31 924 XV
Jaarverslag en slotwet Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2008

nr. 1
JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID (XV)

Gerealiseerde uitgaven 2008 (€ 21,9 mrd) naar artikel (bedragen x € 1 mrd)

Gerealiseerde ontvangsten 2008 (€ 715,9 mln) naar artikel (bedragen x € 1 mln)

Gerealiseerde premieuitgaven 2008 (€ 43,9 mrd) naar regeling (bedragen in € 1 mrd)

Inhoudsopgave

ONDERDEEL A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het departementale jaarverslag over het jaar 2008 van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid decharge te verlenen over het in het jaar 2008 gevoerde financiële beheer.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer met betrekking tot:

a. het gevoerde financieel beheer en materieel beheer;

b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

c. de financiële informatie in het jaarverslag;

d. de betrokken saldibalans;

e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2008;

b. het voorstel van de slotwet over het jaar 2008 die met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2008 met betrekking tot het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2008 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2008, alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2008 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën. 

2. LEESWIJZER

2.1 Opbouw jaarverslag

Het jaarverslag van SZW bestaat uit vier onderdelen: Algemeen, Beleidsverslag, Jaarrekening en Bijlagen.

Het onderdeel Algemeen omvat het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Het beleidsverslag is opgebouwd uit vier onderdelen:

1. In de paragraaf beleidsprioriteiten wordt van elk van de beleidsdoelstellingen uit de beleidsagenda uit de begroting 2008 de stand van zaken weergegeven. Daarnaast wordt de voortgang gemeld in de uitvoering van de beleidsprioriteiten uit het Coalitieakkoord van het huidige kabinet. Met het lezen van deze paragraaf kan worden volstaan als de lezer snel een beeld van de prestaties van SZW in 2008 wil hebben.

2. De beleidsartikelen verantwoorden meer in detail in hoeverre de doelstellingen van SZW zijn behaald. Tevens is hier de financiële toelichting te vinden op opmerkelijke verschillen tussen realisatie en begroting.

3. De niet-beleidsartikelen verantwoorden de financiële afwikkeling van afgesloten regelingen, de apparaatsuitgaven die niet aan de beleidsartikelen zijn toe te rekenen, onvoorziene uitgaven en loon- en prijsbijstellingen.

4. De bedrijfsvoeringsparagraaf geeft informatie over de bedrijfsvoering.

De jaarrekening is opgebouwd uit de verantwoordingsstaat van het ministerie van SZW, de saldibalans, de bij deze onderdelen behorende financiële toelichtingen en het onderdeel topinkomens. Als laatste bevat de jaarrekening de paragraaf inzake baten-lastendiensten van het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen (IWI).

Tot slot bevat het jaarverslag 10 bijlagen, te weten de bijlagen Toezichtrelaties, Toezichthouders in het kader van de pensioenwet, Zelfstandige bestuursorganen en rechtpersonen met een wettelijke taak, Aanbevelingen Algemene Rekenkamer, Inhuur externen, Subsidies, Budgetdiscipline SZA-kader, Organogram, Lijst met afkortingen en Trefwoordenregister.

2.2 Specifieke aandachtspunten

Accountantsverklaring, accountantscontrole

De financiële informatie is opgenomen in de jaarrekening en valt onder de reikwijdte van de accountantsverklaring. Dit geldt ook voor de financiële toelichting bij de budgettaire tabellen die in het beleidsverslag staan.

De niet-financiële informatie valt niet onder de reikwijdte van de accountantsverklaring, maar is wel onderdeel van de accountantscontrole.

De premiegefinancierde sociale zekerheidsuitgaven vallen evenmin onder de reikwijdte van de accountantsverklaring maar vallen wel onder de accountantscontrole. De ZBO’s leggen verantwoording af over de rechtmatigheid van de premiegefinancierde sociale zekerheidsuitgaven. Over de rechtmatigheid van die uitgaven wordt gerapporteerd in bijlage 3 (ZBO’s en RWT’s) van het jaarverslag.

ESF-middelen

De programma-uitgaven voor ESF en EQUAL afkomstig van de Europese Commissie lopen buiten begrotingsverband en zijn dus niet in de verantwoordingsstaat terug te vinden. De Tweede Kamer wordt geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van het ESF-programma via jaarlijkse voortgangsrapportages.

Gegevens oude jaren

In de jaarverantwoording worden ook gegevens gepresenteerd over oude jaren. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze gegevens kunnen afwijken van gegevens die in vorige jaarverantwoordingen werden gepresenteerd.

Nalevingsindicatoren

In dit Jaarverslag zijn op het gebied van handhavingsinformatie geen realisatiegegevens voor nalevings-indicatoren beschikbaar. Onderzoeksresultaten op het terrein van Sociale Zekerheid (POROSZ) en Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV) leveren onvoldoende betrouwbare informatie op.

Om, zoals aan de Tweede Kamer is toegezegd, bij de Begroting 2010 nalevingindicatoren te presenteren lopen thans enkele informatieprojecten, waaronder metingen met de geavanceerde schattingstechniek DCE (detection controlled estimation) en de, ook eerder in Europees verband toegepaste, methode van directe bevraging naar zwarte inkomsten (door het CBS). Bij de begroting 2010 worden de resultaten van de diverse metingen naar nalevingniveau gepresenteerd.

Overgang regelingen

De beleidsterreinen kinderopvang en emancipatie zijn met ingang van 2007 overgegaan naar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).

De beleidsterreinen aanpak onwillige jongeren, de kindertoeslag en de uitkeringslasten van de kinderbijslag zijn met ingang van de begroting 2008 overgegaan naar de minister voor Jeugd en Gezin.

ONDERDEEL B. BELEIDSPRIORITEITEN

3. BELEIDSPRIORITEITEN

3.1 Inleiding

Terugblikken op het jaar 2008 geeft voor wat het SZW-beleid betreft een gemengd beeld. Enerzijds was het een jaar van hoogconjunctuur, met een stijgende arbeidsparticipatie en met het laagste aantal bijstandsgerechtigden en WW-gerechtigden sinds jaren. Het was een jaar waarin veel nieuw beleid is ontwikkeld en in gang gezet. Beleid waarmee prikkels worden geïntroduceerd om de arbeidsparticipatie te verhogen. Werk wordt lonender voor niet-werkenden, voor deeltijdwerkers en voor ouderen, met als doel de arbeidsparticipatie verder te vergroten en de Nederlandse samenleving te wapenen tegen de oplopende overheidsuitgaven als gevolg van de onvermijdelijke vergrijzing. Daarbij zijn er maatregelen genomen om de lasten te verlichten. De nulpremie in de Werkloosheidswet voor werknemers heeft een positief effect op de koopkracht. Ook zijn er fundamentele stappen gezet om de beleidsruimte voor gemeenten te vergroten op het gebied van armoedebestrijding en schuldhulpverlening. Met name een grote schuldenproblematiek blijkt een belemmerende factor voor arbeidsparticipatie en verdient alle aandacht.

Anderzijds is 2008 het jaar van de kredietcrisis die oversloeg op de reële economie. Het betekende een abrupt einde aan de conjuncturele groei. Het werd allengs duidelijk dat Nederland zich moest voorbereiden op economisch zwaar weer in 2009. Deze neerwaartse ontwikkeling werd aangepakt met maatregelen om de eerste klappen op te vangen. Het instrument werktijdverkorting werd ingezet om bedrijven die met een acuut en groot omzetverlies werden geconfronteerd enige adempauze te geven. Er werden leningen beschikbaar gesteld aan banken met als doel de financiële sector overeind te houden.

Wat betekent dit voor het in gang gezette beleid in 2008? Is dat voor niets geweest? Nee. De meeste Nederlanders beginnen het jaar 2009 met een verbetering van de koopkracht. Dat is winst, juist in moeilijke tijden.

Mede door de participatiebevorderende maatregelen die het kabinet in 2008 heeft getroffen, is de uitgangspositie in Nederland relatief gunstig. Samen met de activerende sociale zekerheid heeft dit er toe bijgedragen dat de werkloosheid in internationaal perspectief laag is. In een open economie als Nederland kan een recessie niet worden voorkomen. Wel stelt het kabinet zich ten doel om zo krachtig mogelijk uit de recessie te komen, door mensen van werk naar werk te helpen en in te zetten op bijscholing en omscholing. Na de recessie wordt Nederland weer geconfronteerd met de structurele onderliggende ontwikkelingen, te weten vergrijzing en ontgroening. Voor de lange termijn blijft een hoge participatiegraad van groot belang voor een goed functionerende arbeidsmarkt en een houdbare samenleving.

Wel lijkt het onvermijdelijk dat de resultaten van het nieuwe beleid minder snel zichtbaar worden dan ten tijde van de begroting 2008 (september 2007) werd voorzien. De doelstellingen uit het Beleidsprogramma zijn onverminderd van belang en het kabinet werkt onverminderd door aan de realisatie van die doelstellingen op basis van het in de begroting 2008 en 2009 aangekondigde beleid. Met name beleidsprioriteit 34, 200 000 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt worden extra aan de slag geholpen, komt met de huidige economische ontwikkelingen onder druk.

In dit jaarverslag wordt de stand van zaken ultimo 2008 gepresenteerd met betrekking tot de beleidsprioriteiten uit het Beleidsprogramma. Wat was het streven voor 2008? In hoeverre is dat gerealiseerd? En met welk budgettair beslag?

Het gerealiseerde beleid kan niet los worden gezien van de ongewoon snel veranderende omgeving in de laatste maanden van 2008. Indien van toepassing wordt geprobeerd om stil te staan bij de gevolgen hiervan voor de middellange termijn.

3.2 De economische situatie in 2008

Forse daling economische groei...

Na een hoog niveau van 4% groei in de tweede helft van 2007 volgde in de eerste helft van 2008 een terugval tot 3,3% groei. Daarna viel de groei verder terug tot 1,9% en –0,6% in het derde respectievelijk vierde kwartaal van 2008. Over heel 2008 kwam de groei uit op 2%, dat is minder dan de raming van 2½% die bij het opstellen van de begroting 2008 (MEV 2008) werd verwacht.

De groeivertraging had vooral een buitenlandse oorzaak zoals blijkt uit de groei van de uitvoer van goederen en diensten die in heel 2008 is uitgekomen op 3%, fors lager dan de aanvankelijke raming van 6½%. In het vierde kwartaal daalde de uitvoer van goederen en diensten zelfs met 1,9% ten opzichte van het vierde kwartaal van 2007. Hoe onverwacht het optimisme van bedrijven in september 2008 is omgeslagen in pessimisme blijkt uit de investeringsactiviteit die in de eerste drie kwartalen van 2008 nog groeide met gemiddeld 7,6%. Dat is ruim tweemaal zo hoog als de in de MEV 2008 geraamde stijging van 3½% voor heel 2008. In het vierde kwartaal sloeg de investeringsactiviteit echter om in een daling van 0,3% waardoor de totale investeringsgroei in 2008 is uitgekomen op 5,6%. De particuliere consumptie nam toe met 1,7% tegen een aanvankelijk verwachte stijging van 2%. Hier wordt de lagere groei volledig verklaard door de terugval tot 0,7% groei in het vierde kwartaal.

... bij een hoog niveau van werkgelegenheid ...

Figuur 3.1 laat zien dat het aanvankelijke optimisme mede werd gedragen door de economische groeicijfers voor 2007 en eerdere jaren, die hoger bleken uit te vallen dan geraamd. Ook de werkgelegenheidscijfers werden opwaarts bijgesteld. Het arbeidsvolume van werknemers dat in de MEV 2008 nog werd geraamd op 5 838 duizend arbeidsjaren in 2007, is in de CBS-cijfers uitgekomen op 5 912 duizend arbeidsjaren. Daarmee werd meteen al de voor 2008 geraamde werkgelegenheid overschreden. In het tweede kwartaal van 2008 passeerde het arbeidsvolume van werknemers voor het eerst de grens van 6 miljoen arbeidsjaren. In de tweede helft van 2008 volgde een lichte terugval. De totale werkgelegenheid groeide in 2008 met 1,6%, tegen een raming van 1% in de MEV 2008. Tegelijkertijd bleef het aantal vacatures tot en met het derde kwartaal op het hoge niveau van circa 250 000. In het vierde kwartaal volgde een scherpe terugval tot 198 000 vacatures.

De gunstiger dan verwachte werkgelegenheidsontwikkeling kwam vooral tot uitdrukking in een lager dan verwacht uitkeringsvolume onder personen jonger dan 65 jaar en minder in een lager niveau van de werkloosheid. De i/a ratio (verhouding niet-actieven versus actieven) daalde tot 63,2%, terwijl in de MEV 2008 een daling was voorzien tot 63½%.

Figuur 3.1 Economische groei en werkgelegenheid

Bron: CBS en CPB

... bij vrijwel gelijkblijvende koopkracht ...

De inflatie liep op tot 2,5%, dat is sterker dan het geraamde percentage van 2%. De Nederlandse inflatie bleef echter voor het vijfde jaar in successie onder het gemiddelde van het eurogebied. De contractloonstijging nam toe tot 3,5% (3¼% geraamd). Als gevolg hiervan gaf de statische koopkracht van huishoudens in 2008 een lichte verslechtering te zien ten opzichte van de ramingen van de begroting 2008.

... en verdere verslechtering van concurrentiepositie

Bij de versnelling van de contractloonstijging in de marktsector bleef de stijging van de arbeidsproductiviteit in 2008 beperkt tot 0,8%. Dat is 1%-punt minder dan de aanvankelijk verwachte stijging. Dit droeg er toe bij dat de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie in 2008 verder verslechterde ten opzichte van de concurrenten in het eurogebied. Figuur 3.2 laat zien dat het verschil in de index van de arbeidskosten per eenheid product is opgelopen tot 9%-punt. Dat is meer dan de verslechtering van 8,1%-punt die in 2003 werd bereikt. Voor 2009 verwacht het CPB een verdere verslechtering tot 9,8%-punt, gevolgd door een duidelijke verbetering in 2010. Mede gezien de snel verslechterende internationale economische situatie blijft een gematigde loonontwikkeling van belang.

Figuur 3.2 Werkloosheid en arbeidskosten

Bron: CBS en CPB

In tabel 3.1 zijn voor de meest relevante kerngegevens de prognoses van de begroting (MEV 2008) vergeleken met de uiteindelijke realisatie, conform CEP 2009.

Bron: CPB

3.3 Beleidsprioriteiten

Het kabinet heeft de verhoging van de participatiegraad als één van zijn belangrijkste doelstellingen gesteld. Werk is voor mensen om allerlei redenen belangrijk. Een hogere arbeidsparticipatie draagt bij aan het op peil houden van publieke voorzieningen, de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat, het bestrijden van armoede en het verbeteren van de sociale cohesie in de samenleving. Het kabinet heeft deze ambitie in het Beleidsprogramma uitgewerkt in een aantal projecten en beleidsprioriteiten. Onder de verantwoordelijkheid van de minister van SZW vallen één project en 4 beleidsprioriteiten:

• Het project «Iedereen doet mee».

• Het kabinet wil een substantiële verhoging van de bruto arbeidsparticipatie. Deze moet doorgroeien naar 80% in 2016. In deze kabinetsperiode zal een belangrijke stap in die richting moeten worden gezet (beleidsprioriteit 33).

• 200 000 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt zullen deze kabinetsperiode extra aan de slag worden geholpen (beleidsprioriteit 34).

• Meer ruimte voor gemeenten voor gericht armoedebeleid (beleidsprioriteit 43).

• Het tot een minimum beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening in 2011 (beleidsprioriteit 44).

De eerste 2 beleidsprioriteiten hebben betrekking op het verhogen van de arbeidsparticipatie en het aan de slag helpen van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Deze beleidsprioriteiten liggen mede ten grondslag aan het advies van de Commissie Arbeidsparticipatie, dat in het voorjaar van 2008 verscheen. De naar aanleiding van de aanbevelingen van de Commissie Arbeidsparticipatie ingezette beleidsmaatregelen werken vaak voor beide doelstellingen.

Project «Iedereen doet mee»

Als mensen niet participeren op de arbeidsmarkt, leidt dit niet alleen vaak tot een lager inkomen, maar wordt hen ook de kans ontnomen op ontplooiing, zingeving en integratie. Maar ook zijn als gevolg van de vergrijzing «alle hens aan dek» nodig om de samenleving betaalbaar te houden. Mensen werken niet om zeer uiteenlopende redenen: omdat ze een te grote afstand tot die arbeidsmarkt hebben door onvoldoende kwalificaties, geestelijke of lichamelijke beperkingen of omdat ze zorg taken hebben die niet te combineren zijn met betaalde arbeid. Daarnaast worden mensen die via vrijwilligerswerk en mantelzorg participeren in de samenleving nog onvoldoende ondersteund.

Het kabinet staat een samenleving voor ogen, waarin niemand langs de kant staat en iedereen de kans krijgt om mee te doen. De huidige recessie, met een onvermijdelijke stijging van de werkloosheid, zorgt wellicht voor een vertraging bij het realiseren van deze doelstelling. Maar de onderliggende gedachten blijven onverminderd van kracht. Op het moment dat de Nederlandse economie uit het dal klimt, zal de problematiek rond de arbeidsparticipatie door de vervangingsvraag als gevolg van de vergrijzing weer actueel zijn. Door te werken of door maatschappelijke te participeren in vrijwilligerswerk of mantelzorg wordt het aanwezige menselijke en sociale kapitaal zo goed mogelijk benut. Dit verhoogt de sociale samenhang en is nodig voor de houdbaarheid van de verzorgingsstaat op lange termijn. In de tussentijd zet het kabinet in op het versterken van de werking van de arbeidsmarkt, door het stimuleren van scholing en het ondersteunen van de transitie tussen sectoren waar minder werk is en sectoren waar nog steeds arbeidskrachten nodig zijn.

Om dit te bereiken is een samenhangende aanpak nodig die de arbeids- en maatschappelijke participatie kan verhogen. Dit is de inzet van het project «Iedereen doet mee» dat door het kabinet in het Coalitieakkoord en het Beleidsprogramma 2007–2011 is aangekondigd. Het project ambieert drie doelen te realiseren, namelijk het verhogen van de arbeidsparticipatie tot 80% in 2016 (doelstelling 33), het zorgen voor 200 000 mensen extra aan de slag (doelstelling 34) en een substantiële uitbreiding van het aantal vrijwilligers en mantelzorgers in 2011 (doelstelling 35). De doelstellingen 33 en 34 komen in de volgende paragrafen aan de orde. Doelstelling 35 valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van VWS.

Doelstelling 33: verhogen arbeidsparticipatie tot 80% in 2016

De Commissie Arbeidsparticipatie schetst in haar rapport «Naar een toekomst die werkt:» een beeld van een dreigend structureel tekort aan arbeidskrachten. Een dergelijk tekort zou de welvaart en de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat ondermijnen en de benodigde menskracht voor onze publieke voorzieningen in gevaar brengen. Het kabinet is zich ervan bewust dat er, ongeacht de stand van de conjunctuur, maatregelen moeten worden genomen om de verzorgingsstaat op termijn te handhaven. Het verhogen van de arbeidsparticipatie verbreedt het draagvlak voor onze samenleving.

Het kabinet heeft, mede naar aanleiding van het advies van de Commissie Arbeidsparticipatie, een breed spectrum aan voorstellen uitgewerkt om de participatie verder te verhogen. Fiscale kortingen maken werk financieel aantrekkelijker. Doorwerken op oudere leeftijd wordt gestimuleerd door het introduceren van een Doorwerkbonus. Werkgevers ontvangen een premiekorting bij het in dienst nemen van oudere werknemers. Er is een zwangerschapsuitkering voor zelfstandigen geïntroduceerd. In box 3.1 worden de maatregelen genoemd die in 2008 in gang zijn gezet ter verhoging van de arbeidsparticipatie.

Conclusie doelstelling 33

Naar het zich nu laat aanzien ligt het kabinet ultimo 2008 op koers met betrekking tot de doelstelling om in 2016 een arbeidsparticipatie van 80% te realiseren (doelstelling 33). Waar het CPB bij de start van het kabinet verwachtte dat we in 2011 op een participatiegraad van 75% zouden uitkomen, verwacht het CPB in de CEP 2009, dat reeds in 2009 een percentage van 76% wordt bereikt. Een participatiegraad van 80% in 2016 ligt daarmee binnen bereik.

Als gevolg van de conjunctuur daalt de bruto participatiegraad in 2010 naar 75%. Dit is naar verwachting een tijdelijk effect. De structurele ontwikkeling van de bruto participatiegraad is volgens het CPB ongewijzigd (CEP 2009).

Doelstelling 34: 200 000 mensen extra aan de slag

Nederland kende in 2008 naast een groot aantal uitkeringsgerechtigden ook ruim 200 000 vacatures. Het kabinet wil in overleg met uitvoeringsinstellingen, gemeenten en sociale partners bevorderen dat mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt een plaats vinden op die arbeidsmarkt. Uitkeringsgerechtigden worden actief aan de slag geholpen door middel van loonkostensubsidies, participatieplaatsen en de aanpassing van de richtlijn passende arbeid. Re-integratiemiddelen worden selectiever en daarmee effectiever ingezet en de uitvoering wordt verbeterd door de fusie tussen UWV en CWI en de samenwerking met gemeenten op de Werkpleinen (ontwikkeling van regionaal arbeidsmarktbeleid). Voorts wil het kabinet mensen met een vlekje ondersteunen op de weg naar participatie. Daartoe wordt onder andere de Wajong en de WSW in samenhang bezien en waar nodig aangepast.

Kredietcrisis

Vanwege de kredietcrisis en de daarmee gepaard gaande conjuncturele omslag in de laatste maanden van 2008 heeft het kabinet besloten extra maatregelen te nemen. Het kabinet is van mening dat de ernst van de conjuncturele omslag niet moet leiden tot paniekreacties bij werkgevers. Het is van belang om arbeid en kennis zo veel mogelijk voor de arbeidsmarkt te behouden. In december is het instrument werktijdverkorting ingezet om bedrijven met een acuut en groot omzetverlies enige adempauze te geven. Tussen 1 december 2008 en 3 april 2009 zijn 853 aanvragen om werktijdverkorting toegewezen, het gaat daarbij om ruim 800 000 uur. Een voorwaarde om van werktijdverkorting gebruik te mogen maken, is een scholingsplan, waardoor getroffen werknemers op termijn, na de recessie, breder inzetbaar zijn.

Conclusie doelstelling 34

Doelstelling 34 gaat uit van een daling van 200 000 uitkeringen in 2011. Ten opzichte van 2007 is het uitkeringsvolume met ongeveer 60 000 gedaald (de WWB is met ruim 20 duizend gedaald, de WW met ruim 30 duizend en de Arbeidsongeschiktheidsregelingen met bijna 10 duizend). Ondanks de goede uitgangspositie (relatief lage werkloosheid en inflatie) en de talrijke maatregelen die al zijn genomen, is gezien de kredietcrisis en de daaropvolgende recessie het vooruitzicht met betrekking tot deze doelstelling niet rooskleurig. Naar verwachting neemt het aantal werklozen de komende periode toe. Het kabinetsbeleid kan de door de crisis ontstane werkloosheid niet keren. Wellicht raakt de streefwaarde van doelstelling 34 als gevolg van de recessie in deze kabinetsperiode uit het zicht, maar het kabinet zet onverminderd in op het creëren van een goede uitgangspositie voor deze groep, voor als de economie weer aantrekt. Samen met sociale partners en uitvoeringsinstellingen wil het kabinet daarom verder in gesprek over de uitwerking van de verschillende plannen, zoals het verbeteren van de inzetbaarheid van werknemers door scholing en het stimuleren van van-werk-naar-werk transities.

Doelstelling 43: Meer ruimte voor gemeenten voor gericht armoedebeleid

Het kabinet heeft ambities om de armoede in Nederland te bestrijden. De gemeente is door de korte afstand tot de burger bij uitstek de overheidslaag die problemen bij de individuele burger kan herkennen. In het bestuursakkoord met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, deelakkoord Participatie, is een aantal afspraken gemaakt over maatregelen om armoede te bestrijden en schulden terug te dringen. Als onderdeel hiervan vindt het kabinet het van belang dat kinderen gelijke kansen krijgen om hun talenten te ontplooien, ongeacht het inkomen van hun ouders.

In 2008 is het wetgevingstraject afgerond waarmee de langdurigheidstoeslag is gedereguleerd. Hierdoor kunnen gemeenten vanaf 1 januari 2009 in een verordening vastleggen onder welke voorwaarden burgers recht op een langdurigheidstoeslag hebben. Ook de wijziging van artikel 35 WWB heeft in 2008 plaatsgevonden, waardoor gemeenten vanaf 1 januari 2009 meer vrijheid hebben in het verlenen van op maatschappelijke participatie gerichte ondersteuning van huishoudens met schoolgaande kinderen. Op 3 december 2008 is een bestuurlijke conferentie tussen gemeenten en voedselbanken georganiseerd om beide partijen te stimuleren samen te werken en bezoekers te wijzen op elkaars voorzieningen. Tevens is in 2008 een geactualiseerde versie van de Handleiding Gemeentelijk Armoedebeleid uitgebracht. Met het mogelijk maken om gezinnen tot 120% van het sociaal minimum een eindejaarsuitkering van € 50 te verstrekken, kunnen gemeenten de werkende armen en andere niet-gebruikers beter bereiken.

Begin 2008 is aan de Tweede Kamer gemeld dat er met gemeenten afspraken gemaakt gaan worden in een convenant «Kinderen doen mee!». Het is de ambitie het aantal kinderen dat maatschappelijk niet meedoet om redenen van armoede deze kabinetsperiode met de helft terug te brengen. Op 14 februari 2008 is het eerste convenant met de gemeente Rotterdam ondertekend. In 2008 zijn met 202 gemeenten convenanten afgesloten, waarin de gezamenlijke politieke ambitie met betrekking tot de deelname van kinderen aan sport en cultuur is vastgelegd. In de volgende fase wordt deze ambitie door gemeenten vertaald in gemeentelijk beleid en lokale uitvoering in samenwerking met daarbij – naar inzicht van de gemeenten – te betrekken organisaties. Op 10 december 2007 heeft staatssecretaris Aboutaleb in een brief aan de Tweede Kamer aangekondigd in 2008 en 2009 voor dit doel jaarlijks € 40 mln extra aan gemeenten beschikbaar te stellen.

De maatregelen om armoede te bestrijden en schulden terug te dringen uit het Deelakkoord participatie worden gemonitord. De nulmeting van het Bestuursakkoord is op 12 januari 2009 aan de Tweede Kamer aangeboden.

De ambitie om het aantal kinderen dat maatschappelijk niet meedoet om redenen van armoede deze kabinetsperiode met de helft terug te brengen is een duidelijke streefwaarde. Om dit te meten worden er door het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) een viertal metingen en onderzoeken uitgevoerd:

1a. Een landelijke nulmeting (stand van zaken 2008) naar het aantal kinderen dat om financiële redenen niet maatschappelijk meedoet. De nulmeting komt aan het einde van het eerste kwartaal 2009 beschikbaar;

1b. Een landelijke één-meting (stand van zaken begin 2010) waarin de verschillen met 2008 worden vastgesteld;

Daarnaast worden er samen met de minister voor Jeugd en Gezin, twee verdiepende onderzoeken verricht:

2. Een onderzoek naar de omvang en achtergronden van armoede en sociale uitsluiting bij kinderen «causale analyse» verschijnt eind 2009;

3. Een onderzoek naar de lange-termijn effecten van armoede bij kinderen «littekenonderzoek» verschijnt eind 2010.

Tussenresultaten met betrekking tot het streven om het aantal kinderen dat wegens armoede niet maatschappelijk participeert deze kabinetsperiode te halveren, liggen op koers.

Conclusie doelstelling 43

De maatregelen die leiden tot realisatie van de doelstelling zijn genomen. De doelstelling ligt op koers. Aan de hand van de actuele inzichten (monitor bestuursakkoord, gestarte of te starten onderzoeken, gestarte of te starten innovatieve projecten) zal de komende jaren de noodzaak van nieuwe maatregelen worden bezien.

Beleidsdoelstelling 44: Het tot een minimum beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening in 2011

Een problematische schuld is een belangrijke belemmerende factor voor (volwaardige) participatie. Daarom heeft het kabinet de ambitie om problematische schulden zoveel mogelijk te voorkomen dan wel op te lossen. Het beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening is hierbij een cruciale randvoorwaarde.

De gemeente komt als eerste in aanraking met mensen die problematische schulden hebben. In lijn met eerder gemaakte afspraken is er extra geld aan het gemeentefonds toegevoegd voor schuldhulpverlening en armoedebeleid. Daarnaast is een aantal belangrijke stappen gerealiseerd of in gang gezet op het terrein van schulden, zoals de maatregelen op het terrein van de financiële bewustwording en overkreditering. Ook heeft het kabinet actief ingezet op het tegengaan van niet-gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen. Dit heeft geleid tot de voorlichtingscampagne «Blijf positief!», de ontwikkeling van de site «Bereken uw recht» en de publicatie «Gemeentelijk armoedebeleid».

De effectiviteit en de kwaliteit van de schuldhulpverlening is verbeterd door de certificering van schuldhulporganisaties (de normen voor certificering zijn in november 2008 vastgesteld; de certificering kan starten), en door de introductie van het moratorium en het dwangakkoord in de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Op basis van de het onderzoek «Schulden? De gemeente helpt!» heeft het kabinet besloten om de zorgplicht van gemeenten op het terrein van de schuldhulpverlening een wettelijke basis te geven.

Een volledig overzicht van het bestaande beleid op het terrein van overkreditering en schulden is opgenomen in de brief van 15 september 2008 (Kamerstukken II, 2008/09, 24 515, nr. 140).

Het stelsel van schuldhulpverlening bestaat uit een minnelijk traject dat via de gemeenten loopt en een wettelijk traject op basis van de Wsnp. Het kabinet streeft ernaar om in 2011 een stelsel van schuldhulpverlening te realiseren dat er op hoofdlijnen als volgt uit ziet:

• de behoefte aan schuldhulpverlening is beperkt doordat er veel aandacht is voor het voorkomen van schulden. Dit wordt bereikt doordat er veel aandacht is voor preventie, doordat het verstrekken van kredieten zorgvuldig gebeurt en doordat er op tijd en goed wordt ingespeeld op signalen dat mensen mogelijk problematische schulden krijgen.

• de schuldhulpverlening door gemeenten is in principe beschikbaar voor burgers die schulden hebben en niet zelf in staat zijn ze op te lossen.

• de schuldhulpverlening door gemeenten biedt niet alleen een oplossing voor de schulden, maar biedt ook een oplossing voor andere problemen; problematische schulden zijn vaak niet het enige probleem.

• alleen in die gevallen dat gemeentelijke schuldhulpverlening geen oplossing kan bieden, is een beroep op de Wsnp mogelijk.

Conclusie doelstelling 44

Het kabinet ligt op schema bij het scheppen van de randvoorwaarden die noodzakelijk zijn voor het realiseren van het door het kabinet beoogde stelsel van schuldhulpverlening. Echter, de overheid kan en wil niet alle problemen op het terrein van schulden voorkomen of oplossen. Veel moet gebeuren door burgers zelf, maatschappelijke organisaties, schuldeisers en schuldbemiddelaars. Daarom betrekt het kabinet hen actief bij de totstandkoming van het beoogde stelsel van schuldhulpverlening.

3.4 Overige prioriteiten

Wajong

Het is de doelstelling van de Wajong om jonggehandicapten te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid. Daarbij kent de Wajong activerende voorzieningen om de mogelijkheden op de arbeidsmarkt voor deze doelgroep te vergroten.

In de afgelopen jaren is het beroep op de Wajong snel gegroeid: in vijf jaar tijd is de jaarlijkse instroom verdubbeld. In 2007 maakten al 167 000 personen gebruik van de Wajong. Volgens de meest recente ramingen zullen dit er in 2050 bij ongewijzigd beleid 450 000 zijn. Nog los van de kosten is dit uit maatschappelijk oogpunt onaanvaardbaar.

Uit onderzoek blijkt dat er geen indicatie is dat de oorzaak van deze groei komt door een groei van ernstige ziektes of handicaps (er is hooguit sprake van een toename van het aantal jongeren met lichtere beperkingen).

Uit de praktijk van het UWV blijkt dat een groot aantal Wajongers met gerichte ondersteuning alsnog een plaats op de arbeidsmarkt vindt. Met het doel de participatie van arbeidsgehandicapte jongeren te vergroten, is een wetsvoorstel «nieuwe» Wajong opgesteld. De focus ligt daarbij op een meer activerende werking. Enerzijds houdt dit in dat onderwijsinstellingen meer op werk of arbeidsmarkt gericht moeten opleiden. Anderzijds houdt dit in dat voor de mensen die nog aan de poort van de Wajong verschijnen het accent volledig zal liggen op werken of leren om te gaan werken. Het streven is om de «nieuwe» Wajong per 1 januari 2010 te laten ingaan.

Wet sociale werkvoorziening (Wsw)

De nieuwe Wsw, in werking getreden per 1 januari 2008, biedt gemeenten en uitvoerders betere randvoorwaarden om beleid en uitvoering zodanig vorm te geven dat deze gericht zijn op het doel van de Wsw: het op kosteneffectieve wijze realiseren van arbeidsplaatsen die op de behoefte en situatie van individuele Wsw-geïndiceerden zijn toegesneden en bijdragen aan de ontwikkeling van de arbeidsbekwaamheid in de richting van zo regulier mogelijk werk. De gewijzigde Wsw richt zich met name op het verbeteren van de sturing door gemeenten en het creëren van meer zeggenschap voor de doelgroep zelf. Door het toekennen van het budget aan individuele gemeenten worden gemeenten beter in staat gesteld om invulling te geven aan de verantwoordelijkheid die zij hebben voor de Wsw. Met het budget in handen, met een plek hiervoor in de gemeentelijke begroting en in de gemeentelijke jaarrekening, kan door het college van B&W in samenspraak met de gemeenteraad meer gestuurd worden op zowel beleid als uitvoering van de Wsw. Daarnaast is voorzien in een Stimuleringsuitkering voor gerealiseerde begeleid werkenplekken. Hiermee worden de inspanningen van gemeenten en sw-bedrijven ten aanzien van begeleid werken beloond. In de Wsw is gekozen voor een persoonsgebonden budget begeleid werken. Hiermee krijgen Wsw-geïndiceerden de mogelijkheid zelf op zoek te gaan naar een voor hen passende plek bij een reguliere werkgever. De betrokkenheid van geïndiceerden en hun vertegenwoordigers is vergroot door cliëntenparticipatie. Hiermee verkrijgt de doelgroep inspraak over zaken die hen direct aangaan.

De nieuwe Wsw heeft niet alle problemen opgelost. Met name de toenemende wachtlijsten waren aanleiding voor het kabinet om een commissie fundamentele herbezinning Wsw in te stellen. Deze commissie heeft op 9 oktober 2008 haar advies uitgebracht. Op basis van dit advies is een kabinetsreactie geformuleerd welke op 12 februari 2009 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Hierin wordt aangegeven dat de voorstellen van de commissie aanknopingspunten bieden om dit gedachtengoed via pilots in de praktijk te beproeven. Voor het zomerreces wordt de Tweede Kamer hierover nader geïnformeerd.

4. BELEIDSARTIKELEN

Artikel

41 Inkomensbeleid

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling

Motivering

Om een evenwichtige inkomensontwikkeling te bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand te houden en te verbeteren.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

• De inkomensontwikkeling is voor de meeste huishoudens iets negatiever dan oorspronkelijk is geraamd in de begroting 2008.

Externe factoren

• De iets negatievere inkomensontwikkeling wordt veroorzaakt door het saldo van een ¼%-punt hogere dan verwachte loonstijging, een ½%-punt hoger dan verwachte indexatie van aanvullende pensioenen en een ½%-punt hoger dan verwachte inflatie.

Realisatie meetbare gegevens

De algemene doelstelling van artikel 41 kent geen indicatoren.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Op dit artikel worden alleen toegerekende apparaatsuitgaven van het departement verantwoord. De onderuitputting bij «Overig» hangt samen met het niet doorgaan van voorgenomen onderzoeksactiviteiten.

Operationele doelstelling

1 Het bereiken van een zo gelijkmatig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling

Motivering

Om te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Doelbereiking

• De inkomensontwikkeling is voor de meeste huishoudens iets negatiever dan oorspronkelijk is geraamd in de begroting 2008.

• De financiële prikkels voor werkaanvaarding wijken licht af van de oorspronkelijke raming in 2008.

Instrumenten en activiteiten

• Generiek koopkrachtbeeld in de vorm van een standaard koopkrachtoverzicht;

• Specifiek koopkrachtbeeld van afzonderlijke maatregelen die niet in het generieke koopkrachtbeeld tot uitdrukking komen.

Doelgroepen

De verschillende inkomensgroepen met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Realisatie meetbare gegevens

• De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten-)premies en kinderbijslag.

• De meeste standaardgroepen zijn er in 2008 tussen de – ¼%-punt en de – ½%-punt op achteruit gegaan.

• Deze kleine verslechtering is het saldo van een ¼%-punt hogere dan verwachte loonstijging, een ½%-punt hoger dan verwachte indexatie van aanvullende pensioenen en een ½%-punt hoger dan verwachte inflatie.

• Overigens treden er in 2008 koopkrachteffecten op die niet goed tot uiting komen in de standaardkoopkrachttabel. Dit komt onder meer door een aanpassing van de Buitengewone Uitgavenregeling en de invoering van een verplicht eigen risico in de ZVW.

Bron: berekening SZW

Operationele doelstelling

2 In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Motivering

Bijdragen aan een activerend inkomensbeleid.

Doelbereiking

• De financiële prikkels voor werkaanvaarding zijn afgenomen ten opzichte van de oorspronkelijke raming in 2008.

Instrumenten en activiteiten

De volgende beleidsmatige maatregelen hebben in 2008 invloed gehad op de financiële prikkels voor werkaanvaarding:

• Het omzetten van de kinderkorting in een toeslag (het kindgebonden budget);

• Aanpassing van de huurtoeslag (omzetting tabel met inkomensklassen in formule);

Ook de koopkrachtmaatregelen werken door op de armoedeval. Het gaat hierbij om:

• Verlagen van de werknemerspremie WW met 0,35%-punt.

• Verlagen van de combinatiekorting met € 40.

• Verhogen van de aanvullende combinatiekorting met € 35.

• Verhogen van de arbeidskorting met € 30.

• Verlagen van het tarief 1e schijf met 0,05%-punt.

• Verhogen van het tarief 2e schijf met 0,45%-punt.

• Verhogen van het kindgebonden budget met € 40.

• Versobering buitengewone uitgavenaftrek.

Doelgroepen

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Realisatie meetbare gegevens

De onderstaande tabel presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. Deze zijn in 2008 vrijwel onveranderd. De verschillen zijn te verklaren uit een iets afwijkende loonstijging en een technische aanpassing van het niveau in 2007.

Bron: Berekening SZW

Overzicht afgeronde onderzoeken

Cluster arbeidsmarkt

Het cluster arbeidsmarkt bevat de beleidsartikelen die betrekking hebben op het functioneren van de arbeidsmarkt. Het cluster bestaat uit de beleidsartikelen «Arbeidsparticipatie», «Arbeidsverhoudingen», «Arbeidsomstandigheden en verzuim» en «Pensioenbeleid».

Arbeidsparticipatie is één van de speerpunten van het beleid. Maatregelen om de arbeidsparticipatie te bevorderen richten zich zowel op de gehele werkende bevolking als op specifieke groepen, bijvoorbeeld ouderen. De beleidsprioriteiten 33 «80% arbeidsparticipatie in 2016» en 34 «200 000 mensen extra aan de slag» vallen onder dit artikel.

Het beleid op het terrein van de arbeidsverhoudingen is gericht op een goed functionerend stelsel van overleg tussen de sociale partners onderling en met de overheid, waarbij een adequaat niveau van arbeidsrechtelijke bescherming voor werknemers wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en met de eigen verantwoordelijkheid van sociale partners voor de arbeidsvoorwaardenvorming. De minister is daarbij verantwoordelijk voor vormgeving en onderhoud van de stelsels voor zelfregulering door sociale partners, een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming, verlofregelingen en gelijke behandeling bij arbeid, en waar relevant de bevordering van de naleving daarvan.

In artikel 44 komen Arbeidsomstandigheden en verzuim aan de orde. Ook hier is een belangrijke taak weggelegd voor werknemers en werkgevers zelf. Zij zullen het arbeidsomstandighedenbeleid moeten uitvoeren.

Het artikel «Pensioenbeleid», ten slotte, behandelt de tweede pijler van het Nederlandse pensioenstelsel, de collectieve pensioenregelingen. Het beleid is erop gericht de houdbaarheid en het bereik van deze pensioenen te vergroten. Daarnaast is een grotere kennis van deelnemers over het eigen pensioen van belang.

Artikel

42 Arbeidsparticipatie

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een toename van de netto arbeidsparticipatie

Motivering

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden (verder) toeneemt. SZW creëert via wet- en regelgeving, ondersteuning van gemeenten, aansturing van uitvoeringsinstanties en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren.

Doelbereik en maatschappelijke effecten

Het kabinet heeft in 2008 verschillende beleidsmaatregelen getroffen om de arbeidsparticipatie verder te stimuleren. Hiervoor wordt verwezen naar de operationele doelstellingen. De netto arbeidsparticipatie is met 67,5% hoger uitgekomen dan bij de begroting werd verwacht. Ook de samenwerking in de keten van werk en inkomen en de vermindering van de administratieve lasten hebben hieraan bijgedragen. Op de bereikte groei in arbeidsparticipatie en de dalende werkloosheid is naast het kabinetsbeleid (met name de structurele hervormingen) ook de conjunctuur van invloed geweest. Het relatieve belang van beide is echter niet vast te stellen.

Externe factoren

De economie heeft zich in 2008 minder gunstig ontwikkeld dan in 2007. Vanaf de tweede helft van 2008 is als gevolg van de financiële crisis een abrupt einde gekomen aan de economische groei.

Realisatie meetbare gegevens

Dankzij de forse economische groei eerder in 2008 is de netto arbeidsparticipatie met 1% punt boven de streefwaarde uitgekomen. Het aantal werknemers van 15–64 jaar steeg in 2008 met 171 000.

In de begroting 2009 is het streven geformuleerd om in 2016 een bruto arbeidsparticipatie van 80% te bereiken (beleidsprioriteit 33). Hieronder wordt verstaan het aantal mensen met een baan of direct beschikbaar voor een baan van minimaal 12 uur per week, als percentage van de bevolking van 20–64 jaar. Dit is conform de definitie die in het beleidsprogramma van het kabinet is gehanteerd overeenkomstig het MLT-advies van de SER. De bruto arbeidsparticipatie is in 2008 net als de netto arbeidsparticipatie gestegen. De grotere toename in de netto arbeidsparticipatie in 2008 wordt veroorzaakt doordat mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt aan werk zijn geholpen. De doelstelling netto arbeidsparticipatie is ruimschoots gehaald.

Beleidsprioriteit 34 uit het beleidsprogramma geeft het volume van werkloosheids-, arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen weer zoals die door het CPB worden gepubliceerd. Indien de bruto participatie stijgt en het uitkeringsvolume daalt, is het plausibel te veronderstellen dat er mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt extra aan het werk zijn geholpen. Het aantal uitkeringsgerechtigden is (uitgedrukt in uitkeringsjaren) afgenomen met 62 000.

Bronnen:

¹ CBS, statline

² CPB Centraal Economisch Plan, elektronische bijlage E8. Het verschil met de definitie voor netto arbeidsparticipatie (zoals gehanteerd in de begroting 2008) is gelegen in het feit dat de mensen die direct beschikbaar zijn voor een baan bij de bruto arbeidsparticipatie in de teller worden meegenomen. Bij de netto arbeidsparticipatie gebeurt dit niet.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Duale trajecten

De financiële middelen voor de duale trajecten zijn aan het begin van het begrotingsjaar structureel overgeboekt naar het Ministerie van OCW.

Stimulering arbeidsparticipatie

Het verschil tussen de vastgestelde begroting van € 22,9 mln en de realisatie van € 7,3 mln heeft verschillende oorzaken. Een deel van de beschikbare middelen voor het project Iedereen Doet Mee ad € 6,7 mln is overgeheveld naar andere begrotingsartikelen binnen SZW voor de activiteiten «verstrekken microkredieten (artikel 46)», «uitvoeringskosten taskforce deeltijd + (artikel 43)», en «voorlichtingsactiviteiten IDM (artikel 47)». Verder zijn de beschikbare middelen voor de no-risk polis voor jongeren ad € 4 mln overgeheveld naar het Gemeentefonds voor het uitvoeren van banenplannen voor werkloze allochtone jongeren (bij de vier grote gemeenten).

Op de tijdelijke subsidieregeling leeftijdsbewustbeleid heeft een onderbesteding van € 1,4 mln plaatsgevonden, omdat door het toekennen van projectverlengingen de subsidievaststellingen van de 3e, 4e en 5e trancheprojecten zijn doorgeschoven naar 2009.

De geplande bijdrage voor het uitvoeren van diversiteitsbeleid door het Ministerie van BZK ad € 1,8 mln is komen te vervallen, omdat BZK in 2008 voldoende eigen financiële middelen beschikbaar had om met het project te kunnen starten.

Voor de Markt voor Persoonlijke Dienstverlening (MPD) was een bedrag van € 2 mln gereserveerd, waarvan uiteindelijk € 0,3 mln besteed is aan het geven van een voorlichtingscampagne. De overige middelen waren gereserveerd voor een eventueel aanvullende regeling voor de MPD. Tot dusver bleek dit niet nodig, gezien de generieke fiscale maatregelen die het kabinet heeft getroffen en waar de MPD evenredig van profiteert.

Ontvangsten

Door een inhaalslag bij de Arbeidsinspectie zijn de achterstanden bij het opleggen en incasseren van bestuurlijke boetes inzake de Wet Arbeid Vreemdelingen (Wav) weggewerkt. Hierdoor zijn ruim € 9 mln aan extra ontvangsten binnengekomen. Verder zijn in het kader van het afhandelen van de subsidieregeling No-risk polis en de subsidieregeling leeftijdsbewustbeleid circa € 2 mln aan niet begrote ontvangsten binnengekomen, doordat een groot deel van de in het verleden verstrekte voorschotten zijn teruggevorderd als gevolg van een lagere subsidievaststelling.

Bron: Ministerie van Financiën

Toelichting

In het kader van het project Iedereen doet mee is het verbeteren van de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt vice versa een van de prioriteiten. Ten opzichte van begroting 2008 zijn er meer fiscale middelen uitgegeven om het leven lang leren door duale opleidingen te stimuleren.

Operationele doelstelling

1 Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten

Motivering

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. Een indicatie hiervan wordt gegeven door de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied.

Doelbereiking

De contractlonen in de marktsector en de belasting- en premiedruk hebben zich in 2008 grosso modo ontwikkeld conform de verwachtingen. Wel zijn de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied sterker gestegen dan eerder werd verwacht. Dit komt vooral door het achterblijven van de arbeidsproductiviteitsstijging van de Nederlandse industrie (-0,3% tegen een aanvankelijk verwachte stijging van 3½%). Ook zijn de lonen in de industrie sterker gestegen dan verwacht (4,6% tegen 4% in de MEV 2008). Mede gezien de snel verslechterende internationale economische situatie blijft daarom een gematigde loonontwikkeling van groot belang.

Instrumenten en activiteiten

• Belastingen en premiedruk

  De stijging van de wig (het verschil tussen de loonkosten voor de werkgever en het netto loon dat de werknemer ontvangt) hangt vooral samen met de stijging van de werknemerspremies voor de wettelijke sociale verzekeringen.

• Administratieve lasten arbeid

  In het coalitieakkoord is voor de periode 2007 tot 2011 een nieuwe rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. SZW streeft ernaar om in dezelfde periode zelf ook tot netto 25% aan vermindering van lasten te komen. De taakstelling van 25% lastenvermindering voor burgers uit de voorgaande kabinetsperiode wordt doorgezet tot 2011.

Doelgroepen

De doelgroepen zijn zowel burgers als bedrijven.

Realisatie meetbare gegevens

De lastendruk op arbeid is in 2008 conform de verwachtingen gestegen. Deze stijging hangt vooral samen met de stijging van de ZVW-premies. Als gevolg van de lagere WW-premies verwacht het CPB thans voor 2009 een daling van de lastendruk op arbeid tot 41,8%.

Bronnen:

¹ CPB, Centraal Economisch Plan 2009 (Het CPB heeft de definitie van de wig gewijzigd, waardoor de realisatiecijfers en streefcijfers voor zowel 2005, 2006, 2007 en 2008 met 1,4% punt lager uitkomen dan de eerder gepubliceerde cijfers).

² Ministerie van Financiën, Financieel Jaarverslag van het Rijk

Kengetallen

Na de scherpe verslechtering van de concurrentiepositie ten opzichte van het eurogebied met 2,8%-punt in 2008 wordt thans voor 2009 een geringe verslechtering verwacht met 0,25%-punt. Voor 2010 rekent het CPB echter met een verbetering van de concurrentiepositie met 2,25%-punt als gevolg van een hogere stijging van de arbeidsproductiviteit. De loonstijging loopt steeds meer in de pas bij de euroconcurrenten.

Bron: CPB, Centraal Economisch Plan 2009

Operationele doelstelling

2 Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie

Motivering

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen. Het minimale niveau voor duurzame arbeidsparticipatie is het startkwalificatieniveau (MBO-2 of havo-vwo).

Doelbereiking

Door een relatief grote instroom op de arbeidsmarkt van personen zonder startkwalificatie is de stijging van het aandeel werkenden met startkwalificatie achtergebleven bij de streefwaarde. Door toepassing van de scholingsinstrumenten is het de verwachting dat de meeste van deze laaggeschoolde intreders alsnog een startkwalificatie behalen, zodat de streefwaarden in latere jaren worden gerealiseerd.

Instrumenten en activiteiten

• Fiscale faciliteiten voor werkgevers (afdrachtvermindering onderwijs, waaronder startkwalificatie);

• Subsidieregeling ESF 2007–2013;

• Bevorderen van samenwerking gericht op de uitvoering van duale en evc-trajecten (Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken 2007);

• Bevorderen van de toegankelijkheid van scholing en evc via een verbetering van de evc- en adviesinfrastructuur (telefonische helpdesk, www.lerenenwerken.nl en publiekscampagne);

• In 2008 is de Denktank Leren en Werken – met als voorzitter de heer Van Boxtel – geïnstalleerd en zijn er voorbereidingen getroffen voor het advies van de Denktank in 2009. De Denktank adviseert de ministeries van OCW en SZW over een kader dat erop gericht is dat individuen uit zichzelf aan hun ontwikkeling en inzetbaarheid werken door te leren en te werken en dat werkgevers de ontwikkeling van hun personeel aanmoedigen en ondersteunen.

Doelgroepen

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie

Realisatie meetbare gegevens

De indicator geeft aan welk percentage van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een diploma op MBO-2 niveau of Havo. Het streven is dat in 2012 meer dan 80% van de beroepsbevolking een startkwalificatie bezit. Dit is nader toegelicht onder het kopje «doelbereiking».

Bron: CBS, EBB Kernprogramma (de kwaliteit van de cijfers is verbeterd door een nauwkeuriger meetmethode, waardoor de cijfers met terugwerkende kracht zijn bijgesteld).

Kengetallen

In de periode 2005–2007 zijn 44 162 extra leerwerktrajecten (duaal + EVC) gerealiseerd. Met de verlenging van de projectdirectie Leren en werken tot 2011 is voor de periode 2008–2011 een nieuwe streefwaarde bepaald. In 2011 moeten 90 000 extra leerwerktrajecten gerealiseerd worden. Het startmoment voor deze nieuwe ambitie is 2008 waarin de projecten in het kader van de «Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken 2007» zijn gestart.

De projectdirectie Leren & Werken probeert door middel van regionale samenwerking tussen onderwijs, overheid en bedrijfsleven leerwerktrajecten te realiseren voor mensen die reeds werkzaam zijn of (weer) willen zijn (leven lang leren). De samenwerkingsprojecten hebben in 2008 geleid tot nieuwe duale trajecten, EVC-trajecten en leerwerkloketten. Naar aanleiding van het advies van de commissie Bakker wordt gewerkt aan de inbedding van de leerwerkloketten in de structuur van de LWI’s (Locaties voor Werk en Inkomen), hetgeen verduurzaming impliceert.

Bron: SZW/OCW Jaarverslag Leren & Werken

* vanaf 2008 worden deze trajecten niet meer afzonderlijk geregistreerd, waardoor het niet mogelijk is om de realisatiecijfers uit te splitsen.

Operationele doelstelling

3 Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren

Motivering

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft (in aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid).

Doelbereiking

Algemene opmerking:

De EBB-cijfers worden sinds dit jaar door het CBS op een andere manier berekend. Hiermee is geen rekening gehouden in de in het verleden opgestelde streefcijfers. Als gevolg van deze nieuwe meetmethode liggen de cijfers van de arbeidsparticipatie van ouderen circa 1%-punt lager en die van allochtonen circa 3%-punt hoger dan de streefwaardes in de begroting. In de tabellen is de gehele reeks gebaseerd op de nieuwe berekeningswijze.

Ouderen

De netto-arbeidsparticipatie van ouderen (55 t/m 64 jaar) heeft zich in 2008 bovengemiddeld voortgezet. In 2008 is een netto-arbeidsparticipatie van 44,8% behaald. Dit ligt ruim boven de streefwaarde van 43%. Ten opzichte van 2007 (42,7%) is dit een verdere stijging met 2,1%-punt. De stijging in 2008 in de arbeidsparticipatie van ouderen lijkt samen te hangen met de VPL-maatregelen (VUT, Prepensioen en levensloopregeling) die per 1 januari 2006 in werking zijn getreden. De toename in de arbeidsparti-cipatie van ouderen betekent een bijdrage aan het streven van dit kabinet om een structurele verhoging van de algemene arbeidsparticipatie (80% in 2016) te realiseren.

Jongeren

Doel is de jeugdwerkloosheid niet boven de 15% te laten komen. Er is in 2003 een bandbreedte afgesproken van een jeugdwerkloosheid die zich bevindt tussen maximaal 10–15%. Sinds 2005 is de jeugdwerkloosheid voortdurend gedaald. Ook in 2008 is de jeugdwerkloosheid afgenomen, hoewel minder sterk dan in de voorgaande jaren, en is daarmee gunstiger dan de streefwaarde.

Vrouwen

Het netto-percentage vrouwen dat meer dan 12 uur per week betaald werkt, is het afgelopen jaar met bijna 2%-punt gestegen tot een niveau van 59%. Dit is een voortzetting van de ontwikkeling in 2007, toen een stijging optrad van 55,0% naar 57,2%. Om de arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren heeft het kabinet de Taskforce Deeltijdplus ingesteld. Inspanningen van de Taskforce zijn er onder andere op gericht vrouwen over te halen grotere deeltijdbanen te aanvaarden. De toename in de arbeidsparticipatie van vrouwen betekent een bijdrage aan het streven van dit kabinet om een structurele verhoging van de algemene arbeidsparticipatie (80% in 2016) te realiseren.

Etnische minderheden

De doelstelling voor etnische minderheden is een toename van de netto-arbeidsparticipatie die zich evenredig ontwikkelt met de toename van de netto-arbeidsparticipatie van autochtonen. In 2008 is de netto-arbeidsparticipatie van etnische minderheden opnieuw procentueel sterker gestegen dan de toename bij autochtonen. De toename in de arbeidsparticipatie van etnische minderheden betekent een bijdrage aan het streven van dit kabinet om een structurele verhoging van de algemene arbeidsparticipatie (80% in 2016) te realiseren.

Wet arbeid vreemdelingen (Wav)

Het percentage bezochte bedrijven met overtreding van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) is de afgelopen jaren gedaald van 23% in 2006 naar 17% in 2008. Deze daling hangt samen met de invoering van het vrij werknemersverkeer per 1 mei 2007 voor onderdanen van de lidstaten die in 2004 zijn toegetreden tot de Europese Unie. Hierdoor is niet langer een tewerkstellingsvergunning vereist. Ook de invoering van de bestuurlijke boete voor overtredingen van de Wav per 1 januari 2005 in combinatie met een stijging van het aantal inspecties sinds 2004 heeft een positief effect gehad op de naleving van deze wet. Deze realisatie is conform de verwachtingen en geeft geen aanleiding voor aanvullende maatregelen.

Instrumenten en activiteiten

Ouderen

Met de beschikbaar gestelde middelen voor de periode 2008 zijn de volgende specifieke maatregelen voortgezet:

• De tijdelijke subsidieregeling «stimuleren leeftijdsbewust beleid»

• Regiegroep GrijsWerkt.

• De uitvoering van het «Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers»

Toelichting

• Stimuleringsregeling: het kabinet heeft voor de periode 2004–2008 middelen ter beschikking gesteld om in bedrijven leeftijdsbewust beleid te bevorderen. In 2008 is de subsidieregeling voor de zesde en laatste keer opengesteld voor branches, bedrijfstakken en O&O-fondsen met het doel om leeftijdsbewust beleid te verspreiden of verder te bevorderen bij bedrijven van aangesloten branche- of bedrijfstakorganisaties. In 2008 zijn in totaal 88 projecten gehonoreerd.

• Landelijk meerjaren communicatietraject: de Regiegroep GrijsWerkt heeft per februari 2008 de werkzaamheden beëindigd die erop gericht waren om het besef over nut en noodzaak van langer werken te bevorderen en de vooroordelen over oudere werknemers te slechten. Inmiddels zet het Actieteam Talent 45+ een deel van de werkzaamheden voort.

• Re-integratie oudere werklozen: in 2007 is de uitvoering van het «Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plus» begonnen. In de periode 2007–2008 werd door vooral het CWI een extra inspanning geleverd met het doel de werkloosheid onder 45-plussers extra te verminderen met 30 000. Deze doelstelling is met 58 000 extra 45-plussers die uitstroomden naar werk ruimschoots gehaald. Een landelijk Actieteam Talent 45+ is ingezet om de bij de uitvoering van het plan betrokken lokale en regionale partijen te ondersteunen.

Jongeren

• De pilot met een no-riskpolis in 34 gemeenten is afgerond met een evaluatiestudie naar de effecten van de regeling. Het effect van een no-riskpolis op de bereidheid van werkgevers om jongeren zonder startkwalificatie in dienst te nemen is zeer beperkt gebleken.

• In december 2008 heeft SZW met de vier grote steden een convenant ondertekend over de aanpak van de harde kern problematische jeugdwerklozen. De uitvoering geschiedt in 2009.

• SZW blijft inhoudelijk en financieel bijdragen aan de Landelijke Jeugdmonitor.

Etnische minderheden

• VluchtelingenWerk Nederland, Stichting Emplooi, Stichting voor vluchteling-studenten UAF en CWI zijn per 1 januari 2006 begonnen met het banenoffensief voor vluchtelingen (BOV). Het doel was om vóór 1 januari 2009 2600 vluchtelingen aan het werk te helpen. Uiteindelijk zijn per ultimo 2008 2327 vluchtelingen aan het werk geholpen, waarmee 90% van de doelstelling is gerealiseerd.

• Forum heeft in opdracht van SZW een aantal gerichte arbeidsmarktinterventies voor hoger opgeleiden uitgevoerd in 2008: het integreren van hoger opgeleide allochtonen in netwerken van werkgevers, de organisatie van sollicitatietrainingen en netwerktrainingen en de promotie van ondernemerschap. Samenwerking met het UWV Werkbedrijf in het Servicepunt Hogeropgeleiden om hogeropgeleide allochtone werkzoekenden intensief naar passende banen te bemiddelen, wordt voortgezet.

(Allochtone) vrouwen

• SZW heeft subsidie verstrekt voor 10 projecten (uitgevoerd in 9 gemeenten), waarin op innovatieve wijze wordt gewerkt aan de re-integratie van allochtone vrouwen. Op basis van de ervaringen van de gemeenten is een handreiking ontwikkeld die gemeenten kan helpen bij hun participatiebeleid voor allochtone vrouwen. De handreiking is onderdeel van een trainingsmodule die najaar 2008 aan beleidsmedewerkers en casemanagers van gemeenten is aangeboden.

Overig

• Het landelijk netwerk diversiteitsmanagement (DIV) heeft in 2008 ondersteuning geboden bij het formuleren en uitvoeren van het diversiteitsbeleid van branche-organisaties en andere relevante partijen.

Doelgroepen

• Ouderen

• Jongeren

• Etnische minderheden

• (Allochtone) vrouwen

Realisatie meetbare gegevens

De genoemde participatiecijfers betreffen de netto arbeidsparticipatie. Dit is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur in de genoemde specifieke bevolkingsgroep.

Het percentage werkloze jongeren is het aandeel van jongeren in de totale werkloosheidcijfers.

Overtreding WAV is het percentage bedrijven dat zich niet houdt aan de regels van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Als gevolg van de introductie van beleidsprioriteit 33 en 34 onder de Algemene Doelstelling van dit artikel, zijn onderstaande indicatoren in de begroting 2009 omgezet naar kengetallen.

Bronnen:

¹ CBS Statline, CBS EBB Kernprogramma (de kwaliteit van de cijfers is verbeterd door een nauwkeuriger meetmethode, waardoor de cijfers met terugwerkende kracht zijn bijgesteld).

² SZW/AI, jaarverslag

Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting

Vanwege het advies van de Commissie Arbeidsparticipatie en de op grond daarvan ontwikkelde beleidsvoorstellen, is de voor 2008 geplande beleidsdoorlichting van artikel 42 verschoven naar 2011.

Artikel

43 Arbeidsverhoudingen

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en voorwaarden

Motivering

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het instrumentarium op het terrein van arbeidsverhoudingen biedt, dankzij de voortdurende aanpassing daarvan aan actuele ontwikkelingen, functionerende kaders voor de totstandkoming op de verschillende niveaus van moderne arbeidsrelaties tussen (organisaties van) werkgevers en werknemers. Tevens zorgt het instrumentarium voor een niveau van rechtsbescherming dat een adequaat evenwicht vormt tussen de belangen van werkgevers en werknemers en bijdraagt aan de arbeidsparticipatie van zowel degenen die reeds op de arbeidsmarkt participeren als voor degenen die de arbeidsmarkt willen betreden.

Externe factoren

De effectiviteit van het stelsel wordt enerzijds bepaald door de wijze waarop het instrumentarium wordt toegepast door de direct betrokken partijen van werkgevers en werknemers, anderzijds door algemene ontwikkelingen, waaronder de economische situatie die zijn weerslag heeft op de arbeidsmarkt. De financiële crisis kreeg niet eerder dan in de laatste maanden van 2008 zichtbare gevolgen voor de arbeidsmarkt.

Realisatie meetbare gegevens

Artikel 43 kent geen indicatoren op het niveau van de algemene doelstelling.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De programma-uitgaven zijn circa € 1,5 mln. lager uitgevallen dan begroot. De lagere uitgaven zijn grotendeels veroorzaakt door onderuitputting op het handhavingsbudget en een overboeking naar artikel 45 ten behoeve van de financiële bijdrage aan het onderzoeksnetwerk Netspar.

Bron: UWV Jaarverslag

Toelichting

De hogere realisatie in 2008 van de uitkeringslasten en uitvoeringskosten van het zwangerschaps-, bevallings- en adoptieverlof zijn het gevolg van een groter aantal toegekende uitkeringen aan werknemers dan in de begroting 2008 is geraamd (135 000 in plaats van 128 000). Deels is dit het gevolg van administratieve achterstanden in 2005 en 2006, waardoor ook de ramingen voor 2007 en 2008 te laag waren. Daarnaast was er ook sprake van een onverwachte stijging van het aantal uitkeringen in de laatste maanden van 2008. Ook de gemiddelde uitkering is ruim 1%-punt hoger uitgevallen dan was geraamd. De gemiddelde zwangerschapsuitkering lijkt de laatste jaren sneller te stijgen dan de gemiddelde loonontwikkeling. De precieze oorzaak hiervan is niet bekend, maar mogelijk is dit een gevolg van de toename van de gemiddelde arbeidsduur van vrouwen.

Bron: raming SZW, Financiën

Toelichting

Ten opzichte van de begroting 2008 zijn de kosten van de levensloopregeling fors lager uitgevallen dan geraamd. De raming in de begroting was gebaseerd op realisatiecijfers uit 2006. Inmiddels zijn ook gegevens over de deelname aan de levensloopregeling in 2007 en 2008 en over de inleg in de regeling in 2007 beschikbaar. Uit de deelnamecijfers blijkt dat het aantal deelnemers sinds 2006 minder hard is gestegen dan was verwacht. Daarnaast zijn de cijfers over het aantal deelnemers aan de levensloopregeling in 2006 door het CBS neerwaarts bijgesteld. De totale inleg lag in 2007 lager dan in 2006. Ook dat heeft geleid tot een lager budgettair beslag dan in de begroting was geraamd.

Operationele doelstelling

1 Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen

Motivering

Om stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen te bevorderen wordt het recht op onderhandeling door sociale partners gewaarborgd en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming geregeld.

Om het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers te regelen, te waarborgen en te bevorderen.

Om een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners in stand te houden ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

Doelbereiking

• Sociale partners hebben in 2008, net als in voorafgaande jaren, blijk gegeven veel belang te hechten aan collectieve arbeidsvoorwaardenvorming en aan medezeggenschap. In totaal zijn er 192 cao’s afgesloten voor 5,9 miljoen werknemers.

• Tijdens het najaarsoverleg tussen kabinet en werkgevers- en werknemersorganisaties zijn afspraken gemaakt over een verantwoorde loonontwikkeling.

Instrumenten en activiteiten

• Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• Subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen;

• In 2008 is er een voorjaars- en najaarsoverleg gehouden tussen kabinet en de werkgevers- en werknemersorganisaties;

• In 2008 heeft er een herziening plaatsgevonden van de Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO) voortvloeiend uit het kabinetsstandpunt over de toekomst van de PBO. De wetswijziging zal naar verwachting op 1 april 2009 in werking treden.

Doelgroepen

• Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Realisatie meetbare gegevens

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. Het toepassen van het voor zelfregulering aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd.

Kengetallen

• De kengetallen geven informatie over de mate van het gebruik van het aangeboden instrumentarium door sociale partners;

• Meting van de naleving medezeggenschap vindt momenteel plaats.

Bronnen:

¹ SZW, Voorjaarsrapportage cao-afspraken

² RvB, onderzoek naleving WOR

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst

Motivering

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.

Doelbereiking

De wettelijke normering van de diverse aspecten van de arbeidsrelatie biedt, mede als gevolg van regelmatige aanpassing aan zich wijzigende omstandigheden, op hoofdlijnen een adequate bescherming van de belangen van de werknemer binnen de randvoorwaarden die de arbeidsorganisatie daaraan stelt, die ook voldoet aan de internationaal overeengekomen minimumstandaarden.

Instrumenten en activiteiten

• Arbeidsovereenkomstenrecht;

• Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945, Wet melding collectief ontslag en Ontslagbesluit;

• Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML), Besluit minimumjeugdloonregeling en Beleidsregels WML;

• Beleidsregels Werktijdverkorting;

• Arbeidstijdenwet (ATW), Arbeidstijdenbesluit (ATB), Arbeidstijdenbesluit vervoer (ATB-v);

• Nadere Regeling Kinderarbeid;

• Voorlichting;.

• Vaststelling Bijzondere beleidsregels verbod op werktijdverkorting (Stcrt. 2008, nr. 1068) in verband met de financiële crisis;

• In augustus 2008 is de evaluatie bestuurlijke boete Arbeidstijdenwet aan de Eerste en Tweede Kamer aangeboden;

• In december 2008 is in de Europese Ministerraad een akkoord bereikt over de Arbeidstijdenrichtlijn;

• Aanpassing Arbeidstijdenbesluit in verband met rusttijden bij aanwezigheidsdiensten;

• Met sociale partners is tijdens het Najaarsoverleg 2008 overeengekomen de door de kantonrechter toe te kennen ontslagvergoeding voor inkomens vanaf € 75 000 te maximeren op een jaarsalaris. Een daartoe strekkend wetsvoorstel is op 13 februari 2009 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II, 2008/09, 31 862);

• De Wet minimumloon en vakantiebijslag wordt sedert mei 2007 bestuursrechtelijk gehandhaafd door de Arbeidsinspectie. In 2008 is de inspectiecapaciteit uitgebreid en is het aantal controles opgevoerd.

• In november 2008 heeft het kabinet, naar aanleiding van een onderzoek naar de motieven voor zelfstandig ondernemerschap, zijn visie uiteengezet over de rol van de overheid ten aanzien van de bescherming van zelfstandig ondernemers (Kamerstukken II, 2008/09, 31 331, nr. 23).

Doelgroepen

• Werknemers;

• Werkgevers;

• Zelfstandigen in geval van veiligheidsrisico’s voor derden.

Realisatie meetbare gegevens

Operationele doelstelling 2 kent geen kwantitatieve streefwaarden.

Kengetallen

Het aantal ontslagaanvragen bij het CWI lag in 2008 op nagenoeg hetzelfde niveau als in 2007. Het aantal ontbindingsverzoeken bij de rechtbanken vertoonde in 2008 nog een aanzienlijke daling ten opzichte van het voorafgaande jaar.

Met de uitbreiding van de daarop gerichte capaciteit is het aantal controles door de Arbeidsinspectie op de naleving van de Wet minimumloon en vakantiebijslag van ruim 6 000 in 2007 opgevoerd tot ruim 10 000 in 2008.

Bronnen:

¹ CWI, jaarverslag

² SZW, onderzoeksrapport werktijdverkorting 2007; 2008 voorlopige gegevens

³ SZW, Kamerstukken II, 2008/09, 31 371, nr. 82

⁴ SZW/AI, jaarverslag 2008

Operationele doelstelling

3 Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg

Motivering

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

Doelbereiking

Met de arbeidsparticipatie van vrouwen behoort Nederland inmiddels tot de Europese top. Van de vrouwen van 15 tot 65 jaar werkt 70 procent waarvan 57 procent in een baan van 12 uur of meer; slechts 10 procent van de vrouwen stopte in 2007 na de geboorte van het eerste kind met werken. Het arbeid-en-zorginstrumentarium ondersteunt deze hoge graad van arbeidsparticipatie. Hierdoor is de beleidsopgave verschoven naar verhoging van de arbeidsparticipatie in uren.

De levensloopregeling heeft in de praktijk een beperkte betekenis voor de combinatie van arbeid en zorg.

Instrumenten en activiteiten

• Wet arbeid en zorg;

• Wet aanpassing arbeidsduur;

• Levensloopregeling.

• Op 1 april 2008 is de Taskforce DeeltijdPlus geïnstalleerd conform afspraken op de Participatietop 2007. De Taskforce richt zich op het vergroten van de arbeidsparticipatie van vooral vrouwen met kleinere deeltijdbanen. De Taskforce heeft op 1 juli 2008 zijn werkprogramma vastgesteld.

• Op 4 juni 2008 is de wet Zelfstandig en zwanger in werking getreden op grond waarvan vrouwelijke zelfstandigen, met inbegrip van meewerkende echtgenoten, gedurende dezelfde periode als werknemers recht hebben op een zwangerschaps- en bevallingsuitkering.

• In het kader van het Belastingplan 2009 is een verlenging tot stand gekomen van het ouderschapsverlof tot 26 weken per 1 januari 2009, geldend voor alle gevallen waarin de werknemer voor het betreffende kind nog niet eerder ouderschapsverlof had opgenomen. Vanaf 1 januari 2009 geldt voor het recht op de ouderschapsverlofkorting niet langer de voorwaarde dat de betrokkene deelneemt aan de levensloopregeling.

• Op 19 november 2008 is de Tweede Kamer de Beleidsverkenning modernisering regelingen voor verlof en arbeidstijden aangeboden, waarin het kabinet denkrichtingen heeft gepresenteerd voor aanpassing van de huidige verlofregelingen.

• In de Beleidsverkenning is tevens melding gemaakt van het besluit van het kabinet om, vanwege uitvoeringstechnische belemmeringen, geen wijzigingen aan te brengen in de doelgroep en gebruiksmogelijkheden van de levensloopregeling.

Doelgroepen

• (potentiële) werknemers;

• werkgevers.

Indicatoren

De operationele doelstelling 3 kent geen streefwaarden voor 2008. Beoordeling van de mate waarin de streefwaarde is bereikt zal plaatsvinden op grond van gegevens over het jaar 2009.

Bron: CBS, EBB module Arbeid en zorg

Kengetallen

• Na een daling van het aantal toekenningen in 2007 is het aantal toegekende zwangerschaps- en bevallingsverlofuitkeringen aan werknemers in 2008 weer gestegen. Het aantal toegekende uitkeringen is circa 7 000 hoger dan in de begroting 2008 werd geraamd.

• Het aantal toegekende zwangerschaps- en bevallingsverlofuitkeringen aan zelfstandigen is aanzienlijk hoger dan geraamd. In de begroting werd uitgegaan van 50 toekenningen in 2008. Het uiteindelijke aantal toekenningen bedroeg ruim 4 200. Het verschil wordt veroorzaakt door de invoering van de wet Zelfstandig en zwanger in juni 2008. In de raming van het aantal zwangerschaps- en bevallingsuitkeringen van zelfstandigen in de begroting was hiermee nog geen rekening gehouden.

• Het aantal toekenningen van adoptieverlof ligt iets lager dan het geraamde aantal van 1500. De oorzaak van het lagere aantal toekenningen is niet bekend.

• Het gebruik van het ouderschapsverlof is ten opzichte van het jaar 2007 gedaald. Dit wordt voor het grootste deel veroorzaakt door verminderd gebruik in de overheidssectoren (met inbegrip van onderwijs en zorg). Mogelijke verklaringen zijn de gewijzigde voorwaarden voor loondoorbetaling in deze sectoren, waarbij wordt verondersteld dat de werknemer zijn aanspraak op de ouderschapsverlofkorting geldend heeft gemaakt, en een groter gebruik van kinderopvang, waardoor er verminderde behoefte aan ouderschapsverlof is. Voor het toekomstige gebruik is mogelijk van belang dat vanaf 1 januari 2009 voor het recht op de ouderschapsverlofkorting niet langer de voorwaarde van deelname aan de levensloopregeling geldt.

• Het CBS heeft herziene ramingen samengesteld van het aantal deelnemers aan de levensloopregeling, waarbij ook gebruik is gemaakt van gegevens uit de Polisadministratie. Deze ramingen indiceren een aanzienlijk lager aantal deelnemers dan eerdere ramingen die zich baseerden op informatie uit alleen de Enquête beroepsbevolking (EBB).

Bronnen:

¹ UWV, jaarverslag

² CBS, EBB module Arbeid en zorg

³ CBS, Polisadministratie en EBB module levensloop

⁴ Belastingdienst; 2008: raming SZW

Operationele doelstelling

4 Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep

Motivering

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat eenieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

Doelbereiking

Vooral op het vlak van de gelijke behandeling van mannen en vrouwen is een aanzienlijke vooruitgang gerealiseerd. In cao’s is geen sprake meer van direct onderscheid naar geslacht en bij werving en selectie is dat aanmerkelijk afgenomen. De gelijke behandeling van allochtonen, ouderen en arbeidsgehandicapten vergt nog de nodige aandacht, waarbij naast wetgeving ook andere instrumenten worden ingezet onder andere gericht op beeldvorming.

De gecorrigeerde beloningsverschillen nemen nog steeds af. In de overheidssectoren bedroeg deze in 2006 nog 2,6% waar deze in 2004 nog 2,9% bedroeg. In het bedrijfsleven was dit 6,5%, wat een daling van bijna 1%-punt betekent ten opzichte van 2004.

Instrumenten en activiteiten

• Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid;

• Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• Commissie gelijke behandeling;

• Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen;

• subsidie aan Expertisecentrum LEEFtijd voor de uitvoering van de projecten Werk voor alle leeftijden, meerjarentraject 2008–2010 en Vacatures voor alle leeftijden.

• evaluatie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd, dat gecombineerd met een kabinetsreactie in mei 2009 aan de Tweede Kamer worden aangeboden;

• 31 maart 2008 vond de Dag van de gelijke beloning plaats;

• voortzetting van de website gelijkloon.nl en het netwerk gelijke beloning, waarin naast SZW o.a. BZK, OC&W, Stichting de Loonwijzer, de Commissie gelijke behandeling en sociale partners participeren;

• negende Voortgangsrapportage gelijke beloning aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2008/09, 27 099, nr. 20), waarin opgenomen de uitkomsten van een nader onderzoek naar de verklaring van de beloningsverschillen en de resultaten van onderzoek van de Arbeidsinspectie naar de verschillen in 2006;

• nadere concretisering van het plan van aanpak voor bestrijding van discriminatie bij werving en selectie en op de werkvloer (Kamerstukken II, 2007/08, 29 544, nr. 20);

• aanbieding van een wetsvoorstel op grond waarvan de beleidsverplichting voor de werkgever in de Arbeidsomstandighedenwet ter voorkoming van psychosociale arbeidsbelasting wordt uitgebreid tot discriminatie op de werkvloer (Kamerstukken II 2008/09, 31 811).

Doelgroepen

• Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals.

Realisatie meetbare gegevens

Gegevens over beloningsverschillen worden eens in de twee jaar verzameld. Rapportage over 2008 zal in 2010 plaatsvinden.

Bron: SZW, De arbeidsmarktpositie van werknemers

Kengetallen

Het aantal oordelen van de Commissie gelijke behandeling is verder afgenomen als gevolg van andere wijzen van behandeling – informeren, verwijzen, mediation, schikking, en bemiddeling – dan door middel van een oordeel. De verdeling van de oordelen over de verschillende gronden is op hoofdlijnen ongewijzigd gebleven.

Bronnen:

¹ Commissie Gelijke Behandeling, jaarverslag; 2008: voorlopige opgave

² Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen, jaarverslag; 2008: voorlopige opgave

Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting

Op grond van de Beleidsdoorlichting Arbeidsverhoudingen heeft het kabinet de conclusie getrokken dat de huidige wettelijke kaders goed lijken te functioneren, ruimte bieden voor eigen verantwoordelijkheid voor de sociale partners en voldoende mogelijkheden biedt voor aanpassing aan de wisselende omstandigheden.

Artikel

44 Arbeidsomstandigheden en verzuim

Algemene doelstelling

Het bevorderen van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en een goede verzuimaanpak

Motivering

Om de veiligheid en gezondheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het beperken van het beroep op de WIA en de gezondheidszorg en voor het in stand houden van de arbeidsproductiviteit. Veilige en gezonde arbeidsomstandigheden dragen daarnaast bij aan het inperken van (bedrijfs)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert het arbobeleid van bedrijven en ziet erop toe dat de Arbeidsomstandighedenwet wordt nageleefd.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

In 2008 was het verzuimpercentage gemiddeld 4,3%. Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) kwam naar voren dat 91% van de werknemers positief is over de eigen gezondheid. Organisaties met een laag verzuimpercentage hebben (ook) in 2008 een groeiende aandacht voor preventie van verzuim.

In 2008 hebben in de Nederlandse bedrijven geen incidenten plaatsgevonden met een maatschappelijk ontwrichtend karakter. Het aantal incidenten bleef in 2008 op een gelijk (laag) niveau als in de afgelopen jaren.

Externe factoren

Uit cao-onderzoek van SZW blijkt dat in 93% van de onderzochte cao’s afspraken zijn opgenomen over ziekteverzuimbegeleiding.

Werkgevers en werknemers zetten zich in voor het opstellen van arbocatalogi. Tot eind 2008 zijn 40 catalogi voor marginale toetsing bij SZW ingediend.

Ketenpartijen hebben verdere invulling gegeven aan hun verantwoordelijkheid om een kwalitatief goede integrale keten van preventie, verzuim en re-integratie tot stand te brengen en te optimaliseren. De ruimte die er is voor maatwerk maakt dat ook op de werkvloer zich een goed functionerende keten ontwikkelt.

Realisatie meetbare gegevens

De streefwaarden voor arbeidsongevallen voor 2006 en verder zijn gebaseerd op de forse daling van het aantal arbeidsongevallen in de jaren 2000 t/m 2005. Die daling zet niet door in 2007 en 2008. De kans op een arbeidsongeval met verzuim tot gevolg is tussen 2005 en 2008 niet veranderd. De stagnatie in de daling van het aantal ongevallen is aanleiding om in de komende jaren beleid in te zetten op het verminderen van arbeidsongevallen.

De streefwaarde 2008 betreffende de indicator percentage werknemers dat verdere aanpassingen aan de werkplek of aan de werkzaamheden noodzakelijk acht is bijgesteld naar 24. Het kabinetsbeleid is gericht op het vergroten van de arbeidsdeelname van ouderen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten. De verwachting is dat met de toename van de arbeidsdeelname de behoefte aan verdere aanpassingen de eerstkomende jaren ten minste gelijk blijft aan de realisatie 2007.

Bronnen:

¹ TNO/CBS, Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden

² Major Accidents Reporting System (MARS)

³ CBS, Kwartaalenquête ziekteverzuim

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Het verschil tussen de begrote en gerealiseerde subsidie-uitgaven wordt voornamelijk veroorzaakt door een onderuitputting in de subsidieregeling Stimulering Totstandkoming Arbocatalogi (STA) en de beëindigde subsidieregelingen SPA en FARBO.

De reden voor de onderuitputting STA is dat het aantal opgestelde arbocatalogi achterblijft bij de door de Stichting van de Arbeid aangegeven aantallen. Werkgevers en werknemers zijn verantwoordelijk voor de totstandkoming van arbocatalogi. Dit proces verloopt vooralsnog niet zo snel als in 2007 werd verwacht.

In 2008 is een achterstand bij de afhandeling van de declaraties SPA ontstaan. De regeling is beëindigd met ingang van 1 januari 2008.

Bij de uitvoering van de subsidieregeling Farbo is achterstand in de administratieve afhandeling van declaraties ontstaan. De regeling is beëindigd per 1 januari 2009.

De extra ontvangsten hebben met name betrekking op de bestuurlijke boeten in het kader van de Arbeidsomstandighedenwet. De hogere ontvangsten hangen samen met het wegwerken van de achterstanden in de boetebeschikkingen.

Operationele doelstelling

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Motivering

Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet, die per 1 januari 2007 van kracht is, hebben werkgevers en werknemers de ruimte om binnen wettelijke kaders, het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid af te stemmen op de eigen onderneming. Om te bereiken dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren, richt de overheidsinzet zich op het stimuleren en bevorderen dat werkgevers en werknemers de eigen verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Ook winnen ondernemingen aan arbeidsproductiviteit door een adequate arbeidsomstandigheden- en verzuimaanpak. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet bevorderd.

Doelbereiking

Oogmerk is dat risico’s in arbeidsomstandigheden op de werkvloer systematisch in beeld worden gebracht en van passende maatregelen voorzien. Maatstaf daarvoor is of bedrijven beschikken over een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Het aandeel bedrijven met een RI&E is nog onvoldoende. Zie tabel 44.3

Instrumenten en activiteiten

• Terugdringen van onnodige Europese regelgeving en het uitdragen van de opvattingen van de SER inzake de structuur/ kenmerken van Europese regelgeving:

– Bewerkstelligd is dat de inwerkingtreding van de richtlijn Elektromagnetische Straling met vier jaar is opgeschort, zodat het mogelijk is om in de tussentijd in overleg met de sector tot oplossingen te komen, met name over het gebruik van MRI-scans.

– Aanpassingen zijn bewerkstelligd van de Europese verordening voor statistieken over veiligheid en gezondheid op het werk uit oogpunt van beperking van lasten voor het bedrijfsleven.

• EU-regelgeving:

  SZW financiert samen met andere departementen de Helpdesk REACH (Registratie, Evaluatie en Autorisaties van CHemische stoffen), die het bedrijfsleven ondersteunt bij het voldoen aan de EU-verplichtingen voor het op de markt brengen van gevaarlijke stoffen.

• Handhaving van wet- en regelgeving

• Ter beschikking stellen van kennis aan sociale partners, sectororganisaties, bedrijven en arboprofessionals, waarmee zij zelf invulling kunnen geven aan een veilige en gezonde werkomgeving. Het betreft kennis uit monitoring en onderzoek naar blootstelling aan arbeids-risico’s, de effecten ervan en getroffen maatregelen.

• Communicatie en voorlichting:

– Landelijke voorlichtingscampagne «Samen beter aan de slag» beëindigd.

– Verbeteringen gerealiseerd in de toegankelijkheid van de website Arboportaal.

• Subsidieverlening/regelingen:

– Tijdelijke subsidieregeling «Stimulering Totstandkoming Arbocatalogi» (STA). Tot en met 2008 zijn 16 subsidieaanvragen in behandeling genomen.

– FARBO: is beëindigd. Aanvragen met een factuurdatum vóór 31 december 2008 kunnen worden ingediend tot 1 april 2009.

• Afspraken met sectoren:

– Het programma Versterking Arbeidsveiligheid (VAV) is afgesloten. Het evaluatierapport is aangeboden aan de Tweede Kamer. Activiteiten zijn gestart om de behaalde resultaten verder te implementeren.

– Het Programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) is afgerond. Ontwikkelde instrumenten worden steeds meer in de sectorale arbocatalogi opgenomen. Een «open source» instrument voor het beoordelen van risico’s van stoffen en het nemen van beheersmaatregelen wordt door groeiend aantal instellingen gebruikt; 9000 eind 2008.

Doelgroepen

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerker, bedrijfsarts, veiligheidskundige, etc).

Realisatie meetbare gegevens

Percentage bedrijven met een RI&E:

Sociale partners brachten de afgelopen jaren ruim 100 branchespecifieke instrumenten tot stand voor de risico-inventarisatie en -evaluatie. Ook cao-afspraken over en het gebruik van zulke instrumenten nemen toe. Realisatie op de werkvloer blijft achter bij zeer kleine bedrijven. Dit in tegenstelling tot realisatie bij bedrijven vanaf 100 werknemers, waarvan 96% beschikt over een RI&E. In 2008 is 84% van de werknemers werkzaam bij een bedrijf dat over een RI&E beschikt. In 2009 wordt samen met sociale partners besproken hoe het aantal bedrijven met een RI&E in het MKB kan worden verhoogd.

Percentage bedrijven dat bij hercontrole voldoet aan de Arbeidsomstandighedenwet:

In 2008 is in 56% van de eerste inspecties een overtreding geconstateerd. Daar waar bedrijven in eerste instantie na inspectie niet (volledig) naleven, blijkt na hercontrole dat het optreden en instrumentarium van de Arbeidsinspectie leidt tot 98% naleving. Daaruit blijkt dat zowel het optreden van de Arbeidsinspectie als het gehanteerde handhavingsinstrumentarium effectief is.

Percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt:

In afwijking van de begroting 2008 wordt niet uitgegaan van het percentage bedrijven dat onder de werking van een arbocatalogus valt, maar wordt uitgegaan van het percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt. Dit geeft een beter beeld van de totstandkoming en het bereik van de arbocatalogi.

Voor 2008 werd gestreefd naar een bereik van 25%. Circa 16,5% is gerealiseerd. De Stichting van de Arbeid heeft eind 2008 aangegeven dat er circa 100 sectoren en branches bezig zijn met het opstellen van catalogi. Indien deze catalogi met positief resultaat marginaal zijn getoetst, valt 65 tot 70% van de werknemers onder de werking van een catalogus. De totstandkoming van arbocatalogi is de verantwoordelijkheid van sociale partners. SZW stimuleert de totstandkoming met flankerend beleid (subsidieregeling STA, landelijke voorlichtingscampagne en Arboportaal).

Bronnen:

¹ SZW/AI-monitor

² SZW/AI registratiesysteem: I-net Arbo

³ SZW administratie

Kengetallen

De Arbeidsinspectie streeft ernaar jaarlijks bij 20 000 organisaties inspectietrajecten af te ronden op naleving van de Arbeidsomstandighedenwet. In 2008 zijn 20 012 trajecten afgerond.

Bron:

SZW/AI registratiesysteem: I-net Arbo

Overzicht afgeronde onderzoeken

Artikel

45 Pensioenbeleid

Algemene doelstelling

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen

Motivering

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

• In 2008 is door de Eerste Kamer de wijziging aangenomen van de Pensioenwet, de Invoeringswet- en aanpassingswet Pensioenwet (IPW) en de Wet verplichte beroepspensioenregeling (ook wel Veegwet Pensioenen genoemd). Deze is erop gericht om technische onvolkomenheden te corrigeren. Het gaat onder meer om wijzigingen van de wachttijden bij uitzendarbeid en de uitvoering van aanvullend arbeidsongeschiktheidspensioen door pensioenfondsen.

• In 2008 is het toeslaglabel geïntroduceerd, waarmee deelnemers worden geïnformeerd over de verwachte indexatie. Ook is de wijziging van de Regeling Pensioenwet en Wet beroepspensioenregeling in verband met de invulling van het begrip consistentie en de aanpassing van de toeslagenmatrix tot stand gekomen. Daarmee zijn de eisen uit de Pensioenwet aan het indexatiebeleid concreet uitgewerkt, waarmee pensioenuitvoerders meer duidelijkheid is geboden.

• Voorts heeft het kabinet gereageerd op de voorstellen van de International Accounting Standard Board (IASB) tot wijziging van de internationale boekhoudregels. Deze reactie is in nauw overleg met de pensioensector tot stand gekomen en is erop gericht dat de nieuwe regels rekening houden met de unieke karakteristieken van het Nederlandse pensioenbeleid. Het is nog te vroeg om aan te geven in hoeverre met deze maatregelen de algemene doelstelling van dit artikel is bereikt.

• Met name in de tweede helft van 2008 is intensief overleg gevoerd met De Nederlandsche Bank (DNB), de sociale partners en de pensioensector over de gevolgen van de crisis op de financiële markten voor de pensioenfondsen. Dit ter voorbereiding van de beoordeling van de herstelplannen in het voorjaar van 2009.

Externe factoren

De financiële buffers van pensioenfondsen zijn in 2008 geslonken door de turbulentie op de financiële markten. Door de aanhoudend dalende aandelenkoersen en de lagere rente is de gemiddelde dekkingsgraad van pensioenfondsen in veel gevallen zelfs onder de honderd procent gekomen, terwijl de Pensioenwet een minimum dekkingsgraad voorschrijft van 105% en het fonds een buffer moet aanhouden van circa 25% bovenop de technische voorzieningen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Overig

De onderuitputting bij de «overige activiteiten» in het kader van doelstelling 1 is het gevolg van beleidsonderzoeken, waarvan de financiering niet in 2008 heeft plaatsgevonden. Ook is er sprake van meevallers bij de definitief vastgestelde kosten van onderzoeken.

Subsidies

Op de begroting 2008 was een budget van € 153 000 beschikbaar voor subsidies. Vanwege een subsidieverplichting aan Netspar is een bedrag van € 1 mln overgeboekt van artikel 43 naar artikel 45.

Ontvangsten

De overschrijding van de kosten van de Tijdelijke regeling eenmalige tegemoetkoming pensioenverevening (Stcrt. 13 december 2006, nr. 243) is lager uitgevallen dan geraamd. Voor de extra kosten van de Tijdelijke regeling was een bedrag van € 57,2 mln gereserveerd. Hiervan is € 13,7 mln terugontvangen van de SVB.

Operationele doelstelling

1 Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen

Motivering

Om zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

Doelbereiking

De turbulentie op de financiële markten heeft een flink gat geslagen in de financiële positie van pensioenfondsen. De gedaalde dekkingsgraden beperken in beginsel de indexatieruimte en kunnen leiden tot hogere premies.

Met de Pensioenwet is de toetredingsleeftijd verlaagd naar 21 jaar en is de duur van wacht- en drempeltijden beperkt tot 2 maanden.

Instrumenten en activiteiten

• Het materieel en prudentieel toezicht wordt uitgeoefend door De Nederlandsche Bank, die daarover apart rapporteert. In het kader van de kredietcrisis is intensief met de toezichthouder en de pensioensector overlegd. De uitkomst was dat pensioenfondsen meer tijd hebben gekregen om herstelplannen in te dienen.

• Het kabinet heeft besloten tot de ontwikkeling van een nieuwe type pensioeninstelling dat de kansen van Nederland op de Europese pensioenmarkt kan vergroten. Ook worden de samenwerkingsmogelijkheden tussen pensioenfondsen verbeterd. De invoering vindt gefaseerd plaats.

• Een eerste stap hierbij is de introductie van de premiepensioeninstelling (PPI). De PPI zal naast pensioenfondsen en verzekeraars pensioenovereenkomsten gaan uitvoeren.

• Op 11 november 2008 is aan de Stichting van de Arbeid advies gevraagd over de tweede fase van de Algemene Pensioen Instelling (API), gericht op ruimere mogelijkheden voor fusies tussen ondernemingspensioenfondsen.

Bronnen:

¹ DNB Kwartaalbericht

Toelichting

Pensioenfondsen zijn zwaar geraakt door de financiële crisis, vooral in de tweede helft van 2008. Zowel de aandelenkoersen als de renten lieten twee kwartalen achtereen een flinke daling zien, met als gevolg een flinke verslechtering van de dekkingsgraden van pensioenfondsen.

De financiële buffers van veel pensioenfondsen zijn hierdoor gezakt tot onder de minimale dekkingsgraad van 105%, waardoor veel fondsen met een reservetekort zitten.

Sinds de invoering van de Pensioenwet wordt in de «DNB jaarrapportage pensioenen» niet meer uitgegaan van een toetredingsleeftijd van 25 jaar, maar van een handhavingsleeftijd van 21 jaar.

Bron: DNB, Pensioenmonitor

Toelichting

De stijgende trend die in 2007 is ingezet ten aanzien van het opnemen van afspraken over vrijwillige voortzetting van deelname in de pensioenregeling heeft zich in 2008 voortgezet.

Als gevolg van demografische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande kosten worden de pensioenrisico’s op diverse manieren gespreid tussen werkgever en werknemers. Die andere risicodeling is af te lezen uit de daling van het aantal deelnemers met een eindloonregeling en een toename van het aantal deelnemers met een beschikbare premieregeling.

Operationele doelstelling

2 Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Motivering

Om deelnemers te stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

Doelbereiking

De uitkomst van het maatschappelijk debat over de toekomst van tweedepijlerpensioenen en de uitvoering van pensioenregelingen was ondermeer de invoering van het pensioenregister in 2011. Bij de Stichting Pensioenkijker is de voorlichting over pensioenen belegd. Daarnaast wordt de wettelijke basis van het pensioenregister verbreed om de exploitatie en het beheer van het pensioenregister zeker te stellen.

Bij de wettelijke verankering van «De principes voor goed pensioenfondsbestuur» en het «Convenant tussen de Stichting van de Arbeid en de CSO over verbetering van de medezeggenschap van gepensioneerden bij de uitvoering van pensioenregelingen» is toegezegd beide onderwerpen in 2008 te evalueren. Deze inventarisatie heeft in de zomer van 2008 plaatsgevonden onder verantwoordelijkheid van de Sociaal-Economische Raad. De afronding hiervan vindt in 2009 plaats.

Instrumenten en activiteiten

Met ingang van 2008 zijn de informatiebepalingen uit de Pensioenwet van kracht geworden, die een stimulans zijn om het pensioenbewustzijn te vergroten. Gewezen kan worden op:

• De startbrief, die nieuwe deelnemers van de pensioenuitvoerder ontvangen met alle relevante informatie over de pensioenregeling;

• Het uniform pensioenoverzicht (UPO), dat elke deelnemer in een pensioenregeling voortaan jaarlijks ontvangt en een overzicht bevat van opgebouwde pensioenaanspraken;

• Het verstrekken van informatie in het kader van waardeoverdracht;

• Het zogenoemde toeslagenlabel dat in het UPO zal worden opgenomen en inzicht biedt in de mate waarin de koopkracht van het pensioen zich ontwikkelt.

De drie pensioenkoepels, het Verbond van Verzekeraars en de Sociale Verzekeringsbank hebben in mei 2008 de Stichting Pensioenregister opgericht. Deze stichting vervult een centrale en coördinerende rol bij de ontwikkeling van het pensioenregister. Er wordt naar gestreefd om het pensioenregister op 31 december 2010 te lanceren. Er is een wetswijziging in voorbereiding om de exploitatie en het beheer van het pensioenregister zeker te stellen.

In 2008 hebben allerlei initiatieven van Pensioenkijker.nl geleid tot een stijging van de bezoekcijfers van ruim 40% ten opzichte van dezelfde periode in 2007. Dat Pensioenkijker goed presteert blijkt ook uit een onderzoek van Newcom Research & Consultancy. De onderzoekers concluderen dat Pensioenkijker.nl beschouwd wordt als een autoriteit op het gebied van pensioenbewustzijn en het verstrekken van duidelijke en onafhankelijke informatie. In het najaar van 2008 is Pensioenkijker.nl gestart met een campagne over de afschaffing van de partnertoeslag in de AOW.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen

Toelichting

Wellicht als gevolg van de ontwikkelingen op de financiële markten is een toename te zien van het pensioenbewustzijn. Wel ligt het cijfer nog lager dan de streefwaarde voor 2008. Dat hangt mogelijk mede samen met het overgangsrecht, waardoor nog niet iedereen de door de Pensioenwet vereiste informatie ontvangt.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen

Toelichting

De verwachting over het toekomstig pensioen is gedaald van 54% naar 48%. Dat hangt mogelijk samen met de verslechterde economische situatie en de turbulentie op de financiële markten. Het aantal mensen dat vindt dat men zelf aanvullende voorzieningen moet treffen voor de oude dag neemt echter af. Een toenemend aantal kijkt richting overheid of weet het niet.

Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting

Het eerste deel van het evaluatieonderzoek 2b PSW is in 2008 afgerond en naar de Tweede Kamer gezonden. Naar verwachting krijgt het tweede deel van dit onderzoek in 2009 zijn beslag.

Cluster Activerende sociale Zekerheid

Het cluster «activerende sociale zekerheid» bevat het beleid dat erop is gericht mensen zowel inkomenszekerheid te verschaffen als te ondersteunen bij het weer vinden van werk. Dit beleid komt tot uitdrukking in de Werkloosheidswet (WW), de Wet werk en bijstand (WWB), de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) en de Wajong. Al deze instrumenten zijn te vinden onder artikel 46. In het artikel zijn ook de beleidsprioriteiten 43 «Meer ruimte voor gemeenten voor gericht armoedebeleid» en 44 «Het tot een minimum beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening» ondergebracht.

Het activerende element bestaat bij deze uitkeringen vaak uit verplichtingen en financiële prikkels gericht op het aanvaarden van werk. Het handhavingsbeleid ondersteunt de activerende werking van het stelsel. Een ander belangrijk onderdeel van de activerende sociale zekerheid is het re-integreren van uitkeringsgerechtigden. De inspanningen op het gebied van re-integratie zijn toegelicht in artikel 47. Hieronder vallen bijvoorbeeld het re-integratiedeel van de WWB en de re-integratie-inspanningen van UWV/CWI. De Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is een aparte voorziening voor arbeidsgehandicapten die wel willen werken, maar dit vanwege de aard en ernst van hun handicap niet kunnen in een reguliere baan of zonder begeleiding. De Wsw wordt toegelicht in artikel 48.

Artikel

46 Inkomensbescherming met activering

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies

Motivering

Om personen te beschermen tegen de financiële risico’s van ziekte, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarbij wordt hen een inspanningsverplichting opgelegd om betaalde arbeid te verkrijgen, danwel maatschappelijk te participeren, en worden aan werkgevers, andere private partijen of gemeenten prikkels gegeven die aan preventie en activering bijdragen.

SZW creëert de voorwaarden voor het verlenen van de uitkeringen en zorgt voor de uitvoering door het laten verstrekken van uitkeringen door UWV, gemeenten of private partijen. SZW verstrekt hiertoe de financiële middelen of richt het regelgevend kader in zodat private arrangementen mogelijk en rechtszeker zijn.

Doelbereiking en maatschappelijk effect

Personen slagen er steeds meer in zelfstandig in hun levensonderhoud te voorzien. Dit blijkt uit de vermindering van het volume uitkeringsgerechtigden bij zowel WWB als WW. Het aantal WWB uitkeringen (< 65jr) daalde van gemiddeld 288 duizend in 2007 naar 267 duizend in 2008. Het volume WW (in aantal uitkeringsjaren) daalde van 183 duizend in 2007 naar 148 duizend in 2008. De laatste maanden van 2008 werden de gevolgen van de kredietcrisis zichtbaar en kwam er een einde aan de daling van het WW volume.

Diverse bestaande en nieuwe activiteiten op het gebied van handhaving en naleving hebben bijgedragen aan het voorkomen van onterechte verstrekking van uitkeringen.

Sinds het Najaarsakkoord 2004 en de verhoging van de uitkering van de IVA tot 75% in 2006 is het streven om de instroom in de IVA maximaal 25 000 uitkeringsgerechtigden per jaar te laten zijn. Dit streven is gehaald, gezien het aantal van 5 100 nieuwe IVA-uitkeringsgerechtigden in 2008.

De effectiviteit van de uitvoering van de wetten door het UWV is verbeterd door sturing op resultaat via prestatieafspraken met UWV en door activiteiten ter versterking van de samenwerking van gemeenten en ketenpartners CWI en UWV in de SUWI-keten.

Voor de realisatie van de beleidsprioriteit re-integratie wordt verwezen naar artikel 47.

Externe factoren

De economische conjunctuur is een belangrijke factor in de volume-ontwikkeling en daarmee het budgettaire beslag van een aantal wetten binnen deze algemene doelstelling. Daar waar dat van toepassing is wordt daar bij de operationele doelstelling op ingegaan.

Realisatie meetbare gegevens

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte prestatie-indicatoren geformuleerd, omdat op dit aggregatieniveau onvoldoende concrete doelstellingen geformuleerd kunnen worden. Verwezen wordt naar de realisatiecijfers voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Wajong

De uitkeringslasten van de Wajong zijn in 2008 gestegen als gevolg van een toenemend aantal uitkeringsgerechtigden. Het aantal mensen met een Wajong-uitkering blijft de komende jaren toenemen, omdat de uitstroom vanwege het bereiken van de 65-jarige leeftijd op een laag niveau ligt.

De uitvoeringskosten van de Wajong zijn in 2008 gestegen als gevolg van het toenemende aantal uitkeringsgerechtigden. Daarnaast zijn kosten gemaakt in verband met de uitvoering van de motie Verburg, en in verband met de SZW Campagne «Iedereen doet mee».

BIA (beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria)

De BIA is een tijdelijke regeling die vervalt met ingang van 1 december 2016. Tot deze vervaldatum zullen het volume en de uitkeringslasten blijven dalen.

TRI (Tijdelijke regeling inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten)

Deze regeling is in het leven geroepen om de inkomensgevolgen als gevolg van de herbeoordelingen in het kader van de Wet wijziging systematiek herbeoordelingen te beperken. De verwachting is dat drie jaar na het beëindigen van de herbeoordelingsoperatie geen personen een beroep zullen doen op de regeling.

WWB

Deze uitgaven hebben betrekking op het inkomensdeel van de Wet werk en bijstand (WWB). Het inkomensdeel is voor de periode 2008–2011 vastgezet op basis van de MLT-raming van het CPB. De gemeenten ontvangen een vergoeding voor de uitvoeringskosten via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Het werkdeel van de WWB is begroot op beleidsartikel 47 (Re-integratie) en maakt met ingang van 2009 onderdeel uit van het participatiebudget, waarin de bestaande budgetten voor re-integratie, inburgering en scholing zijn gebundeld om gemeenten in staat te stellen middelen effectiever in te zetten om mensen te stimuleren deel te nemen aan inburgering, werk of school.

De uitgaven WWB zijn hoger uitgevallen in verband met de loon- en prijsbijstelling (€ 119,3 mln), in verband met nieuw beleid en wijzigingen in beleid. Het betreft de effecten van de latere invoering en wijziging van de maatregel partneralimentatie (€ 20,0 mln), het generaal pardon (€ 10,3 mln), de zogenaamde 26 wekenmaatregel verblijf buitenland (€ 1,0 mln) en de latere invoering van de ontheffing sollicitatieplicht alleenstaande ouders met kinderen (– € 7,0 mln).

Bijstand Buitenland

Het volume is in 2008 licht gedaald door natuurlijk verloop (overlijden) en door een strikter toezicht op de rechtmatigheid van de verstrekte uitkeringen. Sinds 1996 zijn geen nieuwe gevallen meer toegelaten. In 2008 is de overgang van de uitvoering naar de SVB voorbereid. De uitgaven zijn hoger dan begroot als gevolg van eenmalige transitiekosten voor de overgang naar SVB en wegwerken van achterstallige betalingen.

Bijstand zelfstandigen

De uitgaven BBZ zijn € 50,6 mln hoger dan begroot. Dit komt door nabetalingen als gevolg van afrekening van vergoedingen uit voorgaande jaren (€ 28,1 mln) en door beduidend hogere gemiddelde lasten dan geraamd (€ 20,4 mln). De beschikbare budgetten voor de zogenaamde microkredieten zijn van artikel 42 toegevoegd aan het budget bijstand zelfstandigen (€ 2,0 mln).

IOAW (inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers)

Er is € 11,9 mln minder uitgegeven aan de IOAW dan geraamd. Dit ondanks een opwaartse loon- en prijsbijstelling (€ 3,7 mln) en nabetalingen als gevolg van correcties op vergoedingen uit voorgaande jaren (€ 18,1 mln). Er is toch sprake van onderuitputting, omdat er minder mensen een beroep op de IOAW hebben gedaan dan geraamd (– € 26,0 mln), en doordat de gemiddelde lasten per uitkering lager zijn dan verwacht (– € 7,7 mln).

IOAZ (inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen)

Aan de IOAZ is € 1,6 mln minder uitgegeven dan verwacht. De uitgaven werden hoger door een opwaartse loon- en prijsbijstelling (€ 1,1 mln) en door nabetalingen op vergoedingen uit eerdere jaren (€ 3,6 mln). Daar stond echter een meevaller tegenover, omdat minder mensen een beroep op de IOAZ deden dan aangenomen (– € 6,3 mln).

WWIK (Wet werk en inkomen kunstenaars)

Dit betreft de uitkeringslasten en uitvoeringskosten van de WWIK die door 20 centrumgemeenten en de organisatie «Kunstenaars & Co» wordt uitgevoerd.

Bij de WWIK zijn weinig ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten geweest. De uitgaven WWIK zijn lager uitgevallen dan begroot

(– € 4,1 mln).

Vazalo (voorziening arbeid en zorg alleenstaande ouders)

In verband met het afstel van het oude experiment Vazalo zijn de uitgaven € 1,2 mln lager dan geraamd.

Nadat eind augustus 2007 de voorbereidingen voor het experiment Vazalo waren gestaakt, heeft het kabinet een experiment voorbereid naar aanleiding van de afspraak uit het Coalitieakkoord dat er een regeling komt die werken in deeltijd financieel aantrekkelijk maakt voor sollicitatieplichtige alleenstaande ouders. Het experiment is gericht op het onderzoeken van de mogelijkheden om de WWB met betrekking tot de arbeidsinschakeling van alleenstaande ouders met kinderen tot 12 jaar doeltreffender uit te voeren. In het experiment worden daartoe een aantal instrumenten ingezet zoals een inkomstenvrijlating en scholing in combinatie met werk. Het experiment bevordering arbeidsinschakeling alleenstaande ouders WWB is op 1 januari 2009 van start gegaan en er nemen 27 gemeenten aan deel.

Handhaving

Uit deze middelen worden onder meer de uitvoeringskosten van het Inlichtingenbureau voor gemeenten bekostigd. Ook de maatregelen van hoofdstuk 5. Activerende bijstandsverlening van het SZW-Handhavingsprogramma 2007–2010 worden hieruit gefinancierd. De in het kader van dit programma gereserveerde middelen voor het concept Programmatisch Handhaven zijn eenmalig voor de periode 2007–2010 toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds.

Bijstand overig (waaronder armoede en «sociale insluiting»)

De overige bijstandsuitgaven zijn € 9,8 mln lager dan begroot. Dit komt door minder uitgaven aan het onderhoud en de doorontwikkeling van de verdeelmodellen WWB dan voorzien (– € 5,2 mln). Daarnaast waren er lagere uitgaven van de Toetsingscommissie WWB, die beoordeelt of gemeenten recht hebben op een aanvullende uitkering als zij tekort komen op hun budget WWB-inkomensdeel (– € 4,6 mln).

Ontvangsten

De restituties hebben betrekking op verrekeningen van betaalde rijksvergoedingen in voorgaande dienstjaren. Deze ontvangsten hebben betrekking op WIW, BBZ, IOAW, IOAZ, WWIK, WWB, Wajong, TRI, BIA en overig artikel 46.

Bron: UWV Jaarverslag

Toelichting

WW

In 2008 zette de dalende lijn in de uitkeringslasten WW verder door als gevolg van de gunstige volume-ontwikkeling. Daarnaast kwam de gemiddelde uitkering lager uit dan waar in de begroting van uit werd gegaan. Als gevolg van het dalende WW-volume vertoonden de uitvoeringskosten eveneens een dalende lijn.

WAO

De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten WAO vertonen sinds 2005 een dalende trend omdat het totale aantal WAO-gerechtigden daalt. Dit komt doordat er na invoering van de WIA alleen nog instroom plaatsvindt op basis van oud recht (herlevingen). De WAO kent zodoende geen nieuwe instroom meer, maar alleen nog uitstroom. De gerealiseerde daling van het WAO-volume is in 2008 minder groot dan geraamd. Een verklaring hiervoor is dat de uitstroom lager was dan geraamd, doordat de uitstroom door herstel tegenviel in 2008. Het effect van de volumedaling op de uitkeringslasten was daardoor kleiner dan het opwaartse effect van de toename van de gemiddelde uitkering (nominaal effect). De totale uitkeringslasten komen in 2008 daardoor hoger uit dan begroot. De uitvoeringskosten WAO zijn in 2008 wel gedaald, maar vanwege de minder grote daling van het volume komen de uitvoeringskosten hoger uit dan waar in de begroting van werd uitgegaan.

WIA (IVA en WGA)

De WIA bevindt zich in de opbouwfase, waardoor bij zowel de IVA als de WGA de uitkeringslasten in 2008 zijn gestegen ten opzichte van 2007. De stijging van de uitkeringslasten was echter in zowel de IVA en de WGA minder sterk dan begroot. Bij de IVA kan dit verklaard worden door het feit dat het aantal uitkeringen minder is gestegen dan geraamd. Dit komt doordat de doorstroom van de WGA naar de IVA minder groot is geweest dan verwacht. Bij de WGA zijn de uitkeringslasten minder sterk gestegen dan begroot, doordat de gemiddelde mate van arbeidsongeschiktheid lager was dan geraamd. Hierdoor is de gemiddelde uitkering per persoon gedaald, wat de uitkeringslasten heeft doen dalen.

De uitvoeringskosten IVA zijn gedaald terwijl een stijging was begroot en de uitvoeringskosten WGA zijn hoger dan begroot. Dit hangt enerzijds samen met het feit dat de doorstroom van de WGA naar de IVA lager is. Anderzijds sloot de begroting nog niet geheel aan op de verdeelregels die UWV hanteert voor de toerekening van uitvoeringskosten aan de verschillende wetten.

ZW

In 2008 zette de dalende lijn in de uitkeringslasten ZW zich voort als gevolg van de gunstige volume-ontwikkeling. De gerealiseerde uitgaven zijn desondanks hoger, omdat de gemiddelde uitkering hoger was dan waarvan in de begroting werd uitgegaan. De ontwikkeling van de uitvoeringskosten ZW is gekoppeld aan die van de dalende uitkeringslasten. Per 1 januari 2008 zijn maatregelen van kracht geworden om Ziektewetgerechtigden (vangnetters) tot werkhervatting te stimuleren. Dit betreft ondermeer het aanscherpen van het ziektebegrip, het verduidelijken van wat onder passende arbeid wordt verstaan en een actievere houding van het UWV bij de re-integratie van vangnetters.

WAZ

De toegang tot de WAZ is per 1 augustus 2004 beëindigd. De uitkeringslasten laten zodoende een dalende trend zien. Deze daling was voor 2008 groter dan verwacht.

De begroting sloot nog niet geheel aan op de verdeelregels die UWV hanteert voor de toerekening van uitvoeringskosten aan de verschillende wetten. Hierdoor zijn de uitvoeringskosten hoger dan begroot.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op de Ufo-ontvangsten uit hoofde van het eigenrisicodragerschap van de overheidwerkgevers voor de WW. Deze zijn lager dan begroot vanwege een lager Ufo-volume

Operationele doelstelling

1 Zorgdragen dat werknemers bij werkloosheid een tijdelijk loonvervangend inkomen ontvangen én tot werkhervatting worden gestimuleerd

Motivering

Om de tijdelijke inkomensbescherming van werknemers bij werkloosheid te waarborgen en hen te activeren tot werkhervatting.

Doelbereiking

• Per 1 juli 2008 is de richtlijn passende arbeid gewijzigd. Conform het advies van de commissie Arbeidsparticipatie zijn de verplichtingen tot werkhervatting aangescherpt. Daarnaast is naar aanleiding van dit advies UWV scherper gaan controleren of werklozen de verplichtingen gericht op werkhervatting nakomen.

• In november 2008 zijn aan de Kamer voorstellen gedaan ter intensivering van de bemiddeling van langdurig werklozen. Daarbij is voor deze groep ook voorgesteld de uitkeringssystematiek aan te passen, zodat (gaan) werken financieel aantrekkelijker wordt.

Instrumenten en activiteiten

• Werkloosheidswet (WW);

• Inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan het UWV.

Doelgroepen

• Verzekerden (werknemers);

• WW-gerechtigden, IOW-gerechtigden;

• Werkgevers.

Realisatie meetbare gegevens

• Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen verhogen, onder meer door het beroep van oudere werknemers op de WW terug te dringen. De eerste indicator geeft de verhouding weer van de instroom van mensen van 55 jaar en ouder in de WW tot de gemiddelde instroom voor de totale populatie. In 2008 is voor alle leeftijdscategorieën de instroomkans gedaald. De instroomkans van ouderen is echter minder gedaald, omdat deze relatief conjunctuuronafhankelijk is. Daarom is de instroomkans van ouderen ten opzichte van de gemiddelde instroomkans gestegen.

• De tweede indicator geeft weer hoeveel WW-gerechtigden binnen een jaar na aanvang van hun uitkering, vanwege werkhervatting zijn uitgestroomd. Dit gegeven wordt apart vermeld voor de WW-gerechtigden die bij instroom in de WW 55 jaar of ouder waren. Deze indicator biedt een aanwijzing voor de activerende werking van de WW. Gegevens hierover komen met vertraging van een jaar beschikbaar. Voor 2008 zijn er dus nog geen gegevens bekend. De realisatie 2007 wijst erop dat de werkhervatting van oudere werknemers zich voorspoedig ontwikkelt. Voor de totale instroom is het percentage in 2007 nauwelijks gewijzigd.

• Het beoogde maatschappelijke effect van handhaving (vierde en vijfde indicator) is dat onnodig gebruik van WW-uitkeringen wordt tegengegaan en misbruik wordt voorkomen. De nalevingsindicatoren maken inzichtelijk in hoeverre de belangrijkste verplichtingen worden nagekomen. Zie de leeswijzer voor een nadere toelichting op de nalevingsindicatoren.

Bronnen:

¹ UWV, jaarverslag

² SZW, Porosz

Kengetallen

• Het volume van de ontslagwerkloosheid is in 2008 gedaald tot 148 duizend uitkeringsjaren. Tot november 2008 daalde het aantal WW’ers nog. In november is het omslagpunt bereikt en is de instroom in de WW groter dan de uitstroom. Vanaf dat punt neemt het bestand toe als gevolg van de financiële crisis.

• De gemiddelde WW-duur bij uitstroom is de afgelopen jaren tamelijk constant en ligt op een periode van iets minder dan een jaar.

• De handhavingscijfers met betrekking tot bekendheid met verplichtingen zijn vanaf 2007 afkomstig van UWV, waarbij een andere meetmethode is toegepast dan voor die tijd is gebruikt. Eerder gepubliceerde cijfers over 2006 zijn aan deze bron aangepast. De nieuwe percentages zijn qua niveau niet vergelijkbaar met de in de begroting van 2008 gepresenteerde percentages.

• Het totaal geconstateerde fraudebedrag en de afdoening worden als kengetal in beeld gebracht. Dat geldt ook voor de mate waarin kennis van regelgeving aanwezig is. Dit is van invloed op de mate waarin de uitkeringsgerechtigden zich aan de wet houden.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor arbeidsongeschikte en zieke werknemers

Motivering

Om werknemers te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Doelbereiking

In november 2008 is het wetsvoorstel aangenomen naar aanleiding van de motie Heerts (Kamerstukken 31 520). Hiermee wordt een belemmering weggenomen die WAO- en Waz-gerechtigden ervaren om het werk te hervatten. Het wetsvoorstel is op 1 januari 2009 in werking getreden.

Daarnaast is in september 2008 een wetswijziging ingediend om te regelen dat een vangnetter die in de eerste ziekteweek op zaterdag en/of zondag zou hebben gewerkt, ook over deze dagen een Ziektewetuitkering kan ontvangen.

Verder is op 1 november 2008 het wetsvoorstel ter verbetering van het ziekmeldingsproces in werking getreden. Het wetsvoorstel regelt het wijzigen van de 13e-weeksziekmelding in een 42e-weekmelding en het afschaffen van de hersteldmelding.

Per 4 juni 2008 is het wetsvoorstel in werking getreden dat vrouwelijke zelfstandig ondernemers recht geeft op een zwangerschaps- en bevallingsverlof van maximaal 16 weken. Daarbij is ook geregeld dat de aanmeldtermijn (voor zelfstandigen) voor vrijwillige verzekering bij het UWV voor een uitkering bij ziekte en arbeidsongeschiktheid is verlengd van vier naar dertien weken. De regeling wordt gefinancierd uit het arbeidsongeschiktheidsfonds, dat daarvoor uit de algemene middelen wordt aangevuld.

Van 1 november 2008 tot 1 februari 2009 hield het ministerie van SZW samen met het ministerie van EZ, het Verbond van Verzekeraars, FNV Zelfstandigen, PZO en CNV Zelfstandigen een voorlichtingscampagne over de vangnetregeling voor arbeidsongeschikte ondernemers. De regeling is voor startende ondernemers. Gedurende de voorlichtingscampagne is de regeling ook opengesteld voor ondernemers die reeds actief zijn.

De omschreven doelgroep kan bij ziekte en arbeidsongeschiktheid aanspraak maken op het doorbetaald krijgen van het loon danwel een uitkering ter hoogte van 75% van het (minimum-) loon. Verschillende rechten en plichten stimuleren hen tot een snelle werkhervatting.

Het totale aantal WIA- en WAO uitkeringen daalde van 634 000 ultimo 2007 tot 618 000 ultimo 2008. Over deze periode steeg het aantal IVA-uitkeringen van 8 000 tot 14 000, het aantal WGA-uitkeringen van 30 000 tot 46 000 en daalde het aantal WAO-uitkeringen van 596 000 tot 558 000. Verder daalde over deze periode het aantal WAZ-uitkeringen van 43 000 tot 39 000.

Instrumenten en activiteiten

• Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (Wet WIA); bestaande uit de Inkomensverzekering voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de uitkering in verband met werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA);

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO);

• Ziektewet;

• Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ; beëindigd per 1 augustus 2004);

• Loondoorbetaling bij ziekte;

• Bijdrage aan de uitvoeringskosten van het UWV;

• Creëren van de uitkeringssystematiek om gedeeltelijk arbeidsgeschikten te stimuleren om arbeid te verrichten;

• Treffen van financiële maatregelen ter stimulering van werkgevers om gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst te houden of te nemen;

• Handhaving van wet- en regelgeving.

Doelgroepen

• Verzekerden (werknemers);

• WAO-, IVA-, WGA-, ZW- WAZ-gerechtigden;

• Werkgevers;

• Zelfstandigen, voor zover uitkeringsgerechtigd voor augustus 2005.

Realisatie meetbare gegevens

De Wet WIA is gericht op activering bij wie dat kan. Het streven is een beperking van de jaarlijkse instroom, die voorheen in de WAO erg hoog was. Sinds het Najaarsakkoord 2004 en de verhoging van de uitkering van de IVA tot 75% in 2006 is het streven om de instroom in de IVA maximaal 25 000 uitkeringsgerechtigden per jaar te laten zijn. Dit streven is gehaald, gezien het aantal van 5 100 nieuwe IVA-uitkeringsgerechtigden in 2008 (t.o.v. 4 300 in 2007).

De streefwaarde is gezien de realisaties te ruim gesteld. Dit komt doordat bij opstelling van de nieuwe wet WIA er nog sprake was van een instroom in de WAO van ruim 60 000 personen per jaar, waarvan de meerderheid volledig arbeidsongeschikt was. In de IVA stromen alleen de volledig én duurzaam arbeidsongeschikten. De verdeling tussen WGA en IVA is anders dan geraamd omdat slechts bij een minderheid van de volledig arbeidsongeschikten op voorhand de duurzaamheid duidelijk is.

Zie de leeswijzer voor een nadere toelichting op de nalevingsindicatoren.

Bronnen:

¹ UWV, jaarverslag

² SZW, Porosz

Kengetallen

De daling van het WAO-bestand gaat minder snel dan verwacht, doordat de instroom op grond van herleving hoger is dan voorzien en de uitstroom lager.

Door een lagere doorstroom van de WGA naar de IVA is het lopend bestand van de WGA hoger dan geraamd en het lopend bestand van de IVA lager.

De handhavingscijfers met betrekking tot bekendheid met verplichtingen zijn vanaf 2007 afkomstig van UWV, waarbij een andere meetmethode is toegepast dan voor die tijd is gebruikt. Eerder gepubliceerde cijfers over 2006 zijn aan deze bron aangepast. De nieuwe percentages zijn qua niveau niet vergelijkbaar met de in de begroting van 2008 gepresenteerde percentages.

De sluiting van de WAZ voor nieuwe gevallen betekent niet dat er geen instroom meer is vanuit heropende uitkeringen.

Het ZW-volume daalde als gevolg van de gunstige conjunctuur in het grootste deel van 2008. De dalende werkloosheid leidde namelijk ook tot mindere zieke werklozen. Overigens waren tot dit jaarverslag de uitkeringen ZW inclusief de uitkeringen WAZO, en betrof het ook zieken die hersteld waren voordat de ZW werd uitgekeerd. Vanaf dit jaarverslag zijn de cijfers exclusief WAZO, omdat deze al in artikel 43 wordt verantwoord, en gaat het alleen om zieken waarbij minstens één betaling heeft plaatsgevonden.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

3 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor jonggehandicapten

Motivering

Om jonggehandicapten te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid.

Doelbereiking

Het aantal Wajong-uitkeringen zal voorlopig blijven stijgen, omdat de instroom op een hoog niveau ligt. Omdat het bestand Wajong-gerechtigden nog relatief jong is, ligt bovendien de uitstroom vanwege het bereiken van de 65-jarig leeftijd op een laag niveau.

Niets wijst erop dat de oorzaak van deze groei komt door een groei van ernstige ziektes of handicaps. Er is hooguit sprake van sterke toename van het aantal jongeren met lichtere beperkingen. De oorzaken liggen dan ook veeleer in de toenemende complexiteit van de samenleving, de toegenomen bekendheid van de Wajong regeling, vroegere indicatiestelling, en het school- en zorgsysteem voorafgaand aan het 18e jaar, dat te weinig is afgestemd op het stimuleren van wat een jongere wel kan.

Naar aanleiding van kabinetsstandpunt en besprekingen met de kamer heeft het Kabinet in de brief aan de Tweede Kamer van 30 mei 2008 aangegeven wat de plannen zijn met betrekking tot de activering van jonggehandicapten. Enerzijds houdt dit in dat onderwijsinstellingen meer op werk of arbeidsmarkt gericht moeten opleiden. Anderzijds houdt dit in dat voor de mensen die nog aan de poort van de Wajong verschijnen het accent volledig zal liggen op werken of leren om te gaan werken. Dit vergt een aanpassing van de huidige Wajong. Voor jongeren die perspectief op participatiemogelijkheden hebben stelt het UWV een participatieplan op met daarin een inschatting van wat de jongere wel kan en een plan van aanpak voor participatie in werk of op school gericht op werk. Op basis van het participatieplan kan een zo passend mogelijk werkaanbod worden gedaan.

Bij uitvoering van deze plannen verwacht het kabinet een beperking van het beroep op Wajong-uitkeringen.

Instrumenten en activiteiten

Ingezette en gerealiseerde SZW-instrumenten en activiteiten:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke voorziening voor jonggehandicapten (Wajong);

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting;

• Bijdrage aan de uitvoeringskosten van het UWV.

Ingezette en gerealiseerde UWV-activiteiten:

• Verstrekken van Wajong-uitkeringen;

• Herbeoordelen bestaande jonggehandicapten

Doelgroepen

Jonggehandicapten die voor het bereiken van de 18-jarige leeftijd arbeidsongeschikt zijn geworden, geen arbeidsverleden hebben en daardoor niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Realisatie meetbare gegevens

Output en outcome zijn in beginsel wel meetbaar, maar dit is in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten in de huidige Wajong relatief kostbaar en tijdrovend.

Naar aanleiding van de beleidsmaatregelen die het kabinet voornemens is ten aanzien van deze wet, wordt dit ten behoeve van de begroting 2010 opnieuw bezien.

Kengetallen

In 2008 zijn 16 100 nieuwe jonggehandicapten beschermd tegen gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid door middel van een uitkering.

Het aantal Wajonggerechtigden steeg van 167 000 ultimo 2007 naar 179 000 ultimo 2008. De uitstroom ligt in 2008 op hetzelfde niveau als in 2007. Het valt op dat de uitstroom niet evenredig toeneemt met het lopend bestand. De herbeoordelingen dragen steeds minder bij aan de uitstroom. De toename van de instroom is vooral het gevolg van de toename van de instroom uit het voortgezet speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

4 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor bepaalde herkeurde arbeidsongeschikten

Motivering

Om oudere herkeurde arbeidsongeschikten die op grond van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen (TBA) hun arbeidsongeschiktheidsuitkering geheel of gedeeltelijk hebben verloren, een inkomen op minimumniveau te bieden en hen te motiveren te gaan werken.

Om herbeoordeelde arbeidsongeschikten die een lagere uitkering of geen uitkering meer ontvangen, meer gelegenheid te geven om nieuw werk te zoeken.

Doelbereiking

• Ultimo 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de Wet Bia vervallen. De doelgroep Bia loopt terug tot 0 in 2016.

• De Tri-regeling heeft een korte looptijd. De doelgroep Tri loopt terug tot 0 in 2010.

Instrumenten

• De tijdelijke Wet beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (Wet Bia);

• De tijdelijke Regeling inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten (Tri);

• Bijdrage aan de uitvoeringskosten van het UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• onderhouden van wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV:

• beoordelen van recht op uitkering;

• verstrekken van uitkeringen.

Doelgroepen

• Personen die op 1 augustus 1993 reeds recht hadden op een arbeidsongeschiktheidsuitkering en op die dag 45 jaar of ouder waren (na afloop van WW-periode);

• Personen die op 31 december 1986 in de leeftijd van 35 jaar of ouder waren en zowel op die datum als ook op 31 juli 1993 een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvingen (na afloop van WW-periode);

• Herbeoordeelde arbeidsongeschikten, die een lager arbeidsongeschiktheidspercentage hebben gekregen, die niet meer zijn gaan verdienen en die geen recht op WW hebben.

Indicatoren

Het meten van output/outcome is in beginsel wel mogelijk maar in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten relatief kostbaar en tijdrovend. Het relevante instrument, de Wet Bia, is een overgangsregeling voor een steeds kleiner wordende groep uitkeringsgerechtigden. Ultimo 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de Wet Bia vervallen. Gezien het geringe aantal gerechtigden, het geringe uitkeringsbedrag en de korte looptijd van de Tri-regeling zijn geen indicatoren geformuleerd

Kengetallen

Het bestand BIA is op hetzelfde niveau gebleven.

Het bestand TRI is zoals verwacht teruggelopen, vooral door een toename van het aantal beëindigde uitkeringen en de verwachte sterke afname van het aantal nieuwe uitkeringen.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

5 Zorgdragen dat toereikende middelen worden verstrekt aan gemeenten voor inkomensaanvulling tot minimumniveau aan mensen die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud

Motivering

Om inkomensverlies tot onder het niveau van het sociaal minimum te voorkomen en om personen zo spoedig mogelijk zelfstandig in het eigen levensonderhoud te laten voorzien.

Om het gemeenten mogelijk te maken burgers financiële ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten.

Doelbereiking

Het aantal bijstandsuitkeringen WWB is in 2008 nog steeds gedaald. De gevolgen van de kredietcrisis lijken zich hierin (nog) niet te weerspiegelen.

De onderstaande beleidsmaatregelen hebben in 2008 hun beslag gekregen:

• Huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum kregen in 2008 extra financiële ondersteuning van hun gemeente. Hiervoor is € 50 miljoen beschikbaar gesteld. Dat betekent dat er voor bijna één miljoen huishoudens met een inkomen tot en met 120% van het minimum per huishouden een extraatje van € 50 beschikbaar is.

• Bijstandsgerechtigden die moeilijk aan het werk komen mogen met hun uitkering aan de slag bij de gemeente of in het bedrijfsleven. Ze kunnen met een zogenaamde participatieplaats maximaal twee jaar werken aan hun terugkeer op de arbeidsmarkt. Een participatieplaats brengt een bijstandsgerechtigde een stap dichter bij de arbeidsmarkt.

• Gepensioneerden die recht hebben op aanvullende bijstand krijgen deze in de toekomst uitbetaald via de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en niet langer via de gemeenten. Het gaat om mensen met een onvolledige AOW-uitkering, een zogenoemd AOW-gat. Zij maken niet altijd gebruik van de bestaande mogelijkheid een aanvullende bijstandsuitkering aan te vragen bij de gemeente.

Op het terrein van de bijstand zijn in 2008 de volgende maatregelen genomen:

• Vanaf 1 juli 2008 mogen bijstandsgerechtigden die niet hoeven te solliciteren en ook geen scholing hoeven te volgen, dertien weken per jaar in het buitenland verblijven zonder dat zij hun bijstandsuitkering verliezen. Gepensioneerden met een aanvullende bijstand mogen 26 weken per jaar in het buitenland verblijven.

• Alleenstaande ouders in de bijstand met kinderen jonger dan vijf jaar moeten met ingang van 2009 verplicht scholing volgen of een stage om hun vaardigheden te onderhouden als ze vrijgesteld willen worden van de sollicitatieplicht. Alleenstaande ouders worden ontheven van sollicitatieplicht als ze daarom vragen en bereid zijn zich te laten scholen. Alleenstaande ouders zonder startkwalificatie kunnen van deze mogelijkheid gebruikmaken en krijgen op deze manier de kans alsnog een diploma te behalen. Bijstandsouders mét startkwalificatie kunnen kiezen om met scholing, stage of op een andere manier hun vaardigheden te onderhouden. Deze maatregel is in 2008 uitgesteld, de nieuwe ingangsdatum is 1-1-2009.

• In 2008 is de decentralisatie van de langdurigheidstoeslag en de uitbreiding van de categoriale bijzondere bijstand voor gezinnen met schoolgaande kinderen wettelijk voorbereid. Deze maatregelen hebben per 1 januari 2009 hun beslag gekregen.

• Met ingang van 2009 krijgen mensen automatisch hun gemeentelijke belastingen kwijtgescholden als te verwachten is dat ze daarvoor in aanmerking blijven komen.

• Het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 is aangepast in verband met het toevoegen van grondslagen voor terugvordering.

• De door SZW in juli 2007 gestarte pilot met een borgstellingsregeling voor startende ondernemers vanuit een uitkeringssituatie die geen krediet van een bank kunnen krijgen is verlengd tot 1 januari 2011.

Handhaving

Gemeenten kunnen met de daarvoor aan het Gemeentefonds toegevoegde middelen het concept Programmatisch Handhaven borgen en verankeren in de gemeentelijke beleidscyclus. Uit de nulmeting «Doorgroeien. Onderzoek naar borging en verankering van Handhaven in de WWB» (november 2008) blijkt dat over het geheel een verbetering is te constateren t.o.v. de situatie in 2005. Op het terrein van het kwantificeren van en sturen op doelstellingen, het meten en gebruik maken van resultaten, het bevorderen van bestuurlijk draagvlak en de samenwerking in de keten binnen en tussen gemeenten valt echter nog winst te behalen.

Schuldhulpverlening

Met 202 gemeenten zijn concrete afspraken gemaakt over extra ondersteuning voor 206 560 kinderen uit arme gezinnen, om het aantal kinderen dat maatschappelijk niet mee kan doen als gevolg van de financiële omstandigheden van het gezin in deze kabinetsperiode met de helft terug te brengen. Het gaat daarbij om buitenschoolse activiteiten op het gebied van sport, cultuur en algemene ontwikkeling. De afspraken zijn vastgelegd in convenanten «Kinderen doen mee!».

SZW heeft de beschikbare middelen voor schuldhulpverlening in de periode 2007–2009 beschikbaar gesteld via een toevoeging aan de algemene uitkering van het Gemeentefonds.

Instrumenten en activiteiten

Instrumenten:

• De Wet werk en bijstand (WWB);

• Het inkomensdeel van de WWB (het re-integratiebudget is toegelicht bij artikel 47);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ);

• Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004;

• Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK);

• Inlichtingenbureau gemeenten;

• Financiële middelen, onder meer ter voorkoming en bestrijding van problematische schulden;

• Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Middelen voor bijzondere bijstand via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Activiteiten SZW:

• Onderhouden van de wet- en regelgeving;

• Ramen macrobudget WWB inkomensdeel en onderhouden verdelingssystematiek;

• Aanpassen tweemaal per jaar van het niveau van uitkeringen aan minimumloonontwikkeling;

• Toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• Tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen;

• Experiment alleenstaande ouders in de bijstand (voorheen: Vazalo);

• Schrappen sollicitatieplicht alleenstaande ouders met jonge kinderen in ruil voor een scholingsplicht;

• Uitvoeren van de maatregelen van het Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Het bepalen van het wettelijk kader voor bijzondere bijstandsverlening.

Activiteiten gemeenten:

• Beoordelen van recht op een uitkering;

• Verstrekken van uitkeringen;

• Uitvoeren van de bijzondere bijstand;

• Uitvoeren van de maatregelen, met betrekking op de uitkering in het gemeentelijk domein, van het Handhavingsprogramma 2007–2010.

Doelgroepen

• Mensen tot 65 jaar die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud (bijstand als aanvulling op een onvolledige AOW-uitkering komt aan de orde in artikel 49);

• Mensen met een langdurig minimuminkomen en/ of grote afstand tot de arbeidsmarkt;

• Mensen in/met een risico op armoede;

• Mensen met problematische schulden;

• Alleenstaande ouders en hun kinderen;

• Beroepsmatig actieve kunstenaars die niet over voldoende middelen kunnen beschikken om te voorzien in hun levensonderhoud;

• Academieverlaters kunstvakopleidingen;

• Burgers met uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten, zonder toereikende eigen middelen.

Realisatie meetbare gegevens

• De regering verwachtte dat de WWB leidt tot een bijstandslastenreductie van 5% in 2007, ten opzichte van een situatie zonder WWB, rekening houdende met de conjunctuur en effecten van Rijksbeleid. In de in 2008 verschenen evaluatie WWB is voor dit laatste een analyse opgenomen, waaruit blijkt dat de sinds de invoering in 2005 van de WWB gerealiseerde bijstandslastenreductie 9,4% bedraagt. Voor 2008 is geen streefwaarde opgenomen. Het genoemde onderzoek is niet herhaald. Daarom is over 2008 geen realisatiecijfer beschikbaar.

• Uitgangspunt is dat het macrobudget toereikend moet zijn. In 2008 was dat het geval, mede als gevolg van de gunstige conjuncturele ontwikkeling en het door gemeenten gevoerde beleid. De minister van SZW is verantwoordelijk voor de uiteindelijke raming en vaststelling van het inkomensdeel macrobudget WWB, en monitort zodoende continu de systematiek. De (meerjarige) financieringssystematiek WWB is onderwerp geweest van bestuurlijk en politiek overleg. Mede door de afspraken uit het Bestuursakkoord met betrekking tot de meerjarige budgetten van de WWB is het macrobudget WWB voor 2008 naar verwachting meer dan toereikend; volgens de huidige inzichten zullen gemeenten samen per saldo circa € 70 miljoen overhouden.

• De bevoegdheden op het terrein van de bijzondere bijstand zijn integraal bij gemeenten belegd. De bijzondere bijstand wordt namelijk gefinancierd uit de algemene uitkering uit het Gemeentefonds en is daardoor moeilijk meetbaar. Er zijn daarom geen indicatoren over bijzondere bijstand opgenomen.

Bron: SZW-administratie

Kengetallen

Het volume WWB < 65 jaar is als gevolg van de gunstige conjunctuur gedurende een groot deel van 2008 en als gevolg van gemeentelijk beleid afgenomen. Het volume ≥ 65 jaar is toegenomen als gevolg van een toename van het aantal personen met onvolledige AOW. De volumes IOAW en IOAZ in 2008 zijn ongewijzigd opzichte van 2007. Het volume BBZ is met 300 uitkeringen toegenomen. De toename lijkt door afronding op duizendtallen groter.

Uit de fraudecijfers (gecombineerde fraude- en debiteurenstatistiek) blijkt dat het totale aantal fraudegevallen en het totale fraudebedrag in verhouding tot de omvang van de bijstandspopulatie nagenoeg gelijk is gebleven.

VNG en SZW hebben in 2008 overleg gevoerd om gezamenlijk te komen tot kengetallen voor armoede en schuldhulpverlening. Daarom waren hierover in de begroting 2008 nog geen kengetallen opgenomen. In de begroting 2009 is dat wel het geval.

Bronnen:

¹ CBS, bijstandsuitkeringsstatistiek (jaargemiddelden);

² SZW administratie;

³ SZW, Porosz;

⁴ CBS, bijstandsdebiteuren en bijstandsfraudestatistiek.

⁵ Deze cijfers betreffen het 1e halfjaar 2008

Overzicht afgeronde onderzoeken

Artikel

47 Re-integratie

Algemene doelstelling

Uitstroom naar regulier werk van die uitkeringsgerechtigden en werklozen die dat niet op eigen kracht kunnen

Motivering

Re-integratie richt zich op het verkleinen van de afstand tot regulier werk, opdat de kans op het verkrijgen van regulier werk wordt vergroot. Re-integratie richt zich op de uitstroom naar regulier werk, waarmee wordt bijgedragen aan de vergroting van de netto arbeidsparticipatie en de vermindering van de uitkeringsafhankelijkheid.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

In algemene zin kunnen t.a.v. de arbeidsmarktsituatie in 2008 de volgende conclusies worden getrokken:

• De werkloosheid en in het verlengde daarvan de uitkeringsafhankelijkheid is in vrijwel geheel 2008 sterk gedaald.

• De resultaten van re-integratie inspanningen door UWV en gemeenten zijn verder verbeterd.

• De netto arbeidsparticipatie van de beroepsbevolking is toegenomen.

Naar aanleiding van de in januari 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden Beleidsdoorlichting van dit begrotingsartikel is samen met de SZW-begroting 2009 een Plan van Aanpak re-integratie aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin wordt een aantal stappen onderscheiden die t.a.v. het re-integratiebeleid moeten leiden tot een meer vraaggerichte en selectieve inzet van instrumenten en middelen om de resultaten van re-integratie te verbeteren. Het realiseren van de Werkpleinen met daarin een geïntegreerde dienstverlening aan zowel de werkzoekende als (potentiële) werkgevers draagt hieraan in sterke mate bij. Meer transparantie over de besteding van middelen en de daarmee bereikte resultaten spelen een belangrijke rol waar het gaat om het verantwoorden van de inzet en uitkomsten van re-integratie. Zoals aangekondigd in het Plan van Aanpak re-integratie en gespecificeerd in de SZW-begroting 2009 heeft dit tot een andere inrichting van dit begrotingsartikel geleid. Omwille van de continuïteit wordt in dit Jaarverslag echter zoveel mogelijk aangesloten bij de inrichting van dit artikel in de SZW-begroting 2008, met toevoeging van extra informatie waar het gaat om de bestedingsdoelen van re-integratiemiddelen.

Externe factoren

Na een periode van aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt is in de tweede helft van het jaar 2008 sprake geweest van een forse verslechtering van de conjuncturele situatie, die zich op het eind van het jaar doorvertaalde naar de arbeidsmarkt waardoor de in het jaar zichtbare daling van de werkloosheid stokte.

Realisatie meetbare gegevens

Ten aanzien van het realiseren van de algemene doelstelling zijn geen aparte indicatoren geformuleerd, omdat die terugkomen bij de operationele doelen.

Kengetallen

Uit de kengetallen in tabel 47.1 blijkt dat het aandeel van de cliënten dat in de WW of WWB instroomt en binnen een jaar weer uitstroomt (ketenuitstroomquote) zich in 2008 stabiliseert op een hoog niveau.

Bronnen:

¹ CWI jaarverslag

² CBS onderzoek ketenprestatie-indicatoren, oktober 2008 en maart 2009

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Verplichtingen

Het verschil tussen realisatie en begroting wordt verklaard door de verplichtingen voor het Participatiebudget 2009. Normaliter zouden de beschikkingen aan gemeenten in 2008 zijn afgegeven. Omdat de beschikking pas kon worden opgemaakt na de behandeling van het wetsvoorstel door de Eerste Kamer gebeurde dat in januari 2009, waardoor zij niet meer ten laste van 2008 komen.

Centrum voor Werk en Inkomen

Per 1 januari 2009 worden de activiteiten van CWI en UWV gericht op werk samengebracht in één organisatieonderdeel van UWV, het Werkbedrijf. De CWI programma-uitgaven worden ingebracht in dit organisatieonderdeel.

De realisatie 2008 wijkt af van de begroting. De grootste mutatie betreft toevoeging van middelen voor sociaal plan (€ 165 mln), waarvan € 60 miljoen is doorgeschoven naar 2009 en 2010.

BKWI

Het Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen (BKWI) vormt een verbindende schakel in de SUWI-keten. Het BKWI verzorgt de voorzieningen en standaarden waarmee de SUWI-organisaties gegevens op een efficiënte en betrouwbare manier kunnen uitwisselen.

Het totale budget voor het BKWI in 2008 bedroeg inclusief loon/prijs-bijstelling € 8,37 mln. Hieraan zijn in 2008 de volgende posten toegevoegd waardoor de realisatie in dat jaar uitkomt op € 10,2 mln:

• Handhavingsprogramma Werkplaatsen: € 1 mln

• Project Digitaal Klantdossier SUWI: € 0,4 mln

• Project ontsluiting indicatieprocessen (voor VWS): € 0,178 mln

• Project ontsluiting gegevens/bronnen/handhaving: € 0,15 mln

• Beheer kennisbank SUWI: € 0,08 mln

• Projectleider regelhulp (voor VWS): € 0,02 mln

Ketensamenwerking

In verband met een subsidie aan het Algemeen Ketenoverleg om de invoering van LWI’s te stimuleren en ondersteunen is € 15 mln aan het budget ketensamenwerking in 2008 toegevoegd. Naar aanleiding van het Bestuursakkoord is € 12,5 mln vanuit deze begrotingspost toegevoegd aan het flexibel re-integratiebudget.

Flexibel Re-integratiebudget

Naar aanleiding van het Bestuursakkoord is de reservering voor ketensamenwerking (oplopend van € 12,5 mln tot € 75 mln in 2011) alsnog toegevoegd aan het flexibel re-integratiebudget. Dit mede in relatie tot de uitname uit het gemeentefonds in het kader van de taakstelling ketensamenwerking.

De resterende extra uitgaven van € 1,5 mln hebben betrekking op per saldo extra uitgaven ten gevolge van bezwaar op vaststellingen uit voorgaande jaren.

De gemeenten hebben in het zogenoemde Beeld van de uitvoering opgegeven welke uitgaven zij uit het re-integratiebudget hebben gedaan. Op basis van de gegevens van 395 gemeenten wordt geschat dat gemeenten € 1 635 miljoen hebben uitgegeven, hetgeen meer is dan zij aan jaarbudget hebben ontvangen. Hierbij moet worden opgemerkt dat het Beeld van de uitvoering niet door de gemeentelijke accountant is gecertificeerd, in tegenstelling tot de SISA-opgave later in het jaar.

Tabel 47.3 geeft een overzicht van de besteding van het werkbudget naar uitgavencategorie. Hieruit komt naar voren dat het grootste deel van het werkbudget werd uitgegeven aan trajecten gericht op werk en aan «oude» vormen van gesubsidieerde arbeid (WIW/ID-banen).

Bron: DIVOSA inzicht in uitgaven en bereik re-integratiemiddelen gemeenten, brief van 25 maart 2009, ref. 090087

Regeling Schoonmaakdiensten Particulieren (RSP)

Vanwege een aantal faillissementen in de schoonmaakbranche is een aantal grote uit te betalen subsidiebedragen komen te vervallen. Verder zijn veel werknemers niet uitgestroomd naar een reguliere baan, waardoor een deel van de uitstroomsubsidies niet uitbetaald is.

Stimuleringsregeling ID-banen

Doordat niet alle ID-banen en leer-werktrajecten zijn omgezet in een reguliere baan zijn er minder uitstroomsubsidies toegekend.

SZW co-financiering EQUAL

De vaststellingen van de laatste twee co-financieringsprojecten uit de eerste tranche EQUAL zijn lager uitgevallen dan het verleende subsidiebedrag.

Risicovoorziening ESF

De afwikkeling van de ESF-programma’s ESF-3 (2000–2006) en Equal bevindt zich in de eindfase. Van de risicovoorziening ESF van € 190 mln voor 2008 komt een bedrag van € 58,9 mln voor rekening van SZW en is een bedrag van € 131 mln niet nodig. Deze meevaller hangt vooral samen met het intrekken van subsidie-aanvragen, het afwijzen van verzoeken tot verlenging van de subsidieperiode of tot andere wijzigingen van projecten en door lagere realisaties bij de projecten in het algemeen.

Re-integratie Wajong

De begrotingsuitgaven voor re-integratie Wajong worden vanwege de samenhang verder toegelicht bij de premiegefinancierde uitgaven voor WAZ/WAO/WIA.

Subsidies

Naar aanleiding van twee amendementen van de Tweede Kamer is er opnieuw een subsidie verstrekt aan het project «klussenbus» en is een 4-jarige subsidieregeling t.b.v. jongerenprojecten op het raakvlak arbeidsmarkt onderwijs geïntroduceerd. De eerste jaartranche is in 2008 opengesteld en aan 15 innovatieprojecten is een subsidie toegekend.

Beleidsondersteunende uitgaven

In verband met de beëindiging van het programma EQUAL zijn de uitgaven aan de vijf Nationale Thematische Netwerken (NTN-organisaties) beperkt gebleven. Deze vrijval is ingezet voor de financiering van bovengenoemde amendementen.

Agentschap SZW

Vanwege forse decommitteringen (jaartranches moeten binnen drie jaar worden gedeclareerd bij de Europese Commissie, het niet benutte deel van de jaartranche wordt in mindering gebracht op het totaal beschikbare Europese budget) in het verleden op het EQUAL- en ESF-budget kan een deel van de gemaakte uitvoeringskosten van de subsidieregelingen door het Agentschap SZW niet worden doorberekend aan de Europese Commissie. De declareerbare uitvoeringskosten mogen namelijk niet meer bedragen dan een bepaald percentage van het na decommittering beschikbare Europese budget.

Bron: UWV Jaarverslag

Toelichting:

Re-integratie sociale verzekeringen

In tabel 47.5 worden de premie- en begrotingsgefinancierde uitgaven aan onder andere de re-integratie WAZ-, WAO-, Wajong- en WIA-gerechtigden nader gespecificeerd in verschillende posten. Ten opzichte van de Begroting 2008 is de systematiek van toedeling aan de verschillende posten aangepast om beter aan te sluiten bij de uitvoeringspraktijk. Daardoor is de post «overig» duidelijk afgenomen ten opzichte van eerdere jaren voor 2008.

Re-integratie Wajong

Dit betreft de totale rijksbijdrage aan het arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten voor de re-integratie van Wajong-gerechtigden.

Subsidies en voorzieningen die voor 1 januari 2006 zijn gestart, worden uit het re-integratiefonds betaald (het re-integratiefonds wordt mede gevoed vanuit het arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten). Het re-integratiefonds wordt sinds de invoering van de WIA geleidelijk afgebouwd en uiteindelijk in 2010 opgeheven.

Trajecten die na 1 januari 2006 zijn gestart worden uit het arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten gefinancierd.

Aan de Wajong is in 2008 € 81 mln uitgegeven. Dat is € 36 mln meer dan geraamd in de ontwerpbegroting. Dit wordt verklaard doordat de kosten voor onderwijsvoorzieningen voor jonggehandicapten uit de premies werden gefinancierd, terwijl het Wajongfonds hiermee belast moet worden. De daar uit voortvloeiende meevaller in het Arbeidsongeschiktheidsfonds is in het budgettaire beeld 2007 verwerkt. De extra kosten voor het Arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten konden vanwege de kassluiting niet meer in 2007 worden verwerkt. De correctie is in 2008 uitgevoerd, wat voor het Wajongfonds tot extra lasten in 2008 leidt. Aan WAZ/WAO/WIA is in 2008 € 188 mln uitgegeven. Dat is bijna € 28 mln minder dan was geraamd in de ontwerpbegroting. Dit is de resultante van een verschuiving van de middelen voor loonkostensubsidies naar latere jaren.

Re-integratie WW

Voor re-integratie WW is totaal € 191,2 mln beschikbaar gesteld. Hiervan is € 125 mln bestemd voor trajecten en € 66,2 mln voor loonkostensubsidies.

De uitgaven voor trajecten zijn € 7 mln lager dan begroot. Dit is een gevolg van de dalende instroom in de WW in de afgelopen jaren.

Loonkostensubsidies

De Wet stimulering arbeidsparticipatie (STAP), die loonkostensubsidies in het UWV-domein mogelijk maakt, is per 1–1–2009 in werking getreden. Doel van de loonkostensubsidies is om de kansen op regulier werk voor langdurig werklozen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten te bevorderen. Daarnaast voorziet de wet STAP in participatieplaatsen. Participatieplaatsen zijn tijdelijke, additionele werkzaamheden die kunnen worden verricht door uitkeringsgerechtigden die vooralsnog niet bemiddelbaar zijn op de arbeidsmarkt.

De Wet STAP is later in werking getreden dan voorzien bij de begroting voor 2008. Wel is het Tijdelijk besluit brugbanen in 2008 van start gegaan dat loonkostensubsidies voor herbeoordeelde arbeidsongeschikten mogelijk maakt. Dit besluit is in 2009 opgegaan in de Wet STAP. De realisatie van loonkostensubsidies over 2008 bevat daardoor alleen uitgaven voor de brugbanen. De uitgaven voor brugbanen zijn lager dan voorzien bij begroting in 2008. Dit komt enerzijds door de lager dan verwachte bereidheid van werkgevers om brugbanen aan te bieden. Anderzijds bleek het potentieel aantal cliënten voor brugbanen te hoog ingeschat omdat er meer mensen al aan het werk zijn.

Bron: SZW/UWV

Operationele doelstelling

1 Ondersteuning bij het vinden van regulier werk aan die uitkeringsgerechtigden en werklozen die zónder re-integratieondersteuning kunnen

Motivering

Ondersteuning bij het vinden van werk wordt ingezet om (langdurig) beroep op een uitkering te voorkomen en om te voorkomen dat een beroep wordt gedaan op re-integratieondersteuning. Met re-integratieondersteuning wordt bedoeld trajecten – waaronder ook inburgeringstrajecten – extra ondersteuning van de bemiddelaar bij het CWI, de casemanager bij gemeenten en de re-integratiecoach bij het UWV.

Doelbereiking

Ten aanzien van de groep die zelfstandig in staat wordt geacht regulier werk te vinden, stelt het re-integratiebeleid zich faciliterend op via het aanbieden van de zgn. basisdienstverlening.

Vooruitlopend op de vorming van de Werkpleinen met ingang van 2009 werd op lokaal niveau in 2008 al nauwer samengewerkt (bijvoorbeeld in de «Toonkamers»). Ook de samenwerking tussen UWV en CWI veranderde in de loop van het jaar vooruitlopend op de fusie tussen UWV en CWI per 1 januari 2009.

Daarnaast speelt het regionale arbeidsmarktbeleid een rol bij de doelbereiking. De VNG heeft bij de ontwikkeling van het regionale arbeidsmarktbeleid een regierol. Hiertoe treden 57 portefeuillehouders Sociale Zaken/Werk en Inkomen op als ambassadeurs om in hun regio samen met andere gemeenten, ketenpartners en maatschappelijke instanties vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

Instrumenten en activiteiten

• Bijdrage aan Centrale Organisatie Werk en Inkomen en aan BKWI.

• Regelgeving SUWI.

• Basisdienstverlening CWI (Locaties Werk en Inkomen (LWI) in wording), zoals intake, bemiddeling, dienstverlening aan werkgevers.

Realisatie meetbare gegevens

Uit de cijfers in tabel 47.6 blijkt dat er een dalende tendens is bij de doelgroep sluitende aanpak wat betreft uitstroom zonder re-integratieondersteuning, zowel bij jongeren als volwassenen. Dit wordt ondermeer veroorzaakt doordat in de meting in het CBS-cijferonderzoek «sluitende aanpak» in de loop der tijd de definitie van re-integratieondersteuning is uitgebreid, waardoor ondersteuning die in eerdere jaren niet als ondersteuning werd gezien in latere jaren wel als zodanig is beschouwd (bv. actieve begeleiding door re-integratiecoaches van het UWV).

Met ingang van de begroting 2009 wordt deze indicator niet meer gebruikt. In plaats van op de sluitendheid van het aanbod wordt – in lijn met het Plan van Aanpak re-integratie – de nadruk gelegd op de selectiviteit van het aanbod voor alleen diegenen die niet op eigen kracht aan het werk kunnen komen.

Bron: CBS cijferonderzoek sluitende aanpak (voor 2006 tevens gebaseerd op UWV Rapportage sluitende aanpak)

¹ De cijfers voor 2008 hebben betrekking op het eerste halfjaar.

Kengetallen

Uit de kengetallen komt naar voren dat de preventie van instroom in de uitkering in de periode 2006–2008 een stijgende lijn vertoont. Dit betreft het aandeel dat werkzoekend is en in aanmerking komt voor een WW- of WWB-uitkering en dat uiteindelijk geen beroep hoeft te doen op een dergelijke uitkering. Beide eerste preventiequotes hebben betrekking op de bijdrage van het CWI aan de preventie van de betreffende uitkering. De laatste twee op de rol van de keten als geheel.

Bronnen:

¹ CWI Jaarverslag

² CBS onderzoek ketenprestatie-indicatoren, oktober 2008

³ De cijfers voor 2008 hebben betrekking op het eerste half jaar

Operationele doelstelling

2 Ondersteuning bij het verkleinen van de afstand tot regulier werk aan die uitkeringsgerechtigden en werklozen die dat niet op eigen kracht kunnen

Motivering

Het re-integratiebeleid is gericht op uitstroom uit werkloosheid naar regulier werk van uitkeringsgerechtigden met een grote afstand tot regulier werk. Het re-integratiebeleid zet niet in op personen die op eigen kracht regulier werk kunnen verkrijgen. Gemeenten, UWV en CWI hebben de verantwoordelijkheid en de middelen om via maatwerk een passende voorziening aan te bieden. Met (re-integratie)ondersteuning wordt bedoeld trajecten – waaronder ook inburgeringstrajecten –, extra ondersteuning van de bemiddelaar bij het CWI, de casemanager bij gemeenten en de re-integratiecoach bij het UWV.

Doelbereiking

Naar aanleiding van de beleidsdoorlichting van dit artikel en het daaropvolgend overleg met de Tweede Kamer is tegelijkertijd met de SZW-begroting 2009 het Plan van Aanpak re-integratie aan de Tweede Kamer gezonden. Hierin zet het kabinet het streven uiteen naar een meer vraaggerichte en selectieve re-integratieondersteuning. Ook zijn met gemeenten afspraken gemaakt over de uitbreiding van de Statistiek Re-integratie Gemeenten door hierin zgn. re-integratieposities op te nemen. In 2009 zal deze statistiek voor het eerst op een dergelijke manier worden ingevuld, waarna de eerste jaarresultaten in de tweede helft van 2010 beschikbaar zullen komen. Diverse acties uit het Plan van Aanpak zijn al gerealiseerd of verkeren in een uitvoerend stadium. Voor het zomerreces 2009 zal een rapportage over de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van het Plan van Aanpak aan de Tweede Kamer worden toegezonden.

In het Bestuursakkoord SZW-VNG uit juni 2007 is onder meer ingezet op een extra vermindering van het aantal WWB-gerechtigden met 75 000 (van 302 000 eind 2006 tot 227 000 in 2011) en het participeren van 25 000 niet-uitkeringsgerechtigden in de periode tot en met 2011. Met betrekking tot deze laatste groep zijn in november 2008 aanvullende afspraken met gemeenten gemaakt over een extra inspanning van 10 000 niet-uitkeringsgerechtigden. Of de doelen uit het Bestuursakkoord worden behaald wordt gevolgd via nul- en vervolgmetingen. De nulmeting is op 12 januari 2009 aan de Tweede Kamer verzonden. Het aantal WWB-uitkeringen bedroeg eind december 2008 259 000.

Instrumenten en activiteiten

• Re-integratiebudgetten gemeenten en UWV

• Specifieke re-integratie instrumenten gemeenten en UWV

• Bestuurlijke afspraken (w.o. Bestuursakkoord SZW-VNG uit juni 2007)

Realisatie meetbare gegevens

Uit tabel 47.8 komt naar voren dat het percentage uitstroom naar regulier werk na re-integratie-ondersteuning is toegenomen van 46% in 2006 tot 63% in de eerste helft van 2008. Het percentage van 63% is een overall-percentage. Het is opgebouwd uit een percentage van 70% voor de WW, 52% voor de bijstand, 51% voor AO en 72% voor de niet-uitkeringsgerechtigden.

Ook het aantal gestarte ondersteuningen is in 2008 toegenomen ten opzichte van 2007, in aanmerking nemend dat de cijfers van 2008 op een half jaar in plaats van een heel jaar betrekking hebben. De toename van het aantal gestarte ondersteuningen is met name toe te schrijven aan de verhoging van de ondersteuning van WW-uitkeringsgerechtigden door re-integratiecoaches.

Het aantal brugbanen blijft achter bij de streefwaarde. Zoals toegelicht bij tabel 47.5 heeft dat van doen met het lager dan verwachte aanbod door werkgevers en het feit dat al meer mensen aan het werk waren dan verwacht.

Over het geheel genomen vertonen de resultaten voor operationele doelstelling 2 – afgemeten aan de indicatoren – een positieve ontwikkeling.

Bronnen:

¹ CBS Statistiek Re-integratie Gemeenten en UWV Jaarverslag (bewerking SZW)

² UWV Jaarverslag

³ CBS Uitstroom naar werk

⁴ Uitkomsten voor het jaar 2006 zijn niet geheel vergelijkbaar met latere jaren. Het volledig beeindigen van een uitkering werd hier nog zwaarder gewogen dan de start van een baan

Kengetallen

Het hiaatpercentage in tabel 47.9 is het aandeel personen zonder re-integratieondersteuning van het totaal aantal personen dat niet is uitgestroomd. Dit percentage ligt in de eerste helft 2008 bij jongeren op 50 procent en bij volwassenen op 39 procent. Het hiaatpercentage vertoont in zijn algemeenheid een dalende lijn. Alleen bij jongeren is het hiaat licht gestegen ten opzichte van 2007 met 3-procentpunt.

De uitstroom naar werk met re-integratieondersteuning in tabel 47.9 blijft stabiel op ruim 40%. Het percentage geeft het aandeel startende banen na re-integratie aan vanuit een uitkering (waardoor de betreffende personen volledig uit de uitkering zijn geraakt) of na re-integratie van niet-uitkeringsgerechtigden.

Bronnen:

¹ CBS cijferonderzoek sluitende aanpak (voor 2006 tevens gebaseerd op UWV Rapportage sluitende aanpak)

² CBS Statistiek Re-integratie Gemeenten en UWV jaarverslag (bewerking SZW)

³ UWV jaarverslag

⁴ UWV trajecten gemeten over het hele jaar 2008, gemeentelijke trajecten gemeten t/m 30 juni 2008

⁵ De cijfers voor 2008 hebben betrekking op het eerste halfjaar

⁶ Banen gestart in het eerste halfjaar van 2008

Toelichting:

Door de opzet van begroting en jaarverslag wordt op diverse plekken in dit artikel een toelichting gegeven op begrotingsuitgaven, premieuitgaven en de activiteiten die verricht werden. In de overzichtstabel 47.10 zijn daarom de uitgaven aan re-integratie in 2008 en de re-integratietrajecten van 2008 bij elkaar geplaatst.

Bronnen:

¹ UWV Jaarverslag en SZW Financiële administratie

² CBS Statistiek re-integratie door gemeenten en UWV jaarverslag

Nb. De gemeentelijke informatie over gestarte, lopende en beëindigde trajecten heeft betrekking op de eerste helft van 2008

Overzicht afgeronde onderzoeken

Artikel

48 Sociale werkvoorziening

Algemene doelstelling

Het faciliteren van de arbeidsparticipatie van personen met lichamelijke, verstandelijke en/of psychische beperkingen, die uitsluitend onder aangepaste omstandigheden tot regelmatige arbeid in staat zijn

Motivering

Om arbeidsparticipatie voor personen uit de doelgroep door het aanbieden van aangepaste arbeid mogelijk te maken. Arbeid die past bij hun capaciteiten en mogelijkheden en tevens een bijdrage levert aan het behouden en bevorderen van hun arbeidsbekwaamheid.

Doelbereiking en maatschappelijk effect

Het bereiken van de algemene doelstelling in 2008 wordt aan de hand van onderstaand kengetal weergegeven. Dit kengetal geeft het jaargemiddelde weer van het aantal personen in het Wsw-werknemersbestand als percentage van de totale doelgroep (werknemersbestand plus wachtlijst). Ten opzichte van 2007 is dit percentage in 2008 met 2%-punt toegenomen. Zie tabel 48.1.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• het met behulp van subsidie aanbieden van aangepaste arbeid aan personen uit de doelgroep;

• de mate waarin personen een beroep doen op de Wsw;

• aangepaste arbeid die bijdraagt aan het behouden en bevorderen van de arbeidsbekwaamheid van personen uit de doelgroep.

Kengetallen

Eerste voorlopige cijfers laten een stijging zien van het aantal personen in het Wsw-werknemersbestand tegenover de totale doelgroep. Deze stijging wordt toegeschreven aan de opschoonactie van de wachtlijst op grond van de criteria voor beschikbaarheid voor arbeid in het kader van de gewijzigde Wsw, in werking getreden op 1 januari 2008. In verhouding zijn hierdoor dus meer mensen aan het werk ten opzichte van de totale doelgroep (een deel van de doelgroep staat immers niet meer op de wachtlijst). Afgezien hiervan blijft de fundamentele wachtlijstproblematiek onverminderd voortduren. Als het aantal personen dat een beroep doet op de Wsw toeneemt in vergelijking tot de uitstroom uit het Wsw-werknemersbestand, resulteert dit in groeiende wachtlijsten en een daling van het Wsw-werknemersbestand (in verhouding tot de totale doelgroep). Omdat mensen zich vrijwillig aanmelden voor de Wsw is de totale doelgroep niet of nauwelijks te beïnvloeden.

Bron: Research voor Beleid, WSW-monitor

* voorlopig cijfer

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Wet sociale werkvoorziening

• In vergelijking met de begroting 2008 zijn de middelen voor de Wsw vanaf 2008 structureel met € 85 mln verhoogd als gevolg van de loonbijstelling.

• Als gevolg van de wetswijziging en nieuwe financieringssystematiek is structureel € 25 mln extra beschikbaar gesteld. In 2008 zijn ca 1 000 extra Wsw-plaatsen toebedeeld aan die gemeenten die daar – op basis van hun aantal geïndiceerden – het meeste behoefte aan hadden.

• Het budget voor de stimuleringsuitkering begeleid werken voor 2008 bedroeg € 18 mln. Hiervan is ca € 8,2 mln uitgekeerd aan de gemeenten op basis van de verantwoordingsinformatie Wsw over 2007 met daarin de opgegeven gerealiseerde begeleid werkenplekken. Voor de resterende middelen is voorgesteld deze in te zetten ten behoeve van de pilots Wsw welke aangekondigd zijn in de op 12 februari 2009 verstuurde kabinetsreactie op het rapport van de commissie fundamentele herbezinning Wsw (Kamerstukken II, 2008/09, 29 817, nr. 40).

Ontvangsten

• In 2008 is € 1,4 mln terugontvangen als gevolg van de vaststelling van de Wsw-subsidie over het subsidiejaar 2006. De grond voor deze terugontvangsten is «onderrealisatie Wsw-plaatsen».

• Voor Wsw-werknemers met recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering draagt UWV de vrijvallende uitkeringen af aan SZW. In 2008 heeft UWV € 487,3 mln aan anticumulatiebaten aan SZW afgedragen.

Operationele doelstelling

1 Het realiseren van aangepaste arbeid voor personen met een Wsw-indicatie, waar mogelijk in een zo regulier mogelijke werkomgeving

Motivering

Om arbeidsgehandicapten die willen deelnemen aan het arbeidsproces de mogelijkheid van arbeidsparticipatie te bieden wordt voor Wsw-geïndiceerden aangepaste arbeid gerealiseerd waar mogelijk in een zo regulier mogelijke arbeidsomgeving.

Doelbereik

Door een oplopende wachtduur wordt in mindere mate voldaan aan de doelstelling om voor Wsw-geïndiceerden aangepaste arbeid te realiseren. Zoals in tabel 48.4 is te zien is de wachtlijst in 2008 afgenomen. Deze afname wordt echter toegeschreven aan de eenmalige opschoonactie van de wachtlijst als gevolg van de gewijzigde Wsw die per 1 januari 2008 in werking is getreden. Naar verwachting zal het beroep op de Wsw, en daarmee de fundamentele wachtlijstproblematiek, onverminderd groot blijven. Daarentegen wordt door het groeiende aantal detacheringen en begeleid werkplekken in grotere mate voldaan aan de doelstelling om aangepaste arbeid te realiseren in een zo regulier mogelijke omgeving.

Wetswijziging Wsw

Per 1 januari 2008 is de wijziging van de Wsw in werking getreden. Met de wetswijziging worden voor gemeenten en uitvoerders betere randvoorwaarden geboden om beleid en verantwoording zodanig vorm te geven dat deze gericht zijn op het doel van de Wsw: het op kosteneffectieve wijze realiseren van arbeidsplaatsen die op de behoefte en situatie van individuele Wsw-geïndiceerden zijn toegesneden en bijdragen aan de ontwikkeling van de arbeidsbekwaamheid in de richting van zo regulier mogelijk werk. Tevens is met de wetswijziging de stimuleringsuitkering begeleid werken ingevoerd. Deze uitkering beoogt een financiële prikkel te geven aan gemeenten om de doelstelling – zoveel mogelijk werken in een zo regulier mogelijke arbeidsomgeving – verder te stimuleren. De wetswijziging biedt echter geen antwoord op een aantal andere vraagstukken waaronder het voortgaande beroep dat wordt gedaan op de Wsw. Hiertoe heeft het kabinet de commissie fundamentele herbezinning Wsw in het leven geroepen. Deze commissie heeft op 9 oktober 2008 advies uitgebracht. Op 12 februari 2009 is de kabinetsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2008/09, 29 817, nr. 40).

Instrumenten en activiteiten

Instrumenten:

• Subsidie aan gemeenten voor het realiseren van Wsw-plaatsen;

• Overdracht taakstelling Wsw;

• Stimuleringsuitkering begeleid werken.

Activiteiten:

• Voeren van Bestuurlijk Overleg met VNG;

• Toekennen van subsidie aan gemeenten;

• Toezien op de uitvoering;

• Vaststellen van de subsidie;

• Toezien op de uitvoering van de indicatiestelling door CWI;

• Ondersteuning van de implementatie van de wetswijziging.

Doelgroepen

Personen met een Wsw-indicatie (personen met lichamelijke, verstandelijke en/of psychische beperkingen, die uitsluitend onder aangepaste omstandigheden tot regelmatige arbeid in staat zijn).

Realisatie meetbare gegevens

Het bereiken van de operationele doelstelling in 2008 wordt aan de hand van twee indicatoren weergegeven:

• De eerste indicator toont de realisatie van Wsw-plaatsen in relatie tot het aantal waarvoor subsidie is toegekend. Wsw-plaatsen worden uitgedrukt in arbeidsjaren (voorheen standaardeenheden). Een arbeidsjaar komt overeen met 1 fte van een Wsw-werknemer ingedeeld in de arbeidshandicapcategorie matig. Voor 1 fte van iemand ingedeeld in de arbeidshandicapcategorie ernstig wordt 1,25 arbeidsjaar gerekend. Uit tabel 48.3 blijkt dat het aantal Wsw-plaatsen waarvoor subsidie is verstrekt, meer dan volledig is gerealiseerd. Het percentage van 105 geeft aan dat op macroniveau meer arbeidsjaren worden gerealiseerd dan waarvoor subsidie wordt verstrekt.

• De tweede indicator drukt de doelstelling van de Wsw uit, namelijk zoveel mogelijk werken in een zo regulier mogelijke arbeidsomgeving. De vorm begeleid werken is de meest reguliere vorm van werken voor de doelgroep. De stimuleringsuitkering begeleid werken beoogt een financiële prikkel te geven aan gemeenten om de doelstelling – zoveel mogelijk werken in een zo regulier mogelijke arbeidsomgeving – verder te stimuleren. In 2008 is een stijging te zien ten opzichte van 2007.

Bron: RvB, WSW-monitor

* voorlopig cijfer

Kengetallen

• Als gevolg van de wetswijziging en nieuwe financieringssystematiek is structureel € 25 mln extra beschikbaar gesteld. In 2008 zijn ca 1 000 extra Wsw-plaatsen toebedeeld aan die gemeenten die daar – op basis van hun aantal geïndiceerden – het meeste behoefte aan hadden. Hierdoor is het werknemersbestand gegroeid.

• Eerste voorlopige cijfers laten een daling zien van het aantal personen op de wachtlijst ten opzichte van het werknemersbestand. Deze daling wordt toegeschreven aan de opschoonactie van de wachtlijst op grond van de criteria voor beschikbaarheid voor arbeid in het kader van de gewijzigde Wsw, in werking getreden op 1 januari 2008. Gezien de reden van deze lichte daling blijft de fundamentele (wachtlijst) problematiek onverminderd voortduren.

• Dat de wachtlijstproblematiek onverminderd groot blijft, wordt ook zichtbaar door de toegenomen gemiddelde wachtduur uitgedrukt in maanden. In 2008 is deze verder toegenomen tot 15,2. Met name de toenemende wachtlijsten waren aanleiding voor het kabinet om een commissie fundamentele herbezinning Wsw in te stellen. Deze commissie heeft op 9 oktober 2008 haar advies uitgebracht. Op basis van dit advies is een kabinetsreactie geformuleerd welke op 12 februari 2009 aan de Tweede Kamer is aangeboden.

Bron: RvB, WSW-monitor

* voorlopige cijfers

Overzicht afgeronde onderzoeken

Cluster overige sociale zekerheid

Onder «overige sociale zekerheid» valt de sociale zekerheid zonder activerend element en enkele overige regelingen. In artikel 49 worden onder meer de uitgaven aan de Algemene nabestaandenwet (ANW) en de Toeslagenwet verantwoord. In dit artikel staat ook het in omvang meest omvangrijke onderdeel van de sociale zekerheid, de AOW.

De AOW wordt voor een deel gefinancierd uit begrotingsmiddelen, deze worden samen met de andere rijksbijdragen verantwoord op artikel 51.

Onder artikel 50 vallen de bijzondere bijstand en de tegemoetkomingen aan ouders met gehandicapte kinderen en aan asbestslachtoffers.

Artikel

49 Overige inkomensbescherming

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor adequate bescherming zonder activerende voorwaarden tegen de financiële risico’s bij inkomensverlies

Motivering

Om inkomensbescherming op minimumniveau te bieden. SZW creëert de voorwaarden voor de toekenning van een uitkering of toeslag en SVB, gemeenten en UWV zijn verantwoordelijk voor de uitvoering hiervan.

Doelbereik en maatschappelijke effecten

Mensen vanaf 65 jaar en nabestaanden ontvangen een ouderdomspensioen op grond van de Algemene Ouderdomswet (AOW) respectievelijk een nabestaandenuitkering op grond van de Algemene nabestaandenwet, gerelateerd aan het minimumloon.

Als een 65-plusser een AOW-uitkering ontvangt waarop een korting is toegepast in verband met niet-verzekerde jaren, kan deze een beroep doen op algemene bijstand op grond van de Wet Werk en Bijstand (WWB) ingeval het inkomen onder het sociaal minimum komt.

Zieke, arbeidsongeschikte en werkloze werknemers ontvangen een toeslag op grond van de Toeslagenwet tot het relevante sociaal minimum als de betrokkene daar met het gezinsinkomen onder blijft.

Externe factoren

Demografische factoren, zoals de toenemende vergrijzing van de bevolking, zijn op de resultaten van invloed.

Realisatie meetbare gegevens

Voor de algemene doelstelling zijn geen aparte indicatoren geformuleerd. Verwezen wordt naar de realisatiecijfers voor de operationele doelstellingen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Het volume van de toeslagen volgt de ontwikkelingen bij de moederwetten. Het volume bij de WIA en de Wajong is toegenomen en daardoor ook het aantal uitkeringen TW. De gerealiseerde uitkeringslasten inzake de Toeslagenwet (TW) zijn € 23 mln hoger dan geraamd. Deze overschrijding wordt veroorzaakt door een loon- en prijsbijstelling (€ 10 mln) en door een meer dan verwacht toegenomen volume aan toeslagen (€ 13 mln). Op basis van de ontwikkelingen bij de moederwetten werd een lichte daling verwacht die zou worden overtroffen door een toename als gevolg van het per 1 januari 2008 onderbrengen van de «Kopjesregeling» bij de TW. Voor alle moederwetten geldt dat hun absolute aandeel in de TW meer is toegenomen dan geraamd, waarbij de aantallen WIA en Wajong de verwachtingen het meest overtroffen.

Bron: SVB Jaarverslag

Toelichting

Bij de ANW en de AOW zijn, afgezien van de prijsbijstelling (nominaal), geen grote verschillen te zien tussen realisatie en begroting.

De uitvoeringskosten zijn bij beide regelingen lager uitgevallen dan begroot.

De nominale bijstelling bij de premiegefinancierde uitgaven is circa € 870 mln. Deze prijsbijstelling verklaart vrijwel geheel de toename van de uitkeringslasten AOW.

Operationele doelstelling

1 Zorgdragen dat een aanvulling tot inkomen op minimumniveau wordt verstrekt aan alleenstaande nabestaanden, wezen of halfwezen voor wie het niet mogelijk is om zelfstandig in hun levensonderhoud te voorzien

Motivering

Om personen die geconfronteerd zijn met het overlijden van een partner of ouders en die vanwege leeftijd, de zorg voor een jong kind, of arbeidsongeschiktheid niet (volledig) een eigen inkomen kunnen verwerven, te voorzien van een minimuminkomen.

Doelbereiking

Nabestaanden ontvangen een nabestaandenuitkering van 70% van het minimumloon. Deze uitkering is inkomensafhankelijk. De nabestaande kan ook aanspraak maken op een halfwezenuitkering van 20% van het minimumloon voor een halfwees jonger dan 18 jaar die tot het huishouden behoort. Wezen kunnen aanspraak maken op een wezenuitkering. De wezenuitkering bedraagt een leeftijdsafhankelijk percentage van de nabestaandenuitkering. De halfwezen- en wezenuitkering zijn onafhankelijk van het inkomen.

Naast de nabestaanden-, halfwezen- of wezenuitkering ontvangen nabestaanden of wezen maandelijks een inkomensonafhankelijke tegemoetkoming. Deze tegemoetkoming bedroeg in 2008 € 14,86 per maand.

Instrumenten en activiteiten

Instrumenten

• Uitkeringen op grond van de Algemene nabestaandenwet (Anw)

• Bijdrage aan uitvoeringskosten SVB

Activiteiten SZW

• Opstellen en onderhouden beleid, wet- en regelgeving;

• Aanpassen tweemaal per jaar van het niveau van uitkeringen aan minimumloonontwikkeling;

• Aansturen van en toezicht houden op de SVB;

• Op 4 december 2008 heeft de staatssecretaris van SZW een interpellatiedebat gevoerd met de Tweede Kamer naar aanleiding van zijn uitspraken over ideeën voor het begeleiden van nabestaanden in het kader van de Anw naar de arbeidsmarkt (Kamerstukken II, 31 802). Tijdens het debat is een motie (Kamerstukken II, 31 802, nr. 2) ingediend waarin de Kamer verzoekt om een brief waarin ingegaan wordt op een aantal aspecten met betrekking tot de Anw.

Activiteiten SVB

• Beoordelen nieuwe aanvragen;

• Verstrekken van uitkeringen;

• Verwerken van mutatiemeldingen;

• Handhaven van wet- en regelgeving.

Doelgroepen

Alleenstaande nabestaanden, wezen en halfwezen

Realisatie meetbare gegevens

Zie de leeswijzer (hoofdstuk 2) voor een nadere toelichting op het ontbreken van de nalevingsindicatoren.