Nr. 7 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Vrijwel alle fracties vragen naar de wijze waarop dit voorstel zich verhoudt tot artikel 8 EVRM en artikel 10 Grondwet en de jurisprudentie met betrekking tot deze artikelen. In het bijzonder gaat het om de volgende vragen.

De leden van de PvdA-, ChristenUnie- en SP-fractie informeren naar de jurisprudentie die de aanleiding heeft gevormd voor het wetsvoorstel, de daarin opgenomen voorwaarden, de ontwikkelingen in de rechtspaak nadien, de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en de verenigbaarheid van het wetsvoorstel met artikel 8 EVRM en artikel 10 Grondwet. De leden van de PvdA-fractie vragen of het EHRM een vergelijkbaar criterium (redelijke grond) hanteert als de Centrale Raad van Beroep en wat de redelijke grond is van de «plicht tot aantonen», de mogelijke huisbezoeken en de consequenties daarvan bij geen vermoeden van fraude. Zij vragen hoe een rechter, gelet op de huidige jurisprudentie, zal oordelen over de noodzakelijkheid en evenredigheid van de inbreuk op het huisrecht indien er geen vermoeden van fraude is, er een huisbezoek is afgelegd en er consequenties aan de uitkering zijn verbonden. Ook vernemen zij graag hoe zo’n controleprocedure in een individueel geval zal verlopen, en wat de uitvoeringsorganen concreet zullen doen, om ervoor te zorgen dat men later voor de rechter kan beargumenteren dat het optreden noodzakelijk en proportioneel was. De leden van de ChristenUnie-fractie vragen of uitkeringsgerechtigden nog een beroep kunnen doen op het prevaleren van de Grondwet, wanneer zij met een huisbezoek op grond van dit wetsvoorstel worden geconfronteerd. Zij vragen of de redenering dat het wetsvoorstel voldoet aan het subsidiariteitsbeginsel, omdat een huisbezoek alleen aan de orde zou zijn, «indien niet op andere wijze informatie kan worden verkregen» juist is en of de regering dit nader kan toelichten. Zij merken op dat fraude met een uitkering vaak uit onwetendheid voortkomt, in plaats van door welbewuste misleiding, getuige ook de campagne «weet hoe het zit». Zij vragen of een directe korting of beëindiging van de uitkering bij het constateren van een overtreding in de leef- of woonvorm dan wel proportioneel is. Krijgt een uitkeringsgerechtigde ook de mogelijkheid om snel helderheid te bieden over de leefvorm, en daar eventueel de nodige maatregelen in te nemen, mocht dat nodig zijn, zo vragen zij. Deze leden vragen hoe diegene de rechtszekerheid krijgt dat wat hij of zij overlegt voldoende is om een huisbezoek uit te sluiten. Zij vragen of het voorkomt dat iemand naar vermogen allerhande documenten en bewijsstukken overhandigt, maar alsnog met een huisbezoek wordt geconfronteerd. Verder vragen zij of men bezwaar en beroep kan aantekenen tegen een (aangekondigd) huisbezoek en wat de uitkeringsgevolgen hiervan zijn De leden van de PVV-fractie vragen of met dit wetsvoorstel een huisbezoek van te voren wordt aangekondigd en wanneer iemand een lagere, geen of beëindiging van een uitkering als sanctie krijgt. De leden van de PvdA- en SP-fractie vragen of de jurisprudentie al directe gevolgen heeft gehad voor de mogelijkheden van de aanpak van fraude en in welke situaties bepaalde activiteiten, zoals huisbezoeken en steekproeven, niet zijn uitgevoerd die daarvoor wel werden ondernomen. Zij vragen of het doen van huisbezoeken bij mensen waarbij geen vermoeden van fraude bestond, bijvoorbeeld op het moment van een eerste aanvraag, vaste praktijk was en wat de huidige jurisprudentie is in gevallen waarbij er geen vermoeden van fraude is, er toch een huisbezoek wordt afgelegd, hiervoor toestemming wordt gegeven, en er vervolgens fraude wordt aangetroffen. De leden van de SP-fractie vragen of de regering een cijfermatige onderbouwing kan geven ten aanzien van het aantal huisbezoeken dat voorzien was, maar niet is afgelegd vanwege jurisprudentie. Ook vragen deze leden wat de regering verstaat onder gerede twijfel, concrete aanwijzingen voor fraude of vermoeden van fraude.

Dit wetsvoorstel regelt de uitkeringsgevolgen als een cliënt – in de situatie dat er geen vermoeden van fraude bestaat – niet toestaat dat de uitvoering via een huisbezoek gegevens over zijn leefsituatie vaststelt. Daarmee wordt de toestemming voor het binnentreden van de woning enigszins geclausuleerd. Er is in deze situatie sprake van een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer (privacy) en daarmee van een inbreuk op het huisrecht, omdat de cliënt feitelijk geen volledige vrijheid heeft om te bepalen of hij gegevens verstrekt en of hij iemand toelaat in de woning. Dit is het geval als de uitvoering van de cliënt gegevens vordert om vast te stellen of er recht bestaat op een uitkering. Weliswaar is er altijd de vrijheid voor de cliënt om de gegevens niet te verstrekken, maar dan geldt de consequentie dat de gevraagde uitkering op een lager niveau wordt vastgesteld of niet wordt verstrekt (alleen aan de orde bij de Anw).

Zowel artikel 10 Grondwet als artikel 8 EVRM staan het toe bij wet dit recht te beperken of daar inbreuk op toe te staan. De vraag die daarbij ook op grond van de jurisprudentie van het EHRM beantwoord dient te worden is of de voorgestelde inbreuk gerechtvaardigd is.

Tegen deze achtergrond kwam de CRvB tot een aantal uitspraken van 11 april 2007, waarnaar ook in het algemeen deel van de toelichting op het wetsvoorstel is verwezen, die tot op heden leidend zijn bij de beoordeling van de rechtmatigheid van huisbezoeken. Zie in dit verband de uitspraak van 11 april 2007, LJN: BA2410, Centrale Raad van Beroep (CRvB).

In deze uitspraak heeft de CRvB geoordeeld dat huisbezoeken als zodanig een noodzakelijk en adequaat controle-instrument kunnen zijn om de aanspraak op bijstand te kunnen vaststellen. Bij het inzetten ervan moet echter recht worden gedaan aan de in artikel 8 EVRM besloten liggende waarborgen voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de cliënt. Dit betekent dat aan de cliënt/bewoner vooraf toestemming moet worden gevraagd voor het binnentreden en dat hem vooraf moet worden verteld dat het eventuele weigeren van toestemming geen directe gevolgen heeft voor de uitkeringsverstrekking.

Slechts wanneer de gemeente op grond van feiten en omstandigheden reden heeft om te twijfelen aan de rechtmatigheid van de bijstandsverlening, behoeft het weigeren van toestemming niet zonder gevolgen te blijven. Het enkele feit dat iemand tot een bepaald risicoprofiel behoort, is daartoe op grond van rechtspraak onvoldoende. De bewijslast dat de bewoner na voorgelicht te zijn over zijn rechten, vrijwillig toestemming heeft gegeven voor het binnentreden, berust bij het uitvoeringsorgaan.

Gegevens welke zijn verkregen bij een huisbezoek waarvoor geen redelijke grond bestond en waarvan de onrechtmatigheid ook niet ondervangen wordt door het «informed consent», mogen door het uitvoeringsorgaan niet worden gebruikt.1

Met «ínformed consent» wordt gedoeld op de procedure dat alvorens een controleur kan binnentreden hij zich legitimeert, mededeling doet van het doel van binnentreden, om toestemming vraagt om te mogen binnentreden en mededeling doet dat een weigering voor binnentreden geen gevolgen heeft voor de uitkering. Als een cliënt wel vrijwillig meewerkt aan een huisbezoek en de gemeente vindt dan iets belastends, dan mag het uitvoeringsorgaan dit ook gebruiken. De cliënt kan zich er dan niet meer op beroepen dat hij het huisbezoek ook had kunnen weigeren.

Wanneer er sprake is van een vermoeden van fraude, is dit op zich voldoende rechtvaardiging op grond van artikel 8, tweede lid, EVRM voor de inbreuk op het huisrecht, namelijk het belang van voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten.

In dit verband wordt opgemerkt dat wanneer sprake is van redelijk fraudevermoeden en daarmee een grondslag voor huisbezoek, de uitkering kan worden ingetrokken of onthouden indien geen medewerking aan het huisbezoek wordt verleend. In de praktijk is niet altijd sprake van een redelijk vermoeden van fraude. Er kunnen zich omstandigheden voordoen waarbij de leefsituatie niet duidelijk is terwijl niet gesproken kan worden van een vermoeden van fraude.

Een huisbezoek kan dan nodig zijn omdat niet zonder meer uit registraties binnen de overheid of op grond van andere informatie betrouwbaar de leefsituatie kan worden vastgesteld. Ter illustratie: woont iemand wel feitelijk op het opgegeven adres en in welke vorm? Ook komt het voor dat mensen gebruik maken van betaalde postadressen om zo een bijstandsuitkering aan te vragen. Verificatie van de leefsituatie via raadpleging van de GBA en/of bestandsvergelijking biedt in deze gevallen niet altijd soelaas. Uit een bestandkoppeling met het waterbedrijf blijkt bijvoorbeeld meer waterverbruik dan gemiddeld voor een alleenstaande mag worden verwacht terwijl belanghebbende stelt dat hij een grote tuin heeft en veel water sproeit. Ander voorbeeld; uit de GBA blijkt dat belanghebbende met een andere persoon samenwoont terwijl belanghebbende stelt feitelijk niet samen te wonen omdat zijn of haar partner in een vakantiewoning woont maar zich (nog) niet heeft laten uitschrijven uit de GBA. Een ander voorbeeld dat kan worden genoemd is de situatie dat een kind na echtscheiding van de ouders in het kader van co-ouderschap de helft van de tijd bij de ene en de andere helft van de tijd bij de andere ouder verblijft. Dat kind staat slechts op het adres van één van de ouders in de GBA. Het recht op kinderbijslag moet dan naar de feitelijke situatie kunnen worden beoordeeld. Er is dan onduidelijkheid over de situatie maar zal in de regel niet gelijk leiden tot de conclusie dat er sprake is van een fraudevermoeden. Ook een anonieme tip over de woon- en leefsituatie van degene die bijstand aanvraagt of ontvangt vormt als zodanig naar vaste rechtspraak van de CRvB geen redelijke grond voor het afleggen van een huisbezoek (onder meer de uitspraak van 2 oktober 2007, LJN BB5534). Wanneer geen redelijk vermoeden van fraude kan worden aangenomen zal bij weigering van een huisbezoek de geclaimde (hogere) uitkering voor een alleenstaande op dit moment niet kunnen worden geweigerd of verlaagd.

Het wetsvoorstel geeft de uitvoeringsinstantie juist de bevoegdheid om in het geval er geen vermoeden van fraude is naast de al bestaande instrumenten (zoals raadpleging van de GBA en inzet van risicoprofielen) de situatie ter plekke in ogenschouw te nemen en bij weigering door betrokkene om mee te werken aan een huisbezoek hieraan uitkeringsgevolgen te kunnen verbinden.

Het is afhankelijk van de wet die het betreft, de aantallen uitkeringsgerechtigden en de uitvoerder, en van de plaatselijke situatie, welke stappen de uitvoering in welke volgorde zet bij de controle van de geleverde gegevens.

De uitvoering zal de gegevens vergelijken met andere gegevens die voorhanden zijn, zoals de registratie in de GBA en de registratie voor andere uitkeringen die iemand krijgt. Opgemerkt zij dat de burger zelf verantwoordelijk is voor een juiste inschrijving in de GBA en voor het juist doorgeven van mutaties. Inschrijving in de GBA kan daarmee afwijken van de feitelijke situatie. Daarnaast kunnen instrumenten worden gebruikt als het opstellen van risicoprofielen en het vergelijken met gegevens over bijvoorbeeld het watergebruik als basis voor steekproeven. In het kader van de inlichtingenplicht verschaft de uitkeringsgerechtigde zelf de nodige inlichtingen en verder kan ook andere informatie, zoals verklaringen van derden worden gebruikt. Tot slot kan het uitvoeringsorgaan op basis van dit wetsvoorstel de cliënt verzoeken om aan te tonen dat hij alleenstaand is. In dat geval biedt het uitvoeringsorgaan aan de woning van de cliënt met diens toestemming te betreden. Een aanbod tot huisbezoek kan nodig zijn omdat niet zonder meer uit registraties binnen de overheid of op grond van andere informatie betrouwbaar de leefsituatie kan worden vastgesteld. Daarmee voldoet het voorliggende wetsvoorstel, alsmede de andere hiervoor geschetste activiteiten, ook aan de eis van proportionaliteit en het subsidiariteitsbeginsel, omdat deze informatie niet op andere betrouwbare wijze kan worden verkregen.

Voorts acht de regering de voorgestelde regeling proportioneel, omdat de gevolgen van het niet verlenen van de toestemming zijn geregeld.

De regering hecht eraan te benadrukken dat in het kader van dit wetsvoorstel een cliënt nooit tegen zijn wil met een huisbezoek kan worden geconfronteerd. De cliënt maakt de afweging of hij al dan niet gebruik maakt van het aanbod van het uitvoeringsorgaan om via een huisbezoek aan te tonen dat hij alleenstaand is.

Als de cliënt aangeeft dat hij geen gebruik wil maken van het aanbod tot een huisbezoek, zal het uitvoeringsorgaan niet overgaan tot het afleggen van een huisbezoek. De regering stelt zich op het standpunt dat dit wetsvoorstel daarmee niet onevenredig ingrijpt in de persoonlijke levenssfeer van mensen, omdat men zelf een afweging kan maken om het aanbod tot een huisbezoek wel of niet te accepteren. Op deze manier wordt er een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt om een afweging te maken. Deze afweging kan er toe leiden dat diegene een hoger belang hecht aan de eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer zoals bedoeld in artikelen 8 van het EVRM en 10 van de Grondwet, dan aan het tegenover de uitvoering aantonen van zijn leefsituatie. Als diegene dan kiest voor eerbiediging van zijn levenssfeer en niet anderszins zijn leefsituatie kan aantonen, zal het uitvoeringsorgaan de uitkering vaststellen op een niveau waarbij de leefsituatie niet relevant is. Behalve in de Anw, waarbij in die situatie geen recht op uitkering bestaat dan wel bij een lopende uitkering het recht op uitkering vervalt, stelt de uitvoering in die situatie de uitkering vast op een niveau van 50% minimumloon (de gehuwdennorm).

Door de in dit wetsvoorstel opgenomen vormgeving van de verplichting van de cliënt om zijn leefsituatie aan te tonen en de rechtsgevolgen indien hij daarin niet slaagt, is er een evenwicht gecreëerd tussen het maatschappelijke en economisch belang van een rechtmatige uitkeringsverstrekking en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de burgers. Immers, de burger mag te allen tijde ervoor kiezen zijn persoonlijke levenssfeer te beschermen, maar dient de eventueel daaruit voortvloeiende rechtsgevolgen met betrekking tot zijn sociale zekerheidsuitkering dan onder ogen te zien.

Op de vraag van de leden van de SP-fractie of er andere voorbeelden zijn van huisbezoeken als controle-instrument kan bijvoorbeeld worden gewezen op de controle van bouwvergunningen. In dit verband kan het noodzakelijk zijn dat de controleur binnenshuis kijkt of conform de bouwvergunning het bouwwerk is uitgevoerd. Hiermee heeft de regering de nadere onderbouwing gegeven waarnaar de leden van de SP-fractie vragen.

De door de leden aangehaalde opmerking in het nader rapport is niet gebaseerd op onderzoek, maar op ervaringen in de uitvoering. Ter illustratie: in de huidige uitvoeringspraktijk bezoeken medewerkers van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) op verzoek van klanten hen thuis om hen behulpzaam te zijn bij het realiseren van hun rechten.

Medewerkers van uitvoeringsorganen dienen cliënten altijd zorgvuldig en correct te behandelen. De regering is er voorstander van dat de werkwijze van controles door de uitvoeringsorganen in protocollen wordt vastgelegd. Het is de regering bekend dat uitvoeringsorganen gedragsregels voor hun medewerkers met betrekking tot af te leggen huisbezoeken hebben opgesteld. Via voorlichting kunnen cliënten worden geïnformeerd over deze gedragsregels. Op deze wijze kunnen de uitvoeringsorganen borgen dat controles op een juiste en correcte wijze worden uitgevoerd. Als een cliënt meent niet correct te zijn behandeld, kan hij een klacht over de werkwijze van de controleur bij een huisbezoek bij het desbetreffende uitvoeringsorgaan indienen. Wijst het uitvoeringsorgaan de klacht af, dan kan diegene vervolgens een klacht indienen bij de Gemeentelijke Ombudsman of de Nationale Ombudsman.

Als er signalen vanuit de samenleving zouden komen dat bij de uitvoering van de huisbezoeken niet zorgvuldig zou worden gehandeld, kunnen hierover gesprekken plaatsvinden met de desbetreffende uitvoeringsorganen. In dat kader kunnen dan afspraken gemaakt worden over de vereiste handelwijze van controleurs die de huisbezoeken afleggen.

Met de leden van de CDA-fractie is de regering van mening dat werknemers met een publieke taak, deze op een veilige en respectvolle wijze moeten kunnen uitvoeren. De regering verwijst in dit verband naar het programma Veilige Publieke taak van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het doel van het programma is om voorvallen van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak te verminderen met 15 procentpunt in 2011 ten opzichte van de meting in 2007. Het programma richt zich op het voorkomen van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak, het helpen van werkgevers bij het beschermen van hun publieke taak en hun werknemers en het aanpakken van daders.

Werkgevers met een publieke taak hebben een eigenstandige verantwoordelijkheid in het beschermen van hun werknemers en hun publieke taak tegen agressie en geweld. Dit betekent ook dat werkgevers bij nieuwe taken en bevoegdheden van hun werknemers vooraf een risico-inschatting maken en daarop de benodigde maatregelen treffen. Een effectieve aanpak van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak omvat in ieder geval maatregelen ter voorkoming, beperking en afhandeling van agressie en geweld. Het is hierbij belangrijk dat werkgevers beginnen met het uitdragen en in de organisatie doen landen van de norm dat agressie en geweld niet kan.

De leden van de SP-fractie vragen wat de verwachtingen van dit wetsvoorstel zijn ten aanzien van het aantal te constateren fraudegevallen en geconstateerd fraudebedrag in de toekomst (2010, 2011) per sociale zekerheidswet. Zij vragen of de regering een overzicht kan geven van het aantal geconstateerde fraudegevallen en het geconstateerde fraudebedrag afgezet tegen de gehele populatie uitkeringsgerechtigden en de totale omvang aan uitkeringen, per sociale zekerheidswet voor de jaren 2005–2009. Verder vragen zij of de regering inzicht kan geven in de effectiviteit van huisbezoeken waarbij wel geregistreerd is dat er een vermoeden van fraude was en wat het oordeel van de regering is over deze effectiviteit in relatie tot de noodzaak van het voorstel. De leden van de PVV-fractie informeren wat de regering voornemens is te doen aan de miljoenen geconstateerde fraude in 2007. Zij vragen of de regering al recentere cijfers heeft waaruit blijkt dat de miljoenenschade voor fraude is teruggedrongen. Zo nee, wat is de regering voornemens hieraan te doen, aldus deze leden.

De leden van de PvdA- en de PVV-fractie vragen of de rechtsgevolgen in het geval er wel een vermoeden van fraude (een concrete aanwijzing van onjuiste gegevensverstrekking) was, anders zijn vergeleken met de situatie waarbij zo’n vermoeden er niet is. De leden van de PVV-fractie informeren hoe vaak het voorgekomen is dat iemand in 2007 en 2008 een verzoek tot huisbezoek heeft geweigerd. De leden van de PVV-fractie vragen wat voor middelen de inspecteur kan aangrijpen om eventueel frauduleus gedrag vast te stellen.

Op het gebied van de sociale verzekeringen zijn de uitvoeringsorganen, het UWV en de SVB, verantwoordelijk voor de rechtmatige uitvoering van respectievelijk de werknemers- en de volksverzekeringen. Geconstateerde fraude op het gebied van de sociale verzekeringen wordt in eerste instantie door het UWV of de SVB zelf afgedaan. Het uitvoeringsorgaan vordert een ten onrechte uitgekeerde uitkering altijd terug. Daarnaast kan het uitvoeringsorgaan, als het schadebedrag onder de aangiftegrens blijft, een bestuursrechtelijke sanctie opleggen (boete of maatregel). In de sociale zekerheid wordt het merendeel van de geconstateerde overtredingen langs deze weg afgedaan, omdat de overtreder dan zo snel mogelijk na constatering van de overtreding met terugvordering van het ten onrechte betaalde en daarnaast met een boete of maatregel wordt geconfronteerd.

Als het schadebedrag boven de aangiftegrens ligt, kan het uitvoeringsorgaan aangifte doen bij het Openbaar Ministerie.

In antwoord op de vragen van de leden van de fracties van de SP en de PVV-fractie over de aantallen geconstateerde uitkeringsfraude en geconstateerd fraudebedrag in de toekomst wijst de regering op de jaarlijkse Integrale Rapportage Handhaving van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De rapportages worden jaarlijks per 1 september aan de Tweede Kamer toegezonden en doen onder andere verslag van de in het voorgaande jaar geconstateerde fraude op het gebied van de sociale zekerheid en de afdoening daarvan. Met ingang van 2007 is in de rapportage zichtbaar hoe toegewerkt wordt naar (selectie en vaststelling van) nalevingsniveaus.

De Integrale Rapportage Handhaving bevat jaarlijks een overzichtstabel die een beeld geeft van de ontwikkeling van het aantal geconstateerde overtredingen in de sociale zekerheidsregelingen. In de rapportage worden ook cijfers weergegeven over de door gemeenten geconstateerde fraudegevallen naar type fraude.

Op 2 september jongstleden heeft de Tweede Kamer de Integrale Rapportage Handhaving 2009 ontvangen. In bijlage 1 van de rapportage (pagina 67) is zoals in voorgaande jaren de tabel opgenomen die een overzicht geeft van de geconstateerde uitkeringsfraude. Het bedrag aan geconstateerde fraude in 2009 is € 132 miljoen. De cijfers over 2010 zijn nog niet beschikbaar. Deze cijfers zullen worden opgenomen in de Integrale Rapportage Handhaving 2010 die vóór 1 september 2011 aan de Tweede Kamer zal worden aangeboden.

In 2009, net als in 2007, heeft UWV een onderzoek gedaan naar de klanttevredenheid over huisbezoeken. Uit de resultaten blijkt dat de inspecteur en de controle een ruime voldoende van de respondenten krijgen. Bovendien ervaart de klant het huisbezoek als positief. De respondenten geven namelijk aan dat ze door het huisbezoek veel nieuwe kennis opdoen over de regels omtrent de uitkering, het huisbezoek leidt tot een positiever beeld over het UWV en de gecontroleerden vinden het een effectieve manier van controleren.

Over huisbezoeken kunnen UWV klanten sinds augustus 2009 op www.uwv.nl een voorlichtingsfilm zien.

De leden van de PvdA-fractie vragen of de regering kan aangeven welke bestandskoppelingen in de huidige situatie al worden gebruikt. En in het verlengde daarvan, in hoeverre het gebruiken van koppelingen wordt bemoeilijkt door bijvoorbeeld beleid van het College bescherming persoonsgegevens (CBP) en jurisprudentie ten aanzien van het beschermen van persoonsgegevens. Deze leden vragen of de regering bereid is om de privacywetgeving aan te passen zodat bestandskoppelingen makkelijker kunnen worden gebruikt.

Deze leden vragen of het juist is dat een bepaald risicoprofiel voor het CBP voldoende is om aan te nemen dat er een concreet vermoeden van fraude is, en er dan ook bestanden mogen worden gekoppeld. Deze leden vragen verder in hoeverre in het kader van fraudeaanpak nog gebruik wordt gemaakt van risicoprofielen en of deze risicoprofielen vanwege de jurisprudentie geen enkele rol meer kunnen spelen bij de vraag of een huisbezoek in een individueel geval noodzakelijk is. Deze leden vragen of een bepaald risicoprofiel als bijkomende reden zou kunnen bijdragen aan de noodzakelijkheid van een huisbezoek. Verder willen deze leden weten hoe ver het staat met de ontwikkeling van risicoprofielen.

Binnen het domein van de sociale zekerheid zijn de reguliere koppelings-mogelijkheden op een aantal manieren gerealiseerd. In het kader van de WWB zijn er de gegevenskoppelingen die via het Inlichtingenbureau worden verstrekt via het sectorloket. Deze applicatie verzorgt, primair voor medewerkers van gemeentelijke sociale diensten (GSD), een maandelijkse vergelijking van WWB uitkeringsgerechtigden op burgerservicenummers (BSN) met andere bestanden en rapporteert signalen die eventueel aandacht vragen terug aan gemeenten. Gegevens in het sectorloket zijn allemaal persoonsgebonden en vinden via batchverwerking2 maandelijks plaats.

Ook op andere plaatsen vindt batchgewijze vergelijking van gegevens plaats. Zo verifieert het UWV bij de Belastingdienst of personen gebruik maken van de zelfstandigenaftrek (en dus blijkbaar een inkomen hebben). De SVB heeft soortgelijke koppelingen en wisselt tevens gegevens uit met de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) om leefvormfraude te kunnen vaststellen en met de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) over het volgen van onderwijs ten behoeve van een rechtmatige vaststelling van de kinderbijslag.

Daarnaast worden via de Suwinet Inkijkapplicatie gegevens verstrekt aan de medewerkers van de publieke ketenpartners binnen de sociale zekerheid (UWV en GSD-en) over personen, bedrijven en identificatiebewijzen. Suwinet wordt gebruikt per individueel BSN en vindt dus niet batchgewijs plaats.

Deze reguliere bestandskoppelingen vinden plaats op grond van wettelijke bevoegdheden tot het uitwisselen van (persoons)gegevens op grond van de artikelen 62 en 73 van de Wet SUWI en de artikelen 55 en 67 van de WWB.

Kern van dit wetsvoorstel is dat het op voorhand voor de cliënt de uitkeringsgevolgen verduidelijkt als diegene zijn woon- of leefsituatie niet aantoont. Hiermee kunnen huisbezoeken in het buitenland nog effectiever worden ingezet, omdat de uitvoering nu consequenties kan verbinden aan het niet meewerken ter plekke. Door dit wetsvoorstel krijgt men een extra instrument in handen om de rechtmatigheid van ook in het buitenland betaalde uitkeringen te controleren en te verifiëren.

Met de volgende landen zijn bilaterale verdragen afgesloten:

Argentinië, Aruba, Australië, Belize, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Canada, Chili, Cyprus, Ecuador, Egypte, Filipijnen, FYROM (Macedonië), Hongarije, Hongkong, Israël, Japan, Jordanië, Kaapverdië, Kroatië, Marokko, Monaco, Montenegro, Nederlandse Antillen, Nieuw-Zeeland, Panama, Polen, Roemenië, Servië, Slovenië, Slowakije, Suriname, Tsjechische Republiek, Thailand, Tunesië, Uruguay, Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Zuid-Afrika en Zuid-Korea.

In de sociale zekerheidswetten is per wet een inlichtingenplicht en een medewerkingsverplichting voor de cliënt opgenomen zodat het uitvoeringsorgaan het recht op uitkering kan vaststellen. Verder vindt controle op de rechtmatigheid van de verstrekte uitkeringen plaats door zowel het uitwisselen van gegevens met een aantal instanties (bijvoorbeeld het GBA, de Belastingdienst en de IB-groep) als via gerichte administratieve controles op leefvorm. Bij de WWB vindt deze gegevensuitwisseling maandelijks plaats. De SVB vraagt jaarlijks van haar in het buitenland wonende klanten een levensbewijs. Met dit levensbewijs probeert de SVB zo goed mogelijk te controleren op in leven zijn, burgerlijke staat, leefvorm en gezinssamenstelling van uitkeringsgerechtigden die in het buitenland wonen.

Daarnaast kunnen instanties en burgers spontaan signalen afgeven over (mogelijke) onrechtmatigheden.

De regering vat de vraag van de leden van de SP-fractie op dat gevraagd wordt naar het huisbezoek in het kader van dit wetsvoorstel. Deze vraag kan in deze nota alleen in algemene zin worden beantwoord, omdat niet de regering, maar het uitvoeringsorgaan verantwoordelijk is voor de uitvoering van een rechtmatige uitkeringsverstrekking.

Het huisbezoek in het kader van dit wetsvoorstel strekt ertoe om de leefsituatie van de cliënt te verifiëren, zodat de juiste uitkering of uitkeringshoogte kan worden vastgesteld. De cliënt is door het uitvoeringsorgaan gevraagd de leefsituatie aan te tonen en daarbij is door het uitvoeringsorgaan het aanbod gedaan tot een huisbezoek. Daarbij zal het uitvoeringsorgaan de gevolgen van het niet kunnen aantonen van de leefsituatie vermelden. Wanneer de cliënt vervolgens het aanbod tot huisbezoek aanneemt en daarmee toestemming geeft om de woning te betreden, zal vervolgens het huisbezoek bij de cliënt plaatsvinden. De medewerker die het huisbezoek verricht, zal zich legitimeren en het doel van zijn bezoek nogmaals vertellen. Naar aanleiding van het huisbezoek zal de medewerker van het uitvoeringsorgaan een rapport ten aanzien van de leefsituatie van de cliënt opstellen. Dit rapport dient dan als gegeven voor de uitvoering om de uitkeringssituatie te beoordelen.

Het uitvoeringsorgaan kan ter voorbereiding van uitkeringsbeslissingen soms een zogenoemd «buurtonderzoek» uitvoeren, zonder dat hierbij sprake is van de aanwending van strafrechtelijke bevoegdheden. Evenmin als in het strafrecht wordt in het bestuursrecht gedefinieerd wat «buurtonderzoek» is. Het kan hierbij gaan om de verificatie of de inlichtingenverplichtingen op grond van de uitkeringswetten zijn nagekomen (inlichtingenverplichting rust op de cliënt zelf of een kleine groep direct betrokken derden) of het aanwenden van de bevoegdheid van de toezichthouder in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). De toezichthouder is dan geen sociaal rechercheur met opsporingsbevoegdheid, maar bijvoorbeeld de controleur van de gemeente of het UWV, die als zodanig zijn aangewezen om inlichtingen te vorderen (art. 5:16 Awb).

Wanneer het «buurtonderzoek» bijvoorbeeld betrekking heeft op het bevragen van derden in de buurt of bewoners van panden waar de belanghebbende heeft gewoond, zal een dergelijk onderzoek moeten worden beschouwd als het aanwenden van de bevoegdheid van de toezichthouder om inlichtingen te vorderen. Bij de aanwending van deze bevoegdheid zijn de beginselen van behoorlijk bestuur leidend, in het bijzonder de eisen in het kader van de proportionaliteit en de subsidiariteit. Uiteindelijk zal de bestuursrechter de bestreden (uitkerings)beslissing en het onderzoek dat hieraan vooraf is gegaan toetsen aan de wet en de beginselen van behoorlijk bestuur.

Het wetsvoorstel doet hieraan geen afbreuk. Integendeel, het geeft een nieuw instrument met de mogelijkheid van een vrijwillig huisbezoek naast de bestaande inlichtingenplichten.

Er is sprake van een gezamenlijke huishouding in de sociale verzekeringswetten als twee personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben (huisvestigingscriterium) én blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins (verzorgingscriterium). Alleen degenen die voldoen aan beide criteria worden geacht een gezamenlijke huishouding te voeren. Het uitvoeringsorgaan stelt op basis van feitelijke omstandigheden in de individuele situatie die objectief zijn vastgesteld, vast of er sprake is van een gezamenlijke huishouding. In de jurisprudentie is dit nader uitgewerkt. Kern van deze jurisprudentie is dat een gezamenlijke huishouding wordt vastgesteld aan de hand van de feiten en omstandigheden van het individuele geval. Het uiteindelijke oordeel van de uitvoeringsorganisatie over de gezamenlijke huishouding is het resultaat van een weging van alle factoren. Dit betekent dat de verschillende uitvoeringsorganen een zekere mate van beleidsvrijheid hebben bij de beoordeling of er sprake is van een gezamenlijke huishouding.

Het al dan niet aannemen van een gezamenlijke huishouding wordt niet alleen bepaald aan de hand van het aantal dagen dat gezamenlijk in een woning wordt doorgebracht. De feiten en omstandigheden in het individuele geval dienen in onderling verband te worden bezien, gewogen en beoordeeld. Het samenspel daarvan leidt tot het oordeel of wordt voldaan aan beide bovengenoemde criteria. Dit geldt ook indien er sprake is van mantelzorg. Alvorens van een gezamenlijke huishouding kan worden gesproken, dient te worden vastgesteld dat beide hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben.

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen wat de meerkosten zullen zijn van de extra huisbezoeken die afgelegd gaan worden. En, als er geen extra huisbezoeken afgelegd gaan worden, hoe zeer de efficiencyratio zal afnemen als gevolg van dit wetsvoorstel. De leden van de SP-fractie vragen naar een cijfermatige onderbouwing van de verwachte effecten van deze wet per sociale zekerheidswet, hoeveel extra fraudezaken per sociale zekerheidswet naar verwachting met deze wet zullen worden opgelost en hoeveel dit wetsvoorstel kost aan investeringen en of de regering een kosten-batenanalyse kan geven. Kan de regering aan dit wetsvoorstel kwantitatieve en kwalitatieve doelen verbinden, aldus deze leden. De leden van de CDA-fractie informeren waarop de regering de veronderstelling baseert dat dit wetsvoorstel een afschrikkende werking zal hebben en hierdoor de fraude zal afnemen. Deze leden vragen of hier cijfers of onderzoeken over beschikbaar zijn.

De leden van de ChristenUnie en de SP-fractie vragen naar de noodzaak van dit wetsvoorstel. Zij vragen waarom er volgens de regering behoefte is aan een grotere preventieve werking en op grond waarvan die ook daadwerkelijk gaat plaatsvinden. De leden van de PvdA-fractie vragen of er in een individuele casus nog wel sprake is van een preventieve werking