32 123 XI
Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) en van de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2010

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendienst)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst «Nederlandse Emissieautoriteit» voor het jaar 2010 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lasten stelsel voeren.

Wetsartikel 3 (begrotingsstaat van het Waddenfonds)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsartikel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 5 (afwijking Comptabiliteitswet 2001)

Na een overleg met de Tweede Kamer aan de hand van de brief van de Minister van Financiën van 20 december 2007(Kamerstukken II, 2007–2008, 31 031, nr. 19) is besloten tot een experiment ter verbetering van de (politieke) verantwoording aan de hand van de begrotingen en de jaarverslagen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (inclusief de programmabegroting van Wonen, Wijken en Integratie), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (inclusief de programmabegroting van Jeugd en Gezin). Het experiment zal worden geëvalueerd in 2010. Ten behoeve van het experiment is het noodzakelijk af te wijken van een aantal bepalingen van de Comptabiliteitswet 2001 met betrekking tot de inrichting van de departementale begroting en het departementale jaarverslag. Het onderhavige wetsartikel regelt die afwijking voor de begroting 2010, inclusief voor de suppletore begrotingen 2010, van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Het betreft de artikelen 5 en 14 van de Comptabiliteitswet 2001.

Het experiment heeft wat de begrotingen betreft inhoudelijk betrekking op de toelichting bij de begroting. De begrotingspresentatie zal worden toegespitst op de (politiek) belangrijkste beleidsprioriteiten van het kabinet. Die prioriteiten zullen in de Beleidsagenda worden opgenomen, waarbij zal worden aangesloten bij het Beleidsprogramma van het kabinet(Kamerstukken II, 2006–2007, 31 070, nr. 1). De Beleidsagenda kan worden aangevuld met enkele andere doelstellingen die door de betrokken minister beleidsmatig van groot belang worden geacht.

Indien bepaalde beleidsprioriteiten in de Beleidsagenda in termen van operationele doelstellingen, prestaties en effecten worden toegelicht, is het daarom niet noodzakelijk ook bij de betrokken beleidsartikelen zelf een toelichting te verstrekken. Een korte verwijzing naar de Beleidsagenda is dan voldoende. Derhalve zal er dus door de experimentdepartementen niet bij alle beleidsartikelen op grond van artikel 5 van de Comptabiliteitswet 2001 begrotingsinformatie – in termen van aan de operationele doelstellingen te koppelen prestaties en effecten – over het beleid worden opgenomen.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

Voor u ligt de begroting 2010 van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM). De memorie van toelichting van de VROM-begroting (XI) bestaat uit de volgende onderdelen en is terug te vinden in de hoofdstukken:

2.1. De beleidsagenda

2.2. De beleidsartikelen

2.3. De niet-beleidsartikelen

2.4. Bedrijfsvoeringsparagraaf

3. Verdiepingshoofdstuk

4. Begroting 2010 van de Nederlandse Emissieautoriteit

5. Begroting 2010 van het Waddenfonds

6. Verdiepingshoofdstuk Waddenfonds

Bijlage 1. ZBO’s en RWT’s (VROM-begroting 2010)

Bijlage 2. Overzichtsconstructie Milieu

Bijlage 3. Nalevingstrategie VROM-Inspectie

Bijlage 4. Moties en Toezeggingen

Bijlage 5. Lijst van afkortingen

Bijlage 6. Trefwoordenregister

De beleidsartikelen van de programmabegroting van WWI kennen alleen programmageld. De apparaatsuitgaven worden geraamd op de VROM-begroting op het niet-beleidsartikel «Algemeen». Op dat artikel is inzichtelijk hoe de totale apparaatsinzet voor de beleidsdiensten wordt toegerekend aan de desbetreffende beleidsartikelen.

1.2. De beleidsagenda en beleidsartikelen

1.2.1. Beleidsagenda

De politieke focus wordt bereikt door de beleidsagenda in te delen volgens de beleidsprioriteiten van het kabinet en daarover te rapporteren. In de nieuwe opzet staat het beleidsprogramma Samen werken Samen leven van het kabinet centraal uitgebreid met het aanvullend beleidsakkoord. In de beleidsagenda worden de kabinetsdoelstellingen en/of projecten uitgebreid toegelicht. De toelichting omvat de inzet van de overheid, met waar mogelijke toetsbare doelen, de beoogde effecten en een onderbouwing van de belangrijkste in te zetten instrumenten. Daarnaast wordt een beperkt aantal aanvullende beleidsprioriteiten toegelicht. Er wordt een zo nauwkeurig mogelijke koppeling gelegd tussen beleidsprioriteiten en beleidsartikelen.

Aan het einde van de beleidsagenda is een overzichtstabel (tabel 3) opgenomen waarin per kabinetsdoelstelling en/of project inzichtelijk wordt wat de voortgang is, bij welke operationele doelstelling de prioriteit hoort en wat het gebudgetteerde belang is. In het verlengde van het coalitieakkoord en het beleidsprogramma van het kabinet, is de beleidsagenda van VROM ingedeeld in de volgende prioriteiten:

A. Klimaatbeleid;

B. Ontwikkeling van markten voor duurzame producten (ketenbeleid);

C. Mooi Nederland;

D. Slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten.

De beleidsagenda wordt afgesloten met een overzichtstabel (tabel 4) met daarin de beleidsmatig belangrijkste budgettaire mutaties en bijbehorende toelichting. Deze tabel geeft de aansluiting weer tussen de vorige begroting en de nu voorliggende ontwerpbegroting.

1.2.2. Beleidsartikelen

De VROM-begroting bestaat uit acht artikelen waarvan drie op het terrein van ruimte, vier op het terrein van milieu en één op het terrein van toezicht en handhaving. Daarnaast zijn er twee niet-beleidsartikelen te weten artikel 91 «Algemeen» en artikel 92 «Nominaal en onvoorzien». Op artikel 91 «Algemeen» worden behalve de apparaatsuitgaven voor de WWI-begroting en de apparaatsuitgaven voor Ruimte en Milieu ook de uitgaven voor de stafdirecties, de gemeenschappelijke bedrijfsvoering, het planbureau en de raden en commissies inzichtelijk gemaakt. Ten slotte staan op dit artikel ook uitgaven geraamd van een aantal instrumenten die niet een beleidsmatig doel hebben, die passen bij een van de beleidsartikelen. Het niet-beleidsartikel «Nominaal en onvoorzien» is louter een administratief artikel waarop zaken worden geparkeerd die nog niet direct verdeeld kunnen worden over de andere artikelen.

In de beleidsartikelen komt het beleid voor de komende jaren aan bod. Elk artikel start met een omschrijving van de algemene beleidsdoelstelling. Hierbij wordt in algemene vorm consequent ingegaan op: omschrijving, verantwoordelijkheid, externe factoren en meetbare gegevens. De algemene beleidsdoelstelling van een artikel wordt geconcretiseerd met de beschrijving van de operationele doelen. Bij ieder operationeel doel wordt consequent ingegaan op: motivering, instrumenten en meetbare gegevens (prestaties en indicatoren). De ontwikkelingen van de uitgaven en de doelen die zij dienen worden volledig toegelicht en waar mogelijk in de tijd weergegeven en indien zinvol grafisch geïllustreerd. Dit betekent meer aandacht voor de instrumenten en voor de historische ontwikkeling van de uitgaven en prestaties om tot een goede onderbouwing van de uitgaven te komen.

Daarna volgt de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». Deze tabel geeft meer financieel inzicht op het gebied van begrotingsstanden. In de tabel is een cijfermatige uitsplitsing gemaakt van de «programmagelden». Dit artikelonderdeel «programma» wordt vervolgens weer opgedeeld naar de diverse operationele doelen die weer zijn opgebouwd uit een of meer (financiële) beleidsinstrumenten. Onder de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» wordt grafisch inzicht gegeven in de budgetflexibiliteit. Deze grafiek geeft inzicht in het nog te beïnvloeden deel van de uitgavenraming. Daarbij worden de verplichtingen gekarakteriseerd aan de hand van de categorieën «Juridisch verplicht», «Bestuurlijk verplicht» en «Beleidsmatig gebonden». De categorie «Juridisch verplicht» bestaat uit verplichtingen waar een privaatrechtelijke overeenkomst, een publiekrechtelijke beschikking of een wettelijke regeling aan ten grondslag ligt. De categorie «Bestuurlijk verplicht» bestaat uit verplichtingen waaraan afspraken ten grondslag liggen tussen verschillende ministeries, tussen de Minister van VROM en/of andere bestuurslagen. De categorie «Beleidsmatig gebonden» bestaat uit geraamde uitgaven waarvoor de Minister van VROM in het kader van het beleidsprogramma uitgaven heeft geoormerkt.

Ieder artikel wordt afgesloten met een overzicht van geplande beleidsonderzoeken. In de begroting worden de beleidsdoorlichting(en) van het desbetreffende jaar aangekondigd evenals de programmering voor de komende jaren. De beleidsdoorlichting(en) die in de tijd aansluit(en) op het traject van het jaarverslag, word(en) meegezonden bij de indiening van de verantwoording over het desbetreffende begrotingsjaar. Waar dit niet aansluit, wordt de beleidsdoorlichting separaat verzonden.

1.3. Wijzigingen in de artikelstructuur

In deze begroting is een aantal wijzigingen in de artikelstructuur doorgevoerd. De Tweede Kamer is hierover in juni en juli 2009 geïnformeerd (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 700 X, nrs. 89, 90 en 97). Het betreft de volgende wijzigingen:

• De beleidsartikelen vijf (milieukwaliteit in de bebouwde leefomgeving) en acht (Externe Veiligheid) zijn vervallen. De afzonderlijke onderdelen zijn geïntegreerd in de overige beleidsartikelen. Daartoe is onder meer beleidsartikel tien (Leefomgevingskwaliteit) toegevoegd;

• De algemene en operationele doelen zijn aangescherpt.

Deze wijzigingen dragen bij aan een verdere verbetering van de meetbaarheid en afrekenbaarheid van de begroting. Ze hebben geen beleidsmatige gevolgen.

In de begroting is een conversietabel opgenomen waardoor inzichtelijk wordt gemaakt wat er ten opzichte van de begroting 2009 is gewijzigd.

1.4. Explainparagraaf

Sinds 2006 is voor het opnemen van indicatoren in de beleidsartikelen een zogenaamde comply or explain regeling van kracht. Deze houdt in dat er kan worden afgeweken van de bepaling om het beleid met kwantitatieve indicatoren meetbaar te maken mits wordt uitgelegd waarom dit niet zinvol of relevant is. Bij de samenstelling van de begroting worden als basis gebruikt de kernvragen: «Wat willen we bereiken» (w1); «Wat gaan we er voor doen» (w2) en «Wat mag het kosten» (w3). Op het niveau van de algemene doelstelling en de operationele doelstellingen wordt de beantwoording van deze vragen vervolgens ingevuld volgens de criteria van specifiek, meetbaar en tijdsgebonden.

Onderstaand wordt per artikel ingegaan op de mate waarin de beleidsartikelen aan deze criteria voldoen (alleen explain).

1.5. De Nederlandse Emissieautoriteit en het Waddenfonds

Tegelijkertijd met de VROM-begroting, wordt ook de begroting van de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) en de begroting van het Waddenfonds gepresenteerd.

1.6. Verdiepingshoofdstuk

In het verdiepingshoofdstuk zijn de budgettaire mutaties in de beleidsartikelen van de begrotingsstaat opgenomen. Technische mutaties dan wel beleidsmatig niet relevante mutaties worden slechts cijfermatig gepresenteerd. Alleen indien sprake is van een grote budgettaire omvang, worden ook technische mutaties nader toegelicht. De beleidsmatig relevante mutaties worden nader omschreven in de toelichting waarbij het bijbehorende mutatiebedrag wordt genoemd. Een beleidsmatige mutatie is het gevolg van gevoerd beleid en is dus te beïnvloeden (bijvoorbeeld beleidsintensivering en -extensivering, beleidswijzigingen met financiële gevolgen, afwijkingen uit hoofde van behoorlijk bestuur).

WETSARTIKEL 1

2. HET BELEID

2.1. De beleidsagenda

Een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving, voor ons en onze kinderen en kleinkinderen. Dat is de missie van de Minister van VROM. Een gezond en duurzaam land realiseren we met het verbeteren van de luchtkwaliteit, het beschermen van het landschap en het garanderen van schoon drinkwater. Dit zijn van oudsher de kerntaken van VROM. Het klimaatbeleid is daar bij gekomen; één van de grootste mondiale uitdagingen van onze generatie.

De gevleugelde uitspraak, «we hebben de aarde niet als erfenis in beheer, maar te leen van onze kinderen», is actueler dan ooit. Als de economische crisis één ding heeft geleerd, dan is het wel dat niet langdurig op veel te grote voet kan worden geleefd zonder ooit de rekening te moeten betalen. Daarbij zien we dat de economische neergang zich, door de verwevenheid van sectoren en landen, in een enorme snelheid over de wereld uitspreidt.

Het klimaatvraagstuk is van een andere orde dan elk ander maatschappelijk probleem tot nu toe. Het gaat om onomkeerbare effecten op een lange tijdschaal met enorme effecten wereldwijd. In tegenstelling tot de economische crisis kent de klimaatcrisis geen cyclisch karakter en worden de gevolgen alleen maar erger. Het klimaatvraagstuk is daarmee van een andere orde dan de economische crisis. Een klimaatcrisis kan worden voorkomen tegen aanvaardbare kosten mits mondiaal voortvarend wordt samengewerkt en tijdig wordt geïnvesteerd in een duurzame economie. Innovatie en de juiste prikkels voor de markt zijn hierbij de sleutelwoorden om zowel uit het economische- als uit het klimaatdal te klimmen. En hoewel de onzekerheden rond het vraagstuk groot zijn, is één ding zeker: niets doen is geen optie, dan krijgen de volgende generaties de rekening gepresenteerd.

Het jaar 2010 zal daarom in het teken staan van de uitwerking van de internationale klimaattop van Kopenhagen, die in december 2009 plaatsvindt. De internationale gemeenschap kan op klimaatgebied een noodzakelijke stap vooruit zetten door bindende afspraken te maken over de terugdringing van CO₂-uitstoot. De Europese Unie (EU) wil dertig procent minder broeikasgassen in 2020, ten opzichte van 1990, mits er sprake is van een evenwichtig akkoord.

Het Kabinet voert een ambitieus klimaatbeleid en heeft dit ook in nationaal beleid vastgelegd. In het coalitieakkoord zijn klimaatvoorstellen uitgewerkt. Tal van effectieve klimaatakkoorden zijn gesloten met medeoverheden en bedrijfstakken. Rijksbreed wordt gewerkt aan het programma Schoon en Zuinig. Want het klimaatbeleid is niet langer het exclusieve terrein van de Minister van VROM. Het zit in de vezels van dit Kabinet. Dat bleek eens te meer bij de presentatie van het aanvullend beleidsakkoord in april 2009 en het groen akkoord met provincies en gemeenten. Van de € 6 miljard aan stimuleringsmaatregelen is meer dan 30 procent duurzaam: energiebesparing, duurzaam ruimtegebruik en de productie van duurzame energie. De Stimuleringsregeling Duurzame Energie (SDE) wordt ruimer en robuuster gefinancierd uit een opslag op het elektriciteitstarief, waarmee bedrijven meer zekerheid krijgen voor toekomstige investeringen, en de kabinetsdoelstelling van 20 procent duurzame energie in 2020 wordt gerealiseerd.

Dit Kabinet spant zich in voor het klimaat op een manier en schaal die geen precedent heeft in de Nederlandse geschiedenis. Een inspanning bovendien, die uiterst nauwkeurig gedocumenteerd wordt door de monitor Schoon en Zuinig. Dit document stuurt VROM in het vervolg jaarlijks met Prinsjesdag naar de Tweede Kamer. De verkenning Schoon en Zuinig, verschenen in april 2009, toonde aan dat het Kabinet de milieudoelen voor 2011 haalt. Op de lange termijn zijn er echter onzekerheden. Extra ingrepen of alternatieven voor het huidige beleid kunnen noodzakelijk zijn. Conform het coalitieakkoord besluit het Kabinet hierover in juni 2010, bij de tussenevaluatie van Schoon en Zuinig.

De klimaatopgave vergt grote, meerjarige investeringen van overheden en bedrijfsleven. Maar dit moet niet alleen als last voor de economie worden beschouwd. Schaarste is de moeder van creativiteit en innovatie. Vindingrijkheid, waarmee Nederland groot is geworden, moet worden aangewend om nieuwe oplossingen te vinden. Door vooruitgang te boeken op het gebied van duurzame energie, energiebesparing en het efficiënt (her-)gebruik van natuurlijke grondstoffen vergroten we onze concurrentiekracht.

Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) is in 2009 gestart. Dankzij de samenwerking tussen Rijk, gemeenten en provincies worden de luchtkwaliteitsnormen gegarandeerd gehaald. De goedkeuring van de Europese Commissie toont aan dat niet alleen het Kabinet, maar ook de EU vertrouwen heeft in deze vernieuwende aanpak! 2010 staat in het teken van de uitvoering van het NSL.

De overheid stimuleert groene innovatie in de marktsector door vanaf 1 januari 2010 100 procent duurzaam in te kopen. Werken aan een duurzaam Nederland door het creëren van markten voor duurzame producten, is een van de speerpunten van het Kabinet. De markt wordt zo een krachtige impuls gegeven en voor innovatiegerichte ondernemers worden kansen gecreëerd. De Nederlandse economie kan daardoor een concurrentievoordeel behalen op andere landen en nieuwe, op duurzaamheid gerichte, bedrijvigheid en werkgelegenheid creëren.

Deze vooruitgang komt voort uit de kracht van het initiatief van individuen, groeperingen en bedrijven. VROM stelt zich ten dienste van deze initiatieven, door koplopers bij te staan met raad en daad, door brede allianties te smeden en door zinloze regels af te schaffen en bestaande regels te vereenvoudigen.

Dat laatste is van groot belang. Veel initiatieven, bijvoorbeeld op het gebied van duurzame energie of duurzaam bouwen, komen traag op gang vanwege stroperige procedures. Het Kabinet voert mede daarom in 2010 de Crisis- en herstelwet in.

De unieke ruimtelijke ordening van Nederland staat niet ter discussie. Ons dichtbevolkte, kwetsbare land is door de eeuwen heen zo ingericht dat we dynamische steden hebben binnen weidse, open, groene ruimtes. Die balans vormt het fundament van het thema Mooi Nederland.

Toch staat een mooier Nederland onder druk. Verrommeling, vervlakking en monotonie nemen nog steeds toe. Het kabinetsbeleid stelt zeker dat Nederland een aantrekkelijk land blijft waar het prettig wonen, werken en recreëren is. De oplossing ligt in het beter benutten van bebouwd gebied door economische activiteit en stedelijke ruimte te bundelen. De positie van de stad staat hierbij centraal. Daarvoor wordt 2010 een belangrijk jaar. De eerste tranche van de AMvB Ruimte treedt in werking, waardoor de kaders voor de ruimtelijke inrichting van ons land vast komen te liggen.

De klimaatverandering tekent de komende jaren sterk het ruimtelijk beleid. De risico’s waar Nederland mee te stellen krijgt zijn niet gering: het waterpeil van de grote rivieren piekt vaker, de zeespiegel stijgt, de zomers worden droger en de bodem daalt en verzilt. De kijk op ruimtelijke ordening moet zich daaraan aanpassen. Er moet ruimte worden gevonden voor duurzame energievormen op het land en op zee. In de tussentijdse evaluatie van de Nota Ruimte in 2010 wordt hier nader op ingegaan.

De geschetste opgaven zijn immens, maar tegelijkertijd passen ze bij Nederland. De historische vergelijking met de inpoldering van Holland, de aanleg van de Afsluitdijk en de Deltawerken dringt zich op. Zoals wel vaker brengt een crisis, in dit geval een klimaatcrisis, het beste in ons boven.

Het VROM-beleid draagt bij aan het realiseren van doelstellingen uit pijler een, twee, drie en zes van het beleidsprogramma van het Kabinet «Samen werken, samen leven». De bijdragen van VROM worden hieronder thematisch toegelicht: klimaatbeleid, ontwikkeling van markten voor duurzame producten (ketenbeleid), Mooi Nederland en slimmere regels, betere uitvoering en minder lasten.

Pijler 1: Een actieve internationale en Europese rol

Pijler 2: Een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie

Pijler 3: Een duurzame leefomgeving

Pijler 6: Overheid en dienstbare publieke sector

A. Klimaatbeleid

Mede door menselijke activiteit warmt de aarde op. De bedreigingen voor Nederland zijn reëel: de grote Europese rivieren krijgen te maken met meer en extremere pieken. Regen- en smeltwater komt naar Nederland – de Delta van Europa; de zeespiegel stijgt en de stormen nemen toe in aantal en kracht.

Het Kabinet kiest voor actie. Kern van de strategie is de uitstoot van broeikasgassen verminderen door het tempo van energiebesparing te verhogen en de inzet van duurzame energie te vergroten. Dit combineert het Kabinet met beleid gericht op ruimtelijke aanpassingen waartoe de klimaatverandering noopt. Leven met water in plaats van strijden tegen.

De EU legt de uitstoot van CO₂ aan banden met het emissiehandelssysteem. Een belangrijke stap naar een mondiale koolstofmarkt, waarin emissies een prijs krijgen en maatregelen op efficiënte wijze worden gealloceerd. Het verder vormgeven van de koolstofmarkt vormt, naast onder meer effectieve ondersteuning van acties in ontwikkelingslanden, de sleutel tot internationale klimaatafspraken in Kopenhagen. Het Kabinet steunt dit. Tot die tijd zet het Kabinet in op afvang en opslag van CO₂ (CCS). Het beleid richt zich op het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen in de sectoren verkeer, industrie en landbouw. Behalve aan het klimaat, dragen duurzame mobiliteit, energie-efficiënte productie en milieuvriendelijke landbouw bij aan schonere lucht. Het tempo van energiebesparing moet omhoog, evenals de productie van duurzame energie, zodat nog minder broeikasgassen in Nederland worden uitgestoten.

Duurzame energie speelt een hoofdrol bij de klimaat- en energieambities van dit Kabinet. Het kabinet streeft naar 20 procent duurzame energie in 2020. Windenergie op zee en land en biobrandstoffen spelen een belangrijke rol. VROM is verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing van windenergie op het land. Plaatsing van windturbines mag niet ten koste gaan van kwetsbare landschappen. De opmars van duurzame energie, zoals zonne-, bodem-, water- en windenergie, biomassa en biobrandstoffen en de ontwikkeling rond afvang en opslag van CO₂ (CCS) heeft consequenties voor ons ruimtegebruik.

Bij het inrichten van Nederland moet rekening worden gehouden met de gevolgen van klimaatverandering voor ons land. Het valt onder de verantwoordelijkheid van VROM dat het klimaat een belangrijke rol heeft in het ruimtelijk beleid. In het Deltaprogramma zijn taken binnen het kabinet verdeeld voor de nationale beleidsopgaven voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening. VROM geeft vorm aan de ruimtelijke visie rond de Rijnmond en van de kustuitbreiding. Ook stelt VROM voorwaarden op voor nieuwbouw en herstructurering.

A.1 Internationaal Klimaatbeleid

Kabinetsdoelstelling 8: In breder verband actief bijdragen aan het tot stand komen van nieuwe ambitieuze internationale doelstellingen voor na 2012.

Doel

In 2010 en verder gaat de internationale gemeenschap de in Kopenhagen afgesproken principes en doelstellingen uitwerken in concrete, juridisch bindende, mondiale mechanismen en richtlijnen. Meetbaarheid, rapporteerbaarheid en verifieerbaarheid van emissiereducties, acties en steun vormen een hoofdthema. Tempo is daarbij geboden zodat er geen hiaat ontstaat tussen het aflopen van de afspraken in het Kyoto-protocol eind 2012 en het van kracht worden van nieuwe afspraken op basis van het Kopenhagen-akkoord. Wanneer er mondiaal een ambitieus akkoord wordt bereikt heeft de EU zich verplicht haar eigen emissiereductiedoelstelling voor 2020 van 20 procent naar 30 procent te verhogen.

Om de meest bedreigende gevolgen van de klimaatverandering te kunnen voorkomen, blijft de Nederlandse inzet gericht op het beperken van de mondiale temperatuurstijging tot twee graden Celsius. Hiertoe moeten ontwikkelde en ontwikkelingslanden hun uitstoot van broeikasgassen voortvarend aanpakken. Daartoe moet de mondiale koolstofmarkt geleidelijk worden uitgebouwd en verbeterd. Er moeten voldoende middelen op tafel komen voor ondersteuning van klimaatacties in ontwikkelingslanden.

Eén van de pijlers onder de aanpak van broeikasgassen is het Europees marktmechanisme voor CO₂-uitstoot, het Emission Trading System (ETS). Het speelt een centrale rol bij de verdeling van de emissiereductiedoelstellingen tussen EU-lidstaten. Ook normering van huishoudelijke apparaten, auto’s en gebruiksvoorwerpen wordt op Europese schaal ingevoerd. Nederland zet zich in de EU in voor ambitieuze doelen op dit gebied.

Figuur 1: Ontwikkeling mondiale broeikasgasemissies 1990–2050.

Belangrijkste prestaties in 2010:

Als er in december 2009 een klimaatakkoord in Kopenhagen is bereikt, zal 2010 het jaar zijn waarin de internationale gemeenschap de afspraken uit het akkoord operationaliseert. Belangrijke speerpunten in 2010 vanuit de initiërende rol die Nederland voor Kopenhagen heeft gespeeld zijn:

• Uitwerking van de afspraken over de internationale financiële architectuur: de bronnen, besteding en toezicht op de middelen;

• Uitwerking van de nieuwe marktmechanismen in het kader van koolstofarme ontwikkelingsstrategieën;

• Uitwerking van de reductiedoelstelling van 30 procent en de lastenverdeling daarvan binnen de EU.

Mocht een internationale overeenkomst niet of niet tijdig tot stand komen, dan gelden nog altijd de unilaterale doelstellingen van de EU en Nederland.

A.2 Nationaal klimaatbeleid en overig broeikasbeleid

Doel

Zoals in het beleidsprogramma en het aanvullend beleidsakkoord is gesteld, heeft het Kabinet voor 2020 de volgende doelen:

• Energiebesparing van gemiddeld 2 procent per jaar tussen 2011 en 2020;

• Verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20 procent in 2020, inclusief een groei naar 10 procent gebruik van hernieuwbare energie in de vervoersector (waaronder duurzaam geproduceerde biobrandstoffen) in 2020.

Het Kabinet heeft voor 2020 een einddoel per sector opgesteld. Deze reductiedoelen zijn opgenomen in onderstaande figuur.

In onderstaande figuur zijn de werkelijke emissies tot en met 2007 weergegeven. Deze zijn afgezet tegen de doelstelling voor 2020 en de verwachte emissie in 2020. Uit de Verkenning Schoon en Zuinig kan worden afgeleid dat de verwachte uitstoot uitkomt op 163–180 Mton in 2020, uitgaande van ondermeer de huidige EU-reductiedoelstelling. Medio 2010 wil het Kabinet de tussenevaluatie van Schoon en Zuinig naar de Tweede Kamer sturen. Indien uit de evaluatie blijkt dat aanvullende maatregelen nodig zijn om de doelen voor 2020 zeker te stellen, zal het Kabinet hiertoe tegelijkertijd met de evaluatie voorstellen doen.

Figuur 2: Emissie broeikasgassen in Nederland, 1990–2020

Op weg naar 2020 heeft het Kabinet een aantal tussendoelen in 2011 te halen.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• In de eerste helft van 2010 maakt het Kabinet de lacunes inzichtelijk en stuurt de betreffende tussenevaluatie Schoon en Zuinig naar de Tweede Kamer;

• Indien evaluatie daartoe aanleiding geeft, volgen in 2010 eventuele maatregelen om doelrealisatie in 2020 zeker te stellen;

• Monitor Schoon en Zuinig inclusief de voortgang van de convenanten in september 2010 naar de Tweede Kamer.

Energiebesparing: energiezuinige verlichting

Doel

Nederland schakelt over op energiezuinige verlichting in huishoudens, publieke ruimte en bedrijvenpanden. Daarmee speelt Nederland in op het verbod op gloeilampen in Europees verband per september 2012. De matte gloeilampen verdwijnen al per september 2009 uit de schappen. VROM wil de Nederlandse consument bewust maken van de energiezuinige alternatieven voor verlichting. Het is de ambitie om het elektriciteitsgebruik door verlichting in huishoudens met circa 30 procent te verminderen in 2011 ten opzichte van 2007. De rijksoverheid stimuleert, terwijl de andere overheden beleid voeren.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• De gloeilamp verdwijnt uit Nederland conform Europese afspraken. Het verbod op matte gloeilampen gaat in per september 2009. In september 2010 verdwijnt de 75W en in 2011 de 60W gloeilamp. Een volledig verbod op heldere gloeilampen gaat in per september 2012;

• Gezamenlijke mediacampagne van VROM en de verlichtingsmarkt over energiezuinige verlichting als alternatief voor de gloeilamp;

• Uitvoering van het groen akkoord op basis van eigen gemeentelijke plannen met koplopergemeenten zorgt voor een toename van de energiebesparing in de openbare verlichting;

• Ontwikkeling van hulpmiddelen (energiebesparingsscan) voor energiebesparing op verlichting in de utiliteitsbouw;

• In 2010 wordt een plan van aanpak opgesteld om te komen tot donkerte beleid tegen overbodige verlichting, in samenwerking met provincies en het platform lichthinder.

CO₂-afvang en -opslag

De Minister van VROM is samen met de Minister van EZ verantwoordelijk voor de uitvoering en de voortgang van het programma CCS.

Het Kabinet wil de uitstoot van broeikasgassen verminderen door het tempo van energiebesparing te verhogen en de inzet van duurzame energie sterk te vergroten. Vooralsnog zal dat niet genoeg zijn om de klimaatdoelstelling te halen. In de overgangsfase zet het Kabinet daarom in op afvang en opslag van CO₂ (CCS). Voordat bedrijven CCS rendabel kunnen toepassen, zullen de kosten verder omlaag moeten. Daarom heeft het Kabinet de afgelopen jaren middelen beschikbaar gesteld voor technologisch onderzoek en demonstratieprojecten op het gebied van CO₂-afvang en -opslag. Strengere CO₂-emissieplafonds na 2020 zullen leiden tot hogere CO₂-prijzen, waardoor de toepassing van CCS rendabel wordt voor bedrijven. In aanvulling daarop wordt een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de verschillende typen andere maatregelen om ervoor te zorgen dat grootschalige invoering van CCS na afloop van de demonstratiefase wordt gerealiseerd. De uitkomsten van de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen zullen van invloed zijn op de toekomstige CO₂-prijs. Er wordt goed gekeken naar de ervaringen die Groot-Brittannië heeft met verplichtstelling.

Doel

Het Kabinet heeft als doel gesteld dat in Nederland CCS versneld moet worden gerealiseerd en toegepast: in 2015 zullen twee grootschalige demonstratieprojecten in Nederland operationeel moeten zijn. Met name voor kolencentrales, als zeer grote CO₂-emittenten, is het doel van het kabinet – linksom of rechtsom – om bij alle thans in aanbouw zijnde en nog nieuw te bouwen kolencentrales zo spoedig mogelijk, direct na afloop van de demonstratiefase, CCS toe te passen. Het Kabinet is daarover in gesprek met het bedrijfsleven. Vanzelfsprekend zal het level playing field voor bedrijven daarbij een belangrijk aandachtspunt zijn en moet er draagvlak bij de burger zijn.

Het is van belang dat CCS ook door andere bedrijven met een hoge CO₂-uitstoot, zoals in de chemie, de staalindustrie en elektriciteitscentrales, zo spoedig mogelijk wordt toegepast. Nederland wil dat voor CCS zo snel mogelijk geldt dat «de vervuiler betaalt», maar in de demonstratiefase, waarin CCS nog niet rendabel is, is financiële steun van de overheid (EU/Nederland) onontkoombaar om demonstratieprojecten te kunnen realiseren.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• In het kader van het Europese Economische herstelplan is een bedrag van € 180 mln gereserveerd voor de realisatie van één CCS-project in Nederland. Daarvoor hebben Nederlandse bedrijven inmiddels twee projectvoorstellen bij de Europese Commissie ingediend waaruit de Commissie eind 2009/begin 2010 één voorstel zal selecteren voor financiële steun. De Europese financiering zal ten hoogste 80 procent van de totale projectkosten bedragen. Het Kabinet zal op korte termijn met de betrokken bedrijven afstemmen hoe de gezamenlijke bijdrage in beginsel zal worden ingevuld als het project door de Europese Commissie zou worden geselecteerd. Een belangrijke voorwaarde voor een eventuele rijksbijdrage voor het geselecteerde demonstratieproject is dat het betrokken bedrijfsleven zelf een substantiële financiële bijdrage levert.

• In het voorjaar 2010 kunnen initiatiefnemers projectvoorstellen indienen bij de Europese Commissie om te worden geselecteerd als grootschalig CCS-demonstratieproject. Deze projecten zullen (deels) worden gefinancierd uit de zogenaamde ETS-nieuwkomersreserve. Het Kabinet zet zich er actief voor in dat de Europese Commissie een deel van deze plannen als Europese voorbeeldprojecten selecteert en daarvoor substantiële financiële steun beschikbaar stelt. Met het oog op selectie van Nederlandse projectvoorstellen door de Europese Commissie als grootschalig Europees demonstratieproject, zal het Kabinet, op basis van gedegen en uitgewerkte business cases, een rijksbijdrage voor (een deel van) deze demonstratieprojecten serieus overwegen, mits ook de bedrijven van hun kant komen met substantiële financiële commitments.

Overige broeikasgassen

Doel

Verlaging van emissies van overige broeikasgassen met circa 50 procent in 2020 (ten opzichte van 1990).

Belangrijkste prestaties in 2010:

De volgende prestaties in 2010 zijn gericht op de realisering van de emissie reductie in 2020:

• Met het ministerie van LNV uitvoeren van, mede op klimaatbeleid gerichte, innovatieprogramma’s in de landbouw door met name inzet van emissiearm veevoer en precisielandbouw;

• Uitvoering van het sectorconvenant schone en zuinige Agrosectoren;

• Onderzoek naar extra reductiemogelijkheden in de industrie. Onder meer bij koeling en warmtepompen, warmtekrachtinstallaties, vergistinginstallaties, rioolzuivering en afvalverbranding;

• Bijdragen aan de uitwerking van een internationaal emissiereductie arrangement om wereldwijde toename van emissies van fluorkoolwaterstoffen (HFK’s) te voorkomen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de ervaringen van het Montreal-Protocol.

Lokale en regionale initiatieven

Doel

Optimalisering van de bijdrage van provincies en gemeenten aan de reductiedoelstelling van het beleidsprogramma Schoon en Zuinig. 2010 is het oogstjaar van het project Lokale en Regionale Klimaatinitiatieven.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• In 2010 zijn alle, via de Stimulering Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK)-regeling gesteunde klimaatakkoorden, met gemeenten en provincies in uitvoering genomen conform de daarvoor opgestelde plannen die deels door VROM worden bekostigd via de SLOK-regeling;

• De knelpunten, zoals geïnventariseerd in 2009, uit de Lokale en Regionale Beleidsagenda Klimaat zijn opgelost;

• VROM ondersteunt de 180 gemeenten die beleidsplannen uitvoeren gericht op het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). Handhavingsbeleid moet ertoe leiden dat maatregelen, die zich binnen vijf jaar terugverdienen, worden uitgevoerd. Deze aanpak wordt uitgebreid naar 300 gemeenten in 2010;

• Er is een monitor ontwikkeld om de concrete bijdrage van de lokale en regionale klimaatinitiatieven aan de doelen van Schoon en Zuinig in beeld te brengen. Deze monitor maakt deel uit van de monitor Schoon en Zuinig;

• VROM stimuleert alle gemeenten tot het opnemen van CO₂-emissiereductie in lokale en regionale verkeer- en vervoerplannen;

• VROM stimuleert alle gemeenten tot het opnemen van energieprestatie-eisen in prestatiecontracten met woningcorporaties voor de bestaande woningvoorraad;

• Uitvoering van het Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden, onderdeel van Innovatieagenda Energie. Dit programma vormt een extra financiële stimulans voor gemeenten om te komen tot klimaatneutrale steden;

• Op basis van het groen akkoord worden, zoals afgesproken met het ministerie van OCW, op basisscholen in 2009 en 2010 energiebesparende maatregelen genomen. De subsidieregeling is in augustus 2009 gepubliceerd.

A.3 Ruimtelijke inpassing klimaatbeleid

Kabinetsdoelstelling 26: Klimaatbestendige inrichting van Nederland waarbij water een meer bepalende factor is bij ruimtelijke afwegingen, inclusief locatiekeuzes. Meer ruimte voor herstel van natuurlijke processen (bodem, water en natuur).

Klimaatadaptatie

Doel

Het Kabinet streeft ernaar de ambities en criteria voor een duurzame en toekomstbestendige inrichting uiterlijk in 2015 in ruimtelijke plannen op Rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau te verankeren. Leidraad hiervoor is het advies van de commissie Veerman die de opgave voor de lange termijn in beeld heeft gebracht.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• De eerste verkenningen voor deelprogramma’s binnen het Deltaprogramma (Nieuwbouw & herstructurering, Kustverbreding en Rijnmond) zijn opgeleverd. Doel van deze verkenningen is het voorbereiden van een kabinetsstandpunt over eventuele aanpassing van wet- en regelgeving en noodzakelijke investeringen mede in relatie tot het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT);

• Het stimuleringsprogramma «Maak ruimte voor Klimaat» heeft de kennisoverdracht naar andere overheden georganiseerd in samenwerking met de stichting Kennis voor Klimaat (nationale en regionale impulsbijeenkomsten, instellen wetenschappelijke reviewteams, ontwerpateliers;

• De klimaatbufferprojecten uit de tweede tranche (2009–2012) zijn geselecteerd. De projecten uit de eerste tranche zijn in uitvoering.

Windenergie

Krachtige inzet op windenergie is van belang om de kabinetsambitie wat betreft duurzame energie te kunnen halen. Het huidige inzicht is dat daarvoor op land tot 2020 tenminste 6 000 MW nodig is.

Doel

Voor deze kabinetsperiode is de doelstelling om vergunningen te verlenen voor 2 000 MW extra windenergie op het land boven op de 2 000 MW die er nu reeds staat. Belangrijk is ook dat er voldoende draagvlak voor windenergie ontstaat bij de burger. Uit onderzoek blijkt dat problemen met rijksbeleid en wet- en regelgeving zich onder andere voordoen op het gebied van geluid, externe veiligheid en radar. Aanpassing van de regelgeving is in gang gezet. Knelpunten ten aanzien van radar worden in samenwerking met de Minister van Defensie opgepakt. De Crisis- en herstelwet zal worden gebruikt om provincies te verplichten om voor plannen tussen 15 en 100 MW de coördinatieregeling te gebruiken en een provinciaal inpassingsplan te maken. Voor plannen groter dan 100 MW zal de Rijkscoördinatieregeling worden ingezet, zoals nu reeds het geval is bij de Noordoostpolder en Zeewolde.

Bezien zal worden of de «Wet algemene bepalingen omgevingsrecht» kan worden gebruikt om procedures te versnellen. Het wegnemen van deze belemmeringen zal naar verwachting leiden tot realisatie van een substantieel aantal extra projecten.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• De AMvB windturbines (waarin de volgende elementen zijn opgenomen: geluid, slagschaduw, veiligheid) is in werking getreden. Deze AMvB volgt de circulaire op die medio 2009 met het oog op tijdelijk beleid is gepubliceerd;

• De inspanningen om ruimtelijke knelpunten op te lossen, zoals helpdesk en windteams, worden gecontinueerd en waar nodig geïntensiveerd;

• Om pijplijnprojecten gerealiseerd te krijgen worden aanvullende regionale bestuurlijke afspraken gemaakt;

• De nieuwe toetsingsmethodiek radar is in werking getreden. Het Kabinet stelt de norm in 2009 vast. Hier wordt zo mogelijk op vooruitgelopen in de voorbereiding van projecten;

• Een langetermijnvisie ruimtelijk perspectief windenergie op land is opgesteld en hierover zijn afspraken gemaakt met het IPO en de VNG. Dit wordt een verkenning van twee ruimtelijke inrichtingsmodellen, waarbij het Kabinet een besluit neemt over de aanpak en de verantwoordelijkheden van de verschillende bestuurslagen.

A.4 Biobrandstoffen (nationaal, Europees en mondiaal)

Doelstelling: Meer gebruik van duurzaam geproduceerde biobrandstoffen als de belangrijkste bijdrage aan de doelstelling om minimaal 10 procent hernieuwbare energie in de vervoersector te realiseren in 2020.

Biobrandstoffen leveren voor de vervoersector een belangrijke bijdrage aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Maar biobrandstoffen dienen behalve kosteneffectief ook duurzaam te zijn. De CO₂-balans moet positief uitslaan, de relatie met de voedselvoorziening wordt hierbij nauwlettend bekeken en er mag geen verlies aan biodiversiteit optreden. Dat geldt voor de hele levenscyclus van de brandstof. In 2010 zullen in samenwerking met LNV, BuZa/OS en EZ de duurzaamheidscriteria uit de EU-richtlijn Hernieuwbare Energie in Nederlandse regelgeving worden vastgelegd. Brandstofleveranciers moeten middels een certificeringsrapport de duurzaamheid van ingezette biobrandstoffen kunnen aantonen. Ook krijgen bedrijven in Nederland vanaf 2010 een positieve stimulans tot ontwikkeling en toepassing van de tweede generatie biobrandstoffen, die minder negatieve bijwerkingen kennen. Productie van en handel in biobrandstoffen vindt plaats op mondiale schaal. Voor Nederland is daarom met name EU-beleid bepalend. Mondiale samenwerking is een essentiële voorwaarde. Er is nog geen sprake van internationaal draagvlak voor bindende afspraken over duurzaamheidscriteria. Het door de G8 ingestelde Global Bio-Energy Partnership, waaraan Nederland deelneemt, richt zich op vrijwillige afspraken. Tevens richt Nederland zich op samenwerking met specifieke landen (zoals Maleisië, Indonesië, Mozambique en Brazilië) om samen met het Nederlandse bedrijfsleven duurzame biomassa uit die landen te kunnen importeren.

Doel

Het nationale doel is om voor het wegverkeer een verbruik van 4% biobrandstoffen te realiseren, waarmee een reductie van 1,3 Mton CO₂ in 2010 wordt bereikt. In Europees verband wil het Kabinet bereiken dat de indirecte effecten bij de beoordeling van de duurzaamheid van biobrandstoffen worden betrokken. Het Kabinet wil komen tot internationale (vrijwillige) afspraken over duurzaamheid via het Global Bio-Energy Partnership.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• Het realiseren van de doelstelling van 4 procent biobrandstoffen voor het wegverkeer door een verplichting dit percentage op de markt te brengen;

• Eind 2010 rondt het Kabinet de implementatie af van de EU-richtlijn hernieuwbare energie voor biobrandstoffen in de Wet Milieubeheer en uitvoeringsregelingen. Alle vloeibare biobrandstoffen moeten vanaf 2011 voldoen aan de duurzaamheidscriteria om te mogen meetellen als duurzame energie;

• Vooruitlopend op de implementatiedatum van de EU-richtlijn hernieuwbare energie, wordt in 2010 met de bedrijven gekomen tot een certificatienorm voor onafhankelijke audits en wordt een uitvoeringsorganisatie opgedragen om de door de certificeerders aangeleverde informatie te verzamelen, controleren en administreren en daarover te rapporteren;

• In het tweede kwartaal van 2010 zal het Kabinet de doelstelling vaststellen voor hernieuwbare energie in de vervoersector in 2020;

• Het Kabinet wil de Europese Commissie bewegen om in 2010 met een voorstel te komen om de indirecte verschuiving van landgebruik voor de productie van biobrandstoffen mee te nemen in de duurzaamheidsbeoordeling;

• De in het kader van het Global Bio-Energy Partnership opgestelde duurzaamheidscriteria worden geconcretiseerd door er indicatoren aan te koppelen;

• Het Global Bio-Energy Partnership ontwikkelt in 2010 een vrijwillig afwegingskader, voor nationaal gebruik, om de indirecte effecten van biobrandstoffen vast te stellen.

A.5 Verbeteren luchtkwaliteit

Doelstelling: Slechte lucht tast het milieu aan en schaadt, vooral bij langdurige blootstelling, de gezondheid. Daarom dient de luchtkwaliteit te verbeteren. Dit biedt ruimte voor maatschappelijk gewenste ruimtelijke en infrastructuurplannen.

Het Kabinet wil gezondheidsschade en aantasting van het milieu door luchtverontreiniging beperken. Daarom is het nodig emissies door industrie, landbouw, verkeer, bebouwde omgeving en consumenten te reduceren. Uit de Grootschalige Concentratiekaart Nederland 2008 blijkt dat Nederland mede dankzij het extra pakket aan maatregelen inmiddels op de meeste plaatsen tijdig aan de Europese luchtkwaliteitseisen voldoet. Het Nationaal samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) is sinds medio 2009 van kracht. Het NSL is goedgekeurd door de Europese Commissie. De Europese Commissie heeft hiermee Nederland toestemming gegeven enkele jaren later aan de luchtkwaliteitsnormen te voldoen, op voorwaarde dat binnen de gestelde termijnen alle overschrijdingen van de normen voor luchtkwaliteit moeten zijn opgelost. Met deze goedkeuring geeft de Europese Commissie aan vertrouwen te hebben in de Nederlandse aanpak. Het NSL leidt tot eenvoudiger procedures omdat luchtkwaliteit op programmaniveau te toetsen valt.

Doel

Voor met name fijn stof (PM₁₀) en stikstofdioxide (NO₂) is nog steeds sprake van enkele lokale hotspots waar de EU-normen worden overschreden. Het blijft daarom noodzakelijk vooral op lokaal niveau extra maatregelen te nemen via het NSL. Uiterlijk medio 2011 moeten de normen voor fijn stof worden gehaald. Voor NO₂ is dat uiterlijk 2015.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• In september 2010 zal de eerste monitor van het NSL gereed zijn. De uitkomsten van de monitor en eventuele gevolgen worden met de andere NSL-partners besproken. Als uit deze monitor blijkt dat in een regio extra inzet nodig is, zijn de betreffende NSL-partners ervoor verantwoordelijk dat aanvullende maatregelen worden genomen. Met dit NSL geeft het Kabinet de zekerheid dat tijdig aan de Europese luchtkwaliteitsnormen wordt voldaan;

• Naar verwachting stelt de EU eind 2010 nieuwe emissieplafonds voor, geldend tot 2020, in het kader van het Götenborg-protocol. De inzet van Nederland daarbij is het streven naar ambitieuze, maar haalbare plafonds.

B. Ontwikkeling van markten voor duurzame producten (ketenbeleid)

Kabinetsdoelstelling 21: de overheid wil uiterlijk in 2010 duurzaamheid als zwaarwegend criterium meenemen in al haar aankopen.

Kabinetsdoelstelling 22: het stimuleren van duurzame consumptie en productie.

Het Kabinet streeft naar duurzame materiaal- en productketens. Doel is het verminderen van de milieudruk binnen ketens, van grondstofwinning via productie en consumptie tot de afvalfase. Zaak is daar in te grijpen waar de grootste milieudruk ontstaat. Dat kan leiden tot vervanging van energieverslindende of milieubelastende materialen door betere alternatieven. Of tot maatregelen om productieverliezen te verminderen. Of tot betere, gescheiden inzameling van afval. Om tot duurzame materiaalketens te komen dient het beleid zich verder te ontwikkelen.

Het Kabinet wil een groot deel van de milieuproblematiek oplossen via de markt. Daarom stimuleert het Kabinet verbreding van het aanbod van duurzame (groene) producten en diensten, evenals innovaties op dit gebied. Behalve fiscale prikkels levert het Rijk hieraan samen met andere overheden een bijdrage door duurzaam in te kopen. De overheid koopt per jaar voor meer dan € 50 miljard in. Het streven van alle ministeries om 100 procent duurzaam in te kopen vanaf 2010, geeft een grote impuls aan een duurzame markt. Daarnaast worden de inspanningen op het gebied van handel en duurzaamheid voortgezet conform de kabinetsvisie handel en non-trade concerns. In het bij zonder kunnen worden genoemd de implementatie van de sociale criteria voor duurzaam inkopen en de inzet gericht op de ontwikkeling van Europese criteria voor duurzaam inkopen.

Doel

In 2010 een aanpak te ontwikkelen die leidt tot verlaging van de milieudruk binnen (product- of materiaal)ketens. Dit kan onder meer door duurzamer produceren, anders ontwerpen, minder (ander) materiaalgebruik of meer of hoogwaardiger hergebruik. Samen met maatschappelijke partners stelt het kabinet in 2010 lange termijn doelen op. Doel is om in tenminste vier ketenprojecten een milieuwinst van 20 procent te realiseren in de periode tot 2015.

In 2010 worden de gestelde doelen van duurzaam inkopen door de rijksoverheid en andere overheden gerealiseerd. Momenteel zijn overheden aan de slag met het toepassen van de per 1 augustus 2009 beschikbaar gestelde duurzaamheidseisen. Om innovaties een extra stimulans te geven is het wenselijk dat de per 1 augustus beschikbaar gestelde duurzaamheidswensen zo veel mogelijk worden benut en een zwaar gezicht krijgen bij de gunning van opdrachten. Ook wordt voor enkele aansprekende productgroepen (experimenteer)ruimte geboden voor het tot stand brengen van gezamenlijke, grootschalige innovatieve initiatieven.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• Het Kabinet rondt samen met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de eerste uitvoeringsfase af van zeven ketenprojecten. Hierbij wordt een milieuwinst geboekt van 20 procent in tenminste vier van de desbetreffende ketens in de planperiode van het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP2, periode 2009–2015);

• In een nota aan de Kamer stelt het Kabinet lange termijn doelen, prioriteiten en instrumentarium vast voor algemeen materiaal- en productketen beleid. Deze nota is in samenspraak met bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties voorbereid;

• In 2010 is het denken in ketens onderdeel van het reguliere beleid:

– Voor de helft van de productgroepen voor Duurzaam Inkopen zijn wensen opgenomen die passen bij de ketenbenadering;

– Er vinden tenminste drie leerwerkgroepen plaats met doorlooptijd van een jaar voor koplopers: een leerwerkgroep voor 15 bedrijven gericht op productontwikkeling, en twee leerwerkgroepen voor overheden gericht op gebiedsontwikkeling;

– Materiaalketens krijgen een plaats in minimaal vier gebiedsontwikkelingsprojecten waarbij het Rijk actief betrokken is;

• De rijksoverheid koopt 100 procent, gemeenten 75 procent, provincies en waterschappen 50 procent duurzaam in; in 2010 wordt opnieuw een Monitor Duurzaam Inkopen uitgevoerd;

• In het kader van Duurzaam Inkopen stimuleert het Kabinet innovatie via een vijftal concrete, grootschalige innovatieve initiatieven. Deze vijf producten en/of diensten worden in overleg met het bedrijfsleven geselecteerd en in 2010 gestart.

C. Mooi Nederland

Doelstelling: het ruimtelijk beleid van dit kabinet is gericht op een mooi en duurzaam ingericht Nederland, dat internationaal kan concurreren. De uitdaging voor ruimtelijke ordening ligt in het bundelen van de ruimtevraag, het beter benutten van bebouwd gebied, het versterken van openheid, het verbeteren van de (dagelijkse) leefomgeving en het klimaatbestendig maken van de ruimte. We werken daaraan met (lange termijn)visies, kaders en projecten.

Met (lange termijn)visies kiest het Kabinet en geeft het richting aan de ruimtelijke inrichting van Nederland. Daarmee wordt ruimtelijke samenhang zichtbaar op het gebied van onder andere economie, verkeer en vervoer, woningbouw, natuur, landschap en waterhuishouding. De Nota Ruimte biedt hiervoor de basis. De structuurvisie Randstad 2040 vormt hiervan een uitwerking. In 2010 worden voor de overige Nationale Stedelijke Netwerken één of meer lange termijn agenda’s opgesteld. De nieuwe Wet ruimtelijke ordening en de AMvB Ruimte bieden kaders en zorgen ervoor dat het rijksbeleid doorwerkt naar andere overheden. Ook convenanten en stimuleringsregelingen (zoals de Innovatieregeling Mooi Nederland) dragen daaraan bij. De vroegtijdige verankering van het ontwerp versterkt de kwaliteit van het ruimtelijk ontwikkelingsproces, in lijn met het advies van de Commissie Elverding en borgt de kwaliteit bij de realisatie. Elke twee jaar wordt de monitor Nota Ruimte uitgebracht die in beeld brengt hoe het staat met de realisatie van doelstellingen. Met Nota Ruimte-budget projecten geven we concrete invulling aan het beleid.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• In navolging van de Structuurvisie Randstad 2040 worden in 2010 één of meer lange termijnagenda’s voor Zuid-, Oost- en/of Noord-Nederland opgesteld. De lange termijnagenda’s zullen worden gekoppeld aan de Gebiedsagenda’s uit het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT) 2011;

• In 2009 wordt de RAAM brief en, naar verwachting, een Integraal Afsprakenkader Almere (IAK) vastgesteld. In 2010 wordt dan een begin gemaakt met de uitvoering van de Schaalsprong Almere. Op basis van de besluiten in de RAAM brief wordt een Rijksstructuurvisie voor het gebied Amsterdam, Almere, Markermeer/IJmeer opgesteld. Het Kabinet streeft ernaar om over de Rijksstructuurvisie een brede maatschappelijke consensus te bereiken;

• Het Kabinet heeft in 2009 ingestemd met de ambities uit het Olympisch Plan 2028. In 2010 brengt VROM de plannen in beeld voor de ontwikkeling van een Olympische Hoofdstructuur, in lijn met de motie van de Tweede Kamerleden Van Heugten (CDA) en Vermeij (PvdA). In 2010 zal onder meer een onafhankelijke en deskundige Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) worden afgerond;

• In 2010 wordt de midterm review van de Nota Ruimte uitgevoerd. Deze evaluatie vormt het uitgangspunt om het beleid rondom de ruimtelijke opgaven verder vorm te geven. De consequenties van de economische crisis worden hierbij meegenomen, zodat een scherp beeld van de ruimtelijke opgaven ontstaat. Ook wordt de effectiviteit van de inzet van financiële middelen, de ervaringen met de sturingsfilosofie en met de verdeling van bevoegdheden geëvalueerd;

• Ter ondersteuning van de verdere ontwikkeling van een samenhangende aanpak van infrastructurele en ruimtelijke ontwikkelingen wordt een ruimtelijke investeringsagenda voor de (middel-)lange termijn opgesteld. Hierin worden ruimtelijke opgaven gebiedsgericht in kaart gebracht, wordt de financieringsopgave gedefinieerd en worden voorstellen voor prioritering en dekking gedaan;

• In 2010 treedt de 1e tranche van de AMvB Ruimte in werking. Hierin zijn de beleidskaders opgenomen voor onder andere bundeling van verstedelijking en economische activiteiten en voor het landschap (waaronder rijksbufferzones, Nationale Landschappen, Ecologische Hoofdstructuur, het kustfundament en de grote rivieren). «Centraal wat moet» is hiermee geregeld;

• De 2e tranche van de AMvB Ruimte gaat in 2010 naar de Tweede Kamer. Daarbij wordt de door het Kabinet uitgebrachte Structuurvisie Randstad 2040 betrokken. Het gaat onder meer om de aangescherpte ambitie om compact te bouwen in stedelijk gebied en de daaraan gekoppelde opgaven voor de lange termijn op het gebied van transformatie, herstructurering en duurzame energie;

• De mate van geluidhinder bepaalt in hoge mate hoe we de leefomgeving ervaren. In 2010 wordt het eerste deel van het lopende proces tot herziening van de geluidsregelgeving afgerond. Ook wordt het wetsvoorstel voor geluidsproductieplafonds voor de Rijksinfrastructuur parlementair behandeld, zodat dit in 2011 in werking kan treden. Tegelijkertijd vindt een herijking van de sanering van knelpunten langs de Rijksinfrastructuur plaats. Dat leidt ertoe dat medio 2020 voor alle bestaande knelpunten met een te hoge geluidbelasting een saneringsplan is opgesteld en in uitvoering genomen. Daarnaast wordt in 2010 een wetsvoorstel uitgewerkt voor de overige infrastructuur en industrieel lawaai. Aansluitend op het Innovatieprogramma geluid dat primair op een brongerichte aanpak in de hoofdinfrastructuur was gericht, start in 2010 een Innovatieprogramma geluid stedelijk gebied.

De activiteiten in het kader van het programma Mooi Nederland zijn verder in deze beleidsagenda beschreven rond de onderwerpen: efficiënte en aantrekkelijke ontwikkeling van bedrijventerreinen, openheid van het landschap en duurzame gebiedsontwikkeling.

Bedrijventerreinen

Kabinetsdoelstelling 23: Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties.

Het Kabinet wil voldoende ruimte bieden voor bedrijvigheid, maar wel – met het oog op schaarse ruimte in ons land – op een zo efficiënt mogelijke manier. Om te komen tot een gezond evenwicht tussen vraag naar en aanbod van terreinen en betere benutting van het bestaand bebouwd gebied wil het Kabinet een groter aantal hectares bestaand bedrijventerrein sneller herstructureren en zo voorkómen dat economisch waardevolle bestaande terreinen verloren gaan. Het Kabinet rekent daarbij op inspanningen van de controle overheden voor herstructurering. Met het IPO, de VNG en marktpartijen zijn de uitdagingen en kansen in kaart gebracht en is de aanpak uitgewerkt. De aanbevelingen van de Taskforce Herstructurering bedrijventerreinen (Taskforce Noordanus), inclusief verplichte inzet van de SER-ladder, implementeert het kabinet voortvarend.

Doel

De doelstellingen voor bedrijventerreinen voor 2010 (en verder) zijn:

• Het herstructureren van 1 000 tot 1 500 hectare bedrijventerrein per jaar vanaf 2009. Hiervan wordt 40 procent gerealiseerd in stedelijk gebied. In de periode tot en met 2013 wordt 6 500 hectare bedrijventerrein geherstructureerd;

• Zorgvuldige planning van nieuwe bedrijventerreinen door afspraken met provincies over de toepassing van het behoedzame Transatlantic Market-scenario (TM-scenario) als basis voor behoefteramingen. Het TM-scenario wordt niet overschreden;

• Bevorderen van duurzaam ruimtegebruik op bedrijventerreinen op het gebied van energie (onder andere gebruik van restwarmte, warmte-koudeopslag), hergebruik van materialen, schone en zuinige mobiliteit, en goede inpassing in de omgeving.

Belangrijkste prestaties in 2010:

In samenwerking met Economische Zaken worden de volgende prestaties om duurzaam en efficiënt ruimtegebruik voor werken gerealiseerd:

• Ten minste tien bedrijventerreinenprojecten (voortvloeiend uit het advies van de Taskforce Herstructurering bedrijventerreinen) zijn afgerond. Dit leidt tot herstructurering van 1100 hectare bedrijventerreinen;

• Met de provincies is er een akkoord over 12 herstructureringsprogramma’s bedrijventerreinen. De herstructurering van in totaal 6 500 ha bedrijventerreinen tot en met 2013 wordt daarmee in gang gezet;

• Rapportage over de doorwerking en handhaving van het bedrijventerreinenbeleid door provincies en gemeenten, mede in relatie tot het TM-scenario;

• In 2010 is een handreiking duurzaamheid en bedrijventerreinen opgesteld, en zijn concrete doelstellingen geformuleerd.

Openheid landschap

Kabinetsdoelstelling 24: In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

Vijftig jaar beleid voor Rijksbufferzones heeft open gebieden met tastbare meerwaarde te midden van sterk verstedelijkte gebieden opgeleverd. De Nationale Landschappen hebben gezorgd voor behoud van de mooiste gebieden van Nederland. Voorkomen van verdergaande verrommeling in, en behouden van openheid en toegankelijkheid van fraaie gebieden vergen echter continu aandacht. Economische activiteit bundelen met stedelijke ontwikkeling en compact bouwen in stedelijk gebied staat centraal in het beleid. Desondanks treedt sluipenderwijs verrommeling op, met name aan de randen van de stad. Er is bovendien een groot tekort aan recreatiemogelijkheden in de nabijheid van de stad, en de toegankelijkheid van recreatiegebieden verdient verbetering. In de Agenda Landschap staat de visie van het Kabinet, die samen met het IPO en de VNG wordt uitgevoerd via de Samenwerkingsagenda Mooi Nederland. Innovatie en kennisuitwisseling vinden plaats via projecten uit het Innovatieprogramma Mooi Nederland. Het Innovatieprogramma Mooi Nederland ondersteunt nieuwe, inspirerende voorbeeldprojecten die de verrommeling tegengaan en ruimtelijke kwaliteit en zuinig ruimtegebruik financieel stimuleren.

Doel

De doelstellingen voor landschap in deze kabinetsperiode zijn:

• Inwoners van Nederland zijn meer tevreden over het landschap: in 2020 waarderen ze het landschap met een 8 ten opzichte van een 7,3 nu;

• In 2010 is de bestaande verhouding tussen bebouwing binnen de steden en dorpen (76 procent) en in het landelijk gebied (24 procent) onveranderd gebleven, ten opzichte van 20041;

• Versterken van de kernkwaliteiten van Nationale Landschappen en Rijksbufferzones door het aankopen, inrichten en beheren van gronden met aandacht voor de recreatieve functie en behoud van groene ruimte in de nabijheid van steden.

Belangrijkste prestaties in 2010:

In nauwe samenwerking met LNV worden in 2010 de volgende prestaties geleverd om de openheid van landschap te behouden en versterken:

• In 2010 wordt een tussenmeting gedaan naar de tevredenheid van Nederlanders over het landschap;

• Per aangewezen Rijksbufferzone is een gebiedsontwikkelingsstrategie vastgesteld met een concreet uitvoeringsprogramma;

• Uitbreiding van het aantal Rijksbufferzones met twee;

• Na de midterm review Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) worden afspraken met provincies over financiering en uitvoering van de Rijksbufferzones herijkt;

• Plan van aanpak voor recreatief groen rond de stad;

• Evaluatie van het beleid voor Nationale Landschappen en besluit over eventuele vervolgacties;

• Onomkeerbare afspraken met andere overheden en sectoren over de sanering van 200 hectare kassen in 10 gebiedsprojecten in Nationale Landschappen en Rijksbufferzones;

• Met het Innovatieprogramma Mooi Nederland is een stimulans van € 13 miljoen gegeven aan projecten die een voorbeeld zijn voor anderen om bij te dragen aan een Mooi Nederland.

Duurzame gebiedsontwikkeling

Kabinetsdoelstelling 29: Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

Project: Urgentieprogramma Randstad

Duurzame gebiedsontwikkeling is de centrale werkwijze voor ruimtelijke ontwikkelingen. Gebiedsopgaven van nationaal belang krijgen een impuls uit het Nota Ruimtebudget, zodat ze integraal en duurzaam aangepakt worden. Concreet gaat het om:

• Stedelijke herstructurering waarbij verouderde bedrijventerreinen en industriegebieden plaats maken voor wonen, werken en recreëren;

• Nieuwe stedelijke gebieden waarin infrastructuur, natuur, water, recreatie, milieu en klimaatbeleid samenhangend worden aangepakt. Aanpak van verloederd en verspreid liggende kassen;

• Duurzame ontwikkeling van de Greenports en de Brainports;

• Het behouden en ontwikkelen van landschappen voor volgende generaties.

In 2010 is voor alle 23 projecten van het Nota Ruimtebudget de financiële Rijksbijdrage vastgesteld. Vanaf dat moment verkeren alle projecten in de uitvoeringsfase. Dit geldt ook voor de projecten uit de Motie Van Heugten, waarmee de aanpak wordt versneld van 14 urgente gebiedsopgaven die passen binnen de opgaven van de Nota Ruimte en de nieuwe aanpak van het bedrijventerreinenbeleid.

Dit Kabinet maakt samen met decentrale overheden werk van duurzame gebiedsontwikkeling door ruimtelijke investeringen in samenhang te bezien in het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Voor elke regio worden daarvoor gebiedsagenda’s opgesteld. De verstedelijkingsopgaven maken hiervan deel uit. De rijksoverheid zet binnen deze gebiedsagenda’s en andere projecten onder meer in op duurzaamheid. Daarbij zijn ambities geformuleerd voor onder andere energie, klimaatadaptatie, duurzame ondergrond, natuur en water in de stad en duurzaam bouwen. Hiervoor is een referentiekader opgesteld.

Een belangrijk aspect van duurzame gebiedsontwikkeling is het duurzaam gebruik van de ondergrond. Veel activiteiten kunnen verplaatst worden naar de ondergrond om zo de drukte boven het maaiveld op te vangen. Om de gebruiksruimte in de ondergrond duurzaam te benutten moet er aandacht zijn voor de beheersing van oude verontreinigingen, voor de bescherming van het grondwater en voor ordening in de ondergrond. Er is dan voldoende ruimte voor de volgende activiteiten: de waterwinning, warmte-koude opslag, veilige en stralingsvrije kabels en leidingen, bij de structuur van de bodem passende infrastructuur, en gebouwen op het maaiveld.

In het Actieprogramma «Vernieuwing instrumentarium milieu en ruimtelijke ontwikkeling» werkt het Kabinet aan snellere en duurzame ruimtelijke instrumenten. De Crisis- en herstelwet zal hieraan voor de korte termijn een impuls geven. Het Actieprogramma beoogt een meer structurele aanpak, die zich richt op drie hoofddoelen voor snellere en betere gebiedsontwikkeling: het verminderen van de procedurelast, het verbeteren van het procesmanagement en het verhogen van de kennis en kunde bij de betrokkenen met behoud van de zorg voor milieu- en ruimtelijke kwaliteit.

Doel

Het Kabinet zet in op de versnelling van de uitvoering van de Nota Ruimte via de bijbehorende projecten en de realisatie van de Van Heugten-projecten met behoud van zorgvuldigheid. Tevens wordt gewaarborgd dat duurzaamheid volwaardig meeweegt bij besluiten die van invloed zijn op de leefomgeving.

Belangrijkste prestaties in 2010:

• Voor alle 23 projecten van het Nota Ruimtebudget is de bijdrage vastgesteld. Door monitoring van de projecten wordt gewaarborgd dat de doelstellingen worden behaald en de voortgang van de uitvoering op peil blijft. Daarnaast draagt het Rijk bij aan een voortvarende uitvoering door middel van het uitvoeren van een kennis- en leertraject;

• Voor alle versnellingsprojecten uit de motie Van Heugten is besloten over toekenning van de financiële bijdrage;

• Besluit over de ruimtelijke keuzes van de alternatieven in de huidige MIRT-verkenningen (Verkenning Antwerpen-Rotterdam, Haaglanden, Rotterdam Vooruit);

• Besluit over de inzet van eventuele sleutelprojecten (via het MIRT) en de wijze waarop het Rijk bijdraagt aan ruimtelijke projecten die invulling geven aan de kabinetskeuzes in de Nota Ruimte, Structuurvisie Randstad 2040 en de Agenda Landschap. Voor eventuele sleutelprojecten komen in aanmerking projecten of gebieden met een grote nationale betekenis, internationale uitstraling en een integraal karakter;

• Het Referentiekader voor duurzame gebiedsontwikkeling wordt betrokken bij de nadere uitwerking van de gebiedsagenda’s;

• Beleidsvisie voor de ondergrond gaat naar de Tweede Kamer, evenals wetswijziging voor gebiedsgerichte aanpak van verontreiniging grondwater;

• Actieprogramma vernieuwing instrumentarium milieu en ruimtelijke ontwikkeling is in uitvoering. De opvolger van de interim-wet Stad en Milieu, de Wet Gebiedsontwikkeling en Milieu, gaat naar de Kamer. Het Ruimtelijke Ordeningsnetwerk (RO-netwerk) is samen met de gemeenten opgestart.

D. Slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten

Kabinetsdoelstelling 69: Het oplossen van de 10 meest gevoelde knelpunten bij administratieve lasten (zie ook Doelstelling 16, Minder regels, minder instrumenten, minder loketten).

Burgers en bedrijven gaan in 2010 goed merken dat de dienstverlening door de overheid verbetert. Een belangrijke maatregel is de introductie van de Omgevingsvergunning en het digitale Omgevingsloket. De richtdatum hiervoor is 1 januari 2010. De omgevingsvergunning is via internet aan te vragen en vervangt de circa 1 600 formulieren die nu in omloop zijn. Dat leidt tot een verlaging van administratieve lasten. De totale reductie ten gevolge van Wabo, de uitvoeringsregelgeving en Omgevingsloket online komt neer op circa € 105 miljoen per jaar voor bedrijven en circa € 26 miljoen en 18 000 uur aan tijdsbesteding per jaar voor burgers. Hierin zijn de effecten van de voorgestelde regeling voor vergunningvrij bouwen verdisconteerd.

Doel

Het Kabinet heeft de ambitie om in deze kabinetsperiode:

• De administratieve lasten op de terreinen van VROM met tenminste een kwart te laten dalen ten opzichte van de administratieve lasten op de peildatum 1 maart 2007;

• De kwaliteit van de uitvoering te verbeteren. Leidend hierbij is de nadere kabinetsreactie eindbeeld Mans van 19 juni 2009, waarin wordt aangegeven op welke wijze overheden de problemen bij vergunningverlening, toezicht en handhaving op het gebied van het omgevingsrecht zullen oplossen;

• In de praktijk gevoelde knelpunten en irritaties van burgers, bedrijven en andere overheden op te lossen.

Belangrijkste prestaties in 2010:

Om deze doelen te halen, worden onder de paraplu van het programma «Slimmere regels, betere uitvoering en minder lasten» diverse activiteiten uitgevoerd:

• Uitvoering van het Werkprogramma Slimmer, Beter, Minder dat op 5 november 2008 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Het betreft onder meer het Activiteitenbesluit dat in 2010 verder wordt uitgebreid waardoor minder bedrijven een vergunning nodig hebben. Ook zijn dan Bouwbesluit en Gebruiksbesluit verder gestroomlijnd en voor zover mogelijk aangepast ter uitwerking van het advies van de commissie Dekker. Daarnaast worden in 2010 de resultaten verwacht van een fundamentele verkenning naar meet-, registratie- rapportage- en keuringsverplichtingen;

• Uitvoering van de nadere kabinetsreactie eindbeeld Mans van 19 juni 2009. De belangrijkste mijlpalen van het uitvoeringsprogramma zijn in 2010:

– Bevoegde gezagsinstanties voldoen eind 2010 aan de vastgestelde kwaliteitscriteria voor uitvoerende organisaties teneinde een minimale kwaliteit van de uitvoering (vergunningverlening en toezicht) te borgen. Voor taken die bij een regionale uitvoeringsorganisatie worden ondergebracht is dit een jaar later;

– De gemeenschappelijke regelingen waarbij de regionale diensten als openbaar lichaam of in een andere vorm worden ingesteld, zijn door de deelnemende gemeenten en provincies getroffen;

– De wettelijke regeling waarmee de kwaliteitseisen en de structuur van regionale uitvoeringsorganisaties wordt geborgd, is in procedure;

– De regelgeving waarmee het interbestuurlijk toezicht sterk wordt versoberd en ondergebracht bij «de naast hogere overheid», is in procedure.

Overzichtstabel: Status kabinetsdoelstellingen

¹ Voor dit beleidsdoel zijn geen programmagelden beschikbaar. De inzet bestaat alleen uit apparaatsuitgaven (personeel en materieel).

² De programmamiddelen staan op de begroting van het ministerie van Economische Zaken.

³ De projecten voor Randstad Urgent zijn tevens Nota Ruimte projecten en derhalve al meegenomen bij doelstelling 29.

Belangrijkste mutaties ten opzichte van de begroting 2009

* Inclusief Nota van Wijziging en amendement

Toelichting mutaties:

De mutaties 1e suppletore begroting 2009 zijn toegelicht in de 1e suppletore begrotingswet 2009 (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 965-XI, nr. 2)

Ad 1.

De mutatie betreft FES-subsidie voor de plankosten voor de Schaalsprong Almere. In de Ministerraad van 7 november 2008 is besloten tot het verlenen van een voorfinanciering in de planvormingskosten van het project Almere. Tevens betreft de mutatie de subsidie voor de Nota Ruimte-projecten Zuidplaspolder en Oude Rijnzone. In de Ministerraad van 26 mei, respectievelijk 19 juni 2009 is besloten tot het verlenen van subsidie aan deze projecten.

Ad 2.

De mutatie betreft de aanpassing van de oorspronkelijk geraamde verplichtingen- en uitgavenbudgetten. Besloten is twee in plaats van de in eerste instantie voorziene drie tenders voor Innovatieprogramma Mooi Nederland uit te voeren (in 2009 en 2011), hetgeen leidt tot een herziening van de oorspronkelijke raming.

Ad 3.

Dit betreft het budget dat uit herschikking beschikbaar is gekomen voor de voorbereiding van gebiedsontwikkelingsprojecten.

Ad 4.

Dit betreft overboeking vanuit Financiën naar VROM van reeds gereserveerde middelen voor de uitvoering van het werkprogramma Schoon en Zuinig.

Ad 5.

Deze mutatie naar het Gemeente- en Provinciefonds is bedoeld ter ophoging van het budget voor de SLOK-regeling voor lokale klimaatinitiatieven. Dit geschiedt mede in het kader van het stimuleringsbeleid.

Ad 6.

In het kader van het stimuleringspakket uit het aanvullend beleidsakkoord heeft het Rijk € 65,0 mln vrijgemaakt voor de Sloopregeling voor oude personen- en bestelauto’s. Deze mutatie betreft de eerste tranche van dat budget voor 2009.

Ad 7.

In het kader van het stimuleringspakket uit het aanvullend beleidsakkoord heeft het Rijk € 10,0 mln vrijgemaakt voor het programma Milieu en Technologie (ProMT) dat milieu-innovatie wil bevorderen.

Ad 8.

In het kader van het aanvullend beleidsakkoord is ondermeer omgebogen op de budgetten voor onderzoek.

Ad 9.

De mutatie heeft te maken met een schadevergoeding aan DSM voor het verplaatsen van de ammoniakproductie. Daarvan betaalt het ministerie van Verkeer en Waterstaat de helft. VROM betaalt de andere helft en dat maakt een kasschuif van 2010–2012 naar 2009 noodzakelijk.

Ad 10.

Dit betreft de invulling van de ombuigingsmaatregelen in het kader van het aanvullend beleidsakkoord (houdbaarheidsmaatregelen) op bodemsanering.

Ad 11.

Per 1 juli 2009 is het GOB onderdeel van het ministerie van Financiën (RVOB) geworden. De meerjarige apparaatsbudgetten zijn overgeheveld naar de begroting van Financiën.

Ad 12 en 13.

Bij eerste suppletore begroting 2009 is loon- en prijsbijstelling ontvangen op het administratieve artikel 92. Bij ontwerpbegroting is de loon- en prijsbijstelling verdeeld over (beleid)artikelen waar deze loon- en/ of prijsbijstelling noodzakelijk is.

* Inclusief Nota van Wijziging en amendement

Ad 14.

De mutatie betreft FES-subsidie voor de plankosten voor de Schaalsprong Almere. In de Ministerraad van 7 november 2008 is besloten tot het verlenen van een voorfinanciering in de planvormingskosten van het project Almere. Tevens betreft de mutatie de subsidie voor de Nota Ruimte-projecten Zuidplaspolder en Oude Rijnzone. In de Ministerraad van 26 mei, respectievelijk 19 juni 2009 is besloten tot het verlenen van subsidie aan deze projecten. Deze uitgaven worden gefinancierd door ontvangsten vanuit het FES-fonds.

Ad 15.

De mutatie betreft de aanpassing van de oorspronkelijk geraamde verplichtingen- en uitgavenbudgetten. Besloten is twee in plaats van de in eerste instantie voorziene drie tenders voor Innovatieprogramma Mooi Nederland uit te voeren (in 2009 en 2011), hetgeen leidt tot een herziening van de oorspronkelijke raming. Deze uitgaven worden gefinancierd door ontvangsten vanuit het FES-fonds.

2.2. De beleidsartikelen

Artikel 1. Optimaliseren van de ruimtelijke afweging

1.1. Algemene Beleidsdoelstelling

1.1.1. De ruimtelijke afweging organiseren door het beheren en ontwikkelen van het ruimtelijke instrumentarium

Motivering

Naarmate meer activiteiten op ons kleine grondgebied worden uitgevoerd, wordt de locatiekeuze belangrijker voor een succesvolle uitvoering van die activiteiten. Het handelen van de rijksoverheid is er hierbij op gericht om de nationale belangen te borgen. Dit begrotingsartikel richt zich op het zodanig beheren en ontwikkelen van instrumenten dat Rijk en andere overheden kunnen bijdragen aan het versterken en duurzaam ontwikkelen van de economische, ecologische en sociaal-culturele waarden van de ruimte in Nederland. Het betreft het verkennen, formuleren, instrumenteren en evalueren van het nationale ruimtelijke ordeningsbeleid en er voor zorgen dat doorwerking naar andere overheden hiervan plaats kan vinden.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Het stellen van nationale kaders en regels;

• Het ontwikkelen van visies op de nationale ruimtelijke ordening;

• Het vertalen van relevante Europese beleidskader;

• De nadere invulling van de Nota Ruimte sturingsfilosofie «decentraal wat kan, centraal wat moet»;

• Het doorlichten en evalueren van het nationale ruimtelijke beleid;

• De architectonische en ruimtelijke kwaliteit via het interdepartementale architectuur- en ruimtelijk ontwerpbeleid

Externe factoren

De Wet ruimtelijke ordening (Wro) stoelt op het basisprincipe dat iedere bestuurslaag verantwoordelijk is voor het eigen ruimtelijk beleid en het instrumentarium krijgt om dat beleid te realiseren. De wet geeft duidelijkheid over welke overheid waarvoor verantwoordelijk is, welke normen en kaders door de hogere bestuurslaag zijn gesteld en welke beleidsruimte dit vervolgens voor elke bestuurslaag biedt. Bij het waarmaken van deze systeemverantwoordelijkheid is de Minister van VROM afhankelijk van de mate waarin andere overheden in gelegenheid zijn de ruimtelijke afweging op een ordentelijke manier te maken.

Meetbare gegevens

Zie meetbare gegevens operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 1.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Ruimtelijk instrumentarium ontwikkelen en beheren

Toelichting per operationeel doel:

De juridische verplichtingen betreffen uitgaven uit verplichtingen die in voorgaande jaren zijn aangegaan. Bestuurlijk verplicht zijn de beheerskosten van de applicatie waarmee ruimtelijke plannen digitaal kunnen worden uitgewisseld, conform de bepaling daarover in de Wro, en de kosten voor monitoring van de Wro zoals overeengekomen met de Kamer (motie Smaling, 6 mei 2008).

1.2. Operationele doelstellingen

1.2.1. Ruimtelijk instrumentarium ontwikkelen en beheren

Motivering

Een optimale afstemming van beslissingen over ruimte gebruik vereist een heldere toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan alle betrokken overheden. Aan VROM is de verantwoordelijkheid gegeven voor het inrichten en onderhouden van het besluitvormingsproces rond het ruimtegebruik in Nederland. Om die besluitvorming in goede banen te leiden, is een wettelijk kader ontwikkeld waarin taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van alle betrokken partijen zijn vastgelegd: de Wet ruimtelijke ordening. Voor de verbetering van de kwaliteit van de ontwikkeling van Nederland versterken en verankeren we structureel het ruimtelijk ontwerp in het ruimtelijke ontwikkelingsproces van visies, kaders en projecten. Verder moet VROM de nationale kaders ontwikkelen voor de ruimtelijke beslissingen van provincies en gemeenten (de rijksvisie) en hen ondersteunen bij de uitvoering van de aan hen toe vertrouwde taken. Het gaat om het bereiken van een goed ruimtelijk systeem door middel van samenhangende besluitvorming:

• door het stellen van nationale kaders en regels;

• door ruimtelijke relevante wet- en regelgeving te onderhouden;

• door het ontwikkelen van visies op de nationale ruimtelijke ordening;

• door het vertalen van relevante nationale en Europese beleidskaders;

• door het doorlichten en evalueren van het nationale ruimtelijke beleid;

• door de structurele verankering van het ruimtelijk ontwerp(en) in de processen en projecten van de ruimtelijke ontwikkeling.

Instrumenten

Kaders

• Wet ruimtelijke ordening (Wro); de Wro bepaalt hoe ruimtelijke plannen van Rijk, provincies en gemeenten tot stand komen en gewijzigd worden alsook de taken van de overheid en de rechten en plichten van burgers, bedrijven en instellingen;

• Besluit ruimtelijke ordening (Bro); het Bro bevat voorschriften die dienen ter uitvoering van Wro. Er zijn regels gesteld voor onder meer de voorbereiding, vorm en inhoud van ruimtelijke plannen;

• Grondexploitatiewet; de Grondexploitatiewet is van toepassing bij de ontwikkeling van bouwlocaties. Doelstelling van de wet is een goede regeling voor kostenverhaal en enkele locatie-eisen bij particuliere projectontwikkeling;

• Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) Ruimte; indien nationale belangen dat met het oog op een goede ruimtelijke ordening noodzakelijk maken kunnen bij AMvB regels worden gesteld omtrent de inhoud van bestemmingsplannen. In de realisatieparagraaf Nationaal Ruimtelijk Beleid (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 500, nr. 1) is een overzicht gegeven van de nationale ruimtelijke belangen die per AMvB Ruimte borging vragen;

• Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg); met de Wvg wordt een vereenvoudiging beoogd van de wetgeving rond grondverwerving door gemeenten en het toekennen van bevoegdheden aan provincies en het Rijk;

• Protocollen; Ontwerpprotocollen of vaste afspraken in een andere vorm zijn het beste instrument om een vroegtijdige structurele ontwerpinbreng te borgen.

Visies

• Nota Ruimte; de Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en de belangrijkste bijbehorende doelstellingen. De sturingsfilosofie «decentraal wat kan, centraal wat moet» staat centraal;

• Structuurvisie Snelwegomgeving «Zicht op mooi Nederland»; met deze visie wil het Rijk samen met de provincies de bebouwde en onbebouwde omgeving van snelwegen verbeteren en de waardering voor ons landschap vergroten;

• Structuurvisie Randstad 2040; de Structuurvisie Randstad 2040 bevat de kabinetsvisie op de toekomst van de Randstad;

• Visie stedelijke netwerken; visievorming op de nationale stedelijke netwerken om keuzen met betrekking tot ruimtelijke investeringen en beleid na 2020 te onderbouwen;

• Visie Olympische hoofdstructuur; visievorming gericht op de ruimtelijke uitwerking van Olympische Spelen 2028 en een ruimtelijk plan voor een Olympische hoofdstructuur;

• Architectuurnota; Visie Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp, visie gericht op de versterking van de rol, positie en profilering van het ruimtelijk ontwerp.

Onderzoek en communicatie

• Ruimteforum; ruimteforum is een interactief online communicatie-instrument dat de Minister van VROM inzet ter ondersteuning van de RO-professionals bij de uitvoering van de Ruimtelijke ordeningsprioriteiten bij VROM, met een nadruk op het programma Mooi Nederland. Vanuit Ruimteforum wordt de ontwikkeling van kennisuitwisseling gestimuleerd;

• RO-Online; RO-Online is de toegangspoort tot alle ruimtelijke plannen in Nederland. De website gaat op termijn de volledige en actuele planologische situatie tonen van elke locatie in Nederland;

• Programma Monitor Nota Ruimte; op verzoek van de Minister van VROM rapporteert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) tweejaarlijks over de ruimtelijke ontwikkelingen en de beleving door de burger van deze ontwikkelingen;

• Evaluatieprogramma Nota Ruimte; in samenwerking met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wordt de uitvoering van het ruimtelijk beleid geëvalueerd;

• Monitor Wro; op verzoek van de Minister van VROM, het IPO en de VNG wordt door het PBL tweejaarlijks gerapporteerd over de werking en het gebruik van de Wro. De laatste monitor is in 2008 uitgekomen;

• Subsidies aan vakorganisaties; de Minister van VROM verleent in een aantal gevallen doelsubsidies aan vakorganisaties (Isocarp, Nirov en IFHP) die een nationaal of internationaal forum bieden voor het ontwikkelen en het uitwisselen van kennis op het vlak van planologie en ruimtelijke ordening in Nederland. De activiteiten van deze organisaties leveren een bijdrage aan het realiseren van de beleidsdoelstellingen van de Minister van VROM.

Meetbare gegevens

Dit operationele doel gaat in op het ontwikkelen en onderhouden van het systeem van de ruimtelijke ordening in Nederland. Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat ruimtelijke afwegingen integraal en gecoördineerd plaatsvinden, zowel verticaal (tussen bestuurslagen) als horizontaal (tussen departementen). Een belangrijk instrument hierbij is de Wro. De Wro is een procedurewet en richt zich hierbij met name op de manier waarop de ruimtelijke ordening vorm krijgt. Onderstaande effectindicatoren geven voor enkele belangrijke instrumenten uit de Wro de stand van zaken weer en geeft hiermee een beeld in hoeverre invulling is gegeven aan de systeemverantwoordelijkheid van de minister.

Om meer in het algemeen zicht te blijven houden op de werking van het systeem en de uitvoeringspraktijk rapporteert het PBL tweejaarlijks ex-post over de ruimtelijke ontwikkelingen in de Monitor Nota Ruimte en tevens ex-durante over de werking van de Wro. In 2010 verschijnen beide monitors.

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• De 1e tranche van de AMvB Ruimte treedt in werking. Hierin zijn de beleidskaders opgenomen voor onder andere bundeling van verstedelijking en economische activiteiten en voor het landschap (waaronder rijksbufferzones, Nationale Landschappen, Ecologische Hoofdstructuur, het kustfundament en de grote rivieren). «Centraal wat moet» is hiermee geregeld;

• De 2de tranche van de AMvB Ruimte is bij de Tweede Kamer ingediend;

• Het wetsvoorstel tot wijziging van de Wro en de Woningwet inzake evaluatie welstandstoezicht is bij de Tweede Kamer ingediend;

• Het coördinatiepunt digitalisering rijksstructuurvisies en rijksinpassingsplannen is operationeel;

• De Wet ontheffing bewoning recreatiewoningen is in werking getreden;

• In navolging van de Structuurvisie Randstad 2040 worden in 2010 één of meer lange termijnagenda’s voor Zuid-, Oost- en/of Noord-Nederland opgesteld. De lange termijnagenda’s zullen worden gekoppeld aan de Gebiedsagenda’s uit het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT) 2011;

• De structuurvisie Randstad 2040 vindt doorwerking door: opname in de AMvB Ruimte (2de tranche) en door doorwerking in convenanten en relevant beleid van regio en Rijk;

• De uitvoeringsstrategie Randstad 2040 is door de uitvoeringsallianties opgesteld. Vanuit deze strategie wordt bepaald welke acties en reguliere activiteiten van decentrale overheden, betrokken departementen en andere betrokkenen worden gevraagd;

• De MIRT-verkenning Randstad sleutelprojecten is afgerond. Deverkenning brengt opties in beeld voor realisatie van de beleidsdoelen door middel van concrete projecten;

• De Rijksagenda Krimp en Ruimte wordt uitgevoerd. Een besluit over concrete acties is in het najaar 2009 genomen (actieplan Bevolkingsdaling);

• Het Kabinet heeft in 2009 ingestemd met de ambities uit het Olympisch Plan 2028. In 2010 worden de plannen in beeld gebracht voor de ontwikkeling van een Olympische Hoofdstructuur, in lijn met de motie van de Tweede Kamerleden Van Heugten (CDA) en Vermeij (PvdA). In 2010 zal onder meer een onafhankelijke en deskundige Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) worden afgerond;

• Formuleren en verankeren van ontwerpprotocollen of vaste afspraken voor de Nota Ruimte Budget Projecten, het spelregelkader MIRT en de overige voor 2010 geplande en uit te voeren verkenningen, (plan)studies en (structuur)visies.

1.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 2. Realisatie Nationaal Ruimtelijk Beleid

2.1. Algemene Beleidsdoelstelling

Motivering

Duurzame ruimtelijke ontwikkeling vraagt om samenhangende, integrale gebiedsontwikkeling ingebed in regionaal en soms bovenregionaal afgestemde planontwikkeling. De gebieden en netwerken die het Kabinet vanuit ruimtelijke optiek van nationaal belang acht, vinden hun neerslag in de nationale ruimtelijke hoofdstructuur. Het ruimtelijk beleid en de doelstellingen voor de komende decennia zijn vastgelegd in de Nota Ruimte. In deze nota is het totale rijksbeleid voor de ruimte verwoord. De nota overstijgt hiermee het beleidsterrein van VROM. Daarom is in deze begroting een selectie van doelstellingen van de Nota Ruimte opgenomen. Het betreft enerzijds doelstellingen waar de Minister van VROM een resultaatverantwoordelijkheid kent en anderzijds doelstellingen waar het ruimtelijke (financiële) instrumentarium een belangrijke functie vervult bij gebiedsontwikkeling. De eerste operationele doelstelling richt zich op de generieke ruimtelijke kwaliteit, de tweede operationele doelstelling richt zich op het realiseren van ruimtelijke kwaliteit via concrete projecten en de derde operationele doelstelling richt zich op het stimuleren van architectonische kwaliteit.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de ruimtelijke aspecten van de uitvoering van het rijksbeleid met betrekking tot:

• Verstedelijking, stedelijke netwerken en centrumvorming;

• Landschappelijke ontwikkeling, nationale landschappen en bufferzones;

• Rijksinfrastructuur.

De Rijksbouwmeester is onafhankelijk adviseur van het Kabinet voor stedenbouw, monumenten, architectuur(beleid) en beeldende kunst. De Rijksbouwmeester bevordert en bewaakt de architectonische kwaliteit en de stedenbouwkundige inpassing van rijksgebouwen.

Externe factoren

De Wro stoelt op het basisprincipe dat iedere bestuurslaag verantwoordelijk is voor het eigen ruimtelijk beleid en het instrumentarium krijgt om dat beleid te realiseren. Minder regels, decentraal wat kan en meer uitvoeringsgericht. Bemoeienis met een andere overheid is alleen mogelijk indien de noodzaak vanuit het eigen ruimtelijke belang kan worden aangetoond. De normstelling die daaruit voortvloeit, dient zoveel mogelijk vooraf te geschieden, zodat daarover tevoren duidelijkheid bestaat. Beleid en normstelling zijn gescheiden. De Wro geeft duidelijkheid over welke overheid waarvoor verantwoordelijk is, welke normen en kaders door de hogere bestuurslaag zijn gesteld en welke beleidsruimte er vervolgens voor elke bestuurslaag is.

Meetbare gegevens

* M.u.v. agrarische en recreatieve bebouwing, groen voor groen projecten.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 2.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Behouden en ontwikkelen van de ruimtelijke kwaliteit

2. Integrale ruimtelijke projecten van nationale betekenis

3. Stimuleren van de architectonische kwaliteit met betrekking tot het interdepartementale architectuurbeleid

Toelichting per operationeel doel:

1. De juridische verplichtingen betreft de reeks voor bufferzones die via ILG volledig juridisch is verplicht aan de provincies en kosten voor de innovatieregeling Mooi Nederland van verplichtingen uit voortgaande jaren.

2. De juridische verplichtingen betreffen de FES-toezeggingen voor Nota Ruimte-, BIRK- en NSP-projecten, de projecten uit de motie Van Heugten (20 november 2008), de voeding van het Waddenfonds en de meerjarige verplichting die is aangegaan voor de leefbaarheidsprojecten Bestaand Rotterdams Gebied.

3. Het derde operationele doel wordt uitgevoerd door de Rijksbouwmeester. Hiervoor krijgt de Rijksbouwmeester, waaronder het Atelier van de Rijksbouwmeester ressorteert, jaarlijks een bijdrage van het moederdepartement. De Rijksgebouwendienst is een baten-lastendienst en voert daarvan geen verplichtingen-kasadministratie. De omvang van de juridische verplichtingen per 1 januari 2010 is een raming.

2.2. Operationele doelstelling

2.2.1. Behouden en ontwikkelen van de ruimtelijke kwaliteit

Motivering

Deze operationele doelstelling is gericht op het realiseren van een mooie leefomgeving voor nu en in de toekomst door:

• Het beschermen van het landelijk gebied;

• Het beschermen van kwetsbare gebieden;

• Realiseren van ruimte voor recreatievoorzieningen;

• Bundeling van verstedelijking en bedrijventerreinen.

Het prioritaire beleidsprogramma Mooi Nederland richt zich binnen dit kader op het tegengaan van verdere verrommeling, zuinig en slim omgaan met de ruimte en het realiseren van een betere ruimtelijke kwaliteit.

Instrumenten

Kaders

• Samenwerkingsagenda Mooi Nederland; deze agenda bevat afspraken tussen het Rijk en het IPO. In deze agenda zijn onder meer afspraken gemaakt over de planning van nieuwe en herstructurering van bestaande bedrijventerreinen, bescherming en ontwikkeling van nationale landschappen en rijksbufferzones, windenergie en de nieuwe Wro. De samenwerkingsagenda vormt een belangrijke stap om de komende tijd gezamenlijk met de gemeenten, de provincies en het Rijk aan de slag te gaan met Mooi Nederland;

• AMvB Ruimte; indien nationale belangen dat met het oog op een goede ruimtelijke ordening noodzakelijk maken kunnen bij AMvB regels worden gesteld omtrent de inhoud van bestemmingsplannen;

• Structuurvisie Snelwegomgeving «Zicht op mooi Nederland»; met deze visie wil het Rijk samen met de provincies de bebouwde en onbebouwde omgeving van snelwegen verbeteren en de waardering voor ons landschap vergroten;

• Agenda Landschap; agenda over behoud van de intrinsieke waarde van het Nederlandse landschap. Deze bestaat uit drie opgaven: zorgvuldig met schaarse ruimte, het wordt mooier als u meedoet en duurzame financiering;

• Verstedelijkingsafspraken; de bestuurlijke afspraken over verstedelijking in 2009 zijn een (bestuurlijk) middel om voor de periode 2010–2020 met regio’s overeenstemming te krijgen over uitvoering van de Nota Ruimte aangaande verstedelijking. Beoogd wordt bij te dragen aan verbeteren van ruimtelijke kwaliteit.

Projecten

• Innovatieprogramma Mooi Nederland; het innovatieprogramma Mooi Nederland steunt innovatieve plannen, gericht op het mooi houden of mooier maken van Nederland. De eerste tender is gericht op inspirerende aanpakken en/of inrichtingen voor werklandschappen, groene zones met betekenis voor de stad en identiteitsbepalende plekken in dorp, stad of landschap;

• Rijksbufferzones; rijksbufferzones zijn open groene gebieden met als belangrijke functies het behoud van het open landschap en ruimte voor recreatie. Door het aankopen, inrichten en beheren van gronden wordt de recreatieve functie van rijksbufferzones versterkt en wordt groene ruimte nabij de steden behouden. VROM en LNV stellen daar via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) geld voor beschikbaar. Het ILG wordt ingezet ter verbetering van de kwaliteit van het landelijk gebied. In de bestuursovereenkomsten 2007–2013 zijn met de provincies afspraken gemaakt over de te leveren prestaties.

Meetbare gegevens

De beoogde effecten staan weergegeven op het niveau van de algemene doelstelling.

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Ten minste tien bedrijventerreinenprojecten (voortvloeiend uit het advies van de Taskforce Herstructurering bedrijventerreinen) zijn afgerond. Dit leidt tot herstructurering van 11 hectare bedrijventerreinen;

• Met de provincies is er een akkoord over 12 herstructureringsprogramma’s bedrijventerreinen. De herstructurering van in totaal 6 500 ha bedrijventerreinen tot en met 2013 wordt daarmee in gang gezet;

• Rapportage over de doorwerking en handhaving van het bedrijventerreinenbeleid door provincies en gemeenten, mede in relatie tot het Transatlantic Market (TM)-scenario;

• In 2010 is een handreiking duurzaamheid en bedrijventerreinen opgesteld, en zijn concrete doelstellingen geformuleerd;

• De uitvoering van de verzakelijkingsvisie bedrijventerreinen is gestart;

• Handvatten voor borging parkmanagement voor bedrijventerreinen zijn ontwikkeld;

• De afspraken uit het convenant bedrijventerreinen worden uitgevoerd;

• De acties, die in de Economische visie op de lange-termijn ontwikkeling van de Mainport Rotterdam (kabinetsvisie) zijn vermeld, worden uitgevoerd;

• Het Rijk richt samen met het IPO en de VNG een kennisnetwerk bedrijventerreinen op;

• In 2010 wordt een tussenmeting gedaan naar de tevredenheid van Nederlanders over het landschap;

• Per aangewezen Rijksbufferzone is een gebiedsontwikkelingsstrategie vastgesteld met een concreet uitvoeringsprogramma;

• Uitbreiding van het aantal Rijksbufferzones met twee;

• In de midterm review Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) staan afspraken met provincies over financiering en uitvoering van de Rijksbufferzones;

• Plan van aanpak voor recreatief groen rond de stad;

• Evaluatie van het beleid voor Nationale Landschappen en besluit over eventuele vervolgacties;

• De inzet Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) voor Nationale Landschappen en Rijksbufferzones is bepaald;

• De kernkwaliteiten voor de Nationale Landschappen, waaronder snelwegpanorama’s, is door provincies conform de rijkskaders uitgewerkt;

• Het Ruimte voor Ruimte instrumentarium is geoptimaliseerd;

• Onomkeerbare afspraken met andere overheden en sectoren over de sanering van 200 hectare kassen in 10 gebiedsprojecten in nationale landschappen en rijksbufferzones zijn gemaakt;

• Met het Innovatieprogramma Mooi Nederland is een stimulans van € 13 mln gegeven aan projecten die een voorbeeld zijn voor anderen om bij te dragen aan een Mooi Nederland;

• Via het Kennis- en leerprogramma van het Innovatieprogramma Mooi Nederland wordt kennis verspreid uit de circa 40 projecten in uitvoering;

• Circa 30 projecten zijn in het kader van het Innovatieprogramma Mooi Nederland via een tweede tender geselecteerd.

2.2.2. Integrale, ruimtelijke projecten van nationale betekenis

Motivering

Gebiedsontwikkeling is de inrichting van een gebied met één of meerdere functies waarbij vaak meerdere partijen betrokken zijn in veelal langdurige samenwerkingsverbanden. VROM staat met integrale gebiedsontwikkeling een duurzame ruimtelijke inrichting van Nederland voor. Dit gebeurt door de realisatie van complexe opgaven van nationale betekenis, waar aspecten van ruimte, wonen, werken, mobiliteit en groen/blauw samenhangen. Deze gebiedsontwikkelingsprojecten zijn onderdeel van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT).

In 2009 zijn in het kader van het MIRT gebiedsagenda’s gemaakt waarin de samenhang in projecten op regionaal niveau, zowel op ruimtelijke gebied, als op gebied van infrastructuur, natuur, landschap, ruimtelijke economie en verstedelijking, zichtbaar worden gemaakt. Op basis van deze gebiedsagenda’s volgen integrale MIRT-verkenningen die leiden tot besluiten over eventuele investering in concrete projecten. De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de MIRT-verkenning Rotterdam-Antwerpen en de MIRT-verkenning A1-zone.

Door het bevorderen van een integrale werkwijze, in plaats van een sectorale, en door ruimtelijke investeringen in samenhang te bezien, maakt het Rijk werk van duurzame en integrale gebiedsontwikkeling. Een nieuwe, verbrede aanpak (de R in het MIRT) is logisch: rails en wegen zijn geen lijnen op een wit vlak, maar moeten goed in het landschap worden ingepast zodat voldaan wordt aan de wettelijke eisen. Omgekeerd geldt ook dat bouw van nieuwe wijken vereist tijdige en op de vraag afgestemde aanleg van infrastructuur. Het Rijk wil deze sectorale belangen afwegen en de investeringen realiseren in nauwe samenwerking met de regio.

Instrumenten

Kaders

• Het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport is de middellangetermijn investeringsagenda van het kabinet. Door de toevoeging van de R in het MIRT vindt een verbreding naar ruimtelijke aspecten van nationaal belang plaats. Dit betekent dat in MIRT-verkenning ruimtelijke doelstellingen dienen te worden gerealiseerd en verschillende sectorale doelstellingen dienen te worden geïntegreerd. Het MIRT vormt daarmee het integratiekader voor de rijksinvesteringen in grote fysieke opgaven op het gebied van Ruimte, mobiliteit, economie en groen/blauw. Deze opgaven komen voort uit de in het MIRT opgenomen gebiedsagenda’s. In de gebiedsagenda’s hebben de regio en het Rijk de belangrijkste ontwikkelingen voor de middellange termijn benoemd alsmede ook hun beoogde verantwoordelijkheid daarbij;

• Randstad Urgent (RU); het kabinet wil van de Randstad een duurzame en economisch sterke regio maken, waar het aantrekkelijk is om te wonen, werken en te leven. Met Randstad Urgent wil het kabinet versneld urgente kortetermijnbesluiten doorvoeren en een visie neerleggen voor de lange termijn. Knopen doorhakken en besluiten nemen is de kern. Het programma kent 33 projecten. De Minister van V&W is programmaminister voor RU, de Minister van VROM is verantwoordelijk voor 7 van de 33 projecten. In 2009 is op basis van de midterm review bepaald welke projecten doorgaan binnen het programma Randstad Urgent. Indien het project doorgaat binnen het programma zullen er nieuwe bestuurlijke afspraken worden vastgesteld voor 2010;

• Accountfunctie; accountmanagers en regiomedewerkers zorgen middels een proactieve communicatie en bestuurlijke interactie, dat de nationale ruimtelijke en milieubelangen worden geborgd richting medeoverheden, maatschappelijke en marktpartijen;

• Toepassing Wro; de Wro regelt de ruimtelijke taken en bevoegdheden van Rijk, provincies en gemeenten, de wijze van totstandkoming van ruimtelijke visies en plannen, alsook de rechten en plichten van burgers, bedrijven en instellingen bij ruimtelijke ontwikkelingen. VROM zorgt onder andere voor de doorwerking van nationale ruimtelijke belangen in beleid (structuurvisies) en regelgeving (verordeningen en bestemmingsplannen) van provincies en gemeenten. In dat verband adviseert VROM provincies bij de voorbereiding van structuurvisies en verordeningen. Samen met eerstverantwoordelijke projectministers is de Minister van VROM bevoegd om voor nationale belangen en projecten rijksinpassingsplannen vast te stellen.

Projecten

• Programma Nota Ruimtebudget; de Nota Ruimtebudget-projecten zijn complexe nationale projecten die vragen om gebiedsontwikkeling: een integrale aanpak met aandacht voor zuinig ruimtegebruik, betere ruimtelijke kwaliteit en klimaatbestendigheid. Het budget is een extra impuls voor de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid en komt boven op de reguliere sectorale budgetten. Een rijksbijdrage bij deze gebiedsontwikkelingen is niet alleen nodig om de complexe opgave op gewenste integrale en duurzame wijze van de grond te krijgen, maar ook om de financiën voor het project rond te krijgen. De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de toekenningen aan concrete projecten. VROM is penvoerder voor twaalf projecten van het totaal van drieëntwintig projecten;

• Programma Nieuwe Sleutel Projecten (NSP); de financiële bijdrage van VROM wordt ingezet ter ontwikkeling en versterking van zes centra in nationale stedelijke netwerken door (her)ontwikkeling van HSL-stations en de nabije omgeving. Het betreft: Den Haag, Rotterdam, Breda, Utrecht, Arnhem en Amsterdam (Zuidas). Alle projecten behalve de Zuidas zijn volop in uitvoering;

• Programma Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK); het BIRK wordt ingezet ter versterking van de ruimtelijke kwaliteit in een stedelijk centra of gebieden. Alle projecten zijn volop in uitvoering.

Meetbare gegevens

Het operationele doel richt zich op het realiseren van concrete projecten, waarbij samenhang tussen de verschillende opgaven centraal staat. De belangrijkste ruimtelijke effecten staan weergegeven op het niveau van de algemene beleidsdoelstelling.

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Voor alle drieëntwintig projecten Nota Ruimtebudget-projecten is de bijdrage vastgesteld. Door monitoring van de projecten wordt gewaarborgd dat de doelstellingen worden behaald en de voortgang van de uitvoering op peil blijft. Daarnaast draagt het Rijk bij aan een voortvarende uitvoering door middel van het uitvoeren van een kennis- en leertraject;

• In 2009 wordt de RAAM brief en, naar verwachting, een Integraal Afsprakenkader Almere (IAK) vastgesteld. In 2010 wordt dan een begin gemaakt met de uitvoering van de Schaalsprong Almere. Op basis van de besluiten in de RAAM brief wordt een Rijksstructuurvisie voor het gebied Amsterdam, Almere, Markermeer/IJmeer opgesteld. Het kabinet streeft ernaar om over de Rijksstructuurvisie een brede maatschappelijke consensus te bereiken;

• In 2010 wordt de midterm review van de Nota Ruimte uitgevoerd. Deze evaluatie vormt het uitgangspunt om het beleid rondom de ruimtelijke opgaven verder vorm te geven. De consequenties van de economische crisis worden hierbij meegenomen, zodat een scherp beeld van de ruimtelijke opgaven ontstaat. Ik evalueer de effectiviteit van de inzet van financiële middelen, de ervaringen met de sturingsfilosofie en met de verdeling van bevoegdheden;

• Zeven complexe Randstad Urgent-projecten worden uitgevoerd conform de afgesloten bestuurlijke contracten Randstad Urgent (Schaalsprong Almere, Stadshavens Rotterdam, Duurzaam bouwen in de Noordvleugel Utrecht, Oude Rijnzone, Zuiplaspolder en de twee vervolgprojecten van Randstad 2040);

• (Bijdragen aan het) uitbrengen van het jaarverslag van het programma Randstad;

• (Bijdragen aan de) organisatie van de jaarlijkse RU-conferentie;

• Voor alle versnellingsprojecten uit de motie Van Heugten is besloten over toekenning van de financiële bijdrage;

• Besluit over de ruimtelijke keuzes van de alternatieven in de huidige MIRT-verkenningen (Verkenning Antwerpen-Rotterdam, Haaglanden, Rotterdam Vooruit);

• De MIRT-verkenning spoorzone-ontwikkeling en verkenningen die uit de in 2009 vast te stellen gebiedsagenda’s volgen worden uitgevoerd;

• De MIRT-gebiedsagenda worden geactualiseerd met een verbreding naar natuur en landschap;

• Besluit over de inzet van eventuele sleutelprojecten (via het MIRT) en de wijze waarop het Rijk bijdraagt aan ruimtelijke projecten die invulling geven aan de kabinetskeuzes in de Nota Ruimte, Structuurvisie Randstad 2040 en de Agenda Landschap. Voor eventuele sleutelprojecten komen in aanmerking projecten of gebieden met een grote nationale betekenis, internationale uitstraling en een integraal karakter;

• Het referentiekader voor duurzame gebiedsontwikkeling wordt betrokken bij de nadere uitwerking van de gebiedsagenda’s;

• Beleidsvisie voor de ondergrond gaat naar de Tweede Kamer, evenals wetswijziging voor gebiedsgerichte aanpak van verontreiniging grondwater;

• Ter ondersteuning van de verdere ontwikkeling van een samenhangende aanpak van infrastructurele en ruimtelijke ontwikkelingen wordt een ruimtelijke investeringsagenda voor de (middel-)lange termijn opgesteld. Hierin worden ruimtelijke opgaven gebiedsgericht in kaart gebracht, wordt de financieringsopgave gedefinieerd en worden voorstellen voor prioritering en dekking gedaan;

• Over alle aangeboden provinciale structuurvisies en verordeningen is geadviseerd;

• In samenwerking met de eerstverantwoordelijke projectministers zijn tenminste zeven rijksinpassingsplannen vastgesteld.

2.2.3. Stimuleren van de architectonische kwaliteit met betrekking tot het interdepartementale architectuurbeleid

Motivering

Om cultuurhistorische waarden te koesteren en de kwaliteit van de (on)gebouwde omgeving te bewaken.

Instrumenten

• Bestuurlijk: Visie Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp; Via de nota Een Cultuur van Ontwerpen – visie architectuur en ruimtelijk ontwerp wordt ingezet op de verdere versterking van de rol, positie en profilering van het ontwerp (architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur). Het Rijk richt zich op een structurele versterking van de architectuur en het ruimtelijk ontwerp in de inrichting van Nederland. Deze zijn nodig om het ontwerp in de positie te brengen om effectief bij te dragen aan de noodzakelijke samenhang, duurzaamheid en pluriformiteit in de ruimtelijke ontwikkeling;

• Financieel: financiële bijdrage aan de baten-lastendienst Rijksgebouwendienst. De financiële bijdrage is bedoeld voor studies en activiteiten van de Rijksbouwmeester voor advisering over architectuur, stedenbouw, monumentenzorg en beeldende kunst, alsmede voor subsidies aan architectuurinstellingen voor het instandhouden van de basisinfrastructuur.

Meetbare gegevens

In 2010 zal de rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap «Gouden Piramide» worden uitgereikt.

2.3. Overzicht beleidsonderzoeken

* Het architectuurbeleid wordt iedere vier jaar geëvalueerd waarna een nieuwe architectuurnota wordt opgesteld. Voor de architectuurnota 2009–2012 «Een Cultuur van Ontwerpen» heeft dit in 2008 plaatsgevonden. Naar aanleiding daarvan wordt voor de periode 2009–2012 ingezet op de verdere versterking van de rol, positie en profilering van het ontwerp (architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur). De volgende evaluatie zal derhalve plaatsvinden in 2012.

Artikel 3. Klimaat en Luchtkwaliteit

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het algemene doel van dit artikel is het tegengaan van klimaatverandering door menselijke beïnvloeding, net als verzuring van het milieu en aantasting van de gezondheid door luchtverontreiniging. Dit wordt bereikt door beperking van luchtemissies door de industrie (inclusief elektriciteitsproductie), de landbouw, het verkeer (waaronder de binnenvaart), de gebouwde omgeving en de consumenten.

In het klimaatbeleid is sprake van vier sporen:

• Het Kabinet heeft nationale emissiereductiedoelstellingen geformuleerd voor 2020 in het kader van het werkprogramma Schoon en Zuinig. Het tussendoel voor 2011 bedraagt een maximale uitstoot van 209 Megaton (Mton) CO₂;

• Doelstellingen die Nederland heeft afgesproken in het kader van het Kyoto-protocol. Deze emissiereductiedoelen hebben betrekking op de periode 2008–2012 en komen overeen met 200,3 Mton CO₂ per jaar;

• Mondiale klimaatdoelstellingen voor het vervolg op het Kyoto-protocol. Eind 2007 is hiervoor op Bali het fundament gelegd en in december 2009 worden hierover in Kopenhagen bindende afspraken gemaakt;

• In Europa is een Europees klimaat- en energiepakket bepaald, met daarin emissiereductiedoelstellingen voor broeikasgassen in 2020.

In het luchtkwaliteitsbeleid is sprake van drie sporen:

• Uitvoering van het in 2009 van kracht geworden Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL);

• Verdere uitvoering van de 2001 in de Wet milieubeheer (Wm) en het Nationaal Milieubeleidsplan (NMP) geïmplementeerde National Emission Ceiling-richtlijn (NEC-richtlijn) met emissieplafonds voor 2010 voor de stoffen zwaveldioxide (SO₂), stikstofoxide (NO_x), ammoniak (NH₃), en vluchtige organische stoffen (NMVOS) en de specifieke doorvertaling daarvan naar de verschillende sectoren;

• In 2010 in internationaal verband vaststellen van nieuwe (verdergaande) emissieplafonds voor 2020, die tot aanpassing van de NEC-richtlijn leiden en voor de luchtkwaliteit in Nederland en omringende landen een belangrijke kwaliteitsimpuls zijn.

Motivering

Beperken van emissies is noodzakelijk om een duurzame samenleving te bereiken, waarin mens en natuur minder nadelige (gezondheids)effecten ondervinden van temperatuurstijging en van de uitstoot van schadelijke stoffen. De emissiedoelen voor CO₂, NO_x, SO₂ en fijn stof (PM₁₀) komen in de Europese Unie (EU) tot stand en hebben meer en meer een verplichtend karakter.

Verantwoordelijkheid

• VROM coördineert het Nederlandse klimaatbeleid uit het werkprogramma Schoon en Zuinig en draagt zorg voor de Nederlandse inbreng in internationale kaders. Daarnaast is VROM verantwoordelijk voor het beleid voor energiebesparing in bijvoorbeeld woningen, kantoren en winkels, de reductie van overige broeikasgassen (alle broeikasgassen behalve CO₂), en voor wat betreft CO₂-beleid de technische eisen aan biobrandstoffen en voertuigen;

• Het ministerie van Economische Zaken coördineert het energiebeleid. EZ is ook verantwoordelijk voor het mechanisme van Joint Implementation (JI) (een van de internationale mechanismen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen);

• Het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit gaat over de energiebesparing in de glastuinbouw. Ook speelt dit departement een belangrijke rol in het terugdringen van de methaanuitstoot;

• Het ministerie van Verkeer en Waterstaat is verantwoordelijk voor de mobiliteit in Nederland: het plannen van wegen op basis van het verwachte verkeersaanbod. Auto’s en vrachtauto’s leveren een belangrijk aandeel aan de emissies die het broeikaseffect veroorzaken;

• Het klimaatbeleid is bij uitstek internationaal beleid – klimaatproblemen houden zich niet aan landsgrenzen – en daarbij spelen de ministeries van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking een rol;

• VROM is samen met het ministerie van EZ verantwoordelijk voor de afvang en opslag van CO₂ (Carbon Capture and Storage: CCS);

• Ook het luchtkwaliteitsbeleid vereist vooral een internationale aanpak. VROM is hier primair verantwoordelijk voor, in afstemming met andere departementen, het bedrijfsleven en andere overheden;

• Het in gang zetten en uitvoeren van de maatregelen die ertoe moeten leiden dat afgesproken grenzen niet worden overschreden ligt voor het allergrootste gedeelte binnen VROM (eisen aan industriële installaties via IPPC, NO_x-emissiehandel, onderhandelen voor Europese voertuigeisen en biobrandstoffen) maar ook bij LNV (eisen aan agrarische bedrijven).

Externe factoren

Het behalen van de doelstelling is afhankelijk van:

• Voldoende scherpe en adequate afspraken op Europees en mondiaal niveau over bronbeleid;

• Draagvlak en verantwoordelijkheidsbesef in de samenleving (bedrijven, burgers en andere overheden) om de gestelde doelen te verwezenlijken en indien noodzakelijk het eigen gedrag daartoe aan te passen;

• Technische en bedrijfseconomische haalbaarheid van internationaal vastgestelde emissiereducties en plafonds.

Meetbare gegevens

Op het niveau van het algemene doel is geen zinvolle integrale indicator beschikbaar die het gehele artikel afdekt, omdat binnen het doel zowel aspecten van klimaat- als luchtkwaliteitsbeleid zijn samengebracht. Bij de vier operationele doelen zijn wel indicatoren opgenomen.

Budgettaire gevolgen van het beleid

Budgettair belang buiten de VROM-begroting

Grafiek 3.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Voorkomen klimaatverandering

2. Verbeteren luchtkwaliteit

3. Stimuleren van duurzame mobiliteit

4. Bevorderen duurzame industrie

Toelichting per operationeel doel:

1. Voorkomen klimaatverandering De juridisch verplichte bedragen worden voor het grootste deel bepaald door de realisatie van Kyoto klimaatverplichtingen, BANS/SLOK en de Tenderregeling CO₂-opslag. De kosten met betrekking tot de NEa en de subsidies voor het Reductieplan Overige Broeikasgassen zijn bestuurlijk gebonden.

2. Verbeteren luchtkwaliteit De juridisch verplichte bedragen betreffen voornamelijk reeds opgedragen subsidieregelingen (Stimulering Schonere Binnenvaart) en de uitvoering van het onderzoekprogramma ECN-Milieuonderzoek. Bestuurlijk gebonden zijn bijdragen aan internationale organisaties en bijdragen voor de uitvoering van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging.

3. Stimuleren van duurzame mobiliteit De juridisch verplichte budgetten betreffen de in werking gestelde regelingen met betrekking tot de verkeersmaatregelen (roetfilters) en de in 2009 gestarte sloopregeling.

4. Bevorderen duurzame industrie

De juridisch gebonden budgetten betreffen de kosten met betrekking tot uitvoering van regelingen op het gebied van Milieutechnologie en uitgaven voor INFOMIL, SenterNovem en het RIVM.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Voorkomen klimaatverandering: realisatie van de nationale Kyoto-klimaatverplichtingen (2008–2012) en het werkprogramma Schoon en Zuinig (2007–2020)

Motivering

Klimaatverandering is een mondiaal probleem dat op wereldschaal opgelost moet worden. Nederland kent in het kader van het Kyoto-protocol een verplichting om de nationale broeikasgasemissies in de periode 2008–2012 met 6% te reduceren ten opzichte van 1990. Daarnaast is in het Coalitieakkoord opgenomen, dat Nederland deze kabinetsperiode grote stappen zet in de transitie naar een van de schoonste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa in 2020. Doelstelling is een reductie van de uitstoot van broeikasgassen, met 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Nederland gaat de Kyoto-doelstelling halen. De uitdaging is gelegen in het realiseren van de ambities voor de periode tot 2020. Behalve het stimuleren van maatregelen die tijdens deze kabinetsperiode uitvoerbaar zijn, wil het kabinet ook de voorwaarden creëren voor het halen van de doelen in de navolgende periode. Daartoe dienen bijvoorbeeld de programma’s van de innovatieagenda energie.

Instrumenten

De benodigde aanpak is breed en kent de volgende onderdelen:

• Convenanten en akkoorden met verschillende sectoren (industrie, energie, landbouw, verkeer en vervoer en gebouwde omgeving) en met medeoverheden;

• Beperking van de emissieruimte via het emissiehandelssysteem;

• Financiële prikkels (subsidies, voor bijvoorbeeld lokale klimaatinitiatieven en fiscale faciliteiten, zoals de energie-investeringsaftrek);

• Specifieke juridische instrumenten (bijvoorbeeld energieprestaties van auto’s);

• Kennisoverdracht en -ontwikkeling, en een op innovatie gerichte transitiebenadering;

• Ter aanvulling op nationaal beleid het aankopen van CO₂-rechten via het Clean Development Mechanism en Joint Implementation (CDM/JI, zie hiervoor artikel 7).

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

Realisatie Kyoto-doel

• In de periode 2008–2012 moet de emissie van de broeikasgassen met 6% zijn gereduceerd ten opzichte van het basisjaar 1990. Het emissieplafond bedraagt daarmee per jaar 200 Mton CO₂-equivalenten ofwel in de totale periode 1000 Mton. Van deze 1000 Mton is 437 Mton gereserveerd voor de bedrijven die deelnemen aan het emissiehandelssysteem. Wanneer deze bedrijven meer emitteren dan dit plafond, dan zal dit worden gecompenseerd door de aankoop van emissierechten uit de emissiehandelsmarkt. Voor de sectoren die niet aan emissiehandel deelnemen, resteert een emissieruimte van 563 Mton (1000 Mton - 437 Mton) in de periode 2008–2012. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) raamt voor deze periode voor de niet emissiehandelssectoren een uitstoot van 517 à 571 Mton (zie tabel 3.3.). De doelstelling van 563 Mton zit bovenin in deze marge. Mocht de uitstoot niettemin toch hoger uitvallen dan 563 Mton, dan zal de overheid JI en CDM inzetten voor het realiseren van de Kyoto doelstelling. De conclusie is dat tien jaar na aanvang van het «Kyoto-beleid», nu met grote zekerheid gesteld kan worden dat Kyoto gehaald zal worden.

Emissiehandel

• Implementatie van de herziening van het emissiehandelssysteem in de EU (ETS: Emission Trading System) in de Wet milieubeheer (Wm). In 2010 wordt het ontwerp van de wet gemaakt;

• In Europees verband bijdragen aan de totstandkoming van transparante benchmarks voor de toewijzing van gratis rechten aan sectoren die blootstaan aan carbon leakage;

• Nederlandse inbreng bij de totstandkoming van de verordening over de wijze van veilen;

• Vormgeving van de inbouw van CCS in emissiehandel voor de periode 2013–2020;

• Bijdragen aan de totstandkoming van de Europese verificatie- en accreditatieverordening;

• Inbreng in International Carbon Action Partnership (ICAP) en de werkgroep EU-VS over het ontwerpen van koolstofmarkten (genoemd in de mededeling van de commissie over Kopenhagen).

Klimaatbeleid (CO₂ en overige broeikasgassen)

• Realisatie Kyoto-doelstelling inclusief verzorgen van internationale rapportages;

• Uitvoering van het Reductieplan overige broeikasgassen, met als doel verlaging van de emissies met circa 50 procent (ten opzichte van 1990) van de niet CO₂ broeikasgassen, lachgas en de fluorverbindingen SF₆, PFK’s en HFK’s;

• Emissiehandel post-Kyoto: herontwerp Hoofdstuk 16 Wm; vaststelling veilingverordening, monitoring- en verificatieverordening en benchmark voor sectoren die in aanmerking komen voor gratis rechten. De uitkomst van de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen kan tot een verdere aanvulling leiden;

• Uitvoering van het project Lokale en regionale klimaatinitiatieven waarbij de klimaatakkoorden met gemeenten en provincies grotendeels in uitvoering zijn;

• Opname energiebesparing in het Activiteitenbesluit, waarin is geregeld onder welke voorwaarden het bevoegd gezag bedrijven kan verplichten tot het nemen van energiebesparende maatregelen;

• Opname inspanningsverplichting restwarmtebenutting in de Wm;

• Implementatie energiebesparingafspraken in industrie (meerjarenafspraken en Benchmarkakkoord);

• Uitvoeren evaluatie in het kader van Schoon en Zuinig en voorbereiden eventuele maatregelen om doelen in 2020 te realiseren.

Energiezuinige verlichting

• Huishoudelijke verlichting; de gloeilamp verdwijnt uit Nederland conform de Europese afspraken. In september 2010 verdwijnt de 75W en in 2011 de 60W gloeilamp. Een volledig verbod op heldere gloeilampen gaat in per september 2012;

• Openbare verlichting; gemeenten en provincies zetten zich in om met behulp van de koploperaanpak energiebesparing in de openbare verlichting te realiseren;

• Utiliteitsbouw; door middel van het benutten van natuurlijke momenten, het opschalen van beschikbare technieken en versnelling door synergie van bestaande instrumenten wordt in de utiliteitsbouw jaarlijks circa 37 Petajoule (PJ) CO₂ bespaard.

Biobrandstoffen (nationaal, Europees en mondiaal)

De inzet van biobrandstoffen levert voor de vervoersector een belangrijke bijdrage aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Het nationale doel is om voor het wegverkeer een reductie van 1,3 Mton CO₂ in 2010 te bereiken. Belangrijke aandachtspunten bij het stapsgewijs vergroten van het aandeel biobrandstoffen in de brandstoffenmix voor de vervoersector zijn de eisen van kosteneffectiviteit en duurzaamheid. De belangrijkste duurzaamheidseisen betreffen de CO₂-balans, het voorkomen van concurrentie met voedselvoorziening en van biodiversiteitsverlies. In de EU zet VROM hiertoe in op verbreding van de inmiddels vastgestelde duurzaamheidscriteria naar vaste biomassa en op het betrekken van de indirecte effecten bij de beoordeling van de duurzaamheid van biobrandstoffen. Biobrandstoffen worden geproduceerd en verhandeld op mondiale schaal. Mondiale samenwerking is daarom een essentiële voorwaarde. VROM zet in op internationale afspraken over duurzaamheid, primair op (vrijwillige) afspraken via het Global Bio-Energy Partnership (GBEP).

• Het realiseren van de doelstelling van 4% biobrandstoffen (bijmenging) voor het wegverkeer. De doelstelling voor biobrandstoffen wordt vertaald naar een verplichting voor degenen die autobrandstoffen op de markt brengen;

• Eind 2010 is de nationale regelgeving (Wm en uitvoeringsregelingen) afgerond. Hiermee wordt de EU-richtlijn hernieuwbare energie voor biobrandstoffen geïmplementeerd. Daarmee is, voor alle vloeibare biomassa voor energiedoeleinden, vanaf 2011 het voldoen aan de duurzaamheidscriteria een voorwaarde om te mogen meetellen als duurzame energie;

• In het tweede kwartaal van 2010 zal door het kabinet worden bepaald welk streefdoel (percentage hernieuwbare energie in de vervoersector) voor 2020 zal worden vastgesteld;

• In 2010 worden de in het kader van het GBEP opgestelde duurzaamheidscriteria voorzien van indicatoren;

• Voor indirecte effecten wordt in 2010 in de GBEP een internationaal geaccepteerd afwegingskader voor nationaal gebruik vastgesteld;

• Nederland zet erop in dat de Europese Commissie een voorstel indient waarmee indirecte verschuiving van landgebruik als onderdeel van de broeikasgasbalans wordt meegenomen.

Bron: PBL (8 juni 2009)

Bron: PBL (8 juni 2009)

* Vanwege wijzigingen in definities en meetmethoden is vergelijking met nulwaarden per 2006 niet zinvol.

** Bij toename van het areaal glastuinbouw tot 11 500 hectare of meer, wordt de CO₂-streefwaarde voor de landbouw verhoogd van 7,6 Mton tot maximaal 8,2 Mton.

*** Doelstelling voor Schoon en Zuinig 2011 is 209 Mton: 219 minus 4 (lachgas) minus 6 (Schoon en Zuinig-effect).

In onderstaande grafiek zijn de werkelijke emissies tot en met 2007 weergegeven. Deze zijn afgezet tegen de doelstelling voor 2020 en de verwachte emissie in 2020. Uit de Verkenning Schoon en Zuinig kan worden afgeleid dat de verwachte uitstoot uitkomt op 163–180 Mton in 2020, uitgaande van ondermeer de huidige EU-reductiedoelstelling. Na de tussenevaluatie wordt bezien welke eventuele aanvullende maatregelen nodig zijn om de doelen in 2020 te realiseren.

Grafiek 3.2. Emissie broeikasgassen in Nederland, 1990–2020

Bescherming van de ozonlaag

Aantasting van de ozonlaag leidt tot verhoogde UV-straling waardoor gezondheidsproblemen, met name huidkanker en oogproblemen, zoals staar toenemen. De meeste ozonlaagafbrekende stoffen zijn ook zeer sterke broeikasgassen. Internationaal is afgesproken om de concentraties van ozonlaagafbrekende stoffen terug te brengen tot het niveau van vóór het «gat in de ozonlaag». Dit is vastgelegd in het Montreal-protocol en verder uitgewerkt in de Europese ozonverordening en nationale regelgeving. Kern van het beleid is om de productie en de consumptie van deze stoffen uit te faseren. Hiervoor zijn per stofgroep reductieschema’s vastgesteld. De reductieschema’s voor ontwikkelde landen zijn strenger dan die voor ontwikkelingslanden.

• Implementatie herziening Ozonverordening EG/2037/2000 in nationale regelgeving;

• Aanpassen Annex VI herziene Ozonverordening EG/2037/2000 met betrekking tot einddata voor kritische toepassingen van halon;

• Voorbereiden en inbrengen van de Nederlandse positie internationaal gericht op het:

– verminderen van het gebruik van methylbromide voor quarantainedoeleinden en toepassingen voorafgaand aan vervoer;

– het tegengaan van emissies van ozonlaagafbrekende stoffen uit bestaande toepassingen;

– het voorkomen/beperken van de toename van het gebruik van fluorkoolwaterstoffen (HFK’s) als vervanging van hydrochloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s), waar klimaatvriendelijke alternatieven mogelijk zijn. De inzet van Nederland in EU verband op dit laatste onderwerp hangt nauw samen met het verloop van de onderhandelingen over een HFK emissiereductie arrangement in het kader van het Kopenhagen akkoord.

In onderstaande grafiek is de dikte van de ozonlaag boven de Benelux weergegeven, ter indicatie van het herstel van de ozonlaag.

Grafiek 3.3. Dikte ozonlaag boven de Benelux (gemeten boven Brussel) (1971–2006), in Dobson-eenheden (DE). De doorgetrokken horizontale lijn (335 DE) geeft het gemiddelde over de periode t/m 1980 weer.

Bron: KMI (Ukkel België)

3.2.2. Verbeteren Luchtkwaliteit

Motivering

Slechte lucht schaadt, vooral bij langdurige blootstelling, de gezondheid en heeft negatieve effecten op de natuur. Daarom dient de luchtkwaliteit te verbeteren. Tegelijkertijd moet het in Nederland mogelijk blijven om ruimtelijke en infrastructuurplannen doorgang te laten vinden.

Instrumenten

• Wet- en regelgeving (nationaal en internationaal), zoals de Wet luchtkwaliteit en de daaraan gerelateerde onderliggende regelgeving, de Wet ruimtelijke ordening, de Tracéwet, de Wet luchtvaart;

• Financiële prikkels, zoals subsidieverlening aan lokale overheden in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL);

• Kennisontwikkeling en -overdracht om andere overheden in staat te stellen een goed luchtkwaliteitsbeleid (ten behoeve van internationale afspraken) te voeren.

Meetbare gegevens

• In september 2010 zal de eerste monitoring NSL gereed zijn. De uitkomsten van de monitoring en eventuele wijzigingen worden gezamenlijk met de andere overheden besproken. Het NSL is medio 2009 van kracht geworden, na vaststelling in de ministerraad. Op basis van het NSL heeft Nederland enige jaren uitstel (derogatie) gekregen voor het voldoen aan de normen voor fijn stof (PM₁₀) en stikstofdioxide (NO₂). Tevens geeft het NSL de mogelijkheid om luchtkwaliteit te toetsen op programmaniveau in plaats van individuele plannen. Dit kan dientengevolge tot een aanzienlijke versnelling in procedures leiden. De uitvoering van het NSL wordt gemonitord. Zowel de uitvoering van de in het NSL opgenomen projecten als de uitvoering van de maatregelen zal daarbij jaarlijks worden geïnventariseerd. De monitor moet aantonen dat uiterlijk medio 2011 de norm voor fijn stof en uiterlijk 1 januari 2015 de norm voor NO₂ zal worden gehaald, conform de derogatie;

• In 2010 zullen de definitieve emissiecijfers van 2008 worden gerapporteerd van de stoffen in het kader van de NEC-richtlijn.

De richtlijn NEC plafonds 2010 is in 2001 geïmplementeerd in de Wm. Op basis hiervan is in 2003 een uitvoeringsplan opgesteld, dat in 2006 is aangepast. Jaarlijks wordt de voortgang in kaart gebracht in de Milieubalans;

• VROM stuurt een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer om de sectorplafonds die verband houden met de NEC-richtlijn juridisch en beleidsmatig te implementeren.

In 2009 heeft de Raad van State aan het Europese Hof in Luxemburg prejudiciële vragen gesteld over de relatie tussen de NEC Richtlijn en de individuele vergunningen. Dit naar aanleiding van beroepszaken voor nieuwe kolencentrales. Naar verwachting zal het Hof binnen 1,5 jaar haar oordeel over deze vragen formuleren. Daarna kan de Raad van State besluiten nemen in deze beroepszaken. VROM was al gestart met een project om de NEC-plafonds beter vast te leggen. Door deze vragen van de Raad van State wordt dit project versneld en dit zal naar verwachting leiden tot een wetswijziging;

• De herziening van de emissieplafonds voor de NEC-stoffen zal allereerst in United Nations Economic Commission for Europe-verband (UN-ECE) plaatsvinden (wijziging van het Götenborg-protocol). Naar verwachting zal dit eind 2010 leiden tot vaststelling van nieuwe emissieplafonds voor 2020. Deze plafonds zullen vervolgens middels een wijziging van de NEC-richtlijn door de EU worden overgenomen. Daarmee kan de luchtkwaliteit in Nederland en ook in de ons omringende landen een belangrijke kwaliteitsimpuls krijgen. De inzet van Nederland daarbij is het streven naar ambitieuze doch haalbare plafonds;

• Nederland draagt bij aan nationaal en internationaal onderzoek naar de mogelijkheden voor een indicator voor gezondheidseffecten van fijn stof die naast de norm gehanteerd kan worden bij bestuurlijke afwegingen rondom projecten.

Bron: Milieu- en Natuurcompendium PBL/CBS, www.milieucompendium.nl (8 juli 2009). Eén kiloton (Kton) is één miljoen kilogram.

* Raming PBL is de meest recente raming met betrekking tot vermelde stoffen. Deze is gepubliceerd in de Voortgangsrapportage realisatie milieudoelen 2009.

Bron: Milieu- en Natuurcompendium PBL/CBS, www.milieucompendium.nl (8 juli 2009)

* Door afrondingsverschillen kunnen totalen afwijken van de som van de deelgetallen.

3.2.3. Stimuleren Duurzame Mobiliteit

Motivering

Het verkeer levert een aandeel van ruim 18% aan de uitstoot van broeikasgassen. Het verkeer speelt verder een bijzondere rol in milieuproblemen op lokaal niveau, zoals met betrekking tot luchtkwaliteit. Om schadelijke gezondheidseffecten weg te nemen en om te voorkomen dat toekomstige generaties met de milieugevolgen van mobiliteit worden opgezadeld, moeten de emissies door verkeer worden teruggebracht tot op het «no-effect level». Dit vindt plaats in het kader van Schoon en Zuinig en het halen van de NEC-plafonds 2010 (en later 2020) en ter implementatie van EU-regelgeving (NSL).

Instrumenten

• Wet- en regelgeving (internationaal): verschillende EU Richtlijnen en EU-bronbeleid en normstelling;

• Wet- en regelgeving (nationaal): zoals milieuzones voor vrachtwagens en differentiatie van parkeertarieven;

• Fiscale maatregelen, zoals fiscale bijtelling, differentiatie van Belasting van Personenauto’s en Motorrijwielen (BPM) en de Motorrijtuigenbelasting (MRB), later kilometerprijs;

• Subsidieverlening, zoals de roetfilterregelingen en sloopregeling voor oude personen- en bestelauto’s;

• Voorlichting en kennisoverdracht op het gebied van duurzame mobiliteit;

• Vrijwillige afspraken met marktpartijen.

Meetbare gegevens

• Wetsvoorstel naar milieukenmerken gedifferentieerde parkeertarieven (naar Tweede Kamer);

• Implementatie EU-verordening CO₂-normering auto’s (AMvB naar de Tweede Kamer);

• Implementatie EU-richtlijn Brandstofkwaliteit;

• Onderzoek stimulering EURO 6 dieselauto’s;

• Follow up Kopenhagenakkoord voor internationale lucht- en scheepvaart;

• Nederlandse bijdrage aan het vaststellen CO₂-norm in de EU;

• Herziening EU-energielabel auto’s (en bestelwagens);

• Vaststellen EU-emissienormen mobiele machines, binnenvaart en twee- en driewielers;

• Beleidsnotitie verkeersemissies en brandstoffen naar de Tweede Kamer (samenhang voor Nederland van nieuw EU-beleid);

• Toezending aan de Tweede Kamer van de evaluatie voortzetting convenanten mobiliteitsmanagement in relatie tot de Wet milieubeheer (VROM in samenwerking met Verkeer en Waterstaat).

Bron: Milieu- en Natuurcompendium PBL/CBS, 8 juli 2009

3.2.4. Bevorderen Duurzame Industrie

Motivering

Een duurzame industrie levert een belangrijke bijdrage aan een blijvende ontkoppeling van economische en ruimtelijke ontwikkeling enerzijds en milieubelasting anderzijds. Naast de uitstoot van de broeikasgassen vraagt ook de luchtkwaliteit, nationaal en internationaal, blijvende aandacht. Veelal zijn deze luchtemissies gerelateerd aan het energiegebruik. Nederland kent een energie-intensieve economie. Daarom zijn milieu-innovaties bij de industriële productieprocessen hard nodig. Dit leidt tot lagere emissies.

Instrumenten

• Financiële prikkels en fiscale instrumenten: Milieu-innovatie wordt gestimuleerd via fiscale instrumenten die zijn gekoppeld aan de vennootschapsbelasting en de inkomstenbelasting. Dit zijn de milieu-investeringsaftrek (MIA), de vrijwillige afschrijving milieu-investeringen (VAMIL) en de regeling Groen Beleggen. Tevens zijn subsidieregelingen zoals Programma Milieu en Technologie (ProMT) en het Europese LIFE-programma beschikbaar. Het verminderen van de administratieve- en uitvoeringslasten bij de bestaande regelingen heeft daarbij voortdurende aandacht, evenals bekendheid bij de industrie van de stimuleringsregelingen;

• Kennisoverdracht en -ontwikkeling: Kennis wordt overgedragen via een helpdesk van SenterNovem/Infomil en via de tijdelijke Facilitaire Organisatie Industrie. Daarnaast worden circulaires opgesteld en congressen georganiseerd voor vergunningverleners en bedrijven. De Europese Commissie verkent de mogelijkheden voor een Europees systeem van handel in NO_x-rechten en in SO₂-rechten. VROM zal haar kennis en ervaringen met het Nederlandse systeem van NO_x -emissiehandel daarbij inbrengen;

• Wet- en regelgeving: Om tot een duurzamere industrie te komen worden verschillende aparte EG-richtlijnen, die gerelateerd zijn aan de industrie, geïntegreerd in de Richtlijn Industriële Emissies. Naar verwachting zal de Richtlijn Industriële Emissies eind 2010 van kracht worden via de Wet milieubeheer en het Activiteitenbesluit. Daarnaast worden best beschikbare technieken (BBT) opgenomen in bestaande wet-en regelgeving. Ook wordt de EG-verordening Pollutant Release and Transfer Register (PRTR) uitgevoerd. In dit kader rapporteren grote bedrijven jaarlijks hun milieuprestaties aan het bevoegd gezag voor de Wet milieubeheer en de Wet verontreiniging oppervlaktewateren via het elektronisch milieuverslag. In 2010 zal worden gewerkt aan het verbeteren van de uitvoering van deze verordening door met name gemeenten. Tenslotte worden de aanpassingen in de Richtlijn verfproducten in 2010 van kracht;

• Vrijwillige afspraken: Als opvolging van de convenanten per bedrijfstak worden resterende milieuproblemen door industriële activiteiten (bijvoorbeeld nog niet gerealiseerde Integrale Milieutaakstellingen) aangepakt via gerichte samenwerkingsprojecten. De onderwerpen voor deze projecten volgen onder meer uit de eind 2009 uit te brengen Milieu-agenda voor de industrie. Het doelgroepenbeleid industrie zal dan ook in 2010 worden afgerond.

Meetbare gegevens

• Het inwerking laten treden van het Besluit emissie-eisen middelgrote stookinstallaties (BEMS);

• Het uitvoeren van het driejarig onderzoek- en innovatieprogramma Biomassa en Luchtkwaliteit (2010-2013);

• Toezending aan de Tweede Kamer van het jaarbericht Groen Beleggen;

• Het toezenden van verbeteringsvoorstellen voor de uitvoering van de NO_x-emissiehandel aan de Tweede Kamer (hfst. 16.2 Wet milieubeheer);

• Toezending aan de Tweede Kamer van de actualisatie overzicht reductiemogelijkheden industriële uitstoot NEC-stoffen 2020.

In convenanten met een aantal relevante bedrijfstakken zijn begin jaren negentig Integrale Milieutaakstellingen (IMT’s) voor 2010 vastgelegd. Deze IMT’s betreffen een inspanningsverplichting. De streefwaarde voor de meeste stoffen is dat de emissie in 2010 met 80 tot 90% moet zijn gereduceerd ten opzichte van 1985. Inmiddels zijn de meeste van deze IMT’s gehaald. De doelstellingen voor de emissies naar water zijn bijna allemaal gerealiseerd. Ook bij de emissies naar lucht zijn grote reducties behaald, maar worden voor NO_x en SO₂ en 13 andere stoffen de IMT’s nog niet gehaald. Inmiddels hebben de convenanten aan belang ingeboet, en zijn andere instrumenten belangrijker geworden voor het realiseren van de milieudoelen. Zo is voor de NO_x-emissies handel in emissierechten nu het belangrijkste instrument, en is er overleg tussen het bevoegd gezag en de relevante bedrijven over de aanpak van de andere emissies. Vanaf 2010 wordt de realisatie van de IMT’s niet meer afzonderlijk in de begroting gerapporteerd, maar vindt dit plaats in andere kaders, zoals het NEC-beleid en het stoffenbeleid.

Wat betreft indicatoren voor de NEC-plafonds voor de sectoren Industrie, Energie en Raffinaderijen zie de tabel 3.5. Voor de fijn stof emissie door de industrie zijn in het Actieplan fijn stof en industrie als onderdeel van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) de volgende emissieplafonds vastgesteld:

Bron: Fijn stof en BBT: Achtergrondrapportage Actieplan Fijn Stof en Industrie (juni 2008); Actieplan Fijn stof en Industrie (juni 2008)

Het plafond voor 2010 wordt reeds gehaald. Het beleid richt zich dan ook vooral op het behalen van de plafonds in 2015 en 2020, waarbij de opgave is om ondanks de verwachte economische groei tot 2020 een reductie van de emissies te realiseren. De maatregelen hiertoe zijn beschreven in het NSL.

3.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 4. Duurzaam produceren

4.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het doel is vermindering van regeldruk. Dit gebeurt via duurzame materiaal- of productketens en binnen de kaders van een adequaat water- en bodembeleid inclusief het verantwoord gebruikmaken van hulpbronnen en ecosysteemdiensten.

De inzet is met name gericht op:

• Het verkleinen en beheersen van de stroom afvalstoffen zodat de risico’s voor het milieu aanvaardbaar zijn;

• Verduurzaming van producten en productieprocessen stimuleren;

• Het garanderen van een blijvend duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen;

• Het realiseren van een optimaal en verantwoord gebruik van het water- en bodemsysteem en het waarborgen van dit gebruik op lange termijn (2030). Dit betreft ook het duurzaam gebruik maken van de diensten die biodiversiteit levert, de zogenoemde ecosysteemdiensten;

• Het stimuleren van duurzame innovatie (ontwikkelen en toepassen van schone technologieën);

• Duurzaam inkopen stimuleren en verder ontwikkelen.

Motivering

Het winnen van grondstoffen, het maken en gebruiken van producten en het beheren van het afval dat bij die activiteiten ontstaat, zorgt voor milieudruk. Het is zaak deze milieudruk te beperken zodat een goede milieu- en leefomgevingskwaliteit behouden blijft of ontstaat. Daarmee wordt gezorgd dat het vermogen voor bodem en water om ecosysteemdiensten te leveren en te voorzien in onze behoeften voor wonen, voedselvoorziening, economische activiteiten en recreatie voor de maatschappij behouden blijft. Met haar beleid voorkomt de rijksoverheid afwenteling van de milieudruk en ondersteunt innovatie rondom duurzaamheid.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• De sturing van het afvalstoffenbeleid en het productenbeleid;

• Het ontwikkelen van nationaal en gebiedsspecifiek beleid om de milieukwaliteit van water en bodem te waarborgen (systeemverantwoordelijkheid);

• Het veiligstellen van de drinkwatervoorziening;

• Het scheppen van de kaders voor een duurzaam gebruik van hulpbronnen en ecosysteemdiensten;

• Het stimuleren van markten voor duurzame producten;

• Verdere ontwikkeling van normalisatie en certificatie op Europees en nationaal niveau;

• Het betrekken van maatschappelijke organisaties en burgers bij de ontwikkeling en uitvoering van het milieubeleid.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van factoren als internationale ontwikkelingen en de stand van de techniek. Essentieel is de betrokkenheid en inzet van maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, overheden en burgers.

Meetbare gegevens

Meetbare effectgegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 4.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel 2010

Operationeel doel:

1. Reductie van milieubelasting door (ketengericht) afval- en productenbeheer

2. Verbeteren van Milieukwaliteit van Bodem en Water

3. Duurzaam gebruik van ecosystemen en natuurlijke hulpbronnen

Toelichting per operationeel doel:

1. Reductie van milieubelasting door afval en ketens De juridisch verplichte bedragen worden voor het grootste deel bepaald door de toezegging aan het Afvalfonds en gelden voor het Impulsprogramma Zwerfafval. De kosten met betrekking tot de Stichting Milieukeur en de kosten voor de uitvoering door SenterNovem zijn bestuurlijk gebonden.

2. Verbeteren milieukwaliteit van bodem en water Budgetten voor de coördinatie van NEN-werkzaamheden zijn juridisch verplicht. Budgetten die bestuurlijk gebonden zijn betreffen de uitvoeringsuitgaven verbetering van de milieukwaliteit van bodem en water.

3. Duurzaam gebruik van ecosystemen en natuurlijke hulpbronnen De juridisch verplichte bedragen betreffen voornamelijk uitvoering van de SMOM-regeling en uitvoeringskosten voor gebiedsspecifieke maatregelen landelijk gebied en het bevorderen van duurzame landbouw. Bestuurlijk gebonden zijn de onderzoekskosten met betrekken tot de bevordering van duurzame landbouw en gebiedsspecifieke maatregelen landelijk gebied.

4.2. Operationele doelstellingen

4.2.1. Reductie van milieubelasting door (ketengericht) afval- en productenbeheer

Motivering

Met het (ketengericht) afvalbeheerbeleid en productenbeheerbeleid wordt bereikt dat het ontstaan van afvalstoffen wordt verminderd, de milieudruk van afvalverwerking wordt beperkt en de milieubelasting in de gehele keten van grondstof tot afval afneemt. Daarmee wordt de uitputting van energiebronnen en grondstoffen teruggedrongen en worden materiaalketens verduurzaamd. De meest effectieve stappen richting een duurzaam en zuinig materiaalgebruik zijn te realiseren vanuit een ketenperspectief, dat wil zeggen in het gehele traject van winning van een grondstof, productontwerp, productie, (her)gebruik en verwerking van een afvalstof. Het afvalbeleid zal zich gaan ontwikkelen tot een integraal ketenbeleid. Deze aanpak moet tot meer innovatie en slimmere samenwerking tussen bedrijven leiden.

De bovengenoemde noties worden toegepast bij het instrument Duurzaam Inkopen en wel via de in 2009 vastgestelde duurzaamheidscriteria. Deze criteria kunnen er vervolgens via het inkoopproces van overheden voor zorgen dat duurzame en innovatieve producten en diensten ook daadwerkelijk worden aangeschaft. Het omvangrijke inkoopvolume van de overheden (ruim € 40 miljard) garandeert op deze wijze een sterke beïnvloeding van de markt.

Instrumenten

Afhankelijk van de fase van het beleidsproces, de (inter)nationale context en de te bereiken doelgroep, worden verschillende instrumenten ingezet:

• Het afvalbeleid en productenbeleid wordt voor een belangrijk deel gestuurd door wet- en regelgeving. Deze wordt in toenemende mate Europees vastgesteld. Onderscheid kan worden gemaakt in algemene regelgeving (Kaderrichtlijn, Integrated Pollution Prevention and Control-richtlijn), richtlijnen gericht op afvalbeheerswijzen (zoals storten en verbranden) en richtlijnen voor afzonderlijke afvalstoffen (verpakkingen, elektr(on)ische apparatuur, batterijen, autowrakken), en richtlijnen om producten minder milieubelastend te maken zoals de richtlijn ecodesign en Restriction of Hazardous Substances (RoHS);

• Met economische instrumenten worden minder gewenste wijzen van afvalbeheer financieel onaantrekkelijk gemaakt, zoals met de belasting op storten van afvalstoffen. Ook wordt de milieubelasting van materialen belast, bijvoorbeeld via een verpakkingenbelasting, met het oogmerk om het toepassen van minder milieubelastende materialen te bevorderen en de hoeveelheid materiaal te verminderen;

• Via producentenverantwoordelijkheid worden producenten en importeurs (mede) verantwoordelijk gemaakt voor het beheer van hun producten in het afvalstadium, inclusief financiering, bijvoorbeeld voor verpakkingen, elektr(on)ische apparatuur, batterijen en autowrakken;

• Communicatie wordt ingezet om bij afzonderlijke doelgroepen draagvlak te creëren en bepaald afvalbeheergedrag te bereiken, bijvoorbeeld voor verpakkingen, zwerfafval en elektr(on)ische apparatuur;

• In specifieke gevallen worden beleidsafspraken en convenanten met het bedrijfsleven en overheden gemaakt;

• Innovatie wordt gestimuleerd en nagestreefd, teneinde de milieubelasting en het gebruik van grondstoffen van materialen, producten en diensten te verminderen en de concurrentiepositie van Nederland op dit punt te versterken. Dit wordt bereikt door pilots, verkenningen, de ontwikkeling van innovatieprogramma’s en vertegenwoordiging in internationale programma’s;

• Het instrument Duurzaam Inkopen door overheden dient mede als drager van uitdagende milieucriteria en heeft door het grote inkoopvolume van de gezamenlijke overheden een grote impact;

• Het instrument maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt benut om de ketenbenadering te realiseren. Ook wordt duurzaam inkopen bij het bedrijfsleven gestimuleerd.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:In 2010 vinden de volgende wijzigingen in wet- en regelgeving plaats:

• De nieuwe Europese Kaderrichtlijn afvalstoffen in de Nederlandse wet- en regelgeving geïmplementeerd. Hierdoor verandert in december 2010 de status van een aantal Nederlandse afvalverbrandingsinstallaties van inrichting voor verwijdering in inrichting voor nuttige toepassing;

• In de tweede helft van 2010 wordt het tweede Landelijk afvalbeheersplan (LAP) aangepast, zodat gelijk met de implementatie van de nieuwe Kaderrichtlijn in december 2010 het geldende afvalbeheersplan actueel is;

• Begin 2010 treedt de aangepaste regeling Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen (EVOA) in werking. De regeling is aangepast op de onderdelen borgstelling en vooraf goedgekeurde inrichting. Ook treedt het gewijzigde Besluit melden in werking. Het besluit is geëvalueerd met alle betrokkenen en het gewijzigde besluit vermindert de administratieve lasten;

• Ook het Besluit algemene regels bouw- en sloopwerkzaamheden treedt in werking;

• Bij beschikking van 11 juni 2009, nr. 5050091044 is aan de Stichting Afvalfonds te Den Haag voor de jaren 2008 t/m 2012 een subsidie toegekend van € 511 836 144,– voor de uitvoering van werkzaamheden in het kader van de Raamovereenkomst inzake de aanpak van de dossiers verpakkingen en zwerfafval voor de jaren 2008 tot en met 2012. De Raamovereenkomst is op 27 juli 2007 ondertekend door het betrokken bedrijfsleven, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het ministerie van VROM. De toegekende subsidie leidt tot een betaling in 2009 van € 166 836 144,– en in de jaren daarna tot jaarlijks € 115 mln. Deze vermelding vormt de wettelijke grondslag voor deze subsidie als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c van de Algemene wet bestuursrecht.

In 2010 worden rondom duurzame productketens de volgende prestaties geleverd:

• In de ontwikkeling van een integraal ketenbeleid zal het ministerie van VROM samen met maatschappelijke partners lange-termijndoelen formuleren over de ontwikkeling van duurzame productketens. Samen met het bedrijfsleven wordt de eerste uitvoeringsfase afgerond van tenminste zeven projecten om ketens verder te sluiten. De resultaten moeten leiden tot een milieuwinst van in principe 20% in ten minste vier ketens in de planperiode van LAP2 (2009–2015). Voor de verbreding van prioritaire ketens naar de gehele markt wordt generiek instrumentarium voor het verminderen van de milieudruk van productketens ontwikkeld. In 2010 wordt gestart met de realisering van het plan van aanpak hiervoor;

• In 2010 is het denken in ketens onderdeel van het reguliere beleid. Voor de helft van de productgroepen voor Duurzaam Inkopen zijn wensen opgenomen die passen bij de ketenbenadering. Er zijn tenminste drie leerwerkgroepen georganiseerd voor koplopers: één voor bedrijven (gericht op productontwikkeling), één gericht op de bouw en één voor overheden (gericht op gebiedsontwikkeling). In minimaal twee gebiedsontwikkelingsprojecten waar het Rijk actief bij betrokken is, krijgen materiaalketens een plaats in de planontwikkeling;

• Duurzame innovatie in het MKB krijgt een extra impuls via het door VROM samen met Syntens ontwikkelde pilotproject MKB Doe MEE. In dit kader worden in 2010 150 MKB-bedrijven ondersteund bij het onderkennen en realiseren van innovatiekansen met energie en milieu. Door het uitvoeren van dit pilotproject is duurzaamheid een standaard aandachtspunt en competentie geworden voor de MKB-adviseurs van Syntens. Hierdoor kunnen na de pilotfase veel meer MKB-bedrijven op weg worden geholpen naar ontwikkeling en toepassing van duurzame innovaties;

• In de tweede helft van 2010 wordt een beleidsstandpunt ingenomen over de toekomst van de stortsector in Nederland;

• In 2010 koopt de Rijksoverheid 100% duurzaam in. Voor gemeenten geldt 75%; voor provincies en waterschappen 50%.

Indicatoren:

Grafiek 4.2. Ontwikkeling afvalaanbod en -toepassing

Bron: LAP 2, 2009

Toelichting:

In 2009 is het Landelijk afvalbeheersplan 2009–2021 van kracht geworden. In dat plan zijn kwantitatieve en kwalitatieve doelen geformuleerd. De indicatoren in bovenstaande grafiek zijn gekoppeld aan de kwantitatieve doelen voor 2015 en 2021 (punten bij 2015 en 2012).

De lijn «Afvalaanbod volgens BBP 1985–2000» geeft aan wat het afvalaanbod in de periode 1985–2000 zou zijn geweest als het dezelfde groei als het BBP had gevolgd.

De lijn «Afvalaanbod prognose 2000–2012» geeft aan hoe in het eerste Landelijk afvalbeheersplan werd voorzien dat het afvalaanbod zich zou ontwikkelen volgens een toen opgesteld beleidsscenario.

De lijn «Afvalaanbod prognose 2006–2015» geeft aan hoe in het tweede Landelijk afvalbeheersplan wordt voorzien dat het afvalaanbod zich zal ontwikkelen volgens het beleidsscenario.

Het verschil tussen de drie Afvalaanbod lijnen en de lijn «Werkelijke afvalhoeveelheid» geeft aan hoeveel preventie is bereikt. In 2000 en 2006 zijn breuken te zien in de Afvalaanbod-lijn vanwege nieuwe scenario’s en prognoses in het eerste en tweede LAP.

Verder is in de grafiek te zien hoeveel afval nuttig is toegepast, is verbrand en is gestort. Er zijn bij het LAP, en dus deze indicator, buiten 2015 en 2021 geen tussendoelen geformuleerd, met name vanwege de verschillende looptijden tussen het treffen van maatregelen en het effect daarvan.

De kwalitatieve doelen richten zich onder meer op het realiseren van een gelijkwaardig Europees speelveld en het bevorderen van marktwerking en innovatie. Deze doelen zijn niet in de vorm van een indicator uit te drukken.

4.2.2. Verbeteren van milieukwaliteit van bodem en water

Motivering

Het verbeteren van de milieukwaliteit van bodem en water is van belang om de vele functies die het dient te beschermen. Zo zijn bijvoorbeeld de voedsel- en drinkwatervoorziening en de natuur afhankelijk van een goede kwaliteit van de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater. Verontreiniging moet daarom zo veel mogelijk worden voorkomen en duurzaam gebruik gestimuleerd.

Instrumenten

• Wet- en regelgeving: Wet milieubeheer, Wet bodembescherming, Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden, de nieuwe Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit en besluiten zoals het Besluit bodemkwaliteit en het Besluit kwaliteit en monitoring water;

• Toegankelijk maken van kennis over bodembeheer via websites en handreikingen voor andere overheden en door ondersteuning van het bevoegd gezag door uitvoeringsorganisatie Bodem+ bij de uitvoering van het bodembeleid;

• Bestuursakkoord Waterketen (tussentijds geijkt in 2009 en ijking van het beleid in 2011);

• Europese waterrichtlijnen, zoals de Kaderrichtlijn Water en de Grondwaterrichtlijn, Richtlijn prioritaire stoffen en Zwemwaterrichtlijn.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Gereedkomen van het «digitaal bodemfunctie- en bodemkwaliteitskaartsysteem» ter verbetering van het inzicht in de bestaande en gewenste bodemkwaliteit voor het grondverzet in Nederland;

• Publicatie ontwerp herziening Stortbesluit bodembescherming;

• Uitbrengen handleiding voor het toepassen van een toetsingskader voor het duurzaam gebruiken van de ondergrond;

• Vastleggen van landelijke regels voor het toepassen van de zware metalen koper, lood en zink in de gebouwde omgeving, als onderdeel van het bouwstoffenbeleid;

• Toezenden resultaat van de tussentijdse ijking van de uitvoering van het Bestuurs akkoord Waterketen aan de Tweede Kamer;

• Publicatie ontwerp wijziging Wet en het Besluit hygiëne en veiligheid baden en zwemgelegenheden (Whvbz en Bhvbz);

• Opstellen beleidsplan Drinkwater op grond van de in 2009 gepubliceerde Drinkwaterwet.

Indicatoren:

Bron: SenterNovem en Bodem+

Toelichting:

Gemeenten zijn reeds enige jaren bezig met het vastleggen van de bodemkwaliteit van hun beheersgebied op een bodemkwaliteitskaart. Via de Impuls Lokaal Bodembeheer is dit proces in een versnelling gebracht.

De informatie over de bodemkwaliteit die via de bodemkwaliteitskaarten beschikbaar komt, wordt opgenomen in een landelijk digitaal systeem, dat naar verwachting medio 2010 operationeel en toegankelijk is en binnen vier jaar een volledig beeld geeft van de bodemkwaliteit in Nederland. Met behulp van dit systeem zullen voor het eerst op landelijke schaal de effecten op de bodemkwaliteit kunnen worden beoordeeld.

Bron en toelichting:

De indicatoren met betrekking tot de drinkwaterbedrijven (indicatoren 1 – 4) betreffen de essentiële elementen van de drinkwatervoorziening: kwaliteit en continuïteit. De eisen ten aanzien van continuïteit hebben een wettelijke basis gekregen in de nieuwe Drinkwaterwet (2008). Het beveiligingsniveau (nulmeting 2003) wordt in de nieuwe regelgeving nader omschreven. De drinkwaterbedrijven zijn verplicht deze informatie beschikbaar te hebben. De verplichting om over een goedgekeurd leveringsplan te beschikken, de daaraan te stellen eisen en de leveringszekerheidsnorm zijn vastgelegd in de nieuwe Drinkwaterwet. De basiswaarde is gebaseerd op een inschatting in hoeverre drinkwaterbedrijven hierop vooruitlopend al aan de inhoudelijke vereisten voldoen.

De nulmeting van de doelmatigheidswinst in de waterketen (indicator 5) is gebaseerd op een schriftelijke enquête die eind 2007 onder de deelnemende partijen (drinkwaterbedrijven, waterbeheerders en gemeenten) is uitgevoerd. Toekomstige gegevens zullen op vergelijkbare wijze worden verzameld.

De indicator voor gesaneerde lozingen buitengebied (indicator 6) wordt vastgesteld door gerichte bevraging (door inspecties VenW en/of VROM) van gemeenten en waterbeheerders. De indicatoren voor zwemwater (indicator 7) worden vastgesteld op grond van de verplichte jaarlijkse rapportages van de waterbeheerders over de kwaliteit van het zwemwater.

4.2.3. Duurzaam gebruik van ecosystemen en natuurlijke hulpbronnen

Motivering

Ecosystemen leveren allerlei diensten aan de samenleving, zoals voedsel en grondstoffen. Deze zgn. ecosysteemdiensten worden ook gebruikt om de milieukwaliteit in het landelijk en stedelijk gebied te verbeteren en om een bijdrage te leveren aan het oplossen van het klimaatvraagstuk. Hierbij gaat het om ondermeer de nutriëntencyclus, het watervasthoudend en zelfreinigend vermogen van de bodem, waterzuivering en natuurlijke ziekte- en plaagregulatie. Een duurzame landbouw is daarbij een essentiële factor om een blijvend ecologisch gebruik en beheer te garanderen van bodem, water, lucht en overige natuurlijke hulpbronnen door de agrarische sector. Daarbij wordt speciaal ingezet op:

• Het bevorderen van een duurzaam gebruik van ecosysteemdiensten en biodiversiteit die bijdragen aan het oplossen van milieu- en klimaatvraagstukken in landelijk en stedelijk gebied;

• Het bevorderen van duurzame landbouw om een blijvend ecologisch verantwoord gebruik en beheer te garanderen van bodem, water, lucht en overige natuurlijke hulpbronnen door de agrarische sector. Hoofdtaak hierbij is het zodanig terugdringen van de emissies dat de schade aan milieu en de gezondheid van de mens verwaarloosbaar is. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de emissie van gewasbeschermingsmiddelen en biociden, nitraat en fosfaat, ammoniak, broeikasgassen, stank, licht, geluid en fijn stof;

• Het bijdragen aan de ontwikkeling van (inter)nationale economische instrumenten die bevorderen dat ecosystemen duurzaam worden gebruikt en dat de biodiversiteit niet verder wordt aangetast, onder andere bij de productie van hout.

Instrumenten

• Het ontwikkelen van economisch instrumentarium ten aanzien van ecosysteemdiensten aan de hand van de beleidslijnen uit het Beleidsprogramma «Biodiversiteit werkt, voor natuur, voor mensen, voor altijd» en met name de beleidsprioriteiten «Biodiversiteit werkt» en «Betalen voor Biodiversiteit» en de ondersteunende prioriteit «Nieuwe coalities»;

• Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)-pilots Duurzame Productie;

• Subsidies Stimuleringsprogramma Agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik (Spade) en Programma Functionele Agrobiodiversiteit II (FAB2);

• Besluit ammoniakemissie huisvesting veehouderij, IPPC-richtlijn; National Emission Ceilings (NEC)-richtlijn, Wet ammoniak en veehouderij; Wet geurhinder en veehouderij; Algemene regels voor agrarische bedrijven op grond van de Wet milieubeheer (AMvB’s);

• Intensieve communicatie naar producenten en gebruikers van biociden in samenhang met gedifferentieerd handhaven op grond van de beleidslijnen uit de nota en het convenant Duurzame Gewasbescherming, het Beleidsprogramma biociden en de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Uitvoeren van een actieplan voor aanpassing van bestaande stallen aan emissiegrenswaarden voor ammoniak uit het Besluit huisvesting ammoniak en veehouderij. Zo nodig aanpassen van het Besluit in het kader van dit actieplan;

• Elimineren van specifieke milieuknelpunten gewasbescherming. Zoals afgesproken in de Nota duurzame gewasbescherming wordt in 2009 en 2010 het beleid uit deze nota geëvalueerd door het Planbureau voor de Leefomgeving;

• De voortgangsrapportage van het beleidsprogramma biociden uit 2007 aan de Tweede Kamer worden aangeboden;

• Uitvoering van de basismonitoring van onder andere de nitraatconcentraties in grond- en oppervlaktewater als onderdeel van het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (LMM), ten behoeve van de uitvoering Nitraatrichtlijn;

• Tot stand brengen van een besluit emissiegrenswaarden fijn stof in de veehouderij om NSL-doelen te halen;

• Uitvoeren van ILG-pilots Duurzame Productie en de 2e fase van het project Functionele Agrobiodiversiteit (FAB) Hoeksche Waard. De eerste pilots zijn reeds gestart in 2009, in 2010 zullen de provincies het aantal uitbreiden;

• Publicatie van het Richtlijn Bodembescherming Bedrijfsmatige activiteiten-Handboek (referentie bodembiologische kwaliteit). De in 2009 ontwikkelde agrobiodiversiteitsindicatoren worden in 2010 beproefd in de praktijk;

• Moderniseren en integreren van de algemene regels voor landbouwbedrijven. De volgende besluiten worden samengevoegd tot één nieuw besluit: Besluit landbouw milieubeheer, Besluit glastuinbouw, Besluit mestbassins milieubeheer, Lozingenbesluit open teelt en veehouderij en onderdelen van het Lozingenbesluit bodembescherming. Het voordeel voor de agrarische ondernemer is vereenvoudiging, verbetering van de eenduidigheid en vermindering van de administratieve lasten. Inwerking treden van het nieuwe besluit is voorzien op 1 juli 2010;

• Inkopen door rijksinkopers van uitsluitend duurzaam hout. Indien niet beschikbaar, zal ten minste legaal hout door rijksinkopers worden ingekocht.

Indicatoren:

Toelichting:

1 Ammoniak; de indicatoren zijn ontleend aan de emissieplafonds uit de EU-NEC-richtlijn, de tweede streefwaarde is mede afhankelijk van de uitkomsten van de onderhandelingen over de emissieplafonds 2020.

2 Gewasbeschermingsmiddelen; de indicatoren voor de procentuele vermindering van de milieubelasting zijn ontleend aan de doelstellingen van de Nota Duurzame Gewasbescherming.

3 Meststoffen; de indicatoren voor nitraat zijn ontleend aan de doelstellingen van de EU-Nitraatrichtlijn en het in dat kader bij de EU-Cie ingediende 4e Nitraatactieprogramma.

4 Fijn stof; de indicator voor fijn stof is ontleend aan het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL).

5 Natuurlijke hulpbronnen; de indicator voor natuurlijke hulpbronnen is nog in ontwikkeling bij het PBL in het kader van de Nationale Ecosystem Assesment.

4.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 6. Risicobeleid

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

VROM voert de regie op het omgaan met risico’s gericht op een veilige, gezonde en duurzame woon- en leefomgeving. De aandacht daarbij is primair gericht op externe veiligheid en het beheersen van risico’s van stoffen, straling, en genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) voor mens en milieu ook als dit het gevolg is van dreiging door moedwillige verstoring. Hierbij houdt VROM rekening met sociale en economische factoren, nu en hier, elders en later. VROM is daarbij regisseur op nationaal niveau en speler op internationaal niveau.

Dit vanuit de visie het mogelijk te maken dat de samenleving op een open manier, maatschappelijk en wetenschappelijk verantwoord, omgaat met risico’s voor mens, milieu en woon- en leefomgeving.

Motivering

Om mens en milieu te beschermen tegen maatschappelijk onaanvaardbaar geachte gezondheids en milieu risico’s heeft de overheid veiligheids- en risicobeleid. Veel veiligheids- en risicobeleid speelt zich af in een maatschappelijk en wetenschappelijk complexe omgeving. Het kent veel factoren, belanghebbende en maatschappelijke dimensies, in nationaal en internationaal opzicht. Omgaan met onzekerheden zal steeds belangrijker worden. Dat vergt maatwerk van de overheid bij het oplossen en beheersen van de risico’s.

• Het ministerie van VROM ontwikkelt beleid en beheert en onderhoudt de beleidsinstrumenten en expertise op het gebied van externe veiligheid, chemische stoffen, nanodeeltjes, milieu & gezondheid, nucleaire veiligheid, straling en genetisch gemodificeerde organismen;

• Het ministerie van VROM coördineert het thema Verspreiding van stoffen en de Nationale Aanpak milieu & gezondheid alsmede de daaraan gerelateerde doel- en taakstellingen;

• Het ministerie van VROM zorgt voor een beveiligingsbeleid van de vitale infrastructuur van de sectoren chemie, nucleair, straling en genetisch gemodificeerde organismen;

• Het ministerie van VROM zorgt voor het voorkómen van mogelijke aanslagen met chemische, biologische en nucleaire middelen;

• Het ministerie van VROM zorgt voor eenduidige toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden op locatie aan partijen die bepalend zijn voor de veiligheid in (productie)ketens en (transport)netwerken inclusief buisleidingen. VROM biedt het kader aan waarbinnen overheden lokale afwegingen kunnen maken.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• De uitvoering van de EU-verordening Registratie, evaluatie en autorisatie chemische stoffen (REACH), de uitvoering van diverse verdragsverplichtingen en internationale chemicaliënstrategieën (OECD, Verdrag van Stockholm, Verdrag van Rotterdam, Strategic Approach to International Chemicals Management) en de ontwikkeling en implementatie van regelgeving op het gebied van chemische stoffen en nanodeeltjes;

• De beleidsacties die voortkomen uit: de Strategienota Omgaan met Stoffen, de nota Nuchter Omgaan met Risico’s, de Nationale Aanpak Milieu & Gezondheid en de Strategienota Omgaan met Risico’s van Nano(deeltjes);

• De bescherming van mens en milieu tegen de gevaren van ioniserende en niet-ioniserende straling;

• De nucleaire veiligheid en de uitvoering van diverse verdragsverplichtingen op het gebied van nucleaire veiligheid en het omgaan met afval;

• Het zo goed als redelijkerwijs mogelijk mens en maatschappij te beschermen tegen de referentiedreigingen van moedwillige verstoring van de vitale infrastructuur van de sectoren chemie, nucleair, straling en genetisch gemodificeerde organismen;

• De uitvoering van de EU-richtlijnen op het beleidsterrein van ggo’s;

• De veiligheid van mens en milieu bij handelingen met ggo’s, en de ontwikkeling en uitvoering van nationaal en EU beleid in bredere zin. Bijvoorbeeld over sociaal-economische aspecten, bevoegdheidverdeling tussen EU en lidstaten en het Biosafety Protocol;

• Het ontwikkelen en coördineren van het Rijksbeleid met betrekking tot externe veiligheid bij gevaarlijke stoffen in inrichtingen, en het transport van gevaarlijke stoffen.

Instrumenten

VROM voert het risicobeleid in dit artikel in ieder geval uit op basis van internationale en nationale regelgeving. Beginselen en instrumenten die daarvoor geschikt zijn, zijn onder andere: voorzorgbeginsel, verkennen en ontwikkelen van beleid, onderzoek, communicatie, en voorlichting. Er wordt een mix van instrumenten ingezet afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale context.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van factoren als internationale ontwikkelingen en de stand van de techniek. Essentieel is de betrokkenheid van een groot aantal maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, overheden en burgers.

Meetbare gegevens

Er is niet één zinvolle indicator te creëren om de mate van bereik van dit algemene doel te formuleren en te meten. Gekozen is voor het opstellen en gebruiken van specifieke deelindicatoren voor de risico’s op het gebied van chemische stoffen, nanodeeltjes, milieu & gezondheid, radioactieve stoffen, ggo’s, en Externe Veiligheid die recht doen aan de vastgestelde specifieke doelen en normen op deze gebieden. Deze indicatoren zijn bij de operationele doelen opgenomen. De feitelijke risico’s worden bepaald en afgewogen tegen deze doelen en normen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 6.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel 2010

Operationeel doel:

1. Veilig gebruik van chemische stoffen

2. Bescherming tegen straling

3. Verantwoorde toepassing van ggo’s

4. Beheersing van risico’s die samenhangen met externe veiligheid

Toelichting per operationeel doel:

1. Veilig gebruik van chemische stoffen:

Het onderzoek naar het binnenmilieu is opgedragen aan de GGD. Dit budget is juridisch verplicht.

2. Bescherming tegen straling:

De vergunningverlening en het meldingensysteem op basis van de KEW zijn meerjarig opgedragen aan SenterNovem. Het meerjarig onderzoekprogramma EM-velden is opgedragen aan het RIVM. Deze bedragen zijn juridisch verplicht.

3. Verantwoorde toepassing van genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s):

Jaarlijks wordt aan het RIVM de toezegging gedaan voor de Commissie Genetische Modificatie (COGEM). Het programma biotechnologie is opgedragen aan NWO. Deze toezeggingen zijn juridisch verplicht.

4. Externe Veiligheid:

De uitgaven zijn juridisch verplicht vanwege de uitvoering van de saneringsregeling asbestwegen in de provincies Overijssel en Gelderland. Het bestuurlijk gebonden bedrag is bestemd voor verschillende saneringen. Voorbeelden hiervan zijn de sanering van NH3-koelinstallaties, BRZO- en CPR15-bedrijven. Deze saneringen vloeien rechtstreeks voort uit het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (Bevi). Het juridisch verplichte deel betreft hoofdzakelijk € 20 mln die het Rijk uitkeert door middel van programmafinanciering (subsidieregeling Programmafinanciering EV-beleid voor andere overheden). Het Rijk heeft dit bedrag beschikbaar gesteld, voor het Externe-Veiligheidsbeleid door andere overheden. Dit budget wordt toegevoegd aan het Provincie- en Gemeentefonds.

6.2. Operationele doelstellingen

6.2.1. Veilig gebruik van chemische stoffen

Doel is om een situatie te bereiken waarin mens en milieu hooguit verwaarloosbare risico’s lopen als gevolg van de schadelijke effecten van chemische stoffen en van nanotechnologie, ook als dit het gevolg is van dreigingen door moedwillige verstoring. Doel is tevens om de negatieve gezondheidseffecten die optreden als gevolg van (een opeenstapeling van) blootstelling aan agentia in het milieu (zoals stoffen, geluid, lucht- en bodemverontreiniging etc.) te reduceren en om zoveel als mogelijk is, de ongerustheid weg te nemen over de mogelijke gezondheidseffecten van milieurisico’s.

Motivering

Het doel past binnen het VROM-streven naar een gezonde en veilige samenleving. Om mens en milieu te beschermen tegen maatschappelijk onaanvaardbaar geachte gezondheids en milieu risico’s van chemische stoffen heeft de overheid veiligheids- en risicobeleid. Bij dit beleid spelen veel actoren en factoren, in nationaal en internationaal opzicht een rol.

Instrumenten

Om deze doelstelling te realiseren wordt een mix van beleidsinstrumenten ingezet. Afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale context betreft dit:

• (Inter)nationale regelgeving (bijvoorbeeld ingeval van het beheersen van risico’s van chemische stoffen -REACH-);

• Het toepassen van voorlichting (bijvoorbeeld de burger informeren over de mogelijkheid om de kwaliteit van het binnenmilieu te verbeteren door ventilatie);

• Het sluiten van convenanten (bijvoorbeeld ingeval van het beheersen van de risico’s van nanotechnologietoepassingen, omdat de regelgeving nog niet adequaat is);

• Het toekennen van subsidies (bijvoorbeeld ingeval van het saneren van asbestwegen in Gelderland en Overijssel) of van schadevergoedingen aan slachtoffers met asbestmesothelioom.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Op weg naar het bereiken van het einddoel in 2020 voor chemische stoffen zijn voor de jaren 2010, 2013, 2018 (inter)nationale tussendoelen geformuleerd. Om die te bereiken:

– Wordt de voorlichting aan bedrijven over REACH gecontinueerd, gemonitord en geëvalueerd;

– Zal Nederland de reguliere onderhandelingen die plaatsvinden in het kader van de uitvoering, de herziening en verdere verfijning van REACH gebruiken om onder andere de uitvoering van REACH door het Europese Agentschap voor Chemische stoffen (ECHA) in Finland zo effectief en efficiënt mogelijk te laten plaatsvinden;

– Wordt over de voortgang van het project «invoering nieuwe EU-stoffenbeleid (2006–2010)» aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

• Nederland geeft in het kader van «stoffenbeleid mondiaal» uitvoering aan de jaarlijkse verplichtingen die samenhangen met de internationale strategie chemie en diverse verdragsverplichtingen (Verdrag van Stockholm, Verdrag van Rotterdam, etc.) middels de reguliere onderhandelingen die plaatsvinden in het kader van de uitvoering en verdere uitbouw van de verdragen;

• De acties uit onder andere het beleidsstandpunt Strategie Omgaan met Risico’s Nano(deeltjes), die in juni 2009 aan de Tweede Kamer (zie ook Kamerstukken II, 2008–2009, 29 338 nr. 80) is aangeboden en het convenant nanodeeltjes worden uitgevoerd;

• De overheid monitort in het kader van «stoffenbeleid Nederland» o.a. de emissiereductie prioritaire stoffen (zie ook Kamerstukken II, 2006–2007, 27 801, nr. 47);

• Op weg naar het bereiken van de doelen zoals afgesproken in de Nationale Aanpak Milieu en Gezondheid (2009–2012) (zie ook Kamerstukken II, 2007–2008, 28 089, nr. 19) worden de volgende prestaties geleverd;

• Er zijn circa 1000 scholen voorzien van een advies ten behoeve van een gezonder binnenmilieu;

• In samenwerking met betrokken partijen (bedrijfsleven, overheid en kennisinstituten) wordt een follow-up gegeven aan twee pilots Gezond ontwerp leefomgeving.

Indicatoren:

* Nanotechnologie is een geheel nieuw onderwerp waarover weinig bekend is. Streefwaarden en dergelijke zijn nu niet aan te geven. Dat zal uit onderzoek naar voren moeten komen.

Grafiek 6.2. Effectindicatoren voor emissies van prioritaire stoffen

De milieukwaliteitsindicator voor prioritaire stoffen in de lucht (exclusief zwaveloxide en stikstofoxiden)

De milieudrukindicator voor emissies van prioritaire stoffen naar lucht.

Bron: RIVM-rapport 607 880 005, Prioritaire Stoffen in het Milieu (1990–2005, 2006). Streefwaarden voor Milieudrukindicator en Milieukwaliteitsindicator voor 2010 zijn beide 0.

6.2.2. Bescherming tegen straling

Om de situatie te handhaven waarbij mensen en milieu, zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, beschermd worden tegen de risico’s van ioniserende en niet-ioniserende straling. Daaronder wordt ook begrepen de bescherming tegen straling door dreigingen door moedwillige verstoring met straling.

Motivering

Het veiligheids- en risicobeleid op gebied van straling speelt zich af in een maatschappelijk en wetenschappelijk complexe omgeving. Het kent veel actoren en factoren, in nationaal en internationaal opzicht. Voor Nederland vormen de internationaal vormgegeven en vastgelegde grens- en advieswaarden het maximum. De overheid bewaakt dat in Nederland deze maxima niet worden overschreden. Onder deze grenswaarden is as low as reasonably achievable (ALARA) het uitgangspunt. Het gebruik van straling is verboden in Nederland tenzij een nuttig effect rechtvaardigt dat het toegepast wordt. In deze rechtvaardiging ligt een rol van de overheid.

Instrumenten

Er wordt een mix van instrumenten ingezet afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale context.

• Vergunningverlening- en meldingensysteem op basis van de Kernenergiewet;

• Nationale en Internationale regelgeving;

• Convenant met VNO-NCW (vertegenwoordiger van de bouwsector in Nederland in deze) inzake standstill van radon-straling in de woning;

• Adviezen aan overige overheden inzake te hanteren beleid met betrekking tot elektromagnetische velden in combinatie met het Kennisplatform en het Onderzoeksprogramma Elektromagnetische velden en Gezondheid, de Gezondheidsraad en het Steunpunt hoogspanningslijnen;

• Voorlichting en het geven van informatie;

• Monitoring en onderzoek.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Bijdragen aan de beleidsnotitie over nieuwe onderzoeksreactor voor de productie van radio isotopen;

• Vernieuwen en uitvoeren beleid opwerking bestraalde splijtstoffen, ontmanteling en stellen van financiële zekerheid voor de ontmantelingskosten voor kernreactoren;

• Samen met de Minister van EZ een beleidsnotitie uitbrengen ter uitwerking van de drie scenario’s over kernenergie uit het Energierapport, zodat een volgend kabinet kan beslissen over de optie kernenergie in de toekomst;

• Ontwikkelen en implementeren (inclusief voorlichting) van beleid voor ioniserende en niet-ioniserende straling (onder andere gebruiksartikelen, hoogspanningslijnen, elektromagnetische velden);

• Vernieuwen en uitvoeren beveiligingsbeleid met betrekking tot nucleaire inrichtingen en met betrekking tot grote radioactieve bronnen door implementatie van het Verdrag Fysieke Beveiliging Kernmateriaal en Inrichtingen (Trb. 2006, 81);

• Regelgeving stralingsbescherming en nucleaire veiligheid aanpassen als uitvloeisel van de wijziging van de Kernenergiewet en ter implementatie van de Richtlijn 2009/71/Euratom van de Raad van 25 juni 2009 tot vaststelling van een communautair kader voor de nucleaire veiligheid van kerninstallaties (PbEG L 172/8);

• Afhandelen vergunningaanvragen op grond van de Kernenergiewet, onder andere richtlijnen voor de Milieu Effect Rapportage (MER) naar aanleiding van de door Development of European Learning through Technological Advance (DELTA) ingediende startnotitie voor een MER 2e kerncentrale;

• Regelgeving beveiliging radioactieve stoffen en handhavingsplan voor ziekenhuizen en onderzoeksinstellingen waar gewerkt wordt met radioactieve stoffen;

• Afgestemde EU brede maatregelen voor nucleaire inrichtingen en materiaal en radioactieve stoffen, in lijn met de afspraken van het Verdrag Fysieke Beveiliging Kernmateriaal en Inrichtingen (Trb. 2006, 81) en ter uitwerking van het EU actieplan Chemische, biologische, radiologische of nucleaire middelen (CBRN);

• Uitvoeren en aanpassen van regelgeving met betrekking tot radioactieve stoffen (inclusief transport, natuurlijke bronnen, sludges, radioactief schroot) onder andere naar aanleiding van het rapport Vermindering Administratieve Lasten en evaluaties Natuurlijke Bronnen Ioniserende Straling (NABIS) en productregelingen;

• Bijdragen aan internationaal beleid voor straling en nucleaire veiligheid door: (1) opstellen van de rapportage over nucleaire veiligheid in Nederland aan de International Atomic Energy Agency (IAEA), (2) deelnamen aan overleggen zoals Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR), art. 31 EU , High Level Group EC over nucleaire veiligheid en radioactief afval en (3) Ontwikkelen van Euratom richtlijn Radioactief afval, Europese richtlijn of verordening over transport van radioactieve stoffen en wijziging van de Euratomrichtlijn stralingsbescherming.

Indicatoren:

Bron: Afspraken VROM met de sectorpartijen

Grafiek 6.3. Prestatie-indicatoren straling:

Toelichting:

Berekende collectieve dosis straling in Nederland door lozingen naar lucht en water van Nederlandse industrie. Collectieve dosis en onderliggende gegevens per industrietak zijn beschikbaar op het RIVM-milieuportaal in het dossier Reguleerbare stralingsbronnen (www.rivm.nl/brs, onder stralingsbelasting -> Procesindustrie). De sterke daling van de wateremissie in 1999–2000 werd veroorzaakt door de sluiting van twee kunstmestfabrieken aan de Nieuwe Waterweg.

Grafiek 6.4. Prestatie-indicator Radonconcentratie

Bron: RIVM

Toelichting:

Radonconcentratie in woonkamers van nieuwbouwwoningen, versus het bouwjaar. Resultaten zijn afkomstig uit het briefrapport met voorlopige resultaten van het Ventilatie en Radon (VERA)-onderzoek (RO Blaauboer, Dekkers SAJ, Slaper H, Bader S, Stralingsbelasting in nieuwbouwwoningen-voorlopige resultaten VERA survey 2006, RIVM briefrapport 6 107 900 004. Het briefrapport is beschikbaar via het milieuportaal:www.rivm.nl/milieuportaal nieuwsbericht van 6 maart 2008, of de radonwebsite: www.rivm.nl/radon).

6.2.3. Verantwoorde toepassing van genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s)

Doelstelling van VROM is primair om een voldoende beschermingsniveau te bieden voor mens en milieu tegen mogelijk nadelige effecten van genetisch gemodificeerde organismen, ook in relatie tot dreiging door moedwillige misbruik van ggo’s.

Motivering

De toepassing van ggo’s biedt kansen in bijvoorbeeld het wetenschappelijk onderzoek en voor landbouw, industrie of geneeskunde die optimaal benut moeten worden met waarborging van het vereiste veiligheidsniveau. Om mens en milieu te beschermen tegen mogelijk nadelige effecten worden door de overheid voorafgaand aan de toepassing van ggo’s de mogelijke schadelijke effecten afgewogen tegen het gebruik van ongemodificeerde organismen in vergelijkbare situaties. Alleen die ggo’s worden toegestaan, indien de mogelijke effecten een aanvaardbaar risico voor mens en milieu betekenen.

Instrumenten

Afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale context:

• Vergunningen en meldingen op basis van nationale regelgeving, te weten het Besluit GGO, voor het gebruik van ggo’s;

• Voorlichting en communicatie inzake het ggo-beleid en beveiliging van ggo’s;

• Onderzoek ten behoeve van risicoanalyse van vergunningverlening en het gebruik van ggo’s;

• Monitoren van het milieu in zijn algemeen door het Netwerk Ecologische Monitoring;

• Komen tot betere regelgeving in de EU waarbij ook plaats is voor sociaal economische aspecten die verbonden zijn aan ggo’s. Op dit moment beoogt VROM een beoordelingskader met duurzaamheidscriteria voor ggo’s op te stellen.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2010:

• Uitvoeren ggo-beleid en nationale regelgeving, onder andere afhandelen van vergunningenaanvragen door het Bureau GGO. Er worden in het kader van het Besluit GGO per jaar ongeveer 800 vergunningen verleend voor ingeperkt gebruik, 12 voor introductie in het milieu (gentherapie en veldproeven) en 20 voor marktintroductie in de EU. Het aantal bezwaar- en beroepsprocedures bij introductie zal naar verwachting toenemen;

• Van kracht worden van het gewijzigde dan wel vereenvoudigde Besluit GGO en de Regeling GGO ter vermindering van de administratieve lasten;

• Uitvoeren EU-regelgeving over ggo’s, onder andere milieurisicobeoordelingen ten behoeve van markttoelatingen en verplichtingen in het kader van het Biosafety Protocol en uitvoeren van EU-standpunt nieuwe plantveredelingstechnieken in relatie tot genetische modificatie;

• Op basis van het in 2009 opgestelde kabinetsstandpunt wordt de NL positie ingebracht bij de discussie over het EU beleid inzake sociaal-economische aspecten van ggo’s. Hierbij worden ook bilaterale discussies met de Europese Commissie en andere Lidstaten voorzien;

• Uitvoering geven aan kabinetsstandpunt Trendanalyse 2009;

• Uitvoering geven aan het kabinetsstandpunt regeldruk biotechnologie (onder andere: totstandkoming EU-regelgeving voor biotechnologie);

• Voorbereiden NL standpunt en bijwonen van de vijfde vergadering der partijen bij het Cartagena Protocol inzake Bioveiligheid.

Indicatoren:

Het beleidsterrein verantwoorde toepassing van genetisch gemodificeerde organismen leent zich slecht voor beleidsindicatoren. Onderstaande indicatoren zijn op basis van onderzoek in 2009 naar indicatoren voor dit beleidsveld.

• Het aantal illegale introducties in het milieu is een indicator voor het behalen van de doelstelling om risico’s te voorkomen door vooraf een milieurisicobeoordeling te doen. Streefwaarde is dat de Inspectie in 95% van de typen ggo’s geen risico-situaties identificeert die een bedreiging kunnen vormen voor mens en milieu;

• Er zijn geen nadelige effecten van genetisch gemodificeerde organismen, ook niet in relatie tot mogelijk moedwillige misbruik van ggo’s. Er kunnen geen harde normen of streefwaarden worden geformuleerd voor het effect van het gebruik van ggo’s in vergelijking met het gebruik van ongemodificeerde organismen op het milieu. Wel wordt het milieu in zijn algemeen gemonitord door het Netwerk Ecologische Monitoring.

6.2.4. Beheersing van risico’s die samenhangen met Externe Veiligheid

Doelstelling is dat alle burgers in Nederland in hun woonomgeving over een minimum beschermingsniveau kunnen beschikken tegen externe veiligheidsrisico’s, ook als dit het gevolg is van dreigingen door moedwillige verstoring.

Motivering

De vuurwerkramp en de daarop volgende conclusies van de Commissie Oosting hebben in 2001 geleid tot een herbezinning op het externe veiligheidsbeleid. De uitgangspunten voor beleidsvernieuwing externe veiligheid door de overheid zijn primair gericht op de wettelijke verankering van een minimum beschermingsniveau voor burgers in hun woonomgeving, op de verplichte afweging van het groepsrisico tegen maatschappelijke kosten/baten en op een registratieplicht voor risicosituaties en informatievoorziening naar de burgers. De intentie is dat alle niet-aanvaardbare risicovolle situaties, mits haalbaar en betaalbaar, uiterlijk opgelost zijn in 2010 – voor buisleidingen en voor vervoer gevaarlijke stoffen geldt als einddatum 2012 –, en dat voorkomen wordt dat in de toekomst nieuwe niet-aanvaardbare risicovolle situaties ontstaan.

Voor niet-aanvaardbare risicovolle situaties rond transport en buisleidingen wordt voorzien in een langere tijdsperiode, omdat de uitwerking van het beleid thans nog plaats vindt.

Tevens moet worden voorzien in het zo goed als redelijkerwijs mogelijk beschermen van mens en maatschappij tegen de referentiedreigingen van moedwillige verstoring gericht op de chemische sector.

Instrumenten:

Er wordt een mix van instrumenten ingezet afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale context.

• Subsidies voor saneringsprogramma’s voor categorale inrichtingen, ammoniak-koelinstallaties, PGS15-inrichtingen en Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO)-bedrijven, ketenstudies, buisleidingen voor het vervoer van gevaarlijke stoffen);

• Regelgeving (ten behoeve van vergunningverlening en ruimtelijke besluiten door bevoegd gezag): Besluit externe veiligheid inrichtingen (BEVI), Regeling externe veiligheid inrichtingen (REVI), Besluit externe veiligheid buisleidingen, Regeling externe veiligheid buisleidingen, Besluit externe veiligheid transportroutes, Regeling externe veiligheid transportroutes en het Luchthavenindelingsbesluit ten behoeve van Schiphol;

• Subsidies (programmafinanciering) aan provincies en gemeenten ten behoeve van opbouw van apparaat in de periode tot ultimo 2010 om EV-beleid uit te voeren en te handhaven en de kwaliteit van deze activiteiten te verhogen. Voor het op orde krijgen van de eerstelijns inspectietaken van het Rijk (Arbeidsinspectie, VI, Rijkswaterstaat);

• Convenanten en vrijwillige afspraken met de sector chemie over beveiliging en zelfgemaakte explosieven en ontwikkeling en uitvoering van Europese regelgeving;

• Vergunningverlening van defensie-inrichtingen op basis van de Wet Milieubeheer.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Uitvoeren van subsidieregelingen voor categorale inrichtingen, zoals ammoniak-koelinstallaties, PGS15-inrichtingen en BRZO-bedrijven;

• Uitvoeren van maatregelenpakketten uit het Kabinetsstandpunt Ketenstudies;

• Opstellen regelgeving 5e tranche REVI;

• Opstellen regelgeving Besluit en Regeling externe veiligheid buisleidingen;

• Inwerkingtreding van de AMvB buisleidingen;

• Vaststelling Programma Buisleidingen, om uiterlijk in 2012 aan de doelstelling van het beleid te voldoen;

• Inwerkingtreding van het Besluit externe veiligheid transportroutes;

• Inwerkingtreding van de Regeling externe veiligheid transportroutes;

• Verstrekken van subsidies (programmafinanciering) aan provincies, gemeenten en Rijkspartijen voor zover belast met eerstelijnstaken ten behoeve van opbouw van apparaat in de periode tot ultimo 2010 om Extern Veiligheidbeleid uit te voeren en te handhaven en de kwaliteit van deze activiteiten te verhogen;

• Opstellen van beveiligingsmaatregelen voor het risicomanagement van buisleidingen, implementatie van het convenant Olie en (petro)chemische industrie vitaal security, het Security convenant kunstmest en uitwerken van vrijwillige afspraken met de sector over zelfgemaakte explosieven;

• Ontwikkeling van Europese regelgeving voor beveiliging van chemische stoffen en zelfgemaakte explosieven en implementatie van het chemiedeel van het European Programma for Critical Infrastructure Protection;

• Uitvoering vergunningverlening defensie-inrichtingen aanpassen op basis van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht;

• De overheid begeleidt de uitvoering sanering asbestwegen 3e fase en de regeling niet-beroepsgebonden asbestmesothelioomslachtoffers.

Indicatoren:

Effectindicatoren:

• Het aantal knelpunten (overschrijding van de wettelijke grenswaarde voor het plaatsgebonden risico PR10^–6) ultimo 2010 en voor buisleidingen en vervoer gevaarlijke stoffen 2012 is weggenomen, behoudens een bewust geaccepteerde restcategorie;

• Het bevoegd gezag vult de verplichte elementen uit de verantwoordingsplicht Groepsrisico juist in zoals vermeld in het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI);

• De chemische sector in Nederland heeft een werkend security management systeem en de sector heeft voor een aantal stoffen beveiligingsmaatregelen genomen.

Bron: 8e voortgangsrapportage inzake Externe Veiligheid, Kamerstukken 2008–2009 27 801 nr. 63

6.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 7. Versterken van het internationale milieubeleid

7.1. Algemene beleidsdoelstelling

7.1.1. Actief en anticiperend opereren in de internationale arena

Er is een aantal redenen waarom actief en anticiperend opereren in de internationale arena belangrijk is en nog belangrijker zal worden:

a. Het halen van de beoogde milieu- en leefomgevingskwaliteit en de daartoe te nemen maatregelen in Nederland is sterk afhankelijk van afspraken binnen de Europese Unie (EU) (zoals voor bronbeleid voor auto’s en apparaten, emissiehandel, etc);

b. Een gelijk speelveld ten aanzien van milieueisen aan producten en processen is van groot belang om de internationale concurrentiekracht van Nederland te handhaven (binnen Europa en daarbuiten) en kansen te geven aan duurzame ontwikkeling in ontwikkelingslanden en het realiseren van de Millennium Development Goals (MDG’s);

c. Het klimaatprobleem en de aantasting van de biodiversiteit zijn problemen op wereldschaal. Daarnaast zijn economische activiteiten wereldwijd steeds verder vertakt en verbonden geraakt, landen zijn relatief eenvoudig uitwisselbare vestigingsplaatsen geworden. Dit vergt een internationale aanpak en afspraken (bijvoorbeeld ontwikkeling van duurzaamheidscriteria);

d. De uitbreiding van 15 naar 27 EU-leden betekent in beginsel dat kleinere landen minder invloed hebben in het besluitvormingsproces. Nederland zou door zijn goede kennispositie goed in staat moeten zijn om invloed uit te oefenen, mits deze kennis effectief wordt ingebracht en er bereidheid is samen met de juiste partners tijdig informatie te delen en in te brengen. Hierbij gaat het met name om de beleidsvoorbereidende fase in de EU.

Motivering

Het ministerie van VROM en het ministerie voor WWI moeten daarom met name hun beïnvloedingsmogelijkheden in Brussel gebruiken, maar ook mede via die Europese band de mondiale inzet voor de realisering van een duurzame leefomgeving adresseren. Daarnaast vragen de bilaterale contacten van het ministerie van VROM en het ministerie voor WWI om gerichte inzet van op deze contacten toegesneden kennis en expertise (maatwerk). De contacten staan of in dienst van de prioriteiten van het beleid of hebben expliciete uitwisseling van kennis en expertise ten doel. Ambitieuze internationale inzet vereist een goed gecoördineerd, hecht samenspel van strategisch – inhoudelijke en procesmatige activiteiten. Effectieve deelname aan de complexe internationale besluitvorming vraagt om goede kennis van het krachtenveld, het definiëren en vervullen van een eigen rol in harmonie met andere spelers, pro-actief inspelen op kansen en bedreigingen en de inzet van kennis en diplomatieke vaardigheden. En tenslotte is specifieke expertise vereist voor gecoördineerde implementatie, uitvoering en handhaving van internationaal vastgesteld beleid.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Milieu, duurzaamheid en coördinatie van het beleid gericht op het bevorderen en bewaken van duurzaamheid in de fysieke leefomgeving;

• De internationale aspecten van het milieubeleid, inclusief het politieke optreden en de vertegenwoordiging in de betreffende internationale gremia. Daartoe horen onder andere de Europese Milieuraad en relevante VN-bijeenkomsten;

• De coördinatie van het internationaal milieubeleid ten behoeve van het politieke optreden en vertegenwoordiging van de Minister van VROM in de desbetreffende internationale gremia ligt bij de Minister van Buitenlandse Zaken.

De Minister voor WWI is onder meer verantwoordelijk voor:

• Het duurzaam borgen van de veiligheid, gezondheid, energiezuinigheid en bruikbaarheid van woningen, gebouwen en bouwwerken, en het verminderen van de integrale milieubelasting van woningen en gebouwen;

• De internationale aspecten van de bouwregelgeving, met name in Europees verband;

• De inzet van marktpartijen (waaronder woningbouwcorporaties) voor klimaatbeleid in de gebouwde omgeving.

Externe factoren

Het behalen van de genoemde beleidsdoelstellingen hangt af van voldoende maatschappelijk draagvlak in binnen- en buitenland voor de noodzakelijke maatregelen en de daarmee samenhangende gedragswijziging van burgers en bedrijven.

Meetbare gegevens

Waar mogelijk en zinvol zijn deze opgenomen bij de operationele doelen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 7.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Clean Development Mechanism

2. Internationaal VROM (en WWI beleid)

3. Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken

4. Interreg

Toelichting per operationeel doel:

1 CDM

De juridisch gebonden uitgaven worden voornamelijk bepaald door de in voorgaande jaren afgesloten CDM-contracten voor de aankoop van emissiereducties;

2 Internationaal VROM en WWI beleid

De juridisch gebonden uitgaven bestaan uit de bijdragen van VROM aan het Nederlands aandeel aan contributies internationale organisaties, waaronder de UNEP- en UN-Habitat contributie. De beleidsmatig gebonden uitgaven worden voornamelijk bepaald door incidentele bijdragen aan (inter-)nationale organisaties;

3 Beperken klimaatverandering door post Kyoto afspraken

De juridisch gebonden uitgaven worden voornamelijk bepaald door (meerjarige) onderzoeksprogramma’s, terwijl de beleidsmatig gebonden uitgaven vooral in de uitvoeringssfeer zitten en in de incidentele bijdragen aan internationale organisaties die zich op het gebied van klimaatverandering inzetten;

4 Interreg

De juridisch gebonden uitgaven worden voornamelijk bepaald door de in voorgaande jaren aangegane verplichtingen.

7.2. Operationele doelstellingen

7.2.1. Clean Development Mechanism

Motivering

Nederland kent in het kader van het Kyoto-protocol een verplichting om de nationale broeikasgasemissies in de periode 2008–2012 met 6% ten opzichte van 1990 te reduceren. Het Clean Development Mechanism (CDM) is een van de drie flexibele instrumenten uit het Kyoto-protocol. Met deze instrumenten kunnen industrielanden een deel van hun reductieverplichting voor broeikasgassen in het buitenland realiseren. De andere twee flexibele instrumenten zijn joint implementation en emissiehandel.

Instrumenten

CDM stimuleert duurzame energie en schone technologieën in ontwikkelingslanden. Op deze manier draagt het bij tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Hiermee kunnen industrielanden een deel van hun reductieverplichtingen kosteneffectief in het buitenland realiseren.

Sinds 2001 heeft het CDM zich ontwikkeld als een belangrijk klimaatgerelateerd marktinstrument. VROM werkt hierbij samen met de uitvoeringsorganisaties, Wereldbank, International Finance Corporation, Corporación Andina de Fomento, Rabobank en SenterNovem, die mogelijke CDM-projecten hebben beoordeeld, de contracten met de verkopers van de emissierechten hebben getekend en er nu mede zorg voor dragen dat de emissierechten worden geleverd.

Ook in de periode ná 2012 zal het CDM naar verwachting een rol blijven vervullen. Hiervoor is wel nodig dat het instrument vernieuwd en verbeterd wordt, maar ook toegankelijker wordt voor regio’s/landen en/of sectoren, die nu niet of onvoldoende van het CDM gebruik (kunnen) maken. VROM zal hierbij net als in de beginjaren van het CDM een belangrijke voortrekkersrol spelen. Om dit in de periode tot 2020 te realiseren, zullen in 2010 en de jaren daarna enkele pilot- en demonstratieprojecten worden opgezet. Het is hierbij de bedoeling meer en intensiever samen te werken met het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking.

Met de hiervoor geschetste aanpak wordt tevens de huidige bij de overheid aanwezige kennis en expertise behouden.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Het eind 2010 geleverd hebben gekregen van in totaal circa 17 Mton aan CDM-rechten;

• Het registreren van de nog niet geregistreerde gecontracteerde projecten;

• Het in stand houden van de kennisbasis en het netwerk op het gebied van CDM, om een bijdrage te kunnen blijven leveren aan de toekomstige internationale ontwikkeling van het CDM;

• Met het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking, de Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO), SenterNovem, de Duitse «Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ) en de Duitse ontwikkelingsbank «Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW)» ontwikkelen en opzetten van duurzame ontwikkelingsprojecten, die in ieder geval bijdragen aan armoedebestrijding, duurzame ontwikkeling, alsmede het beperken van de negatieve gevolgen van klimaatverandering door de beperkte aankoop van CDM-emissierechten.

Onderstaande tabel biedt inzicht in de hoeveelheid gecontracteerde CDM-projecten en de verwachte leveringen tot en met 2013.

¹ minder leveringen als gevolg van het later registreren van projecten als CDM-project en/of vertragingen bij projecten. Bron: VROM interne administratie

Uit onderzoek van het PBL naar de verwachte uitstoot van broeikasgassen in de komende jaren kan worden afgeleid dat naar verwachting minder CDM/JI rechten nodig zijn in de Kyoto-periode dan verwacht. In 2010 wordt, naar aanleiding van de tussenevaluatie van het werkprogramma Schoon en Zuinig bezien of deze verwachting werkelijkheid wordt en worden eventuele alternatieve aanwendingen in kaart gebracht, zoals aanwending van de rechten voor de post-Kyoto periode.

7.2.2. Internationaal VROM- en WWI-beleid

Motivering

VROM en WWI moeten de internationale beleidsontwikkelingen met name via Brussel beïnvloeden. Internationale beleidsinzet vergt hecht samenspel van strategische, procesmatige en inhoudelijke aspecten. De complexiteit aan (belangen bij) internationale besluitvorming vraagt om goede kennis van het krachtenveld, het definiëren van robuuste doelstellingen, pro-actief inspelen op kansen en bedreigingen, en de inzet van kennis en diplomatie. Timing van initiatieven en het juiste niveau voor interventies is essentieel voor een effectieve belangenbehartiging. Effectief staat hier voor implementeerbaar, de burger aansprekend en uitvoering gevend aan de doelstellingen.

De internationale milieubeleidsagenda van het kabinet heeft naast de specifieke inzet op klimaat- en energieterrein (zie artikelonderdeel 7.2.3 hierna) nog drie centrale thema’s, waarbij de laatste twee punten als dwarsdoorsnijdend en generiek kunnen worden gezien:

• Versterkte inzet op biodiversiteit/natuurlijke hulpbronnen;

• Verbetering proces richting Europa;

• Verbetering internationale regelgeving en handhaving van regels.

Instrumenten

De aanpak bij het internationale milieu-, ruimtelijke ordening- en woonbeleid is breed en kent als onderdelen:

• Het onderhouden van een netwerk met lidstaten, EU-instellingen en mondiale organisaties, denktanks en non-gouvernementele organisaties;

• Het tijdig signaleren van nieuwe internationale ontwikkelingen die van invloed (kunnen) zijn op de VROM en WWI-beleidsterreinen en het ontwikkelen van een visie en strategie voor de internationale beleidsinzet;

• Het met andere lidstaten nemen van besluiten in de EU-Ministerraad, Conferenties van Partijen bij de Internationale milieuverdragen , de Beheersraad van United Nations Environment Programme (UNEP) en UN-Habitat;

• Het opstellen van internationale «horizontale» beleidsstukken zoals de Internationale Leefomgevingsagenda;

• Bilaterale samenwerking: samenwerking/kennisuitwisseling gericht op het ondersteunen van beleidsontwikkeling in een aantal geselecteerde landen, zowel op het terrein van VROM als dat van WWI;

• Gerichte financiële ondersteuning (via het Subsidiebesluit Maatschappelijke Organisaties en Milieu (SMOM)-regeling of via een incidentele subsidie) van het werk van (inter-)nationale organisaties die zich inzetten voor de bevordering van internationale samenwerking en overdracht/uitwisseling van kennis.

Meetbare gegevens

In de explainparagraaf in de leeswijzer bij deze begroting is uitgelegd waarom bij dit operationele doel geen meetbare effect- of prestatie-indicatoren kunnen worden opgenomen. Dit operationele doel is ondersteunend aan in andere operationele doelen geformuleerde prestaties. De beoogde beleidseffecten zijn bovendien niet alleen afhankelijk van de Nederlandse inzet, maar ook van de inbreng van partners en andere partijen. Dit is bijvoorbeeld het geval als het gaat om internationale onderhandelingen. De internationale taken van VROM zijn bij verschillende dienstonderdelen belegd en worden op diverse begrotingsartikelen gepresenteerd; de voornaamste internationale beleidsprestaties 2010 worden daar aangegeven en verantwoord. Een integrale beleidsdoorlichting is bij dit operationele doel derhalve ook niet zinvol uit te voeren.

Voor de drie genoemde centrale thema’s van de internationale milieubeleidsagenda zullen in 2010 de belangrijkste prestaties zijn:

Versterkte inzet op biodiversiteit/natuurlijke hulpbronnen

De doelstelling om het verlies van biodiversiteit te stoppen voor 2010 wordt niet gehaald. Dit gegeven is aanleiding om het onderwerp prominent op de Europese en internationale agenda te plaatsen:

• Nederland zal dit onderwerp onder andere inbrengen in de herziening van de Europese duurzaamheidsstrategie, de herziening van de Europese natuurlijke hulpbronnen strategie, de komende EU-voorzitterschappen en in het zevende Milieuactieprogramma van de Europese Commissie;

• In de komende cyclus staat het onderwerp duurzame productie en duurzame consumptie centraal. Met het coalitieakkoord en tijdens de totstandkoming van het Europese actieprogramma duurzame productie en consumptie heeft Nederland (Het ministerie van VROM) veel prioriteit aan dit onderwerp toegekend. Nederland heeft daarbij een vrij sterke «instrumentele» focus met ondermeer aandacht voor: duurzaamheidscriteria biobrandstoffen, koploperaanpak, duurzaam inkopen, betalen voor ecosysteemdiensten en materiaalketenbeleid;

• Nu toepassing van duurzaamheidscriteria voor biobrandstoffen op een breed draagvlak lijkt te kunnen rekenen, is het zaak om ook duurzaamheidscriteria voor vaste biomassa en voor andere producten te ontwikkelen (onder andere biotische stromen, genetisch gemodificeerde organismes (ggo’s);

• Door het (mede)(laten) organiseren van een congres met deze insteek kan Nederland (VROM), meer naar het einde van de kabinetsperiode, op basis van de «Nederlandse» insteek een impuls geven aan de internationale discussie.

Verbetering proces richting Europa

VROM werkt aan de verbetering van de dossierteams die de inbreng van VROM in de Brusselse arena voorbereiden. Doel van dit traject is het ontwikkelen van een werkwijze die dossierteams stimuleert effectiever en efficiënter hun werkzaamheden uit te voeren. Dit betekent dat onder andere:

• Voor alle nieuwe initiatieven in de EU een quick scan uitgevoerd wordt, die inzicht biedt in de terreinen waarop een voorstel voor Nederland effect kan hebben;

• Als uit de quick scan blijkt dat een voorstel belangrijke effecten voor Nederland zal hebben, zal een krachtenveldanalyse en/of een nationale impact assessment kunnen worden uitgevoerd, inclusief ruimtelijke, juridische en uitvoeringseffecten.

In 2010 wordt deze werkwijze voortgezet en zullen de effecten worden geëvalueerd. Indien de resultaten van de evaluatie daartoe aanleiding geven zal de werkwijze van dossierteams verder worden aangepast. Daarnaast streeft het ministerie van VROM ernaar medewerkers uit te zenden naar strategische plekken in internationale organisaties. Hierdoor kan optimaal invloed worden uitgeoefend op het beleidsvormingsproces in Europa en de rest van de wereld.

Verbetering naleving en handhaving van internationale regels

VROM blijft ernaar streven om Nederlanders verkozen te krijgen in nalevingscomités van milieuverdragen. Deze comités buigen zich over nalevingsproblemen van verdragspartijen, nemen maatregelen en stellen maatregelen voor aan de bijeenkomst van partijen. Vanaf 2009 zijn Nederlanders actief in de comités van het Cartagenaprotocol over bioveiligheid en het Verdrag van Aarhus en dienen minimaal de komende vier respectievelijk zes jaar in deze comités. Zij zullen zich (binnen de geldende regels) inzetten om nalevingsproblemen op een transparante manier aan de orde te stellen en op een effectieve manier op te lossen. VROM zet zich in om bij milieuverdragen die nog geen nalevingsregime hebben (zoals het Verdrag van Stockholm over Persistent Organic Pollutants (POPs) en het Verdrag van Rotterdam over Prior Informed Consent (PIC) een discussie op gang te krijgen over de meest effectieve manier om nalevingsproblemen op te lossen. De oorzaken van het niet overeen kunnen komen van een nalevingsregime bij deze twee verdragen liggen voor een groot deel buiten de nalevingsregimes zelf.

Voor de internationale doelen en prestaties bij de handhaving van de milieuwetgeving wordt verwezen naar artikel 9 (VROM Inspectie).

7.2.3. Beperken klimaatverandering door mondiale post-Kyoto afspraken

Motivering

Om de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren op een niveau waarop gevaarlijke verstoring van het klimaatsysteem door de mens wordt voorkomen. Dit doel is neergelegd in artikel 2 van het Raamverdrag van de Verenigde Naties (UNFCCC) inzake klimaatverandering. Deze doelstelling dient te worden gerealiseerd binnen een tijdsbestek dat het mogelijk maakt dat ecosystemen zich op natuurlijke wijze aan klimaatverandering aanpassen, dat de voedselproductie niet in gevaar komt en dat de economische ontwikkeling op duurzame wijze kan voortgaan. Hiervoor is een forse trendbreuk in de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen nodig. Uiteindelijk kan dit mondiale probleem alleen maar effectief worden bestreden door een mondiale aanpak (zie paragraaf 2 van de Beleidsagenda). Daarom zet Nederland zich al een aantal jaren samen met de andere EU-landen krachtig in om op mondiaal niveau vervolgafspraken op het Kyoto-protocol tot stand te brengen. De Nederlandse inzet is er op gericht eind 2009 bij de 15e Conferentie der Partijen bij het UNFCCC in Kopenhagen een akkoord te bereiken over reductiedoelstellingen en maatregelen die in de periode na 2012 wereldwijd worden genomen. In 2010 en verder worden in Kopenhagen geaccordeerde principes en doelstellingen (ten aanzien van zowel emissiereducties en financiële en technische steun door ontwikkelde landen als klimaatacties door ontwikkelingslanden) uitgewerkt in concrete mondiale mechanismen en richtlijnen. Meetbaarheid, rapporteerbaarheid en verifieerbaarheid van zowel emissiereducties, acties als steun vormen een hoofdthema. In de EU wordt ter implementatie van het Kopenhagen Akkoord de mogelijke overgang naar een 30%-doelstelling doorvertaald in (voorstellen voor) concrete reductiemaatregelen en verdere inspanningsverdeling tussen de lidstaten.

Instrumenten

De aanpak bestaat uit de volgende onderdelen:

• Het voorstellen van teksten, het geven van presentaties, en het bekleden van voorzitterschappen in het kader van internationale onderhandelingen met de industrielanden en de ontwikkelingslanden, gericht op het uitwerken en invullen van afspraken over emissiereducties, klimaatacties, technologie en financiering in de periode na 2012, onder andere in het kader van het UNFCCC;

• Het gerichte ondersteunen van het werk van internationale organisaties die zich op het gebied van klimaatverandering inzetten (door bijvoorbeeld financiële steun te verlenen of vergaderingen te organiseren);

• Bi- en multilaterale overleggen (formeel en informeel) gericht op de totstandkoming van coalities met gelijkgezinde landen, maar ook gericht op overreding van twijfelende landen;

• Internationale samenwerkingsprojecten gericht op het demonstreren van de (on)haalbaarheid van oplossingsrichtingen voor klimaatverandering;

• Wetenschappelijk onderzoek gericht op aanvulling en versterking van de Nederlandse inzet via de EU in mondiale onderhandelingen;

• Voorlichting en kennisoverdracht (van «Postbus 51» tot het organiseren van congressen en symposia) gericht op bevordering van bewustzijn van de klimaatproblematiek en bereidheid tot actie bij overheden, bedrijfsleven, maatschappelijke groeperingen en burgers.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

Omdat de Internationale Klimaatagenda een kabinetsprioriteit is, zijn de voornaamste prestaties in 2010 van het ministerie van VROM opgenomen in de beleidsagenda.

7.2.4. INTERREG

Motivering

INTERREG is een Europese subsidieregeling waarbinnen partijen uit meerdere landen samenwerken in projecten op het terrein van de ruimtelijke ontwikkeling, milieu en innovatie. Projecten worden uitgevoerd door partners uit minstens twee landen en krijgen ongeveer de helft van de kosten vergoed door de Europese Unie. Het geld wordt besteed aan de beste projecten, onafhankelijk vanuit welk land zo’n project wordt opgestart. Hierdoor staat niet van tevoren vast hoeveel geld naar welke lidstaat terugvloeit. De INTERREG III programma’s worden afgerond in 2010 en de nieuwe programma’s, INTERREG IV, zijn in 2007 gestart en eindigen in 2013. De nieuwe programma’s bieden dezelfde mogelijkheden voor samenwerking als de oude, alleen ligt nu de focus meer op het betrekken van het bedrijfsleven (en dus versterken economisch klimaat) en op duurzaamheid. De ruimtelijke impact blijft van belang al is deze niet meer leidend.

Instrumenten

Het Europese geld voor INTERREG komt uit het Europees fonds voor de regionale ontwikkeling (EFRO), dat gevuld wordt door de lidstaten en onderdeel uitmaakt van de structuurfondsen binnen de begroting van de Europese Unie. Van het Nederlandse aandeel gaat € 78 mln naar de onderdelen INTERREG IV-B (transnationale samenwerking) en INTERREG IV-C (interregionale samenwerking), de onderdelen waarvoor de Minister van VROM in Nederland coördinerend bewindspersoon is. Dit geld vormt samen met de «bijdrage» van andere lidstaten de begroting per programma. Er is geen sprake van trekkingsrechten per lidstaat: gelden worden toegekend aan de kwalitatief beste samenwerkingsprojecten.

Een gedeelte van de € 78 miljoen wordt besteed aan de technische bijstand van INTERREG. Hiermee worden de kosten betaald om de programma’s uit te voeren (dit gebeurt door de hiervoor ingestelde internationale secretariaten). In de INTERREG programma’s is dit (maximaal) 6% van het totale budget. De technische bijstand bestaat uit een EFRO-deel en een bijdrage van de lidstaten.

De programma’s zijn in het najaar van 2007 door de Europese Commissie goedgekeurd.

• Voor de nieuwe INTERREG IV programma’s (2007–2013) is VROM alleen verantwoordelijk voor de Nederlandse partners;

• Als er door de Europese Commissie geld teruggevorderd wordt van de INTERREG programma’s, dan dient dit in enkele gevallen door de lidstaten zelf bekostigd te worden. De wijze van berekening verschilt per programma maar komt neer op «hoe groter het aandeel (financieel of ten aanzien van aantallen partners uit desbetreffend land) hoe hoger de bijdrage» aan de Commissie.

Nederlandse organisaties kunnen binnen een INTERREG-project naast een Europese bijdrage ook van het Rijk financiële ondersteuning ontvangen, mits de projecten uitvoering geven aan de Nota Ruimte. De regeling hiervoor heet CETSI (Cofinanciering Europese Territoriale Samenwerking INTERREG) en deze wordt uitgevoerd door SenterNovem. Het geld dat hiervoor ter beschikking is gesteld bedraagt in totaal € 12 mln.

Meetbare gegevens

De prestaties in 2010 zijn:

• Afronden INTERREG IIIB programma’s/projecten Noordzeeregio en Noordwest Europa;

• In uitvoering zijn van INTERREG IV projecten binnen B en C met Nederlandse deelname;

• Hoge deelname van Nederlandse organisaties in INTERREG IV-B en INTERREG IV-C;

• In uitvoering komen van INTERREG IV-B-projecten die uitvoering geven aan Nota Ruimte.

Indicatoren

Bron: VROM-interne administratie

7.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 9. Handhaving en toezicht

9.1. Algemene beleidsdoelstelling

9.1.1. Informatiegestuurd toezicht en handhaving

Omschrijving

Wet- en regelgeving zijn belangrijke instrumenten voor de realisatie van het beleid. Uitvoering en naleving van wetten en regels zijn pijlers van onze rechtsstaat. Burgers, bedrijven en instellingen zijn primair zelf verantwoordelijk voor de naleving van regelgeving. Toezicht en zonodig handhaving moeten er voor zorgen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. Toezicht en handhaving zijn daarom essentiële onderdelen van de VROM-beleidscyclus. Hierbij gaat VROM, in lijn met het kabinetsbeleid, in beginsel uit van vertrouwen in de burger en bedrijfsleven. Op deze manier kan een bijdrage worden geleverd aan het terugdringen van de administratieve lasten.

De VROM-Inspectie (VI) realiseert toezicht en handhaving binnen haar organisatie door landelijke programmasturing, prioritering van taken, informatiegestuurd toezicht en doordachte, passende interventies per doelgroep. Naast het uitvoeren van feitelijk toezicht en handhaving (bestuursrechtelijk en strafrechtelijk optreden) bevordert de VI dat het stelsel van de VROM-regelgeving werkt. In het kader van deze stelselverantwoordelijkheid bevordert de VI de naleving door zich te richten op het ondersteunen van de naleving- en uitvoeringspraktijk en het bewaken van de kwaliteit van de uitvoering. Daarbij richt de VI zich op de realisatie van rijksdoelstellingen. Beleidsadviezen, onderzoek, de oog en oor functie en feedbacksignalen van de Inspectie leveren een bijdrage aan de realisatie van de beleidsdoelen voor de Minister van VROM en de Minister voor WWI. De VI zorgt voor voldoende flexibiliteit om goed te kunnen inspelen op incidenten en nieuwe politieke en maatschappelijke prioriteiten.

De VI wordt omgevormd naar een baten-lastendienst, zodat de VI zakelijk, in opdracht van het beleid, haar taken uitvoert. Hiermee komen toezicht en handhaving in een logisch verlengde te liggen van het beleid. Het jaarcontract van de VI komt in samenspraak met de beleidsdirecties tot stand.

Om de toezichtlast te beperken, baseert de VI het toezicht onder meer op interne toezichtsystemen bij bedrijven, branches en instellingen. De daarvoor beschikbare informatie gebruikt de VI ook voor haar eigen toezicht om dubbele bevragingslast te voorkomen. Bij deze vorm van systeemtoezicht die uitgaat van vertrouwen, past ook het op gezette tijden uitvoeren van realitychecks. Een zelfde tendens is herkenbaar in de toezichtrelatie met andere overheden.

Steeds meer komen regels uit Europa. Dat betekent dat Nederland dáár invloed uit moet zien te oefenen. Dat doet Nederland door mee te werken aan handhaafbare, uitvoerbare en fraudebestendige regelgeving en in te zetten op een Europese structuur van handhaving en toezicht. Het creëren van een «level playing field», waarin bedrijven en instellingen recht hebben op een gelijke behandeling in welke lidstaat ze ook werken, is van groot belang voor een goed functionerende handhaving.

Bijdrage

De VI levert een bijdrage aan het verbeteren van het toezichtbestel door onder meer:

• Inrichten van het toezicht volgens de uitgangspunten van het programma «Vernieuwing Toezicht». Eén-loket aanpak en vermindering toezichtlast; het regisseren van landelijke samenwerking tussen toezichthouders, zoals bij ketenhandhaving en informatie-uitwisseling; zie voorts ook 9.1.2;

• Toezicht op maat. Loslaten waar het kan, bestuurs- of strafrechtelijk ingrijpen als het moet;

• Prioriteren op basis van maatschappelijke en/of politieke wensen, de Nalevingstrategie (NLS), signalen en incidenten. Met behulp van de NLS stelt de VI jaarlijks op basis van een berekening van risico’s en naleeftekorten vast welke onderwerpen prioriteit moeten krijgen bij de handhaving. Hierbij spelen effecten op gezondheid, veiligheid, duurzaamheid en sociaal maatschappelijke aspecten een belangrijke rol;

• Uitvoeren van thematisch en systematisch onderzoek naar het naleefgedrag van bedrijven, instellingen en burgers;

• Ontwikkelen van een informatiearrangement voor interbestuurlijke informatie en verantwoording;

• Ondersteuning van de provincies bij het opzetten van selectief interbestuurlijk toezicht op de gemeenten;

• Bevorderen van een adequate invulling van de politiemilieutaak;

• Investeren in en onderhouden van het regionale netwerk ten behoeve van optimalisering van de naleving en inzicht in potentiële risico’s;

• De VI behandelt daarnaast jaarlijks ruim 1400 burgerbrieven over VROM-onderwerpen.

Verantwoordelijkheid

De Ministers van VROM en voor WWI zijn verantwoordelijk voor:

• Rechtstreeks toezicht op de naleving van VROM wet- en regelgeving waarvoor het Rijk het bevoegd gezag is;

• Het goed functioneren – als medewetgever – van het stelsel op het gebied van toezicht en de bestuursrechtelijke handhaving.

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het goed functioneren van het systeem van de bestuursrechtelijke handhaving en is beleidsmatig verantwoordelijk voor de terreinen ruimte en milieu. De Minister voor WWI is beleidsmatig verantwoordelijk voor wonen, wijken en bouwen. De Minister van Justitie is verantwoordelijk voor de strafrechtelijke handhaving.

Externe factoren

Het behalen van deze algemene beleidsdoelstelling hangt af van de implementatie van het kabinetsstandpunt op de commissies Oosting en Mans en de Omgevingsvergunning, de internationalisering van het toezicht, en de tendens van de schaalvergroting van bedrijven. Het kabinetsstandpunt op de commissies Oosting en Mans betreft een samenhangende visie op de verbetering van de uitvoering van de vergunningverlening, toezicht en handhaving op het terrein van de regelgeving van VROM. Deze is gericht op de inrichting van het toezichtstelsel in lijn met de adviezen over interbestuurlijk toezicht. De voortvarendheid waarmee de gezamenlijke overheden komen tot de inrichting van robuuste uitvoeringorganisaties, de verbetering van de horizontale verantwoording en de ontwikkeling van informatiearrangementen voor interbestuurlijke gegevens en voor operationele handhavingsgegevens bepalen de mate waarin de VI haar stelselrol met zo min mogelijk toezichtlast kan uitvoeren. Het Landelijk Overleg Milieuhandhaving (LOM) is het managementplatform dat zich richt op de uitwisseling van kennis en ervaring en de gezamenlijke uitvoeringspraktijk van milieubeleid en -regelgeving. De inspecteur-generaal van VROM is voorzitter van het LOM.

Meetbare gegevens

De gedragsverandering van de onder toezichtgestelde en toename van kennis van de VROM-regels bevorderen de uitvoering en de naleving. In 2010 zal de VI zich verder voorbereiden op omvorming tot een baten-lastendienst. Van een baten-lastendienst worden prestatie-indicatoren verlangd. Die zullen in het komende jaar in samenwerking met de opdrachtgever ontwikkeld worden.

Daarnaast wil de VI met de rapportage Staat van Toezicht voorzien in een instrument waarmee de ontwikkelingen in de kwaliteit van de leefomgeving, de staat van de naleving en de bijdrage van het toezicht op de VROM wet- en regelgeving in beeld worden gebracht.

Wat betreft het meten van effecten zal de VI aansluiten bij de ontwikkelingen in Inspectieraad verband. Met het meerjarenprogramma «Effecten van toezicht» wil de Inspectieraad de rijksinspecties stimuleren en ondersteunen in het ontwikkelen van effectmeting. Door middel van pilots zullen proefondervindelijk ervaringen bij verschillende Inspecties worden uitgewisseld en vergeleken.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 9.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Bevorderen naleving wetgeving voor Wonen, Wijken en Integratie

2. Bevorderen naleving wetgeving voor Milieu en Ruimte

3. Bevorderen samenwerking methodiek en strategie

4. Crisismanagement organiseren

5. Opsporen en bestrijden van fraude

Toelichting:

Bij de VROM-Inspectie heeft een aanzienlijk deel van de juridische verplichtingen een relatie met de jaarlijkse opdracht (circa € 8 mln) aan het RIVM.

9.2. Operationele doelstellingen

9.2.1. Bevorderen naleving wetgeving voor Wonen, Wijken en Integratie

Motivering

Bijdragen vanuit de inspectierol aan het bereiken van de beleidsdoelen op het gebied van Wonen, Wijken en Integratie die geformuleerd zijn in de beleidsartikelen van WWI.

Instrumenten

• Handhavingsonderzoek;

• Compliance assistance;

• Audits bij andere overheden;

• Toezicht;

• Bestuursdwang/dwangsom;

• Opsporing.

Doelgroepen

Bedrijven, burgers, andere overheden.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

Bouwen aan Kwaliteit en Wonen,

• Bouwen (nieuwbouw) en Wonen (bestaande bouw): Stimuleren van een brandveilige, constructieveilige en energiezuinige bouw door:

– onderzoek naar de constructieve veiligheid van gebouwen;

– monitoren van de landelijke actieagenda constructieve veiligheid;

– onderzoek naar de brandveiligheid van gebouwen voor grote menigten en minder zelfredzame gebruikers;

– onderzoek naar de naleving van regels voor energielabels.

• Handhaving bij misbruik van de CE-markering van bouwmaterialen;

• Nagaan of afspraken die gemaakt zijn ten aanzien van huisvesting van statushouders worden uitgevoerd door gemeenten en provincies;

• Toezicht op de integriteit van de woningcorporatiesector door: in werking hebben van een meldpunt, analyse van risicofactoren en individueel en thematisch onderzoek bij corporaties aan de hand van deze risicofactoren.

9.2.2. Bevorderen naleving wetgeving voor Ruimte

Motivering

Bijdragen aan het behalen van de doelstellingen op het gebied van Ruimte, die geformuleerd zijn in de desbetreffende beleidsartikelen van VROM.

Instrumenten

• Handhavingsonderzoek;

• Compliance assistance;

• Audits bij andere overheden;

• Toezicht;

• Bestuursdwang/dwangsom;

• Opsporing.

Doelgroepen

Bedrijven, burgers, andere (internationale) overheden.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

• Thematisch toetsen van de doorwerking van het Rijksbeleid ten aanzien van geluid en luchtkwaliteit bij provincies en gemeenten in de ruimtelijke planvorming;

• Behartigen van nationale ruimtelijke belangen door een preventieve planbeoordeling van nieuw vast te stellen bestemmingsplannen. Dit gebeurt aan de hand van een selectieve toetslijst, waarbij onder andere aandacht uitgaat naar landschap (verrommeling), natuur, lokale milieukwaliteit en externe veiligheid in bestemmingsplannen. Naar verwachting worden circa 2 000 plannen beoordeeld. Bij een deel daarvan zullen interventies nodig zijn;

• Thematisch onderzoek naar de doorwerking van de nieuwe AMvB Ruimte ten aanzien van rijksdoelen; waaronder de afspraken die in het kader van Mooi Nederland zijn gemaakt over bedrijventerreinen.

9.2.3. Bevorderen naleving wetgeving voor Milieu

Bijdragen vanuit een Inspectierol aan het behalen van de doelstellingen op het gebied van Milieu, die geformuleerd zijn in de beleidsartikelen van VROM. Deze houden in:

• De juiste condities scheppen voor een goede milieukwaliteit in de bebouwde omgeving;

• De adaptatie aan de klimaatverandering en de beperking van de grootschalige luchtverontreiniging;

• Het verbeteren van de milieukwaliteit van water en bodem;

• Het verminderen van de schadelijke effecten van luchtverontreiniging en geluidhinder op de gezondheid en het welzijn van mensen;

• Het verminderen van de risico’s van stoffen, afval en straling;

• Het realiseren van een internationaal gelijk speelveld (level playing field) door de organisatie van het toezicht in EU te verbeteren;

• Het verminderen van de risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen.

Instrumenten

• Handhavingsonderzoek;

• Compliance assistance;

• Audits bij andere overheden;

• Toezicht;

• Bestuursdwang/dwangsom;

• Opsporing.

Doelgroepen

Bedrijven, burgers, andere (internationale) overheden.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

Veiligheid, explosieven en buisleidingen

• De gezamenlijke aanpak van politie, Vliegende brigade Vuurwerk en VROM-IOD richt zich vooral op de illegale spelers binnen de vuurwerkbranche;

• Uitvoeren van toezichtsacties op defensieterreinen;

• Uitvoeren van toezichtsacties op «bijzondere inrichtingen» waarvoor VROM ook bevoegd gezag is (5 inrichtingen, waaronder inrichtingen van TNO en Domeinen);

• Toezicht uitvoeren op de Wet explosieven civiel gebruik. Het totaal aantal bedrijven is circa 150. Bij een steekproef zal toezicht worden gehouden en nazorg verricht;

• Toezicht uitvoeren op het Besluit externe veiligheid inrichtingen, Besluit risico zware ongevallen, gericht op veiligheid van inrichtingen en het transport van gevaarlijke stoffen (mede in het licht van het concept-Besluit transportroutes externe veiligheid) in relatie tot ruimtelijke ordening;

• Toezicht op de naleving door de exploitanten van buisleidingen in het kader van het Besluit externe veiligheid buisleidingen (AMvB Buisleidingen);

• Monitoringscontroles in het kader van Security-Vitaal bij bedrijven uit de sector chemie, die daartoe een convenant hebben ondertekend.

• Aansluiting frontoffice chemie bij Besluit risico zware ongevallen (Brzo)-bedrijven.

Klimaat, luchtverontreiniging en energie (IPPC/TOP/EPRTR)

• Stimuleren van het naleven van wettelijk verplichte eisen energiebesparing in het kader van het klimaatakkoord;

• Toetsing bij lopende vergunningverlening van grote bedrijven, zoals Brzo-bedrijven (Besluit risico zware ongevallen) en grote luchtemittenten, of in voldoende mate met de belangrijkste aspecten van het rijksbeleid (zoals emissie-eisen en externe veiligheid) en Europese richtlijnen rekening is gehouden (doelgroep 150 grote bedrijven). Als dit onvoldoende het geval is zal de VI gericht adviseren en zo nodig bezwaar en beroep aantekenen;

• Binnen het domein chemie spant de VI zich in voor een verdere vermindering van de toezichtlast bij 120 producenten van basischemicaliën samen met andere rijks- en regionale overheden. Speerpunten hierbij zijn de verdere ontwikkeling van systeemtoezicht, het verder verkennen van de mogelijkheden om bij toezicht gebruik te maken van een concernaanpak, samenwerking, deskundigheidsbevordering.

Veilige stoffen en producten

• Handhaving REACH-Verordening: uitvoering van het handhavingsprogramma voor 2010. Hierin is onder meer opgenomen de bijdrage aan Europese handhavingsprojecten in EU-verband, evenals concrete handhavingsprojecten. De handhavingsprojecten zijn gebaseerd op eenduidig toezicht (zie brief van VI aan: Kamerstukken II, 2008–2009, 30 600, nr. 14);

• Toezicht Asbest: omvat activiteiten in het kader van de samenwerking en ketenhandhaving, asbestwegen en afhandeling van signalen/meldingen en klachten;

• VI coördineert het toezicht op biociden dat samen met Voedsel en Waren Autoriteit, Arbeidsinspectie, Inspectie Verkeer en Waterstaat en de waterschappen wordt uitgevoerd conform het Handhavingsprogramma 2008–2011. In 2010 wordt het Handhavingsprogramma geactualiseerd. Toezicht biociden vindt plaats bij geselecteerde doelgroepen en leveranciers;

• Toezicht op Besluit GGO bij ingeperkt gebruik, veldproeven, gentherapie en markttoelating. Mogelijk nieuwe accenten op invoering herziene regelgeving en niet tot de markt toegelaten GGO’s;

• Voortzetting van de uitvoering motie Poppe/Boelhouwer inzake gegaste containers (controle van 1 000 containers door een handhavingsteam waarvan de VI deel uitmaakt).

Afval, Water en BodemAfval

• Uitvoering van gerichte handhavingacties in samenwerking met onder andere de Douane en optreden tegen de illegale situaties op basis van de Europese Verordening voor de Overbrenging van Afvalstoffen (EVOA), vooral in niet-OESO-landen;

• Uitvoering van diverse activiteiten gericht op naleving van de productbesluiten en het bevorderen van materiaalhergebruik; op basis van monitoring wordt bezien of de doelstellingen uit het besluit verpakkingen met betrekking tot glas, papier, metaal en kunststof worden gehaald;

• Het vormgeven van een integrale ketenbenadering bij prioritaire stromen in het kader van het tweede Landelijk Afvalbeheerplan (LAP) ten behoeve van gerichte handhaving en vermindering van milieubelasting bij risicovolle schakels in de keten;

• Verdere afstemming in het kader van de frontoffice afval voor naar schatting 3 000 afvalverwerkende bedrijven en enkele branches met andere rijks- en regionale overheden, gericht op meer effect van het toezicht en minder toezichtlast.

Water (Drinkwater en Legionella)

• Het voorbereiden van de uitvoering van een benchmark drinkwaterbedrijven op basis van de nieuwe Drinkwaterwet;

• Toezicht op de drinkwaterbedrijven door uitvoering van systeemtoezicht, outputcontroles en periodiek overleg, met specifieke aandacht voor de kwaliteit van het geleverde drinkwater (inclusief naleving van de Regeling materialen en chemicaliën) en de omgang met incidenten en calamiteiten;

• Uitvoering van de meerjarenafspraken Interventiestrategie legionellapreventie en rapportage daarvan. De drinkwaterbedrijven controleren circa 4 000 prioritaire instellingen in 2010. De VI zal handhavend optreden, volgens ervaring is dat bij circa 20% van de gecontroleerde instellingen nodig;

• Afhandeling van naar verwachting ruim 5 000 overschrijdingen van de norm voor legionella, waarbij deze afhandeling, afhankelijk van de ernst, bestaat uit registratie tot nadere inspectie;

• Het stimuleren van adequate registratie van en toezicht en handhaving op natte koeltorens.

Bodem (Besluit bodemkwaliteit, inclusief Kwalibo)

• Afspraken maken met handhaving- en netwerkpartners over rollen, taken, en informatie uitwisseling om ketenhandhaving van grondstromen vorm te kunnen geven;

• Afhandeling en analyse van signalen over misstanden op bodemgebied. Deze signalen komen binnen bij het Toezichtloket Bodem dat wordt beheerd door de VI en de Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW);

• Het achterhalen van overtreders via risicoanalyses in branches en ketens en het structureel vormgeven van samenwerking in interventieteams;

• Advisering over de integriteit van bodemintermediairs die een erkenning aanvragen bij SenterNovem/Bodem+;

• Het stimuleren van de lokale bodembeheerders tot het adequaat invullen van hun verantwoordelijkheid; door verdere invulling van de stelselrol ook andere zwakke schakels in de keten identificeren.

Nucleaire industrie en straling

• Toezicht bij afvalverwerkende inrichtingen ten aanzien van radioactief besmet schroot (circa 450 meldingen per jaar) en apparatuur met stralingsbronnen (ziekenhuizen);

• De VI coördineert de frontoffice nucleair waarin het rijkstoezicht op acht nucleaire installaties wordt gecoördineerd;

• Toezicht op de naleving van de Kernenergiewet (Kew) gericht op kerncentrales en kernafval, onderzoeksreactoren en verrijking, en andere installaties, waar splijtstoffen worden gebezigd. Het toezicht op deze installaties is gericht op continue verbetering van de nucleaire veiligheid.

Versterken van het internationale milieubeleid

• Initiëren en uitvoeren in Europa van een reeks internationale handhavingacties, gericht op het creëren van een «level playing field» op het gebied van de handel in GGO’s, chemische stoffen en afvalstoffen;

• Versterken van de internationale samenwerking door gezamenlijke acties en inspecties waarbij kennis en informatie wordt uitgewisseld. Dit gebeurt bij de handhaving van de EVOA in het kader van IMPEL-TFS (The European Union Network for the Implementation and Enforcement of Environmental Law, Transfrontier Shipments of Waste);

• Versterken van Europese milieuhandhaving door de verdere uitbouw van IMPEL als internationale vereniging van Europese milieuautoriteiten, uitvoeren van internationale projecten gericht op het verbeteren van de organisatie van het toezicht in de EU-lidstaten en daarmee het creëren van een level playing field, bijdragen aan de verdere ontwikkeling van Europese kwaliteitscriteria voor milieu-inspecties;

• Versterken van het INECE-netwerk (International Network for environmental Compliance and Enforcement); dit betreft dus het mondiale handhavingsnetwerk;

• Promoten en gebruiken van de door IMPEL ontwikkelde uitvoerbaarheids- en handhaafbaarheidtoets in nauwe samenwerking met het EPA Network (Network of the Heads of Environment Protection Agencies) en de Europese Commissie.

Nalevingsindicatoren

De VI verantwoordt zich jaarlijks over de verrichte toezichtsactiviteiten. Vanaf 2004 is geprobeerd ook het effect daarvan in de begroting in beeld te brengen in de vorm een enkelvoudig nalevingscijfer op een aantal domeinen. Intussen leert de ervaring dat een dergelijk geaggregeerd cijfer de resultaten van het toezicht en het nalevingsgredrag niet goed en consistent weer kan geven.

Per 2010 worden deze enkelvoudige naleefcijfers daarom vervangen door themarapportages «Staat van Toezicht», die meer ruimte bieden voor dynamiek en detaillering. Jaarlijks zal voor steeds wisselende thema’s een (cijfer)overzicht worden gegeven van toezichtsinspanningen, naleving en het feitelijke effect. Deze rapportagevorm sluit aan bij de themagerichte werkwijze die de VROM-Inspectie heeft en past daarmee ook beter bij het werken in opdracht van beleid. De themarapportages geven tevens invulling aan de ministeriële stelselverantwoordelijkheid, omdat ze het toezicht in de gehele keten betreffen.

Onderstaande tabel geeft aan op welke thema’s in 2010 rapporten beschikbaar zullen zijn.

* Het EVOA-regime is halverwege 2007 gewijzigd. Voor enkele stromen is een lichter regime gaan gelden, voor andere een zwaarder. Verbeterd inzicht heeft geleid tot een andere interpretatie van de aan de indicator ten grondslag liggende gegevens. De stijging van het nalevingspercentage kan deels hiermee te maken hebben.

** Niet geconcludeerd kan worden dat het nalevingsgedrag verslechterd is. De selectie van te controleren producten is gebaseerd op risicoanalyse. Er is meer kennis over vuurwerk verkregen, waardoor de risicoanalyse beter kon worden uitgevoerd. Daardoor is er een grotere pakkans bij geselecteerde producten.

*** Voor deze wettelijke taak wordt in verband met een Europese rapportageverplichting jaarlijks dezelfde meting verricht

9.2.4. Bevorderen samenwerking, methodiekontwikkeling en strategie

Motivering

Transparant en eenduidig keuzes maken en verantwoording afleggen over de uitvoering en effecten van het bevorderen van de naleving van VROM wet- en regelgeving. De samenwerking met en het toezicht op andere overheden vernieuwen, om daarmee de toezichtlast voor bedrijven en andere overheden te verminderen en het rijkstoezicht te uniformeren.

Instrumenten

Strategie en methodiekontwikkeling, HUF-toetsen en onderzoek

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

• De bijdragen van de VI aan de verantwoording van de Kaderstellende Visie op Toezicht (KVoT II) en IMPEL zijn goed en betrouwbaar;

• De VROM-Nalevingstrategie zal verder verbeteren door aan te sluiten bij de programma’s van de VI en de daarbij behorende doelgroepen. Deze levert de onderbouwing met feitelijke gegevens van de ingeschatte risico’s ten behoeve van de programma’s van de VI in 2010;

• Implementatie van afspraken tussen beleid en Inspectie over toepassing van de handhaafbaarheids-, uitvoerbaarheids- en fraudebestendigheidstoets bij nieuwe regelgeving;

• De professionalisering van de milieuhandhaving van andere overheden (gemeenten en provincies) opschalen; gemeenten worden beter geëquipeerd voor de nieuwe wet- en regelgeving zoals de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), het Activiteitenbesluit, het Gebruiksbesluit en de complexe Europese regelgeving; provincies worden beter toegerust om zowel de eigen uitvoeringstaak als de interbestuurlijk toezichttaak op gemeenten te kunnen uitoefenen. De uiteindelijke verantwoordelijkheidsverdeling binnen het stelsel van VROM uitvoering en handhaving is afhankelijk van de visie van de koepelorganisaties en de afspraken die de minister daarover maakt. Hierbij wordt rekening gehouden met de kwaliteitscriteria en structuur voor uitvoeringsorganisaties en de bevoegdhedenverdeling zoals die geformaliseerd wordt in de Wabo;

• Voortzetting van samenwerking bij de landelijk meerjarig geldende prioriteiten van de milieuhandhavingspartners zoals afgesproken in het Landelijk Overleg Milieuhandhaving (LOM). Het betreft:

– asbest, bouw- en sloopafval;

– bodem- en grondstromen;

– illegaal consumentenvuurwerk;

– natuurwetgeving;

– EVOA (export van afval naar niet OESO-landen);

• Ontwikkeling van het instrument Staat van Toezicht, waarmee de kwaliteit van de leefomgeving, de staat van de naleving en de bijdrage van het toezicht op de VROM wet- en regelgeving in beeld worden gebracht. Het toezichtterrein van VROM is dermate breed dat de Staat van Toezicht in een aantal jaren wordt opgebouwd. Vanaf 2010 zullen jaarlijks twee tot drie onderwerpen worden uitgewerkt tot themarapportages.

9.2.5. Crisismanagement organiseren

Motivering

In crisissituaties optimaal en aantoonbaar voorbereid zijn en bij crises adequaat kunnen optreden. De VROM-Inspectie is verantwoordelijk voor crisismanagement op het gebied van de VROM-beleidsterreinen, onder meer voor milieu (chemisch en nucleair) en drinkwater.

Doelgroepen

Overheidsinstellingen betrokken bij de bestrijding van crises en rampen (zoals brandweer en politie), andere ministeries, internationale overheden, de betrokken VROM-organisatieonderdelen en de VN, private en publieke deskundigeninstituten.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

• Het in behandeling nemen en afhandelen van circa 500 meldingen (jaargemiddelde) van (lokale, regionale, nationale en internationale) incidenten, calamiteiten en andere meldingen; waar nodig zullen andere partijen betrokken worden bij de afhandeling en de nazorg van meldingen;

• De beschikbaarheid en inzet van de Environmental Assessment Module (EAM) wanneer er onverhoopt sprake mocht zijn van een zich internationaal manifesterende humanitaire ramp met impact voor de volksgezondheid en het milieu. Tijdens die inzet zal het multidisciplinaire Beleidsondersteunend Team Milieuincidenten (BOT-mi) als backoffice fungeren;

• Het voorbereiden en uitvoeren van een aantal oefeningen om de afgesproken VROM respons procedures te testen en de betrokken VROM crisisfunctionarissen te trainen. Verder zijn er specifieke (gezamenlijke) oefeningen voor milieu, drinkwater, nucleaire en buisleiding incidenten voor het Beleidsondersteunend Team milieu-incidenten en de Eenheden Planning en Advies voor drinkwater en nucleair;

• De voorbereiding en uitvoering van een interdepartementale en multidisciplinaire nationale stafoefening nucleair (NSO-n);

• De coördinatie van het VROM-brede dossier Security en Vitaal. Dit houdt in: het verbeteren van de beveiliging van de sectoren waar VROM verantwoordelijk voor is, de kans op het misbruiken van CBRN-agentia verkleinen, en het verder bewust maken van VROM-medewerkers over het belang van dit onderwerp waaronder hoe om te gaan met gevoelige informatie.

9.2.6. Opsporen en bestrijden van fraude

Motivering

Om grove misstanden met betrekking tot de aan VROM gerelateerde wetgeving en beleidsinstrumenten tegen te gaan.

Doelgroepen

Bedrijven, corporaties en burgers.

Meetbare gegevens

Prestaties worden gemeten aan de hand van het aantal strafrechtelijke onderzoeken dat is uitgevoerd en het aantal processen-verbaal (pv’s) dat aan het OM wordt aangeleverd. De afspraken tussen de VROM-Inspectie (inclusief de VROM Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD)) en het OM worden jaarlijks vastgelegd in een handhavingarrangement.

Verwacht wordt dat de uitkomst van de discussie over de uitvoering van de milieutaak van de politie invloed zal hebben op de opsporingsactiviteiten van de IOD in 2010.

De belangrijkste prestaties voor 2010 zijn:

• Uitvoeren van complexe strafrechtelijke onderzoeken voor de VROM-beleidsterreinen op basis van risicoanalyses, met specifieke aandacht voor integriteit woningcorporaties, overbrengen van afvalstoffen naar het buitenland, vuurwerk en bodem;

• Twee nieuwe beleidsterreinen worden onderzocht op fraudegevoeligheid: biociden en emissiehandel. Mogelijk krijgen deze in 2010 meer aandacht in plaats van één van bovenstaande beleidsterreinen;

• Bestendigen van een strategische informatiepositie (ontwikkelen criminaliteitsbeelden en strategische analyses).

Artikel 10. Leefomgevingskwaliteit

10.1. Algemene beleidsdoelstelling

10.1.1. Verbeteren leefomgevingskwaliteit

Motivering

Dit beleidsartikel richt zich op het aanpakken van maatschappelijke opgaven waarbij zowel een ruimtelijke als een milieucomponent aan de orde is. Door de gecombineerde aanpak wordt een kwalitatieve betere oplossing geboden dan wel kan de aanpak efficiënter zijn. Het betreft het realiseren van een duurzaam gebruik van de bodem, het tegengaan van geluidhinder, de inrichting van de ruimte afstemmen op het veranderende klimaat, het realiseren van ruimte voor windenergie en de ontwikkeling van een adequaat gebiedsgericht instrumentarium.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van generiek en gebiedsspecifiek rijksbeleid voor het realiseren van een duurzame kwaliteit van de leefomgeving. De minister is verder verantwoordelijk voor:

• De ontwikkeling van beleid en regelgeving op het gebied van bodem, ondergrond en grondwater en let op het implementeren van de relevante Europese regelgeving op dit gebied;

• De ontwikkeling van beleid en generieke regelgeving voor het tegengaan van geluidhinder. Hierbij wordt voor het wegverkeerlawaai in gezamenlijkheid opgetrokken met de Minister van Verkeer en Waterstaat. De primaire verantwoordelijkheid voor de Wegenverkeerswet ligt bij de Minister van VenW;

• Een adequate milieukwaliteit rond de luchthavens. Daarbij wordt ook gewerkt binnen de kaders van de Luchtvaartwet. Deze wetgeving is de primaire verantwoordelijkheid van de Minister van V&W;

• De wet- en regelgeving op het terrein van de milieueffectbeoordeling (mer);

• De ontwikkeling van een adequaat gebiedsgericht instrumentarium, waarmee duurzame gebiedsontwikkeling vorm kan krijgen;

• Het faciliteren van de uitvoering van bovengenoemde onderwerpen door andere overheden, burgers en bedrijven. De Minister van VROM schept hiervoor de juiste condities;

• Daarnaast is de Minister van VROM medeverantwoordelijk voor de milieukwaliteit van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS) en de Vogel en Habitat Richtlijn (VHR)-gebieden en samen met provincies en gemeenten voor de ruimtelijke inpassing van windenergie en voor de klimaatbestendige inrichting van Nederland, dit laatste ook gezamenlijk met de Minister van V&W.

Bovenstaande impliceert dat gezorgd wordt voor adequate wet- en regelgeving en voor zover van toepassing zorg wordt gedragen voor financiële middelen voor uitvoering van het beleid.

Externe factoren

Belangrijke externe factor voor het behalen van deze doelstelling is de helderheid over verantwoordelijkheden bij andere overheden en of deze in staat zijn hun wettelijke taken uit te voeren. Verder is sterk bepalend voor realisatie van de doelstelling voor een passende milieukwaliteit in de bodem en het water de economische ontwikkeling in de projectontwikkelings- en bouwsector en de investeringen in de herstructurering van stedelijk en landelijk gebied. Een externe factor die bepalend is voor het realiseren van de doelstelling op het terrein van geluid is een adequate normstelling voor (onderdelen van) voertuigen in EU- of UN/ECE-verband.

Meetbare gegevens

Meetbare gegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 10.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2010

Operationeel doel:

1. Realiseren duurzaam gebruik bodem, ondergrond en grondwater

2. Tegengaan van geluidhinder

3. Realiseren ruimte voor windenergie en klimaatadaptie

4. Bevorderen adequaat gebiedsgericht instrumentarium en duurzame ontwikkeling

Toelichting per operationeel doel:

1. De juridische verplichtingen betreffen bodemsanering, waartoe op 10 juli 2009 een convenant is ondertekend, en bijdragen voor duurzaam ondernemen, milieukwaliteit en duurzaam bodemgebruik die via het ILG aan de provincies worden betaald.

2. De middelen zijn voor het merendeel verplicht via de subsidieregeling sanering verkeerslawaai.

3. De juridische verplichtingen betreffen de FES-toezeggingen Klimaat voor Ruimte en Kennis voor Klimaat.

10.2. Operationele doelstellingen

10.2.1: Realiseren van een duurzaam gebruik van bodem, ondergrond en grondwater door het ruimtelijk ordenen van de ondergrond en het wegnemen dan wel beheersen van verontreinigingen van bodem en grondwater.

Motivering

Een vitale bodem met een goed werkend bodemecosysteem is van belang voor de voedsel- en drinkwatervoorziening. Verder levert de bodem nog veel meer diensten variërend van het reguleren van stofkringlopen tot een draagfunctie voor werken en gebouwen. Door toevoeging van nieuwe functies en door bovengronds ruimtegebrek ontstaat meer druk om ook de ondergrondse ruimte te benutten. Om in de toekomst de ruimtelijke ondergrondfuncties en de bodem- en grondwatersysteemfuncties te kunnen behouden, is een duurzaam gebruik van bodem, ondergrond en grondwater wezenlijk. Daarom is het van belang de verschillende functies in de ondergrond goed op elkaar en op de eigenschappen en kwaliteit van de bodem en het grondwater af te stemmen door middel van ruimtelijke ordening. Indien door de aanwezigheid van een verontreiniging het gewenste gebruik niet mogelijk is dan zijn beheersmaatregelen of een sanering noodzakelijk. Ook in situaties waarin sprake is van actuele risico’s voor de gezondheid van mensen of aantasting van de drinkwatervoorziening zijn beheersmaatregelen of een sanering noodzakelijk.

Instrumenten

Kaders

• Wet bodembescherming (Wbb) en onderliggende regelgeving; met deze wet- en regelgeving wordt een bodemkwaliteit zonder gezondheidsrisico’s geregeld;

• Wet ruimtelijke ordening (Wro) en onderliggende regelgeving; met deze wet- en regelgeving krijgt de ruimtelijke inpassing van gesaneerde (onder)grond vorm;

• Wet milieubeheer (Wm) en onderliggende regelgeving; met deze wet- en regelgeving wordt handhaving van de milieuregelgeving (onder andere op terrein van bodem) geregeld;

• Waterwet en de daarop gebaseerde besluiten; met deze wet- en regelgeving wordt duurzaam waterbeheer geregeld;

• Bestuurlijk overleg over uitvoering van het convenant bodemontwikkelingsbeleid en de aanpak van spoedlocaties. In dit overleg wordt de voortgang van de herverdeling van verantwoordelijkheden op het terrein van de bodemsanering gevolgd.

Projecten

• Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing periode 3 (ISV-III); bijdrage aan bodemsanering tot en met 2010 (vanaf 2011 vindt financiering plaats middels een decentralisatie-uitkering);

• Wbb; bijdrage aan bodemsanering tot en met 2010 (vanaf 2011 vindt financiering plaats middels een decentralisatie-uitkering);

• Subsidies voor saneringen in specifieke sectoren; de specifieke bijdrageregeling is gericht op sanering van bedrijventerreinen;

• Subsidies aan kennisinstituten voor kennisoverdracht en kwaliteitsverbetering over gebruik bodem en water;

• Inzet door andere partijen, medeoverheden en private partijen aan de uitvoering van de bodemsanering. Het aandeel dat door andere partijen wordt ingezet voor bodemsanering wordt gemonitord.

Meetbare gegevens

* Bedragen x € 1,0 mln. Het betreft bedragen berekend over een periode van 100 jaar met een discontovoet van 4%. In bedragen zit onzekerheidmarge van circa -/- 50 % tot + 50 %

Toelichting:

Uit de Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) bodemsanering (Kamerstukken II, 2006–2007, 30 015, nr. 14) blijkt dat bodemsanering verschillende baten oplevert. Op drie terreinen berekent de MKBA een monetair meetbare bijdrage:

• Gezondheidseffecten; door het wegnemen van bedreigingen/risico’s die gevormd worden door bodemverontreinigingen;

• Voorkomen maatschappelijke stagnatie door locaties geschikt te maken voor hergebruik;

• Veiligstellen van goede drinkwatervoorziening.

Er zijn tevens verschillende niet gemonitariseerde baten, die bijdragen aan de VROM-beleidsprioriteiten, zoals de baten beleving, gezondheidsbaten ten gevolge van andere dan de genoemde stoffen, bescherming strategische grondwaterreserves, ecologische baten (naast ecosysteemdiensten), ruimtelijke baten door uitsparen ruimtegebruik en voorkomen verrommeling en in aanvulling op de waarde van vastgoed, de hier niet gekwantificeerde effecten op de grondprijzen van niet bebouwde locaties.

Bovenstaande tabel geeft de schattingen aan gemonetariseerde baten voor het basisjaar 2008 en een doorkijk naar 2010 en 2015. De berekeningen zijn gedaan met het model uit de MKBA 2007 (PBL en RIVM).

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• De beleidsvisies van de bevoegde overheden, waaruit blijkt op welke wijze invulling is gegeven aan de afspraken uit het convenant bodembeleid, zijn beschikbaar;

• Een convenant voor projectmatige aanpak van de grootschalige grondwaterverontreiniging in de Rotterdamse haven is afgesloten;

• Het jaarverslag 2009 over de realisatie van het bodembeleid door de bevoegde gezagen (provincies en gemeenten) is uitgebracht;

• De aanbevelingen uit het rapport taskforce warmte/koude opslag zijn geïmplementeerd. In dit rapport zijn mogelijkheden opgenomen om de bodem te benutten voor de energiehuishouding.

10.2.2. Tegengaan geluidhinder

Motivering

De beleidsverantwoordelijkheid van VROM is er bij geluid, waaronder ook geluid veroorzaakt door luchtvaart, op gericht om een vermindering van de geluidsbelasting door verkeer en bedrijvigheid te realiseren om daarmee gezondheidseffecten en hinder zoveel mogelijk te voorkomen en terug te dringen. Dit draagt voorts bij aan een aantrekkelijke leefomgeving voor burgers en een goede kwaliteit van gebieden. Geluid is de bepalende milieufactor bij het beleid over luchthavens. Geluid is medebepalend voor de capaciteit van een luchthaven, geluid bepaalt de mogelijkheden voor de ruimtelijke ontwikkelingen en geluid is van grote invloed op de leefomgeving.

Instrumenten

Terugdringen van geluidhinder wordt bij voorkeur gerealiseerd via bronbeleid. Waar bronbeleid niet mogelijk is of onvoldoende soelaas biedt, worden andere instrumenten (waaronder subsidies) ingezet om verkeerslawaai te saneren.

Kaders

• Wet geluidhinder (Wgh) en onderliggende regelgeving; met deze wet- en regelgeving wordt beoogd zorg te dragen voor een geluidskwaliteit zonder gezondheidsrisico’s;

• Wet milieubeheer en onderliggende regelgeving; met deze wet- en regelgeving wordt de handhaving van milieuregelgeving (onder andere op terrein van geluid) geregeld.

• Wet Luchtvaart en Luchtvaartwet met onderliggende regelgeving, zoals het Luchthavenverkeersbesluit en het Luchthavenindelingsbesluit;

• De EU-richtlijnen en regelgeving op terrein van geluid;

• De richtlijnen typekeuringen in UN/ECE verband;

• Periodiek overleg met Verkeer en Waterstaat over voortgang geluidssanering en over het beleid ten aanzien van luchthavens;

• Periodiek overleg andere overheden over gemeentelijk, provinciaal en rijksgeluid beleid (in DUIV – overlegorgaan van DG Milieu, Unie van Waterschappen, Interprovinciaal overlegorgaan en de Vereniging van Gemeenten);

• Convenanten Schiphol (selectieve groei, beperking geluidhinder, omgevingskwaliteit);

• Afspraken over regionale luchthavens (afspraken Alders tafel).

Projecten

• Subsidies voor sanering verkeerslawaai bij «niet rijksinfrastructuur» (de Minister van VenW verzorgt geluidssanering bij rijksinfrastructuur);

• ISV-III; bijdrage verlenen aan geluidssanering tot en met 2010 (vanaf 2011 vindt financiering plaats middels een decentralisatie-uitkering);

• Innovatieprogramma gericht op toepasbaar krijgen van bronmaatregelen op lokaal niveau. Dit gebeurt als onderdeel van versterking van de bronaanpak;

• Stimulering stille banden via het project «De Nieuwe Band» en via het kader van Duurzaam Inkopen;

• Bijdragen verlenen voor het opstellen van geluidbelastingskaarten en actieplannen.

Meetbare gegevens

Aangezien er sprake is van een stabiele relatie tussen geluidbelasting enerzijds en gezondheidseffecten anderzijds kan voortgang in het beleid gevolgd worden door de ontwikkeling van de geluidbelasting. Eens in de vijf jaar vindt er onderzoek plaats naar het aantal gehinderden door geluid gespecificeerd naar de bron. De rapportage van het RIVM is in het najaar 2009 beschikbaar. De effectindicator is dat het aantal geluidgehinderden, inclusief het aantal gehinderden als gevolg van luchtvaartlawaai, niet toeneemt.

Het gelijkwaardigheidprincipe is bij de ontwikkeling van het beleid voor Schiphol het uitgangspunt. Dit principe houdt in dat, bij wijziging van regelgeving of uitvoeringsbesluiten, de geluidbelasting geen extra overlast (gezondheidsschade en hinder) veroorzaakt, in casu bepaalde geluidscontouren niet meer mensen gaan omvatten. In het Alders-advies is daarnaast opgenomen dat het aantal gehinderden in 2020 met 5% is afgenomen ten opzichte van het aantal in 2007 (239 500).

De inzet van VROM ten behoeve van het terugdringen van de negatieve effecten vanwege de NAVO-vliegbasis Geilenkirchen is, in samenwerking met het ministerie van Defensie, gericht op de uitvoering van de motie Neppérus Samsom, waarbij het aantal vliegbewegingen wordt beperkt en met zo stil mogelijke vliegtuigen wordt gevlogen. De inzet is om de geluidsoverlast in 2012 met 35% te verminderen ten opzichte van het maximaal aantal toegestane vliegbewegingen (3 600). VROM richt zich daarbij tevens op de Europese Commissie om de mogelijkheden na te gaan om onderdelen van EU-regelgeving van toepassing te verklaren op de AWACS-vliegtuigen.

Het is verder van belang om zorg te dragen voor minimaal een gelijkblijvend oppervlakte stilte gebied in de Ecologische Hoofd Structuur (EHS).

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• De wijziging van de regelgeving voor de Rijksinfrastructuur (introductie geluidproductieplafonds) door opname in de Wm en onderliggende regelgeving is afgerond;

• De wetswijziging voor industrielawaai gericht op oplossing van het probleem van industrieterreinen die ten onrechte akoestisch «op slot zitten» is inwerking getreden. Daarnaast de uitwerking van een wetsvoorstel in 2010 voor de overige infrastructuur;

• Een Innovatieprogramma geluid stedelijk gebied is gestart;

• Het experiment met nieuw normen- en handhavingsstelsel voor Schiphol is gestart;

• In samenwerking met regiopartijen is een gebiedsvisie Schiphol opgesteld;

• Een besluit over te hanteren beoordelingssystematiek en normering van laag frequent geluid is genomen;

• Een evaluatie naar beperkingengebieden Schiphol (luchtvaartindelingsbesluit) is uitgevoerd.

Bij de tabel zijn nog de volgende kanttekeningen te plaatsen:

• De meldingen van gemeenten voor wegverkeerslawaai zijn nog niet allemaal gecontroleerd, zodat de aantallen nog onder voorbehoud zijn;

• De bovenstaande tabel geeft een overzicht van alle saneringswoningen. In vorige begrotingen was nog uitsluitend een schatting opgenomen van de saneringswoningen met een geluidsbelasting hoger dan 65 dB(A). Dat nu alle woningen kunnen worden opgenomen, is op de eerste plaats omdat alle gemeenten tot uiterlijk 31 december 2008 hun laatste saneringswoningen vanwege wegverkeerslawaai hebben gemeld. Voor spoorweglawaai was de uiterste meldingsdatum 31 december 2006. Dat betekent dat de saneringsomvang nu definitief bepaald is;

• De voortgang van de A-lijst is de voortgang op basis van wat een gemeente had kunnen doen met de beschikbare middelen (nominale voortgang), deze voortgang kan afwijken van de werkelijke voortgang. Voor de overige sanering (anders dan vanwege rijksinfrastructuur) geldt dat de middelen voor de A-lijst via het ISV worden verdeeld, zodat ook deze categorie apart is opgenomen;

• In de tabel is verder rekening gehouden met de toekomstige wetswijziging waarin de sanering vanwege de rijksinfrastructuur onder verantwoordelijkheid van de Minister van Verkeer en Waterstaat zal gaan vallen. De in de Nota Mobiliteit opgenomen doelstelling is dat deze sanering van rijksinfrastructuur uiterlijk in 2020 zal zijn afgerond.

10.2.3. Realiseren van ruimte voor windenergie en klimaatadaptatie

Motivering

De inrichting, het gebruik en het beheer van de Nederlandse ruimte wordt afgestemd op het veranderende klimaat zodanig dat de kansen van klimaatverandering optimaal benut kunnen worden en de bedreigingen zoveel mogelijk worden beperkt. Daarbij is nader onderzoek noodzakelijk om met meer zekerheid uitspraken te kunnen doen over de gevolgen van de klimaatverandering. Voor klimaatadaptatie is de beleidsinzet gericht op het voorkomen van gezondheidsschade en het voorkomen van economische schade. Windenergie levert een belangrijke bijdrage aan de bestrijding van klimaatverandering. Daarnaast raken fossiele grondstoffen steeds verder uitgeput en moet naar alternatieven worden gezocht. Windenergie op land is voor de korte termijn de goedkoopste bron van duurzame energie.

Instrumenten

Kaders

• Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK);

• Klimaatconvenanten met IPO en VNG;

• Verstedelijkingsafspraken;

• Wro en onderliggende regelgeving; deze wet- en regelgeving bepaalt hoe ruimtelijke plannen van Rijk, provincies en gemeenten tot stand komen en gewijzigd worden alsook de taken van de overheid en de rechten en plichten van burgers, bedrijven en instellingen;

• 1e tranche AMvB Ruimte; in dit kader van belang ten aanzien van het nee-tenzij beleid ten aanzien van de grote rivieren en het onbebouwd gebied van het kustfundament;

• 2de tranche AMvB Ruimte; in dit kader met name van belang als mogelijk instrument voor de inpassing van windenergie;

• Electriciteitswet 1998; rijkscoördinatieregeling (VROM is hiervoor mede bevoegd gezag);

• Windenergie als onderdeel van samenwerkingsagenda Mooi Nederland;

• Gezamenlijk werkprogramma windenergie met provincies en gemeenten, natuur- en milieuorganisaties en bedrijfsleven: 1] voor realiseren van zoveel mogelijk locaties (ruimte voor windmolens) op korte termijn en 2] om te komen tot inhoudelijke visie voor doorgroei en herverdeling van windenergie tot 2020;

• In samenwerking met andere overheden organiseren van thematische en regionale bijeenkomsten windenergie, ontwikkelen van instrumentarium en goede voorbeelden.

Projecten

• Subsidies voor de onderzoeksprogramma’s Kennis voor Klimaat en Klimaat voor Ruimte;

• Subsidies voor klimaatbufferprojecten;

• Groen beleggen (fiscale regeling van Ministerie van Financiën).

Meetbare gegevens

Figuur 1. Bevolkingsdichtheid per dijkring is een indicatie voor het aantal potentiële slachtoffers bij overstroming

Bron: GBA CBS (2000 en 2004)

Figuur 2. Waarde van onroerende zaken per dijkringgebied, situatie in 2004 en ontwikkeling over de periode 2000–2004

Bron: WOZ-waarden CBS

Toelichting:

1. De effectindicator is dat het aantal gehinderden/ bedreigden door klimaatverandering niet toeneemt. Het gaat daarbij om het vermijden van gezondheidsrisico’s en risico’s voor economische schade. De effectindicator richt zich vooralsnog op het waterveiligheidsaspect van klimaatadaptatie. Sinds het verschijnen van de nationale adaptatiestrategie (Maak ruimte voor klimaat, 2007) wordt aanpassing aan klimaatverandering breder beschouwd. De beleidsontwikkeling richt zich ook op vergroting van de klimaatbestendigheid van stedelijke gebieden, landelijke gebieden en van transport- en energienetwerken. De begroting van 2011 zal daar meer aandacht aan besteden.

2. Voor windenergie is de effectindicator dat klimaatverandering ten gevolge van CO₂ beperkt blijft door gebruik van schonere (onder meer wind) energiebronnen. De verminderde CO₂-uitstoot wordt berekend aan de hand van de gemiddelde CO₂-uitstoot bij niet duurzame energieopwekking in Nederland.

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Het uitvoeringsporgamma Alliantie R2040 Klimaatbestendige Stad (met 4 grote steden) is in uitvoering;

• De eerste verkenningen voor deelprogramma’s binnen het Deltaprogramma (Nieuwbouw & Herstructurering, Kustverbreding en Rijnmond) zijn opgeleverd. Doel van deze verkenningen is het voorbereiden van een kabinetsstandpunt over eventuele aanpassing van wet- en regelgeving en noodzakelijke investeringen mede in relatie tot het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT);

• Het stimuleringsprogramma «Maak ruimte voor Klimaat» heeft de kennisoverdracht naar andere overheden georganiseerd in samenwerking met de stichting Kennis voor Klimaat (nationale en regionale impulsbijeenkomsten, instellen wetenschappelijke reviewteams, ontwerpateliers);

• De klimaatbufferprojecten uit de tweede tranche (2009–2012) zijn geselecteerd. De projecten uit de eerste tranche zijn in uitvoering;

• Een Ruimtelijk Perspectief lange-termijn visie windenergie op land is opgesteld en hierover zijn afspraken gemaakt met het IPO en de VNG. Dit wordt een verkenning van twee ruimtelijke inrichtingsmodellen, waarbij een besluit zal worden genomen over de aanpak en de verantwoordelijkheden van de verschillende bestuurslagen;

• De verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheden is verbeterd. Bijvoorbeeld door de inwerkingtreding van de Crisis- en Herstelwet, waarin provincies projecten tussen 15 en 100 MW moeten gaan coördineren;

• De nieuwe toetsingsmethodiek radar is in werking getreden. Het kabinet stelt de norm in 2009 vast. Hier wordt zo mogelijk op vooruitgelopen in de voorbereiding van projecten;

• De AMvB windturbines (waarin de volgende elementen zijn opgenomen: geluid, slagschaduw, veiligheid) is in werking getreden;

• De inspanningen om ruimtelijke knelpunten op te lossen, zoals helpdesk en windteams, worden gecontinueerd en waar nodig geïntensiveerd;

• Om pijplijnprojecten gerealiseerd te krijgen worden aanvullende regionale bestuurlijke afspraken gemaakt;

• De ruimtelijke aspecten en andere vormen van duurzame energie worden verkend.

Het beleid is gericht op het wegnemen van ruimtelijke knelpunten om windenergie te realiseren. Deze prestatie wordt gemeten door het vergund vermogen.

10.2.4. Bevorderen adequaat gebiedsgericht instrumentarium en duurzame ontwikkeling

Motivering

Om andere overheden in staat te stellen op gebiedsniveau te komen tot de gewenste kwaliteit van de leefomgeving is een integrale gebiedsgerichte aanpak nodig van de ruimtelijke opgaven én de opgaven met betrekking tot milieu, water en natuur.

Instrumenten

Kaders

• Wet milieubeheer en onderliggende regelgeving;

• Crisis- en Herstelwet;

• EU MER- en strategische milieubeoordeling (smb)-richtlijnen;

• (Bestuursovereenkomst) Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV); als instrument voor samenhangend gebiedsgericht werken;

• Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) voor uitvoering Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) convenanten en Wet bescherming bodem;

• Interim-wet Stad- en Milieu-benadering;

• Bestuursovereenkomsten met alle provincies over ILG betreffende milieucondities, Ecologische Hoofdstructuur en Vogel- en Habitat Richtlijn (VHR);

• Programma KADO (kabinetsbreed);

• Programma Duurzame Gebiedsontwikkeling;

• Actieprogramma vernieuwing instrumentarium milieu en ruimtelijke ontwikkeling.

Projecten

• Subsidies aan alle provincies via het ILG op basis van bestuursovereenkomsten voor de periode 2007–2013;

• Subsidie aan de Commissie voor de milieueffectrapportage.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties in 2010 zijn:

• Het wetsvoorstel modernisering MER is in werking getreden;

• De midterm review van de bestuursovereenkomsten ILG 2007–2013 is afgerond;

• Voortgangsbrief aan Tweede Kamer over kabinetsbrede aanpak duurzame ontwikkeling (mede gebaseerd op nadere analyse afruilrelaties als vervolg op de Duurzaamheidsmonitor van de planbureaus en resultaten maatschappelijke discussie over duurzaamheid, die in Kabinetsbrede Aanpak Ontwikkeling (KADO)-verband gevoerd wordt;

• Het beleidskader Duurzame gebiedsontwikkeling is ontwikkeld;

• Voortgangsbrief aan Tweede Kamer over het Actieprogramma Vernieuwing Instrumentarium Milieu en Ruimtelijke Ontwikkeling inclusief het omzetten van de Interim-wet stad en milieubenadering in een Wet gebiedsontwikkeling en milieu en het experimenteren met nieuwe inzet door VROM in gebieden.

Adequaat gebiedsgericht instrumentarium: betere en snellere besluitvorming op terrein van milieu en ruimte door inzet van een gebiedsgericht instrumentarium. In de Crisis- en Herstelwet zijn maatregelen van tijdelijke aard tot 1 januari 2014 opgenomen. Dit betreft onder meer de verlenging van de Interim-wet Stad en Milieu en het experimenteren met zogeheten milieuontwikkelingsgebieden. Voor verbeteringen op de middellange termijn wordt het actieprogramma vernieuwing instrumentarium milieu en ruimtelijke ontwikkeling uitgevoerd. Dit actieprogramma heeft tot doel de snelheid waarmee ruimtelijke plannen tot stand komen en de milieukwaliteit in het plangebied te verhogen. Het actieprogramma zet in op drie sporen:

• Verbeteren van besluitvormingsprocessen, zoals het beter investeren in het beginstadium van ruimtelijke ontwikkelingen;

• Vereenvoudiging van wet- en regelgeving, waaronder het omzetten van de Interim-wet stad en milieubenadering in een Wet gebiedsontwikkeling en milieu;

• Verhogen van kennis en kunde van betrokkenen, bijvoorbeeld met het stimuleren van kennisnetwerken en het verbeteren van de inzet door VROM in ontwikkelingsgebieden.

Bron: Provinciale rapportages milieutekorten 2006 en bestuursovereenkomsten ILG 2007–2013.

* Het milieutekort is het verschil tussen de actuele milieukwaliteit en de gewenste milieukwaliteit van een natuurgebied.

Toelichting:

1. Er zijn echter nog enkele tekortkomingen in de nulmeting 2006; voor deze cijfers is thans een verbeterslag gaande.

2. Voor deze indicator konden geen prestatieafspraken worden gemaakt voor 2013. Dit is bewust zo gedaan, om conform het gedachtegoed van het ILG de verantwoordelijkheid voor (tempo/fasering bij) het realiseren van de overeengekomen prestaties zoveel mogelijk in handen van provincies te leggen.

10.3. Overzicht beleidsonderzoeken

* Deze beleidsevaluatie wordt gecombineerd met een brede evaluatie van het beleidsterrein

** De beleidsevaluatie voor windenergie zal meelopen in de tussenevaluatie van programma Schoon en Zuinig in 2010

2.3. De niet-beleidsartikelen

Artikel 91. Algemeen

91.1. Algemeen

Op dit artikel worden alle uitgaven opgenomen die niet specifiek aan een van de beleidsdoelstellingen uit de beleidsartikelen zijn toe te rekenen. Het betreft hier enkele niet nader toe te wijzen programmabudgetten en apparaatsuitgaven van de VROM- én WWI-begrotingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 91.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel in het begrotingsjaar 2010

Toelichting

De budgetflexibiliteit is alleen aangegeven voor het operationele doel Programma. Het juridische deel betreft getekende overeenkomsten, onder andere met de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (STAB), RAVI/Geonovum en Senternovem. Ook zijn juridische verplichtingen aangegaan met leveranciers van VROM waarmee contracten zijn afgesloten voor onder andere hosting voor internet, campagnes en enkele kleinere projecten. Een klein deel van de uitgaven is bestuurlijk gebonden door afspraken en Rijksbrede aanbestedingsprocedures.

Toelichting

Vooruitlopend op de definitieve reorganisatie per 1 januari 2011 heeft VROM besloten om stap voor stap te reorganiseren. Daartoe zijn medio 2008 medewerkers (met financiële- en personele werkzaamheden) vanuit de portefeuilles (Milieu, Ruimte en WWI) herschikt naar Tijdelijke Functionele kolommen met behoud van hun werkzaamheden. Voorts is marktanaloge bedrijfsvoering en de doorbelasting naar de diensten vanuit de Tijdelijke Functionele kolommen voor de basis en standaard te leveren producten en diensten afgeschaft. De betreffende budgetten (personeel en materieel) die hiervoor beschikbaar waren bij de diensten zijn herverdeeld en hebben geleid tot een verlaging van de apparaatbudgetten bij de diensten en verhoging van het budget bij de Gemeenschappelijke voorzieningen.

91.2. Programma

91.2.1. VROM brede Communicatie-instrumenten

Continu in contact. Dat is de manier waarop de directie Communicatie bijdraagt aan effectiever VROM-beleid. Zenden en ontvangen. Actief op zoek gaan naar relevante signalen uit de samenleving. En deze inbrengen op de juiste plekken in de VROM-organisatie, zodat beter beleid gemaakt kan worden. Bewindslieden en beleidsmedewerkers in contact brengen met de maatschappij. Belanghebbenden in een vroeg stadium mee laten praten over VROM-beleid. Maar ook zorgen voor een heldere, eenduidige VROM-boodschap. De juiste boodschap op het juiste moment bij de juiste personen brengen. En zorgen dat iedereen die een vraag aan VROM heeft gemakkelijk en snel een begrijpelijk antwoord krijgt of zelf kan vinden.

91.2.2. Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (www.stab.nl)

De Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (StAB) is een bijna volledig door VROM gesubsidieerde instelling. Op verzoek van de Raad van State adviseert de StAB de bestuursrechter in geschillen op het gebied van onder meer milieu, ruimtelijke ordening, water en natuur. Ook worden op verzoek adviezen aan de rechtbanken verstrekt.

De ontwerpbegroting 2010 is afgeleid uit de meerjarencijfers uit de begroting 2009. De StAB levert de begroting 2010 medio oktober 2009 op.

91.2.3. Overige vastgoedinformatievoorziening

Het ministerie van VROM is sinds het Besluit Informatievoorziening Rijksdienst (1990) verantwoordelijk voor de coördinatie van de Geo-informatie (GI). Een belangrijk deel van het GI-beleid komt tot stand door realisatie van de Geo-basisregistraties tot een samenhangend stelsel van basisregistraties, te weten:

a. Basisregistratie Adressen en Gebouwen;

b. Basisregistraties Kadaster en Topografie;

c. Basisregistratie Grootschalige Topografie.

Ad a. Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)

De BAG betreft de adressen- gebouwenregistraties en bevat kerngegevens die essentieel zijn voor de werking van het stelsel, dat een meerledig effect heeft, namelijk voorkomen en opsporen van fraude, meer adequate dienstverlening overheid, verminderen administratieve lastendruk en verbeteren efficiency. De gemeenten zijn de bronhouders van de BAG.

Vanaf 2011 moet verplicht gebruik in Nederland zijn gerealiseerd.

Ad b. Basisregistraties Kadaster en Topografie

De Basisregistraties Kadaster en Topografie zijn gebaseerd op bestaande registraties die echter wel enige aanpassing behoeven. Het Kadaster is registratiehouder van de registratie Topografie. VROM trekt het project in nauwe samenwerking met het Kadaster. Breed gebruik van de basisregistratie heeft tot gevolg dat bedrijven en burgers minder om informatie wordt gevraagd die de overheid reeds beschikbaar heeft.

Ad c. Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) voorheen Grootschalige Basiskaart Nederland (GBKN).

Een uniforme grootschalige ondergrondkaart die aansluit bij andere basisregistraties is van groot maatschappelijk belang. Een optimaal gebruik ontstaat door het eenmalige inwinnen en meervoudig gebruik van gegevens ten behoeve van de veiligheid van Nederland (politie, brandweer en ambulance), kwaliteitsverhoging van beleidsprocessen zoals ruimtelijke ordening (beheer kabels en leidingen in de grond-roerderregeling) en mobiliteit en verhoging efficiency van overheidsorganisaties.

Deelnemende partijen zijn: gemeenten, kadaster, provincies en nutsbedrijven. Het is noodzakelijk de organisatie in Nederland te stroomlijnen: bronhouders (voor 95% de gemeenten) aan te wijzen en een landelijke voorziening in te richten. Voor het realiseren van de BGT als landelijke voorziening is het noodzakelijk het bestand landelijk uniform en vlak(object) gericht te maken.

91.2.4. Wetsvoorstel algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)

Een belangrijke maatregel in het verbeteren van de dienstverlening door de overheid aan burgers en bedrijven is de introductie van de omgevingsvergunning en het digitale omgevingsloket. De crisismaatregelen hebben het belang van het invoeren van deze maatregel nog verder onderstreept omdat het een mogelijkheid biedt om de vergunningprocedures te versnellen. De focus op invoering per 1 januari 2010 is hiermee verscherpt. Er zijn afspraken met VNG en IPO wanneer welke onderdelen van het ICT-systeem en beschrijvingen daarvan beschikbaar zijn zodat gemeenten en provincies zich op tijd kunnen voorbereiden. Afgesproken is dat er medio oktober 2009 met het oog op de invoering een evaluatie plaatsvindt van het ICT-traject. Na invoering zal 2010 in het teken staan van het afronden van de implementatie en het doorontwikkelen van de backoffice en het digitale loket (met name het gebruik gaan maken van de bouwstenen van de e-overheid zoals voorinvulling vanuit de basisregistraties). Ook het beheer van het digitale omgevingsloket zal in 2010 verder gestalte moeten krijgen. De administratieve lastenverlichting van bedrijven en burgers van circa € 105 miljoen per jaar, respectievelijk circa € 25 miljoen en 18 000 uur aan tijdsbesteding kan hiermee in 2010 daadwerkelijk worden gerealiseerd.

91.2.5 SenterNovem en RIVM

Als uitvloeisel van de ontwikkeling naar kerndepartementen is de beleidsuitvoering uitbesteed aan externe uitvoeringsorganisaties zoals SenterNovem en het RIVM. De opdrachtverlening aan SenterNovem en het RIVM wordt binnen VROM en WWI centraal gecoördineerd door de Coördinerend Opdrachtgever. Doel hiervan is het verbeteren van overzicht op de totale opdracht, kwaliteitsverbetering van het hele opdrachtproces en terugdringen van de administratieve lasten. Als onderdeel hiervan zijn de benodigde budgetten voor bekostiging van deze externe uitvoeringsorganisaties op één plaats in de begroting gezet.

91.3. Apparaat

Op dit artikel worden alle apparaatsuitgaven opgenomen van de begrotingen XI, VROM met uitzondering van de VROM-Inspectie, en XVIII WWI, uitgesplitst naar beleidsartikelen en overhead. Ook worden hier de apparaatsuitgaven van de planbureaus, adviesorganen en kennisinstituten opgenomen. Het betreft hier zowel apparaatsuitgaven voor loonkosten voor het ambtelijk personeel en postactieven als voor materiële uitgaven voor huisvesting, ICT en dergelijke.

91.3.1. Planbureaus, adviesorganen en kennisinstituten

In deze paragraaf wordt apart ingegaan op het Planbureau voor de Leefomgeving en op enkele raden en commissies die aan VROM zijn verbonden.

Planbureau voor de Leefomgeving (www.pbl.nl)

Het Planbureau voor de Leefomgeving is het nationale instituut voor strategische beleidsanalyses op het gebied van milieu, natuur en ruimte. Het Planbureau draagt bij aan de kwaliteit van de politiek-bestuurlijke afweging door het verrichten van verkenningen, analyses en evaluaties waarbij een integrale benadering voorop staat. Het PBL is voor alles beleidsgericht. Het verricht zijn onderzoek gevraagd en ongevraagd, onafhankelijk en altijd wetenschappelijk gefundeerd.

Ter ondersteuning van de kerntaken worden, evenals in 2009, in 2010 de volgende activiteiten ondernomen:

• Publicatie van een Milieubalans en een Natuurbalans. Hierin wordt de actuele kwaliteit van de fysieke leefomgeving in beeld gebracht in relatie tot het vigerende en voorgenomen beleid en handelingsperspectieven gegeven;

• Evaluaties en verkenningen op het gebied van de kabinetsprioriteiten Schoon en Zuinig, Mooi Nederland, Stedelijke woningbouwopgave, Krachtwijken en Duurzame Productie en Consumptie;

• Publicatie van evaluaties, verkenningen en prognoses ten behoeve van nationale en internationale opdrachtgevers. Een voorbeeld hiervan is de ex-durante evaluatie Wro.

VROM-raad (www.vromraad.nl)

In de Nota Vernieuwing Rijksdienst is aangekondigd dat de VROM-raad in zijn huidige vorm komt te vervallen en zal opgaan in één nieuwe samen met de V&W-raad en de Raad voor het Landelijk Gebied. De planning is dat deze nieuwe raad per 1 januari 2010 wordt ondergebracht bij het ministerie van Verkeer & Waterstaat. De samengevoegde raden gaan verder onder de naam «Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI)». De VROM-raad adviseert regering en parlement over de hoofdlijnen van beleid aangaande de duurzame kwaliteit van de leefomgeving en over andere onderdelen van het rijksbeleid, die relevant zijn voor VROM.

Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (www.rmno.nl)

De RMNO is een sectorraad, een adviesorgaan van de overheid, die met name LNV en VROM gevraagd en ongevraagd adviseert over het te voeren kennis- en onderzoeksbeleid op het gebied van ruimte, milieu en natuur en op projectbasis ook andere departementen zoals het ministerie van VenW omtrent governance vraagstukken met betrekking tot water en infrastructuur. VROM en LNV benutten samen de expertise van de RMNO om te waarborgen dat het proces van beleidsvorming optimaal wordt ondersteund met ter zake doende (strategische) kennis en om de strategische kennisfunctie van het departement te versterken. De RMNO ontwikkelt daartoe samen met de departementen onder andere strategische kennisagenda’s, die relevante kennisvragen beschrijven, en probeert vraag en aanbod bij elkaar te brengen van bestaande en nog te ontwikkelen kennis.

Bij het uitbrengen van de adviezen wordt een communicatietraject uitgevoerd (bijeenkomsten, artikelen, nieuwsbrieven, enzovoorts) met de focus op goede verspreiding en benutting van kennis.

Raad voor de Wadden (www.raadvoordewadden.nl)

De Raad voor de Wadden adviseert gevraagd en ongevraagd vanuit een grote gebiedsgebonden betrokkenheid over een breed scala van beleidsterreinen, die hun doorwerking hebben voor de Waddenzee. Uitgangspunt voor de Raad is de hoofddoelstelling natuur, zoals die in de regelgeving voor de Waddenzee is neergelegd. Binnen de randvoorwaarden hiervan adviseert de Raad integraal gebiedsgericht over de verschillende ontwikkelingen die in het gebied spelen. VROM beoogt met zijn bijdrage aan deze Raad onafhankelijk advies te verkrijgen over het Waddenzeebeleid, met name op de relatie tussen economie en milieu. Het werkprogramma van de Raad voor 2010 wordt in augustus 2009 definitief vastgesteld.

Mogelijke adviesonderwerpen voor 2010 zijn:

• Geïntegreerd Beheer van Kustgebieden in het Waddengebied;

• Trilaterale Regeringsconferentie in 2010;

• Een gebiedsdekkende Beheerraad;

• Level-playing field Europese richtlijnen in relatie tot het Trilaterale Waddengebied;

• Witboek Maritieme Strategie.

Adviesraad Gevaarlijke Stoffen (www.adviesraadgevaarlijkestoffen.nl)

De raad heeft tot taak de regering en de beide Kamers der Staten-Generaal te adviseren over beleid en wetgeving inzake technische en technisch-organisatorische maatregelen ter voorkoming van ongevallen en rampen als gevolg van het gebruik, de opslag, de productie, het vervoer van gevaarlijke stoffen en beperking van de gevolgen van dergelijke ongevallen en rampen (Artikel 2 van de Wet Adviesraad gevaarlijke stoffen).

Het voornemen bestaat deze adviesraad op te heffen en strategische vraagstukken met betrekking tot externe veiligheid, risicobeleid en gevaarlijke stoffen onder te brengen bij de nog op te richten Raad voor de Fysieke Leefomgeving.

Technische Commissie Bodembescherming (www.tcbodem.nl)

De TCB adviseert over de technisch-wetenschappelijke aspecten van milieubeleid voor de bodem. Andere activiteiten van de commissie zijn het op beperkte schaal laten uitvoeren van onderzoek, of het organiseren van werkgroepen, over onderwerpen die bij de voorbereiding van adviezen van belang zijn.

• In 2010 verwacht de commissie onder andere te adviseren over onderwerpen die relatie hebben met: het Besluit Bodemkwaliteit, het convenant Bodem, beleidsontwikkelingen ten aanzien van gebruik van de ondergrond, en de Europese bodemstrategie;

• De TCB verwacht in 2010 een verkennende studie uit te voeren naar adaptatie van bodemgebruik aan klimaatverandering. De keuze van landbouwproducten, de ontwikkelingen in de natuur, etc. hebben een relatie met het klimaat. Ook het management in de landbouw kan hierdoor veranderen (denk aan irrigatie, diepte van ploegen, etc.);

• De TCB is sinds 2008 mede-initiatiefnemer van een onderzoek gestart getiteld «Bagger op de kant». Dit onderzoek loopt door tot in 2010;

• In 2009 is de werkgroep Duurzaam gebruik van de ondergrond gestart, om meer specialisme bijeen te brengen voor de advisering over beleid voor de ondergrond. Deze activiteit wordt naar verwachting in 2010 voortgezet.

Artikel 92. Nominaal en onvoorzien

92.1. Algemene beleidsdoelstelling

Dit artikel is een administratief begrotingstechnisch artikel. Dit betekent dat er geen daadwerkelijke uitgaven ten laste van artikel 92 worden gedaan. Het artikel dient meestal als tussenstation voor uitboeking van diverse posten.

Budgettaire tabel

2.4. Bedrijfsvoeringsparagraaf

Een kleiner en beter VROM

Het kerndepartement VROM/WWI realiseert een taakstelling van € 43 mln en 609 fte. Op basis van de huidige prognoses zal het grootste deel van deze taakstelling worden gerealiseerd door natuurlijk verloop. Om met minder mensen en middelen meer resultaten te behalen zijn organisatorische veranderingen in gang gezet die zich onder meer richten op

• het vergroten van de flexibiliteit en daarmee van de slagkracht van de organisatie;

• het bevorderen van optimale samenwerking en transparantie;

• het versterken van project- en programmamatig aanpakken van vraagstukken.

Er zijn voorwaarden geschapen voor de invulling van de eigenaarrol en goed opdrachtgever- en opdrachtnemerschap met de op afstand geplaatste en te plaatsen uitvoeringsonderdelen zoals de Rijksgebouwendienst, VROM-inspectie, Secretariaten van de huurcommissies en de Nederlandse Emissieautoriteit.

De bedrijfsvoering ondersteunt het beleidsproces optimaal en integraal en sluit daarbij aan bij de ontwikkelingen rijksbreed zoals door het kabinet ingezet. Duurzaamheid speelt in alle bedrijfsvoeringsprocessen een belangrijke rol.

Verantwoording over de realisatie van de taakstelling en de effecten van de bovendepartementale projecten gericht op kwaliteit en efficiency vinden plaats in het jaarverslag en in de voortgangsrapportages van het Programma Vernieuwing rijksdienst.

4FM

In april 2010 gaat het gezamenlijk facilitair bedrijf 4FM voor de ministeries van VROM, V&W, SZW en BZ van start.

Informatievoorziening

Met de herhuisvesting van de dynamische archieven zal er naast efficiency ook kwalitatief een slag geslagen worden in de dienstverlening. Met het besluit over het oprichten van één archieforganisatie voor het Rijk worden de semistatische archieven binnen het Rijk samengevoegd en papieren achterstanden weggewerkt. VROM draagt intensief aan dit proces bij.

Externe inhuur

VROM heeft scherpe normen geformuleerd om te kunnen voldoen aan het besluit van het kabinet om de uitgaven aan externe inhuur te beperken tot 13% van de totale personele kosten in 2011.

Huisvesting

Het Programma Nieuwe Huisvesting is ingericht voor de renovatie van het pand aan de Rijnstraat (Den Haag) en de gezamenlijke huisvesting van de ministeries van VROM en V&W. Het programma maakt gebruik van ontwikkelingen zoals de Rijkswerkplek en Digitale Werkomgeving Rijksdienst en heeft als centrale thema’s duurzaamheid en vernieuwing.

Financiële functie

In 2008 is onder de noemer «Verbeterplan financiële functie en jaarverantwoording» gestart met de gestructureerde aanpak van de oorzaken van de tekortkomingen op het gebied van de financiële functie en de totstandkoming van de jaarverantwoording. Aanleiding hiervoor waren de problemen die zich in 2007 en 2008 hebben voorgedaan bij de totstandkoming van het jaarverslag 2007 en de geconstateerde tekortkomingen in de financiële functie van VROM.

Een stuurgroep, onder voorzitterschap van de Secretaris-Generaal, is ingesteld. Ook is een coördinator «Verbeterplan financiële functie» aangesteld, zodat gestuurd wordt op het realiseren van de doelen uit het plan. In 2008 zijn veel maatregelen uit het verbeterplan tot uitvoering gekomen en een aantal zaken in de praktijk verbeterd.

In 2009 zijn de ingezette verbeteringen verder opgepakt en is het verbeterplan uitgebreid en aangepast met concrete en controleerbare maatregelen en met realistische tijdpaden. Naar verwachting zullen de noodzakelijke, structurele verbeteringen in 2009 worden gerealiseerd.

Duurzaam inkopen

In het kabinet is afgesproken dat in 2010 voor 100% duurzaam zal worden ingekocht. Dat wil zeggen dat de kerndepartementen en de departementale diensten in 2010 bij hun inkoop in beginsel de vastgestelde duurzaamheideisen toepassen. Indien er in uitzonderlijke situaties bij een specifieke inkoop goede redenen zijn om duurzaamheideisen niet toe te passen, zal dat worden verantwoord. Ook zullen ingevolge de motie Koopmans/De Krom de vastgestelde duurzaamheidwensen zwaarwegend worden meegenomen bij de inkoop.

Binnen het ministerie van VROM worden in 2009 de nodige maatregelen genomen om de doelstelling van 100% duurzaam inkopen te kunnen realiseren.

3. VERDIEPINGSHOOFDSTUK

In dit verdiepingshoofdstuk staat per artikel de opbouw van het artikel weergegeven. De stand ontwerpbegroting 2009, mutaties 1e suppletore begroting 2009 en nieuwe mutaties maken samen de stand ontwerpbegroting 2010. De uitgaven en ontvangsten worden op deze wijze inzichtelijk gemaakt. De meest belangrijke beleidsmatige mutaties worden afzonderlijk inzichtelijk gemaakt en toegelicht.

Artikel 1. Optimalisering van de ruimtelijke afweging

Toelichting

Ad a.

Het Kadaster draagt circa € 1,1 mln bij aan het project Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen. Deze bijdrage was oorspronkelijk in 2007 voorzien, maar zal pas begin 2010 worden ontvangen. Daarom wordt bij de ontwerpbegroting 2010 deze bijdrage zowel bij de uitgaven als de ontvangsten opgeboekt.

Toelichting

Ad a.

Zie de betreffende toelichting bij de uitgaven.

Artikel 2. Realisatie Nationaal Ruimtelijk Beleid

Toelichting

Ad a.

De mutatie betreft de voorfinanciering in de planvormingkosten van het project Schaalsprong Almere.

Ad b. en c.

De mutatie betreft het verlenen van subsidie aan de Nota Ruimte projecten Zuidplaspolder respectievelijk Oude Rijnzone.

Ad d.

De mutatie betreft de aanpassing van de oorspronkelijk geraamde verplichtingen- en uitgavenbudgetten. Besloten is twee in plaats van de in eerste instantie voorziene drie tenders voor Innovatieprogramma Mooi Nederland uit te voeren (in 2009 en 2011), hetgeen leidt tot een herziening van de oorspronkelijke raming.

Ad f.

Dit betreft het budget dat uit herschikking beschikbaar is gekomen voor de voorbereiding van gebiedsontwikkelingsprojecten.

Toelichting

Ad a. t/m d.

Zie de betreffende toelichting bij de uitgaven.

Artikel 3. Klimaat en Luchtkwaliteit

Toelichting

Ad a.

Dit betreft overboeking vanuit Financiën naar VROM van reeds gereserveerde middelen voor de uitvoering van het werkprogramma Schoon en Zuinig.

Ad b. en c.

Deze overboekingen naar het Gemeente- en Provinciefonds zijn bedoeld ter ophoging van het budget voor de SLOK-regeling voor lokale klimaatinitiatieven. Dit geschiedt mede in het kader van het stimuleringsbeleid.

Ad d.

In het kader van het stimuleringspakket uit het aanvullend beleidsakkoord heeft het Rijk € 65,0 mln vrijgemaakt voor de Sloopregeling voor oude personen- en bestelauto’s. Deze mutatie betreft de eerste tranche van dat budget voor 2009.

Ad e.

In het kader van het stimuleringspakket uit het aanvullend beleidsakkoord heeft het Rijk € 10,0 mln vrijgemaakt voor het programma Milieu en Technologie (ProMT) dat milieu-innovatie wil bevorderen.

Artikel 4. Duurzaam Produceren

Toelichting

Ad a.

Dit betreft de invulling van de ombuigingsmaatregelen in het kader van het aanvullende beleidsakkoord (houdbaarheidsmaatregelen) op onderzoek.

Ad b.

Ten behoeve van de totstandkoming van het Afvalfonds is het overeengekomen budget voor de jaren tot en met 2012 in 2009 toegezegd. Daartoe is een verplichtingenschuif van € 115 mln per jaar uit de jaren 2010 t/m 2012 naar 2009 noodzakelijk.

Artikel 6. Risicobeleid

Toelichting

Ad a. en c.

Beide mutaties hebben te maken met een schadevergoeding aan DSM voor het verplaatsen van de ammoniakproductie. Daarvan betaalt het ministerie van Verkeer en Waterstaat de helft. VROM betaalt de andere helft en dat maakt een kasschuif van 2010–2012 naar 2009 noodzakelijk.