste maatschappelijke waarden, zoals instandhouding landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn. De health check van het GLB en de uitwerking daarvan naar de Nederlandse situatie vormt een betekenisvolle stap in dit proces. Het nieuwe GLB is ook een steun in de rug voor een gezond ondernemersklimaat in de landbouw, waarbij level playing field, innovatie en versterking van de concurrentiekracht sleutelbegrippen zijn. Een toekomstgerichte landbouw is een innovatieve landbouw, steeds op zoek naar mogelijkheden om kosteneffectief in te spelen op ontwikkelingen in de markt en met de hoge ambitie om duurzaam te produceren, met respect voor mens, dier en milieu.

Het kabinet is van oordeel dat de resterende handelsverstorende elementen in het gemeenschappelijke markt- en prijsbeleid op termijn kunnen worden afgebouwd met oog voor een level-playing-field. Dit betreft onder meer exportrestituties, die op basis van toezeggingen vande EU in de WTO in 2013 zullen worden beëindigd, en onbeperkte interventieregelingen. Wel blijft een publieke noodvoorziening nodig in geval van ernstige marktverstoringen. Met minder handelsverstorende steun wordt ook recht gedaan aan de belangen van ontwikkelingslanden. Het GLB zal in de toekomst in de eerste plaats gericht moeten zijn op versterking van innovatie en verduurzaming van het agrarisch ondernemerschap.

Naast meer marktoriëntatie zal er in het GLB meer aandacht moeten komen voor het belonen van maatschappelijke waarden op het gebied van bijvoorbeeld milieu, dierenwelzijn, biodiversiteit, hernieuwbare energie, waterbeheer en landschap. Het GLB zal zich in de nabije toekomst meer moeten richten op boeren en plattelandsondernemers die actief bijdragen aan de basiskwaliteit van maatschappelijke waardevolle gebieden en op agrarische ondernemers die (bovenwettelijke) prestaties leveren, o.a. op het gebied van diergezondheid, dierenwelzijn en groene of blauwe publieke diensten. Zij verdienen daarvoor een passende beloning. In Europees verband zullen hiervoor beleidskaders afgesproken moeten worden. Deze Europese beleidskaders, binnen de randvoorwaarden van een gelijk speelveld, moeten wel de nodige ruimte bieden voor nationale invulling, zodat rekening gehouden kan worden met de grote verschillen die op regionaal niveau tussen landbouwregio’s bestaan.

Vereenvoudiging van regelgeving om de administratieve lasten van het agrarische bedrijfsleven terug te dringen, blijft een belangrijk onderwerp als het over de hervorming van het GLB gaat – ook in de komende jaren. LNV zal zich inzetten voor de verdere agendering van voorstellen die eerder zijn opgenomen in de kabinetsreactie (april 2009) op het Actieprogramma voor Administratieve Lastenverlichting van de Europese Commissie. Het merendeel van deze voorstellen heeft betrekking op vereenvoudiging van de uitvoering van de directe inkomenssteun van het GLB. Bijvoorbeeld door het harmoniseren van voorschriften in verschillende regelingen van het GLB en het wegnemen van informatieverplichtingen die leiden tot disproportionele lasten (voor aanvrager én overheid).

In 2010 worden de in 2009 overeengekomen GLB-hervormingen in het kader van de health check in Nederland van kracht. In dat verband komt in de periode tot 2013 ca. 145 miljoen euro extra beschikbaar voor Nederland in het kader van Europees plattelandsbeleid. Ook wordt de komende jaren elk jaar 22 miljoen euro aan Europese inkomenssteun ingezet voor de gerichte beloning van specifieke maatschappelijke prestaties. Hiermee wordt een belangrijke volgende stap gezet in de door het kabinet nagestreefde verdere innovatie, verduurzaming en vermaatschappelijking van het GLB. Begin 2010 zal het kabinet met een nadere uitwerking komen van de visie die in de Houtskoolschets is gepresenteerd. Het gaat dan om beantwoording van de vraag welke stappen op welke momenten gezet kunnen worden om het GLB op weg naar 2020 nog sterker te verbinden aan maatschappelijke waarden, bijvoorbeeld in maatschappelijk waardevolle gebieden. Tegelijk zal Nederland op basis van de kabinetsvisie op de toekomst van het GLB een actieve rol vervullen in het debat over de toekomst van de EU-begroting, dat naar verwachting vanaf dit najaar in Europa gevoerd zal gaan worden.

Medio 2010 zal de Europese Commissie in een Mededeling haar ideeën over de toekomst van het GLB ná 2013 ontvouwen. Nederland deed dat al in september 2008. De Nederlandse ideeën over de toekomst van het GLB spelen een belangrijke rol in de Europese discussie, die met de presentatie van de Commissiemededeling in 2010 in een nieuwe fase komt.

In mei 2009 deed de Europese Commissie het Groenboek verschijnen waarmee de discussie over de toekomst van het Europese Visserijbeleid na 2012 is gestart. Het is duidelijk dat het huidige Europese visserijbeleid aan vernieuwing toe is: meerdere resultaten van het beleid zijn immers niet positief. Veel uitdagingen moeten worden opgepakt, bijvoorbeeld als het gaat om de bijvangsten. Innovatie en verduurzaming staan daarbij centraal. Het kabinet streeft binnen het Europese visserijbeleid naar een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen (visbestanden) binnen en buiten Europese wateren, naar perspectief voor een maatschappelijk geaccepteerde duurzame en doeltreffende visserijsector, en naar een uitvoerbaar en handhaafbaar pakket aan maatregelen voor het beheer van de visserijbestanden. In het najaar van 2009 zal de minister van LNV na overleg met de meest betrokken organisaties en maatschappelijke geledingen namens het Kabinet de houtskoolschets voor het Europese Visserijbeleid uitbrengen. Deze zal dan in 2010 mede op basis van de Europese discussie verder worden uitgewerkt.

Beoogde effecten en resultaten in 2010

• In 2010 uitvoering van de besluiten die zijn genomen over de nationale doorwerking van de health check van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Verdere innovatie, verduurzaming en «vermaatschappelijking» van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid door de inzet van 22 miljoen euro voor het stimuleren van dier- en milieuvriendelijke productiemethoden, een brede weersverzekering, een vaarvergoeding in waterrijke landbouwgebieden en de introductie van een identificatie- en registratiesysteem voor schapen en geiten.

• Uitbreiding van de middelen voor Nederland uit het Europees plattelandsbeleid in 2010 met ruim 16 miljoen euro voor ondersteuning van maatschappelijke waarden op het gebied van natuur-, milieu-, gebieden- en waterkwaliteit, innovatie en duurzame energie. Middelen worden ingezet voor akkerrandenbeheer, maatregelen gericht op verbetering van de waterkwaliteit en het beheer van waterkwantiteit, maatregelen gericht op het verhogen van milieukwaliteit en een verdere reductie van milieuverliezen uit de landbouw, innovatie van de landbouw, landbouwgebonden productie van duurzame energie en een vergoeding voor landbouwers in maatschappelijk waardevolle gebieden.

• In 2010 zal de midterm review plaatsvinden van het Europees plattelandsbeleid. Nederland zal die aangrijpen om verdere stappen te zetten langs bovengenoemde lijnen.

• Voortzetting van de maatschappelijke dialoog en consultatie over de toekomstige invulling van het GLB in 2010 op basis van de uitkomsten van de keukentafelgesprekken en andere consultatierondes in 2008 en 2009. Uitvoering van een onderzoekspilot naar gebiedsgerichte beloning van maatschappelijke prestaties.

• De Kamer wordt begin 2010 geïnformeerd over de verdere uitwerking van de Houtskoolschets Europees Landbouwbeleid 2020.

• In het najaar van 2009 zal, na overleg met de meest betrokken organisaties en maatschappelijke geledingen, namens het Kabinet de houtskoolschets voor het Europese Visserijbeleid worden uitgebracht.

6. Duurzame economische ontwikkeling bevorderen en armoedebestrijding met kracht voortzetten en uitwerken in het project «De Millennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij».

Doelstelling minister LNV

– Bijdrage leveren aan armoedebestrijding op het platteland in ontwikkelingslanden via kennisoverdracht gericht op verbetering productiviteit, winstgevendheid en duurzaamheid.

Er wordt in de wereld voldoende voedsel geproduceerd om iedereen te kunnen voeden. Toch heeft nog steeds bijna één miljard mensen een inkomen van minder dan 1 dollar per dag en lijden meer dan 800 miljoen mensen honger. Het is onze internationale opgave om het aantal mensen in de wereld dat in armoede leeft in 2015 te halveren. Met de notitie «Landbouwontwikkeling, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid» heeft het kabinet eerder de sporen gepresenteerd waarlangs extra inzet wordt gepleegd. Die sporen zijn productiviteitsverbetering in de landbouw, «enabling environment», duurzame ketenontwikkeling, verbeterde markttoegang en voedselzekerheid en overdrachtsmechanismen. De ministeries van LNV en voor Ontwikkelingssamenwerking (OS) coördineren de activiteiten die voortvloeien uit de genoemde notitie. In 2010 zal de uitvoering van de nota met kracht worden voortgezet.

Het kabinet hecht, mede in het licht van de economische crisis, waarde aan de totstandkoming van duurzame groei. De inspanningen op het gebied van handel en duurzaamheid worden daarom voortgezet conform de kabinetsvisie handel en non-trade concerns.

De maatschappelijke druk op bedrijfsleven en overheid voor een gecombineerde aandacht voor armoedebestrijding (people), economische groei (profit) en ecologische duurzaamheid (planet) bij de verduurzaming van internationale grondstoffenketens is groot. Daarom worden initiatieven ontwikkeld op het gebied van ecologisch en maatschappelijk verantwoorde productie. Hierbij wordt uitgegaan van een volwaardige positie voor de telers en duurzaam gebruik van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Verdere opschaling en mainstreaming van deze ketens, waaronder soja, palmolie, koffie, cacao en hout, is in volle gang en draagt bij aan het creëren van internationale handelsketens waarin aandacht bestaat voor de economische, sociale en ecologische aspecten. Hierbij wordt synergie gezocht met het door de minister van LNV mede ondertekende Schokland-akkoord over verduurzaming van ketens en het Initiatief voor Duurzame Handel. Als forum voor overleg en het maken, monitoren en respecteren van internationale afspraken functioneren met name de zogenaamde Rondetafels. LNV zal de Rondetafels voor palmolie en soja krachtig blijven ondersteunen. Doelstelling is om tot criteria te komen voor duurzame productie, die ook als basis kunnen dienen voor certificering in de internationale handel.

In 2010 zal LNV, gezamenlijk met een consortium van verwerkende bedrijven en andere betrokken departementen, nieuwe initiatieven ontwikkelen om de ontbossing ten gevolge van de aanleg van palmolieplantages te stoppen. Onder andere door de opzet van programma’s om de productiviteit van bestaande plantages sterk te vergroten, met name die van smallholders, en tevens door op mondiaal niveau in te zetten op de verdere ontwikkeling van financiële instrumenten voor duurzaam bosbeheer. Daarnaast zal LNV in 2010 een zogenaamd «Country Led Initiative» over illegale houtkap organiseren in het kader van het VN bossenforum. LNV zal zich verder actief blijven inzetten, op zowel mondiaal- als EU-vlak (o.a. FLEGT), in de strijd tegen illegale houtkap. Dit gebeurt door bilateraal steun te verlenen aan capaciteitsopbouw en aan maatregelen die de handel in illegaal hout onmogelijk maken, c.q. de handel in legaal en duurzaam hout bevorderen. Tevens zal Nederland zich inzetten voor een internationaal verbod op de handel in illegaal hout.

In mei 2009 heeft Nederland in de persoon van de minister van LNV de 17e sessie van de VN-commissie voor Duurzame Ontwikkeling (CSD-17) voorgezeten. Tijdens deze bijeenkomst is vooral gesproken over de beleidsthema’s landbouw, plattelandsontwikkeling, landbeheer, droogte, verwoestijning en Afrika. Juist nu de wereld te maken heeft met diverse crises, te weten de voedselcrisis, de energie-/klimaatcrisis en de economische crisis, is de rol van landbouw erkend voor de aanpak ervan. Landbouw wordt niet langer gezien als onderdeel van het probleem, maar als onderdeel van de oplossing voor deze crises. Belangrijke uitkomsten zijn daarnaast de noodzaak voor verdere intensivering van investeringen in duurzame landbouwontwikkeling met name in Afrika, een duurzame Groene revolutie in Afrika, de cruciale relatie tussen klimaat en landbouw en de noodzaak van extra financiële ondersteuning voor de implementatie van afgesproken maatregelen in ontwikkelingslanden voor duurzame landbouwontwikkeling vanuit private, publieke, nationale en internationale hoek. Daarnaast is er overeenstemming bereikt over het multifunctionele karakter van landbouw met een verwijzing naar «ecosystem services», de noodzaak van het verduurzamen van de biobrandstofproductie en het focusseren op integraal land- en watermanagement.

Als onderdeel van de opvolging van CSD-17 zal de minister van LNV zich inzetten om genoemde thema’s te koppelen aan belangrijke beleidstrajecten van het Kabinet en collega’s. Met de minister voor OS zal worden nagegaan hoe de aanbevelingen versterkt kunnen doorwerken in de uitvoering van de LNV/OS-notitie over Landbouw, Rurale Bedrijvigheid en Voedselzekerheid, onder andere voor een groene revolutie in Afrika. Verder zal het kabinet zich inzetten om de landbouw een meer centrale rol te laten spelen in het klimaatproces. In het kader van de implementatie van de nota Landbouw, Rurale Ontwikkeling en Voedselzekerheid zal worden bezien of maatregelen op het gebied van adaptatie en mitigatie in de landbouw in ontwikkelingslanden kunnen worden ondersteund. Met de staatssecretaris voor Verkeer en Waterstaat zal worden nagegaan hoe het leggen van verbindingen tussen landbouw en water kan worden versterkt via het interdepartementale beleidsprogramma Water Mondiaal. Op het gebied van onderzoek zal bij de opvolging van CSD-17 o.a. worden samengewerkt met het recent opgerichte Centum voor Duurzame Ontwikkeling en Natuurlijke Hulpbronnen van Wageningen Universiteit. Ook zal het initiatief van Wageningen Universiteit voor een centrum voor voedselzekerheid en ondernemerschap en initiatieven van het bedrijfsleven voor verduurzaming van handelsketens worden ondersteund.

LNV zet zich ook in voor het bevorderen van duurzame economische ontwikkeling van met name de agrarische sector en het platteland in ontwikkelingslanden. Dat gebeurt onder andere door het sluiten van partnerschappen, gericht op een integrale aanpak van knelpunten in de gehele handelsketen. Overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties werken op innovatieve wijze samen aan het vergroten van duurzaamheid.

In 2010 worden met name de partnerschappen met Vietnam, Ethiopië en Mauritanië (voor zover de politieke situatie aldaar dit toelaat) uitgebreid en voortgezet. Hiervoor zijn werkprogramma’s gemaakt die het komende jaar zullen worden uitgevoerd.

De uitvoering van de LNV/OS-notitie over Landbouw, Rurale Bedrijvigheid en Voedselzekerheid zal krachtig worden voortgezet. Naast het multilaterale kanaal zal de bilaterale samenwerking worden uitgebreid met een aantal landen, waarbij de Nederlandse ambassades, inclusief de LNV-vertegenwoordigingen, een centrale rol spelen. LNV heeft extra onderzoeksgelden (€ 5,5 mln., 2009–2011) aangewend voor de uitvoering van specifieke bilaterale projecten. Hiervan worden onder andere projecten uitgevoerd in Zuid-Afrika, Ethiopië, Kenia en Zuid-Soedan.

Naast lokale en regionale markten zijn internationale markten voor producenten in ontwikkelingslanden van belang. In het kader van de WTO Doha-ronde wordt gestreefd naar multilaterale liberalisering van de handel in landbouwproducten, inclusief het afschaffen van alle vormen van exportsteun, een ambitieuze vergroting van markttoegang, en substantiële vermindering van handelsverstorende subsidies. LNV blijft zich inzetten voor een ambitieus en evenwichtig Doha-akkoord in de WTO dat rekening houdt met de offensieve en defensieve belangen van Nederland en serieus werk maakt van de ontwikkelingsdimensie van deze ronde.

De minister van LNV heeft, mede namens het ministerie van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamerwerking, in 2009 een overeenkomst gesloten met de regering van Afghanistan voor steun aan het landbouwonderwijs, met name het landbouwpraktijkonderwijs. Activiteiten vinden zowel plaats in de hoofdstad Kabul als in Uruzgan. Het initiatief van LNV wordt gecompleteerd met activiteiten van het Nederlandse agrarische bedrijfsleven in Afghanistan. Deze overeenkomst zal in 2010 voluit in uitvoering komen.

Beoogde effecten en resultaten in 2010

• Nederland zal een initiërende en stimulerende rol blijven vervullen bij de implementatie van de besluiten van CSD 17. Dit zal in nauwe samenwerking plaatsvinden met betrokken VN-organisaties zoals FAO, Wereldbank, IFAD, UNEP en CSD-secretariaat (DESA). Eén van de speerpunten betreft de relatie tussen landbouw en klimaat. Door het Zweeds EU-voorzitterschap zijn voorstellen aangereikt voor de concrete EU-inzet op dit vlak voor de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen later dit jaar. Voorts worden ontwikkelingslanden in het kader van de implementatie van de nota Landbouw, Rurale bedrijvigheid en Voedselzekerheid ondersteund bij het opstellen van concrete klimaatprogramma’s.

• Met de staatssecretaris voor Verkeer en Waterstaat zal worden nagegaan op welke wijze het leggen van verbindingen tussen landbouw en water kan worden versterkt via het interdepartementale beleidsprogramma Water Mondiaal. Partnerships op dit gebied in verschillende ontwikkelingslanden, zoals bijvoorbeeld Vietnam, worden gecontinueerd en waar nodig versterkt.

• Bij de opvolging van CSD-17 wordt samengewerkt met Wageningen Universiteit en Researchcentrum op het terrein van het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling en Natuurlijke Hulpbronnen en het centrum voor voedselzekerheid en ondernemerschap.

• De implementatie van de nota Landbouw, Rurale Bedrijvigheid en Voedselzekerheid zal in 2010 verder vorm krijgen langs de daarin genoemde sporen. Naast het multilaterale kanaal zal de bilaterale samenwerking worden uitgebreid met een aantal landen. Onderzoeksgelden (€ 5,5 miljoen, 2009–2011) worden aangewend voor de uitvoering van specifieke bilaterale projecten in onder meer Zuid-Afrika, Ethiopië, Kenia en Soedan. Ook ondersteunt de minister van LNV, mede namens de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, het landbouwpraktijkonderwijs in Afghanistan.

• Initiatieven van het bedrijfsleven voor verduurzaming van productie en handelsketens worden in 2010 ondersteund.

• Op het gebied van de handel in duurzaam hout zal Nederland in samenwerking met een aantal andere lidstaten in het kader van het United Nations Forum on Forests in 2010 een zogenaamd «Country Led Initiative» over maatregelen (verbod) voor de handel in illegaal hout organiseren.

11. Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval.

Doelstelling minister LNV

– In overeenstemming met de Lissabondoelstelling moet het voortijdig schoolverlaten in 2012 ten opzichte van 2002 met 50% worden teruggedrongen. Voor het groen onderwijs leidt dit tot maximaal voortijdig schoolverlaten van 15% in 2012. In lijn met de realisatie en dit streefpercentage wordt het maximum voor 2010 op 20% gesteld.

Voor het innovatief en concurrerend vermogen van de groene sectoren en het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken (op het gebied van voedselvoorziening, duurzame producten, leefmilieu en biodiversiteit) is een kwalitatief sterke en voor alle bevolkingsgroepen toegankelijke groene onderwijskolom van belang. LNV wenst dat het groen onderwijs aansluit op de behoeften van de arbeidsmarkt. Het tekort aan hoog opgeleide arbeidskrachten is in enkele vakgebieden niet zo groot geweest sinds de jaren ’70. In de agrosector wordt het tekort aan vakkrachten versterkt doordat te veel deelnemers het onderwijs verlaten zonder diploma. Het huidige, hoge kwaliteitsniveau van het groen onderwijs moet gehandhaafd blijven, en waar nodig en mogelijk verbeterd worden.

Het groene onderwijs is in de algemene onderwijswetgeving geregeld. Tegelijkertijd is het zorgvuldig ingebed in het kennissysteem van en voor de sectoren van LNV en draagt als zodanig bij aan kennisverspreiding en effectieve samenwerking op de diverse beleidsthema’s. De uitdaging is om via het onderwijs de effectiviteit van kennisontwikkeling, innovatieprocessen en het proces van waardecreatie uit kennis (kennisvalorisatie) te versterken. LNV hecht zeer aan clustering van onderwijs, onderzoek en innovatiemogelijkheden. LNV, de kennisinstellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties in het groene domein moeten meer en efficiënter gebruik maken van geld, kansrijke innovaties en talent. Inmiddels heeft het domein Landbouw en Natuurlijke omgeving (LNO-domein) een aanzienlijke verbreding ondergaan, waardoor het steeds meer verweven is geraakt met andere beroepsdomeinen. De beleidsvelden van de minister van LNV hebben eenzelfde ontwikkeling doorgemaakt. Het groene onderwijs moet daarom in bredere en nieuwe samenwerkingsverbanden met bedrijven en onderwijsinstellingen van andere domeinen participeren. De minister van LNV zal haar visie, strategie en beleid samen met het groene onderwijs ontwikkelen.

LNV zet zich in om de streefwaarden van de strategische doelstellingen van het Lissabonakkoord te realiseren. Tevens levert het departement een bijdrage aan het (aanvullend) Coalitieakkoord, de uitvoering van het actieplan leraren, de kwaliteitsagenda VO, de strategische agenda BVE en de doelen van de Strategische agenda hoger onderwijs.

Kwaliteit van het (hoger) onderwijs

De Groene Kennis Coöperatie, waarin alle groene instellingen zijn verenigd, speelt een belangrijke rol als het gaat om samenwerking op inhoud teneinde de kwaliteit van het groene onderwijs verder te verhogen. Die samenwerking overstijgt de onderwijskolom en strekt zich uit naar onderzoek en de beroepspraktijk. Het Wageningen Universiteit en Reseachcentrum (WUR)-complex is in dit verband een goed voorbeeld hoe praktijk, onderzoek en onderwijs met elkaar kunnen worden verbonden. Ook de Hogere Agrarische Scholen nemen hierbij een prominente plaats in: om kenniscirculatie en innovatie te stimuleren experimenteert het HAO bijvoorbeeld met loketten voor ondernemers en Groene-Plus lectoraten. Op die manier geven zij vorm aan het concept van de school als kenniscentrum in de regio, en bevorderen zij tegelijkertijd de motivatie en praktijkgerichtheid van de onderwijsdeelnemers en docenten.

De WUR behoort op basis van publicaties en citaties wereldwijd tot de top 5 binnen haar vakgebied. In 2009 heeft voor het derde opeenvolgende jaar een onderzoeker van de WUR een Spinoza-prijs gewonnen. De kwaliteit van het groene hoger onderwijs wordt door de studenten gemiddeld als goed beoordeeld. De WUR krijgt van alle universiteiten de hoogste studentenwaardering en HAS Den Bosch scoort op dit punt als vijfde van alle HBO-instellingen. LNV werkt in dit kader in het bijzonder aan een Kwaliteitsagenda voor het opleiden van «groene» leraren, als een vakdepartementale uitwerking van het Actieplan Leerkracht. De kwaliteitsagenda is met name gericht op de groene lerarenopleiding en op verdere professionalisering van leraren in het groene onderwijs.

In de afgelopen jaren heeft het groene onderwijs de achterstand op het gebied van examenkwaliteit weten om te buigen in een voorsprong. Competentiegerichte examenprogramma’s zullen in de komende jaren een bijdrage leveren aan de kwaliteitsverbetering van het groene vmbo.

Verminderen van uitval in het (hoger) onderwijs

Om het aantal studenten dat zonder diploma de opleiding verlaat terug te dringen is LNV in dialoog met de groene onderwijsinstellingen. De deelname aan het hbo-groen lijkt zich na jarenlange lichte daling nu te stabiliseren. Het aantal studenten aan de WUR is in de periode 2004–2008 licht gestegen. Verwachting is dat deze groei zal toenemen door de sterke toename van de instroom van nieuwe studenten uit het vwo, uit andere landen en de doorstroom vanuit het hbo. Ook stijgt het aantal promoties per jaar. Door middel van internationale profilering stimuleren HBO-groen en WUR de instroom van nieuw talent. Agrarische opleidings centra (aoc’s) stimuleren het afstuderen op hogere niveau’s en een goede aansluiting op het hbo-groen. Uit het Onderwijsjaarverslag 2008 blijkt dat het Groen onderwijs beter scoort op het gebied van voortijdig schoolverlaten dan het overig onderwijs. De inzet is deze voorsprong te behouden. De AOC’s nemen meer dan andere sectoren deel aan experimenten met een doorlopende leerlijn van vmbo naar mbo-2; en de ontwikkelagenda die AOC-raad en LNV hebben afgesproken legt veel nadruk op loopbaanoriëntatie en -begeleiding, teneinde uitval te voorkomen.

1. Er wordt ingezet op een stijging voor het vo met 2% en voor het mbo met 1% per jaar.

De inspectie voor het onderwijs bepaalt periodiek op basis van meerdere gestandaardiseerde criteria welk percentage groene scholen voldoende kwaliteit heeft.

2. Er wordt ingezet op een stijging van de doorstroom mbo-bol4 (Het hoogste niveau van de Beroepsopleidende leerweg) naar HBO met jaarlijks 1% t.o.v. de referentiewaarde in 2007.

In het kader van het terugdringen voortijdig schoolverlaten (Lissabondoelstelling) wordt gemeten welk percentage leerlingen zonder startkwalificatie (minimaal mbo-2 niveau) het onderwijs verlaat. Daarnaast wordt de doorstroom van mbo naar hbo gemeten. Mbo-bol4 (voltijd mbo met het hoogste eindniveau) biedt binnen het groen onderwijs de beste uitgangspositie voor die doorstroom.

14. Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie.

Doelstelling minister LNV

– Innovatiekracht van de agrosector stimuleren zodat in 2010 bij minimaal 13% van de bedrijven in de agrosector product- en procesinnovaties plaatsvinden en de concurrentiekracht stijgt.

Nederland heeft geavanceerde, innovatieve agroketens. Het WUR-complex speelt in dit kader een vooraanstaande rol als aanjager van maatschappelijke innovaties vanuit het wetenschapsdomein. Een voorbeeld hiervan zijn de zes innovatiesporen in de voer-mestketen die in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven worden onderzocht: de vermindering aanvoer fosfaat in veevoer (1), bioraffinage (2), verbeteren winning energie uit mest (3), verbetering mestscheiding en toepassing (4), de pilot kunstmestvervangers (5) en fosfaatterugwinning uit dierlijke mest via diverse scheidingstechnieken (6). Veel ondernemers houden zich bezig met de stapsgewijze vernieuwing van producten en productiewijzen. Desondanks blijven er knelpunten op het gebied van milieu, ruimte, welzijn dieren, diergezondheid en het gebruik van middelen. LNV kiest voor sturing op innovaties. Ontwikkelingssprongen en doorbraken zijn noodzakelijk. Enkele belangrijke lijnen staan in de Maatschappelijke Innovatieagenda Duurzame Agro-Visserijketens (MIA DAV). Deze is toegespitst op de oplossing van maatschappelijke problemen rond en binnen de agroketens en het vermogen om te voorzien in de voedsel- en grondstofbehoefte van de toekomst. De MIA DAV richt zich op nieuwe baanbrekende oplossingen. Voorbeelden zijn programma’s voor alternatieven voor antibiotica, nieuwe visserij, eiwittransitie en biosolar systems. Het gaat in veel gevallen om ontwikkelingen op basis van nieuwe, andere werkingsmechanismen. Het kennisbudget wordt steeds meer hiervoor ingezet. De MIA DAV is in het kader van het kabinetsproject Nederland Ondernemend Innovatieland ontwikkeld in interdepartementaal verband, met medewerking van VROM, VWS, V&W en EZ. Omgekeerd participeert LNV in de MIA’s van andere ministeries. Het gaat dan om Zorg, Energie, Water, Veiligheid en Onderwijs.

Andere interdepartementale middelen komen voort uit fiscaal beleid gericht op innovatie en verduurzaming. Van belang zijn met name de energie-investeringsaftrek, de milieu-investeringsaftrek, vervroegde afschrijving op milieu-investeringen, de fiscale faciliteit voor Research en Development (octrooibox) en de WBSO (Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie volksverzekering, onderdeel Speur- en Ontwikkelingswerk).

Het groene kennissysteem wordt steeds meer vraaggestuurd ingericht. Hiertoe zijn onder meer kenniskamers ingesteld, die een nieuwe dimensie geven aan de externe invloed op keuzen voor kennisontwikkeling voor de lange termijn. Naast de ontwikkeling van een gezamenlijke onderzoeksagenda worden in dit verband ook bindende afspraken gemaakt tussen overheid, bedrijfsleven en onderzoek over rollen, verantwoordelijkheden en bestuurlijk en financieel commitment. Door samenhang te creëren wordt beoogd de effectiviteit van de inzet van de diverse betrokken partijen te vergroten. Het betreft kenniskamers op het gebied van Natuur, Landschap en Platteland/Voedsel, Dier en Consument, en het Agrocluster.

De inzet van subsidieregelingen voor innovatie door ondernemers wordt voortgezet. Daarnaast geven de sectorinnovatie-agenda’s (melkveehouderij, varkenshouderij, pluimveehouderij, tuinbouw) een kader voor collectieve ontwikkelingen in de respectievelijke sectoren. LNV ondersteunt deze ontwikkeling. Voor kennisvragen uit deze agenda’s worden middelen beschikbaar gesteld uit het kennisbudget. Ook is er permanente aandacht voor de knelpunten die ondernemers, met name op het gebied van regelgeving, ondervinden bij het realiseren van hun plannen. De innovatieagenda’s hebben inmiddels bewezen een goed instrument te zijn voor de synthese van innovatie, verduurzaming en vermaatschappelijking.

Naast kennisontwikkeling blijft kennisverspreiding en -toepassing een hoofdlijn van het LNV-kennisbeleid. LNV bevordert kennisuitwisseling tussen onderwijs, onderzoek, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties met het oog op innovatie, kenniscirculatie en de vorming van een competente beroepsbevolking. In de regio is een sleutelrol weggelegd voor de Hogere Agrarische Scholen in het schakelen met WUR en de AOC’s. Ook niet-groene onderwijsinstellingen kunnen betrokken worden. Gestreefd wordt naar bestuurlijke afspraken op landelijk en regionaal niveau over doelen, activiteiten en (co)financiering.

De Nederlandse agrarische sector wordt direct getroffen door de gevolgen van de economische crisis, doordat de omvang van de export afneemt en doordat de sector niet snel kan inspelen op vraaguitval. De prijzen van agrarische producten dalen waardoor het directe inkomen van agrarische ondernemers afneemt.

In het kabinetsbesluit van november 2008 en in het aanvullend beleidsakkoord zijn gerichte stimuleringen op korte termijn opgenomen, die ook voor de agrarische sector van belang zijn. Dit laatste bevat ook € 50 miljoen voor stimuleringen in de agrarische sector in 2009 en 2010. Hiermee wordt een impuls geven aan investeringen in de agrarische sector die enerzijds een stimulerende werking hebben op de economie en de werkgelegenheid en anderzijds versneld bijdragen aan de kabinetsdoelstellingen rond verduurzaming. Het beschikbare budget wordt ingezet voor:

• de ondersteuning en versnelling van de ontwikkeling van duurzame stallen;

• gecombineerde luchtwassers in de veehouderij;

• intensivering van het Small Business Innovation and Research Programma;

• het opzetten van een internationaal onderzoekscentrum algen en

• het verwijderen van verspreid liggend glas.

Ook heeft het kabinet besloten meer ruimte te maken voor exportkredietverzekeringen. Met name voor de agrarische sector, die bijna 75 procent van haar productie exporteert, kan deze maatregel van betekenis zijn.

1) Het percentage innoverende agrarische bedrijven geeft het percentage van de bedrijven weer dat product- of procesinnovaties heeft doorgevoerd in het betreffende jaar, het gaat hierbij zowel om bedrijven die als eerste bedrijf iets nieuws hebben doorgevoerd als om innovatieve volgers die bij de eerste groep behoren die vernieuwingen hebben doorgevoerd, die al eerder door anderen zijn ingevoerd.

16. Minder regels, minder instrumenten, minder loketten.

Doelstelling minister LNV

Onder andere:

– administratieve lasten: in 2011 18,5% minder administratieve lasten voor bedrijven.

– toezicht: toezichtlasten – 25% in 2011.

– dienstverlening: in 2011 wordt 100% van de dienstverlening digitaal aangeboden en loopt 70% daadwerkelijk via het elektronische kanaal.

Zie onderstaande tabel voor verdere doelstellingen.

De strijd tegen de regeldruk vindt plaats via drie doelstellingen: minder, makkelijker en merkbaar. Op 5 december 2008 is een integraal werkprogramma voor de vermindering van regeldruk aan de Tweede Kamer gezonden. De ambities van dit programma liggen in het verlengde van de taakstellingen en speerpunten van het kabinet. Oók Europa vermindert de regeldruk en vertaalt dit in eigen programma’s en acties die ofwel nationale input ofwel nationale uitvoering vereisen.

Centraal in de LNV aanpak staat de zogenaamde «tienkamp». Op tien aspecten gaat LNV de regeldruk te lijf, hieronder worden deze gepresenteerd. Daarbij gaat het, naast de aanpak van administratieve lasten, ook om vermindering van de nalevingkosten, reductie van toezichtlasten, vermindering van het aantal vergunningen, verlaging van de verkrijgingkosten van subsidies, het vernieuwen van bestaande wet- en regelgeving, betere dienstverlening, begrijpelijke formulieren, verlaging van interbestuurlijke lasten en het bij de EU inzetten op better regulation.

Grafische weergave van de belangrijkste onderdelen

22. Het stimuleren van duurzame consumptie en productie

Doelstelling minister LNV

Schoon en zuinig

Bijdrage LNV-sectoren aan de doelstellingen uit Schoon en Zuinig voor 2020:

– 3,5–4,5 mton CO₂-reductie per jaar in 2020 t.o.v 1990;

– 4,0–6,0 mton reductie overige broeikasgassen (methaan/lachgas) per jaar in 2020 t.o.v. 1990;

– circa 212 PJ duurzame energieproducten in 2020 (dit is circa 40% van de doelstelling)

– Circa 12 PJ per jaar in 2020 aan windenergie

– Gemiddeld 2% energie-efficiencyverbetering per jaar in de periode 2011–2020

Energietransitie glastuinbouw

– In de glastuinbouw bedraagt de energie-efficiency in 2010 65% t.o.v 1980.

– Het aandeel duurzame energie in de glastuinbouw ten opzichte van totaal energieverbruik in de glastuinbouw bedraagt in 2010 4%.

Biologische landbouw

– In 2010 stijgen de consumentenbestedingen voor biologische producten met 10%.

– In 2010 stijgt het areaal biologische landbouw met 5%.

Verduurzaming veehouderij

– Verduurzaming veehouderij in 15 jaar vanaf 2008.

– In 2011 is 5% van de houderijsystemen integraal duurzaam en diervriendelijk, in 2010 is dit 2,8%.

Mestbeleid

– Voor 2010 wordt gestreefd naar een nationaal fosfaatoverschot van maximaal 55 mln. kg en een nationaal stikstofoverschot van 390 mln. kg.

Gewasbescherming

– In 2010 moet het aantal milieubelastingpunten ten opzichte van 1998 verminderd zijn met 95%.

Transitie Noordzeevisserij

– In 2010 is het voorzorgsniveau van het scholbestand 442 260 ton en het tongbestand 37 660 ton.

– In 2010 wordt minimaal 8000 ton mosselzaad op een alternatieve manier gewonnen.

Bewustwording consumenten

– Mate van vertrouwen consumenten in voedsel blijft behouden in 2010 en stijgt in 2011 naar 3,5.

– In 2010 worden op 2200 basisscholen smaaklessen gegeven en in 2012 op 3000 basisscholen.

Schoon en Zuinig

In het coalitieakkoord zijn scherpe ambities neergelegd, zowel voor de reductie van broeikasgassen als voor energie-efficiency en duurzame bronnen. LNV is trekkend departement voor de thema’s Biobased Economy (Groene Grondstoffen) en Kas als Energiebron.

In het kader van het project Schoon en Zuinig hebben het kabinet en het bedrijfsleven, waaronder het agro-complex, het Duurzaamheidakkoord ondertekend. Dit duurzaamheidsakkoord is nader uitgewerkt in sectorconvenanten. Gezamenlijk gaan partijen aan de slag om resultaten te bereiken op de gebieden van reductie van broeikasgassen, energiebesparing en hernieuwbare energie. De reductie van broeikasgassen heeft betrekking op zowel CO₂ als op emissies van andere broeikasgassen, zoals methaan en lachgas. Hiertoe zijn concrete afspraken gemaakt met de veehouderij.

In 2008 is het sectorconvenant Schone en Zuinige Agrosectoren ondertekend. In 2009 is het convenant vertaald in concrete jaarwerkprogramma’s per deelsector. Deze vormen de basis voor het bereiken van de doelen in de agrosectoren vanaf 2010 en verder. Daarnaast is naar verwachting eind 2009 een monitoringsprogramma gereed om de realisatie van het sectorconvenant te volgen. In 2010 zullen in dit programma de eerste monitoringsgegevens beschikbaar komen.

In de open teelten zal bijvoorbeeld een groot innovatieprogramma precisielandbouw starten. In de veehouderijsectoren zullen in 2010 meerjarenafspraken worden gemaakt m.b.t. energiebesparing. Hiervoor zijn in 2009 verschillende sectorale pilots gestart. De landbouwsectoren zullen in 2009 inventarisaties doen voor klimaatmaatregelen in de praktijk en er zal een bewustwordingscampagne starten. In 2010 zullen demonstratieprojecten starten om te komen tot reductie van overige broeikasgassen in de praktijk. Daarnaast zullen alle landbouwsectoren zoeken naar mogelijkheden voor de productie van duurzame energie.

Energietransitie en glastuinbouw

Sinds vele jaren werkt LNV samen met het Productschap Tuinbouw en het bedrijfsleven aan het programma Kas als Energiebron. Met dit programma wordt gewerkt aan het energiezuiniger maken van de kas. Het moet er toe leiden dat er in 2020 in nieuw te bouwen kassen (economisch rendabel) klimaatneutraal geteeld kan worden en dat in nieuw te bouwen kassen in 2020 het gebruik van primaire brandstof sterk is gereduceerd. Daarnaast moet de glastuinbouwsector in 2020 leverancier zijn van duurzame warmte en duurzame elektriciteit. De glastuinbouwsector streeft naar een aandeel duurzame energie van 4% in 2010 en een aandeel duurzame energie van 20% in 2020. Hiertoe worden innovatieve energieconcepten ontwikkeld, zoals de semigesloten kas. Realiseren van het programma Kas als Energiebron vraagt om forse investeringen. Het kabinet helpt de glastuinbouwsector met een krachtige investeringsimpuls om de transitie mogelijk te maken.

– Om het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken en een efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw te stimuleren, zijn vanaf 2007 de regelingen Marktintroductie Energie Innovatie (MEI) en Investeringsregeling Energie (IRE) opengesteld. In de MEI-openstellingen vanaf de 2e helft van 2008 zijn middelen overgeheveld om alle goedgekeurde aardwarmte-projecten te honoreren. In 2009 betrof dit een verhoging van 10,5 mln. euro. In het najaar van 2009 wordt de MEI-regeling opnieuw opengesteld, evenals in het voor-en najaar van 2010.

– In 2008 is samen met het productschap Tuinbouw een versnellingsprogramma implementatie semigesloten kas opgezet. Doel is realisering van 700 ha. semigesloten kassen in 2011. Hiermee is voor de periode 2008 t/m 2011 een bedrag van jaarlijks € 1,5 mln. beschikbaar. De sector neemt hetzelfde bedrag voor haar rekening. In 2009 is gebleken dat de in dit programma opgedane kennis over het telen in semigesloten kassen wellicht goed toepasbaar is in niet-gesloten kassen (het zogenaamde «nieuwe telen»). In 2010 wordt de toepasbaarheid van deze kennis verder uitgewerkt met het doel bij niet-gesloten kassen ook een forse energiebesparing te realiseren.

– Een belangrijk onderdeel voor de glastuinbouwsector betreft het garantiefonds voor boringen naar aardwarmte. In 2009 is samen met het ministerie van Economische Zaken deze regeling uitgewerkt en aan Brussel voorgelegd. Inzet is om deze regeling zo snel mogelijk open te stellen.

Toelichting: Cijfers uit deze tabel zijn afkomstig uit het convenant Schoon en Zuinig uit 2008.

* Deze indicator geeft de verduurzaming en efficiency aan van het energiegebruik van de glastuinbouwsector.

** De energie-efficiencyverbetering bloembollen resp. paddenstoelen is de verbetering in het primair brandstofverbruik per eenheid product bepaald voor de sector bloembollen respectievelijk de sector paddenstoelenteelt, gerefereerd aan het referentiegebruik in 2005.

*** Deze indicator is een gewogen gemiddelde van verschillende sectoren in de voeding- en genotmiddelenindustrie.

Ontwikkeling index energie-efficiëntie in de productieglastuinbouw

NB: cijfer 2008 is voorlopig; deze wordt pas definitief bij de energiemonitor 2009

Bron: LEI Energiemonitor Glastuinbouw 2008; tussenrapportage, 2 juni 2009

Energie-efficiency

In het convenant Glastuinbouw en Milieu (GLAMI) is afgesproken dat de energie-efficiëntie, zijnde het primair brandstofverbruik per eenheid product, in 2010 65% lager zal zijn dan in 1980. Daarmee is het doel een energie-efficiëntie van 35% in 2010. Naar verwachting zal in 2010 dit worden bereikt. In 2010 wordt het GLAMI-convenant afgesloten. In het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren is aanvullend overeengekomen dat de glastuinbouwsector streeft naar gemiddeld 2% energie-efficiëntieverbetering per jaar vanaf 2011 tot aan 2020.

CO₂-emissie glastuinbouw

Oorspronkelijk is een CO₂-streefwaarde afgesproken van 6,6 mton per jaar bij een glasareaal van 10 500 ha en een CO₂-streefwaarde van 7,2 mton bij een areaal van 11 500 ha in de periode 2008–2012. In het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren is overeengekomen dat de glastuinbouwsector in 2020 een totale emissiereductie (inclusief de inzet van Warmte Kracht Koppelingen) realiseert van minimaal 3,3 mton CO₂-emissiereductie per jaar ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door de inzet van Warmte Kracht Koppelingen circa 2,3 mton door de glastuinbouw op nationaal niveau gerealiseerd en circa 1 mton gerelateerd aan de teelt. De ambitie is een totale emissiereductie (inclusief de inzet van Warmte Kracht Koppelingen) van minimaal 4,3 mton CO₂-emissiereductie per jaar in 2020 ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door inzet van Warmte Kracht Koppelingen circa 2,3 mton door de glastuinbouw gerealiseerd en circa 2 mton gerelateerd aan de teelt.

Meerjarenprogramma energie-efficiency afspraken (MJA 3)

De voedings- en genotmiddelenindustrie (VGI) neemt deel aan het in 2008 gesloten convenant MJA 3. In 2009 is dit convenant verder uitgevoerd. Het streven is om in 2020 een energie-efficiency van 30% ten opzichte van 2005 te realiseren (gemiddeld 2% per jaar). Bedrijven schrijven zelf hun energiebesparingplan en geven hieraan uitvoering; de overheid ondersteunt hen hierbij via kennisoverdracht, subsidieregelingen en fiscale faciliteiten, zoals de energie-investeringsaftrek (EIA). MJA 3 is een intensivering van MJA 2 waarbij het streven was om in 2012 ten opzichte van 2001 15% energie-efficiency te realiseren in de VGI.

Biobased economy

Onze economie moet minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen. Nederland wil daarom op het gebied van een biobased economy in de wereld een rol van betekenis spelen (Beleidsnota Biobased economy, Tweede Kamer, 2007–2008, 29 575, nr. 16). In een dergelijke economie is een samenspel van de agro-industrie, de chemie, de energiesector en de logistieke sector van belang. Dit zijn vier sectoren waarin Nederland sterk is.

In 2009 is gestart met de uitvoering van het Programma Groene Grondstoffen/Biobased economy in de Innovatieagenda energie. Op dit thema is een aantal deelprogramma’s benoemd. LNV trekt de deelprogramma’s Bioraffinage, Consortia-vorming chemie/agro/kennis/logistiek, Plantveredeling en Small Business Innovation Research (SBIR). In 2009 zijn in de SBIR 19 innovatieve MKB-projecten geselecteerd, in 2010 worden deze verder uitgevoerd. De onderzoeksvisie voor het deelprogramma Plantveredeling wordt in het najaar van 2009 afgerond. In 2010 worden de eerste bioraffinagetrajecten via een tender gegund.

Het kabinet zet € 25 mln. aan FES-middelen in voor het onderzoeksprogramma «Towards Biosolar Cells». Het onderzoek richt zich op een verhoogde efficiëntie van de omzetting van zonlicht in energie en bouwstoffen voor planten en algen. Ook wordt een deel van het programma ingezet voor de ontwikkeling van kunstmatige bladeren. Aan de SER is door het kabinet advies gevraagd ten behoeve van de Nederlandse inzet op de ontwikkeling van een bio-based economy. Het advies wordt naar verwachting opgeleverd in het voorjaar van 2010. In de brief van 2 juli 2009 aan de Tweede Kamer is aangegeven hoe de Rijksoverheid de regie op en coördinatie van het biomassadossier vormgeeft en verder zal versterken. In het najaar van 2009 wordt de eerste voortgangsbrief Biobased Economy aan de Tweede Kamer verzonden.

Biologische landbouw

De ontwikkeling van een economisch gezonde biologische sector is primair de verantwoordelijkheid van de sector zelf. Het kabinet kiest daarom voor een marktgerichte aanpak, zoals weergegeven in de beleidsnota Biologische Landbouwketen 2008–2011. Hierin zijn twee ambities geformuleerd:

1. het verbinden van biologische landbouw met voorlopers op het gebied van verduurzaming in de gangbare landbouw en hiermee de uitwisseling van kennis te bevorderen. Daarnaast daagt de overheid de sector uit de verbinding met de samenleving verder te versterken.

2. het ontwikkelen van biologische landbouw tot een zelfstandige robuuste sector.

Ad. 1 Om de verbinding met de samenleving te versterken wordt 10% van het onderzoeksbudget voor biologische landbouw gericht op het leggen van de relatie met vraagstukken in de gangbare landbouw. Op die manier kan kennis en ervaring sneller verspreid worden. Gestreefd wordt naar 15 gezamenlijke initiatieven van biologische en gangbare landbouw. Naar verwachting zijn eind 2009 vier kansrijke initiatieven geselecteerd en gestart met ondersteuning van LNV. Inzet is dat dit traject in 2010 goede voortgang vindt; nieuwe initiatieven dienen zich reeds aan. Voorts zijn in 2009 bedrijfsnetwerken opnieuw aanbesteed. In deze netwerken vindt nadrukkelijk uitwisseling plaats van kennis tussen biologische en gangbare ondernemers. Streven is dat deze netwerken in 2010 en verder blijven bestaan en deels zullen verzelfstandigen.

Ad. 2. Ondanks de economische crisis neemt de vraag naar biologische producten nog steeds toe. In 2008 was de groei van de consumentenbestedingen 12,4% ten opzichte van 2007. Dit percentage ligt hoger dan de doelstelling van 10% jaarlijkse groei. In de eerste helft van 2009 zet deze groei door. In 2008 is het areaal met 7,3% gegroeid; ruim boven de doelstelling van 5% jaarlijkse groei. De uitdaging voor de biologische sector is de groei de komende jaren vast te houden, zodat zij zich ontwikkelt tot een robuuste sector. Overheid, ondernemers, banken en maatschappelijke organisaties hebben in de twee afsluitende convenanten ingezet op verzelfstandiging van de vraagstimulering. Naar verwachting is er eind 2009 meer zicht op hoe de ketenpartijen deze verzelfstandiging vormgeven. LNV zet voor 2010 in op de verdere uitvoering van deze convenanten. Daarbij wordt door LNV met name ingezet op handelsfacilitatie. Ter ondersteuning van de huidige vraaggestuurde kennisinfrastructuur hanteert LNV ook in 2010 de 10%-norm voor beleidsondersteunend onderzoek en wettelijke onderzoekstaken voor biologische landbouw.

1. Deze indicator geeft de jaarlijkse groei ten opzichte van het vorige jaar aan van de consumptie van biologische voedingsmiddelen in euro’s en als percentage.

2. Deze indicator geeft de jaarlijkse groei van het aantal ha. biologisch areaal weer.

Verduurzaming veehouderij

De veehouderij staat maatschappelijk sterk in de belangstelling en heeft te maken met vele maatschappelijke discussies rondom onderwerpen zoals dierenwelzijn, schaalvergroting, milieu, landschappelijke inpasbaarheid en het wereldvoedselvraagstuk. Deze discussies vormen een belangrijke stimulans voor betrokken partijen om te werken aan een verdere verduurzaming van de sector. Een duurzame productie en consumptie van voedingsmiddelen is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen: de keten van producent tot en met consument, alsmede de maatschappelijke organisaties en de overheden. Vanuit deze gezamenlijke verantwoordelijkheid is door de betrokken partijen in mei 2009 een Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij opgesteld.

Door de betrokken partijen wordt de noodzaak gevoeld om te werken aan een in alle opzichten duurzame veehouderij in Nederland met een breed draagvlak in de samenleving. Dit betekent een veehouderij die met behoud van concurrentiekracht produceert met respect voor mens, dier, milieu en omgeving, inclusief de effecten van de Nederlandse veehouderij elders in de wereld.

In de Uitvoeringsagenda wordt aangegeven dat duurzaamheid een dynamisch begrip is dat zich voortdurend aanpast aan nieuwe maatschappelijke inzichten. Voor de komende 15 jaar worden concrete resultaten beoogd op de volgende 6 speerpunten:

1. Systeeminnovaties: een samenhangend pakket van vernieuwingen;

2. Welzijn en gezondheid van dieren: de kwaliteit van leven van dieren;

3. Maatschappelijke inpassing: inspelen op wensen en ideeën van de maatschappij;

4. Energie, milieu en klimaat: heeft betrekking op de effecten die de veehouderij hierop heeft;

5. Markt en ondernemerschap: heeft betrekking op het economisch perspectief van ondernemers;

6. Verantwoord consumeren: heeft betrekking op het gedrag van consumenten.

De realisatie hiervan vereist een goede samenwerking tussen de betrokken partijen, waarbij is afgesproken dat ieder vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid een maximale bijdrage zal leveren om dit te realiseren. LNV speelt daarbij een stimulerende en faciliterende rol. Zo stelt het kabinet via het aanvullend beleidsakkoord ook in 2010 € 10 miljoen extra middelen beschikbaar. Tevens stelt de overheid € 10 tot 15 miljoen per jaar beschikbaar voor duurzame stallen uit de Europese landbouwgelden (artikel 68).

In 2010 is de Uitvoeringsagenda (met keten en maatschappelijke partners) verder geconcretiseerd. Ook zijn in het veld nieuwe initiatieven ontplooid die hieraan bijdragen.

In 2011 is 5% van de houderijsystemen integraal duurzaam en diervriendelijk, in 2010 is dit 2,8%.

Mestbeleid

De inzet is er nadrukkelijk op gericht per 2010 te kunnen uitgaan van een nieuwe derogatie voor mestnormen in Nederland. In het vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn (looptijd 2010–2013) streeft LNV naar een verdere afname van en hogere doelmatigheid bij het gebruik van stikstof en fosfaat op landbouwgronden in Nederland. Dit wordt bereikt door een combinatie van het verlagen van de normen voor het gebruik van stikstof en fosfaat en het aanpassen van gebruiksvoorschriften voor de aanwending van mest.

In het vierde Actieprogramma is verder aangegeven dat het gedurende de periode 2010–2013 nodig is dat de agrarische sector fors inzet op ontwikkeling en grootschalige verspreiding van innovaties met betrekking tot mest- en bedrijfsmanagement, mestbewerking, -verwerking en -gebruik. Deze innovaties moeten het mogelijk maken dat in 2014 en verder de verlagingen van de gebruiksnormen, die dan nodig zijn om de doelen van de Nitraatrichtlijn te halen, met zo min mogelijk problemen ook daadwerkelijk door het bedrijfsleven gerealiseerd kunnen worden, zonder dat opbrengsten daar ernstig onder leiden. LNV zal dat proces faciliteren.

Daling van het gehalte stikstof en fosfaat in het oppervlaktewater draagt ook bij aan het realiseren van de doelen van de Kaderrichtlijn Water. Met behulp van onderzoekspilots, waarvoor 2010 het tweede jaar is, wordt ernaar gestreefd om met de landbouworganisaties en innovatieve ondernemers te bereiken dat de hoogwaardige stikstofmeststof die door middel van specifieke bewerking van dierlijke mest wordt geproduceerd, stikstofkunstmest blijvend kan vervangen. Deze ontwikkeling draagt naar verwachting bij aan een betere benutting van mineralen uit dierlijke mest en het verminderen van het energiegebruik.

Beoogde effecten en resultaten

– Minimaliseren van het het nationaal fosfaatoverschot en het nationaal stikstofoverschot (zijnde het totaal verlies aan deze mineralen op landbouwgrond – door toepassen van meststoffen in de Nederlandse landbouw en als gevolg van neerslag – na opname door de gewassen).

– Uiteindelijk moet het nitraatgehalte in alle gebieden in Nederland lager zijn dan 50 mg per liter grondwater.

De indicatoren nationaal fosfaatoverschot en nationaal stikstofoverschot geven het totaal verlies aan van mineralen op landbouwgroen (door toepassen van meststoffen in de NL-landbouw als gevolg van neerslag na opname door het gewas). Het nationaal stikstofoverschot omvat ook verliezen door vervluchtiging.

Gewasbescherming

Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is de afgelopen 10 jaar spectaculair gedaald, maar het kabinet heeft de ambitieuze doelstelling om de milieubelasting verder te verlagen. Met name bij de intensieve teelt worden nog te veel gewasbeschermingsmiddelen gebruikt.

Het gewasbeschermingsbeleid is gebaseerd op Europese regelgeving. Begin 2009 is er in Europa overeenstemming bereikt over een nieuwe verordening die de gewasbeschermingsmiddelen richtlijn (91/414/EEG) vervangt. Dit zorgt voor verdergaande harmonisatie van toelatingen binnen Europa. Tevens is een richtlijn aangenomen over duurzaam gebruik van pesticiden. De richtlijn schrijft een nationaal actieprogramma voor, vergelijkbaar met de Nitraatrichtlijn. Richtlijn en verordening worden na de zomer van 2009 van kracht en zullen na een overgangsperiode in werking treden.

De Kaderrichtlijn Water is ook voor gewasbescherming van belang. In 2009/2010 zal de implementatie van de Europese regelgeving worden vormgegeven.

De beleidsdoelstellingen inzake een duurzaam gewasbeschermingsmiddelenbeleid zijn vastgelegd in de nota Duurzame Gewasbescherming 2004–2010. In 2010/2011 wordt deze nota door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geëvalueerd. Resultaten zullen in 2011 beschikbaar komen.

Ter uitvoering van deze nota zijn in het convenant duurzame gewasbescherming met betrokken maatschappelijke partijen afspraken gemaakt over het bereiken van de gestelde doelen. Het betreft hier onder andere het toepassen van geïntegreerde gewasbescherming, een goede pragmatische handhaving en het realiseren van een duurzaam en effectief middelenpakket. Het convenant wordt in 2010 afgerond en omgezet in een Platform om te komen tot het bovengenoemd Nationale Actieprogramma in het kader van de nieuwe EU-richtlijn duurzaam gebruik van pesticiden.

Deze indicator geeft het percentage afname aan van de belasting van het milieu (water en bodem) met gewasbeschermingsmiddelen ten opzichte van het referentiejaar 1998. Dit wordt uitgedrukt in het % afname milieubelastingpunten (via de Nationale Milieu indicator van het Planbureau voor de Leefomgeving).

Eens per vijf jaar wordt de voortgang van de nota Duurzame Gewasbescherming en ook van de bovenstaande indicatoren door het NMP geëvalueerd. In 2007 heeft er een tussenevaluatie plaatsgevonden, de eindevaluatie vindt in 2010/2011 plaats.

Innovatie en transitie visserij

De langetermijnstrategie van LNV blijft gericht op het oplossen van de onderliggende problemen in de visserij. Op verschillende onderdelen moet de sector stappen zetten in de richting van een bedrijfstak die in alle opzichten duurzaam opereert. LNV stimuleert daarbij niet alleen technische en technologische vernieuwing. Even belangrijk zijn een gunstig innovatieklimaat, versterkt ondernemerschap en meer samenwerking, zowel onderling als met maatschappelijke organisaties. Met maatschappelijke organisaties zijn afspraken gemaakt over het tijdspad en acties om de visserij een bredere maatschappelijke acceptatie te geven. Nederland maakt gebruik van het Europese Visserij Fonds (EVF) om deze inzet te verwezenlijken.

In de visserij op de Noordzee zijn vernieuwde visserijtechnieken nodig. Het gaat daarbij om selectieve technieken, die leiden tot minder bodemberoering, discards verminderen en leiden tot brandstofbesparing. Ook moet in het komend jaar de discussie gevoerd worden over een nieuw Europees visserijbeleid.

De visserij in de Waddenzee staat voor grote veranderingen. Voor de schelpdiervisserij blijft het kabinet inzetten op opschaling van de alternatieve invang van mosselzaad met mosselzaadinvanginstallaties (MZI’s). De garnalenvisserij werkt in het kader van certificering van hun activiteiten eveneens aan methoden met minder impact op het ecosysteem. Met de garnalensector en de betrokken natuurorganisaties zijn afspraken gemaakt om te komen tot een gezamenlijke Agenda naar een Duurzame Garnalenvisserij. Het doel is een ecologische duurzame garnalenvisserij met economisch perspectief in 2020.

De binnenvisserij gaat een onzekere tijd tegemoet. De toestand van de aalstand vraagt om ingrijpende maatregelen, die een forse impact op de bedrijven zullen hebben. Dat geldt in het bijzonder voor het visverbod dat in de herfst zal gelden. Zelfs met deze maatregelen – die niet alleen op de visserij betrekking hebben – zal herstel van de aalpopulatie nog vele jaren vergen.

Een wereldwijd groeiende vraag naar vis en bestanden die veelal onder druk staan betekent dat alternatieven voor de klassieke visserij nodig zijn. Aquacultuur is hierop een antwoord, maar loopt in Europa achter bij de rest van de wereld. Via een gerichte strategie vanuit de Europese Unie moet die trend gekeerd worden. Meer nadruk op onderzoek, benutten van kennis en innovatie is daarvoor nodig. In Nederland worden met innovaties gericht op zowel geheel nieuwe systemen als verbetering binnen de huidige technologie, ingezet op nieuw elan in deze sector.

1,2 Het voorzorgsniveau betreft de omvang van een visbestand nodig om de soort duurzaam in stand te houden.

* Aangezien de omvang van een visbestand mede afhankelijk is van natuurlijke fluctuaties, is in Europees verband geen einddatum vastgelegd ACOM: Advisory Committee (ICES)

3 Deze indicator geeft de resultaten en het succes weer van het beleid om de alternatieve winning van mosselzaad te stimuleren.

Bewustwording consumenten

Op 29 juni 2009 heeft de minister van LNV de nota Duurzaam voedsel aan de Tweede Kamer gestuurd. De nota heeft de ambitie dat Nederland in 2015 koploper is op het gebied van duurzaam voedsel en voorbeeld is voor de internationale gemeenschap.

Bij de verduurzaming van de voedselketen is een belangrijke rol weggelegd voor de voedselproducerende en -verwerkende sector en de supermarkten. Het kabinet is bezig een platform verduurzaming voedsel op te richten om het aanbod van marktgerichte duurzamere producten te vergroten. Dit platform maakt afspraken met de keten over hoe onder meer duurzame groenten, fruit, vlees en vis hun weg naar de consument vinden.

Daarnaast wil de minister de consument helpen bewuste keuzes te maken door samen met het ministerie van Economische Zaken de Consuwijzer uit te breiden met meer duurzaamheidkeurmerken. Ook worden nieuwe vormen van informatievoorziening op de winkelvloer onderzocht.

De minister bindt ook de strijd aan tegen voedselverspilling; consumenten gooien naar schatting voor zo’n € 1,6 miljard per jaar voedsel weg. En naar schatting zo’n € 2 miljard per jaar wordt in de totale voedselketen verspild bij de productie, de verwerking, het vervoer of bij verkoop. In 2015 moet de voedselverspilling met 20% zijn verminderd.

LNV wil tevens innovaties van het aanbod van duurzame plantaardige alternatieven voor dierlijke producten stimuleren. Het gaat dan om verbetering van het aanbod van gangbare vleesvervangers en om producten op basis van bijvoorbeeld algen, insecten en wellicht kunstvlees. Daarvoor is in het Programma Innovaties Eiwitketens (PIEK) vooralsnog 6 miljoen euro beschikbaar gesteld. PIEK is een financieel instrument voor innovaties in de eiwitketen. Daarmee geeft het mede invulling aan de ambities van het interdepartementale programma «duurzame voedselsystemen» (LNV, VROM en OS). Het bedrag van 6 miljoen euro moet dienen als «incentive» voor andere partijen om mee te doen. Verder wil LNV via onderzoek verkennen of er mogelijkheden zijn voor alternatieven van soja als eiwitbron voor veevoer. Het kan dan gaan om het ontwikkelen van alternatieve eiwitrijke gewassen en om meer fundamentele innovaties, zoals het terugwinnen van eiwit uit bijvoorbeeld mest.

In 2010 brengt de minister de eerste «Staat van Voedsel» uit om daarmee jaarlijks inzicht te geven in de ontwikkelingen rond voedsel.

* De VWA meet jaarlijks het vertrouwen van consumenten in de veiligheid van voedsel. Dit wordt uitgedrukt in een waarde op een schaal 1–5.

24. In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

Doelstelling minister LNV

Landschap

– De beleving van landschap is in 2007 met een 7,3 gewaardeerd. Het streven is om in 2020 een waardering van een 8 te hebben.

Platteland

– Een leefbaar en vitaal platteland met een voldoende beschikbaar en bereikbaar voorzieningenniveau, voldoende werkgelegenheid en een prettige woonomgeving.

Multifunctionele landbouw

– Door het wegnemen van onder andere belemmeringen in de markt en in de regelgeving is het streven een verdubbeling van de omzet te realiseren in de periode 2008–2011.

Recreatie

– Recreatieve voorzieningen in de Randstad moeten in maximaal 10 minuten fietsen bereikbaar zijn.

Natuur

– In 2010 zijn alle Natura 2000-gebieden definitief aangewezen.

– In 2010 wil Nederland in internationaal verband afspraken maken over de aanpak van het biodiversiteitsverlies.

Landschap

Het landschap gaat Nederlanders aan het hart. Driekwart van de burgers voelt zich gehecht aan het landschap in en rond de eigen woonplaats en geniet wat er valt te beleven en te ervaren in het landschap. De samenleving maakt zich zorgen over de kwaliteit van de leefomgeving. Daarbij speelt vooral de zorg over het verdwijnen van de landschappelijke kwaliteit. Als reactie hierop heeft het Kabinet de Agenda Landschap opgesteld, met als doel een mooi en gevarieerd landschap te behouden of te realiseren. De daarin opgenomen acties moeten leiden tot meer betrokkenheid van Nederlanders bij hun landschap onder het motto «landschappelijk verantwoord ondernemen». Hiertoe zet het kabinet in op drie thema’s: zorgvuldig omgaan met de schaarse ruimte door onder meer duidelijke spelregels, het vergroten van de betrokkenheid van burgers bij hun landschap (landschapscampagne) en een duurzame financiering van het landschap. Voor dat derde thema volgt het kabinet grotendeels de adviezen en aanbevelingen van de Taske Force Financiering Landschap (Task Force Rinnooy Kan). Samenwerking met andere overheden, met name provincies en maatschappelijke organisaties, verenigd in het Landschapsmanifest, is hierbij essentieel.

In het kader van de Agenda Landschap worden momenteel voorbeeldprojecten uitgevoerd om ervaring met innovatieve financieringsconstructies in de praktijk op te doen. Zo werkt Het Groene Woud aan verdere implementatie van de Streekrekening en de uitbouw daarvan naar de andere gebieden. In Het Groene Woud levert de streekrekening jaarlijks al € 250 000 op voor financiering van het landschap. Het Binnenveld bouwt verder aan het concept «uitzichtgarantie». Amstelland verkent de mogelijkheden van inzet van een grondbank en zoekt naar bredere betrokkenheid van burgers en bedrijven. De Ooijpolder («landschapsveiling») doet onderzoek naar financieringsbronnen via CO₂-compensatie door lokale bedrijven. Op basis van deze resultaten wordt in 2010 het beleid verder vormgegeven.

Beoogde effecten en resultaten

De beoogde effecten en resultaten zijn weergegeven met 42 acties in de Agenda Landschap die in de periode 2009–2011 worden uitgevoerd. Die acties leiden tot:

– duidelijke spelregels voor ruimtelijke ontwikkelingen in de rijksprioritaire gebieden voor landschap (de Nationale Landschappen inclusief snelwegpanorama’s) en Rijksbufferzone’s, en meer aandacht voor landschappelijke kwaliteit/ontwerpkwaliteit in het algemeen.

– grotere bekendheid met en betrokkenheid bij het landschap van burgers en ondernemers en betere naamsbekendheid van de Nationale Landschappen

– meer inzicht in de financieringsbehoefte van het landschap en de mogelijkheden om nieuwe financiële instrumenten in te zetten om extra private middelen te genereren en publieke – en private middelen aan elkaar te koppelen.

De Taskforce Landschap doet voorstellen voor financieringsvormen gericht op de mogelijke financiering van het Landschap. Ook is onlangs een publiekscampagne gestart om het landschap meer op de kaart te zetten.

Kaart Nationale landschappen

Platteland

Voor de leefbaarheid en sociaaleconomische vitaliteit zijn de provincies en gemeenten primair verantwoordelijk. Inzet van LNV is er op gericht:

• Het beleid voor platteland, landbouw, ruimtelijke ordening en planologie op elkaar af te stemmen en te integreren;

• Een kennisnetwerk beschikbaar te stellen aan groepen in de samenleving om te ondersteunen bij de realisatie van bovenstaande doelstelling;

• Het faciliteren van versterking van het voorzieningenniveau en het (kleinschalige) ondernemerschap d.m.v. eenmalige extra inzet van middelen in het ILG.

Daarbij is het streven erop gericht de arbeidsparticipatie, tevredenheid met voorzieningen en woonomgeving op het platteland even hoog te laten scoren als in de stad.

Multifunctionele landbouw

De multifunctionele landbouw vervult een belangrijke rol bij de ontwikkeling van een veelzijdig platteland. Door de combinatie van primaire productie met andere activiteiten die op agrarische bedrijven worden uitgeoefend (zorg, recreatie, educatie, agrarische kinderopvang, agrarisch natuur- en landschapsbeheer en productie en verkoop van streekproducten) biedt de multifunctionele landbouw vele mogelijkheden om in te spelen op de maatschappelijke vraag naar o.a. rust, ruimte, zorg, recreatie en lekker voedsel.

Om de verdere ontwikkeling van de multifunctionele landbouw te stimuleren wordt door de Taskforce Multifunctionele Landbouw ingezet op drie sporen:

– Structuurversterking: door middel van gerichte activiteiten wordt een bijdrage geleverd aan een structurele versterking van de sector en een duurzame verankering in bestaande en zich ontwikkelende netwerken en organisaties.

– Professionalisering: de inzet hierbij is gericht op de ontwikkeling naar volwaardig ondernemerschap voor ondernemers die primaire productie combineren met activiteiten die daarmee onlosmakelijk zijn verbonden zoals zorglandbouw, plattelandsrecreatie en agrotoerisme, boerderijeducatie, agrarische kinderopvang, agrarisch natuur- en landschapsbeheer en productie en verkoop van streekproducten.

– Opschaling van de omzet van producten en diensten en het duurzaam en perspectiefvol bijdragen aan maatschappelijk gewenste doelen.

Uitgaande van deze drie sporen worden door de Taskforce activiteiten ontwikkeld gericht op marktontwikkeling (verbinden van vraag en aanbod), ketenversterking en het wegnemen van knelpunten. Door onder andere in te zetten op zowel sectorale als thematische programma’s, gebaseerd op landelijke en regionale ontwikkelingen, wordt hieraan een gerichte impuls gegeven. Ook wordt binnen de ontwikkelde programmatische aanpak aandacht besteed aan de gebiedsgerichte ontwikkelingen. Daarnaast wordt ingezet op de ontwikkeling en benutting van kennisnetwerken, onder andere in relatie tot de verbetering van ondernemerschap. De doelstelling van de Taskforce is gericht op een verdubbeling van de omzet van de multifunctionele landbouw gedurende de looptijd van de Taskforce.

Recreatie

Op 29 juni 2009 heeft de minister van LNV de recreatiebrief «genieten van buiten» naar de Tweede Kamer gestuurd. De brief bevat de resultaten van de Strategische Dialoog Recreatie die gevoerd is over de vraag of het huidige recreatiebeleid nog voldoet aan de opgaven en wensen van overmorgen en beschrijft hoe deze worden meegenomen door betrokken departementen in hun verdere beleidsontwikkeling. Het rijk wil ruimte voor recreatie en een beleefbaar buitengebied bieden. Dat betekent dat naast realisatie van bestaande doelen, bijvoorbeeld de hectareopgave voor Recreatie om de Stad, meer gestuurd gaat worden op de toegankelijkheid van natuur in de buurt van steden en op ruimte voor ondernemers. Er blijft aandacht voor de versterking van de verbinding tussen platteland en stad. Daarbij wordt gestreefd naar een optimale toegankelijkheid van recreatief groen vanuit de stad. Dit kan zowel groen in de stad betekenen zoals parken, groen in de wijk of kwalitatief hoogwaardige groenstroken, als (grootschalig) groen om de stad betreffen. Deze voorzieningen moeten in maximaal 10 minuten fietsen bereikbaar zijn. Investeren in recreatie, toerisme en landbouw biedt bovendien kansen voor het platteland dat in specifieke gebieden te maken heeft met een krimpende bevolking. Hierbij wordt samengewerkt met de ministeries van WWI en van BZK.

De rol van LNV ten aanzien van recreatie is de volgende:

– Opheffen van tekorten aan dagrecreatiemogelijkheden en voorkomen van nieuwe tekorten. LNV financiert samen met VROM de aanleg en instandhouding van Recreatie om de Stad-gebieden, maar ook gebieden verder weg van de stad zoals EHS, Nationale Landschappen en Rijksbufferzones’s. Staatsbosbeheer zal zich inspannen voor een kwalitatief hoogwaardig aanbod door de opvangcapaciteit en bruikbaarheid van deze gebieden te optimaliseren. Hierbij worden de verschillende motieven van (toekomstige) recreanten benut.

– Het aantrekkelijk en toegankelijk maken van het landelijk gebied voor recreatief gebruik door het zoveel mogelijk beschikbaar maken van al het groen in Nederland voor de recreant: boerenland, oevers, natuurgebieden, water, etc. Daarnaast het ontwikkelen en onderhouden van landelijk aaneengesloten routenetwerken voor varen, fietsen en wandelen.

– Ruimte bieden voor recreatief ondernemerschap. Het ontwikkelen van één Kennis- en Innovatiefaciliteit voor recreatieondernemers. LNV stelt in 2009 en 2010 € 1,5 miljoen beschikbaar om de sector te ondersteunen bij het ontwikkelen van innovatieve en duurzame combinaties van recreatiesector, regio en ruimtegebruik. De brancheorganisaties vervullen hierbij een belangrijke rol en ook EZ en de provincies dragen hieraan bij.

– Terugdringen van regeldruk. Ondernemers ervaren immers de wijze waarop door overheden met wetten en regels wordt omgegaan als een belangrijk knelpunt. LNV zal daarom samen met een aantal wethouders een bijeenkomst organiseren om de aanpak van de 10 meest knellende regels te bespreken. Daarnaast is een interdepartementaal project Vermindering Regeldruk en Toezicht Recreatie en Toerisme in samenwerking met het IPO en VNG gestart, waarin de stand van zaken wordt geïnventariseerd en wordt bezien of extra inspanningen nodig zijn.

– Eén samenhangend ruimtelijk kader bieden voor groene recreatieve gebieden. In de Agenda Landschap is één duidelijk kader voor gebieden met een groene recreatieve functie aangekondigd. Door de verschillende gebiedscategorieën in termen van inrichting en ruimtelijke bescherming beter op elkaar af te stemmen en in samenhang met elkaar te ontwikkelen zullen recreatie en ruimtelijk beleid elkaar gaan versterken.

Beoogde effecten en resultaten

• Met Staatsbosbeheer en andere terreinbeherende organisaties zal worden geïnventariseerd hoe de 95 000 hectare natuurgebied in de buurt van de stad ruimere recreatieve gebruiksmogelijkheden kunnen krijgen.

• Recreatieve voorzieningen in de Randstad moeten in maximaal 10 minuten fietsen bereikbaar zijn.

Natuur

In het najaar van 2009 worden de resultaten van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Natuur gepresenteerd. Centrale vraag in het onderzoek is hoe het behalen van de doelen voor biodiversiteit op efficiënte en doelmatige wijze kan worden zekergesteld. In de kabinetsreactie op het IBO zal worden aangegeven welke consequenties de aanbevelingen hebben voor het bestaande instrumentarium. Die moeten in 2010 en volgende jaren hun beslag krijgen.

Biodiversiteit internationaal

In internationale context is 2010 een belangrijk jaar voor biodiversiteit. Alle bij de Conventie voor Biologische Diversiteit aangesloten landen, waaronder Nederland, streven ernaar om per 2010 de achteruitgang van biodiversiteit aanzienlijk te hebben verminderd. De EU-lidstaten hebben deze doelstelling aangescherpt tot het stopzetten van het verlies aan biodiversiteit in hetzelfde jaar. Inmiddels is duidelijk dat die EU-doelstelling niet wordt gehaald, maar ook dat er een flinke impuls is gegeven aan bescherming van biodiversiteit op mondiaal niveau. In 2010 wordt de stand van zaken opgemaakt. Het uitvoeringsprogramma behorende bij het Beleidsprogramma Biodiversiteit 2008–2011 geeft richting aan de concrete activiteiten die Nederland oppakt. Waar de inzet tot voor kort primair gericht was op soortenbescherming verschuift de aandacht steeds meer naar (bijvoorbeeld leef-)gebieden. Door te zoeken naar synergie in het maatregelenpakket, kunnen soorten als het ware met elkaar «meeliften» en wordt de effectiviteit van activiteiten verhoogd.

Investeringsbudget Landelijk Gebied

Op 1 januari 2007 is met de inwerkingtreding van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) een groot deel van het beleid voor natuur, landschap en reconstructie overgedragen aan de provincies. De provincies zijn verantwoordelijk voor het realiseren van de prestaties die zijn afgesproken en rapporteren jaarlijks de voortgang aan het Rijk. De provincies leggen in 2014, na afloop van de ILG-periode, verantwoording af aan het Rijk over de geleverde prestaties over de periode 2007–2013 en over de besteding van de Rijksmiddelen en POP-middelen. In 2010 vindt er een tussenevaluatie, de zogenaamde midterm review, plaats. Daarbij wordt een oordeel gegeven of de realisatie van de genoemde doelen op schema ligt. Ook wordt beoordeeld of via het ILG voldoende synergie tussen instrumenten en middelen kan worden gegenereerd. De totale provincie-inzet wordt bezien zodat kan worden beoordeeld of de provincies «op koers liggen» om de gestelde doelen ook daadwerkelijk in 2013 te hebben bereikt. Als daar aanleiding toe is, zullen de in de bestuursovereenkomsten gemaakte afspraken worden bijgesteld.

Natura 2000

Met Natura 2000 legt Nederland een netwerk aan van gebieden voor de bescherming van op Europees niveau waardevolle soorten en habitats. Dit gebeurt in het kader van de uitvoering van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. In december 2010 moeten alle 162 gebieden definitief zijn aangewezen. Voor ruim 140 van die gebieden is al een ontwerpaanwijzingsbesluit genomen en voor 10 gebieden is een definitief aanwijzingsbesluit gepubliceerd. In een groot deel van die gebieden zal in 2010 ook een (concept)beheerplan beschikbaar zijn. Daarin wordt vastgelegd hoe de gestelde natuurdoelen worden bereikt. Er wordt gezocht naar een balans tussen ecologische doelen en ruimte voor economische ontwikkeling en andere gebruiksvormen. Het opstellen van de beheerplannen gebeurt in nauwe samenwerking met alle betrokkenen.

Ecologische Hoofdstructuur

In 2018 moet de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een samenhangend netwerk van natuurgebieden met een oppervlakte van 728 500 hectare, zijn gerealiseerd. Omdat de EHS is ondergebracht in het ILG zijn de provincies verantwoordelijk voor de uitvoering, die gestoeld is op drie pijlers: verwerving, inrichting en beheer van natuur. 2010 is een belangrijk jaar omdat bij de midterm review van het ILG zal blijken of de realisatie van de EHS op schema ligt. In het najaar van 2009 worden de resultaten van het project «nulmeting op kaart» bekend, die inzicht moeten geven in de exacte omvang van de restanttaakstellingen. De consequenties daarvan zullen worden meegenomen in de afspraken die Rijk en provincies in het kader van de midterm review maken.

De Kamer heeft de EHS aangewezen als Groot Project, wat betekent dat de minister van LNV elk jaar in september, volgens een met de Kamer overeengekomen format, op basis van informatie van de provincies rapporteert over de voortgang van de uitvoering.

Leefgebieden

De leefgebiedenbenadering is een aanpak gericht op de actieve bescherming van groepen van soorten. Wanneer verschillende soorten hun leefgebieden delen, hebben ze allemaal profijt bij de bescherming van dat leefgebied. Kern van de benadering is dat door duidelijk leefgebieden te benoemen en beschermen, op andere plekken meer ruimte komt voor economische ontwikkeling. Op leefgebieden is geen verzwaard beschermingsregime van toepassing.

De uitvoering van de leefgebiedenbenadering loopt via het ILG. In 2009 hebben alle provincies een uitwerkingsplan voor de uitvoering van de leefgebiedenbenadering opgesteld. Daarin is ook opgenomen dat de leefgebiedenbenadering niet zal worden meegenomen in de midterm review voor het ILG, maar dat de provincies in de eerste helft van 2013 over de uitwerking van hun plannen zullen rapporteren.

Tabel EHS

25. In 2011 worden productiedieren en gezelschapsdieren beter behandeld en moet 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk zijn, waarbij voldaan wordt aan dierenwelzijneisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen.

Doelstelling minister LNV

– In 2010 moet gemiddeld 75% van de regelgeving op het terrein van dierenwelzijn worden nageleefd en in 2011 80%.

– In 2010 moet minimaal 2,8% van de stallen integraal duurzaam zijn en in 2011 minimaal 5%.

De overheid bepaalt de randvoorwaarden waarbinnen maatschappelijke partners, zoals ondernemers en maatschappelijke organisaties, als integraal onderdeel van verdere verduurzaming kunnen werken aan verdere verbetering van het dierenwelzijn. De nota dierenwelzijn (2007) geeft de richting voor de inzet in de periode 2007–2011. De Kamer wordt jaarlijks over de voortgang geïnformeerd via een voortgangsbrief. Begin 2009 is de eerste voortgangsrapportage aan de Kamer verzonden. Begin 2010 zal de tweede voortgangsrapportage verschijnen die inzicht geeft in de voortgang van het beleid. Om de resultaten van het beleid in beeld te brengen zal er met ingang van 2010 jaarlijks een monitoringsrapport worden uitgebracht met de titel «De Staat van het dier».

De inzet van LNV is dat de samenleving de komende jaren meer inzicht krijgt ín, en respect ontwikkelt vóór het natuurlijke gedrag en de daaraan gerelateerde behoeften van dieren in hun omgeving. Nederland zal qua dierenwelzijn in de Europese voorhoede opereren. Dit is een weerbarstig traject dat tijd vraagt. Daarom wordt hiervoor een tijdshorizon van 15 jaar gehanteerd, gerekend vanaf 2007. LNV hecht groot belang aan een gezamenlijke aanpak van sector, ketenpartijen, retail, maatschappelijke organisaties en de overheid. Met vereende krachten is een verandering van productiewijze en consumptiegedrag te realiseren.

Deze ambitie wil LNV realiseren via de volgende langetermijndoelstellingen:

– Het perspectief van het dier is leidend bij de inrichting van stallen en de bedrijfsvoering, zonder dat andere aspecten als economie, milieu, diergezondheid, voedselveiligheid en arbeidsomstandigheden uit het oog worden verloren.

– Gehouden dieren kunnen behoeften voortvloeiend uit hun natuurlijk gedrag uiten, krijgen daglicht, hebben voldoende ruimte en ondergaan geen fysieke ingrepen als gevolg van de wijze van het houden. Transport van slachtvee over lange afstand vindt niet meer plaats.

– Gehouden dieren zijn in principe zichtbaar voor burgers, ofwel in het landschap, ofwel op het bedrijf.

– Houders van hobby- en gezelschapsdieren beschikken over voldoende kennis, informatie en ondersteuning om hun verantwoordelijkheid te nemen bij de aankoop, huisvesting en verzorging van de dieren en handelen hiernaar.

– Consumenten beschikken over voldoende kennis, informatie en ondersteuning om in redelijkheid een afweging te kunnen maken bij hun aankoop van dierlijke producten wat dierenwelzijn betreft.

LNV wil de langetermijnambitie met de volgende instrumenten bereiken:

• Wettelijk kader

Het welzijn van dieren wordt gewaarborgd middels de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) en de op deze wet gebaseerde regelgeving. Het voorstel voor de opvolger van de GWWD, het Wetsvoorstel Dieren, ligt ter behandeling bij de Tweede Kamer. In 2010 zal naar verwachting de ontwikkeling van de uitvoeringsregelgeving van de Wet Dieren worden afgerond. In 2009 is de mogelijkheid om bestuurlijke boetes te kunnen opleggen voor onderdelen van de GWWD wettelijk geregeld. In 2010 zal nieuwe regelgeving worden afgerond ten behoeve van gezelschapsdieren, ter vervanging van het honden- en kattenbesluit. Voorts wordt in de Europese Unie in 2010 de herziening van de Transportverordening verwacht, waar LNV conform de nota Dierenwelzijn actieve inbreng op zal leveren.

• Handhaving

De wettelijke voorschriften hebben tot doel een basisniveau van welzijn te garanderen. In het coalitieakkoord is de ambitie geformuleerd om de handhaving van welzijnsregelgeving verder te intensiveren. Hiervoor zijn extra middelen ter beschikking gesteld. Aan deze ambitie wordt invulling gegeven middels een verdere capaciteitsuitbreiding bij de AID en de VWA in 2010 ter grootte van € 1 miljoen en de ontwikkeling van programmatisch handhaven voor dierenwelzijn. Hiermee is in 2010 het uitbreidingsprogramma van in totaal € 5 miljoen gerealiseerd.

• Financiën/innovatie

Oplossingen voor knelpunten in het welzijn van dieren moeten onder andere gevonden worden door innovatie van productie- en huisvestingssystemen. De uitdaging ligt erin systemen te ontwikkelen, die economisch perspectief bieden en de doelen ten aanzien van milieu, klimaat, diergezondheid, voedselveiligheid en arbeidsomstandigheden dichterbij brengen (integraal ontwerpen). In 2010 worden ontwerpschetsen opgeleverd voor de varkenshouderij en de pluimveehouderij (vlees, industrie-eieren). Daarnaast wordt in het kader van het Small Business Innovation Researchprogramma een tender uitgeschreven, waarmee een nieuwe impuls wordt gegeven aan de ontwikkeling van nieuwe en betere integraal duurzame stallen. Met dit instrument kunnen de resultaten van ontwerptrajecten en eigen ideeën van partijen uit het bedrijfsleven, de keten en primaire ondernemers worden doorontwikkeld, uitgetest in de praktijk en vervolgens worden vermarkt.

Met innovatie- en investeringssubsidies, garantstellingsregelingen (voorheen Borgstellingsfonds) en fiscale instrumenten wordt het toepassen van nieuwe integraal duurzame en diervriendelijke stallen ondersteund. Doelstelling is dat in 2011 5% van de stallen integraal duurzaam moet zijn uitgevoerd met een perspectief op grootschalige toepassing in de jaren erna. Uit de «Monitor duurzame stallen» blijkt dat de tussendoelstelling voor 2009 (1,2%) is gerealiseerd (januari 2009 is 2,2% van de stallen duurzaam) en dat de tussendoelstelling voor 2010 (2,8%) naar verwachting kan worden gerealiseerd. De mogelijkheden om te investeren in nieuwe duurzame stallen staan onder druk mede vanwege de huidige economische situatie. In het Aanvullend beleidsakkoord heeft het kabinet aanvullend € 20 miljoen beschikbaar gesteld om de ontwikkeling en investeringen in duurzame en diervriendelijke stallen extra te ondersteunen. In 2010 zal de investeringsregeling duurzame stallen voor ongeveer 25 mln euro worden opengesteld. Naast de middelen uit het aanvullend beleidsakkoord zijn er ook middelen beschikbaar van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (artikel 68). Met de uitvoering van het Convenant Marktontwikkeling verduurzaming dierlijke producten wordt de ontwikkeling en marktintroductie van tussensegmenten gestimuleerd. Een nauwe samenwerking tussen veehouders, ketenpartijen, supermarkten en maatschappelijke organisaties is hierbij nodig.

• Kennisontwikkeling, benutting en verspreiding

Gedurende de hele uitvoeringsperiode 2007–2011 van de nota Dierenwelzijn zal de aandacht vooral uitgaan naar kennis waar op dit moment in de praktijk behoefte aan is om de noodzakelijke verbeteringsslagen en ambitie te realiseren. De Kennisagenda Dierenwelzijn zal ook in 2010 sturend zijn voor de inzet van deze kennisinstrumenten. Nieuwe inzichten en ontwikkelde kennis moeten worden toegepast om tot vooruitgang te leiden. Daarom is veel aandacht nodig voor de doorwerking van kennisontwikkeling.

1. Naleving bestaande welzijnsnormen

Het genoemde percentage van 75% bij de streefwaarde 2010 betreft een gemiddelde van alle regelgeving op het gebied van dierenwelzijn. Jaarlijks wordt bekeken of een andere interventiestrategie nodig is. De uitkomst van het project programmatisch handhaven heeft vanaf 2009 invloed op de wijze van handhaven en mogelijk op de streefwaarde in de toekomst.

2. Integraal duurzame stallen

Integraal duurzame stallen zijn stal- en houderijsystemen waarin verschillende duurzaamheidaspecten in onderlinge samenhang zijn verbeterd ten opzichte van de reguliere systemen. Naast een extra verbetering van dierenwelzijn ten opzichte van de huidige wettelijke normen, gaat het om stallen en houderijsystemen die tenminste voldoen aan andere belangrijke maatschappelijke randvoorwaarden zoals milieu, diergezondheid, arbeidsomstandigheden én economische haalbaarheid. Investeringen in integraal duurzame stallen worden financieel ondersteund door de Investeringsregeling integraal duurzame stallen en fiscale regelingen op basis van de Maatlat duurzame veehouderij.

29. Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

Doelstelling minister LNV

– In het LNV-domein worden de komende jaren zes Nota Ruimte-projecten en vier projecten Randstad Urgent uitgewerkt en uitgevoerd. De aanpak gaat uit van integrale gebiedsopgaven.

In heel Nederland, maar met name in de Randstad, wordt de druk op de ruimte steeds groter omdat in een betrekkelijk klein gebied veel gebruiksfuncties, zoals wonen, werken, recreëren, natuur en infrastructuur, met elkaar moeten worden gecombineerd zonder dat de leefbaarheid van het gebied wordt aangetast. De ruimtelijke opgaven zijn complex en vragen een gebiedsgerichte benadering, waarin de samenhang tussen verschillende maatschappelijke doelen gewaarborgd is. Het kabinet zet met het Programma Randstad Urgent (RU) in op snellere besluitvorming voor een duurzame en concurrerende economische topregio waarin sociale, culturele en ecologische behoeften van de huidige en toekomstige bewoners van de Randstad zijn meegewogen.

De Nota Ruimte onderschrijft het belang van de integrale gebiedsgerichte aanpak en heeft 23 integrale gebiedsopgaven geselecteerd, die in aanmerking komen voor een additionele bijdrage uit het Nota Ruimte-budget. LNV trekt hiervan zes projecten, te weten de projecten Greenports, Klavertje 4/Venlo, Nieuwe Hollandse Waterlinie, Mooi en Vitaal Delfland, Herstructurering Westelijke Veenweiden en de Haarlemmermeer. De inzet van LNV is om meer groen te realiseren en ruimte te bieden voor een toekomstgerichte landbouw, in combinatie met andere gebiedsspecifieke doelen. De uitwerking van en besluitvorming over de Nota Ruimte-middelen verlopen volgens plan en leiden in 2010 tot concrete uitvoering van in ieder geval de projecten Greenports, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Klavertje 4; bij Klavertje 4 worden tevens voorbereidingen getroffen voor de komende Floriade van 2012.

Het kabinet zet € 113 mln. uit het Nota Ruimtebudget in voor het LNV-project Westelijke Veenweiden. Met deze investering worden in een groot aantal gebieden in de Westelijke Veenweiden maatregelen getroffen om de bodemdaling te remmen en het watersysteem robuuster te maken. Dankzij de investeringen kan de landbouw zijn rol als belangrijke drager van het waardevolle cultuurlandschap blijven vervullen. Daarnaast wordt natuur ontwikkeld en wordt er geïnvesteerd in de recreatieve ontsluiting van het gebied.

In de Randstad is sprake van stapeling van de ruimtelijke problematiek. Het kabinet zet met het RU in op snellere besluitvorming voor een duurzame en concurrerende economische topregio waarin sociale, culturele en ecologische behoeften van de huidige en toekomstige bewoners van de Randstad zijn meegewogen. De minister van LNV is coördinerend bewindspersoon voor vier projecten binnen het RU, te weten Transitie Greenports, Groene Ruggengraat, Mooi en Vitaal Delfland en de Haarlemmermeer. Bij de keuze voor en de uitvoering van de projecten wordt zoveel mogelijk gezocht naar synergie met de projecten en budgetten in het kader van Nota Ruimte. De voortgang van de RU-projecten ligt op schema en wordt bewaakt door mijlpalen; naast bestuurlijke producten zal in 2010 ook concrete uitvoering tot stand komen zoals ontsnipperingsmaatregelen in de Groene Ruggengraat en investeringen in infrastructuur, water, energie en milieu in het project Transitie Greenports.

Als vervolg op het advies «Samen werken met water» van de Deltacommissie (Commissie Veerman) wordt uitwerking gegeven aan het Deltaprogramma met concretisering naar integrale gebiedsopgaven; in dat verband zal de minister LNV trekker zijn voor de Zuidwestelijke Delta en de Wadden. Er wordt nagegaan of de gebiedsontwikkelingsprocessen zodanig zijn vorm te geven dat de veiligheidsopgave hand in hand kan gaan met de rode, groene en grijze ontwikkelingsopgaven.

41. Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs.

Doelstelling minister LNV

– In 2010 zijn er 5 000 stageplaatsen in het groen en in 2011 zijn er 10 000 stageplaatsen.

– Vanaf schooljaar 2011–2012 volgen alle leerlingen vmbo-groen een maatschappelijke stage in hun schoolloopbaan.

Het kabinet wil dat alle leerlingen tijdens hun schooltijd in het voortgezet onderwijs een maatschappelijke stage volgen, zodat ze kunnen kennismaken met en bijdragen aan de samenleving. De stage is een manier om waarden over te dragen met meer dan woorden. Het is de intentie om de maatschappelijke betrokkenheid, sociale integratie en het besef van waarden en normen te vergroten. Het gaat om actief burgerschap, het nemen van verantwoordelijkheid voor de samenleving en het verbreden van de horizon. De versterkte betrokkenheid van jongeren bij de maatschappij leidt tot meer begrip en respect. De sociale cohesie wordt versterkt.

Maatschappelijke stages rond voedsel en groen vergroten de bekendheid van deze domeinen onder jongeren. Ze maken de jeugd bewuster van de waarde van voedsel en groen, de noodzaak hiervoor te zorgen en het belang van duurzaamheid. Aandacht voor voedsel en groen betekent investeren in gezonde mensen en een gezonde samenleving. De jongeren dragen deze ervaringen uit in de maatschappij als ambassadeurs voor de natuur, duurzaamheid en gezond voedsel.

Deze maatschappelijke stages dragen ook bij aan de versterking van sociale samenhang. Door maatschappelijke stages kunnen jongeren zelf ervaren dat een wederzijdse afhankelijkheid bestaat tussen stad en platteland en kunnen de twee in figuurlijke zin dichter bij elkaar worden gebracht.

LNV richt zich op de stagevervulling in het groene onderwijs zelf, met een voorbeeldfunctie voor het overig onderwijs, en op het (laten) creëren van stageplaatsen in het groene domein voor leerlingen van groene en niet-groene scholen. LNV en het groene onderwijsveld spelen verder een rol bij de bemiddeling van groene maatschappelijke stageplaatsen voor niet-groene scholen. In 2012 moeten 10 000 groene plaatsen gerealiseerd zijn voor het gehele voortgezet onderwijs. In 2010 zijn er al 5000 stageplaatsen.

Overzichtstabel 1: Status kabinetsdoelstellingen

Overzichtstabel 2: Geraamde uitgaven per kabinetsdoel voor 2009, 2010 en 2011 (€ x 1 000)

Onderstaande tabel geeft inzicht in de relatie tussen de kabinetsdoelen uit het Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» en de geraamde uitgaven die op bepaalde operationele doelstellingen van de beleidsartikelen beschikbaar zijn voor het desbetreffende kabinetsdoel. Binnen het operationele doel van een beleidsartikel worden daartoe alle instrumenten bij elkaar opgeteld die bijdragen aan de realisering van het betreffende kabinetsdoel. Het instrument is het laagste niveau van budgettering. Voor de goede orde wordt opgemerkt dat een aantal van de operationele doelen van de beleidsartikelen bij verschillende kabinetsdoelen voorkomen. Doordat de instrumenten van een operationeel doel slechts aan 1 kabinetsdoel worden toegerekend vindt er geen «dubbeling» van uitgavenramingen plaats.

Er is dus niet voor gekozen om het beschikbare bedrag van een operationele doelstelling volledig aan een bepaalde kabinetsdoelstelling toe te rekenen. Een uitzondering betreft kabinetsdoelstelling 24. De onder deze kabinetsdoelstelling genoemde bedragen betreffen het totaal van de operationele doelen van de beleidsartikelen 23 en 24. Tenslotte wordt opgemerkt dat de uitgaven voor baten-lasten diensten en de apparaatsuitgaven niet zijn toegerekend aan de kabinetsdoelen.

De belangrijkste onderdelen van programma-uitgaven die niet aan een kabinetsdoel worden toegerekend betreffen:

• Artikel 21 Duurzaam ondernemen: de interne begrotingsreserves, uitgaven voor bedrijfsadviesdiensten, schadevergoedingen voor vorst- en oogstschade, uitgaven voor fytosanitair beleid, kosten van beroepsopleidingen, saneringsregelingen, uitgaven voor bilateraal-economische samenwerking en uitgaven voor het project Client.

• Artikel 22 Agrarische ruimte: uitgaven voor ruilverkaveling

• Artikel 25 Voedselkwaliteit en Diergezondheid:uitgaven voor risicomanagement voedselveiligheid, destructie, uitgaven voor BSE-laboratoria, uitgaven voor I en R-systemen en Early-warningsystemen bij dierziekten, uitgaven voor crisisorganisatie, uitgaven voor convenant bestrijding AI in Indonesie

• Artikel 26 Kennis en Innovatie: DLO wettelijke onderzoekstaken

• Artikel 27 Bodem, water en reconstructie zandgebieden: uitgaven Agenda Vitaal Platteland en uitgaven voor reconstructie voorfinanciering 2005/2006.

2.1.2. Financieel kader

Uitgaven

De begroting van de uitgaven voor 2010 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2009 bijgesteld met € 86 mln. Deze bijstelling bestaat uit de mutaties, zoals opgenomen in onderstaande tabel.

1. Subsidietaakstelling en 2. Taakstelling Inhuur externen

Ter financiering van (een deel van de) intensiveringen uit het aanvullend beleidsakkoord is aan alle departementen een subsidietaakstelling en een taakstelling inhuur externen opgelegd. Deze taakstellingen zijn opgenomen in de Nota van Wijziging op de begroting 2009 en vloeien voort uit de door de Minister van Financiën opgestelde Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën (TK 31 700 nr. 31) betreffende de uitwerking van de motie-Van Geel c.s. (Kamerstukken II 2008–09, 31 700, nr. 10), de motie-Hamer c.s. (TK, 2008–2009, 31 700, nr. 15) en de motie-Slob (TK, 2008–2009, 31 700, nr. 17).

3. Greenports(Motie van Geel)

In het stimuleringspakket van het kabinet is besloten om middelen aan de LNV-begroting toe te voegen voor de Greenports. Dit zijn integrale ruimtelijke glastuinbouwprojecten met name in de zuidvleugel van de Randstad, waarmee een impuls wordt gegeven aan een duurzame, vitale en gevarieerde inrichting. Dit betreft de middelen voor de uitvoering van de motie Van Geel c.s. (APB) (TK, 2008–2009, 31 700, nr. 10) voor de versterking van de ruimtelijke economie. Hiermee wordt tevens recht gedaan aan de nadere toedeling zoals verzocht in de motie Koopmans en Koppejan (Begrotingsbehandeling VenW) (TK 2008–2009, 31 700 XII, nr. 22).

4. Duurzame agrarische sector (Aanvullend beleidsakkoord)

In het aanvullend beleidsakkoord zijn ter stimulering van de economie middelen voor verduurzaming van de agrarische sector opgenomen (TK, 2008–2009, 31 700 XIV, nr. 149).

Hiermee wordt de ontwikkeling van en investering in duurzame stallen versneld en de investeringsregeling luchtwassers voor de veehouderij opgehoogd. Daarnaast wordt geïnvesteerd in Biobased economy en Agrologistiek. Tot slot wordt een impuls gegeven aan het opruimen van verspreid liggend glas.

De verdeling is als volgt:

5. ILG-kasschuif

Het Kabinet heeft in het aanvullend beleidsakkoord besloten een kasschuif uit te voeren voor het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) op de onderdelen Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RODS). Het ILG wordt zowel in 2009 als 2010 met € 100 mln. per jaar verlaagd en in 2011 verhoogd met € 200 mln. De kasschuif, die bij Voorjaarsnota 2009 tijdelijk was verwerkt op Inrichting EHS, wordt voor circa 1/3 deel verwerkt op verwerving EHS en voor ca. 2/3 deel op Recreatie om de Stad (RodS).

6. ILG-BTW-compensatiefonds

Bij de voorjaarsnota 2007 is € 113 mln. van de LNV-begroting overgeheveld naar het BTW-compensatiefonds. Dit betrof 3,7% van het totale Investeringsbudget Landelijk Gebied voor de periode 2007 t/m 2013. Hierop vindt thans een meerjarige correctie plaats voor het deel dat door de provincies niet declarabel is bij het BTW-compensatiefonds.

7. ILG-synergiegelden

In 2008 zijn conform de ILG-systematiek en bestuursovereenkomsten verplichtingen aangegaan richting provincies om opdrachten uit de Kaderrichtlijn Water en andere opgaven voor het verbeteren van de waterkwaliteit te realiseren (o.a. inrichting van natuurvriendelijke oevers, aanleg van ecologische verbindingszones en projecten op het gebied van beekherstel). Bij Voorjaarsnota 2009 is de meerjarige doorwerking verwerkt.

8. Loonbijstelling/Prijsbijstelling 2009

De loon- en prijsbijstellingstranche 2009 is toegevoegd aan de LNV-begroting.

9. Vernieuwing rijksdienst

In het kader van de vernieuwing rijksdienst wordt vanuit de zgn. 1e tranche ICT-middelen Bekker voor 2009 € 12,8 mln. en 2010 € 9 mln. beschikbaar gesteld voor het LNV-programma «digitale dienstverlening», waarmee LNV investeert in de infrastructuur en services voor communicatie met bedrijven (agrosector) en burgers via het internet. Dit programma levert een bijdrage aan de krimptaakstelling van LNV en geeft bovendien het terugdringen van de «administratieve lasten» bij bedrijven en burgers een impuls.

10. Sociaal flankerend beleid (Bekkergelden)

In het kader van maatregelen Sociaal Flankerend Beleid sector Rijk 2008–2012 is aan het ministerie van LNV de jaartranche voor 2009 ad € 4 mln. toegekend. Deze middelen worden ingezet om de krimp van de LNV-organisatie verantwoord te laten verlopen.

11. Eindejaarsmarge

De eindejaarsmarge van € 3,3 mln. is bij Voorjaarsnota 2009 toegevoegd aan het budget voor Biobased Economy en Bilaterale Economische Samenwerking op artikel 21 aangezien een deel van deze uitgaven niet in 2008 tot betaling is gekomen maar in 2009 tot betaling komt.

12. Historische Buitenplaatsen

De verlaging van het budget voor de regeling Behoud en Herstel van Historische Buitenplaatsen, zoals in de ontwerp begroting 2009 is opgenomen, wordt voor 2010 gecorrigeerd. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de motie Jacobi c.s. 30 825, nr. 43 om de huidige LNV-subsidieregeling voor historische buitenplaatsen te handhaven tot en met 2010.

13. Extrapolatie kottervisserij

Bij extrapolatie 2013 was de extrapolatie voor de kottervisserij (betreffende afspraken tussen de ministers van LNV en V&W inzake de terugbetaling van de voorfinanciering van de kottersanering) nog niet verwerkt. Hierbij vindt de administratieve verwerking plaats voor de jaren 2013 en 2014.

14. FES-projecten

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking worden middelen toegevoegd aan de LNV-begroting voor de lopende onderzoeksprojecten Aviaire Influenza, Transitie duurzame landbouw, Plantkundig Onderzoek en Investering Luchtkwaliteit en verder voor de programma’s Ketenefficiency, Kas als energiebron en Groene Grondstoffen in het kader van de Innovatieagenda Energie, Westelijke Veenweiden en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het kader van het programma«Luchtkwaliteit» vindt een kasverschuiving plaats.

Ketenefficiency

De middelen voor het programma Ketenefficiency zijn bestemd voor Precisielandbouw. Precisielandbouw richt zich op het realiseren van forse besparingen in de toepassing van meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en het gebruik van brandstoffen op agrarische bedrijven.

Kas als energiebron

Het programma «Kas als energiebron» richt zich op realiseren van de doelstelling dat vanaf 2020 in nieuwe kassen klimaatneutraal en economisch rendabel geteeld kan worden.

Groene grondstoffen

In de bio-based economy is de productie van chemicaliën, voedsel/voer, brandstof en energie voor een substantieel deel gebaseerd op groene grondstoffen, waarbij wordt gestreefd naar coproductie van deze toepassingen door middel van bioraffinage.

Het programma Groene Grondstoffen binnen de Innovatieagenda Energie is een gedeeltelijke vertaling van de overheidsvisie op de biobased economy naar de praktijk. De doelstellingen zijn optimale valorisatie van biomassa: bioraffinage, waarborgen van duurzaamheid van biomassaketens, vergroten van beschikbaarheid van biomassa, beleidsinnovatie en marktontwikkeling.

Westelijke Veenweiden

In een groot aantal gebieden in de Westelijke Veenweiden worden maatregelen getroffen om de bodemdaling te remmen en het watersysteem robuuster te maken. Dankzij de investeringen kan de landbouw zijn rol als belangrijke drager van het waardevolle cultuurlandschap blijven vervullen. Daarnaast wordt natuur ontwikkeld en wordt er geïnvesteerd in de recreatieve ontsluiting van het gebied.

Het Programma Westelijke Veenweiden is ontwikkeld op initiatief van LNV, samen met de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Het beslaat ongeveer een derde deel van het veenweidegebied in de Nationale Landschappen Groene Hart en Laag Holland.

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Dit project beoogt het voormalige verdedigingsstelsel een nieuwe maatschappelijke functie te geven door de forten te verbeteren en te laten aansluiten op nutsvoorzieningen en door infrastructurele barrières weg te nemen. De bijdrage uit het Nota Ruimtebudget is gericht op investeringen aan de deelprojecten Rijnauwen-Vechten, Linieland en Lingekwartier/Dierfdijk (restauratie forten en recreatieve infrastructuur). Met de aanpak voor de drie deelgebieden wordt de basis gelegd voor het herstel van de hele Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Luchtkwaliteit

Vanuit het FES is er in totaal € 15 mln. beschikbaar gesteld voor het programma «Luchtkwaliteit» met name voor investeringen in luchtwassers in stallen, waardoor de uitstoot van fijnstof vermindert en de natuurcondities verbeteren. Hiervoor wordt een nieuwe investeringsregeling gemaakt die aan Brussel moet worden voorgelegd voor de toets op Staatssteun. Het streven is om de investeringsregeling nog in 2009 open te stellen. De uitbetalingen vinden naar verwachting plaats in 2010 en 2011. Het voornemen is om de investeringsregeling ook in 2010 en 2011 open te stellen, zodat het gehele budget benut wordt. Dit leidt tot een kasverschuiving van € 5,5 mln. naar 2010 en 2011.

15. Tranche 2010 CA-intensiveringsmiddelen

De tranche 2010 van de intensiveringsenveloppen uit het Coalitieakkoord wordt aan de LNV-begroting toegevoegd.

Werkprogramma schoon en zuinig

Deze middelen worden ingezet voor de introductie van het stimuleren van semi-gesloten kassen in de glastuinbouw ter reductie van het gebruik van fossiele brandstoffen. De middelen worden toegevoegd aan de MEI-regeling (Marktintroductie Energie Innovaties) en beschikbaar gesteld voor innovatieve energieprojecten.

Ontwikkeling, stimulering en handhaven dierenwelzijn

LNV streeft ernaar dat in 2011 5% van stallen integraal duurzaam en diervriendelijk is en stimuleert innovaties, investeringen in diervriendelijke systemen en consumentenvraag naar diervriendelijke producten. LNV intensiveert de handhaving op dierenwelzijn en streeft naar aanscherping van wettelijke eisen in Europees verband.

EHS zwaarder beheer

De kwaliteit van de terreinen met agrarisch natuurbeheer, in het bijzonder de weidevogelgebieden blijft achter bij de verwachtingen. Het kabinet wil die trend keren en investeert extra in natuur.

Exotenbeleid

De Partijen van het Biodiversiteitsverdrag – waaronder Nederland – hebben vastgesteld dat invasieve exoten, na habitatverlies en overexploitatie, wereldwijd de grootste bedreiging voor biodiversiteit vormen. Ook in Nederland zijn invasieve exoten een reële bedreiging voor de biodiversiteit. Het Biodiversiteitsverdrag spoort partijen aan beleid te ontwikkelen om introductie van soorten, die de inheemse flora en fauna of ecosystemen kunnen bedreigen, te voorkomen.

Leefgebieden

De Ecologische Hoofdstructuur en Natura-2000 gebieden gaan een belangrijke bijdrage leveren aan het behoud en herstel van veel planten en diersoorten. Maar zowel binnen als buiten deze gebieden is een actief soortenbeleid noodzakelijk dat zich richt op de instandhouding van bedreigde soorten die in onvoldoende mate gered kunnen worden door de maatregelen in het gebiedsgerichte natuurbeleid.

Regeling Draagvlak Natuur

Het budget voor de uitvoering van deze regeling is bij begrotingsvoorbereiding 2009 ingezet voor knelpunten elders op de begroting. Bij begrotingsbehandeling 2009 is een motie (Motie Cramer c.s., 31 700 XIV, nr. 118) aangenomen om het budget voor deze regeling in 2010 met € 2,7 mln. te verhogen.

Agenda Landschap

Het kenmerkende Nederlandse Landschap staat onder druk. Het kabinet wil het landschap behouden en versterken en zich hierop inzetten. In 2008 is de Agenda Landschap door de minister van LNV aan de Tweede Kamer aangeboden. Er wordt stevig ingezet op het behoud en het versterken van de kwaliteit van het landschap.

Verwerken subsidietaakstelling ILG

In de begroting 2008 is conform het Coalitieakkoord een subsidietaakstelling verwerkt. Deze is onder meer opgelegd op de ILG-onderdelen. Conform afspraak met de provincies vindt geen korting plaats op de ILG-onderdelen uit hoofde van de bij Coalitieakkoord opgelegde subsidietaakstelling. Bij begrotingsvoorbereiding 2009 is een deel van de subsidietaakstelling op de ILG-onderdelen gesaldeerd met de beschikbare CA-intensiveringsmiddelen. Vanuit de tranche 2010 van de CA-middelen wordt thans het restant van deze taakstelling verwerkt.

Groen Onderwijs

Op basis van afspraken in het Coalitieakkoord komen middelen beschikbaar om te investeren in de kwaliteit van het onderwijs. Voor jongeren worden groene maatschappelijke stages gerealiseerd op het gebied van natuur- en landschapsbeheer, voedselkwaliteit en diergezondheid en zorg- en educatieboerderijen. Daarnaast worden middelen ingezet voor een kwaliteitsimpuls in het Wetenschappelijk Onderwijs, Hoger Onderwijs en Voortgezet Onderwijs en voor competentiegericht onderwijs.

16. VAMIL

Ondernemers die kunnen aantonen dat zij in 2007 of 2008 hebben geïnvesteerd in duurzame kassen of stallen en schade hebben geleden, omdat ze de verruiming in de vervroegde en willekeurige afschrijving milieu-investering (Vamil) niet hebben kunnen toepassen, komen – na een toets op de gegevens en de berekening – in aanmerking voor vergoeding van het geleden (rente)nadeel.

Onderstaand wordt eerst de uitvoeringsproblematiek en het aandeel van LNV in kabinetsproblematiek en -ombuigingen beschreven (posten 17 tot en met 26) en vervolgens de dekking en invulling hiervan (posten 27 tot en met 35). Uitgangspunt – in het licht van de economische crisis – van het kabinet bij voorjaarsnota 2009 en begroting 2010 is dat elk ministerie niet alleen de eigen «uitvoeringsproblematiek» binnen de departementale begroting zelf opvangt maar ook een bijdrage levert aan kabinetsproblematiek en -ombuigingen.

17. LNV-aandeel Voorjaarsnotataakstelling

Ter dekking van rijksbrede uitvoeringsproblematiek is bij Voorjaarsnota 2009 aan departementen een taakstelling opgelegd. Het LNV-aandeel bedraagt € 9 mln. in 2010 en € 14 mln. structureel vanaf 2011. Deze is bij voorjaarsnota 2009 verwerkt op het artikel «Nominaal en onvoorzien» en wordt bij begroting 2010 ingevuld.

18. CAO–problematiek

Vanaf 2010 leidt de doorwerking van de loonkosten van bestaande CAO’s tot structureel hogere uitgaven (naar huidig inzicht circa € 10 mln. structureel) op de LNV-begroting. Deze worden niet geheel gedekt uit de toegekende en toe te kennen loonbijstelling 2009 en 2010. Bij de loonbijstellingssystematiek wordt namelijk de zogenaamde CPB-referentieraming contractloonstijging marktsector gehanteerd. Het kabinet heeft besloten dat alle departementen de hogere uitgaven boven de toegekende en toe te kennen loonbijstelling binnen de eigen begroting opvangen.

19. Nitraatactieprogramma mest

Het actieprogramma Nitraatrichtlijn bevat de hoofdlijnen van het mestbeleid bedoeld om de doelen van de Europese nitraatrichtlijn te realiseren. LNV voert diverse onderzoeks- en monitoringsactiviteiten uit om te voldoen aan de voorwaarden die de Europese Commissie aan de derogatieverlening heeft gesteld. De kosten hebben betrekking op vier urgente onderwerpen, namelijk luchtkwaliteit/fijn stof, toetsdiepte nitraat, mestverwerking en monitoring stroomgebieden.

20. Client

CLIENT export heeft als doel de administratieve en logistieke processen bij export van landbouwgoederen te verbeteren, onder andere door middel van elektronisch certificeren. Thans worden de benodigde middelen voor de verdere uitrol van CLIENT export meerjarig toegekend.

21. Nota Duurzaam Voedsel

Op grond van de Nota Duurzaam Voedsel, die op 29 juni 2009 aan uw Kamer is aangeboden, wil LNV komen tot een blijvend en toenemend hoogwaardig aanbod van eten en zorgen dat consumenten meer van nature kiezen voor goed eten, eten dat geproduceerd is met respect voor mens, milieu en dier. LNV richt zich hierbij op consumptie en productie. LNV doet dit door de burgers dichter bij hun eten te brengen door hen in verbinding te brengen met de wereld van de voedselproductie (smaaklessen bij de jeugd) en door kennisvergroting en bewustwording, zodat consumenten weten wat ze kiezen. Daarnaast werkt LNV samen met producenten en aanbieders van eten om het proces van verduurzaming vorm te geven. Op deze manier wordt bewerkstelligd dat er voldoende herkenbaar aanbod komt dat de keuze voor consumenten kan vergemakkelijken. Met de toevoeging van deze middelen is de Nota Duurzaam Voedsel volledig budgettair gedekt.

22. Plantenziektenkundige Dienst

De aanvullende LNV-bijdrage aan de Plantenziektenkundige Dienst is bestemd om de achterstand in validatie (laboratoria van keuringsdiensten) vanaf begin 2009 weg te werken. Eind 2011 is dit afgerond. Daarnaast is als gevolg van afronding van Plantkeur (officiële overdracht van de fytosanitaire inspecties en de kwaliteitscontrole groenten en fruit naar de keuringsdiensten) sprake van een tijdelijke uitbreiding van de capaciteit van de afdeling uitvoering.

23. Ganzenproblematiek

In verband met de stijgende kosten voor de schade die veroorzaakt wordt door grotere aantallen overwinterende ganzen wordt het uitgavenbudget verhoogd. De middelen worden ingezet voor de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer en voor een hoger beroep op het Faunafonds.

24. Natura 2000

De oplopende kosten houden verband met de verhoogde inzet die Staatsbosbeheer en DLG plegen voor het tot stand brengen van de beheerplannen. Verder zijn er hogere kosten gemoeid met het publiceren van definitieve aanwijzingsbesluiten en het organiseren van de inspraak op beheerplannen.

25. Uitfinanciering amendementen leefgebieden/weidevogels

In de begroting 2008 zijn twee amendementen verwerkt ten behoeve van extra budget voor weidevogelbeheer en leefgebiedenbenadering. De uitgaven lopen echter door naar 2009 zodat extra budget benodigd is.

26. Diverse apparaat

De bijstelling van de apparaatsuitgaven hangt met name samen met het centraliseren van de personele administratie bij P-direkt. Daartoe worden door LNV omstelkosten gemaakt. Deze hangen samen met systeem- en procesaanpassingen en het informeren van de LNV-ambtenaren over deze aanpassingen. Daarnaast worden veranderkosten gemaakt met name bij de VWA en Dictu samenhangend met de veranderopgave en krimp. Tot slot worden kosten gemaakt voor het invoeren van het nieuwe Rijkslogo bij LNV.

27. Taakstelling arbeidsproductiviteit

Het kabinet heeft een arbeidsproductiviteitkorting van 1,25% per jaar opgelegd in de jaren 2012–2015. De taakstelling start in 2012 en sluit aldus aan op de efficiencytaakstelling uit het Coalitieakkoord die in 2011 gerealiseerd moet zijn. Invulling vindt plaats op alle budgetten ambtelijk personeel van directies en Baten-Lastendiensten LNV (incl. ZBO’s en medebewind bij PBO’s).

28. Taakstelling versobering bedrijfsvoering

Het kabinet heeft besloten tot een taakstelling op de bedrijfsvoering van het Rijk oplopend tot 250 mln. structureel vanaf 2014. Deze taakstelling heeft voornamelijk betrekking op een verbetering van de efficiency van de inkoop, huisvestingen en ICT. Het voorziene LNV-aandeel bedraagt € 4 mln. in 2011 oplopend naar € 12 mln. structureel vanaf 2014. In afwachting van invulling (in interdepartementaal verband) van deze taakstelling met concrete maatregelen en definitieve verdeling over de departementale begrotingen wordt het voorziene LNV-aandeel vooralsnog verwerkt op het centrale apparaatsartikel van de LNV-begroting. Van deze taakstelling is reeds jaarlijks € 3 mln. opgelegd aan alle materiële budgetten van directies en baten-lastendiensten (incl. ZBO’s).

29. Generieke blokkade programma-uitgaven

Ter dekking van de uitvoeringsproblematiek LNV en de invulling van het LNV-aandeel in de voorjaarsnotataakstelling wordt een beperkte generieke blokkade opgelegd op alle programma-uitgaven LNV (duurzaam ondernemen landbouw en visserij, natuur, landschap en recreatie, voedselkwaliteit en diergezondheid, en kennis en innovatie). Een generieke blokkade sluit het meest aan bij de context van deze economische crisis dat elk domein moet bijdragen aan het economisch herstel. Uitgezonderd voor deze generieke blokkade zijn het LNV-intensiveringspakket (bij Voorjaarsnota 2009 verwerkt) gericht op herstel van de (agrarische) economie, de uitgaven in het kader van het ILG en de uitgaven normatief onderwijs (naar analogie OCW). De invulling per beleidsdomein wordt cijfermatig en kwalitatief toegelicht per beleidsartikel. Bij de invulling is zoveel mogelijk vastgehouden aan de oorspronkelijke doelen en ambities uit het Coalitieakkoord.

30. Eenmalige onderuitputting onderwijs en onderzoek

In 2009 doet zich een eenmalige onderuitputting voor op een aantal begrotingsposten voor onderwijs en onderzoek: bekostiging VMBO, kennisverspreiding en innovatie groen onderwijs, niet-DLO onderzoeksprogrammering, kennisverspreidings-projecten, praktijkleren, ontvangsten schikking stoas en loon- en prijsbijstelling onderzoek.

31. Interne begrotingsreserves landbouw en visserij

Uit de in 2008 ingestelde interne begrotingsreserves voor landbouw en visserij (overgehevelde middelen vanuit de oude O&S-fondsen) wordt € 8,4 mln. ingezet.

32. Vertraging uitfinanciering glastuinbouwregelingen

Er doet zich een vertraging voor in de uitfinanciering van aangegane en aan te gane verplichtingen op de diverse glastuinbouwregelingen (Martkintroductie Energie Innovatie MEI, Investerings Regelinig Energie IRE en Energienetwerken). Omdat het ambitie- en verplichtingenniveau gelijk blijft, wordt een meerjarige kasschuif doorgevoerd waarmee de benodigde uitgavenruimte in latere jaren beschikbaar blijft.

33. Ramingsbijstelling overig beheer natuur

Rekening houdend met de uitfinanciering van aangegane verplichtingen kan het budget voor overig beheer natuur, met name weidevogelbeheer, meerjarig neerwaarts worden bijgesteld.

34. OCW analogie groen onderwijs

Ombuigingsmaatregelen die OCW heeft genomen en die naar analogie het groene onderwijs op de LNV-begroting raken, zijn dynamisering onderwijsopslag, niet-EER-studenten, beperken duur maatschappelijke stage, vervanging/wachtgeldopslag versoberen GPL en leermiddelen VO. Overige maatregelen van OCW hebben betrekking op cultuur, educatie, primair onderwijs en budgetten waar het groene onderwijs weliswaar op trekt, maar die niet op de LNV-begroting staan. De budgetten voor het groene onderwijs op de LNV-begroting kunnen op grond van deze maatregelen meerjarig neerwaarts worden bijgesteld.

35. Uitvoeringsbesparingen Health Check GLB

Als gevolg van de Health Check GLB-besluiten m.b.t. afbouw gemeenschappelijk markt- en prijsbeleid EU, voornamelijk ontkoppeling steun en minder exportsteun, nemen de uitvoeringskosten medebewind (Produktschappen) op termijn af.

36. ILG Bodemsanering

De middelen van VROM voor bodemsanering maken vanaf 2010 geen deel meer uit van het ILG als gevolg van het in juni 2009 door Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen ondertekende convenant Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties. Onderdeel van dit convenant is dat het bodemsaneringsbudget beschikbaar wordt gesteld via een decentralisatieuitkering bodem in het provincie- en gemeentefonds. Hierdoor worden ook de ontvangsten vanaf 2010 verlaagd.

37. Extrapolatie Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)

De bijdrage van VROM en V&W voor Grondgebonden Landbouw, bufferzones, milieukwaliteit EHS en bodemsanering in het kader van het ILG is t/m 2013 aan de LNV-begroting toegevoegd. Derhalve is het budget in 2014 € 51 mln. lager t.o.v. 2013. Het programma Recreatie om de Stad (RodS) loopt af in 2013. Hierdoor is het meerjarencijfer 2014 € 37 mln. lager.

Bij Voorjaarsnota 2007 zijn middelen toegevoegd van de LNV-begroting aan het BTW-compensatiefonds. Deze overboeking loopt, gegeven de ILG-periode, tot en met 2013. Ten opzichte van 2013 is het budget 2014 derhalve € 15 mln. hoger.

Ontvangsten

De begroting van de ontvangsten voor 2010 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2009 neerwaarts bijgesteld met € 88 mln. Deze bijstelling bestaat uit de mutaties, zoals opgenomen in onderstaande tabel.

1. Landbouwheffingen

Als gevolg van de inzakkende wereldhandel en gegeven de realisatie over 2008 worden de ontvangsten invoerrechten op landbouwproducten meerjarig neerwaarts bijgesteld.

2 t/m 5

Zie toelichting onder de uitgavenmutaties.

2.2 De beleidsartikelen

21 Duurzaam Ondernemen

Algemene beleidsdoelstelling

• Stimuleren van een breed aanbod van voedsel

  LNV wil in 2010 samen met een brede vertegenwoordiging vanuit de agrofoodsector verder werken aan de verduurzaming van voedsel. In 2009 zijn hiervoor de eerste stappen gezet met de ondertekening van de Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij en het Convenant Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten (tussensegmenten). Een belangrijk instrument in het versnellen van verduurzaming is het ontwikkelen en opschalen van tussensegmenten.

  LNV werkt samen met de convenantpartijen aan onder meer de afgesproken doelstelling van een jaarlijks omzetgroei van 15%: de aankoop van duurzame dierlijke producten door de consument in de supermarkt en bedrijfsrestaurants stijgt tussen 2009 en 2011 jaarlijks met 15%.

• Verduurzaming productie en handel in agrarische producten

  LNV streeft naar economisch internationaal concurrerende, sociaal verantwoorde en milieuvriendelijke agroketens in, vanuit en naar Nederland, en daarbij een blijvend toonaangevende internationale positie van Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven in de internationale handel in duurzame agroproducten. Het accent ligt op het waar nodig faciliteren en ondersteunen van initiatieven en ontwikkelingen van met name de verwerkende industrie, transport, handel en afzet. We zijn in open dialoog met vertegenwoordigers en betrokkenen bij agroketens.

• Productie en verwerking van voedsel in balans met wensen van de samenleving, o.a. dierenwelzijn

  De wijze waarop productie en verwerking van landbouwproducten plaats vindt is onderwerp van discussies tussen diverse groeperingen in de samenleving. Hierbij kan gedacht worden aan onderwerpen als voedselkwaliteit, welzijn van dieren, gebruik van mest en gewasbeschermingsmiddelen, emissie van stoffen en effecten op natuur en landschap.

  Op veel punten bestaat spanning tussen de wijze waarop productie, transport en verwerking plaatsvindt en wat de samenleving wenst. Doel van het beleid is om een balans te vinden, zodat zo goed mogelijk voldaan wordt aan de wensen van de samenleving en de concurrentiekracht van de bedrijven zo sterk mogelijk is. Per beleidsveld wordt dit verder uitgewerkt. Het gaat onder meer om het stellen van normen en het handhaven daarvan, het bevorderen van vernieuwing en innovatie en ook om het zichtbaar maken naar de samenleving wat de consequenties van maatschappelijke wensen zijn.

  De mate waarin het beleid er in slaagt een balans te vinden wordt afgelezen aan de indicator maatschappelijke appreciatiescore.

• Ecologisch verantwoord beheer van visbestanden

  LNV werkt mee aan het Europese visserijbeleid, dat is gericht op een duurzaam gebruik van de levende natuurlijke hulpbronnen in het water. Maatregelen en acties in de lange termijnstrategie van het kabinet1 en het operationele programma bij het Europese Visserij Fonds (EVF) voor de visserijsector zijn gericht op de transitie van de visserijsector naar een in alle opzichten duurzame sector. Aan het einde van de looptijd van het EVF in 2013 dienen te zijn gerealiseerd:

– Van de boomkorvloot op de Noordzee heeft 50% geïnvesteerd in maatschappelijk aanvaarde duurzame visserijtechnieken die de selectiviteit vergroten, minder bodemberoering en een lager energiegebruik met zich brengen;

– Zeker 70 proefprojecten zijn gerealiseerd om te experimenteren met nieuwe technieken, samenwerking in de keten en samenwerking tussen vissers. De kennis, die daarbij wordt opgedaan is gemakkelijk toegankelijk voor allen werkzaam in de sector;

– De doelstelling om de capaciteit van de platvisvloot te reduceren met ca. 15% is in 2007 gerealiseerd.

– In de aquacultuur is nieuwe technologie in gebruik, die de sector in staat stelt een verdere duurzame groei door te maken;

– De afhankelijkheid van de visserijsector in visserijgemeenschappen is verminderd, maar de aandacht voor de culturele aspecten van visserij is toegenomen.

  De indicatoren voorzorgsniveau schol- en tongbestand en aantal ton alternatief gewonnen mosselzaad zijn opgenomen in de Beleidsagenda (doelstelling 22).

• Ontwikkelen van Biobased economy

  De bio-based economy kan een bijdrage leveren aan duurzame ontwikkeling. Zo kan door de inzet van duurzaam geproduceerde biomassa de uitstoot van broeikasgassen worden verlaagd. Ook kan op termijn de afhankelijkheid van fossiele grondstoffen worden verkleind. De bio-based economy kan ook leiden tot nieuwe economische kansen. Bioraffinage is een sleuteltechnologie waarbij biomassa wordt gescheiden in verschillende fracties, die ieder afzonderlijk een specifieke toepassing krijgen. Bioraffinage kan zo leiden tot duurzame coproductie van voedsel, veevoer, energie, brandstof en chemicaliën op een economisch gezonde basis met een minimale afvalproductie. Nieuwe technieken op het gebied van bioraffinage zullen leiden tot vervanging en verduurzaming van fossiele ketens.

  LNV heeft, binnen de kaders van de Overheidsvisie op de Bio-based economy in de energietransitie (2007), het programma groene grondstoffen uitgewerkt. Onderdeel hiervan is een tender bioraffinage. Via het SBIR programma is het MKB betrokken, deze bedrijven ontwikkelen biobased producten. Proefprojecten zijn nodig om deze producten te testen en te beginnen aan de opbouw van duurzame productieketens voor biomassa. Hiervoor is de regeling duurzame biomassa importketens opengesteld.

• Stimuleren innovatiekracht van de agrosector

  LNV stimuleert de innovatiekracht van de agrosector. Doelstelling in 2010 is om bij minimaal 13% van de bedrijven in de agrosector innovaties te doen plaatsvinden. Innovatieagenda’s zijn een belangrijk instrument om sturing te geven aan innovatie. Deze agenda’s zijn gericht op het versterken van de sectorale innovatiekracht, maar ook op het stimuleren van innovaties op bepaalde thema’s. Sleutelbegrip bij innovatie is de verdere uitbouw van duurzaamheid en economische concurrentiekracht. In het kader van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid zal innovatie gestimuleerd worden, gericht op de nieuwe uitdagingen klimaatverandering, waterbeheer, biodiversiteit en hernieuwbare energie. LNV faciliteert het agrobedrijfsleven bij haar innovatieve projecten middels subsidieregelingen. Daarnaast wordt innovatie gestimuleerd via de kennisontwikkeling en kennisverspreiding. Indicator is het percentage innoverende agrarische bedrijven (zie Beleidsagenda, doelstelling 14).

• Energie efficiency van agrosectoren versterken.

  In het convenant Schone en Zuinige agrosectoren heeft de Nederlandse agrosector zich gecommitteerd aan het verbeteren van de energie efficiency met gemiddeld 2% per jaar in de periode tot en met 2020. Indicatoren bij deze doelstelling zijn energie-efficientyverbeteringen in de glastuinbouw, bloembollen- en paddesteoelensector en voeding- en genotsmiddelenindustrie (zie beleidsagenda, doelstelling 22).

Verantwoordelijkheid LNV

Een krachtige positie van het agrocomplex is in de eerste plaats de verdienste, maar ook de blijvende opgave van ondernemers. LNV stelt de randvoorwaarden vast en ondersteunt de ontwikkeling van het agrocomplex, waarbij ruimte is voor duurzaam ondernemerschap en een goed klimaat voor innovatie. Daar waar nodig zorgt LNV voor kennisontwikkeling, bevordert innovatie en samenwerking, stelt robuuste regelgeving en toezichtskaders op en geeft gerichte ondersteuning.

Externe factoren

Het behalen van de doelstelling hangt af van:

• het benutten van het initiatief, de slagkracht en het innovatievermogen van de agrosector en visserij;

• ontwikkelingen op de (internationale) markten;

• ontwikkeling van de internationale en binnenlandse markt voor duurzame kwaliteitsproducten;

• internationale handelsafspraken;

• de beleidsontwikkelingen in het Gemeenschappelijk Landbouw- en Visserijbeleid;

• op het terrein van rendementen in de visserij heeft LNV op factoren als olieprijzen of prijsvorming van vis op de markt geen invloed. Dat geldt ook voor de gevolgen, die natuurlijke omstandigheden kunnen hebben op de omvang van visbestanden op zee de kust- en de binnenwateren;

• op het terrein van rendementen in de agro productiesectoren heeft LNV geen invloed op factoren als gasprijs of prijsvorming van de producten.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

De maatschappelijk appreciatiescore geeft in een rapportcijfer uitgedrukt de waardering weer van de Nederlandse burgers voor de agrarische sector huidige wijze van productie en verwerking van agrofood producten) en is gebaseerd op een door TNS/NIPO jaarlijks uitgevoerd onderzoek onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking.

Voor de invulling van deze indicator zijn twee investeringsniveaus opgesteld. Zowel het totale investeringsniveau als het investeringsniveau in duurzame productiemiddelen in de Nederlandse land- en tuinbouw en visserij. Hierdoor wordt inzicht gegeven in de absolute omvang van de investeringen evenals in de verhouding van duurzame investeringen in relatie tot alle investeringen.

Budgettair belang LNV begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2010 over operationele doelstellingen en apparaat

Budgettaire gevolgen van beleid

Generieke blokkade op programma uitgaven

De generieke blokkade op artikel 21 is verdeeld over de verschillende beleidsterreinen. Het grootste deel van de ombuigingen binnen dit artikel vindt plaats binnen het mestbeleid, de glastuinbouw, de intensieve veehouderij en het gewasbeschermingsbeleid. Dit komt tot uiting in ombuigingen voor respectievelijk monitoring derogatie (o.a. mogelijk door bijdrage vanuit de sector), energietransitieprojecten in de glastuinbouw (mogelijk door extra middelen vanuit de innovatie-agenda energie), de Regeling LNV subsidiemodule beroepsopleiding- en voorlichting (met uitzondering van biologisch) en het project «telen met toekomst 2010». Voor wat betreft het onderdeel visserij (artikel 21.14) wordt de generieke blokkade naar rato verdeeld over de beschikbare instrumenten.

Grafiek Budgetflexibiliteit

Handhaving en uitvoering

Toelichting:

Dienst Regelingen

Dienst Regelingen (DR) heeft als ambitie om overheidsregelingen uit te voeren op een service gerichte, transparante en toegankelijke wijze voor zowel opdrachtgevers als voor de doelgroepen. Binnen dit begrotingsartikel voert DR een groot aantal regelingen uit. Het betreft vooral Europese regelingen, zoals de inkomenstoeslagen in land- en tuinbouw, regelingen m.b.t. het plattelandontwikkelingsbeleid, het Europese Visserijfonds en het mestbeleid. Als Europees betaalorgaan is DR verantwoordelijk voor de Europese regelingen op het vlak van markt- en prijsbeleid (interventie, exportrestitutie). DR geeft daarnaast uitvoering aan de Regeling LNV-subsidies (voor een deel Europees, voor een groter deel nationaal gefinancierd), waarmee de ontwikkeling richting duurzame productie wordt gestimuleerd.

Algemene Inspectie Dienst

Voor de Algemene Inspectie Dienst (AID) is het uitgangspunt toezicht te houden op de naleving van wet- en regelgeving m.b.t. tot land- en tuinbouw en visserij. Zij controleert daartoe in het veld, op de bedrijven en op de weg (diertransporten). In nauwe samenwerking met DR controleert de AID op alle bovengenoemde terreinen. Onderdeel daarvan zijn de «cross-compliance-voorwaarden», waaraan land- en tuinbouwbedrijven zich moeten houden om in aanmerking te komen voor Europese subsidies (pijler 1 en 2). Ook controleert de AID of bedrijven zich houden aan de regels op het vlak van dierenwelzijn en gewasbescherming. Daarnaast inspecteert de AID de productieregulerende maatregelen in de visserij.

Plantenziektenkundige Dienst

Voor de Plantenziektenkundige Dienst (PD) is de gezondheid van planten het uitgangspunt. Het werken aan een gezonde groene sector waarborgt de import en export van betrouwbare plantaardige producten, een veilige land- en tuinbouw en het behoud van het landschap en de biodiversiteit. De PD richt zich, als kennis- en toezichtautoriteit, op het vergaren en behouden van kennis op het gebied van plantgezondheid. In Nederland heeft het laboratorium van de PD, als nationaal fytosanitair referentielaboratorium, een spilfunctie in het ontwikkelen en borgen van kennis over de biologie van schadelijke organismen voor de natuur en de groene sector. De PD zet zijn kennis in om beleidsdirecties van het ministerie van LNV te adviseren op het gebied van (inter)nationale beleidsontwikkeling en implementatie van het gewasbeschermingsbeleid. Daarnaast houdt de dienst toezicht op de uitvoering van de import- en exportinspecties van plantaardige producten door de keuringsdiensten.

Dienst Landelijk Gebied

Dienst Landelijk Gebied (DLG) voert, naast een aantal adviestaken en de uitvoering van enkele subsidieregelingen op het brede gebied van plattelandsontwikkeling, als betaalorgaan voor het Plattelands Ontwikkelings Programma (POP) een belangrijke rol bij het rechtmatig besteden van Europese subsidies op dat gebied.

Voedsel en Warenautoriteit

Ook de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) controleert op het vlak van dierenwelzijn. Daarnaast is de VWA betrokken bij het mestbeleid (export en import van dierlijke mest) en bij het gewasbeschermingsbeleid (opleggen van boetes op grond van AID-controles).

Kennis en onderzoek

In deze tabel zijn de kennis- en onderzoeksmiddelen opgenomen, welke op artikel 26 (kennis en innovatie) budgettair zijn verwerkt, maar betrekking hebben op de algemene doelstelling van artikel 21.

* het betreft de clusters:

• economisch perspectiefvolle agroketens;

• mineralen en milieukwaliteit;

• plantgezondheid;

• verduurzaming productie en transitie.

Apparaatsuitgaven

In verband met de Beleidskernvorming, zijn de bestaande ambtelijke budgetten van de directies Landbouw, Visserij en Industrie&Handel overgeheveld naar de nieuwe directie Agroketens en Visserij.

Ontvangsten

Budgettair belang buiten LNV begroting

Fiscale maatregelen

EU-maatregelen

¹ De programma’s voor GLB/Plattelandsbeleid en voor het Europees Visserij Beleid lopen tot 2014.

² Vanaf 2014 zijn de nieuwe Financiële perspectieven van kracht binnen het GLB markt- en prijsbeleid, deze zijn bij begroting 2010 nog niet bekend.

21.11 Verbeteren van ondernemerschap en ondernemersklimaat

Motivering

LNV wil het concurrentievermogen van het agro-complex versterken. Het beleid richt zich op het stimuleren van goed ondernemerschap bij de Nederlandse agrariërs en het creëren van een goed ondernemersklimaat voor de agri-business. Bij het stimuleren van ondernemerschap gaat het om het bieden van ondersteuning bij het maken van keuzes, zoals voorlichting over de randvoorwaarden in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, openstelling van de module beroepsopleiding en voorlichting van de Regeling LNV-subsidies en projectsteun. Bij het creëren van een goed ondernemersklimaat gaat het onder meer om vermindering van de administratieve lastendruk. LNV richt zich verder op het faciliteren van ondernemers bij duurzame investeringen, internationale handel en het bieden van een gunstig perspectief voor jonge agrariërs bij de overname van een bedrijf.

Instrumenten

Jonge agrariërs

De investeringsregeling Jonge Agrariërs biedt financiële ondersteuning voor jonge agrariërs met beperkte solvabiliteit die na de bedrijfsovername willen investeren.

Ondernemerschap

• De Regeling Beroepsopleiding en voorlichting geeft financiële ondersteuning aan agrariërs die advies inroepen ten aanzien van bedrijfsadvies over de randvoorwaarden van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB).

• Via de Regeling Bedrijfsadviesdiensten worden agrariërs geholpen te voldoen aan de «cross compliance» voorwaarden voor inkomenssteun die in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid gesteld worden.

Het Rijk verleent steun aan agrariërs door middel van het verstrekken van een staatsgarantie. Hierdoor wordt financiering van investeringen mogelijk gemaakt die in de markt vanwege een tekort aan zekerheden moeilijk tot stand komt. Met ingang van 2008 is ingezet op verdere versterking van deze borgstellingsfaciliteit (€ 2 mln. per jaar) ten behoeve van de ontwikkeling van een innovatieve en duurzame primaire land- en tuinbouw. In 2010 wordt naar schatting voor € 100 mln. aan garanties verstrekt, waarmee (bij een gemiddeld garantiebedrag van € 650 000) zo’n 150 agrariërs gebruik kunnen maken van de garantstelling.

Bilaterale Economische Samenwerking

Het themagerichte en vraaggeoriënteerde BES-programma dient ter versterking van een duurzame internationale concurrentiepositie van het Nederlandse agro-bedrijfsleven en dan met name de kleine en middelgrote bedrijven (MKB). Speerpunt voor de komende jaren is het internationaal promoten en faciliteren van mogelijkheden van Nederlandse bedrijven om in te spelen op de groeiende vraag naar kwalitatief hoogwaardige en duurzame producten. Het programma richt zich op het bestendigen van de handel en samenwerking met trouwe partners (waaronder Duitsland) en ondersteunt tevens ondernemerschap gericht op het veroveren van nieuwe markten, in het bijzonder in India en (Noord-)Afrika. Dit programma is opgebouwd uit onderstaande activiteiten:

• Vakbeurzen: LNV presenteert Nederland en het Nederlands agrocomplex (MKB) op verschillende (biologische) vakbeurzen w.o. Grüne Woche, Hortifair, Biofach, Organics.

• CPLA: Collectieve Promotie Landbouw Activiteiten. Dit programma legt het primaat voor het opstellen en indienen van activiteiten en het – bij gunning – uitvoeren van activiteiten bij (organisaties van) het bedrijfsleven. De activiteiten hebben tot doel deelnemende Nederlandse bedrijven tijdens een collectieve activiteit in contact te brengen met (nieuwe) zakelijke partners op buitenlandse markten waar het Nederlandse marktaandeel nog is ondervertegenwoordigd.

• Marktanalyses: de exportmogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven op buitenlandse markten wordt onderzocht.

• Terugdringen handelsbelemmeringen: LNV organiseert voor die bedrijven die zelf geen toegang kunnen krijgen tot buitenlandse markten, handelsmissies/seminars/netwerkbijeenkomsten.

• Communicatie met en voorlichting aan het agro-bedrijfsleven: Het verkennen van de omgeving om actuele (inter)nationale politieke en maatschappelijke trends en ontwikkelingen te signaleren die relevant (kunnen) zijn voor alle partijen.

Interne begrotingsreserve

De garantstellingen die voorheen door de Stichting Borgstellingsfonds voor de landbouw werden afgegeven, worden nu door het ministerie van LNV afgegeven met als borg de interne begrotingsreserve. De interne begrotingsreserve is bedoeld om garantstellingen aan banken te kunnen verlenen waarmee innovatieve en duurzame investeringen in de landbouw worden gefaciliteerd.

21.12 Bevorderen van maatschappelijk geaccepteerde productievoorwaarden en dierenwelzijn

Motivering

Impuls dierenwelzijn

Met de Nota dierenwelzijn wordt een impuls gegeven aan het verbeteren van dierenwelzijn. Samen met betrokken sectoren, maatschappelijke organisaties en ketenpartijen wordt tot 2023 invulling gegeven aan diverse acties die er op zijn gericht om onder andere fokkerijproblemen terug te dringen, huisvesting te verbeteren, fysieke ingrepen terug te dringen, transportcondities te verbeteren en de zorgvuldigheid rond het doden van dieren te borgen. De nota heeft betrekking op landbouwhuisdieren, vissen, gezelschapsdieren, paarden, dieren in dierentuinen en circussen, dieren in de natuur en proefdieren, maar gaat ook in op de rol van de burger en consument. De betreffende indicator (% naleving bestaande welzijnsnormen) is opgenomen in de Beleidsagenda, doelstelling 25.

Realiseren van bouw duurzame stallen

Kabinetsdoelstelling is dat eind 2011 5% van de veehouderijstallen integraal duurzaam zijn, met een duidelijk perspectief op grootschalige toepassing in de jaren daarna. Het tussendoel voor 2010 is 2,8%. Het gaat om stallen die naast een sterke verbetering van dierenwelzijn ten opzichte van de wettelijke welzijnsnormen, tenminste voldoen aan andere maatschappelijke randvoorwaarden en wettelijke eisen voor milieu, diergezondheid en arbeidsomstandigheden en economisch haalbaar zijn. De betreffende indicator (% integraal duurzame stallen) is opgenomen in de Beleidsagenda, doelstelling 25.

Verlagen milieulast stikstof en fosfaat

LNV wil de verliezen van stikstof en fosfaat uit de landbouw naar het milieu verder terugdringen om daarmee de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater te verbeteren. Dit moet leiden tot het bereiken van de doelen van de Nitraatrichtlijn. LNV streeft ernaar om de nationale bodemoverschotten op landbouwgrond voor fosfaat en stikstof (zijnde het totaal verlies aan mineralen op landbouwgrond) te verlagen naar het niveau van evenwichtsbemesting voor fosfaat in 2015 en voor stikstof in 2013.

In het vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn (looptijd 2010–2013) streeft LNV naar een verdere afname van, en hogere doelmatigheid bij het gebruik van stikstof en fosfaat op landbouwgronden in Nederland. Dit wordt bereikt door een combinatie van het verlagen van de normen voor het gebruik van stikstof en fosfaat, en het aanpassen van gebruiksvoorschriften voor de aanwending van mest.

In het vierde Actieprogramma is verder aangegeven dat het gedurende de periode 2010–2013 nodig is dat de agrarische sector fors inzet op ontwikkeling en grootschalige verspreiding van innovaties met betrekking tot o.a. mest- en bedrijfsmanagement, mestbe- en verwerking en mestgebruik. Deze innovaties moeten het mogelijk maken dat in 2014 en verder de verlagingen van de gebruiksnormen die dan nodig zijn om de doelen van de Nitraatrichtlijn te halen met zo min mogelijk problemen ook daadwerkelijk door het bedrijfsleven gerealiseerd kunnen worden, zonder dat opbrengsten daar ernstig onder leiden. LNV zal dat proces van innovatie en kennisverspreiding (over mogelijke innovaties) faciliteren. De betreffende indicator is opgenomen in de Beleidsagenda, doelstelling 22.

Reductie milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen

LNV stimuleert de reductie van de milieubelasting van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen samen met andere overheden en het bedrijfsleven in convenantsverband. Met behulp van een afsprakenkader worden maatregelen getroffen om een reductie van de milieubelasting in 2010 van 95% ten opzichte van 1998 te bewerkstelligen. Hiertoe worden maatregelen genomen op het gebied van:

• Het bevorderen van innovatie en het verbeteren van het management op teeltbedrijven door met name kennisontwikkeling en -verspreiding op het gebied van geïntegreerde gewasbescherming.

• Het bevorderen van een effectief en duurzaam middelenpakket.

• Het realiseren van een adequate handhaving met behulp van een 4-jarig interdepartementaal handhavingsprogramma.

De betreffende indicator (afname milieubelastingspunten gewasbescherming) is opgenomen in de Beleidsagenda, doelstelling 22.

Duurzame innoverende en vervoersefficiënte agrologistiek

Via het Platform Agrologistiek stimuleert LNV een duurzame, innoverende en vervoersefficiënte agrologistiek met als doel het verbeteren van de kwaliteit van product en milieu. LNV werkt samen met andere overheden en bedrijfsleven aan de uitvoering van het Actieplan Agrologistiek. Met de ingezette lijn zijn naar schatting 14 miljoen wegkilometers te besparen tot en met 2010. Dit staat gelijk aan een reductie van 12000 ton CO₂-uitstoot.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Met het Actieplan Opschaling Agrologistiek (2008 – 2010) wordt massa gemaakt en een systeemsprong gestimuleerd waardoor in 2011 in potentie 14 miljoen wegkilometers kunnen worden bespaard.

(*) Geen raming 2010. De snelheid van realisatie wordt aan de sector zelf overgelaten. Jaarlijks wordt er een voortgangsrapportage aan de Kamer gestuurd

Instrumenten

Verbetering dierenwelzijn

• Het waarborgen van dierenwelzijn van landbouwhuisdieren vindt onder meer plaats door het ontwikkelen en formuleren van normen in de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) en de daarop gebaseerde regelgeving en het handhaven van deze regelgeving. Via de GWWD worden ook de Europese verordeningen en richtlijnen, waaronder de transportverordening, geïmplementeerd. Uitgangspunt is dat met het wetsvoorstel voor de GWWD en de nadere regelgeving ter uitvoering hiervan niet wordt afgedaan aan het beschermingsniveau dat de huidige regelgeving biedt. Het streven is om in Europees verband de wettelijke eisen voor dierenwelzijn aan te scherpen. Om te komen tot objectieve kennis voor de normering, of het zoeken naar oplossingen in de praktijk, wordt veel onderzoek verricht.

• Communicatie met en voorlichting aan de houders van gezelschapsdieren is voor LNV een speerpunt. Het Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren (LICG) speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van objectieve informatievoorziening over de aankoop en verzorging van gezelschapsdieren. LNV zet er op in dat de sector zelf certificatie toepast om de fokkerij en handel verder te professionaliseren en transparant te maken.

• LNV geeft financiële ondersteuning aan onder andere de Landelijke Inspectiedienst voor Dieren (LID) en de Stichting Zeldzame Huisdierrassen (SZH). Ook wordt de opvang van in beslaggenomen dieren o.a. verwaarloosde landbouwhuisdieren, bekostigd via de regeling In Beslaggenomen Goederen (IBG).

• LNV ondersteunt het onderzoek naar en innovaties in integraal duurzame en diervriendelijke stallen. In 2010 worden nieuwe voorbeeldontwerpen van duurzame stallen gepresenteerd voor de vleeskuiken-, de varkens- en de legpluimveehouderij, die produceert voor de eiproductenindustrie. Prototypen van nieuwe integraal duurzame stallen kunnen via de bestaande innovatieregelingen financieel worden ondersteund. Verder zal via het uitschrijven van een SBIR-tender (Small Business Innovation Research program) een nieuwe impuls worden gegeven aan de ontwikkeling van nieuwe en betere integraal duurzame stallen. LNV ondersteunt door middel van een driejarig meetprogramma naar de milieuemissies uit nieuw ontwikkelde integraal duurzame stallen. Hiermee wordt de vergunningverlening en de toepassing van deze nieuwe stallen gefaciliteerd.

• Via de investeringsregeling integraal duurzame stallen kunnen voorloperbedrijven in de veehouderij subsidie krijgen voor de nieuwbouw van of aanpassing tot integraal duurzame stallen. Voor de uitrol van duurzame stallen die aan bovenwettelijke ammoniak-, dierenwelzijn-, diergezondheiden energie eisen voldoen kan een beroep worden gedaan op fiscale instrumenten (MIA, Vamil) op basis van de Maatlat duurzame veehouderij.

• Voor de implementatie van het markt- en consumentenspoor van de nota Dierenwelzijn en het convenant Marktontwikkeling verduurzaming dierlijke producten ondersteunt LNV haalbaarheidsstudies en onderzoek naar nieuwe vleesproducten met een onderscheidende welzijnsclaim. Het initiatief hiervoor ligt bij ketenpartijen, maatschappelijke organisaties en de veehouderijsectoren.

• Op het gebied van functionele agrobiodiversiteit (FAB) zet LNV in op kennisontwikkeling (beleidsondersteunend onderzoek), kennistoetsing in de praktijk (landelijke pilot in de Hoeksche Waard) en kennisverspreiding (Spade). Hierbij wordt nauw samengewerkt met het ministerie van VROM en LTO. Om FAB in de praktijk uit te rollen wordt onderzocht of de financiering van akkerranden via het vernieuwde GLB mogelijk is.

LNV wil de mogelijkheid benutten om met artikel 68 extra steun te verlenen aan de ontwikkeling van dier- en milieuvriendelijke productiemethoden. Daarbij gaat het om twee onderdelen:

• De totstandkoming van integraal diervriendelijke en duurzame stallen stimuleren. Dit draagt bij aan de kabinetsdoelstelling om in 2011 5% van zulke stallen te hebben gerealiseerd. De vergoeding is bedoeld om bij te dragen aan de investering van de veehouder.

• Uitvoeren van maatregelenpakketten ter verbetering van dierenwelzijn in de bedrijfsvoering. De veehouder wordt gecompenseerd voor kosten/inspanningen voor het nemen van bovenwettelijke maatregelen.

Naar verwachting zal LNV in totaliteit voor deze onderdelen circa € 10 à € 15 mln. per jaar beschikbaar stellen via artikel 68. Verreweg het grootste deel van deze gelden zal worden uitgegeven voor de totstandkoming van integraal diervriendelijke en duurzame stallen.

Mestbeleid

• Ter uitvoering van het vierde actieprogramma Nitraatrichtlijn en ter voorbereiding op en onderbouwing van het mestbeleid na 2013 wordt de doorwerking van het beleid gemonitord en worden verschillende onderzoeken uitgevoerd.

• Door middel van een monitoringsnetwerk worden de resultaten van het mestbeleid die bereikt worden in de agrarische praktijk en in het milieu gemeten. De resultaten van de monitoring zijn in het verleden input geweest voor het Vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn en een nieuwe derogatieaanvraag en zullen in de toekomst gebruikt worden voor de verantwoording over het uitgevoerde mestbeleid en het onderbouwen van toekomstig mestbeleid in het vijfde actieprogramma Nitraatrichtlijn (looptijd vanaf 2014).

• Onderzoeksprojecten richten zich onder andere op mogelijkheden om het mestbeleid (en ook het agrarisch ammoniak en fijn stofbeleid) te optimaliseren en op het ontwikkelen van innovaties (post «onderzoek en monitoring Nitraatrichtlijn»).

Fytosanitair beleid

• LNV ziet toe op naleving van de Plantenziektenwet, Zaaizaad- en Plantgoedwet en de Landbouwkwaliteitswet, bewaakt en beheerst de fytosanitaire status van Nederland en maakt bilaterale afspraken met landen die niet tot de EU behoren. Het beleid voor de sector teeltmateriaal is gericht op kwalitatief hoogwaardig teeltmateriaal voor de boer en de bevordering van handel en afzet. Een goed kwekersrechtstelsel is hierbij noodzakelijk voor het behoud van de leidende positie van Nederlandse veredelingsbedrijven op de wereldmarkt.

• LNV werkt aan een visie voor het fytosanitaire beleidsterrein, deze zal naar verwachting in 2010 gereed komen. Deze visie gaat richting geven aan de koers en inzet van LNV op nationaal en internationaal fytosanitaire terrein (EU, mondiaal). In 2009 is de Europese Commissie gestart met een evaluatie van het Europese fytosanitaire stelsel. Deze zal in 2010 worden uitgevoerd en in de jaren daarna leiden tot nieuwe wetgevingsvoorstellen. Voor deze evaluatie van het Europese fytosanitaire stelsel , waarbij de fytosanitaire regelgeving in de EU grondig tegen het licht gehouden gaat worden, is het belangrijk dat eventuele veranderingen in de EU-wetgeving aansluiten bij de Nederlandse situatie. Ook mondiaal en nationaal is het fytosanitaire beleidsterrein in beweging. Om op het geëigende moment input te kunnen leveren in de internationale gremia is het van belang dat komend jaar een nationale (her)bezinning op de doelstellingen van het fytosanitaire beleid en de daarbij gewenste inzet van de overheid plaatsvindt.

• LNV zet zich door het financieren van kennis- en onderzoeksprojecten die gericht zijn op de mogelijkheden tot preventief handelen, vereenvoudiging van regelgeving en het terugdringen van de controlelast. LNV zet zich hiermee ervoor in dat de internationale fytosanitaire regelgeving uitvoerbaar is voor het bedrijfsleven en aansluit bij de economische belangen van Nederland.

Gewasbeschermingsbeleid

• LNV werkt, sinds enkele jaren, samen met het ministerie van VROM, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (VEWIN), de Unie van Waterschappen en een aantal sectorpartijen in convenantsverband aan de realisatie van de milieudoelstellingen van de nota Duurzame gewasbescherming. De tussenevaluatie van de nota (2006) heeft positieve resultaten opgeleverd. Begin 2011 zal naar verwachting worden gerapporteerd over de eindevaluatie van de nota.

• In 2009/2010 zal worden gewerkt aan de implementatie van de verordening gewasbeschermingsmiddelen en de richtlijn duurzaam gebruik van pesticiden.

• LNV stimuleert de toepassing van en kennis over geïntegreerde gewasbescherming onder meer door bijscholingsbijeenkomsten (voor vakbekwaamheidsbewijzen) en kennisverspreiding over goede praktijken om het gedrag van telers positief te beïnvloeden (Telen met Toekomst).

• LNV geeft door een bijdrage in het Fonds Kleine Toepassingen (€ 0,3 mln. per jaar) een stimulans aan de toelating van gewasbeschermingsmiddelen voor kleine toepassingen om een effectief middelenpakket in stand te houden. Daarnaast financiert LNV, samen met de ministeries van VROM, VWS en SZW, advieswerkzaamheden van het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB) ten behoeve van (inter)nationale beleidsontwikkeling.

Agrologistiek

LNV geeft samen met het bedrijfsleven en andere overheden in het platform Agrologistiek invulling aan het Actieplan Opschaling Agrologistiek (2008–2011); LNV heeft hierbij vooral een stimulerende en faciliterende rol. Het Actieplan (TK 28 141, nr. 8, 2008) richt zich op:

• Het breder uitdragen van kennis en effecten;

• Het betrekken van meer partijen;

• Het initiëren en stimuleren van structurele veranderingen in het agro-logistieke proces;

• Het inschakelen en uitbouwen van een internationaal netwerk.

21.13 Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o. biologische landbouw

Motivering

LNV streeft naar het bevorderen en continueren van de duurzaamheid in de verschillende sectoren van de land- en tuinbouw.

Impuls aanbod biologische producten

Door de biologische landbouw te stimuleren draagt LNV bij aan het bieden van een alternatief perspectief. In de nota biologische landbouw 2008–2011 zet LNV onder andere in op het verbinden van de biologische landbouw met voorlopers in de gangbare landbouw. Daarnaast zet LNV ook in op stimulering van de vraag naar biologische producten en op ontwikkeling van de sector door kennisontwikkeling en -uitwisseling. De betreffende indicatoren (jaarlijkse groei consumentenbestedingen en biologisch areaal) zijn opgenomen in de Beleidsagenda, doelstelling 25.

Verduurzaming en energieverbetering agrosector

LNV stimuleert duurzaamheid in de glastuinbouwsector. Dit betreft aspecten als milieu, klimaat, ruimtelijke inrichting en gebruik van fossiele energie.

De vernieuwing van de intensieve veehouderij wordt gefaciliteerd, zodat de sector kan voldoen aan de voorwaarden die de maatschappij wenst voor dierenwelzijn, milieu, landschap, marktgerichtheid en concurrentievermogen.

In 2008 heeft LNV een toekomstvisie op de veehouderij opgesteld. Deze toekomstvisie biedt het kader voor verduurzaming van de veehouderij binnen 15 jaar. In samenwerking met ketenpartijen en maatschappelijke organisaties is die visie uitgewerkt in een concreet afsprakenkader.

De ontwikkeling van de melkveehouderij naar een economische vitale en minder milieubelastende sector wordt gestimuleerd evenals het concurrentievermogen en de duurzaamheid van de akkerbouwsector.

LNV bevordert en faciliteert sector- en sectoroverschrijdende initiatieven voor samenwerking tussen ketens en in regio’s. Hiermee wordt ingezet op een breed gedragen innovatieagenda en -programma.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

In de Beleidsagenda staan onder doelstelling 22 de indicatoren opgenomen: Jaarlijkse groei consumentenbestedingen-biologische landbouw in (€ en in %) en de jaarlijkse 5% groei in biologisch areaal.

Instrumenten

LNV stimuleert de innovatie en de duurzaamheid van de landbouwsectoren door de innovatieve initiatieven van bedrijven, consortia of maatschappelijke organisaties te subsidiëren, door kennisverspreiding te stimuleren en door het in beeld brengen van verandering en verduurzaming in de landbouw. Verder is het organiseren van ontmoeting en debat een belangrijk onderdeel van het beleid.

Glastuinbouw

• Het energietransitiebeleid van LNV heeft als ambitie dat vanaf 2020 in nieuw te bouwen kassen klimaatneutraal geteeld kan worden. Met het programma Kas als Energiebron wordt daar uitvoering aan gegeven. De glastuinbouwdoelen uit het convenant «Schone en Zuinige Agrosectoren» zijn hierin geïntegreerd, evenals de acties uit de innovatieagenda Energie. Het Programma Kas als Energiebron is daarmee het beleids- en uitvoeringsprogramma voor aanzienlijke reductie van de CO₂-emissie en sterk verminderde afhankelijkheid van fossiele energie voor de glastuinbouw in 2020. Om de doelen en ambities te bereiken wordt een breed instrumentarium ingezet: het energie-onderzoeksprogramma waaronder bijvoorbeeld het versnellingsprogramma implementatie semi-gesloten kassen, ondersteuning van demonstratieprojecten, voorlichting, de ontwerpwedstrijd Energieproducerende kas en het Innovatie- en Democentrum, ondernemerplatforms, communicatie onder andere via de sites www.energiek2020.nu en www.kasalsenergiebron.nl en het wegnemen van belemmeringen in wet- en regelgeving.

• Daarnaast worden stimuleringsregelingen ingezet. Om een versnelde transitie naar minder gebruik van fossiele brandstoffen en efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw te stimuleren worden investeringen in innovatieve energieconcepten financieel ondersteund met de regelingen Investeringsregeling Energiebesparing (IRE) en Marktintroductie Energie-innovatie (MEI). Het geologisch risico op misboren bij aardwarmteprojecten wordt afgedekt met de aardwarmtegarantieregeling.

• De inrichting van duurzame glastuinbouwgebieden buiten de Greenports wordt ondersteund via de Stimuleringsregeling Inrichting Duurzame Glastuinbouwgebieden (Stidug). Aan alle tien gebieden zijn middelen toegezegd. Van deze 10 worden 3 Stidugprojecten via het ILG gefinancierd (zie beleidsartikel 22).

• Het milieubeleid van LNV richt zich onder meer op het bij elkaar te brengen van partijen om de milieuproblematiek aan te pakken. Binnen het convenant Glastuinbouw en Milieu (Glami) wordt voor de glastuinbouw gewerkt aan gewasbescherming en mineralen. Met de bloembollen en paddenstoelensector zijn meerjarenafspraken-energie afgesloten. Deze beide meerjarenafspraken zijn opgenomen in het convenant «Schone en Zuinige Agrosectoren».

• LNV stimuleert onder de glastuinbouw-, bloembollen- en paddestoelenondernemers de kennisverspreiding over energiebesparende maatregelen en duurzaam energieverbruik.

Energie efficiency VGI (MJA)

• De Voedsel- en Genotsmiddelensector neemt deel aan het Convenant Meerjarenafspraken energie (MJA 3). LNV ondersteunt de sector bij het opstellen, uitvoeren en monitoren van energiebesparingplannen op zowel bedrijfs- als brancheniveau. Het doel is een energie-efficiencyverbetering van 30% te bereiken in 2020 (t.o.v. 1990).

Biobased Economy

• LNV bereidt een Interdepartementaal programma Bio-based Economy voor.

• LNV is trekker van het Programma Groene Grondstoffen in de Innovatieagende Energie. Binnen dit programma worden in de periode tot en met 2012 verschillende deelprogramma’s uitgevoerd (Bioraffinage, Plantenverdeling, Level Playing Field, Verbinding agro-chemie-logistiek, Biomassa uit natuur, landschap en houtketen, Import duurzame biomassa, Aquatische biomassa, Small Business Innovation Research SBIR).

• In 2010 worden voor de onderwerpen aquatische biomassa en plantenverdeling onderzoeksvisies opgesteld. Ook worden er drie tenders gepubliceerd: bioraffinage (uitvoering LNV), duurzame biomassa-import (uitvoering EZ) en aquatische biomassa (uitvoering EZ).

• De inzet van LNV en de agro-sectoren voor een biobased economy is verder geconcretiseerd in het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren. De afspraken uit dit convenant worden jaarlijks in werkprogramma’s uitgewerkt.

Biologische landbouw

• LNV zet voor 2010 in op de verdere uitvoering van de in 2008 getekende Convenanten met marktpartijen en maatschappelijke organisaties. In samenwerking met convenantpartijen worden de instrumenten mediacampagne, ketenmanagement, meerjarige opschalingsplannen en handelsfacilitatie ter bevordering van de marktontwikkeling biologische landbouw ingezet. Ten behoeve van de verzelfstandiging van de vraagstimulering is de financiële bijdrage van het bedrijfsleven toegenomen ten opzichte van de bijdrage van de overheid.

• Om de vraag naar biologische producten beter in balans te laten komen met het aanbod is samen met marktpartijen een totaalaanpak geformuleerd, met als doel het vergroten van de groep potentiële omschakelaars. In deze totaalaanpak wordt onder meer gebruik gemaakt van de regelingen beroepsopleiding en voorlichting en demonstratieprojecten biologische landbouw. De precieze inzet van instrumenten is afhankelijk van de nog lopende herijking van de bestaande instrumenten.

• De uitwisseling van kennis en innovatie tussen biologische en gangbare landbouw wordt bevorderd, onder andere via de bedrijfsnetwerken.

• Aan biologische bedrijven wordt financiële ondersteuning geboden voor de certificeringkosten via de Stimuleringsregeling Voortzetting Biologische Productie (SVBP). Daarnaast wordt in het kader van de totaalaanpak ingezet op communicatie om de groep potentiële omschakelaars te vergroten.

• LNV verstrekt verder subsidie aan regionale projecten en aan organisaties zoals Biologica die bijdragen aan de verdere ontwikkeling van de biologische landbouw en aan de verbinding van de biologische landbouw met de gangbare landbouw en de samenleving.

* Incl. EU-cofinanciering

Duurzame veehouderij

De komende jaren is veel inzet vereist om de lange termijn uitdagingen te kunnen realiseren die benoemd staan in de toekomstvisie veehouderij. Deze zijn vorig jaar samen met sector, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties uitgewerkt in een «Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij». Met de Uitvoeringsagenda worden de speerpunten en de uitdagingen voor de komende 15 jaar beschreven. Ook is aangegeven op welke wijze de ondertekenaars hiervoor de handen ineen zullen slaan. Dit moet leiden tot het versneld op gang brengen van de beweging naar een duurzame veehouderij. Onder meer door het ontplooien van nieuwe initiatieven en het concretiseren van de lange termijn uitdagingen. Dit vraagt in 2010 om forse inspanningen.

• Om de overgang naar duurzame productiemethoden binnen de intensieve veehouderij te faciliteren, verspreidt LNV kennis over innovaties, worden innovatieve investeringen gesubsidieerd en fiscaal ondersteund en wordt samenwerking via onderzoek en kennis bevorderd.

• LNV bouwt in samenwerking met VROM stimulering van investeringen in duurzame stallen in de intensieve veehouderij en in de melkveehouderij verder uit door het uitbreiden van de Maatlat Duurzame Veehouderij. De uitbreiding is onder andere gericht op extra sectoren en duurzaamheidthema’s en op het beschikbare fiscale en financiële instrumentarium (VAMIL, MIA, Regeling Groenprojecten).

• Het «Programma luchtwassers» is erop gericht om via onderzoek nieuwe milieutechnologie (bijvoorbeeld gecombineerde luchtwassystemen) te optimaliseren en om de controle op de werkzaamheid en de handhaafbaarheid te verbeteren. Daarnaast is de investeringsregeling voor gecombineerde luchtwassystemen gericht op een versnelde inzet van deze nieuwe milieutechnologie in de praktijk.

• LNV richt zich op de verbetering van de functionele en fysieke inrichting van landbouwbedrijven en de verduurzaming van de landbouwproductie.

• Gebiedsgerichte projecten voor milieuverbetering en structuurverbetering van de melkveehouderij worden gesubsidieerd. LNV bevordert innovaties door ondersteuning van praktijkgericht onderzoek, door de vorming van een innoverende omgeving te faciliteren en door de verspreiding van deze innovaties. LNV stelt hiertoe onder andere de regeling «Samenwerking bij innovaties» open en ondersteunt de Melkvee-academie. Er wordt mede rekening gehouden met de milieugevolgen van het op termijn loslaten van het melkquotum. Het herverkavelen en herinrichten van landbouwgrond ter vergroting van bedrijfsoppervlak dichtbij de stalruimte vormt een belangrijk onderdeel van de structuurverbetering (zie ook beleidsartikel 22).

* Incl. EU-cofinanciering

Akkerbouw

• In het kader van de Innovatie-Agenda Energie is een innovatie-agenda «Precisielandbouw» ontwikkeld. Precisielandbouw is van groot belang voor een kwalitatief en kwantitatief hoogwaardige productie van landbouwgewassen, gepaard gaande met verminderd gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen en een verminderde uitstoot van broeikasgassen. Voor de jaren 2009–2014 heeft LNV € 6 miljoen beschikbaar gesteld voor deze activiteit, onder de voorwaarde dat het bedrijfsleven een vergelijkbare investering doet. De projecten die binnen dit kader worden geselecteerd werken rechtstreeks aan een verbeterd rendement van de productie of een kostenreductie in de teelt, door het besparen op bemesting en/of gewasbeschermingsmiddelen per eenheid product en/of rechtgeleiding. Tevens worden projecten geselecteerd die een positief effect hebben op de broeikasgassenuitstoot. In het project wordt veel aandacht besteed aan integratie tussen en binnen de keten, standaardisatie en kennisoverdracht, om een brede verspreiding van gewenste toepassingen te creëren. De projecten die binnen dit kader worden uitgevoerd worden aangereikt vanuit de boeren en hun ketenpartijen en beoordeeld en gefiatteerd door een stuurgroep van overheid en bedrijfsleven.

• In 2010 voert LNV nog de «Set aside regeling» uit, waarmee landbouwgrond uit productie genomen wordt.

• Met de innovatieregeling wordt samenwerking via kennis en onderzoek bevorderd.

* Incl. EU-cofinanciering

Innovatie en samenwerking duurzame landbouw

• Het bedrijfsleven heeft in samenwerking met LNV voor de meeste sectoren van land- en tuinbouw innovatieagenda’s opgesteld. Nadat eerder al de agenda’s voor tuinbouw, melkveehouderij en varkenshouderij waren opgesteld, is in 2008 de innovatieagenda pluimveehouderij aangeboden. Het ministerie faciliteert bij de nadere uitwerking en uitrol van het programma.

• Innovatieve projecten van het bedrijfsleven, waaronder met name ook projecten die aansluiten bij de innovatieagenda’s, worden financieel ondersteund door subsidieregelingen, zoals de regelingen «Innovatieprojecten» en «Samenwerking bij innovatieprojecten». Voor innovatievouchers kan het agrarisch bedrijfsleven vanaf 2008 gebruik maken van de openstelling via de begroting van EZ.

• Om de ontwikkeling van de multifunctionele landbouw te stimuleren wordt door de taskforce multifunctionele landbouw ingezet op marktontwikkeling (verbinden van vraag en aanbod) en ketenversterking. Door onder andere in te zetten op zowel sectorale als thematische programma’s wordt hieraan een gerichte impuls gegeven. Ook wordt binnen deze programmatische aanpak aandacht besteed aan de gebiedsgerichte invalshoek. Daarnaast wordt ingezet op de ontwikkeling en benutting van kennisnetwerken, onder andere in relatie tot de verbetering van ondernemerschap. De doelstelling van de Taskforce is gericht op een verdubbeling van de omzet van de multifunctionele landbouw gedurende de looptijd van de Taskforce.

• Door onder andere in te zetten op zowel sectorale als thematische programma’s wordt voor de diverse deelsectoren binnen de multifunctionele landbouw een gerichte impuls gegeven aan de noodzakelijke marktcreatie en ketenontwikkeling. Ook wordt binnen de programmatische aanpak aandacht besteed aan de gebiedsgerichte invalshoek. Daarnaast wordt ingezet op de ontwikkeling en benutting van kennisnetwerken onder andere in relatie tot de verbetering van ondernemerschap.

ICT beleidsprogramma

De administratieve en logistieke processen bij import en export worden verbeterd door middel van ICT-toepassingen. Dit leidt tot een betere dienstverlening, administratieve lastenverlichting en een efficiëntere en effectievere controle.

Interne begrotingsreserve

Met de interne begrotingsreserve wordt het bestaande financiële instrumentarium voor ontwikkeling en sanering in de landbouwsector (voormalig O&S fonds voor de landbouw) behouden. Hiermee wordt stabiliteit en zekerheid gecreëerd voor de uitfinanciering van omvangrijke en sterk fluctuerende transitie-uitgaven. Uit deze interne begrotingsreserve worden onder andere uitgaven gedaan voor energietransitie in de tuinbouwsector.

VAMIL (regeling willekeurige afschrijving milieu-investeringen)

Ondernemers die kunnen aantonen dat zij in 2007 of 2008 hebben geïnvesteerd in duurzame kassen of stallen en schade hebben geleden, omdat ze de verruiming in de willekeurige afschrijving milieu-investering (Vamil) niet hebben kunnen toepassen, komen – na een toets op de gegevens en de berekening – in aanmerking voor vergoeding van het geleden (rente)nadeel. In totaal is hiervoor € 24 mln. beschikbaar.

21.14 Bevorderen duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren

Motivering

LNV streeft binnen deze operationele doelstelling naar de volgende doelen:

Alternatieve winning mosselzaad

LNV streeft naar een concurrerende visserijketen, die de natuur ontziet en gezonde producten levert.

Om dit te bereiken zet LNV niet alleen in op een ecologisch verantwoord beheer van visbestanden, maar ook op de alternatieve winning van mosselzaad en ondersteuning van vernieuwing en verduurzaming van de visserij. Streven voor 2010 is dat 8 000 ton mosselzaad op alternatieve wijze wordt gewonnen.

Transitie Noordzeevisserij: duurzame visserijtechnieken

Uitgangspunten voor de inhoudelijke keuzes en prioriteiten in het transitieproces in de Noordzeevisserij zijn: een gunstig innovatieklimaat, versterking van ondernemerschap en meer samenwerking in de sector en met maatschappelijke organisaties. Hierbij is ook een rol voor regionale overheden weggelegd, bijvoorbeeld op het terrein van economische verbreding van visserijgebieden.

In 2007 is begonnen met een ambitieus programma om de Noordzeevisserij te vernieuwen en te verduurzamen en de biodiversiteit te beschermen. Om de verduurzaming te stimuleren wordt ingezet op een verdere verlaging van de druk op de visbestanden en het stimuleren van de invoering van minder schadelijke alternatieve vistechnieken.

LNV werkt ook mee aan de Europese meerjarige herstelplannen (schol en tong, kabeljauw en aal), die er op zijn gericht de visbestanden te beschermen.

Nederland maakt gebruik van het Europese Visserij Fonds (EVF) om deze doelen te bereiken.

In de EU-bijlage van de begroting is zowel het EU-cofinancieringsdeel als het nationaal deel voor EVF in 2010 opgenomen. De begrotingsonderdelen zijn conform de vijf EVF prioriteiten (assen) benoemd.

Instrumenten

• Wet- en regelgeving (Verordeningen EU op het gebied van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid, De Visserijwet 1963).

• Controle en handhaving van (internationale) visserijregelgeving.

• Financiële ondersteuning.

Vernieuwing en verduurzaming

Duurzame visserijmethodes (as 1 EVF)

LNV stimuleert investeringen in duurzamere visserijtechnieken (bijvoorbeeld in de visserij op platvis, de pelagische sector en de mosselsector). Het gaat daarbij om technieken die leiden tot minder bodemberoering en discards verminderen, het toepassen van meer selectieve vistechnieken en het stimuleren van brandstofbesparing (zoals introductie van pulskor).

Aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet (as 2 EVF)

LNV draagt bij aan maatregelen op het terrein van aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet. Het gaat hierbij om:

• Het faciliteren van het transitieproces naar een verdere verduurzaming van de schelpdiersector op basis van het afgesloten mosselconvenant. In dit verband wordt in 2010 invulling gegeven aan het opgestelde natuurherstelprogramma voor de Waddenzee, de innovatieagenda (2009–2020) voor de mosselsector en de geformuleerde meerjaren kennis- en onderzoekagenda.

• Het bieden van ruimte voor het gebruik van alternatieve vangsttechnieken voor mosselzaad in de schelpdiercultuur (met name door de opschaling van het aantal mosselzaadinvanginstallaties in de Waddenzee, Oosterschelde en Voordelta) en innovatie (bijvoorbeeld nieuwe technieken en nieuwe vissoorten) in de viskweek op het land,

• Het ondersteunen van binnenvissers bij de te nemen maatregelen in het kader van het Nederlandse aalbeheerplan (€ 1,0 mln.).

• Het bevorderen van duurzaamheid in de verwerking en afzet van vis. Het gaat onder meer om investeringen in kwalitatief hoogwaardige producten, de ontwikkeling van innovatieve productie-, verwerkings- en afzettechnieken, het vinden van niches in de markten of een beter gebruik van weinig benutte soorten, bijproducten en afval (€ 3,4 mln.).

Innovatieve proefprojecten (as 3 EVF)

LNV ondersteunt het innovatieve vermogen in de visketen. Hierbij staat samenwerking tussen vissers, ketenpartijen, maatschappelijk organisaties en kennisinstituten centraal. LNV stimuleert hiermee:

• Het ontwikkelen, verwerven en verspreiden van nieuwe kennis en/of technologie. Bijvoorbeeld het onder realistische omstandigheden testen of verspreiden van nieuwe en kostenbesparende methoden om de selectiviteit van vistuig te verbeteren, bijvangsten te verminderen of de gevolgen voor natuur en milieu te beperken (€ 2 mln.).

• Samenwerkingsvormen. Bijvoorbeeld op het terrein van onder meer ketensamenwerking, partnerschappen tussen wetenschappers, vissers en maatschappelijke organisaties (€ 2 mln.).

• Kwaliteitscertificering van visserij- en viskweekmethoden en het bevorderen van de afzet van producten die milieuvriendelijk zijn verkregen (€ 1 mln.).

Het Visserij Innovatie Platform adviseert LNV wie of welke projecten voor ondersteuning in aanmerking komen.

Een voorbeeld van een innovatief project is het project Zeeuwse tong (meerjarig project van € 6,5 mln. tot 2013 en in 2010 begroot voor € 1,2 mln.). Dit project richt zich op de ontwikkeling van geïntegreerde aquacultuur. Onder het project Zeeuwse tong wordt een groot aantal innovatieve teelten (vis, schelpdieren, zagers, zilte gewassen) uitgetest. Aan het project nemen kennisinstituten, bedrijven en overheden deel. De verwachting is dat het project ook zal bijdragen aan de totstandkoming van een volwaardig kennisnetwerk waarin ook de verdere ontwikkeling van de Nederlandse zilte (binnendijkse) aquacultuur een plaats krijgt.

Gebiedsgerichte activiteiten (as 4 EVF)

LNV draagt bij aan gebiedsgerichte activiteiten. Hier ligt het initiatief voor het ontwikkelen van projecten bij provincies en eventueel andere overheden. De provincies stellen dan ook de nationale middelen ter beschikking. LNV beheert de middelen uit het Europees Visserij Fonds (EVF), die dan kunnen worden ingezet bij cofinanciering van deze projecten.

Technische bijstand (as 5 EVF)

Onder technische bijstand vallen maatregelen op het gebied van voorbereiding, toezicht, administratieve en technische ondersteuning die voor de uitvoering van het Europese Visserij Fonds (EVF) nodig zijn. Zo neemt LNV voorlichtingsmaatregelen die gericht zijn op de begunstigden en de partners in het EVF programma, verspreidt LNV informatie en wil het gerichte feedback geven aan indieners van projecten binnen EVF. Een groot deel van de maatregelen worden door Dienst Regelingen (DR) uitgevoerd.

Daarnaast wordt vanuit technisch bijstand ook het bestuurlijk platform visserijgemeenschap ondersteunt.

Innovatie, kennisontwikkeling en verspreiding

LNV ondersteunt projecten op de terreinen innovatie, kennisontwikkeling en verspreiding, die niet in aanmerking komen voor Europese cofinanciering. Voorbeelden hiervan zijn de kenniskringen in de Visserij (€ 1 mln), opzetten helpdesk als ondersteuning voor visstandbeheercommissies (VBC’s, € 0,3 mln.), samenwerking tussen vissers en biologen in de kottersector, ondersteuning Visserij Innovatie Platform (VIP), aanvullend onderzoek problematiek visserij Waddenzee en onderzoek naar de kunstmatige voortplanting van aal.

Regeling garantstelling visserij

Regeling garantstelling visserij. Met name jonge ondernemers in de platvisen garnalensector zijn dusdanig gefinancierd dat zij moeilijk op korte termijn fors kunnen investeren in energiebesparende technieken. De banken zijn bereid – conform de plannen voor de tuinbouwondernemers – op basis van een businessplan een lening te verstrekken. Voorwaarde is dat de overheid garant staat voor deze leningen.

Interne begrotingsreserve

Met een interne begrotingsreserve wordt het bestaande financiële instrumentarium voor ontwikkeling en sanering in de visserij (voormalig O&S fonds voor de visserij) behouden. Hiermee wordt stabiliteit en zekerheid gecreëerd voor de uitfinanciering van omvangrijke en sterk fluctuerende transitie-uitgaven. De interne begrotingsreserve, gekoppeld aan het beleidsartikel 21.14 (€ 29,7 mln.), is bestemd voor de meerjarige bestedingen van budgetten die onder het Europees Visserij Fonds (programma 2007–2013) worden uitgevoerd. Ook is de reserve bedoeld voor de uitfasering en eindafrekening van het FIOV-programma.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting

• De beleidsdoorlichting van het begrotingsartikel 21 (duurzaam ondernemen) vindt plaats in 2009. Het rapport wordt maart 2010, samen met het LNV-jaarverslag 2009, naar de Tweede Kamer gestuurd.

• Evaluatie nota duurzame gewasbescherming: dit betreft een eindevaluatie van de nota Duurzame gewasbescherming. De tussenevaluatie van de nota heeft in 2006 plaatsgevonden.

• Bij brief zijn op 1 juli 2009 zijn 4 rapporten aan de Tweede Kamer aangeboden: Procesevaluatie innovatieregeling intensieve veehouderij, Effectevaluatie innovatieregeling intensieve veehouderij, Evaluatieregeling praktijknetwerken en Evaluatie netwerken in de veehouderij.

• Evaluatie Koopmansgelden melkveehouderij heeft betrekking op de inzet van de Koopmansgelden t.b.v. de melkveehouderij.

• Tussentijdse evaluatie Europees Visserij Fonds (EVF): tussentijdse (externe) evaluatie in 2010 van de resultaten van de in het kader van het EVF uitgevoerde Operationeel Programma 2007–2013. Deze evaluatie kan aanleiding geven tot een actualisatie en aanpassing van bepaalde onderdelen van dit programma.

• Tussentijdse evaluatie schelpdiervisserijbeleid: eerste tussenevaluatie van het beleidsbesluit schelpdiervisserij die is vastgesteld voor de periode 2005–2020.

22 Agrarische ruimte

Algemene beleidsdoelstelling

Een goede ruimtelijke structuur voor agrarische functies.

De inzet wordt gericht op het verbeteren van de ruimtelijke structuur voor agrarische functies, waaronder grondgebonden landbouw (akkerbouw, veehouderij) en niet grondgebonden landbouw (glastuinbouw). Het optimaliseren van de agrarische functies in het landelijk gebied draagt bij aan het versterken van de land- en tuinbouw als producent van kwalitatief goede en veilige producten en als beheerder van het landelijk gebied.

Verantwoordelijkheid LNV

De minister van LNV is verantwoordelijk voor:

• Het verstrekken van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) over de periode 2007 tot en met 2013 aan de provincies om de door het Rijk vastgestelde nationale doelen voor het landelijk gebied te realiseren. Op basis daarvan maakt het Rijk met de provincies zevenjarige prestatie- en budgetafspraken. De provincies zijn verantwoordelijk voor de programmering en de uitvoering van de (inrichtings)projecten. Het Rijk beoordeelt aan het eind van de ILG-periode de gerealiseerde prestaties en de daaraan bestede budgetten van het Rijk en legt hierover verantwoording af aan het parlement.

• Het faciliteren van de agrarische sector bij de versterking van de ruimtelijke inrichting van de grondgebonden landbouw.

• Het ondersteunen van de ontwikkeling van de agrarische (infra)structuur glastuinbouw bij de niet grondgebonden landbouw.

Externe factoren

Behalen van deze beleidsdoelstelling hangt af van de ontwikkeling van de (wereld)voedselproductie en -prijzen en kennis over en inzicht in duurzame productie. Daarnaast is de realisatie afhankelijk van de medewerking van agrarische ondernemers en gemeenten.

Maatschappelijk effect

Behalen van de algemene beleidsdoelstelling heeft als effect een duurzame, doch competitieve land- en tuinbouwstructuur, zodat een bijdrage wordt geleverd aan de versterking van de (inter)nationale marktpositie van de land- en tuinbouw en daarmee ook aan een vitaal en aantrekkelijk agrarisch cultuurlandschap.

Meetbare gegevens bij de algemenedoelstelling

* De indicator geeft de voortgang in de gebiedsontwikkeling t.b.v. agrarische functies aan. Het betreft de ha’s die worden gerealiseerd in gebiedsgerichte projecten waarin voor de landbouw kavelruil en bijbehorende kavelaanvaardingswerken worden ingezet. In de Bestuursovereenkomsten ILG wordt alleen een taakstelling geformuleerd voor het eind van de periode, in dit geval voor 2013; een tussenraming voor 2010 is derhalve niet aanwezig.

Budgettair belang LNV-begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2010 over operationele doelstellingen en apparaat

Agrarische ruimte

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek Budgetflexibiliteit

Bijdrage Investeringen Landelijk Gebied (ILG)

Van de totale programma-uitgaven binnen artikel 22 is de volgende reeks bestemd voor het ILG.

Uitvoering en handhaving

Kennis en onderzoek

In deze tabel zijn de kennis- en onderzoeksmiddelen opgenomen, welke op artikel 26 (kennis en innovatie) budgettair zijn verwerkt, maar betrekking hebben op de algemene doelstelling van artikel 22.

De bedragen in «overige onderzoeksprogrammering» hebben ook betrekking op artikel 24.

Apparaatuitgaven

Ontvangsten

Budgettair belang buiten de LNV begroting

Fiscale maatregelen

EU maatregelen

22.11 Ruimte voor grondgebonden landbouw

Motivering

Verbeteren van de ruimtelijke structuur van de grondgebonden landbouw door vergroting van de landbouwkavels met tenminste 10% ten opzichte van de uitgangssituatie in het plangebied en verbeteren van de betreffende landbouwkavels. Bevorderen van een duurzame productie door de land- en tuinbouw door het opzetten van een aantal pilots agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik. De resultaten van deze pilots zullen onder andere worden gebruikt voor verdere visievorming op de duurzame landbouw en moeten leiden tot concrete toepassingsmogelijkheden voor agrarische ondernemers.

Instrumenten

Ruimte voor grondgebonden landbouw

In 2006 heeft LNV met de provincies een bestuursovereenkomst afgesloten om met elkaar en met Europese POP-gelden vanaf 2007 de fysieke structuur van de grondgebonden landbouw te verbeteren. In de ILG bestuursovereenkomsten met de 12 provincies zijn prestatie- en budgetafspraken gemaakt voor de periode van 7 jaar van 2007 t/m 2013. Eén van deze afspraken gaat over de structuurverbetering van grondgebonden landbouw.

De provincies zorgen ervoor als regisseur van de gebieden dat gebiedsprojecten worden uitgevoerd, waarin voor de landbouw kavelruil en bijbehorende kavelaanvaardingswerken worden ingezet.

Pilots agrobiodiversiteit en duurzaambodemgebruik

Door de provincies worden pilots voorgesteld voor onder andere agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik in de landbouw. Het Rijk stelt via het ILG financiële bijdragen beschikbaar.

BTW-compensatie

Bij Voorjaarsnota 2007 is € 113 mln. vanuit de LNV-begroting overgeheveld naar het BTW-compensatiefonds. Dit betreft 3,7% van het totale Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) voor de periode 2007 t/m 2013. Hierop heeft bij Voorjaarsnota 2009 een correctie plaats gevonden voor het deel dat niet door de provincies declarabel is bij het BTW-compensatiefonds. De bedragen zullen op basis van de uitkomsten van de mid-term review ILG in 2010 nader worden verdeeld.

22.12 Ruimte voor niet grondgebonden landbouw

Motivering

De investeringen in de Greenports in de glastuinbouwlocaties zijn gericht op het behoud en versterken van de economische functie en gelijktijdige versterking van andere gebiedsfuncties zoals water, wonen, recreatie, landschap en natuur.

Voor de niet-grondgebonden landbouw en/of kapitaalsintensieve landbouw (tuinbouw onder glas) streeft LNV naar vormen van ruimtelijke concentratie, bundeling en sanering van verspreid liggend glas, waarbij de ontwikkeling van bedrijvigheid vooral binnen begrensde ontwikkelingsgebieden wordt gestimuleerd.

In samenwerking met de gemeenten zal daarnaast in en rond het Westland en Aalsmeer een herinrichting van de wegen en sloten plaatsvinden. Dit levert een bijdrage aan de verbetering van de infrastructuur in deze economisch vitale glastuinbouwgebieden.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Het grootste deel van de ruimte voor niet grondgebonden landbouw wordt via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) gerealiseerd. Het gaat hierbij met name om de realisatie van Stidug projecten en Greenports. Kwantitatieve informatie over de voortgang van deze Stidug projecten en Greenports is afkomstig uit de jaarlijkse provinciale ILG-voortgangsrapportages. Op basis van deze provinciale voortgangsrapportages wordt de Tweede Kamer jaarlijks geïnformeerd over de voortgang.

Instrumenten

Stidug-projecten (ILG)

Met de Stimuleringsregeling Duurzame Glastuinbouwgebieden (STIDUG) wordt de inrichting van duurzame glastuinbouwgebieden ondersteund. Hiertoe zijn drie landbouwontwikkelingsgebieden glastuinbouw aangewezen. De locaties Zuidplaspolder; Terneuzen en Steenbergen zijn aangewezen. De financiering verloopt via het ILG.

Greenports (ILG)

Het betreft acht projecten in het kader van de nota Ruimte. Het zijn integrale projecten die volledig en samenhangend worden uitgevoerd. Aan deze projecten zijn specifieke eisen gesteld die onverkort en bindend wordt uitgevoerd. De Greenportprojecten zijn: Overbuurtsepolder (Bleiswijk), Boomawatering (Westland), 4B-Waterproject Waalblok (Westland), Rondweg Boskoop-Oost, Duin en Bollenstreek, Deurne (Noord-Brabant), Klavertje 4 Venlo, Primaviera (Aalsmeer).

BTW-compensatie (ILG)

Zie voor toelichting OD 22.11.

Infrastructuurregeling Glastuinbouw

De infrastructuurregeling Glastuinbouw (IRG) levert een financiële bijdrage aan de verbetering van de infrastructuur in de glastuinbouwgebieden Westland en Aalsmeer.

Verspreid liggende glastuinbouw Midden Delfland

De kern van Midden Delfland bevat nog verspreid in het landschap liggende kassen met weinig bedrijfsperspectieven. Het Rijk draagt met € 5 mln. bij aan het saneren van de meeste urgente glastuinderijen uit het open kerngebied. De regio draagt een zelfde bedrag bij. Deze sanering sluit aan bij de opgave in kader van Randstad Urgent.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

• De beleidsdoorlichting artikel 22 is voorzien in 2011, zodat gebruik kan worden gemaakt van materiaal uit de Mid Term Review én kan dienen als input voor de toekomst van het ILG. Zie ook artikel 24 en 27.

• Voor het ILG is een evaluatie gepland op basis van de Mid Term Review rapportage over de periode 2007–2009. Zie ook artikel 23/24/27.

23 Natuur

Algemene beleidsdoelstelling

LNV streeft naar:

• Een ecologisch vitaal platteland en duurzaam functionerende ecosytemen

• Een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen

Ecologisch vitaal platteland, duurzaam functionerende ecosystemen.

Wereldwijd wordt de biodiversiteit bedreigd: plant- en diersoorten verdwijnen en ecosystemen raken verstoord; de biologische verscheidenheid verschraalt. Dit is zorgwekkend, omdat biodiversiteit vele vitale functies vervult. Biodiversiteit reguleert basale processen die het leven op aarde mogelijk maken: de productie van schone lucht en biomassa, het in stand houden van voedsel-, stikstof- en waterkringlopen en het klimaatsysteem. Daarnaast vervult biodiversiteit vitale functies in o.a. de landbouw, bosbouw, visserij en biotechnologie, en heeft biodiversiteit belangrijke sociale en recreatieve functies.

Nationaal

Ook in Nederland staat de biodiversiteit zwaar onder druk. Dit blijkt o.a. uit zgn. de Rode Lijsten van bedreigde dier- en plantensoorten. Sinds 1950 is meer dan 10% van de soorten op deze lijsten uit Nederland verdwenen. Circa 45% van de nog wel aanwezige soorten wordt bedreigd of is kwetsbaar.

Een van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang van biodiversiteit is de afname van het areaal natuur in Nederland in de afgelopen 100 jaar van circa 820 000 in 1900 tot circa 500 000 in 2000. Verder hebben ook het versnipperd grondgebruik en vergaande ontwatering geleid tot achteruitgang van de biodiversiteit.

Belangrijke instrumenten om de biodiversiteit nationaal te beschermen zijn de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet. Middels deze wetten worden bedreigde soorten beschermd tegen menselijke ingrepen (o.a. jacht, ruimtelijke ingrijpen, handel in bedreigde soorten). Daarnaast worden bepaalde soorten actief beschermd door hun leefgebieden actief te verbeteren zoals weidevogels.

De Nederlandse regering voert vanaf 1990 gericht beleid om de biodiversiteit te beschermen. Het belangrijkste onderdeel van dit beleid is de vorming van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).

De EHS is een ecologisch netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden. Door robuuste verbindingen tussen de natuurgebieden aan te leggen kunnen dieren en organismen zich over een groter gebied verspreiden zodat genetische uitwisseling tussen populaties kan plaatsvinden. Daarmee neemt de kans op uitsterven af.

Europees

Nederland onderstreept de EU-doelstelling dat per 2010 de achteruitgang van de biodiversiteit een halt moet zijn toegeroepen.

Op basis van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) is ongeveer 40% van de EHS aangewezen als Natura 2000 gebied. Beide richtlijnen verplichten de lidstaten de in de geselecteerde natuurgebieden aanwezige natuurwaarden in stand te houden. Het gaat om het in stand houden van duurzame populaties van soorten en habitattypen waarvoor Nederland in Europees verband belangrijk is.

Met Natura 2000 gebieden geeft Nederland invulling aan de verplichtingen die voortvloeien uit de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn. Binnen deze gebieden wordt Europees unieke natuur beschermd.

Nederland heeft zich, samen met 190 andere landen, verbonden aan de VN-Conventie inzake Biologische diversiteit (CBD). Vanuit een brede verantwoordelijkheid voor biodiversiteit werkt LNV daarom op verschillende manieren samen met andere departementen. In CBD-kader is internationaal de «2010- biodiversiteitsdoelstelling» afgesproken: in 2010 het verlies aan biodiversiteit wereldwijd significant terugdringen.

Om op verschillende niveaus (internationaal, Europees en nationaal) invulling te geven aan de brede biodiversiteitsdoelen heeft LNV, als eerstverantwoordelijk ministerie voor biodiversiteit, in samenwerking met andere departementen het beleidsprogramma biodiversiteit 2008–2011: «Biodiversiteit werkt, voor mensen, voor natuur, voor altijd» opgesteld. Dit programma is in mei 2008 aangenomen door de Tweede Kamer.

In de nota geeft het Kabinet aan dat Nederland ook invloed heeft op het verlies aan biodiversiteit wereldwijd door een grote ecologische voetafdruk. Daarom geeft het beleidsprogramma onder meer aandacht aan de negatieve invloed van Nederlandse import (hout, soja) op biodiversiteit, en hoe die te verminderen.

Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen

Biodiversiteit vervult een aantal essentiële functies voor de mens: het maakt het leven op aarde mogelijk en is de aanjager van processen en condities in natuurlijke ecosystemen die het welzijn en de welvaart van mensen ondersteunen. Daarnaast heeft biodiversiteit een economische functie, direct in de landbouw, bosbouw, visserij en biotechnologie en meer indirect in de farmacie, de chemische industrie en het toerisme.

We gebruiken de biodiversiteit als kennisbron van onderwijs en onderzoek en het geldt ook als bron van menselijk welzijn en gezondheidszorg.

Biodiversiteit is, kortom, de levensverzekering voor huidige en toekomstige generaties.

Deze levensverzekering komt steeds meer onder druk komt te staan. Verlies aan biodiversiteit is één van die zaken die we niet op beloop kunnen laten maar moeten veiligstellen voor onszelf en degenen die nà ons komen. We moeten daarom onze aarde als goede rentmeesters beheren.

Verantwoordelijkheid LNV

LNV draagt verantwoordelijkheid voor een gezonde, natuurlijke leefomgeving voor mens, dier en plant. De minister van LNV bereikt dit door:

• via de Wet Inrichting Landelijk Gebied, die op 1 januari 2007 in werking is getreden, hebben de provincies de regie gekregen op het realiseren van Rijksdoelen waarover het Rijk en de provincies afspraken hebben gemaakt in de afgesloten ILG bestuursovereenkomsten. De Rijksdoelen w.o. EHS die via het ILG worden gerealiseerd staan herkenbaar opgenomen onder de operationele doelen. LNV stelt hiertoe het Investeringsbudget Landelijk Gebied ter beschikking aan de provincies. LNV blijft eindverantwoordelijk voor de realisatie van de EHS in 2018;

• het nakomen van de internationale afspraken op het gebied van het behoud en de ontwikkeling van de biodiversiteit in de wereld;

• het (doen) uitvoeren van wet- en regelgeving op het terrein van natuurbescherming en natuurontwikkeling, waaronder de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet;

• vergroting van de deelname van agrariërs en andere particuliere grondeigenaren aan de realisatie van de EHS;

• het beheer van natuur en landschap buiten de EHS;

• vermaatschappelijking van het natuurbeleid.

Externe factoren

Het behalen van de doelstelling hangt af van:

• Klimaatverandering: exoten.

• Toename van het ruimtebeslag door infrastructuur, stedelijke bebouwing en bedrijventerreinen.

• Milieu-effecten van onder andere industrie, vervoer en landbouw.

Maatschappelijk effect

Het behalen van de doelstellingen met betrekking tot de biodiversiteit en de EHS heeft de volgende maatschappelijke effecten:

• dat in Nederland een leefomgeving wordt gecreëerd waarin het prettig is te wonen, te werken en te recreëren;

• dat planten en dieren in Nederland duurzaam kunnen voorbestaan;

• dat overheden, burgers en bedrijven zich bewust worden van de waarden van en verantwoordelijkheden voor natuur;

• dat door aanwezigheid en gebruik van de natuur de gezondheid van de Nederlanders wordt bevorderd.

Meetbare gegevens bij de algmene doelstelling

Indicator geeft inzicht in de ontwikkeling van bedreigde soorten in ons land in relatie tot de populaties in leefgebieden. In 2020 zijn er duurzame condities voor het voortbestaan van alle in 1982 van nature in Nederland voorkomende soorten en populaties. Hiermee worden afspraken van de «Bern» conferentie onderschreven.

Budgettair belang LNV begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2010 over operationele doelstellingen en apparaat

Natuur

Budgettaire gevolgen van beleid

Generieke blokkade op de programma uitgaven

Er wordt een temporisatie op het budget voor verwerving en inrichting van hectares NURG (Nadere Uitwerking Rivierengebied) doorgevoerd. Desondanks kan NURG in uitvoering blijven. Tot 2015 zal het accent vooral liggen op de aankoop van gronden ter plekke en zal nauwelijks aankoop van ruilgronden plaatsvinden. Een temporisatie op inrichting is mogelijk door alleen prioriteit te geven aan investeringen in noodzakelijke basisinrichtingsmaatregelen.

Verder wordt op het budget voor beheer door Staatsbosbeheer € 1,1 mln omgebogen en is als gevolg van een lagere rente het beschikbare budget voor rente en aflossing, dat het Rijk beschikbaar heeft voor het financieren van leningen aan Vereniging Natuurmonumenten, verlaagd.

Grafiek budgetflexibiliteit

Bijdrage Investeringen Landelijk Gebied

Van de totale programma-uitgaven binnen artikel 23 is de volgende reeks bestemd voor het ILG.

Eind 2006 zijn met de provincies bestuursovereenkomsten gesloten met betrekking tot het Investeringsbudget Landelijk Gebied voor de periode 2007 t/m 2013. De meerjarige budgetten zijn verdeeld en toegelicht bij de operationele doelstellingen 23.11 t/m 23.14.

De verantwoording over de gerealiseerde prestaties door de provincies vindt plaats in 2014, na afloop van de ILG-periode. In het kader van de EHS als groot project leveren de provincies jaarlijks voortgangsinformatie op. Deze informatie wordt separaat aan de Tweede Kamer toegezonden.

Handhaving en uitvoering

In onderstaande tabel zijn de budgetten opgenomen van de batenlastendiensten onderverdeeld naar uitvoering- en handhavingsactiviteiten

DLG

De minister van LNV stelt aan de provincies uitvoeringscapaciteit beschikbaar t.b.v. het realiseren van ILG doelen. Daarbij gaat het om grondverwerving, inrichting, planvorming en Programma Beheer.

Naast de ILG-opdrachten zet de minister van LNV directe opdrachten uit, dit betreft het opstellen van bepaalde beheerplannen Natura2000, ecologische advisering bij de ontheffingverlening ruimtelijke ingrepen van de Flora- en Faunawet, ecologische advisering bij subsidieverlening regeling EGM, verwerving en inrichting NURG.

DR Natuurwetgeving

Het rapport «Over wetten van de natuur – Evaluatie van de natuurwetgeving: bevindingen en beleidsconclusies» bevat een aantal actiepunten, zoals het digitaliseren van aanvragen op basis van de regeling afgifte en kenmerken pootringen en andere merktekens, het invoeren van een informatieuitwisselingssysteem tussen uitvoerende en handhavende diensten en het invoeren van elektronische dienstverlening CITES. In 2008 is een start gemaakt met deze actiepunten. Deze activiteiten worden de eerstvolgende jaren voortgezet. Door de invoer van Programmatisch handhaven worden ook taken als nalevingsmeting en communicatie naar doelgroepen versterkt. Daarnaast wordt de toezicht- en opsporingcapaciteit Natuurwetgeving structureel uitgebreid. Dit met name op het beleidsterrein CITES.

Programma Beheer

Het Programma Beheer is een onderdeel van het ILG. De uitvoerings- en handhavingskosten worden gefinancierd door LNV. De provincies bereiden een vereenvoudiging van de regelgeving voor. Door deze vereenvoudiging moeten zowel de administratieve lasten als uitvoeringskosten gaan dalen. Streven is om deze vereenvoudiging door te voeren per 1 januari 2010. Voor handhaving is het uitgangspunt dat wordt voldaan aan de controle-eis direct voortvloeiend uit EU-controleverordeningen (POP).

PD

De Plantenziektenkundige Dienst heeft een coördinerende rol voor invasieve exoten nl. het signaleren van nieuwe exoten, het (laten) uitvoeren van risicoanalyses en op basis van zo’n analyse, het inzichtelijk maken van de mogelijke wijzen en consequenties van preventie, bestrijding of beheersing van exoten. Ook geeft de PD voorlichting aan het publiek en bedrijven over de risico’s van invasieve exoten. Tot slot kan de PD de opstartfase van eventuele bestrijdingsacties zonodig ondersteunen en de efficiëntie en effectiviteit van eerder genomen maatregelen evalueren. Om al deze werkzaamheden goed uit te kunnen voeren, faciliteert de PD het functioneren van een uitgebreid en flexibel netwerk invasieve exoten, bestaande uit deskundigen en belanghebbenden van binnen en buiten de overheid. De PD benut de kennis en expertise van dit netwerk.

Kennis en onderzoek

In deze tabel zijn de kennis- en onderzoeksmiddelen opgenomen, welke op artikel 26 (kennis en innovatie) budgettair zijn verwerkt, maar betrekking hebben op de algemene doelstelling van artikel 23.

Apparaatsuitgaven

In verband met de beleidskernvorming zijn de apparaatsuitgaven van directie Natuur en directie Platteland overgeheveld naar de nieuwe directie Natuur, Landschap en Platteland.

Ontvangsten

Budgettair belang buiten de LNV-begroting

Fiscale maatregelen

Fiscale maatregelen dragen bij aan het beleidsdoel van artikel 23. Naast onderstaande regelingen neemt ook de Natuurschoonwet een belangrijke plaats in. Deze Nederlandse wet biedt aan eigenaars van landgoederen fiscale voordelen.

EU-maatregelen

Vanuit POP2 komen middelen ten goede aan het groene domein. Een belangrijk deel van Programma Beheer (SAN) wordt hieruit medegefinancierd.

23.11 Verwerven Ecologische Hoofdstructuur

Motivering

Het verwerven van gronden ten behoeve van de terreinbeherende organisaties voor de realisatie van de EHS.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Een groot deel van de EHS wordt gerealiseerd via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Kwantitatieve informatie over de voortgang van de EHS is afkomstig uit de jaarlijkse provinciale ILG-voortgangsrapportages. Op basis van deze provinciale voortgangsrapportages wordt de Tweede Kamer jaarlijks geïnformeerd door middel van een rapportage ILG.

Over de voortgang van de EHS als groot project wordt de Tweede Kamer separaat geïnformeerd.

Instrumenten

Waarvan ILG

Verwerven EHS

Voor overdracht aan Staatsbosbeheer worden grondaankopen gedaan door de Dienst Landelijk Gebied/Bureau Beheer Landbouwgronden (DLG/BBL) die door de provincies worden gefinancierd. Voor de particuliere natuurbeschermingsorganisaties worden de grondaankopen gesubsidieerd door de provincies. Financiering vindt plaats door middel van leningen buiten begrotingsverband door de Vereniging Natuurmonumenten. Vanwege de geplande afronding van de EHS in 2018 worden de laatste grondaankopen in 2015 uitgevoerd. Alleen voor de tweede tranche robuuste verbindingen wordt ook na 2015 nog grond aangekocht. Het Kabinet heeft in het aanvullend beleidsakkoord besloten een kasschuif uit te voeren voor het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) op de onderdelen Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RODS). Het ILG wordt zowel in 2009 als 2010 met € 100 mln. per jaar verlaagd en in 2011 verhoogd met € 200 mln. De kasschuif, die bij Voorjaarsnota 2009 tijdelijk was verwerkt op Inrichting EHS, wordt voor circa 1/3 deel verwerkt op de onderhavige operationele doelstelling.

Verwerven en inrichten Westerschelde

Voor de Westerschelde als Natura 2000-gebied is binnen de ILG periode 2007 t/m 2013 140 mln. beschikbaar waarvan € 110 mln. via het FES.

BTW-compensatie

Zie de toelichting bij Operationele Doelstelling 22.11

Waarvan niet ILG

Verwerven Nurg en Maaswerken

In het kader van de Nadere Uitwerking Rivierengebied (NURG) werken V&W en LNV gezamenlijk aan projecten ter verbetering van de veiligheid (hoogwaterbescherming) en ontwikkeling van natuur in het rivierengebied. Het betreft vnl. gebieden langs de Maas (Grensmaas en Zandmaas Pakket I).

Rente en aflossing

Voor de aankopen voor de particuliere natuurbeschermingsorganisaties (de Vereniging Natuurmonumenten en de 12 provinciale Landschappen) wordt het rijksaandeel in de grondverwerving gefinancierd door middel van jaarlijkse leningen aan de Vereniging Natuurmonumenten (€ 40 mln.) waarbij het Rijk de kosten van de rente en aflossing voor zijn rekening neemt. Voor de grondaankopen ontvangen de particuliere terreinbeherende organisaties een subsidie van de provincies in de kosten van de grondverwerving op grond van provinciale subsidieregelingen. Financiering vindt plaats uit de leningen. Zoals afgesproken in de ILG-bestuursovereenkomsten wordt door provincies een autonome bijdrage geleverd ter financiering van de EHS (jaarlijks € 10 mln.)

23.12 Inrichten Ecologische Hoofdstructuur

Motivering

Het inrichten van gronden in de EHS om de juiste fysieke condities te verkrijgen die nodig zijn om de gewenste natuurdoelen en de gewenste kwaliteit te kunnen realiseren. Het aanwezig zijn van de juiste fysieke condities maakt vervolgens een effectief beheer mogelijk. De inrichting betreft zowel gronden die LNV en de provincies verwerven en doorleveren aan de terreinbeherende organisaties als gronden die in bezit zijn van particulieren.

Inrichting van gronden vindt plaats wanneer de planologische functie wijzigt van bijvoorbeeld de bestemming «landbouw» in de bestemming «natuur». De inrichting is mede gericht op het ter plaatse na te streven natuurdoeltype alsmede op de ter plaatse voorkomende bedreigde soorten, met name de doelsoorten in het Meerjarenprogramma Uitvoering Soortenbeleid.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Het grootste deel van de EHS wordt gerealiseerd via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Kwantitatieve informatie over de voortgang van de EHS is afkomstig uit de jaarlijkse provinciale ILG-voortgangsrapportages. Op basis van deze provinciale voortgangsrapportages wordt de Kamer jaarlijks geïnformeerd door middel van een rapportage ILG.

Over de voortgang van de EHS als groot project wordt de Tweede Kamer separaat geïnformeerd.

Instrumenten

Waarvan ILG

Inrichten EHS en Inrichten robuuste verbindingen

Ten behoeve van realisatie van de EHS moet in de periode 2007 t/m 2013 45 714 ha nieuwe natuur, 2 857 Natte natuur en 7 230 ha Robuuste verbindingen worden ingericht. De PNB’s kunnen hiervoor subsidie aanvragen terwijl de natuurgronden t.b.v. SBB na te zijn ingericht worden overgedragen.

Milieukwaliteit EHS, Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn

Het budget is bedoeld om verdroging, vermesting en verzuring van bepaalde natuurgebieden tegen te gaan. De betreffende verdrogingsgevoelige gebieden zijn aangewezen in de zgn. TOP-lijst.

Oostvaarderswold

In 2012 en 2013 wordt in totaal € 28 mln. uitgetrokken voor het realiseren van de robuuste ecologische verbindingszone Oostvaarderswold. Hiermee wordt het advies uit 2006 gevolgd van het International Committee on the Management of the Oostvaardersplassen (ICMO), onder leiding van de heer Gabor, om deze verbinding versneld aan te leggen. Realisatie op korte termijn is in dit uitzonderlijke geval vereist in verband met de snel stijgende grondprijzen vanwege de grote stedelijke druk. Hiermee wordt de in de Oostvaardersplassen voorkomende edelherten de mogelijkheid geboden om via het Horsterwold te kunnen migreren naar de Veluwe (en later ook Duitsland) zodat uitwisseling van genetisch materiaal kan plaatsvinden. Hiertoe moeten gronden worden verworven en ingericht.

BTW-compensatie

Zie de toelichting bij Operationele Doelstelling 22.11

Waarvan niet ILG

Inrichten EHS

In het kader van de Nadere Uitwerking Rivierengebied werken V&W en LNV gezamenlijk aan projecten ter verbetering van de veiligheid en ontwikkeling van natuur in het rivierengebied. Het betreft vnl, de uiterwaarden langs de grote rivieren in Overijssel, Gelderland en Utrecht (NURG) alsmede de gebieden langs de Maas (Grensmaas en Zandmaas).

Mainport Rotterdam

In kader van Project Mainport Rotterdam (PMR) worden natuur en recreatiegebieden ontwikkeld met een omvang van 750 ha. De Rijksbijdrage (LNV, VROM, EZ) van € 6 mln. per jaar verhoogd met 2% inflatiecorrectie wordt betaald via de LNV-begroting.

23.13 Beheren Ecologische Hoofdstructuur

Motivering

Het in een samenhangend netwerk beheren van bestaande natuur, de aangewezen Natuurbeschermingsgebieden, Natura-2000-gebieden en 20 Nationale Parken. Het beheer van de EHS en de Natura-2000 gebieden is primair bedoeld om bestaande natuurwaarden (planten, dieren en ecosystemen) in stand te houden en zo mogelijk te verbeteren. Een belangrijke nevendoelstelling van beheer is het voldoen aan recreatieve behoeften en de openstelling van natuurterreinen door particulieren en particuliere natuurbeschermingsorganisaties, tenzij bijzondere soorten of ecosystemen daardoor niet goed kunnen voortbestaan.

Het beheer biedt voldoende mogelijkheden en garanties voor de realisatie van het na te streven natuurdoeltype alsmede voor de bescherming van de bedreigde soorten die van de beheerde gebieden afhankelijk zijn (met name de doelsoorten van het Meerjarenprogramma Uitvoering Soortenbeleid) als de milieucondities op peil zijn gebracht.

De budgetten voor beheer binnen en buiten de EHS maken voor een groot deel onderdeel uit van het ILG en omvatten het natuurbeheer, agrarisch natuurbeheer en landschapsbeheer, zowel binnen als buiten de EHS. Het kabinet heeft als doelstelling om in 2018 728 500 ha EHS gerealiseerd te hebben.

LNV streeft binnen deze operationele doelstelling naar de volgende doelen:

Beheer duurzame ecosystemen

In 2009 wordt volgens afspraak (Bestuursovereenkomsten ILG) door Rijk en provincies de Index Natuur en Landschap vastgesteld. Met de daarin beschreven beheertypen en natuurtypen bepalen Rijk en provincies de kwalitatieve natuurdoelen en worden beheersafspraken gemaakt met onder andere de terreinbeheerders. De provincies zetten daartoe in 2009 hun vigerende natuurbeheersplannen en natuurdoeltypenkaarten om in een eerste generatie beheerstypenkaarten, en stellen nieuwe provinciale subsidieregelingen voor het natuurbeheer vast. Op basis van deze nieuwe provinciale beheerstypenkaarten zal eind 2009 of begin 2010 een eerste proeve van een landelijke Natuurtypenkaart worden opgesteld. De streefwaarde-indicator kan van deze kaart worden afgeleid en zal bestaan uit een tabel met arealen van de verschillende natuurtypen. Tegelijk zal een landelijke nulmeting van de natuurtypen worden uitgevoerd, waarmee de raming 2010 zal worden ingevuld.

In 2010 zal het systeem van bepaling van natuurkwaliteit verder worden uitgewerkt door per beheertype en natuurtype de bijbehorende kwaliteitsniveaus te definiëren en daarvoor streefwaarden vast te stellen. Rijk en provincies zullen in 2010 overleggen om tot afstemming te komen tussen de landelijke natuurdoelen en de op de provinciale beheertypenkaarten gebaseerde provinciale natuurtypen en de daarvoor bepaalde kwaliteitsniveau’s. Dit zal uiteindelijk leiden tot een aanduiding van arealen van bepaalde natuurtypen met een bepaald kwaliteitsniveau. Daarmee zal ook de indicator worden verfijnd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Het grootste deel van de EHS wordt gerealiseerd via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Kwantitatieve informatie over de voortgang van de EHS is afkomstig uit de jaarlijkse provinciale ILG-voortgangsrapportages. Op basis van deze provinciale voortgangsrapportages wordt de Kamer jaarlijks geïnformeerd door middel van een rapportage ILG.

Over de voortgang van de EHS als groot project wordt de Tweede Kamer separaat geïnformeerd.

Instrumenten

Waarvan ILG

Programma beheer

In totaal wordt voor programmabeheer door LNV voor € 700 mln. aan verplichtingen aangegaan richting provincies. De provincies verzorgen de uitvoering van de provinciale regelingen voor SAN en SN.

Natuur Overig

Dit betreft een vergoeding voor «boeren voor natuur» in bepaalde gebieden (polder van Biesland, Twickel, Ooijpolder, Groen Woud)

BTW-compensatie

Zie de toelichting bij Operationele Doelstelling 22.11

Waarvan niet ILG

Beheer door SBB

Dit betreft vergoeding aan Staatsbosbeheer voor beheer van natuurgebieden

Behoud en herstel historische buitenplaatsen

In lijn met en in vervolg op de begroting voor het jaar 2009 wordt de regeling Behoud en Herstel van Historische Buitenplaatsen afgebouwd. Gelet op de veranderende verhoudingen m.b.t. verantwoordelijkheden tussen overheid, burgers en bedrijfsleven, verwacht ik dat landeigenaren dat zij zelf meer verantwoordelijkheid nemen voor het behoud en herstel van buitenplaatsen. Uitfasering van de regeling is voorzien met ingang van 2011. Zoals reeds eerder aan de Kamer gemeld, zal de regeling in het Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten (Brim) van het ministerie van OCW worden geintegreerd waarmee één subsidieloket onstaat voor deze groene monumenten.

Met het beschikbaar stellen van het budget in 2010 voor de regeling Behoud en Herstel van Historische Buitenplaatsen wordt uitvoering gegeven aan de motie-Jacobi c.s. (30 825, nr. 43) om de huidige LNV-subsidieregeling voor historische buitenplaatsen te handhaven tot en met 2010.

Overig beheer

Betreft een bijdrage aan ganzenbeheer, financiering weidevogels en veenweidegebieden, bijdrage aan unie van landschappen en een bijdrage aan het Kroondomein.

Agrariers ontvangen een vergoeding in het kader van SAN voor bestaande 6 jarige beheers overeenkomsten en het aangaan van nieuwe beheersovereenkomsten. Particuliere natuurbeschermingsorganisaties en particulieren ontvangen een vergoeding voor beheer van bestaand areaal en uitbreiding nieuw areaal a € 80, per ha in de periode 2007 t/m 2013.

Particulieren en agrariërs ontvangen een vergoeding voor waardedaling door functiewijziging van landbouwgrond naar natuurgrond (SN-functiewijziging).

Hectares gefinancierd door derden, betreft: co-financiering door o.a. waterschappen en gemeenten.

23.14 Beheer van de natuur buiten de EHS en beschermen van de internationale biodiversiteit

Motivering

Nationaal

Voldoen aan de internationale verplichting om een of meer nationaal of internationaal belangrijke ecosystemen als nationaal park aan te wijzen.

Het bieden van duurzame bescherming aan alle doelsoorten van het soortenbeleid.

Vermaatschappelijking van het natuurbeleid.

Internationaal

Voldoen aan de internationale verplichtingen die tot doel hebben het verlies aan biodiversiteit in de wereld een halt toe te roepen.

Het verduurzamen van handelsketens (m.n. hout, soja en palmolie), het beschermen en duurzaam gebruiken van ecologische netwerken (waaronder Natura-2000 en het PAN-Europees-Ecologische Netwerk), duurzaam gebruik en beheer van mariene biodiversiteit (inclusief verduurzaming visserij) en het ontwikkelen van nieuwe financieringsmogelijkheden voor biodiversiteit.

LNV streeft binnen deze operationele doelstelling naar de volgende doelen:

Verbinden burger met groen

Natuur en biodiversiteit zijn van levensbelang. Mensen zijn afhankelijk van natuur en biodiversiteit voor het reguleren en zuiveren van water en lucht, voor de productie van voedsel, medicijnen en bouwstoffen, en voor tal van andere essentiële functies. Natuur in de directe leefomgeving draagt bij aan gezondheid en welbevinden van mensen.

In onze verstedelijkte samenleving is contact met de natuur niet meer vanzelfsprekend. Terwijl dat contact juist zo belangrijk is om de natuur te leren waarderen en begrip te krijgen voor de complexe samenhang in natuurlijke systemen.

Het rijk streeft er naar om de relatie tussen mensen en natuur te versterken. Daarbij staat de betrokkenheid in de samenleving centraal. Dat heeft meerdere kanten.

We willen de natuur naar de mensen brengen, en de mensen naar de natuur brengen door mensen kennis en informatie aan te reiken via Natuur- en Milieueducatie, de voorlichtingscentra van de Nationale Parken en de opdracht tot «vermaatschappelijking» aan Staatsbosbeheer en de regionale initiatieven.

We willen ook de betrokkenheid versterken van burgers en maatschappelijke partijen bij natuur, en biodiversiteit. Dat het een collectief belang betreft waar de rijksoverheid een rol heeft staat niet ter discussie. Maar de rijksoverheid is niet in staat om geheel alleen de natuur en biodiversiteit op het gewenste peil te krijgen. Daarvoor is ook inzet nodig van burgers in hun directe leefomgeving, van andere overheden, van het bedrijfsleven, kortom: van iedereen. Natuur is van ons allemaal, en wij dragen daar ook allemaal zorg voor. Bij de mensgerichte natuurprogramma’s, zoals «Groen en gezondheid» en «Lekker groen», staat de samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid met LNV-partners centraal.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

• Reeds in 2005/2006 is besloten de uitbreiding van het areaal voor bos, natuur en landschap stop te zetten. Taakstelling en realisatie zijn 77 650 ha.

• De taakstelling en realisatie bestaande natuur beheerd door SBB neemt in de loop der jaren af.

Instrumenten

Waarvan ILG

Bijdrage nationale parken

Betreft een subsidieregeling onder meer een vergoeding voor bezoekerscentra behorend bij Nationale parken.

Soortenbescherming

Betreft een subsidieregeling voor de bescherming van soorten die ernstig bedreigd worden door middel van specifieke soortgerichte maatregelen. Het aantal ernstig en bedreigde soorten neemt sterk toe zodat met individuele beschermingsprogramma’s het niet mogelijk is het verdwijnen van soorten te voorkomen. Om effectiever en efficiënter te kunnen werken aan het behoud van soorten wordt ingezet op de implementatie van de leefgebiedenbenadering. Hierbij wordt vooral ingezet op maatregelen en ingrepen die voordelen opleveren voor groepen van soorten en wordt getracht om het belang van soorten vroegtijdig te laten meenemen in diverse planologische ontwikkelingen.

Beheer van natuur buiten EHS

Betreft een vergoeding aan particuliere natuurbeschermingsorganisaties voor beheer bestaand areaal en uitbreiding nieuw areaal in de periode 2007 t/m 2013.

BTW-compensatie

Zie de toelichting bij Operationele Doelstelling 22.11

Waarvan niet ILG

Gegevensautoriteit natuur

Betreft een vergoeding voor het aanleggen van data-bases voor het in beeld brengen van beschermde diersoorten in Nederland en in het bijzonder op potentiële bouwlocaties.

Beheer door SBB

Betreft vergoeding aan Staatsbosbeheer voor beheer van natuurgebieden buiten de EHS.

Bijdrage nationale parken

Betreft een subsidieregeling ter ondersteuning van Nationale Parken. De aandacht van LNV bij de kwaliteitsverbetering van de parken gaat onder meer uit naar uitbreidingsplannen en het bevorderen van (internationale) samenwerking.

Faunafonds

Het faunafonds vergoedt schade aan agrarische percelen veroorzaakt door beschermde diersoorten. LNV verstrekt hiervoor subsidie. Rijk en provincies hebben een Bestuursakkoord 2009–2011 gesloten waarmee is overeengekomen bevoegdheden van de Boswet, de Flora en Faunawet en taken van het Faunafonds te decentraliseren. Het streven is erop gericht de decentralisatie van het Faunafonds – waarvoor een formeel wettelijke regeling vereist is – uiterlijk in 2010 te realiseren.

Regeling Versterking natuur en bosbeheer

Deze regeling is er voor de verbetering van de kwaliteit van het bos en het bosbeheer. Onderdeel hiervan is de verbetering van de bedrijfseconomische resultaten van de samenwerkende bos- en landgoedeigenaren. Dit gebeurt vooral middels voorlichting aan specifiek de kleine boseigenaren. De subsidie gaat naar de Unie van Bosgroepen, waar de 4 afzonderlijke bosgroepen (Noord-Oost Nederland, Midden Nederland, Brabant, Zuid-Nederland) in deelnemen (€ 0,6 mln.).

Internationale subsidies en contributies

Dit budget is voor bijdragen en contributies voor internationale organisaties t.b.v. het nakomen door Nederland van internationale verplichtingen.

Natuurbeschermingswet

In 2009 moeten alle 162 gebieden in ontwerp zijn aangewezen en zal naar verwachting circa de helft van de gebieden ook definitief worden aangewezen. Tevens zullen voor circa 100 gebieden beheerplannen in concept afgerond zijn. Het opstellen van de beheerplannen wordt gedaan in nauwe samenwerking met de overige bevoegde organisaties, de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Defensie alsmede de 12 provincies en het IPO. Voor de coördinatie is in 2008 een regiebureau Natura 2000 opgericht. Voor het opstellen van de beheerplannen ontvangen de beheerders een vergoeding van LNV.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

• In 2009 wordt een IBO uitgevoerd op Natuur. De uitkomsten van deze IBO kunnen worden meegenomen in onder andere de Mid Term Review ILG welke in 2010 plaatsvindt en de voortgang van de EHS in 2010.

• Een belangrijk deel van de monitor Beleidskader Faunabeheer betreft de winterganzenopvang, de monitor over 2005–2009 wordt afgesloten met een evaluatie.

• Ex-ante onderzoek naar de kosteneffectiviteit van de ganzenregeling in combinatie met de regeling tegemoetkoming in de faunaschade van het Faunafonds.

• Evaluatie van het functioneren van SBB op doelmatigheid en doeltreffendheid.

• De Natuurbalans is een jaarlijkse rapportage van het Planbureau voor de leefomgeving. De ontwikkeling van de kwaliteit van natuur en landschap wordt in het licht bezien van het gevoerde beleid.

• Met de Tweede Kamer afgesproken dat de EHS een groot project is, in dat kader wordt jaarlijks over de voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur.

• Voor het ILG is een evaluatie gepland op basis van de Mid-Term Review rapportage over de periode 2007–2009. Zie ook artikel 22, 24 en 27.

• Met de TK is afgesproken dat Mainport Rotterdam een groot project is, in dat kader wordt jaarlijks gerapporteerd. De coördinatie hiervan is in handen van VWS, om deze reden staat de rapportage niet hierboven in de tabel vermeld. LNV coördineert de ontwikkeling van 750 ha natuur en recreatiegebieden (LNV, VROM, EZ).

Bijlage Overzichtsconstructies ILG

Om een goed inzicht te bieden in de totale omvang van het beschikbare ILG-budget en de herkomst ervan is een overzichtsconstructie opgesteld over de totale ILG-periode van 2007–2013. In deze overzichtsconstructie zijn ook de bijdragen van andere departementen aan het ILG opgenomen. In het kader van het ILG is afgesproken dat de andere betrokken departementen (VROM, V&W en OCW) hun bijdragen overboeken (via een bijdrageconstructie) naar de LNV-begroting en dat de minister van LNV zorgdraagt voor de jaarlijkse stortingen ten behoeve van de provincies.

De totale omvang van het aan de provincies beschikte ILG-budget komt uit op € 3,4 miljard.

Het beschikbaar budget voor ILG op de LNV begroting is exclusief de bijdragen van de EU en exclusief de leenplafonds voor de verwerving van EHS.