32 123 VIII
Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2010

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING

INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGS-WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten samen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten Dienst Uitvoering Onderwijs en het Nationaal Archief voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting 2010 bevat de volgende onderdelen:

a. de beleidsagenda;

b. de beleidsartikelen;

c. de niet-beleidsartikelen;

d. de bedrijfsvoeringsparagraaf;

e. de diensten die een baten-lasten stelsel voeren;

f. het verdiepingshoofdstuk;

g. de bijlagen.

a. De beleidsagenda

De beleidsagenda verbindt de belangrijkste beleidsdoelen van het Ministerie van OCW. Nieuw is dat deze is opgezet aan de hand van de doelstellingen en projecten van OCW uit het beleidsprogramma van het kabinet.

In de begroting 2009 stond aan het einde van de beleidsagenda een overzicht van de belangrijkste beleidsprioriteiten voor de komende periode, alsmede de instrumenten die daarvoor worden ingezet en de prestatiegegevens waarmee de voortgang op deze prioriteiten wordt gemeten. Dit overzicht is opgedeeld en hangt direct onder de genoemde doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma «samen werken, samen leven». De belangrijkste aspecten van de kwaliteit en de prestaties van het onderwijsstelsel, waaronder de Lissabon-doelstellingen, zijn door middel van grafieken in beeld gebracht. Deze tabellen en grafieken vormen de schakel tussen de beleidsagenda en de verschillende beleidsartikelen.

Met ingang van deze begroting is een overzicht opgenomen met de beleidsdoorlichtingen die OCW het komende jaar gaat uitvoeren.

b. De beleidsartikelen

Elk beleidsartikel is in principe opgebouwd volgens de standaardindeling:

• algemene beleidsdoelstelling;

• tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• operationele beleidsdoelstellingen;

• overzicht beleidsonderzoeken.

Er is in deze begroting veel aandacht besteed aan de formulering van een samenhangend geheel van doelstellingen en bijbehorende prestatiegegevens, die een stabiele uitgangspositie vormt voor de beleidsverantwoording tijdens deze kabinetsperiode. De begroting 2010 bouwt voort op de verbeteringen die in de begroting 2009 ten aanzien van de prestatiegegevens zijn gerealiseerd. Vergeleken met de begroting 2009 is de samenhang tussen de doelstellingen in de verschillende begrotingsartikelen verbeterd. In de doelstellingen staat de leerling, de docent, de wetenschapper of de cultuurparticipant centraal. In alle onderwijsartikelen zijn de belangrijkste functies van het onderwijs (kwalificatie, differentiatie, integratie), en de belangrijkste randvoorwaarden (toerusting, kwaliteit instellingen en docenten, toegankelijkheid) in de doelstellingen verwerkt. De doelstellingen in de cultuurartikelen maken een duidelijker onderscheid tussen de deelname aan cultuur en het aanbod daarvan.

De doelstellingen zijn zoveel mogelijk onderbouwd met relevante en zinvolle prestatiegegevens (indicatoren of evaluatieonderzoek) waaraan streefwaarde of streefrichting is verbonden. Waar we een onderbouwing van doelstellingen met prestatiegegevens zinvol achten, maar nog niet over gegevens beschikken, is een ontwikkelperspectief geformuleerd.

In de gehele begroting is invulling gegeven aan motie Douma (Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 949, nr. 11): beleidsdoelen zijn geformuleerd in termen van te realiseren maatschappelijke effecten en daarvan afgeleide prestatiegegevens. Waar hiervan is afgeweken, wordt in het artikel een motivering gegeven volgens het principe «pas toe of leg uit» (comply or explain). Voor de volgende beleidsartikelen kunnen (nog) geen zinvolle en relevante prestatiegegevens met streefwaarden worden weergegeven:

• Art. 5 Technocentra. Het Platform Bèta-Techniek evalueert jaarlijks de jaarverslagen van de technocentra. De evaluatie van de jaarverslagen over 2008 verschijnt in het najaar van 2009.

• Art. 8.3.2 Internationaal beleid. Prestatie-indicatoren zijn hier weinig zinvol, het is niet goed mogelijk om een kwantitatieve relatie te leggen tussen de Nederlandse inzet in internationaal overleg met vele actoren en het bereiken van internationale doelen. Uiteraard is er wel kwalitatieve informatie beschikbaar, ondermeer rond belangrijke vergaderingen van de EU en de UNESCO.

• Art. 11, 12 en 13 Studiefinanciering, WTOS, Lesgelden. De doelstellingen op deze beleidsterreinen worden onderbouwd met kengetallen van onder andere de onderwijsdeelname en het verwachte rendement, en van het aantal ontvangers of gebruikers. Hierbij zijn geen streefwaarden vastgesteld. Het streven van de overheid is gericht op het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs en niet dat zoveel mogelijk studerenden gebruik maken van deze instrumenten. De onderwijsdeelname en het rendement zijn het resultaat van een breed scala van factoren, waarbij de beschikbaarheid van studiefinanciering of WTOS een relatief beperkte rol speelt.

Ook in de begroting 2010 is de invloed van het beleid op de gewenste maatschappelijke situatie niet altijd rechtstreeks of volledig vast te stellen, het betreft immers complexe beleidsproblemen en ingewikkelde causale relaties. Een van de belangrijkste functies van de opgenomen indicatoren is dat zij een positieve of negatieve trend, soms in internationaal perspectief, kunnen signaleren. In deze begroting zijn de prestaties van het beleid zo goed mogelijk in beeld gebracht, maar enige terughoudendheid bij de beoordeling van de indicatoren is altijd geboden: het zijn indicaties van de uitkomsten van het beleid. Niettemin zijn in deze begroting de maatschappelijke doelstellingen en prioriteiten op creatieve wijze en met ambitie geformuleerd en zo adequaat mogelijk onderbouwd met meetbare prestatie- en effectgegevens.

In het constituerend beraad van 22 februari 2007 is vastgesteld dat de minister voor Jeugd en Gezin medebetrokken is bij een aantal beleidsterreinen waarvoor andere bewindspersonen primair verantwoordelijk zijn. Een en ander is vervolgens nader toegelicht (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 001, nr. 3).

De minister voor Jeugd en Gezin is medebetrokken bij het beleid ten aanzien van de WMO, AWBZ, kinderopvang, voorschoolse opvang, leerlinggebonden financiering, de TOG-regeling en preventie in het SZW-domein, interlandelijke adoptie en interlandelijke kinderontvoering, aanpak jeugdcriminaliteit, strafzaken Raad voor de Kinderbescherming, Halt, JJI’s en jeugdreclassering en huiselijk geweld.

Medebetrokkenheid in deze impliceert dat de minister voor Jeugd en Gezin door de primair verantwoordelijke bewindspersonen op deze terreinen actief geïnformeerd wordt over en vanuit het kabinet als eerste betrokken wordt bij beleidsonderwerpen en dossiers die raken aan de verantwoordelijkheid van de minister van Jeugd en Gezin voor een integraal jeugd- en gezinsbeleid. Ook houdt dit in dat de minister voor Jeugd en Gezin pro-actief alle zaken aankaart bij zijn collega-bewindspersonen, en bij bovengenoemde onderwerpen in het bijzonder, die hij in het belang van de jeugd en het gezin acht.

Naar aanleiding van de motie Bakker c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 391, nr. 3) is per beleidsartikel een tabel opgenomen waarbij per operationele doelstelling vanaf 2009 wordt aangegeven hoeveel middelen juridisch verplicht zijn, hoeveel middelen bestuurlijk gebonden en hoeveel middelen niet juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden.

Dienst Uitvoering Onderwijs

Vanaf 1 januari 2010 vormen CFI en IB-Groep samen de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). M.i.v. van ontwerpbegroting 2010 zal in de tabellen budgettaire gevolgen van beleid bij programmakosten-overig geen onderscheid meer zichtbaar zijn.

c. Niet-beleidsartikelen

Er zijn vier zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• nominaal en onvoorzien

• ministerie algemeen

• inspecties

• adviesraden

d. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf wordt ingegaan op de interne bedrijfsvoering. Hierin wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste ontwikkelingen op dit gebied. Daarnaast worden knelpunten beschreven die mogelijk een risico vormen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen en wordt aangegeven welke beheersmaatregelen hierbij worden genomen. Voor wat betreft de externe sturing komen dit jaar specifiek punten als ontwikkelingen in de uitvoering, de administratieve lastendruk, evidence based onderwijsbeleid en het rijksbrede subsidiekader aan de orde.

e. Diensten die een baten-lasten stelsel voeren

Dit onderdeel bevat de cijfermatige overzichten van baten-lastendiensten «Dienst Uitvoering Onderwijs» en het «Nationaal Archief».

f. Verdiepingshoofdstuk

In dit onderdeel worden per beleidsartikel de mutaties getoond tussen de stand ontwerpbegroting 2009 en de ontwerpbegroting 2010. De ondergrens voor het toelichten van mutaties is € 2,2 miljoen. Een aantal mutaties is centraal toegelicht (loonbijstelling, prijsbijstelling, intensiveringen, ombuigingen).

g. Tabel budgetflexibiliteit

Conform de toezegging tijdens het wetgevingsoverleg over ontwerpbegroting 2009 is met ingang van ontwerpbegroting 2010 een tabel budgetflexibiliteit opgenomen alsmede de bestuurlijk gebonden componenten.

h. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn bij de begroting opgenomen:

• Overzicht moties en toezeggingen

• Overzicht RWT’s en ZBO’s

• Afkortingen

• Begrippen

• Trefwoorden

2. BELEIDSAGENDA

Inleiding

Deze beleidsagenda gaat over de tweede helft van de regeerperiode van het kabinet Balkenende IV. Om de ambities en beleidsdoelen uit het Coalitieakkoord te realiseren, is al het nodige gedaan. Wat moet er nog gebeuren in de resterende tijd van deze kabinetsperiode en hoe gaat OCW dit aanpakken? En, welke gevolgen heeft de economische crisis voor het OCW-beleid? Met deze beleidsagenda wil het kabinet daar een antwoord op geven.

Onderwijs

Het kabinet gelooft in de kracht van goed onderwijs. Mensen hebben goed onderwijs nodig om bestaanszekerheid op te bouwen. En op de (steeds internationaler wordende) arbeidsmarkt is goed onderwijs een voorwaarde om te slagen. Ontwikkelingen in onze maatschappij, als vergrijzing en bevolkingsdaling, zijn van invloed op het onderwijs. Deze ontwikkelingen heeft het kabinet in het achterhoofd bij het nadenken over goed onderwijs, nu en in de toekomst.

Veranderingen in het onderwijs hebben tijd nodig, resultaten van beleid zijn niet van de ene op de andere dag zichtbaar. Toch zien we in het onderwijs nu al meer aandacht voor structuur en prestaties, zoals het kabinet zich in 2007 tot doel stelde. Rekenen en taal worden weer centraal gesteld in het onderwijs, er is meer controle op onderwijstijd en contacturen en er is aandacht voor de verdere ontwikkeling van de leerling in doorlopende leerlijnen. Ook is er een nieuwe gestrengheid en meer ambitie in het onderwijs gekomen. Niet ieder kind kan zich optimaal ontplooien in een omgeving waar de docent samen met de leerling op zoek gaat naar wat de leerling kan en wil. Sommige leerlingen hebben meer kaders en sturing nodig.

Leraren

Bij alle ambities voor goed onderwijs past de overheid enige bescheidenheid. Leraren hebben de hoofdrol. De economische teruggang zorgt voor tijdelijke verlichting van de situatie op de onderwijsarbeidsmarkt. Het afgelopen jaar is het arbeidsaanbod voor de vervulling van de vacatures verruimd. De sector heeft weer iets om te kiezen. Dat is goed voor de kwaliteit van het onderwijs. Het is zaak om deze nieuwe leraren ook voor langere tijd aan het onderwijs te binden, zodat zij niet het onderwijs de rug toekeren zodra de economie weer aantrekt. Voor de iets langere termijn blijven de zorgen om lerarentekort in kwantitatieve en kwalitatieve zin echter onverminderd van kracht. Immers de vergrijzingproblematiek in het onderwijs en daarmee de hoge vraag naar bevoegde en bekwame docenten zal nog vele jaren duren. Het actieplan Leerkracht van Nederland biedt een antwoord op deze structureel hoge vraag naar leraren en de daarmee gepaard gaande druk op de kwaliteit van het onderwijs. Door leraren meer scholingsmogelijkheden en een verbeterd salaris- en loopbaanperspectief te bieden worden de voorwaarden geschapen om hen voor de sector te behouden en nieuwe mensen te interesseren voor dit boeiende en uitdagende beroep.

De eerste stappen in de uitvoering van dit actieplan zijn gezet, in de vorm van een convenant met de sociale partners en de kwaliteitsagenda «Krachtig meesterschap». Er is gestart met het inkorten van de carrièrelijnen, verhoging van de schaaluitloopbedragen en invoering van de functiemix in de randstad voor voortgezet onderwijs. In 2010 wordt dit convenant verder uitgewerkt. Zo wordt de positie van de leraar versterkt door het vastleggen van de «professionele ruimte» van de leraar in sectorwetten en via de lerarenbeurs voor scholing. Ook wordt in 2010 verder geïnvesteerd in de beloningsmaatregelen voor leraren. Bovendien werken we in 2010 aan het verder verbeteren van de kwaliteit van de lerarenopleidingen in het hbo (kennisbases en kennistoetsen) en wordt de educatieve minor ingevoerd. Met de introductie van die educatieve minor hoopt het kabinet bachelorstudenten aan de universiteit al vroeg te interesseren voor het leraarschap.

Wikiwijs kan een belangrijke bijdrage leveren aan de profesisonalisering van leraren. Wikiwijs maakt het beroep aantrekkelijker, omdat leraren zelf weer aan het roer komen te staan. Met Wikiwijs kunnen leraren zelf digitaal lesmateriaal ontwikkelen. Docenten zijn hierdoor eigenaar van de inhoud. Zij kunnen materiaal vinden, plaatsen, aanpassen, met elkaar hun expertise en inzichten delen, en natuurlijk het materiaal gebruiken in hun lessen. In de loop van het schooljaar 2010/2011 komt Wikiwijs beschikbaar voor het hele onderwijs.

Rekenen en taal

In 2007 wilde het kabinet de leerprestaties van alle leerlingen voor rekenen en taal aantoonbaar verbeteren. Voldoende kunnen lezen, schrijven, spellen en rekenen is niet alleen nodig voor een geslaagde schoolcarrière, maar ook om goed te kunnen functioneren in onze samenleving. Samen met de scholen werkt het kabinet er daarom aan rekenen en taal weer tot de kern van het onderwijs te maken. Zo wordt ook in 2010 geïnvesteerd in schakelklassen in het basisonderwijs waarin leerlingen een jaar lang extra taalonderwijs krijgen. Verder komen er vanaf augustus 2010 wettelijke referentieniveaus. Deze niveaus geven leraren en scholen houvast bij het opnieuw uitwerken van hun reken- en taalbeleid. De referentieniveaus schrijven voor welke taal- en rekenvaardigheden leerlingen op verschillende momenten van hun schoolloopbaan moeten beheersen.

Aanval op de schooluitval

Het kabinet wilde in 2007 het aantal schooluitvallers halveren, van 71 000 in 2002 tot 35 000 in 2012. Om deze halvering te halen, moet de schooluitval jaarlijks cumulatief met 10% verminderen; 10% in schooljaar 2007/2008, oplopend tot een reductie van 40% in het schooljaar 2010/2011 (in cijfers zichtbaar in 2012). De doelstelling voor het schooljaar 2009/2010 is een vermindering van 30%, ten opzicht van het aantal in schooljaar 2005/2006 (in cijfers zichtbaar in 2011).

Om dit doel te halen, heeft het kabinet een aantal maatregelen genomen. Eén van deze maatregelen is het verruimen van de mogelijkheden om door te stromen naar een hogere opleiding. Ook kunnen leerlingen weer makkelijker opleidingen «stapelen». Met name voor de groep laatbloeiers kan deze laatste maatregel effectief zijn. Het kabinet heeft besloten om de maximale verblijfsduur voor de leerlingen af te schaffen. Verder komen er «plusvoorzieningen» voor «overbelaste» jongeren. Deze voorzieningen zijn een combinatie van onderwijs, zorg, en ondersteuning bij het vinden van werk. De vorming van «plusvoorzieningen» wordt ook in 2010 financieel gestimuleerd in samenwerking met Jeugd en Gezin.

Passend onderwijs

Sommige leerlingen hebben extra ondersteuning nodig bij het volgen van onderwijs vanwege een beperking. Een deel van de leerlingen volgt daarom onderwijs op het (voortgezet) speciaal onderwijs. Een ander deel van deze lerlingen neemt (met behulp van de zogenaamde «rugzak») deel aan het regulier onderwijs. Het doel van het kabinet is dat zij gebruik kunnen maken van een kwalitatief hoogstaand onderwijs- en zorgaanbod dat bij hen past zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen. Hierdoor kunnen meer leerlingen van deze groep een diploma halen of duurzaam naar de arbeidsmarkt worden begeleid waardoor de instroom naar de WAJONG wordt verminderd. Het proces om te komen tot passend onderwijs wordt op dit moment opnieuw vormgegeven, waarbij de inhoud en kwaliteit van het zorgaanbod weer centraal wordt gesteld. In september zal de Tweede Kamer hierover een specifiek plan van aanpak ontvangen.

De basis op orde in het mbo

De Mbo-instellingen staan voor een ingrijpende opgave. Steeds duidelijker komt het belang van gedegen bedrijfsvoering naar voren. Mbo-instellingen dienen de bedrijfsvoering op orde te hebben, variërend van goede klachtenregelingen tot adequate leerplichtregistratie, van goede roosters tot voldoende lesuren, van inbedding van de medezeggenschap in de organisatie tot het professionaliseren van personeel. Dit doet een sterk beroep op de sturingskracht van bestuurders. In dat licht zal dit najaar gestart worden met gesprekken met individuele besturen over de prestaties van hun instelling en de algehele bedrijfsvoering.

Maatschappelijke stages

De bedoeling van de maatschappelijke stage is om leerlingen te leren zich als actieve burgers op te stellen. Eigen initiatief van leerlingen staat daarbij voorop. De inzet van het kabinet is dat alle leerlingen die in 2011/2012 beginnen op het voortgezet onderwijs, een maatschappelijke stage doen. In het schooljaar 2008/2009 was 96% van de scholen met de maatschappelijke stage aan de slag. In 2010 ligt de nadruk op de verdere inbedding in de school en een betere samenwerking van scholen onderling en met de organisaties die de stages aanbieden. Signalen uit het veld (via maatschappelijke stageteams, de pilots en tijdens bijeenkomsten in het land) hebben aanleiding gegeven om het voorgenomen aantal uren maatschappelijke stage terug te brengen. Voorafgaand aan Prinsjesdag heeft de Tweede Kamer hierover een brief ontvangen waarin dit verder is uitgewerkt. Een en ander is in deze begroting verwerkt.

Goed onderwijs, goed bestuur

Kinderen hebben recht op onderwijs van goede kwaliteit. Zeer zwakke scholen bieden dat niet en zijn dan ook ongewenst. Het kabinet wil in deze kabinetsperiode het aantal zeer zwakke basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs halveren. Verder moet voorkomen worden dat zwakke scholen afglijden naar «zeer zwak» en moet gezorgd worden dat de periode dat ze zeer zwak zijn, wordt verkort. Op dit moment is er een toename van het aantal zeer zwakke scholen in het primair onderwijs te zien. Om dit aan te pakken wordt het «Actieplan zeer zwakke basisscholen» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 293, nr. 28) uitgevoerd. Dit betekent dat onder andere alle zeer zwakke scholen binnen één jaar een tussenbeoordeling krijgen van de kwaliteit. Ervaren schoolleiders worden gekoppeld aan collega’s van zwakke scholen voor het uitwisselen van kennis en ervaring. In het voortgezet onderwijs is al een afname van het aantal zeer zwakke scholen te zien, maar verdere inzet blijft noodzakelijk. Hiervoor is het «Actieplan zeer zwakke scholen in het voortgezet onderwijs» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 289, nr. 55). In 2010 worden deze plannen verder ter uitvoering gebracht. Het wetsvoorstel «Goed Onderwijs, Goed Bestuur in po en vo» creëert de mogelijkheid om in het uiterste geval een school te sluiten om te voorkomen dat leerlingen onnodig lang slecht onderwijs krijgen. Bestuurders van scholen en instellingen zijn verantwoordelijk voor goed onderwijs op hun school. Het kabinet is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijsstelsel. Bovengenoemd wetsvoorstel erkent deze rol van de overheid. Het wetsvoorstel ligt nu ter behandeling in de Tweede Kamer. Het streven is dat het in 2010 van kracht wordt.

Menselijke maat

Onderwijsinstellingen moeten overzichtelijk zijn, zodat iedereen in en rond de school de verantwoordelijkheid voor de school samen kan invullen. Daarover gaat het bij de «menselijke maat». Op 28 november van 2008 heeft OCW een brief aan de Tweede Kamer (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 135, nr. 16) gestuurd, met daarin een aantal maatregelen die de keuzevrijheid en legitimiteit in het onderwijs garanderen. Eén van de concrete maatregelen die in de brief wordt aangekondigd, is de fusietoets. Deze toets verplicht instellingen en besturen hun fusievoornemens aan de minister ter beoordeling voor te leggen. Bij het nemen van een beslissing over een fusievoornemen vraagt de minister een onafhankelijke commissie om advies, tenzij er redenen zijn om dit niet nuttig of nodig te achten.

Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap

Wetenschappelijk onderzoek draagt bij aan oplossingen voor problemen in de maatschappij. Hoe beter het onderzoek, hoe groter de kans op een oplossing. Daarom heeft het kabinet besloten om de beste wetenschappers de ruimte te geven voor onafhankelijk en vernieuwend wetenschappelijk onderzoek, door middelen meer in competitie in te zetten en actieve deelname van Nederlandse kennisinstellingen in de Europese onderzoeksruimte te stimuleren. Om het dreigende verlies van potentieel als gevolg van de economische crisis tegen te gaan, heeft OCW samen met het ministerie van EZ in 2009 een programma opgezet om kenniswerkers en onderzoekers uit bedrijven voor Nederland te behouden. Zij kunnen tot eind 2010 worden ingezet bij publieke kennisinstellingen voor onderzoek op het gebied van belangrijke maatschappelijke thema’s.

Het kabinet verwoordde voor het hoger onderwijs de ambitie om de uitval te verminderen en de onderwijskwaliteit te verbeteren. In 2008 heeft OCW resultaatafspraken gemaakt met universiteiten en hogescholen over minder uitval en meer studiesucces, onder andere door middel van het verhogen van de contacttijd en het verhogen van het niveau van docenten. Deze resultaatafspraken moeten aan het eind van deze kabinetsperiode leiden tot een zichtbare verbetering van kwaliteit en studiesucces in het hoger onderwijs. Om deze resultaten te halen, is het nodig dat studenten meer uit hun studie halen, betere resultaten boeken en bewuster voor een opleiding kiezen. Daarom wordt de intake aan het begin van de studie verbeterd (via studiekeuzegesprekken) en wordt bij wet het principe «eerst je bachelor dan je master» ingevoerd voor alle wo-opleidingen. Daarnaast is een nieuw accreditatiestelsel geïntroduceerd, gebaseerd op het uitgangspunt «verdiend vertrouwen». Ook investeert het kabinet in 2010 extra in excellent onderwijs, dat zich internationaal met topopleidingen kan meten. De eerste subsidies zijn toegekend voor experimenten met excellentie binnen het Siriusprogramma. Verder zijn er de experimenten «Open Bestel». Hiervan wordt in 2010 de eerste tussenevaluatie naar de Tweede Kamer gestuurd. In 2015 volgt de eindevaluatie.

In de zomer van 2009 wijzen de eerste gegevens over de nieuwe inschrijvingen voor het hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs op een aanzienlijke stijging van eerstejaars studenten ten opzichte van eerdere ramingen. Dit is gezien de wenselijkheid van een goed opgeleide bevolking en de doelstelling om circa 50% hoger opgeleiden te hebben in 2020 een verheugende ontwikkeling. De investeringen van de ho-instellingen en het kabinet in meer studiesucces en kwaliteit gaan hun vruchten afwerpen. In deze tijd van economische recessie heeft deze ontwikkeling ook een dempend effect op de (toename van) de werkloosheid.

Een aanzienlijke stijging van eerstejaars studenten vormt een uitdaging voor hogescholen en universiteiten. Er moet voldoende huisvesting en onderwijscapaciteit zijn en de kwaliteit van de opleidingen moet goed blijven. Conform de gebruikelijke systematiek (waarbij universiteiten en hogescholen meer geld krijgen naarmate er meer studenten komen) vindt in het voorjaar – aan de hand van definitieve gegevens per 1 oktober over het aantal inschrijvingen – nadere besluitvorming plaats.

Kinderopvang

Goede kinderopvang is van groot belang voor ouders die arbeid en zorg combineren en biedt ontwikkelingskansen voor de kinderen. Het kabinet werkt daarom aan het realiseren van een sluitend systeem voor kinderopvang, peuterspeelzaalwerk en voor- en vroegschoolse educatie. De kinderopvang groeit snel en dat is positief, maar dat mag niet ten koste gaan van de kwaliteit. Uit onderzoek naar het kwaliteitsniveau (NCKO, 2009) blijkt dat het niveau ten opzichte van de vorige meting (2005) is gedaald. Het NCKO constateert dat vooral het opleidingsniveau en de deskundigheid van personeel bepalend zijn voor kinderopvang van goede kwaliteit. Samen met de kinderopvangsector zet het kabinet daarom in op een verbetering van het personeelsbestand. Daarnaast wordt in 2010 het systeem van gastouderopvang herzien, om deze zorg te professionaliseren en misbruik en oneigenlijk gebruik te voorkomen. Er blijft ruimte voor kwalitatief goede kleinschalige opvang in huiselijke kring, ook bij de vraagouder thuis, waardoor de keuzevrijheid van ouders voor verschillende vormen van kinderopvang gewaarborgd blijft. Een goede aansluiting van kinderopvang op het onderwijs is van belang voor ouders, maar ook voor de kinderen en voor scholen. Samenwerking zal daarom gestimuleerd worden en innovatieve concepten krijgen de ruimte.

Emancipatie

Het kabinet staat voor gelijke kansen voor iedereen in onze samenleving, vrouwen en mannen, hetero en homo. Er is al een hoop veranderd. Zo is tussen 2004 en 2008 het beloningsverschil tussen mannen en vrouwen binnen de overheid verminderd van 4% naar 2,6%, het aantal vrouwen in topposities is gestegen van 12% naar bijna 20% en ook de arbeidsparticipatie van vrouwen stijgt gestaag. We zijn er echter nog niet; emancipatie blijft onze aandacht nodig hebben. Daarom gaat het kabinet in 2010 door met het uitvoeren van het bestaande emancipatiebeleid.

Media

De eigenheid van het Nederlandse omroepbestel wordt erkend en beschermd in de Erkenningswet. Deze wet, waarin de regels voor erkenning en financiering van omroepverenigingen zijn vastgelegd, wordt in 2010 van kracht. De publieke omroep onderbouwt daarnaast in een nieuw beleidsplan zijn multimediale strategie voor de erkenningsperiode 2010–2015. Op basis hiervan sluit de minister van OCW een meerjarige prestatieovereenkomst met de publieke omroep. Deze overeenkomst gaat over het aanbod en het publieksbereik van de diverse platforms (radio, televisie, themakanalen, internet en overige nieuwe diensten).

Dalende oplagen en teruglopende advertentie-inkomsten zetten de perssector steeds verder onder druk. Het kabinet onderkent de urgentie van deze problematiek en doet er iets aan, omdat de pers (met name dagbladen, nieuwsbladen en opiniebladen) nog altijd een belangrijke functie vervult bij de nieuws- en informatievoorziening aan grote groepen burgers. De financiële voeding van het Stimuleringsfonds voor de Pers wordt hervat, zodat hij zijn reguliere taken kan blijven vervullen. Daarnaast stelt het kabinet extra middelen beschikbaar aan het fonds om daarmee innovatie binnen pers en journalistiek te stimuleren. Het kabinet geeft daarmee uitvoering aan het advies van de Tijdelijke Commissie Innovatie en toekomst Pers (commissie Brinkman) van juni 2009. Bovendien stelt het kabinet extra middelen beschikbaar aan het fonds voor een tijdelijke regeling, waarmee circa 60 jonge journalisten bij krantenredacties aan de slag kunnen. Deze regeling heeft een looptijd van twee jaar.

Monumentenbeleid

Nederland beschikt over een rijk erfgoed. Tot op heden is de monumentenzorg vaak gericht op behoud en bescherming hiervan. Dat is waardevol, want op deze wijze is veel cultureel erfgoed behouden. Maar het monumentenbeleid moet ook beter inspelen op de kwaliteit van de omgeving én aansluiten op maatschappelijke vraagstukken, zoals de herstructurering van aandachtswijken.

Daarom is samen met burgers, sectororganisaties en overheden een nieuwe visie op monumentenzorg ontwikkeld. In 2010 start het wetgevingstraject om deze plannen voor een gemoderniseerde monumentenzorg uit te werken. Het is de bedoeling dat deze wet nog deze kabinetsperiode van kracht wordt.

Rijk cultureel leven

Het kabinet streeft naar een hoogwaardig cultuuraanbod dat voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk is. In het cultuurbeleid van het kabinet staan de ontwikkeling van talent en de vergroting van deelname aan cultuur centraal. Vooral jongeren moeten meer in aanraking komen met cultuur. Daarom gaat het nieuwe Fonds voor Cultuurparticipatie in 2010 aandacht besteden aan de positie van amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. Verder vergroot het kabinet het culturele aanbod met de oprichting van het Nationaal Historisch Museum.

Wat betekent de economische crisis voor OCW

Ook voor de beleidsterreinen van OCW heeft de recente economische crisis consequenties. Net als veel burgers en bedrijven in Nederland moet het kabinet kiezen waar het geld wel en niet aan wordt uitgegeven. OCW wil het primaire proces zoveel mogelijk te sparen. In totaal draagt OCW in 2010 voor € 142 miljoen bij aan bezuinigingen van het kabinet en de dekking van de tegenvallers op de eigen OCW-begroting. Voor een volledig overzicht van de bezuinigingsmaatregelen wordt verwezen naar paragraaf «aansluiting ontwerpbegroting 2009 en 2010».

Iedereen is het er echter over eens dat investeren in onderwijs, cultuur en wetenschap van groot belang is, ook als het even minder gaat. Als de economie op enig moment aantrekt, moeten we beschikken over goed opgeleide mensen die direct weer aan het werk kunnen. De behoefte aan hoogopgeleide arbeidskrachten neemt nu en in de toekomst alleen maar toe. Ook mogen de jongeren van vandaag niet de verloren generatie van morgen worden.

Het kabinet kiest er daarom voor om ook in 2010 te investeren in de leraren, rekenen en taal, het terugdringen van de schooluitval in het onderwijs en de doorlopende leerlijnen. Bovendien wordt in 2009 en 2010 extra geïnvesteerd in onder andere schoolgebouwen (€ 155 miljoen op de OCW begroting en € 10 mln op de Aanvullende Post) en het middelbaar beroepsonderwijs (€ 250 miljoen). Naast geld voor onderwijs is er ook extra geld beschikbaar voor de tijdelijke inzet van «kenniswerkers» (€ 280 miljoen) en monumenten (€ 44 miljoen). Verder stelt het kabinet extra geld beschikbaar voor de aanpak van jeugdwerkloosheid (€ 250 miljoen). Een volledig overzicht van de stimuleringsmaatregelen vindt u bij paragraaf «aansluiting ontwerpbegroting 2009 en 2010».

Per saldo worden aan het einde van deze kabinetsperiode vele honderden miljoenen extra geïnvesteerd in onderwijs, cultuur en wetenschap. Het kabinet streeft ernaar om de ontwikkeling van onderwijs, innovatie en kennis in een nader af te spreken lange termijnpad op tenminste het niveau van het OESO-gemiddelde te brengen. Dit biedt ruimte voor nieuw beleid in de jaren na 2010 en geeft volgende kabinetten een «handreiking» voor het onderwijs-, cultuur- en wetenschapsbeleid.

Tot slot: bijdrage OCW aan kabinetsdoelstellingen en -projecten

Om inzichtelijk te maken op welke manier OCW in 2010 bijdraagt aan de ambities van het kabinet, is de beleidsagenda ingedeeld op basis van de doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma «Samen werken, Samen Leven». De tekst in de beleidsagenda wordt verhelderd door een schakeltabel, waarin de relatie wordt gelegd tussen de doelstellingen, de daarbij horende indicatoren en de beleidsartikelen.

Kwaliteit Onderwijs

37. Verhogen van de kwaliteit van het onderwijs door basis-, voortgezet, en beroepsonderwijs naadloos op elkaar en op het hoger onderwijs aan te laten sluiten

Het doel van het kabinet is om de opbrengst van het onderwijs en in het bijzonder dat van het taal- en rekenonderwijs te verhogen.

Rekenen en taal

Begin 2008 heeft de expertgroep «Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen» haar eindrapport uitgebracht (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 332, nr. 1). De kern van dit rapport is het voorstel om het «referentiekader nederlands en rekenen/wiskunde» in te voeren. Dit referentiekader brengt meer eenduidigheid in het taal- en rekenonderwijs. Hierdoor wordt duidelijk wat er van leerlingen verwacht wordt op het gebied van rekenen en taal. Leraren, schoolleiders, bestuurders en de sectororganisaties in het po, vo, mbo en hbo hebben zich eind 2008 positief uitgesproken over het «referentiekader».

OCW wil bereiken dat, door de implementatie van het «referentiekader» én de hieraan ondersteunende beleidsinterventies op het gebied van taal en rekenen, in 2010 de gemiddelde leerprestaties van alle groepen leerlingen voor taal en rekenen aantoonbaar zijn gestegen ten opzichte van het peiljaar 2005.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Duidelijk vastleggen wat leerlingen aan het einde van de basisschool, het speciaal onderwijs en de middelbare school op het terrein van taal en rekenen moeten kennen en kunnen. Het «referentiekader» wordt hiervoor het ijkpunt. Dit wordt vastgelegd in een bovensectorale wet.

• Aan de hand van het «referentiekader» objectief en valide vaststellen of basisschoolleerlingen en leerlingen in het speciaal onderwijs voldoen aan de beheersingsniveaus van taal en rekenen.

• De examenprogramma’s in het voortgezet onderwijs ijken aan de hand van het «referentiekader» en de introductie van een rekentoets voor die opleidingen waar geen wiskunde in zit.

• In het mbo centrale examinering invoeren voor taal en rekenen, geijkt aan het «referentiekader». Er wordt gestart met mbo niveau 4.

• De pabo’s ondersteunen bij de ontwikkeling van een «kennisbasis» met bijbehorende normering en toetsen voor taal en rekenen, aan de hand van het «referentiekader».

• Een nulmeting uitvoeren bij het speciaal onderwijs om te bepalen wat het huidige niveau op het gebied van rekenen/wiskunde en Nederlandse taal is.

In totaal wordt hier voor de jaren 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011 ruim € 115 miljoen voor uitgetrokken. In het kader van het deltaplan taal en rekenen mbo komt hier vanaf 2010 nog eens jaarlijks € 50 miljoen bij.

¹ De in eerdere begrotingen opgenomen indicatoren voor taalvaardigheid- en rekenvaardigheid in groep 8, gebaseerd op het NWO Cohortonderzoek, zijn vervangen door deze indicatoren. Deze gegevens zijn gebaseerd op onderzoek dat het Cito tot en met 2011 uitvoert. Daarmee zijn jaarlijks gegevens beschikbaar over de taal- en rekenvaardigheid (in plaats van driejaarlijks). Het gaat om een nulmeting. Zodra de uitkomsten van de vervolgmeting beschikbaar zijn, zal in overleg met de PO-raad bekeken worden of meer exacte streefwaarden mogelijk zijn.

Gewichtenregeling primair onderwijs

Het kabinet stelt sinds het schooljaar 2009/2010 extra geld beschikbaar voor scholen in zogenoemde impulsgebieden. Dit zijn gebieden met een opeenstapeling van problemen zoals lage inkomens en lage opleidingsniveaus, beide veroorzakers van verhoging van het risico op onderwijsachterstanden. Met het extra geld wil het kabinet deze onderwijsachterstanden bestrijden, onder andere door middel van vroegschoolse educatie (zie ook doelstelling 39). Verder wil het kabinet op basis van een wetenschappelijke effectmeting bepalen hoe extra onderwijstijd kan bijdragen aan de reductie van taal- en rekenachterstanden.

Om deze doelen te bereiken gaat OCW in 2010:

• Extra geld toekennen aan scholen die zijn gehuisvest in een impulsgebied. Dit zijn niet alleen stedelijke gebieden, maar ook plattelandsgebieden. Deze impulsgebieden worden vastgesteld bij ministeriële regeling op basis van de «Armoedemonitor» van het SCP/CBS. Deze regeling wordt na vier jaren geëvalueerd; de eerste evaluatie vindt plaats in 2011. Scholen in de gebieden waar de problemen het grootst zijn, krijgen dus ook de meeste middelen om het onderwijsaanbod en de kwaliteit daarvan fors te verhogen.

• Subsidie beschikbaar stellen voor scholen met achterstandsleerlingen. Deze scholen gaan in samenwerking met andere basisscholen uit de buurt, de gemeente en het voortgezet onderwijs, extra onderwijstijd aanbieden voor taal en rekenen. Voor 2010 is een bedrag van € 12 miljoen beschikbaar.

• Door het wetenschappelijk meten en monitoren van de effecten van genomen maatregelen inzicht krijgen in wat er nodig is om met extra onderwijstijd de onderwijsachterstanden in te lopen.

In de periode 2001–2005 nam de taalachterstand af (– 21%). De reductie van de taalachterstand was gebaseerd op twee gegevens: taalvaardigheid en begrijpend lezen. Het eerste gegeven is niet meer beschikbaar. Daarom wordt overgestapt op een nieuwe definitie met als streefwaarde een reductie van 20% ten opzichte van 2008. In de oude definitie ging het om een reductie van 40% ten opzichte van 2001.

Onderwijstijd voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs

In december 2008 heeft de commissie Onderwijstijd aanbevelingen gedaan over de onderwijstijd in het voortgezet onderwijs. Op 27 maart 2009 is de beleidsreactie op de aanbevelingen van de commissie naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 289, nr. 56). De aanbevelingen van de commissie Onderwijstijd worden nadrukkelijk gezien als een totaalpakket dat een zo goed mogelijke balans biedt tussen de verschillende belangen. De volgende aanbevelingen zijn integraal overgenomen.

• De wettelijke norm voor onderwijstijd wordt in alle leerjaren (met uitzondering van het examenjaar) vastgesteld op 1000 uur. Dit is een realistische norm, die nageleefd kan worden en per saldo leidt tot méér onderwijstijd dan tot dusverre het geval was.

• De definitie van onderwijstijd wordt aangepast, zodat er méér, al dan niet eigentijdse, vormen van onderwijs onder vallen.

• De betrokkenheid van ouders, leerlingen en leraren bij de kwalitatieve invulling van het onderwijsprogramma wordt vergroot (instemmingsrecht medezeggenschapsraad, tevredenheidonderzoek, verantwoording bevoegd gezag).

• De zomervakantie in het voortgezet onderwijs wordt met een week ingekort tot zes weken, de vrijgekomen vijf dagen kunnen door de school worden ingezet als roostervrije dagen verspreid over het jaar. Welke dagen dat zijn, wordt in overleg met de medezeggenschapsraad bepaald. De zomer-, kerst- en meivakantie worden centraal vastgesteld, voor de overige vakanties geeft de overheid geen adviesdata meer.

Om deze aanbevelingen in te voeren, gaat OCW in 2010:

• Starten met het opstellen van een wet om bovenstaande aanbevelingen in te voeren. De bedoeling is dat de nieuwe wet onder een aantal randvoorwaarden per 1 augustus 2011 ingaat. De invoering start met een aantal pilots gericht op meer inspraak voor de ouders, leerlingen en leraren (horizontale verantwoording) in het schooljaar 2009/2010.

Voor de bve-sector streeft OCW naar naleving van de 850 urennorm (programmering en realisatie) bij 100% van de bol-opleidingen. Om de voortgang te monitoren, is in 2009 een evaluatie uitgevoerd naar de onderwijstijd in de bol- en bbl-opleidingen. In 2010 wordt een rapportage met de uitkomsten van deze evaluatie naar de Tweede Kamer gestuurd.

Verminderen aantal zeer zwakke scholen primair onderwijs, voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs

Het streven is en blijft dat in 2011 het aantal zeer zwakke scholen primair onderwijs, voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs is gehalveerd. Verder moet voorkomen worden dat zwakke scholen afglijden naar «zeer zwak» en moet de periode dat ze zeer zwak zijn, worden verkort.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Het toezicht op zwakke en zeer zwakke scholen intensiveren.

• Zeer zwakke scholen volgen een verbetertraject. De Inspectie van het Onderwijs voert, binnen een jaar na de start van dit traject, een tussentijds beoordelingsonderzoek uit naar de onderwijskwaliteit.

• Zwakke scholen gaan, gelijk aan de zeer zwakke scholen, ook een verbeterplan maken.

• Besturen van zeer zwakke scholen ondersteunen bij de start van het verbetertraject. Deze scholen kunnen dan gebruik maken van een analyseteam van externe experts. Deze experts helpen de school de oorzaken van het slechte functioneren te achterhalen. Bijvoorbeeld de bestuurlijke context, de organisatie en de omgeving van de school. De PO-raad ondersteunt in samenwerking met de WEC-Raad de scholen bij dit verbeterproces.

• Zorgen dat het mogelijk wordt om een schoolleider van een zwakke school te koppelen aan een schoolleider van een onderwijsinstelling die de zaken goed op de rails heeft (twinning). De bedoeling is dat hierdoor voorkomen wordt dat de school «afglijdt» naar «zeer zwak».

• Zorgen dat scholen in het voortgezet onderwijs een beroep kunnen doen op het «steunpunt zeer zwakke scholen» van de VO-raad. Het steunpunt ondersteunt de (zeer) zwakke scholen bij het opstellen van het verbetertraject.

• Met de indiening van het wetsvoorstel «Goed onderwijs, goed bestuur» wil de minister van OCW de mogelijkheid krijgen de bekostiging van een basisschool of een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs in het belang van de leerlingen te beëindigen wanneer er sprake is van aanhoudend slecht onderwijs. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, dan krijgt de minister ook de mogelijkheid het bestuur van een school een aanwijziging te geven als er sprake is van bestuurlijk wanbeheer.

Realiseren passend onderwijs

Uitgangspunt van het kabinet is dat iedere leerling het onderwijs krijgt dat bij hem of haar past. Dat geldt ook voor de leerlingen die extra zorg nodig hebben: Voor hen geldt daarnaast dat ze ook een zorgaanbod krijgen dat bij hen past, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen. In de afgelopen jaren is de nadruk bij het project om dit passende onderwijs te realiseren gericht geweest op de bestuurlijke en juridische kant. In juni 2009 is met de Tweede Kamer besproken dat gekomen wordt tot een heroverweging van het proces passend onderwijs waarbij de inhoud en kwaliteit van het geleverde zorgaanbod voor de leerling meer centraal komt te staan. Ouders en onderwijspersoneel vormen hierbij belangrijke actoren. Waar mogelijk zal de leerling die extra zorg nodig heeft in het regulier onderwijs opgevangen moeten worden. Het is dan wel van het grootste belang dat het onderwijspersoneel zich ook handelingsbekwaam voelt. Daarom is dit een specifiek aandachtspunt in dit proces. Een bijzonder aandachtspunt is ook de groei van het aantal geïndiceerde leerlingen in relatie tot de beschikbare middelen. In 2007 is de begroting voor dit doel met structureel € 140 miljoen verhoogd. Het kabinet heeft toen besloten de uitgaven voor speciale leerlingenzorg binnen dit verhoogde budgettaire kader moet blijven. Inmiddels is gebleken dat het aantal geïndiceerde leerlingen verder is gegroeid. Door deze groei wordt het beschikbare budgettaire kader naar verwachting overschreden met een bedrag van € 30 miljoen in 2010 oplopend tot circa € 70 miljoen structureel in 2014. In overleg met het onderwijs wordt een model uitgewerkt met gebudgetteerde financiering voor de speciale leerling-zorg voor kinderen in het (v)so en kinderen met een rugzak (lgf). De huidige beschikbare middelen kunnen op een meer transparante, en meer doelmatige wijze ingezet worden. Hierover zullen afspraken gemaakt worden.

Voorzien is dat in september 2009, na overleg met het veld, in het Plan van Aanpak Passend Onderwijs maatregelen worden opgenomen om de overschrijding te dekken.

¹ De indicator(en) voor passend onderwijs worden nog aangepast. Deze zijn op het moment waarop deze Beleidsagenda wordt opgesteld nog niet beschikbaar. De indicatoren zullen worden aangegeven in het plan van aanpak over deze nieuwe benadering die de Tweede Kamer parallel aan deze begroting ontvangt.

Leven Lang Leren

Door het teruglopen van de economische activiteit is de arbeidsmarktsituatie verslechterd en is de werkloosheid toegenomen. Het kabinet wil scholing door middel van een (om)scholingsbonus en de inzet van het «ervaringscertificaat» (EVC) stimuleren om de inzetbaarheid van mensen te vergroten. Leerwerkloketten en regionale samenwerkingverbanden van werkgevers, werknemers, gemeenten, UWV WERKbedrijf en het onderwijs, moeten resulteren in een blijvende infrastructuur op het terrein van leren en werken. Het investeren in een dergelijke infrastructuur voor leren en werken draagt bij aan het beter van de grond krijgen van een leven lang leren. Daarnaast studeert het kabinet op een langeretermijnstrategie om een leven lang leren te stimuleren. Het kabinet doet dat mede op basis van het advies dat de Denktank Leren en Werken, voorgezeten door Roger van Boxtel, op 1 juli jl. op verzoek van OCW en SZW heeft uitgebracht. Dit advies bevat concrete aanbevelingen (bijvoorbeeld het wettelijk vastleggen van leren in de arbeidsrelatie) om de leercultuur onder volwassenen te versterken.

Verder wordt in 2010 de publiciteitscampagne rond het «ervaringscertificaat» voortgezet om werknemers en werkgevers te activeren en te informeren. Het kabinet wil dat er in de periode 2008–2011 90 000 leerwerktrajecten bij komen, waarvan 50 000 trajecten gericht op werkzoekenden, met werkloosheid bedreigde werknemers en werkende jongeren zonder een startkwalificatie.

Doelstelling 11. Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval

Het kabinetsbeleid is gericht op het creëren van een ambitieuze studiecultuur in het hoger onderwijs. De basiskwaliteit moet omhoog, excellentie moet meer bevorderd worden en het studiesucces moet verbeterd worden. Dat laatste betekent onder andere dat minder studenten zullen uitvallen.

Om deze doelen te bereiken gaat OCW in 2010 :

• De uitvoering van meerjarenafspraken (2008–2011) met universiteiten en hogescholen over reductie van uitval, meer differentiatie (ambitieuze programma’s) en verbetering van de kwaliteit van docenten monitoren. De voortgang van de afspraken wordt jaarlijks gevolgd via Kennis in Kaart. De voortgang is ook onderwerp van jaarlijks bestuurlijk overleg tussen de minister van OCW, de VSNU en de HBO-raad. De Inspectie van het Onderwijs voert een kwalitatieve evaluatie van de meerjarenafspraken uit. Deze evaluatie wordt betrokken bij de eindafweging die OCW in 2011 over de meerjarenafspraken zal maken.

• De uitvoering van meerjarenafspraken met de hogescholen in de Randstad over het studiesucces van niet-westerse allochtone studenten monitoren. Niet-westerse allochtone studenten maken een enorme inhaalslag. De afgelopen tien jaar is het aantal niet-westerse allochtone studenten in het hoger onderwijs verdubbeld. De groeiende doorstroom naar het hoger onderwijs toont hun doorzettingsvermogen en ambitie. Vooral omdat niet-westerse allochtone studenten vaak via een lange weg het hoger onderwijs bereiken. Toch blijft het studiesucces vaak nog achter. Daarom heeft OCW sinds 2008 hierover meerjarenafspraken gemaakt met de hogescholen in de randstad. Ook deze meerjarenafspraken, die in principe een periode van zes jaar bestrijken, worden begin 2011 door OCW heroverwogen op grond van een uitgebreide audit. In 2010 zullen er ook voorbereidende gesprekken met de universiteiten in de Randstad worden gevoerd. Deze zullen in 2011 ook meedoen aan het arrangement.

• Via het convenant LeerKracht inzetten op het verhogen van het opleidingsniveau van hbo-docenten, als onderdeel van de meerjarenafspraak met de hogescholen. Om dit te bereiken kunnen docenten nu gebruik maken van de lerarenbeurs én zijn extra middelen in het hbo ingezet oplopend tot € 12 miljoen in 2012. Doel hiervan is in 2014 70% van de hbo-docenten een master- of eerstegraadsniveau (in 2008 57%) te laten bereiken en in 2017 10% gepromoveerd te laten zijn of deel te laten nemen aan een promotietraject. De gedachte hierachter is dat een hoger opleidingsniveau van docenten de onderwijskwaliteit verhoogt.

• Daarnaast is het kabinet in 2008/2009 gestart met twee tranches experimenten met studiekeuzegesprekken voor het begin van de hbo- of wo-opleiding en een verbeterde studiekeuzebegeleiding. In 2010 zullen de eerste, betekenisvolle uitkomsten daarvan beschikbaar komen.

• Starten met projecten gericht op excellentie in de masterfase. In 2009 liep de eerste tranche van het Siriusprogramma, met projecten gericht op excellentie in de bachelorfase. In 2010 starten projecten in de masterfase (totaalbudget € 10 miljoen(www.siriusprogramma.nl)). Zowel de middelen voor de bachelor- als de masteropleidingen worden competitief verdeeld. In de periode 2009–2014 wordt het programma uitgebreid met in totaal € 11 miljoen.

Doelstelling 38. Voldoende gekwalificeerd onderwijspersoneel nu en in de toekomst

Leraren moeten meer ruimte krijgen voor hun belangrijkste taak: het geven van goed onderwijs. Eind november 2007 kwam het kabinet met een actieplan: «LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 45). Hiermee reageert het kabinet op het advies van de commissie Leraren en het advies van de Onderwijsraad «Leraarschap is eigenaarschap» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). In 2008 hebben de bewindspersonen van OCW met de sociale partners in het onderwijs een convenant over het actieplan gesloten.

OCW gaat in 2010 de maatregelen uit het actieplan Leerkracht van Nederland verder uitvoeren.

• Leraren worden beter beloond (met een sterk accent op opleiding en prestaties) en krijgen een beter loopbaanperspectief. In het convenant «Leerkracht van Nederland» zijn per sector afspraken gemaakt over de invoering van meer hogere leraarsfuncties («functiemix»). In 2010 worden de carrièrelijnen verder ingekort en stelt OCW geld beschikbaar voor een start met de landelijke functiemix. Voor de Randstadregio’s was per 1 januari 2009 al extra geld beschikbaar voor hogere leraarsfuncties in het vo en het bve. In 2010 komt daar nog extra geld bij.

• De positie van leraren op school wordt versterkt door:

– verankering van de «professionele ruimte» van de leraar in de sectorwetten;

– de lerarenbeurs voor scholing. Elke leraar in het po, vo, bve en hbo kan éénmaal in zijn loopbaan een beroep doen op deze beurs. De nieuwe regeling lerarenbeurs voor scholing verruimt de mogelijkheden voor leraren om een bachelor- of masteropleiding te volgen. Ook voorziet de nieuwe regeling in een subsidie voor de opleiding van onbevoegde zij-instromers. OCW verwacht dat deze beurs een positief effect heeft op de professionaliteit van leraren, op de kwaliteit van het onderwijs en op de aantrekkelijkheid van het beroep.

• Verhogen van de kwaliteit van de opleidingen voor leraren (kwaliteitsagenda «Krachtig meesterschap») en uitbreiden van de kweekvijver voor academisch geschoolde leraren. De lerarenopleidingen leggen gezamenlijk vast wat het eindniveau is, inclusief normen en examens. Samenwerkingsverbanden van lerarenopleidingen en scholen in het po, vo en bve kunnen een startsubsidie aanvragen voor projecten die excellentie bevorderen bij het opleiden van (aankomende) leraren. Opleiden in de school wordt structureel verankerd. Een beperkt aantal opleidingen krijgt geld voor het opleiden en begeleiden van studenten die hun opleiding voor een belangrijk deel op de werkplek volgen. Voor studenten in het wetenschappelijk onderwijs komen aantrekkelijke routes naar het leraarschap. De invoering van de educatieve minor zorgt ervoor dat bachelors al in een beperkt tweedegraadsgebied als leraar kunnen worden aangesteld en vervolgens doorstromen naar de masteropleiding die leidt tot eerstegraads bevoegdheid. In samenwerking met het bedrijfsleven start de pilot «eerst de klas» om een aantal zeer getalenteerde wo-masters eerst 2 jaar in het onderwijs te laten werken, waarna zij kunnen instromen in het bedrijfsleven. Dit naar analogie met het Engelse Teach First en het Amerikaanse Teach for America. Overigens leert de ervaring aldaar dat meer dan 50 % langer in het onderwijs blijft.

• Extra ruimte maken voor innovatie in het onderwijs. In het schooljaar 2010/2011 starten experimenten op po- en vo-scholen. Doel is te onderzoeken met welke innovaties de kwaliteit van het onderwijs behouden blijft, ook als er in de toekomst minder (gekwalificeerde) docenten beschikbaar zijn. (o.v.v. toekenning FES-middelen) In de bve-sector worden experimenten op het terrein van teambeloning gestart.

Het kabinet trekt voor deze plannen honderden miljoenen per jaar extra uit, oplopend tot ruim € 1 miljard in 2020.

Project 8. Aanval op de schooluitval

Het kabinet wil schooluitval voorkomen en het aantal schoolverlaters halveren tot maximaal 35 000 nieuwe vsv’ers in het schooljaar 2010/2011. De doelstelling is vertaald in een percentage reductie per schooljaar. De doelstelling voor het schooljaar 2009/2010 is een vermindering van 30% ten opzichte van het aantal in schooljaar 2005/2006 (in cijfers zichtbaar in 2011).

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Scholen (bve-instellingen en scholen in het voortgezet onderwijs) stimuleren zodat zij programma’s ontwikkelen en/of maatregelen nemen die leiden tot een vermindering van het aantal vsv’ers. Het gaat dan om maatregelen voor: een soepele overgang vmbo-mbo, loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB), zorg op school, aantrekkelijker onderwijs, meer maatwerktrajecten en meer ruimte voor leren met de handen. Meer informatie over deze «aandachtsgebieden» is opgenomen in de uitvoeringsbrief «Aanval op de schooluitval: een kwestie van uitvoeren en doorzetten».

• Extra aandacht besteden aan een soepele overgang van vmbo naar mbo. Er zijn experimenten gestart waarbij de laatste twee jaar van het vmbo en de eerste twee jaren van de niveaus 1 en 2 van het mbo nauw op elkaar aansluiten.

• Meer ruimte bieden aan vmbo-scholieren die het best leren met hun handen. Vmbo-scholen en roc’s gaan samen programma’s ontwikkelen voor leerlingen die graag met hun handen werken. Aandachtspunten hierbij zijn het regionale bedrijfsleven (vanaf het derde leerjaar gaan de leerlingen werken bij bedrijven in de regio), meer techniekonderwijs en integratie vmbo-mbo. De vakcolleges bieden een zesjarige opleiding aan die leidt tot een startkwalificatie (mbo-2).

• Zorgen voor meer maatwerktrajecten om uitval te voorkomen. Maatwerktrajecten zijn bedoeld voor jongeren tot 23 jaar uit de «zwakkere» groepen van de beroepsbevolking die wel een startkwalificatie kunnen halen. In deze trajecten werken scholen en onderwijsinstellingen intensief samen met bedrijven, kenniscentra, gemeenten en CWI.

• 20 000 werkende jongeren alsnog aan een startkwalificatie helpen, door middel van EVC- en/of duale trajecten.

• De verblijfsduur van het vmbo verruimen. In 2009 heeft het kabinet besloten de maximale verblijfsduur af te schaffen. Met deze verruiming krijgen ook leerlingen die wat meer tijd nodig hebben de kans het diploma te halen, voordat zij doorstromen naar het vervolgonderwijs.

Om deze maatregelen uit te kunnen voeren zijn tussen december 2007 en juli 2008 vierjarige convenanten met scholen (bve-instellingen en scholen in het voortgezet onderwijs), gemeenten en het ministerie van OCW afgesloten in alle 39 RMC-regio’s (RMC staat voor Regionale Meld- en Coördinatiefunctie). Contactgemeenten van RMC-regio’s hebben de regie: zij maken afspraken met scholen en andere «regiopartners», creëren een regionaal netwerk en samenhang tussen de schakels in de jeugdketen, coördineren verzuimmeldingen, en doen de registratie en doorverwijzing.

Om bovenstaande acties te kunnen uitvoeren, is in 2010 in totaal € 81 miljoen beschikbaar. Voor de convenanten is circa € 34 miljoen beschikbaar. Scholen ontvangen € 2000 per nieuwe vsv’er minder. De convenantafspraken zijn op basis van «no cure, no pay». Naast het geld uit de convenanten, is er geld beschikbaar voor het uitvoeren van vsv-programma’s; in 2010 circa € 23 miljoen, waarvan € 7 miljoen voor de G4. De onderwijsinstelling kan in samenwerking met de RMC-contactgemeente een aanvraag indienen voor extra middelen om in te zetten voor deze specifieke programma’s in de regio. De G4 ontvangen deze middelen rechtstreeks. De complexiteit van de vsv-problematiek bij de G4 vraagt om meer regie van deze gemeenten. Circa € 24 miljoen is beschikbaar voor vmbo-trajecten en een aantal andere hierboven genoemde maatregelen. Via het beleidsprogramma voortijdig schoolverlaten worden de maatregelen op macroniveau tweejaarlijks gemonitord.

In samenhang met de aanpak van jeugdwerkloosheid en het kabinetsstandpunt op het WRR-advies, besteedt het kabinet apart aandacht aan de zogenaamde «overbelaste» jongeren. Voor deze groep worden plusvoorzieningen opgezet. Plusvoorzieningen zijn een combinatie van onderwijs, zorg, en arbeidstoeleiding.

Doelstelling 40. Het fors uitbreiden van het aantal brede scholen

Het kabinet wil het aantal brede scholen fors uitbreiden. Specifiek wil het kabinet een dekkend aanbod van brede scholen in de 40 aandachtswijken. De doelstelling om 1 200 brede basisscholen te hebben gerealiseerd in 2011 is in 2009 al gehaald. Daarom ondersteunt het Rijk gemeenten in hun nieuwe ambitie om te streven naar 1 500 brede scholen in het primair onderwijs in 2011. Daarnaast wordt er gestreefd naar een uitbreiding van het aantal brede scholen in het voortgezet onderwijs naar 460 brede scholen in 2011.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Zorgen dat er voldoende personeel beschikbaar is voor brede scholen, door middel van het inzetten van combinatiefuncties. Via de «Impuls brede scholen, sport en cultuur» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 234, nr. 12) is het de bedoeling dat er in 2012, 2 500 combinatiefuncties zijn. Naast geld van de ministeries van OCW en VWS, worden deze combinatiefuncties ook gefinancierd door de deelnemende gemeenten. Met deze structurele formatieplaatsen kunnen brede scholen onder andere het binnen- en buitenschoolse sport- en cultuuraanbod in het primair en voortgezet onderwijs vergroten. In 2010 is vanuit OCW voor de combinatiefuncties ruim € 26 miljoen beschikbaar. Gemeenten dragen hiervoor € 15 miljoen bij vanuit het accres van het Gemeentefonds.

• Gemeenten ondersteunen bij het realiseren van multifunctionele accommodaties. In 2009 was er voor zulke accommodaties in het primair onderwijs € 28 miljoen beschikbaar. Multifunctionele huisvesting vergroot de samenwerking in brede scholen. In 2009 is een aantal projecten gehonoreerd en deels gestart. In 2010 en 2011 zullen de in het kader van deze regeling gehonoreerde projecten verder worden uitgevoerd.

• Bestaande en startende brede scholen ondersteunen. In 2009 is het «Landelijk Steunpunt Brede Scholen» opgericht. Het steunpunt is een duidelijk aanspreekpunt voor scholen voor primair en voortgezet onderwijs, gemeenten en overige partners van de brede school en biedt ondersteuning aan (startende) brede scholen door vragen te beantwoorden of door een adviesbezoek af te leggen. Vanaf 2010 worden de ondersteuningsactiviteiten verder uitgebouwd.

• Onderzoek uitvoeren. In opdracht van OCW is in 2009 gestart met een meerjarig onderzoek naar de effecten van brede scholen op de ontwikkeling van kinderen. Dit onderzoek loopt door in 2010. De eerste resultaten worden in 2011 verwacht.

• Continue voorlichting geven aan scholen, gemeenten en andere partners, bijvoorbeeld via de websitewww.bredeschool.nl. In 2010 en 2011 is er speciale aandacht voor voorlichting, communicatie en uitwisseling van expertise over de ontwikkeling van de brede school in het voortgezet onderwijs.

• Als proef werken aan een bundeling van geldstromen (van instanties waar scholen mee samenwerken; Rijk, gemeenten en derden), vooral via het vereenvoudigen van de verantwoording.

Doelstelling 41. Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs

Goed onderwijs bereidt leerlingen voor op hun rol in de samenleving. Met de invoering van een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs, wil het kabinet leerlingen laten ervaren hoe mooi het is om iets voor een ander te doen. De maatschappelijke stage creëert een win-win-situatie. De leerling ervaart wat het betekent om iets voor een ander te doen, ontmoet andere mensen en maakt kennis met maatschappelijke sectoren. De vrijwilligersorganisatie kan voordeel halen uit de frisse blik en creativiteit van jongeren. De samenleving heeft baat bij (jonge) mensen die in staat zijn om over de grenzen van hun eigen wereld heen te kijken en het normaal vinden om iets voor een ander te doen zonder daar geld voor te vragen.

In het schooljaar 2011/2012 wordt de maatschappelijke stage onderdeel van het kerncurriculum. De afgelopen jaren is veel bereikt, zoals ook bleek tijdens de maatschappelijke stage tour door Nederland die staatssecretaris van Bijsterveldt april jongstleden heeft gehouden. In die week bezocht zij leerlingen, leraren, stagebieders en stagemakelaars. Zij deelden enthousiast hun ervaringen en vele mooie voorbeelden van maatschappelijke stage in de praktijk.

Halverwege het invoeringstraject is 96% van de reguliere vo-scholen al aan de slag met de maatschappelijke stage. In schooljaar 2008–2009 is uitgebreid ervaring opgedaan in 20 pilotprojecten. Binnen pilotverband hebben 60 000 deelnemende leerlingen inmiddels tenminste 30 uur maatschappelijke stage gelopen. De maatschappelijke stage staat goed op de rails maar we zijn er nog niet.

In 2010 ligt de nadruk op:

• Het versterken van de structurele samenwerking tussen scholen, maatschappelijke organisaties, en gemeenten. Zo worden instrumenten uitgewerkt om lokaal vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen.

• Stimuleren van meer stageplekken onder andere door initiatieven voor nieuwe vormen van stageplekken te stimuleren, bijvoorbeeld met praktijkvoorbeelden viawww.maatschappelijkstage.nl.

• Betere begeleiding op maat onder andere door creatieve vormen van begeleiding te stimuleren, bijvoorbeeld begeleiding door mbo of hbo studenten of door werknemers in het kader van maatschappelijk betrokken ondernemen.

• Betere inbedding op school o.a. door de relatie met burgerschapsvorming te benadrukken.

• Communicatie.

Signalen uit het veld (via maatschappelijke stageteams, de pilots en tijdens bijeenkomsten in het land) hebben aanleiding gegeven om het voorgenomen aantal uren maatschappelijke stage terug te brengen. Voorafgaand aan Prinsjesdag heeft de Tweede Kamer hierover een brief ontvangen waarin dit verder is uitgewerkt. Een en ander is in deze begroting verwerkt.

Doelstelling 42. Het invoeren van gratis schoolboeken

In het schooljaar 2009–2010 zijn de gratis schoolboeken ingevoerd. Zo is een belangrijke stap gezet in het verder verlagen van de schoolkosten voor ouders. Van leraren en ouders in de medezeggenschapsraad wordt verwacht dat zij de komende tijd kritisch zullen nagaan of scholen correct met de ouderbijdrage omgaan. In het jaar 2009 en 2010 voert de Inspectie van het Onderwijs een themaonderzoek uit naar de schoolkosten voor ouders. De resultaten zullen deel uitmaken van de evaluatie van de invoering van gratis schoolboeken in 2011.

Doelstelling 59. Het tegengaan van radicalisering

Radicalisering kan de veiligheid op scholen beïnvloeden. OCW is verantwoordelijk voor het veiligheids- en radicaliseringsbeleid op scholen en de rol van onderwijs bij de aanpak van radicalisering. In augustus 2007 is het rijksbrede actieplan tegen polarisatie en radicalisering naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 29 754, nr 103). Het doel van dit programma is het voorkomen en terugdringen van polarisatie en radicalisering in Nederland.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Instellingen en docenten voorzien van voldoende informatie op het gebied van polarisatie en radicalisering. De campagne hierover wordt voortgezet en de back-office van Nuansa, het «Kennis- en Adviescentrum Polarisatie en Radicalisering van het ministerie van BZK», wordt verder ingevuld. Over de voortgang van het project «Veilige publieke taak Onderwijspersoneel» wordt in 2011 in een brief aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

• Het ontwikkelen van beleid om de sociale veiligheid op scholen te verbeteren. Het aantal pilots voor verplichte registratie van (gewelds)incidenten wordt uitgebreid. De Tweede Kamer krijgt in 2010 een brief over de voortgang.

Het kabinet stelt in de huidige kabinetsperiode in totaal € 28 miljoen beschikbaar voor het voorkomen en terugdringen van polarisatie en radicalisering. Dit bedrag staat op de begroting bij BZK. Scholen en instellingen kunnen hun voorstellen indienen bij BZK.

OCW heeft geen eigen indicatoren voor deze doelstelling, maar sluit aan bij de doelstelling van BZK op dit terrein.

Kinderopvang

Doelstelling 39. Het realiseren van een sluitend systeem voor kinderopvang voor 0–4 jarigen

Harmonisatie kinderopvang en voorschoolse educatie

In een stelsel waar peuterspeelzaalwerk, kinderopvang en voorschoolse educatie op elkaar zijn afgestemd, worden zoveel mogelijk kinderen met een taalachterstand bereikt. Het doel is om aan het einde van de kabinetsperiode het aanbod van voorschoolse educatie binnen elke gemeente op orde te hebben. Met het oog hierop wordt, onder voorbehoud van de parlementaire behandeling, per 1 augustus 2010 de Wet ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie van kracht. Vanaf die datum krijgen gemeenten de wettelijke verantwoordelijkheid om voorschoolse educatie aan te bieden aan jonge kinderen met een taalachterstand. De gemeenten hebben een inspanningsverplichting om al deze kinderen te bereiken.

Op hoofdlijnen betekent dit:

• Er komt een landelijk kwaliteitskader voor peuterspeelzalen. Hiervoor wordt de regelgeving over de kwaliteit in lijn gebracht met die van de kinderdagverblijven. In het kwaliteitskader wordt onder andere het opleidingsniveau, de groepsgrootte en de leidster-kindratio geregeld. Hiervoor wordt in 2010 € 35 miljoen aan het gemeentefonds toegevoegd.

• De GGD gaat toezicht houden op de kwaliteit van peuterspeelzalen. Daarvoor wordt vanaf 2010 structureel € 6,5 miljoen aan het gemeentefonds toegevoegd.

• Om peuterspeelzalen financieel toegankelijk te houden voor ouders die gebruik maken van de voorschoolse educatie, is vanaf 2009 structureel € 20 miljoen toegevoegd aan het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid. Ook wordt het budget van gemeenten voor voorschoolse educatie in 2010 met € 30,5 en vanaf 2011 structureel met € 43,5 miljoen verhoogd, in aanvulling op het geld dat al bestemd is voor de voorschoolse educatie. De bedoeling is een breder en beter aanbod van voorschoolse educatie te realiseren, waaronder de uitbreiding naar vier dagdelen voorschoolse educatie.

Beheersbaar houden stelsel kinderopvang

Goede kinderopvang is van groot belang voor ouders die beiden werken en biedt ontwikkelingskansen voor kinderen. Om het stelsel beheersbaar te houden en misbruik en oneigenlijk gebruik te voorkomen, heeft het kabinet in 2008 een professionalisering van het systeem van gastouderopvang aangekondigd per 1 januari 2010. Daarnaast worden er verschillende uurprijzen geïntroduceerd voor de verschillende vormen van opvang. De keuzevrijheid van ouders voor verschillende vormen van kinderopvang blijft bij deze wijzigingen gewaarborgd.

Om dit doel te bereiken treedt in 2010 de wetswijziging Wet kinderopvang in werking. Dit houdt het volgende in:

• Gastouders moeten voldoen aan deskundigheidseisen. Er blijft ruimte voor kwalitatief goede kleinschalige opvang in huiselijke kring, ook bij de vraagouder thuis.

• Er vindt rechtstreekse controle op de kwaliteitseisen plaats. Per 1 januari 2010 houdt de GGD niet alleen toezicht op het gastouderbureau, maar ook op de kwaliteit van de opvang bij de gastouder zelf.

• Er komt één landelijk register voor kinderopvang, waarin alle formele opvang is opgenomen die aan de eisen voldoet. Eind 2010 moet dit register gevuld zijn. De Belastingdienst bepaalt op basis van de inschrijving in het register of ouders recht hebben op kinderopvangtoeslag.

• De betaling van de gastouder verloopt na invoering van het wetsvoorstel via het gastouderbureau. Dit maakt betere controle door de Belastingdienst mogelijk, waardoor misbruik en oneigenlijk gebruik wordt tegengegaan.

• Vanaf 2010 worden de uitvoeringskosten van het gastouderbureau transparant gemaakt voor de ouder en de gastouder.

Investeringen in kwaliteit

In het Coalitieakkoord staat dat het kabinet wil investeren in de kwaliteit van de kinderopvang. Kinderopvang van goede kwaliteit hangt nauw samen met het opleidingsniveau en de deskundigheid van het personeel. Het NCKO-rapport «Pedagogische kwaliteit van de opvang voor 0- tot 4-jarigen in Nederlandse kinderdagverblijven in 2008» over de pedagogische kwaliteit in kindercentra komt tot dezelfde conclusie.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• De kwaliteit van medewerkers in de kinderopvang verbeteren via het programma «Excellente kinderopvang» van het Bureau Kwaliteit Kinderopvang (BKK). Het BKK ontvangt voor de jaren 2009 tot en met 2012, in totaal € 40 miljoen subsidie om gericht te werken aan de vaardigheden van de pedagogisch medewerkers.

• Zorgen dat de opleidingen en de kinderopvangpraktijk beter op elkaar aansluiten. Hiervoor wordt het «pedagogisch kader kinderopvang» een belangrijk uitgangspunt van het opleidingscurriculum. Vanaf 2009 heeft het BKK hiervoor mensen en geld beschikbaar.

Hoogstaande wetenschap

Doelstelling 12. Het versterken van de internationale reputatie van de Nederlandse wetenschap

De huidige internationale reputatie van onze onderwijs- en onderzoeksinstellingen is hoog en moet hoog blijven. Dit is goed voor de Nederlandse kenniseconomie en het houden van een goede aansluiting bij de zich ontwikkelende Europese Onderzoeksruimte. Door middelen meer in competitie in te zetten en actieve deelname van Nederlandse kennisinstellingen in het Europese Kaderprogramma voor Onderzoek en Technologische Ontwikkeling (KP7) en het nieuwe Europees instituut voor innovatie en technologie te stimuleren, wil het kabinet ruimte bieden aan excellente wetenschappers en aan grensverleggend onderzoek. Het kabinet wil er daarmee tevens voor zorgen dat ons wetenschappelijk onderzoek tot de wereldtop blijft behoren en de kans op meer vernieuwende doorbraken wordt vergroot. Dit kan alleen worden bereikt wanneer er voldoende wordt geïnvesteerd in talent en in excellent wetenschappelijk onderzoek. Het beleid voor de komende jaren staat in het teken van de uitvoering van de voornemens uit de strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid «Het Hoogste Goed» en de internationaliseringsagenda «Het Grenzeloze Goed».

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• De «Vernieuwingsimpuls» uitbreiden. Hierdoor krijgen onderzoekers meer ruimte om hun eigen onderzoek te bepalen, onderzoeksgroepen te vormen en te kiezen waar zij hun onderzoek willen doen. Met de universiteiten en NWO is afgesproken dat hier vanaf 2009 structureel € 100 miljoen voor beschikbaar is. Vanaf 2010 wordt dit € 150 miljoen. Dit geld wordt door NWO in competitie verdeeld op basis van kwaliteit. In 2013 wordt de «Vernieuwingsimpuls nieuwe stijl» geëvalueerd. Op basis van de evaluatie wordt besloten over de toekomst van de regeling.

• Universiteiten stimuleren om hun onderzoekersopleidingen zo in te richten dat promovendi vrijer zijn in de keuze van onderwerp en promotor. Voor 2010 is een bedrag van € 11 miljoen beschikbaar voor het pilot programma graduate schools. Door dit bedrag in één pilotronde te besteden, kunnen meerdere scholen participeren in het project. Na de pilot kan een meer structureel programma worden opgezet. Hiervoor is vanaf 2011 € 15 miljoen beschikbaar.

• De toename van het aantal benoemingen van vrouwelijke hoogleraren ondersteunen (Nederlandse streefwaarde voor 2010 is 15%, waarde in 2007 was 11,2%1 ). Voor het vervolg van het vrouwelijke talentprogramma Aspasia is met ingang van 2009 € 4 miljoen beschikbaar. Uit de«Vernieuwingsimpuls» is 2 miljoen euro speciaal voor vrouwen bestemd.

• Grootschalige onderzoeksinfrastructuren ondersteunen. Grootschalige onderzoekscentra zijn van belang voor (top-)onderzoek, en voor het aantrekken van (buitenlandse) onderzoekers en studenten. Op Europees niveau heeft het European Strategy Forum on Research Infrastructures (ESFRI) een concrete roadmap opgesteld met Europese prioriteiten. In aansluiting hierop is een «nationale roadmap grootschalige onderzoeksfaciliteiten» uitgewerkt. Hierin is besloten om vijf onderzoekscentra te financieren uit de enveloppenmiddelen van NWO (€ 63 miljoen). Daarnaast is uit de Fes-enveloppe voor grootschalige researchinfrastructuur een investeringsimpuls ter hoogte van € 169 miljoen beschikbaar gesteld voor een zestal grote onderzoeksfaciliteiten. Twee daarvan lopen via de OCW begroting.

Doelstelling 14. Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

Wetenschappelijke kennis levert een belangrijke bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en aan het tot stand brengen van nieuwe producten en diensten. Dit vergt een stevige inbedding van onderzoek en wetenschap in de samenleving. Nederland heeft sterke instellingen op dit punt (onder andere TNO, GTI’s), maar de kloof tussen wetenschap, samenleving en economie moet nog beter overbrugd worden. Deze doelstelling sluit nauw aan bij het Europese beleid dat gericht is op het versterken van de kennisdriehoek van onderzoek, onderwijs en innovatie, via het Kaderprogramma voor Onderzoek en Technologische Ontwikkeling (KP7) en het Europees Instituut voor Innovatie en Technologie (EIT). Deze ambitie klemt te meer in tijden van crisis waarin met name ook de private R&D onder druk komt te staan.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• In het kader van het Aanvullend Beleidsakkoord zorgen dat private kenniswerkers in Nederland actief kunnen blijven en kunnen bouwen aan de innovatieve kracht van Nederland. Om verlies van kennis en hoogwaardige werkgelegenheid tegen te gaan en de private kennisinfrastructuur op peil te houden en zelfs te versterken wordt door OCW samen met het ministerie van EZ twee maatregelen genomen:

– € 180 miljoen beschikbaar om onderzoekers voor Nederlandse bedrijven te behouden door ze maximaal anderhalf jaar onderzoek te laten doen bij publieke kennisinstellingen naar maatschappelijke relevante thema’s. Ook jonge onderzoekers kunnen deelnemen aan de projecten.

– maximaal € 100 miljoen voor omvangrijke research en developmentprojecten in de hightech sector. Hierdoor worden de effecten van de kredietcrisis voor deze sector verzacht en wordt de concurrentiepositie van Nederland verstevigd.

• Versterken van de valorisatie. Het kabinet wil dat in het onderzoek, het onderwijs en het bedrijfsleven meer wordt geïnvesteerd in het «te gelde maken» van wetenschappelijke kennis. Op termijn moeten de bijdragen aan valorisatie uitgroeien tot 2,5% van de publieke onderzoeksmiddelen.

• Verder versterken van praktijkgericht onderzoek door hogescholen. Ten opzichte van 2009 wordt het budget voor praktijkgericht onderzoek in 2010 en 2011 opgehoogd met € 9,8 miljoen per jaar. Vanaf 2012 bedraagt de verhoging structureel € 17,5 miljoen (enveloppemiddelen Coalitieakkoord).

• Vraagsturing bij TNO en GTI’s verder invoeren. Hierdoor sluit de kennis van deze instellingen nog beter aan bij de maatschappelijke en economische vraag. In 2010 wordt de invoering van de vraagsturing geëvalueerd.

Project 2. Nederland ondernemend innovatieland

Het doel van het project Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI) is om de concurrentiekracht van Nederland te versterken en maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Hiervoor is de interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie opgericht (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 406, nr. 112). Binnen de directie zijn drie programmalijnen uitgezet:

De langetermijnstrategie NOI is de eerste programmalijn. Hierin staan toekomstbeelden voor maatschappelijke sectoren en voor de economie geschetst. Daarnaast zijn hierin beleidsperspectieven opgenomen om deze toekomst onder handbereik te brengen. Eén van de manieren om maatschappelijke opgaven aan te pakken is via de maatschappelijke innovatieprogramma’s (MIAs) – de tweede programmalijn. In deze programma’s wordt geïnvesteerd in nieuwe ideeën, oplossingen en toepassingen in maatschappelijke sectoren. Dwars door de maatschappelijke innovatieagenda’s zien we gemeenschappelijke thema’s: hardnekkige belemmeringen voor innovatie, waardevolle methoden, etc. Deze transsectorale belemmeringen pakken we aan in de derde programmalijn: versterking innovatief vermogen en een betere benutting van innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen.

Het streven binnen deze drie programmalijnen is om zeven maatschappelijke innovatieagenda’s uit te voeren, op het gebied van gezondheid, energie, water, veiligheid, duurzame agroproductie, onderwijs en duurzame mobiliteit. Daarbij is de doelstelling dat in de MIAs gebruik wordt gemaakt van het instrument SBIR om ook MKB te betrekken. Daarnaast wordt ingezet op de oprichting van een expertisecentrum Launching Customer. Tenslotte willen we bereiken dat er oplossingen zijn gevonden voor arbeidsmarkttekorten van technici en technologen, via de Taskforce Technologie, Arbeidsmarkt en Onderwijs in de vier regio’s: Rotterdam, Zuid-Limburg, Twente en Eindhoven.

Om dit doel te bereiken gaat OCW/EZ in samenwerking met acht betrokken departementen bij NOI in 2010:

• Twee maatschappelijke innovatieprogramma’s starten op het gebied van onderwijs en duurzame agro- en visserijketens. Een verkenning naar de mogelijkheden om maatschappelijke innovatieprogramma’s te starten op het terrein van duurzame mobiliteit en duurzaam bouwen.

• Mid-term reviews uitvoeren voor de maatschappelijke innovatieagenda’s zorg, energie, water en veiligheid. Bij een positieve beoordeling wordt het geld vrijgegeven dat gereserveerd is voor deze agenda’s op de Aanvullende Post van de Rijksbegroting.

Rijk cultureel leven

Doelstelling 73. Alle jongeren zijn vertrouwd met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis

Het kabinet wil dat alle jongeren tot 18 jaar vertrouwd raken met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis. Deze doelstelling heeft het kabinet verder uitgewerkt in «Kunst van leven», de hoofdlijnennotitie over het cultuurbeleid, (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 28 989, nr. 44).

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• Zorgen dat er een Nationaal Historisch Museum komt in Arnhem. Het museum heeft als doel laagdrempelig en aantrekkelijk de geschiedenis van Nederland te presenteren. Voor het Nationaal Historisch Museum is € 5 miljoen beschikbaar in 2010 en € 12 miljoen structureel.

• Zorgen dat scholen beter kunnen voldoen aan de kerndoelen en eindtermen op het gebied van kunst en cultuur. Dit gebeurt onder meer door een cultuurkaart voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs. Vanaf schooljaar 2008/2009 is er voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs een cultuurkaart, als opvolger van de ckv-bon, beschikbaar. De cultuurkaart is op twee belangrijke punten anders dan de ckv-bonnen. Ten eerste is er met de cultuurkaart een groter budget voor cultuureducatie beschikbaar: € 15,- per leerling per schooljaar voor álle leerlingen in het voortgezet onderwijs. Dankzij het VSB-fonds wordt bovendien – in ieder geval in de schooljaren 2008/2009 en 2009/2010 – het bedrag voor ckv-leerlingen met € 10,- verhoogd tot € 25,- per leerling per schooljaar. Ten tweede is de cultuurkaart voor alle vakken en leerjaren te gebruiken; dus niet alleen voor de kunstvakken, maar ook voor vakken als Frans of geschiedenis. Streefcijfer voor het schooljaar 2009/2010 is een besteding van 80% van de tegoeden van de cultuurkaart. Dat zou hetzelfde gebruik zijn als van de ckv-bonnen. Gedurende de komende jaren wordt het gebruik van de cultuurkaart nauwlettend gevolgd.

• De «Regeling sport, cultuur brede school» leidt tot 2 500 fte combinatiefuncties in 2011. Hierin is ruimte voor 150 fte voor combinatiefunctionarissen cultuur. Deze mensen gaan in de «brede school» verbindingen leggen tussen onderwijs en cultuur. OCW wil zorgen dat in 2010 zoveel mogelijk gemeenten meedoen. De maatregelen die OCW in 2010 gaat inzetten om dit te bereiken, staan beschreven onder doelstelling 40.

• De canon van Nederland is vanaf schooljaar 2009/2010 als inspiratiebron in de kerndoelen voor de bovenbouw van het primair en de onderbouw van het voortgezet onderwijs opgenomen. De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) heeft een handreiking bij de canon ontwikkeld. Deze handreiking wordt de basis voor een nascholingsmodule over de canon.

• Uitwerken van het programma voor leesbevordering «Kunst van Lezen» dat kinderen en jongeren wil verleiden om meer (literatuur) te gaan lezen. In 2010 is hiervoor € 3 miljoen euro beschikbaar. Over de voortgang en de resultaten wordt de Tweede Kamer begin 2010 geïnformeerd.

• Het Fonds voor Cultuurparticipatie krijgt oplopend tot 2012 ruim € 27 miljoen euro voor het bevorderen van de cultuurparticipatie. Deze middelen zijn tevens bedoeld om culturele instellingen in staat te stellen de canon aantrekkelijk te presenteren. Het Fonds voor Cultuurparticipatie is op 1 januari 2009 van start gegaan.

Doelstelling 74. Het aanbod van de publieke omroep is crossmediaal en richt zich op een breed en divers publiek

Het kabinet wil dat burgers toegang hebben tot een breed en pluriform media-aanbod. Daarbij past een sterke publieke omroep en een onafhankelijke en pluriforme pers. Het mediagebruik verandert onder invloed van digitalisering. Om effect te sorteren strekt het mediabeleid zich uit over het hele medialandschap. Het richt zich op alle hedendaagse vormen van contentproductie- en distributie: publieke en commerciële omroep, kranten en opiniebladen en journalistieke en culturele uitingen op internet.

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

• In 2010 gaat de nieuwe concessieperiode voor de publieke omroep (2010–2020) en de erkenningsperiode voor de omroepverenigingen in. Deze laatste loopt van 1 september 2010 tot 1 januari 2016. De nieuwe concessieperiode volgt op de vaststelling van spelregels voor de multimediale taak van de publieke omroep (2008) en de erkenning van afzonderlijke omroepverenigingen (2009).

• In 2010 dient de landelijke publieke omroep een beleidsplan in voor de periode 2010–2015. Daarin is onderbouwd op welke wijze de publieke omroep zijn wettelijke, multimediale taak wil gaan vervullen. Op basis van het beleidsplan maakt de minister van OCW voor september 2010 prestatieafspraken met de publieke omroep. Deze gaan over het aanbod en het bereik van de diverse platforms (radio, televisie, themakanalen, internet en overige nieuwe diensten).

• Uiterlijk 1 januari 2010 besluit de minister of Max en LLiNK als volwaardige omroep erkend worden en of nieuwkomers aan de eisen voldoen om toe te treden als aspirant-omroep. Naast het ledental, moeten nieuwe omroepen echt iets toevoegen aan het bestaande aanbod.

• Naar aanleiding van de motie van der Ham/Remkes/Van Dam (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 804, nr. 60) onderzoekt OCW of het wenselijk is om de zendtijd voor kerken en levensbeschouwelijke organisaties te integreren met de taken van omroepverenigingen en taakorganisaties. Naar aanleiding van motie Vendrik (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 700, nr. 55) bekijkt het kabinet voor de volgende erkenningsperiode (2015–2020) of de spelregels voor de erkenning van omroepen veranderd moeten worden.

• Prestatieafspraken maken met de Wereldomroep, gebaseerd op het beleidsplan van de Wereldomroep voor 2010–2015 en een evaluatie door een (afzonderlijke) visitatiecommissie over de periode 2005–2010.

Mediawijsheid

• De activiteiten van het expertisecentrum voor mediawijsheid voortzetten en uitbouwen, onder meer via loketten bij «beeld en geluid» en de bibliotheken. Het budget voor het expertisecentrum loopt op tot maximaal € 2 miljoen in 2010.

Financiering

• Voor de financiering van de regionale en lokale omroepen zijn de provincies en gemeenten verantwoordelijk. Vanaf 1 januari 2010 geldt voor deze overheden niet alleen een wettelijke «bekostigingsplicht» voor de regionale omroep maar ook voor de lokale omroep.

Pers

• De perssector (met name dagbladen, nieuwsbladen, opiniebladen) wordt geconfronteerd met dalende oplagen en teruglopende advertentie-inkomsten. Om de sector te ondersteunen hervat OCW gedurende deze kabinetsperiode op basis van de Mediawet (art. 8.8) de reguliere steun aan het Stimuleringsfonds voor de Pers na bijna 20 jaar, via de jaarlijkse dotatie.

• In een brief aan de Tweede Kamer in het najaar 2009 reageert de minister van OCW op de aanbevelingen van de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (commissie Brinkman). Naast het stimuleren van innovatie in pers en journalistiek gaat het om wet- en regelgeving, samenwerking tussen omroep en pers en onderzoek ten behoeve van de sector.

• De regeling voor jonge journalisten wordt van kracht, die krantenredacties in staat moet stellen om één tot twee jonge journalisten in dienst te nemen en te houden. Deze regeling wordt uitgevoerd door het Stimuleringsfonds voor de Pers en heeft een looptijd van twee jaar.

Een geëmancipeerd Nederland

Doelstelling 36. Het kabinet geeft een nieuwe impuls aan het emancipatiebeleid en aan het homo-emancipatiebeleid

De bedoeling van het emancipatiebeleid is meer vrouwen aan de top, het vergroten van de maatschappelijke- en arbeidsparticipatie van vrouwen en het wegwerken van beloningsverschillen tussen vrouwen en mannen. Voor lesbiennes en homo’s wil het kabinet de veiligheid en de sociale acceptatie vergroten. Voor de vernieuwing van het emancipatiebeleid en het lesbisch- en homo-emancipatiebeleid is in deze kabinetsperiode een extra bedrag oplopend tot € 10 miljoen in 2011 beschikbaar. De activiteiten staan beschreven in de nota «Meer kansen voor vrouwen» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 420, nr. 50) en de nota «Gewoon homo zijn» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 017, nr. 33).

Om dit doel te bereiken gaat OCW in 2010:

Meer kansen voor vrouwen

• Koploperovereenkomsten financieel ondersteunen. In 2010 worden de bestuurlijke afspraken uitgevoerd die gemaakt zijn met 25 «koplopergemeenten». Deze afspraken gaan over de maatschappelijke participatie van vrouwen uit etnische minderheden. Verder hebben 12 gemeenten en 2 provincies afspraken gemaakt om de combinatie van arbeid en zorg «tussen 7 en 7» te vereenvoudigen. Voor uitvoering van deze koploperovereenkomsten is in deze kabinetsperiode ongeveer € 5 miljoen beschikbaar voor maatschappelijke participatie en € 2,5 miljoen voor tijdbeleid «7 tot 7».

• Inzetten op een verhoging van de arbeidsdeelname van vrouwen met een baan van ten minste twaalf uur per week van 58% in 2007 naar minimaal 65% in 2011. Hiervoor is de taskforce DeeltijdPlus ingesteld. SZW stelt gedurende deze kabinetsperiode € 5 miljoen beschikbaar voor de taskforce.

• De werking van het charter «Talent naar de top» ondersteunen. In 2011 moet het aandeel vrouwen in topposities van het bedrijfsleven 20% zijn. Hiervoor is een taskforce, stichting en monitoringscomité «Talent naar de top» ingesteld. In 2010 gaat een aantal toonaangevende bedrijven en overheidsinstellingen concrete streefwaarden voor het vergroten van het aantal vrouwen aan de top formuleren.

• De beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen verminderen. Hiervoor is afgesproken dat bij de overheid het beloningsverschil van 4% in deze kabinetsperiode wordt gehalveerd. Inmiddels is het beloningsverschil verminderd naar 2,6%. De minister van BZK is als eerste verantwoordelijk voor de realisatie van deze doelstelling.

• Vergroten van de emancipatie van allochtone mannen door het oprichten van vadercentra. Vadercentra zijn plekken waar mannen leren samenwerken en van gedachten wisselen over onderwerpen die elders niet zo gemakkelijk aan bod komen, zoals het omgaan met de emancipatie van hun vrouwen. Daarnaast is er aandacht voor de rol die mannen spelen in de opvoeding van hun kinderen. Het voornemen is om in 2010 en 2011 te starten met tien nieuwe vadercentra.

• Vergroten van de aandacht voor seksuele weerbaarheid. In 2010 wordt er meer aandacht besteed aan de seksuele weerbaarheid van jongens en de seksuele weerbaarheid op internet.

• Het kabinet heeft de SER gevraagd in het najaar van 2010 met een advies te komen over de sociaaleconomische effecten van «Tijden van de samenleving». Naast aandacht voor openingstijden van private en (semi-)publieke dienstverleners (zoals kinderopvang en huisartsen) wordt hierbij aandacht gevraagd voor tijden op de (brede) basisschool en tijden van tussenschoolse en buitenschoolse opvang, omdat die tijden regulerend werken voor ouders met kinderen.

Gewoon homo zijn

• Koploperovereenkomsten financieel ondersteunen. In 2010 worden «koploperovereenkomsten» met de vier grote steden en veertien middelgrote gemeentes uitgevoerd. Deze overeenkomsten gaan over het vergroten van de sociale acceptatie van homoseksuelen. Hiervoor is in deze kabinetsperiode ongeveer € 1 miljoen beschikbaar. De bedoeling is dat er in 2011 minimaal 50 gemeenten zijn met een actief homo-emancipatiebeleid.

• Gay & straight – alliances financieel ondersteunen. In 2010 worden de «gay & straight-alliances» uitgevoerd. Deze allianties zijn gesloten tussen homo-organisaties en organisaties in de sectoren arbeid, onderwijs, sport en ouderenzorg. Hiervoor is in deze kabinetsperiode ongeveer € 1,5 miljoen beschikbaar.

• Een bijdrage leveren aan de dialoog over homoseksualiteit. Deze dialoog wordt gevoerd door allochtone jongeren en in levensbeschouwelijke kringen. De dialoog gaat in 2010 verder.

• Een bijdrage leveren aan de landelijke «Uit-de-kast-kom-dag» in 2010.

• Om invulling te geven aan de Nederlandse voorbeeldfunctie, een grote internationale conferentie over het homobeleid organiseren.

Bijlage bij de beleidsagenda: indicatoren en kengetallen van (kwaliteit en prestaties van) het onderwijsstelsel

Toelichting

Onderstaande figuren illustreren de kwaliteit en het functioneren van het onderwijsstelsel als geheel. Het betreft een selectie van de stelselindicatoren die ook zijn opgenomen in de publicatie Bestel in Beeld. De gegevens zijn waar mogelijk geactualiseerd voor het jaar 2008.

Stelselindicatoren dienen enerzijds ter verantwoording (op hoofdlijnen) aan de Tweede kamer over de kwaliteit en de resultaten van het onderwijsstelsel en anderzijds voor het signaleren van risico’s en kansen in het stelsel: is het bestaande beleid toereikend om afspraken over stelseldoelen na te komen.

Vijf van de 12 hier opgenomen stelselindicatoren sluiten aan bij de afgesproken EU benchmarks in het Lissabonproces. Hiermee plaatsen we ons stelsel in een internationale context. Doel hiervan is te leren van wederzijdse ervaringen en waar mogelijk verbeteren van de eigen prestaties.

Dit geldt ook voor de zesde indicator: onderwijsuitgaven per deelnemer.

De overige indicatoren zeggen iets over de kwaliteit van scholen en hun toegevoegde waarde, de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van voldoende onderwijspersoneel. Het betreffen belangrijke prioritaire thema’s uit de beleidsagenda.

1) Lissabon-doelstelling: Opleidingsniveau

Percentage 20-24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs(bron: Eurostat).

2) Lissabon-doelstelling: Voortijdig schoolverlaten

Percentage 18-24 jarigen dat geen onderwijs volgt en geen startkwalificatie heeft behaald (bron: Eurostat)

Doelstelling: 85% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 8% in 2010; Zie artikel 3 en 4

3) Lissabondoelstelling: Leesvaardigheid

Percentage 15-jarige leerlingen met lage leesvaardigheden (bron: PISA)

4) Lissabondoelstelling: Bèta-Techniek

Verandering (% 2008 t.o.v. 2000) instroom en uitstroom Natuur en Techniek (bron: CFI)

Doelstelling: 9% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 15% meer uitstroom in 2010 t.o.v. 2000; Zie artikel 6 en 7

5) Lissabondoelstelling: Leven lang leren

Percentage 25-64 jarigen dat deelneemt aan leeractiviteiten (bron: Eurostat)

6) Onderwijsuitgaven per deelnemer

Als aandeel van het Bruto Binnenlands Product per hoofd, 2005 (bron: OESO)

Doelstelling: 20% in 2010; Zie artikel 4

Kengetal; geen streefwaarde; Zie voor uitgaven/deelnemer artikelen 1-7

7) Toegevoegde waarde scholen

Percentage scholen met voldoende opbrengsten t.o.v. het niveau dat o.g.v. samenstelling leerlingpopulatie mag worden verwacht (bron: Inspectie van het Onderwijs).

8) Kwaliteitskenmerken scholen

Percentage scholen dat voldoende scoort op diverse kwaliteitskenmerken (bron: Inspectie van het Onderwijs)

Kengetal, geen streefwaarde; Zie ook artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze kwaliteitskenmerken artikel 1 en 3

9) Oordeel ouders over kwaliteit school van hun kind

Rapportcijfer ouders (bron: OCW Onderwijsmeter)

10) Doorlopende leerlijn

Percentage gediplomeerden naar bestemming (bron: onderwijsmatrix)

Doelstelling: tenminste rapportcijfer 7,5 in 2010;Zie artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze indicatore artikel 3

11) Aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt

Percentage afgestudeerden dat aangeeft dat d eopleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt (bron: ROA)

12) Openstaande vacatures

Aantal vacatures voor leraren en managers in fte (bron: Arbeidsmarktmonitor

Zie voor streefwaarden bij deze indicator artikel 1, 3, 4, 6 en 7

Doelstelling: totaal aantal vacatures < 2 200 fte in 2009; Zie artikel 9

Overzicht beleidsdoorlichtingen 2010

Voor 2010 zijn de onderstaande beleidsdoorlichtingen gepland. Hiermee geeft OCW invulling aan de eis beleidsdoelstellingen te evalueren. In elk beleidsartikel is een meerjarenoverzicht van beleidsdoorlichtingen opgenomen. Daar vindt u ook een toelichting op beleidsdoorlichtingen en onderliggende evaluatie- en monitoronderzoeken.

Aansluiting ontwerpbegroting 2009 naar 2010

Deze beleidsagenda sluit af met de financiële paragraaf Aansluiting ontwerpbegroting 2009 naar 2010. Deze paragraaf presenteert conform de rijksbegrotingsvoorschriften de belangrijkste budgettaire veranderingen op de OCW-begroting.

Als gevolg van de economische crisis heeft het kabinet in het aanvullend beleidsakkoord aanvullende maatregelen gepresenteerd. Maatregelen die gericht de economie stimuleren én bijdragen aan houdbare overheidsfinanciën op de lange termijn. De budgettaire gevolgen hiervan (zowel intensiveringen als herschikkingen) worden apart gepresenteerd.

Toelichting:

Enveloppe

Dit zijn de enveloppemiddelen tranche 2010 uit het Coalitieakkoord die zijn toegevoegd aan de OCW-begroting. Deze middelen zijn inclusief het LNV aandeel, die zijn overgeboekt naar de begroting van LNV (zie overige technische verschillen). De onderverdeling van de enveloppen wordt in tabel 2 en 3 toegelicht. In de beleidsartikelen wordt dieper ingegaan op de bestemming en besteding van deze middelen.

Stimuleringsmiddelen aanvullend beleidsakkoord

In het aanvullend beleidsakkoord heeft het kabinet voor 2009 en 2010 extra middelen beschikbaar gesteld ten gunste van de OCW-beleidsterreinen. Tabel 4 licht de maatregelen uitgebreid toe.

Herschikkingen aanvullend beleidsakkoord

De noodzaak tot houdbare overheidsfinanciën op de lange termijn heeft ook voor de OCW-begroting geleid tot herschikkingen. De herschikkingen dienen enerzijds ter dekking van tegenvallers en anderzijds dragen ze bij aan de tekortreductie vanaf 2011. Onder tabel 5 worden deze maatregelen uitgebreid toegelicht.

Leerlingenontwikkeling

De referentieraming 2009 wijst uit dat de leerlingen- en studentenaantallen in totaal de komende jaren hoger zullen uitvallen dan vorig jaar geraamd. De huidige ramingsbijstelling bestaat zowel uit het verwerken van de eerder «afgetopte» ramingen van vorig jaar als uit de bijstellingen van de leerlingen- en studentenaantallen uit de nieuwe referentieraming. Deze reeks loopt op van € 12,4 miljoen in 2009 tot € 247,8 miljoen in 2014. De verdeling hiervan over de artikelen komt in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk aan bod.

Autonome raming studiefinanciering

De autonome raming voor studiefinanciering is structureel verlaagd. Dit is met name het gevolg van de doorwerking van de meevaller in 2008 en een meevaller op de omzettingen van de prestatiebeurs naar gift in 2009. Vanaf 2009 is de bijstelling beperkter van omvang, grotendeels veroorzaakt door een verwachte toename van het gebruik van de aanvullende beurs als gevolg van de economische recessie.

Ramingsbijstelling Kinderopvang

Het ramingsmodel kinderopvang laat zien dat de kosten voor de kinderopvang iets hoger uitkomen dan verwacht.

Ramingsbijstelling Kinderopvang sociaal medische indicatie

In de vorige ramingen is de sociaal-medische indicatie (SMI) vanaf 2010 abusievelijk niet meegenomen. SMI betreft de afdrachten aan het gemeentefonds waarmee gemeenten kinderopvangtoeslag kunnen uitkeren aan gezinnen waarvan één van de partners werkt en de thuiszittende partner als gevolg van sociaal-medische indicatie niet in staat is om de kinderen op te vangen.

Prijsbijstelling tranche 2009: hogere juridisch verplichting

Voor sommige sectoren is OCW verplicht om dit jaar een hogere compensatie voor prijsontwikkelingen af te dragen dan volgens de gebruikelijke systematiek ontvangen wordt. Voor 2009 is deze compensatie € 45 miljoen. Structureel gaat het om ongeveer € 18 miljoen.

Eindejaarsmarge 2008/2009

Dit betreft middelen die in 2008 op de OCW begroting nog niet tot uitgaven hebben geleid en zijn doorgeschoven naar 2009. In de eerste suppletoire wet 2009 is toegelicht welke posten dit betreft. Voor zover het niet om overlopende betalingsverplichtingen gaat, worden deze ingezet voor de uitvoeringsproblematiek.

Intertemporele compensatie

Om de OCW-begroting over de jaren heen sluitend te maken is er tevens een kasschuif van 2009 naar latere jaren.

Kasschuif OV-kaart

Bij najaarsnota is besloten om een deel van de OV-kaart verplichting voor 2009 reeds in 2008 te betalen. Dit betreft dus een vermindering van de betalingsverplichting voor het begrotingsjaar 2009.

«Fonds Economische Structuur»-middelen (FES-middelen)

De FES-middelen worden toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Boetetaakstelling High Trust

Deze post betreft de verwerking van de taakstelling «boetebeleid: naar high trust» uit het Coalitieakkoord.

Taakstelling arbeidsproductiviteit

Zoals in de voorjaarsnota reeds is gemeld, wordt er een arbeidsproductiviteitskorting opgelegd vanaf 2012. De korting is analoog aan de taakstelling op het ambtelijk apparaat zoals die technisch is voorbereid door de SG’s bij de start van dit kabinet.

Versobering bedrijfsvoering rijksdienst

In het kader van de versobering van de bedrijfsvoering is een taakstelling ingeboekt vanaf 2010 van € 0,2 miljoen oplopend tot € 14,1 miljoen in 2014. De inhoudelijke uitwerking gaat via de lijn van categoriemanagement op het gebied van huisvesting, facilitair personeel en organisatie en ICT.

Tegemoetkoming voor stadsherstellers

Vanaf 2009 wordt er voorzien in een tegemoetkoming voor stadsherstellers. Stadsherstel wordt hiermee gecompenseerd voor de heffing van vennootschapsbelasting. Structureel gaat het om € 2 miljoen.

Weglek onderwijs: maatregelen AWBZ

Verwacht wordt dat maatregelen bij de AWBZ leiden tot een hoger beroep op voorzieningen voor zorgleerlingen. Hiervoor wordt de OCW-begroting gecompenseerd met € 10 miljoen structureel vanaf 2010.

Overheveling middelen monumenten

Dit zijn middelen ter compensatie van het beëindigen van de vrijstelling overdrachtsbelasting monumentenpanden. Dit bedrag zal de eerstkomende twee jaar worden ingezet voor het versneld inlopen van restauratieachterstanden bij de rijksmonumenten. Voor de periode daarna zullen de desbetreffende middelen worden ingezet voor de prioriteiten zoals aangegeven in de beleidsnotitie Modernisering Monumentenzorg.

Meevallers/ramingsbijstellingen

Dit is een saldering van de mee- en tegenvallers aan de uitgavenkant van de begroting.

Loon- en prijsbijstellingen

Deze worden toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Overige technische verschillen

De overige technische bijstellingen betreffen grotendeels desalderingen met de ontvangsten en overboekingen met andere departementen, waaronder het LNV-aandeel uit de enveloppen.

Zie voor de meerjarenraming van de uitgaven per artikel het verdiepingshoofdstuk (samenvatting).

Enveloppen

Onderstaande tabellen tonen de verdeling van de enveloppenmiddelen over respectievelijk de pijlers uit het beleidsprogramma en de OCW-beleidsterreinen.

Toelichting:

De tranche 2010 uit de verschillende enveloppen is aan de OCW-begroting toegevoegd. In de beleidsartikelen wordt dieper ingegaan op de bestemming en besteding van deze middelen. De oploop van de overige enveloppen voor 2011 en verder is conform de afspraak uit het coalitieakkoord gereserveerd op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën. Besluitvorming over deze tranche vindt in het voorjaar 2010 plaats.

Stimuleringsmaatregelen

Onderstaande tabel toont het stimuleringspakket uit hoofde van het aanvullend beleidsakkoord van 25 maart 2009 voor de OCW-beleidsterreinen.

Toelichting:

Arbeidsmarkt: jeugdwerkloosheid

Het kabinet stelt voor de periode 2009–2011 € 250 miljoen beschikbaar voor de aanpak van jeugdwerkloosheid. Het actieplan Jeugdwerkloosheid moet vooral in de regio’s uitgevoerd worden. Het kabinet gaat daarom met dertig regio’s (met een Werkpleinplusvestiging) convenanten sluiten. Hierin staan concrete maatregelen voor iedere regio om de jeugdwerkloosheid te bestrijden. Basis hiervoor is een regionaal plan van aanpak. Alle partijen die kunnen bijdragen aan het creëren van participatiemogelijkheden van jongeren, kunnen in de regio aankloppen voor ondersteuning, ook onderwijsinstellingen. Daarnaast streeft het kabinet ernaar om 10 000 extra gediplomeerde mbo-leerlingen met een slecht arbeidsmarktperspectief niet van school te laten gaan maar een jaar langer door te laten leren, via het School Ex (School Exit en Extension) programma. Gelet op de economische crisis lopen zij relatief het grootste risico om na het behalen van een diploma werkloos te worden als ze de arbeidsmarkt betreden. Bovendien werken de 17 samenwerkende kenniscentra voor beroep en bedrijfsleven nauw samen met het UWV Werkbedrijf om voldoende BPV-plaatsen (stage- en leerbanen) te realiseren (het «stageoffensief»). Zo kunnen jongeren hun opleiding afronden dan wel starten. Inclusief de reeds bestaande middelen op de OCW-begroting is voor het stageoffensief in totaal € 23 miljoen beschikbaar.

Het kabinet zet met het actieplan Jeugdwerkloosheid tot slot ook in op het verbinden van jeugdzorg, onderwijs en arbeidsmarkt, via het stimuleren van de inrichting van «plusvoorzieningen» voor overbelaste jongeren. Hiervoor wordt zowel in 2009 als 2010 € 30 miljoen beschikbaar gesteld. OCW en Jeugd en Gezin stellen hiertoe een tijdelijke stimuleringsregeling plusvoorzieningen op. Dit sluit nauw aan op de aanbevelingen uit het WRR-rapport «Vertrouwen in de school».

Onderwijs: versterking mbo

Er komt in 2009 en 2010 extra geld beschikbaar voor de versterking van het mbo. Met deze middelen wordt ten eerste het mbo in staat gesteld de conjunctuureffecten op de omvang en de samenstelling van de deelnemersaantallen in het mbo op te vangen. Verwacht wordt dat mbo deelnemers door de economische crisis vaker zullen kiezen voor scholing in plaats van voor de arbeidsmarkt. Ook zullen veel mbo’ers overstappen van de beroepsbegeleidende leerweg (bbl), waarin het leren vooral in de praktijk plaatsvindt, naar de beroepsopleidende leerweg (bol) waarin het leren vooral op school plaatsvindt.

Verder wordt met deze middelen in 2009 en 2010 extra geïnvesteerd in de «plusvoorzieningen». Het kabinet wil de kansen voor overbelaste jongeren vergroten. Dit zijn leerlingen die gebukt gaan onder een opeenstapeling van problemen, variërend van beperkte vaardigheden en gedragsproblemen tot gebroken gezinnen, schulden, verslaving of criminaliteit in de directe omgeving. Ten slotte wordt een impuls gegeven aan de regionale aansluiting tussen het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt.

Kenniswerkers

Het gaat hierbij om het behoud van onderzoekers/kenniswerkers voor Nederland door het tijdelijk detacheren van R&D-medewerkers uit het bedrijfsleven bij publieke kennisinstellingen. Ook onderzoekers die nieuw toetreden tot de arbeidsmarkt kunnen van de maatregel profiteren, doordat ze langer in dienst van de kennisinstellingen kunnen blijven. De activiteiten waarop de onderzoekers worden ingezet zijn allemaal gekoppeld aan maatschappelijke en wetenschappelijke prioriteiten. SenterNovem en NWO beoordelen de voorstellen.

Bouw: onderhoud en bouw scholen

Het kabinet heeft in het aanvullend beleidsakkoord extra geld gereserveerd voor scholenbouw en onderhoud. De economie krijgt op korte termijn een impuls door te investeren in energiebesparing, duurzaamheid, het binnenklimaat van scholen en innovatie bij de verbetering van schoolgebouwen.

In 2009 en 2010 wordt exclusief uitvoeringskosten ruim € 100 miljoen geïnvesteerd in het primair onderwijs en bijna € 51 miljoen in het voortgezet onderwijs. In 2009 en 2010 wordt € 44 miljoen ingezet voor de restauratie van monumenten. Het gaat hier vooral om industriële en kerkelijke monumenten die een woonbestemming of woningerelateerde bestemming krijgen. Tevens is € 10 miljoen gereserveerd op de aanvullende post bij Financiën, hierover vindt nog nadere besluitvorming plaats in het najaar.

FES

In het aanvullend beleidsakkoord is beschreven dat het kabinet naast extra uitgaven ter stimulering van de economie ook FES-middelen inzet voor maatschappelijke innovatie, grootschalige researchprojecten/leraren, de innovatieagenda energie en het verlengen van aflopende innovatieprojecten. Voor OCW betekent dit concreet dat de komende jaren geïnvesteerd gaat worden in een aantal projecten. Zo is er € 20 miljoen op aanvullende post gereserveerd voor het oplossen van toekomstige lerarentekorten: voor experimenten/pilots ter bevordering van innovatie van het onderwijsproces. De investeringen in grootschalige researchprojecten gaan (bij OCW) naar de projecten Surfnet 7 (€ 32 miljoen) en NCB Biodiversiteit (€ 30 miljoen). Maatschappelijke innovatie wordt doorvertaald in Hersenen en cognitie (€ 20 miljoen) dat zich o.a. richt op vroege herkenning van jongeren met gedragsproblemen en de vraag hóe kinderen leren en hoe deze kennis in het onderwijs gebruikt kan worden.

Tenslotte wordt een tweetal aflopende innovatieprojecten verlengd, namelijk ITER-NL 2 (€ 8 miljoen) en vanuit het oude project Beroepsonderwijs in Bedrijf zal de komende jaren een experiment met het concept Netwerkschool worden uitgevoerd (€ 14 miljoen).

Herschikkingen

Het kabinet heeft besloten over het budgettair kader voor 2009 en verder. De noodzaak tot houdbare overheidsfinanciën op de lange termijn heeft ook voor de OCW-begroting geleid tot herschikkingen. Onderstaande herschikkingen dienen enerzijds voor dekking van tegenvallers en hiermee een sluitende OCW-begroting. Anderzijds dragen ze bij aan de tekortreductie vanaf 2011.

Eerst komen de herschikkingen aan bod die direct op de OCW-begroting neerslaan, hierna volgen de herschikkingen ten laste van de aanvullende post bij Financiën. Het gaat dan met name om enveloppemiddelen voor OCW.

Toelichting:

Herschikkingen op de OCW-begroting

Gerichte inzet middelen bestuur en management primair onderwijs

Scholen krijgen sinds de invoering van de lumpsum middelen voor het professionaliseren van bestuur en management. Inmiddels is gebleken dat de professionalisering van besturen een belangrijke stap heeft gezet. Uit dien hoofde kiest het kabinet ervoor deze middelen niet langer toe te kennen en in te zetten voor de problematiek. Voor kleine basisscholen blijft nog wel een professionaliseringsbudget bestaan.

Groeiregeling basisonderwijs, voortaan per bestuur

Het basisonderwijs kent een groeiregeling waarbij basisscholen per maand (indien een bepaalde groeidrempel wordt overschreden) een aanvraag voor groeiformatie kunnen indienen. Nu wordt het bereiken van de groeidrempel op schoolniveau bekeken. Besturen met daalscholen én stijgscholen worden niet gekort voor de daling op de daalscholen, maar krijgen wel de groei op de groeischolen vergoed. Met ingang van 1 augustus 2010 wordt op bestuursniveau bepaald of de groeidrempel wordt gehaald.

Vervanging/wachtgeldopslag versoberen GPL VO

In de vergoeding voor de personele lasten zit een component «vervangings-/wachtgelduitgaven». Gezien de realisatie van de uitgaven kan deze worden gekort.

Kasritme schoolboeken VO

Deze reeks komt voort uit de wijzigende kasritmes bij de invoering van de «gratis» schoolboeken.

Kasritme maatschappelijke stage

Als gevolg van aanpassing van het kasritme kan het budget voor de maatschappelijke stage in 2009 verlaagd worden met € 7 miljoen.

Invoering maatschappelijke stage: aanloopperiode

Het vorige kabinet had dit budget beschikbaar gesteld om de opzet van maatschappelijke stage op scholen te stimuleren. Deze middelen vallen vanaf 2011 structureel vrij omdat bij alle scholen de maatschappelijke stage is ingevoerd.

Deel educatiemiddelen uit participatiebudget

De bijdrage vanuit de educatiemiddelen aan het participatiebudget wordt verlaagd.

De resterende middelen zullen worden verdeeld over basisvaardigheden (met name laaggeletterdheid), vavo (tweede kans onderwijs) en NT2. Om de doelstellingen en afspraken te realiseren zal op deze terreinen met name prestatiegericht worden beloond.

Gezien deze bezuiniging en de impact hiervan op de continuïteit van het educatieonderwijs in combinatie met een aantal andere ontwikkelingen in het MBO, heeft het kabinet verder besloten om de introductie van de marktwerking voor educatiemiddelen uit te stellen. Tevens wordt de oormerking van dit budget voor educatie en de bestedingsverplichting bij de roc’s met 3 jaar (tevens het maximum) verlengd. Daarmee zal de wettelijke taak van roc’s voor educatie gedurende deze periode gehandhaafd blijven. De follow up (de ingang van vervallen oormerking en bestedingsverplichting) wordt bij AMvB geregeld. Hiertoe zal een wetswijziging worden voorbereid.

Tot 2013 zijn er schotten tussen het educatiebudget en inburgeringsbudget. In overleg met WWI zal voor mogelijke onvoorziene knelpunten bij het daadwerkelijk bedienen van doelgroepen in de praktijk gezamenlijk naar goede oplossingen worden gezocht.

In de periode naar 2013 zal in overleg met alle partijen voorbereidingen worden getroffen voor de daadwerkelijke invoering van de marktwerking voor het educatieonderdeel in het p-budget.

Innovatie arrangement

De regeling innovatiearrangement wordt nog één jaar verlengd. Vanaf 2011 worden de voor dit doel bestemde middelen ingezet ter dekking van de problematiek. Dit levert structureel € 20 miljoen op.

Reisvoorziening MBO

Vanwege met name uitvoeringsproblemen en de noodzaak tot prioritering worden ook de middelen die oorspronkelijk bedoeld waren voor de tegemoetkoming in de reiskosten voor 16 en 17-jarige MBO-ers anders aangewend.

Dynamisering onderwijsopslag

Deze reeks komt voort uit een deel van de oploop van de enveloppenmiddelen, die aanvankelijk gereserveerd waren voor de dynamisering van de onderwijsopslag.

Deltaplan bèta/techniek

Het huidige programma loopt in 2010 af. Het nieuwe programma zal vanaf 2011 in afgeslankte vorm worden voortgezet. Met ingang van 2011 wordt een bedrag van € 14 miljoen ingezet voor de budgettaire problematiek. Per saldo resteert nog € 46 miljoen per jaar, waaronder middelen voor het sectorplan natuur- en scheikunde.

Niet-EER studenten

De bijdrage aan het hoger onderwijs voor studenten uit de niet-Europese Economische Ruimte (exclusief studenten uit ontwikkelingslanden) wordt versoberd.

Korting rijksbijdrage academische ziekenhuizen

Dit betreft een beperkte doelmatigheidskorting op de rijksbijdrage aan academische ziekenhuizen.

Aanvullende beurs voor eerstejaars HO-studenten na vijf maanden prestatiebeurs

De aanvullende beurs wordt onder het prestatiebeursregime gebracht 5 maanden ná aanvang van de studie (was een jaar). Om ook na 2014 de besparing van € 50 miljoen te blijven realiseren, vindt enerzijds een verdere uitbreiding plaats van de maatregel Niet-EER studenten en anderzijds een beperkte efficiencykorting bij de hogescholen en universiteiten.

Extensivering WTOS/uitvoeringskosten SF

Bij de uitvoeringskosten WTOS valt € 1,5 miljoen euro vrij.

Cultuurprofijt

Het flankerend beleid bij cultuurprofijt, namelijk de innovatieregeling, wordt met € 2 miljoen verlaagd. De matchingregeling cultuurprofijt van € 10 miljoen die is gekoppeld aan de generieke korting van instellingen, blijft gehandhaafd.

Digitalisering

Er wordt in 2010 voor € 3 miljoen en vanaf 2011 voor € 5 miljoen structureel gekort op het budget voor digitalisering cultuur dat betrekking heeft op e-cultuur, infrastructuur en nieuwe media.

Gratis musea

Het voornemen om kinderen tot en met 12 jaar gratis naar musea te laten gaan, wordt nu niet uitgevoerd. Eerst worden voor een bedrag van maximaal € 5 miljoen kleinschalige experimenten uitgevoerd. De resultaten zijn beschikbaar voor een volgend kabinet om een goed onderbouwde beslissing te nemen.

ESA/grote technologische instituten

Dit betreft een efficiencykorting op de grote technologische instituten en een korting op bijdragen aan programma’s bij ESA.

Inzet vrije deel eindejaarsmarge

Het vrije deel van de eindejaarsmarge wordt ingezet voor uitvoeringsproblematiek.

Diverse herschikkingen

Binnen de OCW-begroting vinden enkele herschikkingen en herprioriteringen plaats, nodig om het meerjarige budgettaire beeld sluitend te krijgen. Een deel van de prijsbijstelling wordt ingezet voor de begrotingsproblematiek. Daarnaast wordt een korting toegepast op de vraaggestuurde middelen aan SLOA-instellingen en stichting Kennisnet. Ook vinden in 2009 en 2010 minder groeitoekenningen plaats en wordt in 2010 en 2011 versoberd op het bestedingsplan voortgezet onderwijs. Ten slotte wordt de ophoging van de middelen bedoeld voor de lectoren op de lerarenopleidingen gedeeltelijk verminderd.

Herschikkingen ten laste van de enveloppe

Technische universiteiten, samenwerking

De extra middelen uit het Coalitieakkoord voor de federalisering van de drie technische universiteiten zijn later, te weten vanaf 2011, beschikbaar. Daarnaast worden deze middelen vanaf 2011 verlaagd met € 5 miljoen.

Dynamisering onderwijsopslag

Deze reeks komt voort uit een deel van de oploop van de enveloppenmiddelen, die aanvankelijk gereserveerd waren voor de dynamisering van de onderwijsopslag.

Beperken duur maatschappelijke stage

Naar aanleiding van signalen vanuit scholen en maatschappelijke organisaties wordt het voorgenomen aantal uren maatschappelijke stage voor met name vmbo aangepast. Een en ander is verwerkt in de begroting, waarmee € 75 miljoen als structurele inzet beschikbaar blijft.

Publieke omroep

De aanvullende middelen die het kabinet beoogd had voor kwaliteit en vernieuwing van het aanbod van de publieke omroep worden minder verhoogd. Het betrof oorspronkelijk € 100 miljoen structureel vanaf 2011 en zal nu € 75 miljoen structureel bedragen.

Herschikkingen op de aanvullende post SFB

Twee jaar niet indexeren WSF/WTOS

Vanwege de crisis-maatregelen worden de WTOS en de studiefinanciering gedurende twee jaar niet geïndexeerd. Omdat dit een wetswijziging vergt, levert deze maatregel pas vanaf 2011 vrijval op.

Ontvangsten

Toelichting:

Dagarrangementen en combinatiefuncties

Binnen de «regeling dagarrangementen en combinatiefuncties» wordt voor 2009 verwacht dat er € 15 miljoen aan niet-bestede middelen van gemeenten wordt ontvangen. Deze worden ingezet voor uitvoeringsproblematiek OCW.

Technische bijstellingen

Het betreft hier een bijstelling van de autonome ramingen en reclameopbrengsten en desalderingen met de uitgaven.

Zie voor de meerjarenraming van de ontvangsten per artikel het verdiepingshoofdstuk (samenvatting).

3. DE BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene doelstelling: het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

Omschrijving

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed primair onderwijs in voldoende toegeruste scholen (Grondwet, artikel 23:Staatsblad. 2002, nummer 200). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen (Wet op primair onderwijs en Wet op de expertisecentra). De overheid verplicht ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige besteding van onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De instrumenten die hij tot zijn beschikking heeft zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

Met ingang van 1 januari 2011 is de minister ook verantwoordelijk voor het onderwijs op de BES-eilanden: Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

De minister voor Jeugd en Gezin (JenG) is verantwoordelijk voor zorg in de school vanuit het gemeentelijke en preventieve domein. In de beleidsvorming over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg werken de ministers van OCW en JenG nauw samen, omdat de school de vind- en werkplaats is van kinderen en jongeren met problemen.

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, leraren, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven. De minister is daarom ook afhankelijk van de beschikbaarheid, de capaciteiten en de faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, de demografische ontwikkelingen (zoals veranderingen in de samenstelling van de leerlingenpopulatie en het lerarenbestand) en de conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

* De relatieve indicator over de resultaten van leerlingen uit begroting 2009 is geschrapt; er wordt gewerkt aan een meer absolute indicator.

Toelichting:

In tabel 1.1 zijn vier indicatoren opgenomen die een beeld geven van de prestaties van de leerlingen en de scholen in het basisonderwijs. Deze informatie wordt verzameld via internationaal steekproefonderzoek (TIMMS, PIRLS) en nationaal steekproefonderzoek (COOL-Cohortonderzoek NWO). Het TIMMS-onderzoek vindt één keer in de vier jaar plaats. Het eerstvolgende onderzoek is in 2012 beschikbaar en betreft 2011. Het PIRLS-onderzoek is vijfjaarlijks. Het eerstvolgende gaat over 2011. Het COOL-Cohortonderzoek (NWO) is driejaarlijks. Het eerstvolgende onderzoek betreft 2011. Van het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs zijn geen vergelijkbare resultaatsgegevens bekend.

1.-2. Deze indicatoren brengen het nationale prestatieniveau in vergelijking met andere landen in beeld. Het is de ambitie dat het Nederlandse basisonderwijs tot de internationale top 5 behoort als het gaat om wat leerlingen presteren op gebieden als taal en rekenen. Nieuwe gegevens over 2011 zijn beschikbaar in 2012.

3. Nederland streeft ernaar dat op termijn (na 2020) de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. Om deze doelstelling te bereiken, is het gewenst dat meer leerlingen in het primair onderwijs een hoger prestatieniveau bereiken en dat zij dat niveau ook vasthouden in het voortgezet onderwijs. Omdat de streefwaarde voor 2008 (40%) is gerealiseerd, wordt de streefwaarde voor 2011 verhoogd naar 43% en voor 2014 naar 45%.

4. Aan ouders wordt tweejaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid over de school van hun kind. In 2008 is het rapportcijfer een 7,5. Het is de ambitie om dit cijfer in de toekomst ten minste op een 7,5 te houden. In 2010 zullen nieuwe gegevens beschikbaar zijn.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Ten opzichte van begroting 2009 is de tabel iets gewijzigd. Bij het instrument «schoolbegeleiding» was een aflopend budget opgenomen voor wachtgeldverplichtingen. Dit budget is nu opgenomen onder het instrument «overig» van de eerste operationele doelstelling. De middelen om de positie van de ouders te versterken zijn hier ook onder opgenomen. De enveloppenmiddelen «leer- en hulpmiddelen» waren eerder al incidenteel opgenomen onder het instrument «verbeteren taal- en rekenopbrengsten» en zijn nu ook meerjarig daar opgenomen. Daar staan nu ook de middelen voor kwaliteitszorg. Het geld voor faciliteiten voor zieke leerlingen is opgenomen onder «overig» van de derde operationele doelstelling. De middelen voor buitenschoolse opvang lopen af en zijn nu opgenomen onder «overig» van de vierde operationele doelstelling. De uitgaven voor de uitvoeringsorganisaties CFI en IBG zijn opgenomen onder DUO.

Coalitieakkoord en aanvullend beleidsakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor artikel 1 (primair onderwijs) enveloppengelden gereserveerd. Uit de enveloppe «onderwijs» gaat het om een bedrag van € 31,3 miljoen in 2008 oplopend tot indicatief € 185,1 miljoen in 2011. Tranche 2011 is nog op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën gereserveerd. Tranche 2010 van de enveloppe «onderwijs» betreft € 62,8 miljoen. Uit de enveloppe «kinderopvang» ging het om € 53,5 miljoen in 2008 en € 41,5 miljoen in 2009 voor voor- en vroegschoolse educatie. Verder zijn in het coalitieakkoord en in daaropvolgende Nota van Wijziging middelen beschikbaar gesteld voor het actieplan «LeerKracht van Nederland». Deze middelen worden toegelicht in artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid). In de vorige begroting en in deze begroting is hiervan in totaal structureel € 195,7 miljoen overgeboekt naar artikel 1 (primair onderwijs). De beleidsambities in deze begroting zijn vanuit deze indicatieve invulling geformuleerd. Het gaat om de ontwikkeling van het taal- en rekenonderwijs, het passend onderwijs, het onderwijsachterstandenbeleid en de voor- en vroegschoolse educatie, de brede scholen en het lerarenbeleid. De maatregelen zijn toegelicht in dit beleidsartikel en in beleidartikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

In het aanvullende beleidsakkoord zijn intensiveringen opgenomen voor onderhoud en bouw van scholen. Voor het primair onderwijs gaat het om € 104 miljoen verdeeld over 2009 en 2010. Deze middelen zullen vooral worden ingezet voor klimaatverbetering en energiebesparing. In paragraaf 1.3.1 worden deze uitgaven verder toegelicht.

In het aanvullende beleidsakkoord zijn ook ombuigingen opgenomen die moeten bijdragen aan het herstel van de overheidsfinanciën op de lange termijn. Voor het primair onderwijs is gekozen voor maatregelen waarbij het primaire proces zoveel mogelijk wordt ontzien. Met ingang van 1 augustus 2010 zal de groeiregeling in het basisonderwijs worden aangepast. Hiermee wordt circa € 46 miljoen bespaard. Verder wordt per 1 augustus 2010 de vergoeding voor Bestuur en Management voor het hele primair onderwijs grotendeels stopgezet. Ook vervalt het resterende budget voor het vangnet lumpsum. De totale besparing bedraagt circa € 90 miljoen. Deze maatregelen worden verder toegelicht in paragraaf 1.3.1. Tenslotte zal met ingang van 2013 circa € 5 miljoen worden omgebogen door diverse kleinere maatregelen.

* De programma-uitgaven zijn exclusief de «voorcalculatorische uitdelingen» en de «programmakosten overig». De enveloppenmiddelen die nog niet juridisch zijn verplicht, zijn opgenomen als bestuurlijk gebonden.

1.3 Operationele beleidsdoelstelling

1.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs

Motivering

De overheid heeft de verantwoordelijkheid om scholen goed toe te rusten, zodat scholen in staat zijn te voldoen aan eisen voor toegankelijkheid en kwaliteit. De scholen en de schoolbesturen moeten kunnen inspelen op specifieke omstandigheden en onderwijs op maat bieden.

Besturen ontvangen hiervoor een lumpsumbekostiging; één budget voor de personele en de materiële kosten. Het geld kan vrij worden besteed aan het onderwijs en de zorg.

Het onderwijsverslag 2007/2008 van de Inspectie van Onderwijs laat zien dat het primair onderwijs er als geheel goed voorstaat. Op sectorniveau ziet de Inspectie van het Onderwijs geen continuïteitsrisico’s. In 2009 zal de lumpsumbekostiging worden geëvalueerd.

Instrumenten

• Personele bekostiging

De basis voor de personele bekostiging van de scholen is het aantal leerlingen, de gemiddelde leeftijd van de leraren en het opleidingsniveau van de ouders. Voor de bekostiging van vervangers van bijvoorbeeld zieke leraren (Vervangingsfonds) en voor de verzekering van de wachtgelden (Participatiefonds) geldt een beperkte verzekeringsplicht. Het huidige stelsel blijft voor alle schoolbesturen van kracht. De eerder voorgenomen pilot om te experimenteren met een andere vorm van bekostiging gaat niet door, omdat er onvoldoende aanmeldingen waren. Werkgevers- en werknemersorganisaties hebben aangegeven dat zij naar mogelijkheden willen zoeken om het huidige stelsel te moderniseren.

Met ingang van 1 augustus 2010 zal de groeiregeling in het basisonderwijs zo worden aangepast dat de omvang van de groeitoekenning niet langer op schoolniveau wordt berekend, maar op bestuursniveau. Een groot deel van de tussentijdse leerlingengroei komt daarmee niet meer in aanmerking voor een groeitoekenning, omdat die leerlingengroei wegvalt tegen een leerlingendaling op andere scholen onder hetzelfde bestuur. Op het totale personele groeibudget voor het basisonderwijs van € 75 miljoen wordt hiermee circa € 46 miljoen bespaard. Op diezelfde datum wordt ook de vergoeding voor Bestuur en Management voor het primair onderwijs grotendeels stopgezet. Alleen de kleine basisscholen zullen hiervoor nog middelen ontvangen. Hiervoor is nog ongeveer € 5 miljoen beschikbaar (de «kleinescholentoeslag»). Ook vervalt het resterende budget voor het vangnet lumpsum. De totale besparing bedraagt ongeveer € 90 miljoen.

• Materiële bekostiging

Het Rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumbekostiging voor de materiële instandhouding van scholen. Deze bekostiging is gebaseerd op een programma van eisen. Eens per vijf jaar vindt een evaluatie van de programma’s van eisen plaats. Deze evaluatie toetst of de bekostiging adequaat is. De eerstvolgende evaluatie is in 2011.

• Verbeteren binnenmilieu basisscholen

Tot en met het schooljaar 2012/2013 is jaarlijks € 2,7 miljoen beschikbaar voor een bewustwordingscampagne en een (eenmalige) financiële bijdrage voor verbeteringen in het binnenmilieu van scholen. De scholen ontvangen bij een bezoek van de GGD een informatiepakket, een CO2-meter en een bouwtechnisch advies. Daarnaast wordt in totaal € 104 miljoen uitgetrokken voor grootschalige aanpassingen in de schoolgebouwen: € 26,2 miljoen in 2009 en € 77,9 miljoen in 2010. Deze middelen zullen vooral worden ingezet om in de bestaande bouw het binnenklimaat te verbeteren en zuiniger om te gaan met energie. In 2009 en 2010 komen er regelingen om scholen hierbij te ondersteunen. Om er zeker van te zijn dat de middelen snel worden ingezet, wordt gestart met gemeenten die al concrete plannen hebben. Daarnaast zal er geld zijn voor innovatieve projecten.

• Onderwijspersoneelsbeleid

De instrumenten en activiteiten die voor specifiek onderwijspersoneelsbeleid worden ingezet, worden toegelicht in artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid). Hierin zijn ook de maatregelen beschreven uit het «Convenant LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Deze maatregelen zijn gericht op de aanpak van het tekort aan leraren en schoolleiders, het versterken van de positie van de leraar en het verbeteren van de kwaliteit van het leraarberoep en daarmee de kwaliteit van het onderwijs. Het geld dat hiervoor is gereserveerd staat deels op artikel 1 onder het instrument «personele bekostiging» en deels op artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

• Invoering persoonsgebonden nummer

Vanaf medio 2009 zullen de scholen hun leerlinggegevens uitwisselen met de Basisregistratie Onderwijs (BRON). Als deze uitwisseling goed verloopt, is de school «aangesloten op» BRON. Scholen worden hierbij zorgvuldig begeleid door het centrale loket BRON. Achter dit loket werken de IB-Groep en CFI samen in de helpdesk, het relatiebeheer en de kennisbank. Als eind 2010 alle scholen volgens de planning zijn aangesloten, dan zal de bekostiging op basis van het persoonsgebonden nummer plaatsvinden.

• Godsdienstonderwijs en humanistisch vormingsonderwijs

In 2009 is er € 5 miljoen beschikbaar gesteld voor humanistisch vormend en godsdienstonderwijs op de openbare basisscholen. Voor 2010 en latere jaren wordt dit bedrag verhoogd naar maximaal € 10 miljoen. Het geld is met name bedoeld voor de salariskosten van de leraren die het onderwijs verzorgen en wordt toegekend aan de samenwerkende landelijke organisaties op het gebied van het godsdienstonderwijs en humanistisch vormingsonderwijs. Hiermee wordt invulling gegeven aan het amendement van Jan Jacob van Dijk c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008/2009, 31 700, nr. 79).

• Aanpak (zeer) zwakke scholen

Het doel is het aantal zeer zwakke basisscholen in 2011 te halveren en de periode dat een school zeer zwak is te verkorten tot maximaal één jaar. Daarnaast is het van belang te voorkomen dat zwakke scholen afglijden naar zeer zwakke kwaliteit. In de brief aan de Tweede Kamer van 11 februari 2009 staan de plannen uitgewerkt om dit te realiseren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008/2009, 31 293, nr. 28). Hiervoor wordt zowel in 2010 als in 2011 € 2,4 miljoen uitgetrokken.

Scholen die door de Inspectie van het Onderwijs als zwak zijn beoordeeld moeten een verbeterplan maken. Zeer zwakke scholen krijgen binnen één jaar van het verbetertraject een tussenbeoordeling over de kwaliteit. Als een school niet langer «zeer zwak» is, kunnen er nog wel redenen zijn voor een aangepast toezichtarrangement.

Besturen worden inhoudelijk ondersteund bij de aanvang van het verbetertraject zeer zwakke school. Hiervoor faciliteert de PO-raad een analyseteam dat onderzoekt welke factoren hebben geleid tot de zeer zwakke kwaliteit. Ervaren schoolleiders worden gekoppeld aan collega’s van zwakke scholen voor uitwisseling van ervaring en kennis («twinning»).

Besturen, bovenschools management en schoolleiders moeten zich tijdig bewust zijn van de (zwakke) onderwijskwaliteit. Daarom moeten zwakke scholen voor 2011 het instrument «vroegtijdige signalering van de onderwijskwaliteit» kunnen toepassen. De PO-raad is gevraagd de (zeer) zwakke school te faciliteren bij het verbeterproces.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

Deze indicator geeft een indicatie van de mate waarin scholen gebruik maken van de onderwijstijd. De Inspectie van het Onderwijs bekijkt of lessen op tijd beginnen, of niet te veel tijd wordt besteed aan klassenorganisatie en of leerlingen niet te lang op hulp hoeven te wachten. Het percentage scholen dat efficiënt omgaat met de onderwijstijd is in de afgelopen jaren sterk gestegen. De Inspectie van het Onderwijs noemt het percentage hoog. Omdat de eerdere streefwaarde (96%) is gerealiseerd, is de streefwaarde verhoogd naar 97%. Naar verwachting zal dan bereikt zijn wat maximaal haalbaar is. De streefwaarden vallen binnen de marge van steekproefonderzoek.

Meetbare gegevens over de personele bekostiging zijn opgenomen in artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

Bron: Referentieraming 2009, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren.

NB: De gewichtenregeling is herzien per 1 augustus 2006. Hierdoor zijn twee nieuwe gewichten (0.3 en 1.2) ingevoerd en zal geleidelijk tot en met 1 oktober 2009 de oude gewichtenregeling worden afgebouwd. De leerlingen in het (v)so zijn inclusief visueel gehandicapten leerlingen (circa 640 leerlingen). De vergoeding van de meerkosten, samenhangend met het aantal geïndiceerde leerlingen, kent met ingang van 01-08-2008 een plafond.

Bron: Referentieraming 2009, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren.

NB: De berekeningswijze is als volgt: gesaldeerde uitgaven in constante prijzen gedeeld door het aantal leerlingen per 1 oktober van de desbetreffende jaren.

Bron: CFI-tellingen, op peildatum 1 oktober van de respectievelijke jaren.

1.3.2. Leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

Het primair onderwijs moet het voor de leerling mogelijk maken naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn of haar capaciteiten. Dit vraagt om kwalitatief goed primair onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover jaarlijks in het Onderwijsverslag.

Uit het Onderwijsverslag 2007/2008 blijkt dat de meeste scholen in het primair onderwijs het goed doen. Zo is de onderwijskwaliteit van ruim 90% van de basisscholen voldoende. Toch blijft vooral de kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs een belangrijk aandachtspunt. Al in het Onderwijsverslag 2006/2007 concludeerde de Inspectie van het Onderwijs dat bij een groeiend aantal leerlingen de basisvaardigheden ontoereikend zijn om goed in de samenleving te kunnen functioneren. Nader onderzoek in 2007/2008 wijst uit dat de taal- en rekenprestaties van leerlingen samenhangen met de kwaliteit van de onderwijsleerprocessen.

Goede beheersing van taal en rekenen vormt voor alle leerlingen de basis van een succesvolle schoolcarrière, en daarmee hun verdere loopbaanontwikkeling. De basisvaardigheden taal en rekenen staan dan ook centraal in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» (november 2007) (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 31 293, nr.1). De activiteiten die in 2010 worden ondernomen vloeien voort uit die Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs en zijn daarmee een voortzetting van het in 2007 ingezette beleid.

Instrumenten

• Verbeteren van taal- en rekenopbrengsten

Om het taal- en rekenonderwijs duurzaam te verbeteren is in 2010 ongeveer € 31 miljoen beschikbaar. De middelen worden onder andere ingezet voor de implementatie van referentieniveaus, zoals is geadviseerd door de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. De referentieniveaus worden in 2010 vastgelegd in wet- en regelgeving. De referentieniveaus bieden scholen meer duidelijkheid en focus bij het taal- en rekenonderwijs. Om leraren te ondersteunen worden ze in 2010 vertaald naar tussendoelen, leerlijnen taal en rekenen, leerlingvolgsystemen en toetsen. In het kader van doorlopende leerlijnen kunnen scholen in pilots met name werken aan de aansluiting met het voortgezet onderwijs. Voor leerlingen die zwak zijn in taal en rekenen, worden de consequenties van de referentieniveaus zorgvuldig in kaart gebracht. Hierna kunnen eventueel trajecten worden ingezet om ook deze leerlingen zoveel mogelijk de referentieniveaus te laten halen.

In 2008 konden samenwerkende basisscholen, met de focus op taalzwakke en rekenzwakke scholen, via het Projectbureau Kwaliteit (PK!) van de PO-raad subsidie aanvragen voor meerjarige taal- of rekenverbetertrajecten waarmee bewezen effectieve aanpakken werden verspreid en toegepast. Eén van de centrale concepten hierbij is opbrengstgericht werken. Het gaat daarbij om het meten van de resultaten op leerling-, groeps- en schoolniveau; hiervan te leren en het onderwijs duurzaam te verbeteren. De Inspectie van het Onderwijs ziet toe op de mate waarin basisscholen opbrengstgericht werken, onder andere aan de hand van de inrichting van de kwaliteitszorg op scholen. In het schooljaar 2006/2007 werd op slechts 39% van de scholen de kwaliteitszorg als voldoende beoordeeld. Om deze reden is in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs de ambitie geformuleerd het percentage scholen met voldoende kwaliteitszorg in drie jaar tijd te laten stijgen tot 70%. In totaal werken 1000 basisscholen aan een taalverbetertraject en 425 aan een rekenverbetertraject. Daarnaast werken ongeveer 160 scholen voor speciaal onderwijs en speciaal basisonderwijs aan een verbetertraject. Deze trajecten lopen door in 2010.

PK! ondersteunt de scholen en de schoolbesturen hierbij en stimuleert het leren van elkaar om een duurzame beweging op gang te brengen.

Vanuit dat perspectief wordt eveneens gewerkt aan het verspreiden van de meest succesvolle aanpakken naar scholen die niet mee (konden) doen aan een verbetertraject.

• Excellentie en talentontwikkeling

Talentvolle leerlingen worden niet altijd herkend en uitgedaagd. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat juist bij cognitieve toptalenten relatief vaak sprake is van onderpresteren op het gebied van taal en rekenen. Om excellentie te stimuleren is in 2009 een subsidieregeling opgesteld voor lokale innovatieve projecten die de aandacht voor excellentie op basisscholen duurzaam verstevigen. Deze lokale projecten lopen door tot en met 2011. Ook de landelijke projecten voor excellentie, die ten goede komen aan álle scholen, lopen door in 2010. Voorbeelden hiervan zijn een digitale topschool, het versterken van banden tussen basisscholen en universiteiten, en het ontwikkelen van instrumenten om talentvolle leerlingen tijdig te herkennen.

• Verbreding techniek in het basisonderwijs

Het in 2004 gestarte Nationale Actieplan Bèta/Techniek gaat in 2010 zijn laatste jaar in. Het Platform Bèta Techniek voert in dit kader voor het primair onderwijs drie programma’s uit. Het programma Verbreding Techniek in het Basisonderwijs (VTB) richt zich op de implementatie van bètatechniek op 2500 basisscholen. VTB-pro is een programma waarin 10 000 zittende en aankomende leraren worden geschoold in bètatechniek. Talentenkracht is een onderzoeksprogramma gericht op vroege signalering van talenten bij drie- tot vijfjarige kinderen. De middelen voor het programma VTB-pro en Talentenkracht maken deel uit van artikel 1 van de begroting (Primair Onderwijs), de overige middelen voor het Nationale Actieplan Bèta/Techniek staan op de begrotingsartikelen van Hoger Onderwijs (artikelen 6 en 7).

Vanaf 2011 zal het Manifest Wetenschap en Techniek tot uitvoering worden gebracht. Daarmee zal in de periode 2011 tot en met 2016 verder gebouwd worden aan het verduurzamen van de plaats van wetenschap en techniek in het primair onderwijs.

• Cultuur en School

Het doel van de Regeling versterking cultuureducatie in het primair onderwijs is scholen in de gelegenheid te stellen hun visie op cultuureducatie in het lesprogramma te bepalen en deze visie in samenwerking met hun culturele omgeving te vertalen in een samenhangend geheel van cultuureducatieve activiteiten. Tot en met het schooljaar 2010/2011 staan de middelen op artikel 1, daarna op artikel 14 «Cultuur».

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

De in eerdere begrotingen opgenomen indicatoren voor taalvaardigheid- en rekenvaardigheid in groep 8, gebaseerd op het NWO Cohortonderzoek, zijn vervangen door indicatoren 1 en 2. Deze gegevens zijn gebaseerd op onderzoek dat het Cito tot en met 2011 uitvoert. Daarmee zijn jaarlijks gegevens beschikbaar over de taal- en rekenvaardigheid in plaats van driejaarlijks. Deze indicatoren sluiten ook aan bij de Kwaliteitsagenda PO.

1. De eerste meting over 2008 is een nulmeting. De gemiddelde taalvaardigheidscores zijn daarbij vastgesteld op 250 punten. Het streven is de vaardigheidsscores ieder jaar te verbeteren. Zodra ook de uitkomsten van de vervolgmeting beschikbaar zijn, zal in overleg met de PO-raad bekeken worden of meer exacte streefwaarden mogelijk zijn.

2. De eerste meting over 2008 is een nulmeting. De gemiddelde rekenvaardigheidscores zijn daarbij vastgesteld op 250 punten. De indicator rekenvaardigheid is opgebouwd uit drie onderdelen:

a) getallen en bewerkingen,

b) breuken, procenten en verhoudingen en

c) meten, meetkunde, tijd en geld.

  Het streven is de vaardigheidscores ieder jaar te verbeteren. Zodra ook de uitkomsten van de vervolgmeting beschikbaar zijn, zal in overleg met de PO-raad bekeken worden of meer exacte streefwaarden mogelijk zijn.

3. In de Kwaliteitsagenda «Scholen voor morgen» is de doelstelling opgenomen om het percentage scholen waar de kwaliteitszorg voldoende is te laten stijgen van 39% in 2006/2007 naar 70% in 2010/2011. Scholen met voldoende kwaliteitszorg evalueren jaarlijks hun opbrengsten en regelmatig hun onderwijsleerproces. Deze manier van opbrengstgericht werken komt de kwaliteit van het onderwijs ten goede.

4. Het kwaliteitskenmerk «instructie» is samengesteld uit drie aspecten: «de leraren realiseren een taakgerichte werksfeer», «de leraren leggen duidelijk uit» en «de leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten». Van de basisscholen behaalt 95% hierbij een voldoende niveau. Het streven is om voor het schooljaar 2008/2009 een waarde van 96% te realiseren. De streefwaarden vallen binnen de marge van steekproefonderzoek.

5. Ouders beoordelen de kwaliteit van de leerkracht van hun kind met een 7,7. Het streven is om dit niveau minimaal te handhaven. In 2010 zijn nieuwe gegevens beschikbaar.

6. Volgens de Inspectie van het Onderwijs is op 1 januari 2009 1,5% van de basisscholen zeer zwak. Het is de ambitie om het aantal zeer zwakke scholen in 2011 gehalveerd te hebben.

1.3.3. Leerlingen kunnen zonder drempel onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Sommige leerlingen zijn zonder extra ondersteuning niet of niet goed in staat om (regulier) onderwijs te volgen, bijvoorbeeld leerlingen met leermoeilijkheden, grote leerachterstanden of leerlingen met een handicap of stoornis. Voor kinderen met laag opgeleide ouders, die een grotere kans hebben op onderwijsachterstand, en voor scholen in achterstandsgebieden (impulsgebieden) biedt de gewichtenregeling extra middelen voor de basisscholen. Voor leerlingen met een handicap of stoornis zijn er speciale basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs. Leerlingen met een indicatie voor (voortgezet) speciaal onderwijs kunnen ook, met een rugzakje (leerlinggebonden financiering, LGF) naar een reguliere basisschool. Het doel is dat ook deze leerlingen, naast kwalitatief goed onderwijs, een zorgaanbod krijgen dat bij hen past, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, wordt in de beleidsuitvoering nauw aangesloten bij het beleidsprogramma van de minister voor JenG. Hij is namelijk verantwoordelijk voor de zorg in de school die vanuit het gemeentelijke en preventieve domein wordt geleverd.

Scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs zijn op veel grotere schaal dan reguliere scholen zwak of zeer zwak. Uit een recent onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs, «De kwaliteit van het speciaal basisonderwijs (2009)», een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering van zwakke en risicovolle scholen in de periode 2006/2008, valt (voorzichtig) af te leiden dat de maatregelen bij die scholen succes lijken te boeken. De uitdaging is om deze verbetering ook in het (voortgezet) speciaal onderwijs te realiseren.

Instrumenten

• Passend onderwijs

In de afgelopen jaren is bij het proces om passend onderwijs te realiseren de nadruk gelegd op de bestuurlijke en juridische kant. In juni 2009 is met de Tweede Kamer afgesproken dat er een heroverweging komt van dit proces, waarbij de inhoud en de kwaliteit van het geleverde zorgaanbod voor de leerling weer centraal komt te staan. Ouders en onderwijspersoneel zijn hierbij belangrijke actoren. Waar mogelijk zal de leerling die extra zorg nodig heeft, in het regulier onderwijs opgevangen moeten worden. Het is daarbij van het grootste belang dat het onderwijspersoneel ook handelingsbekwaam is. Daarom is dit een specifiek aandachtspunt in dit proces.

Naar aanleiding van deze heroverweging wordt een nieuw plan van aanpak gemaakt. Deze zal de Tweede Kamer tegelijk met deze begroting ontvangen.

Voor «passend onderwijs» zijn enveloppenmiddelen beschikbaar. Voor 2010 gaat het om een bedrag van € 45 miljoen. In het plan van aanpak zal worden toegelicht hoe deze middelen worden ingezet.

Een bijzonder aandachtpunt is de groei van het aantal geïndiceerde leerlingen in relatie tot de beschikbare middelen. In 2007 is de begroting voor dit doel met structureel € 140 miljoen verhoogd. Het kabinet heeft toen besloten dat de uitgaven voor speciale leerlingenzorg binnen dit verhoogde budgettaire kader moeten blijven. Inmiddels is gebleken dat het aantal geïndiceerde leerlingen verder is gegroeid. Door deze groei wordt het beschikbare budgettaire kader naar verwachting overschreden met een bedrag van circa € 30 miljoen in 2010 oplopend tot circa € 70 miljoen structureel in 2014. In overleg met het onderwijsveld wordt een model uitgewerkt van gebudgetteerde financiering voor de speciale leerling-zorg voor kinderen in het (v)so en kinderen met een rugzak (lgf). Op dit moment wordt nagedacht over te treffen aanvullende maatregelen om tijdig een eventuele overschrijding te dekken. De huidige beschikbare middelen kunnen op een meer transparante en meer doelmatige wijze ingezet worden. Hierover zullen afspraken worden gemaakt. Voorzien is dat in september 2009 na overleg met het veld, in het plan van Aanpak Passend Onderwijs maatregelen worden genomen om de overschrijding te dekken.

Voor het (voortgezet) speciaal onderwijs worden heldere criteria geformuleerd om de opbrengstgerichtheid te vergroten. Het wetsvoorstel hiervoor zal naar verwachting eind 2009 aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Hierdoor zal ook het wetsvoorstel «Goed Onderwijs, Goed Bestuur» van toepassing worden op het voortgezet speciaal onderwijs.

Met ingang van 1 augustus 2009 zijn de kerndoelen voor het speciaal onderwijs van kracht geworden. Eind 2009 zal een wetsvoorstel worden ingediend dat scholen verplicht het ontwikkelingsperspectief van leerlingen te bepalen en te bewaken, dat uitstroomprofielen voor het voortgezet speciaal onderwijs vastlegt en dat het onderwijs opdraagt de leerlingen te leiden naar het uitstroomprofiel dat bij hen past. Het motto is «een reguliere startkwalificatie waar dat kan, een andere passende kwalificatie waar dat niet kan». Daarnaast wordt gestreefd naar het openstellen van zoveel mogelijk routes voor leerlingen om dat te realiseren. Hiervoor worden diverse samenwerkingsconstructies tussen scholen voor regulier en speciaal onderwijs juridisch mogelijk gemaakt.

Om de reken- en taalprestaties van leerlingen te verbeteren, kunnen scholen voor speciaal (basis-) onderwijs, net als scholen voor regulier basisonderwijs, meedoen aan de taal- en rekentrajecten van de PO-raad. Met uitzondering van de groep meervoudig gehandicapte en zeer moeilijk lerende leerlingen worden voor het speciaal (basis-) onderwijs ook referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen/wiskunde vastgesteld.

Om dit passend onderwijs te realiseren wordt ook beleid ontwikkeld om juist de leraren hierin te ondersteunen. Uiteraard wordt daarbij aangesloten bij het actieplan Leerkracht van Nederland.

Tenslotte worden pilots uitgevoerd om de positie van de ouders te versterken.

• Onderwijsachterstandenbeleid

Gewichtenregeling

Onderwijsachterstanden bij kinderen kunnen ontstaan door sociale, culturele en economische omstandigheden. Om deze achterstanden te voorkomen en te bestrijden ontvangen basisscholen extra geld op basis van de gewichtenregeling. Deze regeling kent extra budget toe aan leerlingen met een bepaald gewicht (0,3 of 1,2). De gewichten zijn afhankelijk van het opleidingsniveau van de ouders. De drempel in de gewichtenregeling is vastgezet op 6%. De middelen zijn opgenomen in de lumpsum en staan in tabel 1.2 onder «personele bekostiging».

Daarnaast worden met ingang van schooljaar 2009/2010 extra middelen beschikbaar gesteld voor de impulsgebieden. Dit zijn gebieden waar een gerichte inzet van middelen nodig is als gevolg van een opeenstapeling van problemen. Deze gebieden zijn gebaseerd op de Armoedemonitor van het SCP/CBS.

Verder wordt het instrument «onderwijstijdverlenging» ingezet ter bestrijding van taal- en rekenachterstanden bij achterstandsleerlingen. Hiervoor is de Subsidieregeling onderwijstijdverlenging basisonderwijs gepubliceerd (Staatscourant 23 april 2009, nummer 77). Dit instrument heeft een tweeledig doel. Ten eerste het verhogen van de leerling-prestaties door het aanbieden van extra leertijd aan achterstandsleerlingen. Ten tweede het voorkomen van onderpresteren door een goede overgang van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs. De projecten zijn gericht op taal en rekenen. De extra leertijd kan bijvoorbeeld via een «zomerschool», een «weekendschool» of een «verlengde schooldag» worden aangeboden. Op basis van pilots zal wetenschappelijk worden gemeten welke maatregelen onder welke omstandigheden het meeste effect hebben. Voor de regeling is in 2010 bijna € 12 miljoen gereserveerd, in 2011, 2012 en 2013 jaarlijks bijna € 15 miljoen.

Voorschoolse educatie en vroegschoolse educatie

Eind juni 2009 is het wetsvoorstel Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie ingediend bij de Tweede Kamer (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 989, nr. 1–3). Het is de bedoeling dat het wetsvoorstel met ingang van 1 augustus 2010 in werking treedt. Het wetsvoorstel regelt dat gemeenten aan alle kinderen die dat nodig hebben voorschoolse educatie moeten aanbieden die voldoet aan de kwaliteitseisen. Ook krijgen gemeenten de opdracht om met betrokken organisaties bindende afspraken te maken. Deze afspraken gaan onder andere over het werven en het leiden van kinderen naar voorschoolse educatie en over de doorlopende leerlijn van voor- naar vroegschoolse educatie. Het wetsvoorstel regelt ook de harmonisatie tussen peuterspeelzalen en kinderopvang. Dit wordt toegelicht bij artikel 24.

Op 27 mei 2009 is een convenant getekend met de vertegenwoordigers van MOgroep Kinderopvang, MOgroep Maatschappelijke Dienstverlening & Welzijn, de Branchevereniging Kinderopvang, Boink, LPP en de VNG. Deze organisaties hebben bijna € 1,1 miljoen aan subsidie ontvangen om gemeenten, peuterspeelzalen en kindercentra voor te bereiden op de nieuwe eisen van het wetsvoorstel.

Vanuit de enveloppe «kinderopvang» is in 2010 € 75 miljoen en vanaf 2011 € 100 miljoen extra beschikbaar voor voorschoolse educatie. Van deze investeringen is € 44,5 miljoen in 2010 en € 56,5 miljoen vanaf 2011 onderdeel van het Gemeentefonds. Daarnaast is er vanuit de enveloppe «kinderopvang» ongeveer € 20 miljoen structureel beschikbaar. Deze middelen zijn meerjarig overgeboekt naar artikel 1. Hiermee komt de eigen bijdrage van ouders, waarvan het kind deelneemt aan voorschoolse educatie in een peuterspeelzaal, op gelijkwaardig niveau met de ouderbijdrage in de kinderopvang, zoals die bijdrage geldt voor kinderen met ouders uit de laagste inkomens.

Het ondersteuningstraject bij de Agenda Focus op vroegschoolse educatie is in 2009 van start gegaan. Scholen worden ondersteund om uiterlijk in 2011 in de groepen 1 en 2 vroegschoolse educatie aan te bieden aan de leerlingen die dat nodig hebben. Scholen kunnen hiervoor het geld inzetten dat zij via de gewichtenregeling ontvangen.

• Segregatie

Het is belangrijk dat kinderen van verschillende afkomst zoveel mogelijk met elkaar kunnen opgroeien en samen naar school gaan. Middelen zijn beschikbaar voor het uitvoeren van pilots in zeven gemeenten om na te gaan welke instrumenten het meest effectief zijn bij het bevorderen van gemengde scholen. Het aantal pilot-gemeenten zal in 2009 worden uitgebreid. Gemeenten, scholen en ouders worden gestimuleerd een bijdrage te leveren aan het verminderen van de segregatie in het basisonderwijs en om de contacten tussen Nederlandse leerlingen met een niet-westerse achtergrond en autochtone leerlingen te vergroten. Het Kenniscentrum Gemengde Scholen en de Stichting Kleurrijke Scholen evenals twee voor dit doel benoemde «ambassadeurs» bieden daarbij ondersteuning.

• Onderwijsvoorzieningen voor jonggehandicapten

Met ingang van 1 januari 2009 is de verantwoordelijkheid voor onderwijsvoorzieningen voor jonggehandicapten overgeheveld van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar de minister van OCW en daarmee ook het beschikbare budget. Het gaat om vervoer, gebruik van een doventolk en diverse hulpmiddelen, die de leerling of student met een handicap in staat moet stellen deel te nemen aan het onderwijs.

• Veiligheid op school

OCW subsidieert het Centrum School en Veiligheid. Dit centrum informeert en adviseert onderwijsinstellingen, besturen, ouders en leerlingen over school en veiligheid, waaronder de aanpak van pesten. Ook kunnen scholen op maat ondersteuning krijgen van de Kwaliteitsteams Veiligheid. Daarnaast werkt OCW aan de invoering van een wettelijke verplichting voor scholen om incidenten te gaan registreren. Tot slot zijn er structurele middelen beschikbaar voor de inzet van schoolmaatschappelijk werk en voor plaatsen voor kinderen met ernstige gedragsproblemen (Op de Rails). Deze maatregelen sluiten tevens aan bij de doelstellingen van het project «Veiligheid begint bij voorkomen».

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* n.b: niet beschikbaar, omdat het desbetreffende onderzoek niet ieder jaar plaatsvindt.

De indicator over het percentage scholen onder geïntensiveerd toezicht is geschrapt. De keuze van indicatoren van indicatoren sluit nu aan bij die in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs.

Toelichting:

1. Deze indicator voor passend onderwijs wordt nog aangepast. Deze is op het moment waarop de begroting wordt opgesteld nog niet beschikbaar. De aangepaste indicatoren zullen worden opgenomen in het plan van aanpak over de nieuwe benadering van passend onderwijs dat de Tweede Kamer tegelijk met deze begroting ontvangt.

2. In de Kwaliteitsagenda is de ambitie geformuleerd om het aantal zeer zwakke scholen terug te dringen. Zie ook tabel 1.8.

3. Zowel in de brieven aan de Tweede Kamer (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800VIII, nr. 169 enTweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 322, nr. 24) als in het wetsvoorstel Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 31 989) wordt uitgegaan van het aantal doelgroepkinderen aan wie een VVE-aanbod wordt gedaan en niet van het aantal doelgroepkinderen dat feitelijk deelneemt. De indicator in de begroting is daarvoor aangepast. Het percentage van 70% in 2009 is als streefwaarde opgenomen in de nota van toelichting bij het Besluit doelstelling en bekostiging onderwijsachterstandenbeleid 2006–2010. Voor 2010 is er geen streefwaarde met het veld afgesproken.

4. In de periode 2001–2005 nam de taalachterstand af (– 21%). De reductie van de taalachterstand was gebaseerd op twee gegevens: taalvaardigheid en begrijpend lezen. Het eerste gegeven is niet meer beschikbaar. Daarom wordt overgestapt op een nieuwe definitie (indicator 5).

5. In deze begroting wordt gestart met twee nieuwe gegevens: begrijpend lezen en woordenschat. Het jaar 2008 is hiervoor het nieuwe startmoment (nulmeting). Het streven is om in 2011 de taalachterstand te reduceren met 20% ten opzichte van 2008. Ten opzichte van 2002 (volgens de oude definitie) blijft het streven dan een reductie van 40%.

1.3.4. Leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school

Motivering

De samenhang in de voorzieningen, zoals in een brede school in het primair onderwijs, vergroot de ontwikkelingskansen van 0- tot 12-jarigen, vergemakkelijkt de combinatie van arbeid en zorg voor de ouders van deze kinderen en draagt bij aan het voorkomen van achterstanden, uitval en leer- en gedragsmoeilijkheden.

De samenwerking met externe partners zorgt ervoor dat de sociale participatie van leerlingen toeneemt, versterkt de ontwikkelingskansen voor leerlingen (maatwerk voor leerlingen met achterstanden, maar ook in het kader van talentontwikkeling). Bovendien zorgt deze samenwerking ervoor dat de school goed aansluit bij de belevingswereld van leerlingen.

Verschillende voorzieningen sluiten nu nog onvoldoende op elkaar aan: scholen, opvang- en zorginstellingen, sport- en cultuuraanbieders, medeoverheden en overige partners stuiten op knelpunten bij het realiseren van meer samenhang in het aanbod. Het kabinet ondersteunt lokale initiatieven en stimuleert dat er meer brede scholen ontstaan.

Met ingang van deze begroting wordt «de brede school in het voortgezet onderwijs» toegelicht in artikel 1.

Instrumenten

• Brede scholen

Brede scholen ontstaan vanuit lokale initiatieven. OCW steunt deze initiatieven door middel van onderzoek, verschillende activiteiten op het terrein van voorlichting en communicatie (bijvoorbeeld viawww.bredeschool.nl) en gerichte ondersteuning via het Landelijk Steunpunt Brede Scholen.

De komende tijd worden de initiatieven die zijn genomen om de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken, gecontinueerd. De doelstelling om 1200 brede basisscholen te hebben gerealiseerd in 2011 is in 2009 al gehaald. Daarom ondersteunt het Rijk gemeenten in hun nieuwe ambitie om te streven naar 1500 brede scholen in het primair onderwijs in 2011. Vanuit de enveloppen is hiervoor geld beschikbaar, vooral voor de realisatie van combinatiefuncties. In 2010 is vanuit het primair onderwijs € 6,1 miljoen, vanuit voortgezet onderwijs € 3,5 miljoen en vanuit cultuur € 1,3 miljoen beschikbaar. Gemeenten dragen € 15,4 miljoen bij vanuit het accres van het Gemeentefonds. Aan gemeenten wordt ook een structurele bijdrage gevraagd. In de eerste tranche (aanvang 2008) zijn de middelen ten goede gekomen aan de G30. De samenstelling van de volgende tranches is bepaald op basis van het gemeentelijke inwoneraantal onder de 18 jaar. In de tweede tranche (aanvang 2009) zijn 99 gemeenten gestart met het aanstellen van combinatiefunctionarissen. In het jaar 2010 zal de derde tranche gemeenten van start gaan. Het einddoel is 2500 fte’s combinatiefuncties te realiseren in 2012.

In 2009 is de Regeling stimulering aanpassing huisvesting brede scholen gepubliceerd. Deze regeling, waarvoor € 28 miljoen (deels FES-middelen) beschikbaar is, is specifiek bedoeld voor het meer multifunctioneel maken van scholen voor primair onderwijs. In 2010 en 2011 zullen de in het kader van deze regeling gehonoreerde projecten worden uitgevoerd. Het in 2009 gestarte meerjarig onderzoek naar de effecten van brede scholen in het primair onderwijs met een wijkprofiel of een kansenprofiel op de ontwikkeling van kinderen, zal ook de komende jaren doorlopen. Het Landelijk Steunpunt Brede Scholen is gestart in april 2009. Het steunpunt voorziet in de ondersteuning van gemeenten en scholen (primair- en voortgezet onderwijs) bij het ontwikkelen van brede scholen. Vanaf 2010 zullen de ondersteuningsactiviteiten in de volle breedte worden uitgevoerd. In 2010 en 2011 zal er speciale aandacht zijn voor voorlichting, communicatie en uitwisseling van bovenlokale expertise ten aanzien van de brede school ontwikkeling in het voortgezet onderwijs.

• Tussenschoolse opvang

Scholen zijn verantwoordelijk voor het (laten) organiseren van een overblijfvoorziening. Dit wordt via de lumpsum bekostigd. Daarnaast is er geld beschikbaar voor de scholing van overblijfmedewerkers en voor voorlichting, onderzoek en communicatie. Dit budget wordt voor 2010 overgeheveld naar artikel 24.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. Het kabinet ondersteunt de gemeentelijke ambitie om in 2011 in totaal 1200 brede scholen in het primair onderwijs te hebben en om in het voortgezet onderwijs het aantal brede scholen te verhogen tot een aantal van 460 in 2011.

2. Deze indicator betreft het aantal combinatiefuncties. Dit zijn functies voor professionals die bij één werkgever in dienst zijn, maar werkzaam zijn in of ten behoeve van meerdere sectoren. Het betreft met name het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en de cultuur- en sportorganisaties. Eind 2008 heeft de éénmeting voor de eerste tranche gemeenten (G30) plaatsgevonden. De deelnemende gemeenten hebben toegezegd ook mee te werken aan de «Outcomemonitor».

3. Deze indicator geeft aan in hoeverre er gebruik is gemaakt van de « regeling scholing overblijfmedewerkers. Scholing van overblijfmedewerkers draagt bij aan de verbetering van de kwaliteit van tussenschoolse opvang. De streefwaarde is gebaseerd op de beschikbare middelen die voor dit doel zijn bestemd.

1.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting:

Naast kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin de operationele doelstellingen worden behaald, ook kwalitatieve gegevens relevant. In deze tabel zijn de geplande kwalitatieve onderzoeken opgenomen. Uit het onderzoeksoverzicht blijkt dat onderzoek op basis van pilots/experimenten een flinke impuls heeft gekregen. Dat sluit goed aan op één van de aanbevelingen van de Commissie Dijsselbloem: voordat beleid generaal wordt ingevoerd, is experimenteren zeer gewenst.

In het schooljaar 2010–2011 worden twee nieuwe beleidsdoorlichtingen uitgevoerd, één over de Kwaliteitsagenda PO en één over Passend Onderwijs. Voor de beleidsdoorlichting Kwaliteitsagenda zal in ieder geval gebruik worden gemaakt van de evaluaties in de tabel met een*. Voor de beleidsdoorlichting Passend Onderwijs zal gebruik worden gemaakt van de evaluaties met een**.

Voor operationele doelstelling 1.3.1 wordt een beleidsdoorlichting gepland aan de hand van de uitkomsten van de evaluatie lump sum en versterking financieel management. De materiële bekostiging wordt eens in de 5 jaar geëvalueerd. De lumpsumbekostiging is relatief kort geleden ingevoerd. In 2009 vindt het eerste effectonderzoek plaats.

ARTIKEL 3 VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het best past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

Omschrijving

Het voortgezet onderwijs begeleidt leerlingen naar en kwalificeert voor een voor hen passende vervolg- en/of beroepsopleiding en biedt de leerlingen daarvoor verschillende leerroutes aan (van praktijkonderwijs tot vwo). Verder heeft het voortgezet onderwijs de taak hen naar de arbeidsmarkt (pro) of een diploma te leiden (overige schoolsoorten), die passen bij hun talenten en wensen. Dat vraagt niet alleen bijzondere aandacht voor leerlingen met gedrags- en opvoedingsproblemen, maar zeker ook voor leerlingen met speciale talenten of leerlingen die in algemene zin uitblinken. Daarnaast heeft het voortgezet onderwijs de taak om voor kwalitatief goed onderwijs te zorgen. De Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs «Onderwijs met ambitie» kan leiden tot een zichtbaar beter onderwijs door extra inzet op een beperkt aantal samenhangende prioriteiten (en basisvoorwaarden). De geformuleerde prioriteiten zijn:

1. Rekenen en Taal. Basiskwaliteit op orde: aantoonbare verbetering van de taal- en rekenprestaties.

2. Uitblinken. Uitblinken op alle niveaus en een passende kwalificatie voor alle leerlingen.

3. Burgerschap. Burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke stages.

4. Professionele ruimte. Ruimte voor de leraar (de middelen hiervoor staan bij artikel 9 Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid).

5. Examens. Goede en betrouwbare examens.

6. Verbetercultuur. (Zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter.

De prioriteiten zijn nader toegelicht in de operationele doelstellingen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit.

De instrumenten die hij tot zijn beschikking heeft, zijn: wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister ondersteund op een manier die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels voor «goed bestuur».

Met ingang van 1 januari 2010 is de minister ook verantwoordelijk voor het onderwijs op de BES-eilanden: Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

De minister voor Jeugd en Gezin is verantwoordelijk voor zorg in de school vanuit het gemeentelijke en preventieve domein. In de beleidsvorming over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg werken de ministers van OCW en JenG nauw samen, omdat de school de vind- en werkplaats is van kinderen en jongeren met problemen.

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, docenten, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting op de arbeidsmarkt). De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

* Onderzoek wordt om de drie jaar uitgevoerd.

Toelichting:

1. De streefwaarde van 85% van de 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs is een Europese afspraak waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd (Lissabon-doelstelling). Het behalen van een startkwalificatie (hoger secundair onderwijs = mbo-2, havo, vwo) is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de beleidsterreinen Voortgezet onderwijs en Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4).

2. Nederland heeft in 2000 als doel gesteld het toenmalige percentage leerlingen met een lage leesvaardigheid (9,6%) te handhaven. In de Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs wordt aangegeven dat wordt gestreefd naar een percentage van 8% in 2015.

3. Het onderwijsbeleid is erop gericht het aantal voortijdig schoolverlaters te reduceren. Het beleid om uitval te voorkomen is opgenomen in het beleidsterrein Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4). Vmbo-leerlingen die wel hun diploma hebben gehaald maar niet doorstromen in het vervolgonderwijs hebben nog geen startkwalificatie en behoren derhalve ook tot voortijdig schoolverlaters.

4. Ouders worden jaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid over de school van hun kind. Het is de ambitie om het rapportcijfer 7,5 in 2010 te behalen en in de toekomst op z’n minst te behouden.

  De indicator «Percentage scholen van het voortgezet onderwijs met voldoende opbrengsten ten opzichte van het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht» uit de begroting 2009 is niet opgenomen. Deze indicator is een relatieve meting; er wordt gewerkt aan een meer absolute indicator.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

3.3 Operationele beleidsdoelstelling

3.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs

Motivering

De school krijgt de ruimte om zelf invulling te geven aan de manier waarop leerlingen het meest effectief leren (het hoe). De centrale overheid legt op hoofdlijnen vast wát geleerd moet worden. Het voortgezet onderwijs kent de lumpsumbekostiging voor de reguliere uitgaven. Deze bekostigingswijze garandeert de scholen een grote mate van vrijheid in de bestedingen.

Instrumenten

• Personele en materiële bekostiging (waaronder gratis schoolboeken)

Voor de leerlingen ontvangen de schoolbesturen van de rijksoverheid een bedrag voor de personele en materiële kosten. Hiermee worden de schoolbesturen in staat gesteld om (onderwijs)personeel aan te stellen en overige arbeidsvoorwaarden te vervullen zoals: (na)scholing, beloningsdifferentiatie, integraal personeelsbeleid en professionalisering en te voorzien in de kosten van de materiële instandhouding, zoals onderhoud van het gebouw, inventaris en leermiddelen, energiekosten, ict-voorzieningen en schoonmaak. Vanaf het schooljaar 2009–2010 krijgen de scholen ook bekostiging voor lesmateriaal/schoolboeken via de lumpsumbekostiging. De scholen krijgen ook de wettelijke verplichting om hun leerlingen gratis van lesmateriaal/schoolboeken te voorzien. In 2011, en vervolgens telkens na vier jaar, worden de doeltreffendheid en de effecten van de wet «gratis schoolboeken» in de praktijk geëvalueerd.

• Investeringen in energiebesparing en een beter binnenmilieu

Zoals in de beleidsagenda ook al is vermeld, is de bouwsector in Nederland zwaar getroffen door de recessie. Via een subsidieregeling kunnen scholen geld krijgen voor energiebesparing en een beter binnenmilieu. Deze subsidie draagt zo bij aan extra bestedingen in de bouwsector én aan een oplossing voor belangrijke problemen in het funderend onderwijs. Het gaat om een subsidie voor het primair en voortgezet onderwijs in 2009 en 2010.

• Actieprogramma «onderwijs bewijs» (voorheen: leren door te experimenteren in het onderwijs)

Om meer «evidence-based» kennis (wat werkt wel, wat werkt niet) te verwerven over effectief en efficiënt onderwijs en om meer verbindingen te leggen tussen het onderwijsveld en wetenschappelijke onderzoek, is het actieprogramma «onderwijs bewijs» opgezet. Het doel van het actieprogramma is: «onderzoek en experimenten mogelijk maken binnen het onderwijs». In het kader van dit actieprogramma is een prijsvraag uitgezet. Hiervoor is binnen het Fonds Economische Structuurversterking (FES) geld beschikbaar (experimenteerbudget).

Er zijn twee thema’s waarbinnen voorstellen voor experimenten kunnen worden ingediend. Deze thema’s zijn:

– Efficiency in het onderwijs, onder andere op het gebied van het lerarentekort (zie hiervoor artikel 9 Arbeidsmarkt- en Lerarenbeleid), de jeugdzorg en het taal- en rekenonderwijs.

– Signalering en begeleiding van hoogbegaafde leerlingen.

Voor meer informatie over de thema’s, ziewww.minocw.nl/onderwijsbewijs.

Een onafhankelijke jury heeft zich over de 112 ingediende voorstellen gebogen. In april 2009 zijn de winnende voorstellen geselecteerd. De experimenten hebben een looptijd van tussen de één en vier jaar.

• Onderwijsverzorgingsinstellingen en niet-wettelijke projecten

Het budget van de onderwijsverzorgingsinstellingen is inclusief het budget van SLO en CITO circa € 29 miljoen in 2013. Dit geld is bestemd voor de instandhouding van de kwaliteit van het examensysteem en het onderhoud van het stelsel. De sectororganisaties van het po, vo en bve krijgen, op grond van de «Vaststellingsovereenkomst afronding evaluatie subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten» (SLOA)(Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VIII, nr.64), een eigen budget om de beter aan te sluiten op de vraag. Dit betekent dat het po, vo en bve meer zeggenschap krijgen over de middelen voor onderwijsondersteunende activiteiten en dat dit geld kan worden besteed aan doelen die scholen belangrijk vinden.

* Voor 2009 is € 1 287 000,- reeds naar artikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie overgeheveld.

Daarnaast financiert OCW ook incidenteel projecten. OCW wil projecten subsidiëren, die de beleidsdoelstellingen van het voortgezet onderwijs ondersteunen, maar die niet onder de wettelijke artikelen/regelingen vallen.

• Het gebruik van ict voor onderwijs in de sectoren po, vo en bve

OCW ondersteunt scholen bij het gebruik van ict in het onderwijs. De bedoeling is dat hierdoor de leeropbrengsten omhoog gaan. De wensen van de onderwijsinstellingen en de prioriteiten uit de kwaliteitsagenda’s van de sectoren po, vo en bve vormen hierbij de uitgangspunten. Bovenschoolse en bovensectorale ondersteuning op het gebied van ict, ontlasten de scholen bij het verwezenlijken van hun ambities op het gebied van ict. Er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek beschikbaar waaruit blijkt hoe ict moet worden ingezet om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Op basis van een jaarlijks activiteitenplan subsidieert OCW de stichting Kennisnet. Daarnaast subsidieert OCW twee aanvullende programma’s: 1) het innovatieprogramma van Surfnet en Kennisnet dat investeert in innovatieve voorzieningen voor leerlingen en docenten en 2) een programma gericht op het stimuleren van het gebruik van digitaal lesmateriaal in de school. Dit lesprogramma ontsluit digitaal lesmateriaal en helpt docenten bij het gebruik ervan. Daarnaast legt het een verbinding tussen de verschillende digitale lesmaterialen, zoals Wikiwijs en de Open leermiddelenbank van de VO-raad. Met deze activiteiten levert OCW een bijdrage aan het bevorderen van e-vaardigheden. Surfnet en Kennisnet zijn in gesprek met het programmabureau Nederland Open in Verbinding om onderwijsinstellingen te helpen hun weg te vinden waar het gaat om open standaarden, en hen meer bewust te maken van de mogelijkheden van open sourse software.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1 Het streven is het hoge percentage gediplomeerden op z’n minst te handhaven.

* Op de teldatum. T.b.v. de nadere verdeling in de diverse schoolsoorten zijn de leerlingen uit de brugklassen toebedeeld.

Toelichting:

3 en 4: Een school bestaat uit meerdere vestigingen. Het aantal vestigingen is ruim het dubbele van het aantal scholen naar BRIN-nummers. Het gemiddeld aantal leerlingen per vestiging is derhalve veel lager dan het aantal leerlingen per school.

3.3.2 Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

Onderwijskwaliteit staat de komende periode meer dan ooit centraal. Bijzondere aandacht is nodig voor de basiskennis en -vaardigheden op het gebied van rekenen en taal. Verder is het, om een hoge kwaliteit van onderwijs te halen en te garanderen, voor scholen noodzakelijk om blijvend en duurzaam te innoveren.

Instrumenten

• Kwaliteit en innovatie

Samen met de VO-raad stimuleert OCW vernieuwingen die gericht zijn op duurzame versterking van de kwaliteit van het voortgezet onderwijs. Het doel is hogere leeropbrengsten bij alle leerlingen. Scholen zijn daarvoor verantwoordelijk, uiteraard individueel maar ook als collectief. De VO-raad voert onder de noemer «Durven delen doen» (ziewww.vo-raad.nl/innovatie) een landelijke strategie uit voor kwaliteitsversterking in het onderwijs. Zo worden bijvoorbeeld aan de hand van een dieptestrategie, «evidence based» nieuwe onderwijspraktijken beproefd, waardoor het onderwijs effectiever en efficiënter wordt. Daarnaast zorgt de VO-raad ervoor dat deze opbrengsten ten goede komen van zo veel mogelijk vo-scholen. De VO-raad doet dat bijvoorbeeld door: de verspreiding van «good practices», kennis delen, deskundigheidsbevordering en meer in het algemeen het ontwikkelen van een aanstekelijk opbrengstgericht klimaat. De kennisbasis op het terrein van vernieuwende, effectieve onderwijspraktijken wordt versterkt (zie: «Innovaties in het voortgezet onderwijs; Een verkenning van innovaties en effecten in het voortgezet onderwijs», Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 289, nr. 8). Dat gebeurt in de praktijk door «Durven delen doen». Dit project is ook van belang voor het slagen van de Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs en voor het succes van het «maatschappelijk innovatieprogramma onderwijs».

Verder ondersteunt OCW het Innovatieplatform van de VO-raad. Dit programma plaatst de ontwikkeling van een open leermiddelenbank binnen een totaal programma: Het leren wordt centraal gesteld, docenten en schoolleiders worden betrokken en geschoold. Het gaat onder andere om flexibilisering van het onderwijs en het benutten van de mogelijkheden van taakdifferentiatie in het onderwijs. (Open) digitaal lesmateriaal ondersteunt deze doelstellingen.

• Kwaliteitsagenda voor voortgezet onderwijs

In de Kwaliteitsagenda voor voortgezet onderwijs is aangegeven op welke prioriteiten en basisvoorwaarden nodig zijn om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Vanaf 2008 zijn diverse acties gestart. Ook in 2010 worden de onderstaande prioriteiten extra benadrukt met diverse specifieke acties:

– Rekenen en Taal. Basiskwaliteit op orde: aantoonbare verbetering van de taal- en rekenprestaties:

Nederlandse leerlingen blijken deze basisvaardigheden minder goed onder de knie te hebben dan eerder het geval was. En juist een goede beheersing van deze vaardigheden is essentieel voor een succesvolle onderwijsloopbaan. De ambitie is om de leerlingenprestaties op het gebied van rekenen en taal in internationale en longitudinale onderzoeken, zoals PISA, COOL en TIMMS, op een hoger niveau te brengen. Daarnaast is het streven om het aandeel leerlingen in het voortgezet onderwijs, dat op of onder PISA-leesniveau 1 zit, terug te dringen tot 8% in 2015 (zie tabel 3.1, indicator 2). Verder is het streven om het percentage leerlingen dat presteert op PISA-niveau 5, te verhogen. Referentieniveaus voor taal en rekenen worden vanaf 2010/2011 in de regelgeving vastgelegd. Er wordt geïnvesteerd in de verbetering van de basisvaardigheden door middel van gerichte maatregelen, zoals beschreven in de beleidsreactie Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 332, nr. 3).

– Examens. Goede en betrouwbare examens:

De ambitie is om de kwaliteit van het schoolexamen, zowel inhoudelijk als procesmatig, te versterken. De Inspectie van het Onderwijs besteedt de komende jaren extra aandacht aan de verschillen tussen de schoolexamen (SE)-cijfers en de centraal examen (CE)-cijfers. Aan de scholen waar de afwijking groter is dan 0,5 punt en dit van invloed is op de slaagkansen, wordt gevraagd een verbeterprogramma op te zetten. Zonodig kan wettelijk worden ingegrepen.

Scholen zijn zelf ook al met initiatieven gestart om de kwaliteit van het schoolexamen te verbeteren. Voorbeelden zijn de standaard van de VO-raad, een inhoudelijk instrument van SLO en de acties van de vakverenigingen zelf.

– Verbetercultuur. (Zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter:

Er wordt gestreefd naar het terugbrengen van het percentage zeer zwakke vestigingen van 1,8% in 2008 naar 1% in 2012. Daarnaast wordt er gestreefd naar de reductie van het aantal risicovolle vestigingen en toename van het aantal scholen dat voldoende scoort op het kwaliteitskenmerk kwaliteitszorg. Om dit te bereiken, worden diverse instrumenten ingezet. De Inspectie van het Onderwijs, de VO-raad en de AOC-raad hebben hier een rol. De VO-raad draagt bijvoorbeeld in samenwerking met de AOC-raad zorg voor een steunpunt voor zeer zwakke scholen. De Inspectie van het Onderwijs heeft haar toezicht op zeer zwakke scholen aangescherpt, waardoor scholen minder lang zeer zwak zullen zijn.

• Onderwijstijd

Op 27 maart 2009 is de beleidsreactie op de aanbevelingen van de Commissie Onderwijstijd aan de Tweede Kamer gezonden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 289, nr. 56). De aanbevelingen van de Commissie Onderwijstijd worden nadrukkelijk gezien als totaalpakket dat een zo goed mogelijke balans biedt tussen de verschillende belangen en zijn daarom integraal overgenomen. De wettelijke norm voor onderwijstijd wordt in alle leerjaren (met uitzondering van het examenjaar) vastgesteld op 1000 uur. Dit is een realistische norm, die nageleefd kan worden en per saldo leidt tot méér onderwijstijd voor leerlingen dan tot dusverre het geval was. De definitie van onderwijstijd wordt aangepast, zodat er méér, al dan niet eigentijdse, vormen van onderwijs onder vallen. De betrokkenheid van ouders, leerlingen en leraren bij de invulling van het onderwijsprogramma wordt vergroot (instemmingsrecht medezeggenschapsraad, tevredenheidonderzoek, verantwoording bevoegd gezag). De betrokkenheid van de Inspectie van het Onderwijs wordt juist beperkt. De Inspectie ziet in beginsel alleen toe op naleving van de norm in kwantitatieve zin en op procedurele randvoorwaarden over inspraak en verantwoording, tenzij er aanleiding is om verder onderzoek te doen (bijvoorbeeld bij (zeer) zwakke scholen). De zomervakantie in het voortgezet onderwijs wordt met een week ingekort tot zes weken, de «vrijkomende» vijf dagen kunnen als collectieve voor leerlingen roostervrije dagen gespreid over het jaar worden ingezet. De inzet van deze dagen wordt op schoolniveau in overleg met de medezeggenschapsraad bepaald. De zomer-, kerst- en meivakantie worden centraal vastgesteld; voor de overige vakanties geeft de overheid geen adviesdata meer. Indien sprake is van voldoende realisatie van de wettelijke urennorm en er basis is voor horizontale verantwoording, momenteel ondersteund door onder andere experimenten gericht op de versterking van die horizontale dialoog en verantwoording wordt de nieuwe wet- en regelgeving per 1 augustus 2011 zorgvuldig ingevoerd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1, 2: In het schooljaar 2007/2008 is een nieuw Cohortenonderzoek onder de naam COOL5–18 gestart. In dit onderzoek worden scholieren van 5 tot 18 jaar in hun schoolloopbaan gevolgd door het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. In het onderzoek staat de ontwikkeling van leerlingen centraal: waaronder de cognitieve ontwikkeling, waarvoor onderzoekers de kennis en vaardigheden in het Nederlands, Engels en rekenen en wiskunde in beeld brengen.

COOL5–18 is een goede indicator om de ontwikkelingen in het kader van de Kwaliteitsagenda vo te volgen. Besloten is om in deze begroting de gegevens uit COOL5–18 op te nemen in plaats van de indicatoren «percentages van de scholen die voldoende scoren op de kwaliteitskenmerken aanbod, tijd, instructie, zorg en begeleiding» uit de begroting 2009.

1: In het jaarverslag over 2008 zijn gegevens gemeld over percentages leerlingen die het referentieniveau 2F behalen voor begrijpend lezen, uitgesplitst voor BBL,KBL,GL/TL, HAVO, VWO. Hier is gekozen voor een totaalpercentage voor referentieniveau 2F en hoger.

Vanwege beschikbare gegevens is de berekeningsmethode voor lezen anders dan voor rekenen. De methode wordt in de toekomst herzien zodat er nu geen streefwaardes zijn geformuleerd.

3: Met een stapsgewijze aanpak is de ambitie er op gericht om uiteindelijk het overgrote deel van de scholen een voldoende te laten scoren op kwaliteitszorg volgens de normen van de Inspectie van het Onderwijs. Mede door initiatieven van de VO-raad en de verscherpte aandacht voor opbrengsten staat de kwaliteitszorg op de agenda van scholen.

5: Het Kabinet streeft ernaar om de voorgestelde nieuwe wet- en regelgeving inzake onderwijstijd – met als één van de onderdelen een nieuwe norm van 1000 klokuur (met uitzondering van het examenjaar) per schooljaar – per 1/8/2011 in te voeren. In de periode daaraan voorafgaand moet er sprake zijn van een groei van het aantal scholen dat ten minste 1000 uur onderwijstijd per jaar realiseert. Het streven is dat het overgrote deel van de scholen in 2011 voldoet aan de nieuwe norm van 1000 uur.

3.3.3 Leerlingen ervaren een goede aansluiting tussen onderwijsfases in hun doorlopende leerlijn

Motivering

Een goede aansluiting van de onderwijsfases en schoolsoorten is van groot belang. Voorkomen moet worden dat leerlingen onder hun kunnen presteren en dat leerlingen voortijdig van school gaan. Het aantal ongediplomeerde schoolverlaters (zonder startkwalificatie) en vmbo’ers die niet doorstromen naar het mbo moet worden teruggedrongen.

Op 10 juni 2009 heeft het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven een aantal maatregelen te nemen om de doorstroom van vmbo naar mbo te verbeteren. Een belangrijke maatregel is het afschaffen van de maximale verblijfsduur voor leerlingen in het vmbo. Daarnaast wordt het mogelijk om een tweede diploma van dezelfde schoolsoort te halen. Tot slot kunnen in de toekomst alle gediplomeerde minderjarige leerlingen uitbesteed worden naar het volwassenenonderwijs.

Instrumenten

• Experimenten vmbo-mbo2

De overstap van de vmbo-basisberoepsgerichte leerweg (bl) naar het mbo is voor leerlingen een obstakel omdat de inhoud van het vmbo- en mbo-onderwijs onvoldoende op elkaar aansluiten, de pedagogisch-didactische aanpak in beide sectoren heel verschillend is, er een verschil in schoolcultuur is en dat met name de zwakkere leerlingen in het vmbo-bl een kwetsbare groep vormen. Gezien deze problemen wordt een VM2 experiment uitgevoerd met een geïntegreerde leerweg voor de bovenbouw van het vmbo-bl en mbo-2. Dit sluit aan bij de vraag vanuit het onderwijs. In deze leergang hoeven leerlingen de fysieke stap van hun vmbo-school naar het roc niet te maken. Zij volgen één programmatisch geïntegreerd traject van vmbo-bl en mbo-2 op één school.

Dit experiment is gestart in augustus 2008 (2008–2009). Komend schooljaar (2009–2010) start het tweede cohort scholen met VM2. In het eerste cohort zijn in totaal 36 projecten gestart (verbonden aan circa 20 vmbo-scholen en mbo-instellingen) met ruim 1 000 leerlingen. In het tweede cohort komen hier ongeveer 140 projecten bij en zo’n 3 000 leerlingen. Zowel de scholen van het eerste als het tweede cohort worden gedurende het schooljaar begeleid door een externe projectleider en worden driemaal per jaar gemonitord. Na afloop van het experiment in 2013 vindt een evaluatie plaats.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

3.3.4 Leerlingen krijgen een beter leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden

Motivering

De maatschappelijke stage is één van de prioriteiten uit de kwaliteitsagenda voor voortgezet onderwijs (burgerschap). Met de invoering van een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs, wil het kabinet leerlingen laten ervaren hoe mooi het is om iets voor een ander te doen. De maatschappelijke stage stimuleert kennismaken met «de ander» al op jonge leeftijd. De maatschappelijke stage kan zodoende ook op langere termijn een positieve bijdrage leveren aan de sociale samenhang.

Instrumenten

• Maatschappelijke stage

Sinds schooljaar 2007–2008 is de inzet van OCW het aantal scholen en het aantal leerlingen dat deelneemt aan de maatschappelijke stage te verhogen. Dit gebeurt onder andere aan de hand van pilots, waarbij het accent ligt op de lokale en regionale samenwerking, beschikbaarheid van stageplekken en het aantal uren dat stage wordt gelopen. Op basis van de resultaten van de pilots en de ervaringen van scholen en maatschappelijke organisaties vindt na afloop van het schooljaar 2008–2009 een evaluatie plaats. Begin 2010 wordt de Tweede Kamer hierover geïnformeerd. Een – tussenstand – van zaken heeft u recent ontvangen. In 2010 ligt het accent op begeleiding op maat, het ondersteunen van lokale samenwerking en het versterken van draagvlak, zowel binnen de school als buiten de school.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* betreft een maatschappelijke stage van 30 uur in het schooljaar 2008–2009. Vanaf het schooljaar 2011–2012 per differentiatie stageduur naar schoolsoort.

3.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene doelstelling: het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

Omschrijving

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) leidt jongeren op tot vakmanschap en ondernemerschap. Een deel van de jongeren besluit door te stromen naar een vervolgopleiding binnen het mbo of het hoger beroepsonderwijs. De aansluiting van het beroepsonderwijs op de praktijk staat daarbij voorop. Volwassenen kunnen door het volgen van een opleiding of cursus sociale competenties en burgerschapscompetenties verwerven die noodzakelijk zijn voor een baan, beroepsopleiding en hun persoonlijke ontplooiing. Volwasseneneducatie is een investering in kennis en kan de weerbaarheid en vaardigheden van de (beroeps)bevolking verhogen.

Afhankelijk van vooropleiding, leeftijd of ervaring is er voor iedereen een opleiding op maat in het mbo en in de volwasseneneducatie. Dit open karakter van het mbo maakt de sector tegelijkertijd kwetsbaar voor de gevolgen van de economische crisis. Verwacht wordt dat de omvang van het aantal mbo studenten als gevolg van de economische situatie flink zal toenemen. Bij gebrek aan werkgelegenheid kiezen jongeren ervoor langer onderwijs te volgen. Ook zullen veel mbo’ers overstappen van de beroepsbegeleidende leerweg (bbl), waarin het leren vooral in de praktijk plaatsvindt, naar de beroepsopleidende leerweg (bol) waarin het leren vooral op school plaatsvindt. Het gaat om jongeren die nu moeilijker een stageplaats kunnen vinden en om jongeren die hun bbl opleiding niet kunnen afmaken omdat ze hun (betaalde) baan, die tegelijk dienst doet als stageplaats, verliezen. Verder leren in de bol met studiefinanciering en een stage van beperkte omvang is dan vaak een alternatief. De afname van het aantal stageplaatsen is vooral een risico voor leerlingen in de mbo niveaus één en twee, omdat juist deze leerlingen beter leren in een werkomgeving dan in een klassikale leeromgeving en er bovendien verdringing plaatsvindt vanuit hogere mbo niveaus. Het kabinet heeft daarom in het aanvullende beleidsakkoord besloten om voor met name de jaren 2009 en 2010 extra geld beschikbaar te stellen voor het mbo. Dit in samenhang met de aanpak van jeugdwerkloosheid en het kabinetsstandpunt op het WRR-advies «Vertrouwen in de school, over de uitval van «overbelaste» jongeren» (zie onder tabel 4.2, budgettaire gevolgen van beleid).

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele deelnemers én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het garanderen van de onderwijskwaliteit. De middelen die hij tot zijn beschikking heeft, zijn: wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, integraal toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister op een manier ondersteund die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels voor goed bestuur. Gemeenten ontvangen via het participatiebudget de rijksbijdrage educatie voor de inkoop van educatieve activiteiten bij roc’s. De verantwoordelijkheid voor de educatie is belegd bij gemeenten, omdat zij het beste zicht hebben op de lokale behoefte.

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, deelnemers, ouders, docenten, bedrijven, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg) en andere overheden. De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen-, deelnemer- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

2. De waarde over 2008 komt in september 2009 beschikbaar. Sturing vindt plaats via de nationale indicator (zie paragraaf 4.3.4. tabel 4.8, indicator 1).

4. Voor deze indicator is geen streefwaarde geformuleerd omdat deze sterk afhankelijk is van de conjuncturele ontwikkeling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Met de extra middelen die in het aanvullend beleidsakkoord beschikbaar zijn gesteld worden de volgende maatregelen genomen:

• deelnemers die hun opleiding afronden, maar geen werk hebben, stimuleren een jaar door te leren om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten (School Exit en Extension programma);

• het opvangen van conjunctuureffecten op de omvang en de samenstelling van de deelnemersaantallen in het mbo als gevolg van de economische crisis. Bijvoorbeeld het opvangen van de overstap van jongeren van de bbl naar de bol en het opvangen van (on)gediplomeerde werklozen die weer terugkeren naar het mbo;

• het stimuleren van de inrichting van «plusvoorzieningen» voor overbelaste jongeren;

• versterking van de aansluiting tussen het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt;

• uitvoeren van een «stageoffensief» door de kenniscentra beroepsonderwijs en bedrijfsleven om er voor te zorgen dat er voldoende stageplaatsen beschikbaar blijven.

Door de economische crisis kampt het kabinet met financiële tegenvallers die voor een deel ten laste komen van het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Gekozen is voor een pakket maatregelen waarbij de kerntaak van het beroepsonderwijs het minst geraakt wordt en waarbij mbo instellingen de eerstvolgende jaren voldoende lucht houden om bestaande en extra taken uit te voeren. Het kabinet heeft daarom besloten om:

• af te zien van de voorgenomen invoering van een gedeeltelijke vervoersvoorziening voor 16- en 17-jarige mbo studenten in de bol; € 15 miljoen in 2009 en € 30 miljoen vanaf 2010;

• een korting door te voeren op de educatiemiddelen binnen het participatiebudget: € 35 miljoen vanaf 2011 (zie paragraaf 4.3.3);

• vanaf 2011 geen vervolg te geven aan het innovatiearrangement: € 20 miljoen vanaf 2011 (zie paragraaf 4.3.2);

• een deel van de prijsbijstelling niet uit te keren: € 4 miljoen in 2010 en € 3 miljoen vanaf 2011.

De basis op orde in het Mbo

De Mbo-instellingen staan voor een ingrijpende opgave. De invoering van het competentiegericht onderwijs, de aanpak van de jeugdwerkeloosheid, het beleid op het vlak van voortijdig schoolverlaten, de leerwerkplicht en de versterkte inzet op taal en rekenen; ontwikkelingen die om een grote inzet vragen van docenten en leidinggevenden in de scholen. Het kabinet trekt daarvoor de nodige middelen uit en geeft ruimte om die verantwoordelijkheid waar te maken. Mbo-instellingen dienen echter vervolgens wel hun primaire proces op orde te hebben; variërend van goede klachtenregelingen tot adequate leerplichtregistratie, van duidelijke roosters tot voldoende goede lesuren, van inbedding van de medezeggenschap in de organisatie tot het professionaliseren van personeel.

Daartoe zullen in de komende tijd de individuele prestaties van ROC’s scherper in beeld gebracht worden. Dat doet recht aan de ROC’s die goed presteren, maar vormt een aansporing voor die ROC’s die hun zaken niet- voldoende- op orde hebben. Aan de hand van deze resultaten zullen gesprekken gevoerd gaan worden met de besturen van ROC’s.

4.3 Operationele beleidsdoelstelling

4.3.1 Deelnemers volgen beroepsonderwijs en volwasseneneducatie in voldoende toegeruste instellingen

Motivering

Het stelsel van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie moet zodanig zijn toegerust dat regionale opleidingencentra (roc’s), de vakinstellingen, de overige mbo-instellingen en de kenniscentra beroepsonderwijs en bedrijfsleven (kbb’s) bij het verzorgen van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie kunnen voldoen aan de door de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen.

Instrumenten

• Bekostiging

Op 23 december 2008 heeft de staatssecretaris namens het kabinet de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de modernisering van de Mbo-bekostiging (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 27 451, nr. 101). De brief bevat een aantal voorstellen. Deze hebben onder meer betrekking op aanscherping van het onderscheid tussen bol en bbl opleidingen, een meer op het voorafgaand onderwijs toegespitste verdeling van het VOA-budget, harmonisatie van prijsfactoren, beperking van bekostigde stapeling van diploma’s en verandering van de verhouding tussen de input- en de outputcomponent. De brief is onderwerp van gesprek geweest in een nota overleg op 15 april 2009. In de maanden daarna is de verdere uitwerking van de voorstellen ter hand genomen. In 2010 ontvangt de Tweede Kamer een concept wetsvoorstel over dit onderwerp.

• Kenniscentra

De verdeling van de reguliere beschikbare middelen over de kenniscentra is voor 2010 nog dezelfde als in de voorgaande jaren. De werkzaamheden van de kenniscentra voor de ontwikkeling van de nieuwe kwalificatiestructuur zijn grotendeels afgerond. Ook wordt steeds duidelijker hoe de nieuwe kwalificatiestructuur vorm gaat krijgen. De herziening van het bekostigingsmodel voor de kenniscentra kan daarom verder worden uitgewerkt. De bedoeling is dat er per 2011 een nieuw model ingevoerd kan worden. Uitgangspunt voor het nieuwe model zijn de wettelijke taken van de kenniscentra. Daarnaast worden middelen aan het budget van de 17 samenwerkende kenniscentra toegevoegd voor de uitvoering van het stageoffensief (zie paragraaf 4.2 Budgettaire gevolgen van beleid en paragraaf 4.3.2 onder «Verbeteren aansluiting onderwijs en arbeidmarkt»).

• Competentiegerichte kwalificatiestructuur

Als onderdeel van de competentiegerichte kwalificatiestructuur (per augustus 2010) zijn mbo-instellingen sinds 2004 gefaseerd bezig hun opleidingsaanbod in te richten op basis van de nieuwe kwalificatiedossiers. Deze kwalificatiestructuur heeft een vierledig doel:

1. Een betere start voor mbo’ers op een bewegelijke arbeidsmarkt;

2. Aantrekkelijker onderwijs aan mbo’ers en daardoor beter gemotiveerde deelnemers en minder voortijdige uitval;

3. Meer doorstroom naar vervolgonderwijs;

4. Grotere betrokkenheid van het bedrijfsleven.

Voor de invoeringsdatum van augustus 2010 worden vier procesdoelstellingen geformuleerd:

1. Alle deelnemers starten in het eerste jaar met een opleiding die is geënt op een nieuw kwalificatiedossier;

2. De inhoudelijke kwaliteit van de competentiegerichte opleidingen (dus programmering, inrichting en examinering) is voldoende robuust;

3. De bedrijfsvoering (waaronder de professionalisering van bestuur, management en personeel) rond het competentiegerichte onderwijs heeft een stevige basis;

4. De kwalificatiedossiers zijn op het punt van uitvoerbaarheid, studeerbaarheid, transparantie en samenhang kwalitatief goed. Verder is het aantal (uitstroom)kwalificaties functioneel en van goede kwaliteit in relatie tot de instroom op de arbeidsmarkt dan wel de doorstroom naar het hbo.

Om de hierboven genoemde doelstellingen in 2010 te bereiken wordt ingezet op:

• Vraaggerichte ondersteuning van individuele instellingen bij de vernieuwing door MBO2010 bij de vormgeving van onderwijs en bedrijfsvoering (inclusief professionalisering personeel);

• Concrete afspraken tussen kenniscentra beroeponderwijs en bedrijfsleven over vergroting van transparantie, herkenbaarheid en uitvoerbaarheid van de kwalificatiedossiers (zie bijlage 1Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 524, nr. 3) en vaststelling herziene kwalificatiedossiers;

• Het verrichten van een audit- en schouwprocedure per onderwijsinstelling om te bepalen in welke mate de eerste drie procesdoelstellingen behaald zijn (zieTweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 524, nr. 3);

• Het versturen van het wetsvoorstel competentiegerichte kwalificatiestructuur naar de Staten-Generaal (begin 2010).

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1. Deze indicator meet het percentage deelnemers per mbo niveau dat de opleiding succesvol afrondt.

2. De prognose voor het schooljaar 2009/2010 is 84%. Daarmee ligt de invoering van de kwalificatiestructuur op schema. Mbo’ers die voor de invoering van de kwalificatiestructuur met een eindtermgerichte opleiding zijn begonnen, mogen deze afmaken. Ook na de invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur zullen er dus eindtermgerichte opleidingen bestaan, waarop nieuwe inschrijvingen weliswaar niet toegestaan zijn. Door deze systematiek is het niet mogelijk om vanaf 2010 over alle leerjaren en in alle opleidingen competentiegericht onderwijs aan te bieden. Er zal dus nog na 2010 afbouw van eindtermgericht onderwijs plaatsvinden. Om de ambitie goed weer te geven zijn de voormalige indicatoren «het percentage deelnemers in nieuwe opleidingen» en «het percentage van opleidingen, ingericht op basis van de nieuwe kwalificatiedossiers» daarom in deze nieuwe indicator vervat.

* Het gaat om aantallen per kalenderjaar (omgerekend uit aantallen per schooljaar op 1 oktober) inclusief de raming van het conjunctuureffect als gevolg van substitutie van deelnemers van de bbl naar de bol.

*/** Vanwege de sterk verslechterde economische situatie en de daarmee samenhangende verwachte vermindering van stageplaatsen, wordt de komende jaren een verschuiving van deelnemers in de bbl naar de bol verwacht. Een indicatie van deze ontwikkeling is reeds verwerkt in de hierboven gepresenteerde geraamde deelnemersontwikkeling in het mbo. Vanwege de vele onzekerheden rondom de raming en de uitzonderlijke economische situatie, is de extra instroom van het aantal deelnemers als gevolg van de huidige conjuncturele ontwikkelingen nog niet in raming van het aantal deelnemers (punt 1) opgenomen.Het Kabinet heeft echter besloten voor 2009 en 2010 extra geld beschikbaar te stellen voor het mbo (in totaal € 250 miljoen). In de prijs per deelnemer (punt 2) zijn deze extra middelen nog niet verwerkt. De mbo-sector kan aanspraak maken op deze middelen indien, als gevolg van de economische crisis, de omvang en de samenstelling van de onderwijsdeelname in de cursusjaren 2009/10 en 2010/11 hiertoe aanleiding geeft. Bij het voorbereiden van de begroting 2011 wordt bezien hoe het aantal deelnemers in het mbo zich heeft ontwikkeld, dan wordt ook duidelijker wat het effect van de conjunctuur op de deelnemersontwikkeling voor de komende jaren in het mbo is.

** Bij de berekening van de gemiddelde prijs per deelnemer is rekening gehouden met de extra middelen voor taal en rekenonderwijs en met de enveloppemiddelen (Coalitieakkoord) voor de competentiegerichte kwalificatiestructuur (zie paragraaf 4.2, tabel 4.2 budgettaire gevolgen van beleid).

4.3.2 Deelnemers volgen beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van hoge kwaliteit in innovatieve instellingen en via hoogwaardige stageplekken

Motivering

Om de kwaliteit van het middelbaar beroepsonderwijs te verbeteren moeten mbo-opleidingen voldoende onderwijstijd bieden, de examens op orde hebben en de doorlopende leerlijnen in de beroepskolom bevorderen.

Ouders, studenten en werkgevers moeten kunnen vertrouwen op de kwaliteit van de opleidingen en de uitgereikte diploma’s. Een grotere betrokkenheid en een intensievere samenwerking tussen onderwijsinstellingen, kenniscentra en (leer)bedrijven in de regio kunnen ervoor zorgen dat de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het onderwijs, inclusief de stage, van een hoog niveau is. In deze crisistijd is het van belang dat het potentieel aan bpv-plekken (stageplekken/leerbanen) bij leerbedrijven zo optimaal mogelijk wordt benut.

Instrumenten

• Nederlandse taal en rekenen/wiskunde

Het belang van goed leren lezen, schrijven en rekenen is te lang onderbelicht gebleven. Daarom wordt wettelijk vastgelegd welke taal- en rekenvaardigheden leerlingen op verschillende momenten van hun schoolloopbaan moeten beheersen. In de voortgangsrapportage doorlopende leerlijnen taal en rekenen van 20 februari 2009 is beschreven welke maatregelen worden getroffen op het gebied van de Nederlandse taal en het rekenen/wiskunde in het mbo. Doelstelling is om in alle onderwijssectoren het beheersingsniveau van de basisvaardigheden taal en rekenen te verhogen. Voor het mbo is de aanpak voor 2010 tot en met 2013 beschreven in het Uitvoeringsplan Taal en Rekenen mbo. Op hoofdlijnen is de aanpak voor het mbo gericht op de volgende elementen:

1. De wettelijke verankering van het referentiekader waarbij de onderwijsinstellingen in het mbo de opdracht krijgen om de referentieniveaus voor Nederlandse taal en rekenen/wiskunde in acht te nemen bij de inrichting van hun onderwijs en examinering voor de in 2010 instromende deelnemers;

2. Een overgang naar centrale examinering van de Nederlandse taal en het rekenen/wiskunde in het mbo, waarbij de eerste wettelijk verplichte centrale examens afgenomen worden in 2014;

3. Een intensivering van het taal- en rekenonderwijs, gericht op de verhoging van het beheersingsniveau op de lange termijn, met een inhaalslag op de korte termijn.

De invoering van het referentiekader en de centrale examinering vraagt om een zorgvuldige en met de andere onderwijssectoren samenhangende aanpak. De bevindingen worden jaarlijks (sectoroverstijgend) via een monitor doorlopende leerlijnen taal en rekenen gevolgd.

• Regelingen innovatiebox, innovatiearrangement en stagebox

Via de Regeling stagebox beroepsonderwijs wordt geld beschikbaar gesteld om te zorgen voor extra stage- en simulatieplaatsen voor moeilijk plaatsbare deelnemers. Ook is het geld bedoeld voor een intensieve stagebegeleiding van deelnemers in het beroepsonderwijs. De huidige regeling eindigt in 2010. In het najaar van 2010 worden de effecten van de regeling geëvalueerd. Op basis van deze evaluatie wordt later dat jaar besloten hoe het geld voor stages vanaf 2011 het best kan worden ingezet.

De regelingen «innovatiearrangement» en «innovatiebox» eindigen in 2009. De Regeling innovatiearrangement bestaat uit een specifiek innovatiebudget om innovatie in het beroepsonderwijs verder te verdiepen. Hiermee worden innovatieve projecten op regionaal en sectoraal niveau financieel ondersteund. Doelgroep zijn de onderwijsinstellingen van het beroepsonderwijs (vmbo-mbo-hbo). Met de Regeling innovatiebox wordt geld verstrekt (gekoppeld aan de lumpsum) met als doel onderwijsvernieuwing vorm te geven. Het geld uit de «innovatiebox» wordt alleen aan de mbo-onderwijsinstellingen verstrekt.

Hoewel de Regeling innovatiearrangement niet heeft opgeleverd wat volgens de doelstellingen van de regeling werd beoogd, heeft de regeling wel waardevolle opbrengsten opgeleverd. Daarom wordt het innovatiearrangement nog maar met één jaar verlengd. Vanaf 2011 wordt dit geld ingezet voor de bezuinigingen op het onderwijs. Ook de Regeling innovatiebox zal na 2009 met één jaar verlengd worden. Op basis van de resultaten van een evaluatie in 2010 wordt besloten over de inzet van het geld vanaf 2011.

• Experiment de Netwerkschool

Voor het experiment de Netwerkschool zijn voor de jaren 2010 tot en met 2014 Fes middelen beschikbaar gesteld door het kabinet. Het doel van de Netwerkschool is het verhogen van het maatschappelijk rendement van de onderwijsmiddelen. In het experiment staat een slimme en flexibele organisatie van de competentiegerichte kwalificatiestructuur centraal.

Door effectief gebruik van ICT wordt ingezet op een verhoging van de productiviteit in het onderwijs voor:

1. het leren zelf;

2. het toetsen, volgen en begeleiden van de studenten;

3. de organisatie van het leerproces.

Daarnaast worden via het experiment innovatieve oplossingen aangedragen voor de uitval van studenten en het lerarentekort.

• Verbeteren aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Door de economische crisis komt het aanbod aan noodzakelijke bpv-plaatsen (stageplaatsen) onder druk te staan. Mbo gediplomeerden betreden een arbeidsmarkt die, zeker voor de lagere mbo niveaus, minder kans biedt op een baan. Daarom zijn in het Actieplan jeugdwerkloosheid (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 29 544, nr. 189) onder andere maatregelen opgenomen om: voldoende bpv-plaatsen te behouden (stageoffensief), gediplomeerde mbo deelnemers langer te laten doorleren (School Exit en Extension programma) en om kwetsbare jongeren in het mbo beter te kwalificeren voor de arbeidsmarkt («Plusvoorzieningen»).

Het stageoffensief van de kenniscentra beroepsonderwijs en bedrijfsleven wordt uitgevoerd in de jaren 2009 tot en met 2011. Het doel van het stageoffensief is om bestaande stageplaatsen bij erkende leerbedrijven zoveel mogelijk te behouden, nieuwe stageplaatsen te werven en een betere kwalitatieve afstemming van vraag en aanbod van stageplaatsen te realiseren. Zo zijn er, ondanks de crisis, nog steeds sectoren waar vraag is naar stagairs. Door bijvoorbeeld een betere voorlichting (http://www.stagemarkt.nl/) worden jongeren gestimuleerd hiervan gebruik te maken.

Het School Ex (School Exit en Extension) programma richt zich in 2009 en 2010 op examenkandidaten in het mbo. Examenkandidaten die twijfelen tussen verder leren of werken worden gestimuleerd verder door te leren om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten door middel van het aanbieden van een individueel opleidingsadvies. Examenkandidaten die willen gaan werken, maar nog geen baan hebben, worden «warm overgedragen» aan het UWV Werkbedrijf voor ondersteuning bij het vinden van een baan. Voor kwetsbare jongeren met meervoudige problematiek («overbelasten») worden zogenaamde Plusvoorzieningen in het mbo opgezet (zie voorts paragraaf 4.3.4.).

Naast bovenstaande maatregelen in verband met de economische crisis, worden ook andere maatregelen uitgevoerd om de aansluiting tussen het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt te verbeteren. Zo vindt in 2010 de invoering van de «Kwaliteitsagenda BPV» plaats. Deze agenda is in de zomer van 2009 op bestuurlijk niveau (MBO Raad, COLO, MKB Nederland) vastgesteld en gecommuniceerd naar de Tweede Kamer. Op 10 juni 2009 is als eerste fase van deze «Kwaliteitsagenda BPV» een BPV-protocol gerealiseerd met daarin vergaande gedragsregels voor betrokken partijen (mbo-instellingen, kenniscentra en leerbedrijven) over de begeleiding van studenten voor, tijdens en na de bpv. Deze gemeenschappelijke agenda moet in 2010 zorgen voor een verbetering van de kwaliteit, de organisatie en de communicatie door betrokken partijen rondom de beroepspraktijkvorming. In 2010 eindigt het programma «Ondersteuning Leerbedrijven» en moet het stelsel beter zijn ingericht voor het praktijkleren. De samenwerking, onderlinge afstemming en informatieuitwisseling tussen onderwijsinstellingen, leerbedrijven en kenniscentra moet dan zijn verbeterd. In samenwerking met MBO2010 wordt in 2010 door een goed toegankelijke website de verspreiding van best practises op het gebied van de bpv bevorderd.

Ook wordt in 2010 een wetsvoorstel dat garandeert dat bbl-deelnemers voldoende begeleide onderwijsuren krijgen, aan de Tweede Kamer aangeboden. Tenslotte wordt in 2009 en 2010 een financiële impuls gegeven aan mbo instellingen om actief een bijdrage te kunnen leveren in regionale structuren gericht op het bestrijden van (jeugd)werkloosheid, stimuleren van participatie en bevorderen van economische ontwikkeling, zoals bijvoorbeeld de werkpleinen.

• Bevorderen doorstroom naar hoger onderwijs

Het tweejarige Associate degree-programma (Ad-programma) is mogelijk een instrument om de doorstroom van het mbo naar het hbo te bevorderen, hetzij via directe doorstroom vanuit het mbo of via een duaal traject vanuit een werksituatie. Het doel is dat meer mbo-4 gediplomeerden en werkenden een diploma in het hoger onderwijs behalen, waarmee zij hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Het streven is om met ingang van het studiejaar 2010/2011 te starten met een experimenteerperiode. In deze periode kunnen mbo-instellingen samen met een hogeschool een Associate degree-programma ontwikkelen dat (deels) wordt uitgevoerd op het mbo. De experimenten worden geëvalueerd zodat er aan het einde van de experimenteerperiode een beeld is over de mogelijke meerwaarde van de Associate degree op een mbo-locatie. De arbeidsmarktrelevantie van de Associate degree is bepalend voor de verdere invoering van de Associate degree.

• Handhaven onderwijstijd

In 2008 is verscherpt toegezien op de naleving van onderwijstijd, de 850-urennorm in de beroepsopleidende leerweg (bol) van het mbo. Volgens de Inspectie voldeed 91% (schooljaar 2007/2008) van de opleidingen bij een eerste controle aan de vereiste minimale 850 klokuren. Dit is een aanzienlijke verbetering ten opzichte van 2007. Toen ging het om 76% van de onderzochte opleidingen (schooljaar 2006/2007). Na herstelacties bleven drie opleidingen (4,5%) over die te weinig onderwijstijd aanboden, waarvoor een sanctietraject volgt. De scherpe toezichts- en handhavingsacties lijken effectief en worden ook de komende jaren voortgezet. Een nuancering hierbij is dat het percentage in 2008 van 91% niet op een representatief onderzoek is gebaseerd zoals in 2007, maar een uitkomst is van het reguliere, selectieve toezicht van de Inspectie. In de maanden mei/juni van 2009 wordt er aanvullend representatief onderzoek naar de naleving van onderwijstijd (schooljaar 2008/2009) gedaan dat een beter vergelijkingsbeeld geeft met het percentage voor 2007 (schooljaar 2006/2007).

Aan de Tweede Kamer is toegezegd dat er in 2010 een evaluatie van de 850 urennorm komt, waarbij onder meer het aantal uren, de relatie met de kwaliteit van het onderwijs en de bekostiging onder de loep worden genomen.

• Geïntegreerd toezicht

In het wetsvoorstel wijziging WOT (Wet op het onderwijstoezicht) wordt het nieuwe toezicht vormgegeven. Het gaat hierbij om geïntegreerd toezicht op het onderwijs door de toezichthouders. De Inspectie van het Onderwijs krijgt in de bve sector verdergaande handhavende bevoegdheden voor het uitvoeren van bekostigingssancties en het intrekken van onderwijs- en examenlicenties. In het toezichtskader bve 2010 en de daaropvolgende toezichtskaders wordt het toezicht op de onderwijskwaliteit en de examenkwaliteit steeds verder geïntegreerd. Daarnaast wordt terughoudend toezicht vormgegeven voor díe instellingen die gedurende meerdere jaren voldoende kwaliteit kunnen aantonen.

• Toezicht en handhaving kwaliteit examens

Deelnemers moeten hun opleiding afronden met een waardevol en landelijk erkend mbo-diploma. Een diploma dat goed aansluit op de arbeidsmarkt en het vervolgonderwijs. Goede examinering draagt hieraan bij. De school is hiervoor primair verantwoordelijk en moet er zorg voor dragen dat het examen van elke aangeboden opleiding voldoet aan de standaarden voor examenkwaliteit. Zo moeten bijvoorbeeld de examenopgaven wat betreft inhoud en niveau dekkend zijn, gelet op de landelijk vastgestelde kwalificatie-eisen. De Inspectie van het Onderwijs beoordeelt jaarlijks de examenkwaliteit aan de hand van de standaarden. Als uit het kwaliteitsonderzoek door de Inspectie blijkt dat de examenkwaliteit niet voldoende is, dan krijgt de instelling voor de betreffende opleiding een waarschuwing en tijd om de kwaliteit te verbeteren. Als de kwaliteit bij het erop volgende onderzoek naar de kwaliteitsverbetering nog niet voldoende is, dan kan de examenlicentie voor de betreffende opleiding worden ingetrokken. In dat geval moet de school de examinering van die opleiding volledig uitbesteden aan een andere school of exameninstelling die over de betreffende examenlicentie beschikt. In de brief aan de Tweede Kamer van 19 december 2008 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 27 451, nr. 99) is het landelijke totaalbeeld van de examenkwaliteit 2007/2008 aangegeven en is het examenbeleid uiteengezet. Het examenbeleid betreft zowel de bestuurlijke interventiemaatregelen als de reeks van maatregelen ter versteviging van de examinering.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

5. In aanvulling op deze indicator wordt voor de volgende begroting (2011) nagedacht over een indicator waarmee jaarlijks het percentage mbo instellingen/opleidingen met centrale examens Nederlandse taal en rekenen voor mbo deelnemers wordt gevolgd.

4.3.3. Deelnemers kunnen zonder drempels beroepsonderwijs en volwasseneneducatie volgen dat het best past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten de mogelijkheid krijgen om hun talenten te ontplooien in een leeromgeving en op een manier die het beste past bij hun specifieke behoeften. Het gaat daarbij ook om jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben bij het volgen van een mbo-opleiding. En om volwassenen die door het volgen van een cursus of opleiding beter in staat zijn te participeren op de arbeidsmarkt en in de samenleving.

Instrumenten

• Leerlinggebonden financiering

Sinds januari 2006 kunnen instellingen voor geïndiceerde deelnemers met een handicap of stoornis leerlinggebonden financiering (het zogenoemde rugzakje) aanvragen. Met een wijziging van de Wet educatie en beroepsonderwijs (Staatsblad 2008, 202) is leerlinggebonden financiering per 1 augustus 2008 wettelijk vastgelegd. De bedoeling is dat deelnemers met behulp van dit rugzakje hun opleiding succesvol kunnen afronden. Het aantal geïndiceerde deelnemers voor 2010 wordt geraamd op 5 700.

• Participatiebudget

De Nederlandse gemeenten ontvangen vanaf 1 januari 2009 voor het eerst de bijdrage voor de educatiedoelstellingen via het participatiebudget. Hiermee wordt het geld voor re-integratie (WWB-werkdeel), inburgering en volwasseneneducatie gebundeld in één specifieke uitkering voor gemeenten. Vanaf 1 januari 2010 wordt € 50 miljoen structureel herbestemd ten gunste van het budget voor extra taal- en rekenonderwijs in het mbo (zie paragraaf 4.3.2. eerste instrument). Vervolgens is door het kabinet besloten om aanvullend € 35 miljoen minder op het budget in te zetten vanaf 2011. Dit geld is bestemd als bijdrage in het OCW aandeel in de rijksbrede problematiek als gevolg van de economische recessie.

De resterende middelen zullen worden verdeeld over basisvaardigheden (met name laaggeletterdheid), vavo (tweede kans onderwijs) en NT2. Om de doelstellingen en afspraken te realiseren zal op deze terreinen met name prestatiegericht worden beloond. Gezien deze bezuinigingen en de impact hiervan op de continuïteit van het educatieonderwijs in combinatie met een aantal andere ontwikkelingen in het mbo, heeft het kabinet verder besloten om de introductie van de marktwerking voor educatiemiddelen uit te stellen en de oormerking van dit budget voor educatie en de bestedingsverplichting bij de roc’s met 3 jaar (tevens het maximum) te verlengen. Daarmee zal de wettelijke taak van roc’s voor educatie gedurende deze periode gehandhaafd blijven. De follow up (de ingang van vervallen oormerking en bestedingsverplichting) wordt bij AMvB geregeld. Hiertoe zal een wetswijziging worden voorbereid. Tot 2013 zijn er schotten tusen het educatiebudget en inburgeringsbudget. In overleg met WWI zal voor mogelijke onvoorziene knelpunten bij het daadwerkelijk bedienen van doelgroepen in de praktijk gezamenlijk naar goede oplossingen worden gezocht. In de periode naar 2013 zal in overleg met alle partijen voorbereidingen worden getroffen voor de daadwerkelijke invoering van de marktwerking voor het educatieonderdeel in het p-budget.

• Verminderen laaggeletterdheid

In Nederland hebben ongeveer 1,5 miljoen mensen moeite met lezen, schrijven of rekenen. Tot en met 2010 is per jaar € 4,0 miljoen beschikbaar om het «Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006–2010 Van A tot Z betrokken» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 300 VIII, nr. 142) uit te voeren. Op basis van dit aanvalsplan worden er door de uitvoerende organisaties CINOP, Stichting Lezen en Schrijven en Expertisecentrum ETV.nl verschillende initiatieven ontplooid om de laaggeletterdheid een halt toe te roepen. 2010 is het laatste jaar van het aanvalsplan en dan wordt ook bekeken of de benoemde mijlpalen voor laaggeletterdheid ook daadwerkelijk behaald zijn. De vijfde mijlpaal (verhoging van het aantal deelnemers aan alfabetiseringscursussen tot rond de 12 500) is met 12 048 deelnemers in 2008 al bijna behaald.

• Uitbreiden schoolmaatschappelijk werk

In september 2008 is bij de algemene politieke beschouwingen als antwoord op de motie van Hamer, Slob en Van Geel (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 700, nr. 15) meerjarig € 15 miljoen beschikbaar gekomen voor mbo instellingen voor het tegengaan van voortijdig schoolverlaten door het schoolmaatschappelijk werk uit te breiden. Het schoolmaatschappelijk werk is gericht op het tijdig en adequaat verlenen van hulp aan leerlingen met problemen. Het gaat om leerlingen die onderwijs volgen op de niveaus één en twee van het mbo en niet in het bezit zijn van een diploma, of een diploma hebben onder het niveau vmbo gemengde leerweg. Met deze bijdrage krijgen de mbo instellingen de mogelijkheid en de plicht de hulpverlening aan deze leerlingen verder uit te bouwen.

• Bevorderen leren en werken

Scholing en EVC (ErVaringsCertificaten) zijn belangrijke middelen om de inzetbaarheid van mensen te vergroten en de overgang van de ene naar de andere baan te vereenvoudigen. Hierdoor wordt voorkomen dat mensen (langdurig) werkloos worden en de aansluiting op de arbeidsmarkt verliezen. Het belang van scholing neemt in deze periode van economische crisis toe. Daarom is het uitermate belangrijk dat regionale partijen samen alles in het werk stellen om scholing en EVC te stimuleren.

Acties rondom leren en werken worden uitgevoerd conform het plan van aanpak 2008–2011: Doorpakken met Leren & Werken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 012VIII, nr. 10) en moeten leiden tot 90 000 leerwerktrajecten (duaal en EVC) in 2011, waaronder 20 000 trajecten voor werkende jongeren zonder startkwalificatie en 30 000 trajecten voor werkzoekenden en met werkloosheid bedreigden. De trajecten voor deze doelgroepen worden door de samenwerkingsverbanden leren en werken en de regionale leerwerkloketten gerealiseerd met behulp van de «Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken voor werkende jongeren zonder startkwalificatie, werkzoekenden en met werkloosheid bedreigden», die begin 2009 is gepubliceerd. Daarnaast is in de begroting van het ministerie van SZW geld opgenomen voor omscholing van werknemers bij dreigende werkloosheid en Ervaringscertificaten bij dreigend ontslag. Op die manier kan werkloosheid worden voorkomen en worden werknemers van werk naar werk geleid.

In 2010 wordt de publiciteitscampagne rond het Ervaringscertificaat voortgezet om individuen te activeren en om te kijken of een Ervaringscertificaat een interessante optie is.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1. In de periode 2005–2007 zijn 44 162 extra leerwerktrajecten (duaal en EVC) gerealiseerd. Met de verlenging van de projectdirectie Leren en Werken tot 2011 is voor de periode 2008–2011 een nieuwe streefwaarde bepaald. In de periode 2008 tot en met 2011 moeten 90 000 extra leerwerktrajecten gerealiseerd worden. Het startmoment voor deze nieuwe ambitie is 2008. In dat jaar zijn 29 865 trajecten gerealiseerd.

4. Dit percentage betekent dat van alle roc’s er 82% minimaal één zorgadviesteam heeft.

4.3.4. Er vallen minder leerlingen gedurende hun schoolloopbaan voortijdig uit het onderwijs

Motivering

Uit oogpunt van maatschappelijke cohesie en economische ontwikkeling is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een startkwalificatie halen. De nationale doelstelling is halvering van het jaarlijks aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2012 ten opzichte van 2002. Een voortijdig schoolverlater is een jongere van 12 tot 23 jaar die langer dan vier weken geen onderwijs volgt en nog geen startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een vwo-, havo-, of mbo-diploma op niveau 2. In de uitvoeringsbrief «Aanval op de schooluitval: een kwestie van uitvoeren en doorzetten» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 26 695, nr. 42) staat op welke wijze voortijdig schoolverlaten (vsv) wordt aangepakt. De uitval van jongeren kent verschillende oorzaken waardoor een brede benadering noodzakelijk is. Daarom plaatst het kabinet de aanpak van voortijdig schoolverlaten in een breder kader: de pijler «sociale samenhang». Binnen deze geïntegreerde aanpak is OCW verantwoordelijk voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten door met name kwalitatief goed onderwijs te bieden en door zich in te zetten voor jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben. De eerste resultaten en de stand van zaken zijn bij brief van 11 februari 2009 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 26 695, nr. 61) aan de Kamer gemeld.

Instrumenten

• Meerjarige convenanten

De afspraken op basis van de meerjarige convenanten die in 2008 zijn afgesloten met scholen en gemeenten in de 39 RMC-regio’s (Regionale meld- en coördinatiefunctie vsv), lopen in 2010 door. Om de halvering in 2012 te realiseren is in de schooljaren 2007/2008 tot en met 2010/2011 een reductie nodig van in totaal 40% nieuwe vsv’ers ten opzichte van het aantal vsv’ers in het schooljaar 2005/2006. Dit betekent dat de uitval jaarlijks cumulatief met 10% moet verminderen; 10% in schooljaar 2007/2008 oplopend naar 40% reductie in 2010/2011 (in cijfers zichtbaar in 2012). De doelstelling voor het schooljaar 2009/2010 is een vermindering van 30%, ten opzichte van het aantal in schooljaar 2005/2006 (in cijfers zichtbaar in 2011). De middelen voor de convenanten worden uitbetaald afhankelijk van de daadwerkelijke reductie van het aantal nieuwe vsv’ers ten opzichte van het peiljaar 2005/2006.

• Specifieke programma’s voor de regio’s

In 2010 kunnen de onderwijsinstellingen in samenwerking met de RMC-contactgemeente opnieuw een aanvraag indienen voor middelen om in te zetten voor specifieke programma’s in de regio’s. Deze programma’s moeten gericht zijn op het structureel voorkomen van voortijdig schoolverlaten in het onderwijsproces van de onderwijsinstellingen. De maatregelen kunnen worden gekozen uit een menulijst die is op genomen bij de uitvoeringsregeling schooluitval. In de G4 gaan de vsv-middelen voor de specifieke programma’s naar de gemeenten.

• Experimenten vmbo-mbo

De overgang van vmbo naar mbo is een bekend struikelblok in de schoolloopbaan en een belangrijke factor bij schooluitval. Op 10 juni 2009 heeft het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven een aantal maatregelen te nemen om de doorstroom van vmbo naar mbo te verbeteren. Een belangrijke maatregel is het afschaffen van de maximale verblijfsduur voor leerlingen in het vmbo (zie artikel 3 Voortgezet onderwijs, paragraaf 3.3.3). Daarnaast is het kabinet gestart met experimenten overgang vmbo-mbo (VM2). In VM2 wordt de bovenbouw van de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo samengevoegd met een mbo-opleiding op niveau 2, met als doel het voortijdig schoolverlaten binnen deze doelgroep te reduceren. In 2008 is gestart met een eerste cohort van in totaal 36 projecten (verbonden aan circa 20 vmbo-scholen en mbo-instellingen) en ruim 1 000 leerlingen. In het tweede cohort komen hier ongeveer 170 projecten met zo’n 3 000 leerlingen bij. In 2009 tot en met 2013 wordt de ontwikkeling van de VM2-experimenten gevolgd via een monitor. In de monitor gaat het om zaken als: welk programma biedt de school aan, om wat voor leerlingen gaat het en behalen zij uiteindelijk de niveau 2 kwalificatie?

• Verbetering melding relatief verzuim door scholen

Binnen de preventieve aanpak is er bijzondere aandacht voor de bestrijding van relatief verzuim. Dit verzuim is in veel gevallen een voorbode van uitval. In 2009 zijn alle bekostigde onderwijsinstellingen in het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs en alle gemeenten aangesloten op het digitale verzuimloket. Het digitale loket biedt één adres voor alle meldingen van verzuim van alle scholen en het loket biedt een uniforme meldprocedure voor alle scholen en gemeenten. Door het digitale loket is het mogelijk om over het verzuim per school, gemeente en RMC-regio beleidsinformatie te genereren, en gemeenten en scholen te rapporteren en te informeren over het verzuim in de afgelopen periode (maand).

• Curatieve maatregelen

Als jongeren toch uitvallen, zijn er andere inspanningen nodig om ze alsnog op te leiden tot een startkwalificatie. Hiervoor zet het kabinet in op samenwerking tussen het onderwijsveld, gemeenten, werkgevers en (jeugd)zorg. De ambitie is om in deze kabinetsperiode 20 000 werkende jongeren alsnog aan een startkwalificatie te helpen door middel van EVC- en/of duale trajecten. Deze ambitie is onderdeel van de ambitie om in de periode 2008–2011 in totaal 90 000 EVC en/of duale trajecten te realiseren. Met de economische recessie is de verwachting dat de groenpluk (jongeren gaan werken en maken hun opleiding niet af) afneemt. Volgens het CBS hebben schoolverlaters zonder een startkwalificatie bijna twee keer zo vaak geen baan (35%) als jongeren die wel een startkwalificatie hebben (19%). Als de werkgelegenheid weer afneemt, zoals nu het geval is, of als de jongeren ouder en dus duurder worden, lopen de jongeren die nu zonder startkwalificatie aan het werk zijn gegaan het grootste risico om werkloos te worden. Met werkgevers worden afspraken gemaakt om jongeren die nu op straat komen te staan extra te scholen. Zo wordt hun positie op de arbeidsmarkt duurzaam verbeterd.

• WRR: overbelaste jongeren

Het kabinet wil verder de kansen voor overbelaste jongeren vergroten. Dit zijn leerlingen die gebukt gaan onder een opeenstapeling van problemen, variërend van beperkte vaardigheden en gedragsproblemen tot gebroken gezinnen, schulden, verslaving of criminaliteit in de directe omgeving. De WRR adviseert het kabinet overbelaste jongeren meer structuur en verbondenheid te geven. De regering heeft er daarom voor gekozen «plusvoorzieningen» te gebruiken. Scholen kunnen zich omvormen tot «plusvoorziening». Dit is geen nieuw schooltype maar een uitbreiding van het aanbod op bestaande (v)mbo-scholen. Het gaat om een totaalpakket van onderwijs en ondersteuning dat nodig is om de jongeren met behulp van structuur en verbondenheid naar een plek in de samenleving te begeleiden. Gemeenten hebben op bijna alle relevante terreinen belangrijke bevoegdheden en worden daarom verantwoordelijk voor de organisatie van de ondersteuning aan overbelaste jongeren. Het Rijk heeft hierbij een faciliterende rol. Er komt zowel in 2009 als in 2010 € 30 miljoen per jaar beschikbaar om de vorming van plusvoorzieningen tijdelijk te stimuleren. De helft van deze middelen staan op de begroting van het programmaministerie voor Jeugd en Gezin.

• Monitoring en evaluatie

Het kabinet heeft een concrete doelstelling geformuleerd voor schooluitval. Om goed te kunnen volgen of het project op koers ligt, dan wel moet worden bijgesteld, is naast het instrument van de jaarlijkse analyse van de uitvalcijfers een apart evaluatie- en monitoringdesign opgezet. Het TIER (Top Institute for Evidence Based Education Research, waarin ook CPB vertegenwoordigd is) is in 2009 betrokken bij de opzet van een effectevaluatie van de nieuwe convenanten. Deze evaluatie bevat naast kwantitatieve, ook kwalitatieve informatie over de resultaten van de convenanten.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1. Het aantal van 48 800 is het voorlopig cijfer over het schooljaar 2007/2008. Het definitieve cijfer wordt in oktober 2009 verwacht.

4.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

¹ Wat onder overig evaluatieonderzoek staat is niet in alle gevallen evaluatieonderzoek

Toelichting:

Voor de beleidsdoorlichtingen zal zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van (deel)onderzoeken naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid. Bij de beleidsdoorlichting van het vsv beleid zullen met name de evaluatie en de monitoring van het vsv beleid en de convenanten, het onderzoek naar de effectiviteit van de experimenten en de maatwerktrajecten, en het onderzoek naar de effectiviteit van de experimenten vmbo-mbo worden betrokken.

Bij de beleidsdoorlichting van de innovatieregelingen van bve zal vooral gebruikt gemaakt worden van de monitor innovatiebox en stagebox op basis van de jaarverslagen van mbo instellingen, en van het evaluatieonderzoek naar de regelingen stagebox en innovatiebox.

De beleidsdoorlichting Leren & Werken wordt onder andere gebaseerd op de monitor van leerwerktrajecten (duaal en EVC) door het ECBO. Dit is een halfjaarlijkse kwantitatieve monitor en een jaarlijkse kwalitatieve monitor.

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene doelstelling: het ondersteunen van technocentra om de kennisinfrastructuur in de regio te versterken. De aansluiting tussen het technisch beroepsonderwijs en het bedrijfsleven wordt hierdoor verbeterd.

Omschrijving

Technocentra zijn intermediaire organisaties, opgericht om knelpunten op de regionale arbeidsmarkt voor technische beroepen aan te pakken. De technocentra richten zich op het bemiddelen tussen onderwijsinstellingen en bedrijven. De activiteiten zijn gericht op het ondersteunen en stimuleren van uitdagingen en het oplossen van regionale knelpunten. Het uitgangspunt van het «deltaplan bèta/techniek» is een integrale aanpak van de tekorten aan bèta’s en technici. De technocentra leveren hier ook een bijdrage aan. Op deze manier wordt bijgedragen aan de in Europees verband onderschreven doelstelling van 15% meer uitstroom van gediplomeerden uit hogere bèta-en technische opleidingen in 2010.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister houdt toezicht op een rechtmatige en doelmatige verstrekking en besteding van geld.

Externe factoren

Conjuncturele ontwikkelingen in de technische sector.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

5.3 Doelstellingen Kaderregeling

Motivering

De Kaderregeling Technocentra is voor de jaren 2006 tot en met 2010 (Staatsblad 2006, nr. 50) vastgesteld met het doel de kennisinfrastructuur in de regio te verbeteren en te vernieuwen, en de aansluiting tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven in de technische sector te verbeteren. Van deze oorspronkelijke doelstelling zijn de volgende drie subdoelen afgeleid:

a) het bevorderen van de circulatie en toepassing van kennis tussen instellingen, tussen instellingen en ondernemingen of tussen instellingen, ondernemingen en derden;

b) een gezamenlijke benutting door verschillende instellingen van hoogwaardige en moderne apparatuur voor technisch beroepsonderwijs;

c) het bevorderen van een goede aansluiting van technisch beroepsonderwijs op de opleidingsbehoeften van de arbeidsmarkt.

Om deze doelstellingen te realiseren, moeten de technocentra zich richten op de knelpunten die zij in de desbetreffende regio’s signaleren. In het verlengde hiervan dienen de activiteiten van de technocentra specifiek gericht te zijn op de aanpak van de tekorten aan bèta’s en technici. Aan het einde van de subsidieperiode (eind 2010) moeten de resultaten van de tijdelijke investeringsimpuls geheel zijn verankerd binnen de regionale partijen in de samenwerkingsverbanden. Verder moeten de technocentra in dit begrotingsjaar uitsluitsel geven over de vraag of zij wel of niet als vraaggestuurde en zelffinancierende organisatie verder gaan, of dat zij ophouden te bestaan. Het staat elk technocentrum vrij een keuze te maken.

Instrumenten

In de Kaderregeling is vastgelegd dat de 14 technocentra een basissubsidie kunnen ontvangen nadat zij daartoe een aanvraag hebben ingediend. De aanvraag moet voldoen aan één van de drie subdoelstellingen zoals hierboven genoemd. Verder moet de aanvraag voor de basissubsidie vergezeld zijn van een activiteitenplan, een regioanalyse en een begroting. De activiteitenplannen dienen SMART geformuleerd te zijn. Naast de basissubsidie kan een technocentrum een speerpuntsubsidie aanvragen. Deze wordt verleend op voorwaarde dat aan een technocentrum een basissubsidie is verleend voor 2010 én het project moet bijdragen aan de realisatie van één van de drie genoemde subdoelstellingen. Een andere voorwaarde is dat het desbetreffende project eindigt uiterlijk 31 december 2010. Voor de jaren 2007 tot en met 2010 adviseert het bestuur van het Platform Bèta Techniek de minister over de te kiezen inhoudelijke thema’s voor de speerpuntsubsidie voor deze jaren. De minister stelt de thema’s voor de betreffende jaren vast. Op dit moment is nog niet bekend wat de thema’s zullen zijn voor 2010. Het Platform Bèta Techniek streeft ernaar om uiterlijk 1 oktober 2009 hierover uitsluitsel te geven.

Meetbare gegevens

De kracht van de technocentra is hun regionale inbedding en netwerk. De technocentra creëren draagvlak voor hun activiteiten door het vormen van samenwerkingsverbanden waarin onderwijs en bedrijfsleven betrokken zijn. Om meer en beter inzicht te krijgen in de effecten van de activiteiten, hebben de technocentra een nieuw model van verslaglegging ontwikkeld. Het streven is om de 14 technocentra in de verslaglegging van 2008, dit nieuwe meetinstrument te laten gebruiken zodat het informatiegehalte van de effectmeting wordt verhoogd. Deze verslaglegging wordt eind december 2009 verwacht. Verder zal bij de beoordeling van de activiteitenplannen voor 2010, tevens aandacht zijn voor de mate waarin de operationele doelen SMART zijn geformuleerd. Dit vergemakkelijkt een scherpe analyse en evaluatie.

ARTIKELEN 6 EN 7. HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene doelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en voor een rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving.

Omschrijving

Om internationaal te concurreren en maatschappelijke problemen aan te pakken, zijn een goed opgeleide bevolking, ondernemende geesten en hoogwaardige diensten en producten van doorslaggevend belang. De Nederlandse samenleving is in belangrijke mate afhankelijk van kennis, technologie en innovatie. Nederland moet daarom zijn kennis- en innovatiepotentieel optimaal organiseren en benutten.

Onderwijs en wetenschap zijn meer dan aanjagers van de kenniseconomie. Het gaat niet alleen om geld, het gaat ook om zaken als inzicht in de eigen identiteit, historische achtergronden, natuur en milieu, sociale verhoudingen, cultuur en kunst, kortom de bepalende factoren voor de kwaliteit van het leven. Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek speelt daarbij een belangrijke rol. Het hoger onderwijs moet daarom studenten motiveren om tijdens hun studie het beste uit zichzelf te halen, zodat zij zich optimaal ontplooien en zich breed kunnen oriënteren.

Het kabinetsbeleid is er op gericht een ambitieuze studiecultuur in het hoger onderwijs te creëren. De basiskwaliteit moet omhoog, excellentie moet meer bevorderd worden en het studiesucces verbeterd. Dat laatste betekent onder andere dat minder studenten uit mogen vallen. Om deze doelen te bereiken heeft OCW een aantal maatregelen genomen die verder worden toegelicht bij de operationele doelstellingen.

De strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid geeft de strategische doelen aan voor de komende jaren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr.1). Deze zijn nader ingevuld in de meerjarenafspraken die gemaakt zijn met de koepels in het hbo en wo (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 31 enTweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 33).

Over de voortgang van de afspraken doet OCW jaarlijks verslag in Kennis in Kaart (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, bijlage bij kamerstuk, 31 288, nr. 49). Om een zo objectief mogelijk inzicht te krijgen in de inspanningen van de universiteiten en hogescholen om aan de ambities bij te dragen, is de Inspectie van het Onderwijs gevraagd om in 2010 een (steekproefsgewijs) evaluatieonderzoek te doen.

De budgettaire problematiek voor de rijksoverheid is groot als gevolg van de economische crisis. In het aanvullend beleidsakkoord zijn de ombuigingen opgenomen die moeten bijdragen aan herstel van de overheidsfinanciën op de lange termijn («de problematiek overheidsfinanciën»).

Ook het hoger onderwijs kon niet uitgezonderd worden van bezuinigingen. In de maatregelen die het kabinet heeft getroffen voor het hoger onderwijs is er voor gekozen om de primaire processen van de instellingen zoveel mogelijk te ontzien. Zo is de compensatie voor prijsstijging en de compensatie voor de loonontwikkeling ongekort uitgekeerd. Ook is de ontwikkeling van de studentenaantallen gecompenseerd. Er is voor gekozen om zoveel mogelijk toekomstige middelen, waarvoor dus nog geen verplichtingen door de ho-instellingen zijn aangegaan, in de bezuinigingen te betrekken. Onder meer is een deel van de oploop 2010 en 2011 van enkele enveloppemiddelen ingezet. Niet zijn ingezet de enveloppemiddelen die betrekking hebben op de meerjarenafspraken (studiesucces en kwaliteit van de bachelorfase).

De ombuigingen op artikel 6 (Hoger beroepsonderwijs) en artikel 7 (Wetenschappelijk onderwijs) voor de periode tot en met 2014 zijn nader toegelicht in het beleidsartikel en in de verdiepingsbijlage van deze begroting. Deze ombuigingen hebben een structureel karakter. Voor een sluitende dekking van de «problematiek overheidsfinanciën» na 2014 zijn aanvullend nog de volgende maatregelen getroffen:

– Vanaf 2015 vindt een verdere uitbreiding plaats van de maatregel waarbij de bijdrage aan het hoger onderwijs voor studenten uit de niet-Europese Economische Ruimte (exclusief studenten uit ontwikkelingslanden) wordt versoberd. De ombuiging loopt op naar € 21,8 miljoen vanaf 2015 (zie ook paragraaf 6.3.2).

– Vanaf 2015 wordt een efficiencykorting toegepast bij de hogescholen en universiteiten. Deze ombuiging bedraagt in totaal € 5,8 miljoen per jaar voor de jaren 2015 tot en met 2018 en loopt op naar € 21,3 miljoen vanaf 2019.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten én bij de behoefte van de maatschappij. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van het geld voor het hoger onderwijs en onderzoek, en voor kwaliteitsgarantie. De middelen die hij hiervoor tot zijn beschikking heeft, zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. De minister ondersteunt deze belanghebbenden op een manier die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs en onderzoek. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

Externe factoren

De inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke en internationale organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt) bepaalt mede de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek. De minister is daarom mede afhankelijk van de inzet, capaciteiten en faciliteiten van deze partijen. Factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan het succes van het beleid wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen, conjuncturele ontwikkelingen waaronder de wereldwijde economische crisis.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

¹ Door een nieuwe weegmethode van de EBB wijkt dit percentage iets af van eerder gepubliceerde waarden.

Toelichting:

Meer mensen moeten hoger opgeleid worden. Het streven van het kabinet is dat op afzienbare termijn (in 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. Daarom staan we voor de uitdaging om meer studenten aan te trekken en ervoor te zorgen dat zij afstuderen. OCW probeert dit voornamelijk door verbetering van rendement (minder uitval en betere studiekeuze) te bereiken.

In de zomer van 2009 wijzen de eerste gegevens over de nieuwe inschrijvingen voor het hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs op een aanzienlijke stijging van 1e jaars studenten ten opzichte van eerdere ramingen. Dit is gezien de wenselijkheid van een goed opgeleide bevolking en de doelstelling om circa 50% hoger opgeleiden te hebben in 2020 een verheugende ontwikkeling. De investeringen van de ho-instellingen en dit kabinet in meer studiesucces en kwaliteit gaan hun vruchten afwerpen. In deze tijd van economische recessie heeft deze ontwikkeling ook een dempend effect op (de toename van) de werkloosheid.

Een aanzienlijke stijging van 1e jaarsstudenten vormt een uitdaging voor hbo-instellingen en universiteiten. Er moet voldoende huisvesting en onderwijscapaciteit zijn en de kwaliteit van de opleidingen moet goed blijven.

Conform de gebruikelijke systematiek (waarbij universiteiten en hogescholen meer geld krijgen naarmate er meer studenten komen) vindt in het voorjaar – aan de hand van definitieve gegevens per 1 oktober over het aantal inschrijvingen – hierover nadere besluitvorming plaats.

¹ Er is voor het wo voor 2007 geen landelijk cijfer beschikbaar omdat een aantal universiteiten dit onderwerp niet in hun vragenlijst had opgenomen.

Toelichting:

De kengetallen maken zichtbaar of de student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt. Bij deze reeksen worden geen streefwaarden geformuleerd omdat deze te sterk samenhangen met de conjunctuurontwikkeling. De verwachting is dat het aantal afgestudeerden dat in het buitenland werkt, stijgt door het stimuleren van internationale mobiliteit onder studenten.

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid