31 924 XI
Slotwet en jaarverslag Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 2008

nr. 3
JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN VOLKSHUISVESTING, RUIMTELIJKE ORDENING EN MILIEUBEHEER (XI)

Realisaties uitgaven naar beleidsartikelen voor 2008 (x € 1 000)

Realisaties ontvangsten naar beleidsartikelen voor 2008 (x € 1 000)

Inhoudsopgave blz.

A. ALGEMEEN

Dechargeverlening

Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening van de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal. Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal decharge te verlenen over het in het jaar 2008 gevoerde financiële beheer met betrekking tot de uitvoering van de begroting van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI). Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld van haar bevindingen en haar oordeel met betrekking tot:

• het gevoerde financieel en materieelbeheer;

• de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

• de financiële informatie in de jaarverslagen en jaarrekeningen;

• de departementale saldibalansen;

• de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen, naast het onderhavige Jaarverslag en het hierboven genoemde rapport van de Algemene Rekenkamer, de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. het financieel jaarverslag van het Rijk over 2008. Dit jaarverslag wordt separaat aangeboden;

b. de slotwet van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) over het jaar 2008. De slotwet is geïntegreerd in dit jaarverslag. Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen;

c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2008 met betrekking tot de onderzoeken, bedoeld in artikel 83 van de Comptabiliteitswet 2001. Dit rapport, dat betrekking heeft op het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk, wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aangeboden;

d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2008 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2008 alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2008 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001). Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer, {alHandtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

Leeswijzer

Opbouw jaarverslag

Met ingang 2008 is voor de programmagelden van de minister voor Wonen, Wijken en Integratie een apart begrotingshoofdstuk ingesteld. De verantwoording hierover vindt plaats in het jaarverslag van Wonen, Wijken en Integratie. De apparaatsbudgetten worden wel volledig verantwoord in het jaarverslag van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

Het jaarverslag bestaat uit een algemeen gedeelte, het beleidsverslag, de bedrijfsvoeringsparagraaf, de jaarrekening en enkele bijlagen. In het beleidsverslag staat centraal het gevoerde beleid op de beleidsterreinen van Ruimte & Milieu en de budgettaire gevolgen van dit beleid. Het beleidsverslag is opgebouwd uit twee delen: de beleidsprioriteiten en de beleids- en niet-beleidsartikelen. De jaarrekening is opgebouwd uit de verantwoordingsstaat van het ministerie van VROM, de departementale saldibalans met toelichting en de jaarrekening baten-lastendienst Nederlandse Emissieautoriteit. In de bijlagen zijn opgenomen het Waddenfonds, de toezichtrelaties met ZBO’s/RWT’s, de toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer, de inkoop van adviseurs en tijdelijk personeel (inhuur externen) en de publicatie personele topinkomens.

De opbouw van het jaarverslag 2008 volgt de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Toelichting op enkele onderdelen van het jaarverslag

Beleidsverslag

Beleidsprioriteiten

In het hoofdstuk over de beleidsprioriteiten wordt verantwoording afgelegd over de bereikte resultaten van de beleidsagenda in de begroting 2008.

Behalve over de beleidsprioriteiten uit de begroting 2008, wordt tevens verantwoording afgelegd over de bereikte resultaten inzake de doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» voor zover relevant voor VROM. Deze doelstellingen en projecten komen terug in de prioriteiten waar zij zijn ondergebracht.

Invulling van de motie Vendrik geschiedt op de volgende wijze:

Na het verslag over de beleidsprioriteiten volgt een tabel met de budgettaire consequenties. De daarin vermelde cijfers zijn niet rechtstreeks te genereren uit de VROM-administratie, aangezien er geen vastleggingen per prioriteit plaatsvinden. De gepresenteerde cijfers zijn verkregen uit extracomptabele administraties en/of betreffen schattingen.

De beleidsmatige conclusie is net als vorig jaar steeds apart na iedere prioriteit opgenomen.

Beleids- en niet-beleidsartikelen

De beleids- en niet-beleidsartikelen verantwoorden alleen de realisatie van verplichtingen, uitgaven en ontvangsten. Daarbij zijn de budgettaire en financiële consequenties te vinden waarbij de opmerkelijke verschillen tussen de begroting en realisatie worden toegelicht (Heeft het gekost wat we dachten dat het zou kosten?). Voor het toelichten van de verschillen wordt een ondergrens van € 3 mln gehanteerd, met dien verstande dat waar politiek relevant ook posten onder deze grens zijn toegelicht.

Alleen de operationele doelen 3.2.1 Realisatie van de nationale Kyoto-klimaatverplichtingen (2008–2012) en van de klimaat- en energiedoelen van het Coalitieakkoord voor 2020 en 6.2.2 Reductie van milieubelasting door afvalstoffen worden tevens beleidsmatig toegelicht. Dit vanwege het feit dat deze operationele doelen geen onderdeel uitmaken van de beleidsprioriteiten maar waarmee wel relatief veel budget is gemoeid.

Uitgaven ambtelijk personeel

De uitgaven voor ambtelijk personeel zijn met uitzondering van artikel 9 Handhaving en toezicht verantwoord op artikel 91. Dit betreft ook de kosten van ambtelijk personeel die het programma van de minister voor Wonen, Wijken en Integratie uitvoeren.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De bedrijfsvoeringsparagraaf bestaat uit vier delen:

1. totstandkoming beleidsinformatie

2. rechtmatigheid

3. financieel en materieel beheer

4. overige aspecten van de bedrijfsvoering

Paragraaf 1 over de rechtmatigheid van de begrotingsuitvoering vloeit voort uit de versnelde toepassing van de besluiten uit de IBO regeldruk en controletoren ten aanzien van de verantwoording van de vier departementen (waaronder VROM) die betrokken zijn bij de besteding van de toeslaggelden.

Paragraaf 3 over het financieel en materieel beheer bevat de verantwoording van het managementcontrolsysteem.

Paragraaf 4 over de overige aspecten gaat in op incidenten die brede publieke aandacht hebben gekregen.

Jaarrekening

In de Jaarrekening zijn de volgende onderdelen opgenomen: de verantwoordingsstaat en de saldibalans met toelichting van het Ministerie van VROM en de jaarrekening van de baten-lastendienst Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) inclusief de samenvattende verantwoordingsstaat.

Bijlagen

In het onderdeel bijlagen wordt eerst het jaarverslag van het Waddenfonds gepresenteerd. Daarna volgt een overzicht van de toezichtrelaties en ZBO’s/RWT’s en een overzicht van de toezeggingen (aanbevelingen) Algemene Rekenkamer. Tevens is het overzicht van de inkoop van adviseurs en tijdelijk personeel (inhuur externen) opgenomen.

Voorts bevat de publicatie personele topinkomens een overzicht van de ten laste van de begroting uitbetaalde belastbare jaarlonen (inclusief pensioenafdrachten) van het personeel met een belastbaar jaarloon dat hoger was dan het gemiddelde belastbare jaarloon van de ministers.

B. BELEIDSVERSLAG

BELEIDSPRIORITEITEN

1. Duurzame ruimtelijke inrichting: Mooi Nederland

Deze VROM-prioriteit draagt bij aan de realisatie van vier kabinetsprioriteiten:

1. het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en 80 000 tot 100 000 nieuwe woningen per jaar (doel 23);

2. in 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden (doel 24);

3. klimaatbestendige inrichting van Nederland waarbij water een meer bepalende factor is bij ruimtelijke afwegingen, inclusief locatiekeuzes. Meer ruimte voor herstel van natuurlijke processen (bodem, water en natuur) (doel 26);

4. het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis (doel 29).

Daarnaast richt VROM zich op nog twee eigen prioritaire thema’s bij Mooi Nederland:

5. het verhogen van de kwaliteit in ruimtelijke planvorming;

6. het opstellen van een langetermijnvisie Randstad.

Thema 1: Stimuleren van duurzaam en efficiënt ruimtegebruik voor werken en wonen

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en 80 000 tot 100 000 nieuwe woningen per jaar (doelstelling 23 uit het beleidsprogramma Balkenende IV). Het onderdeel bedrijventerreinen ligt op schema met het bereiken van doelstelling 23 uit het beleidsprogramma Balkenende IV, het wonen-gedeelte wordt behandeld in het jaarverslag van Wonen, Wijken en Integratie. Voor bedrijventerreinen is het volgende doel opgenomen in de begroting 2008:

• herstructurering bedrijventerreinen: 1 000 à 1 500 hectare per jaar vanaf 2010.

Doelbereik 2008

Het kabinet heeft met provincies en de VNG in een Bestuurlijk Afsprakenkader 2010–2020 een duurzaam bedrijventerreinenbeleid in gang gezet. Hiermee zijn belangrijke stappen gezet op weg naar het doel voor herstructurering van bedrijventerreinen.

Beleidsconclusie

Het onderdeel bedrijventerreinen ligt op schema met het bereiken van doelstelling 23 uit het beleidsprogramma Balkenende IV. In 2008 lag de nadruk op het uitwerken en verankeren van de nieuwe aanpak voor bedrijventerreinen. In 2009 ligt de nadruk op het uitvoeren van de aanbevelingen van de Taskforce Herstructurering Bedrijventerreinen.

Thema 2: Behouden en versterken van de openheid van het landschap

Beoogd doel in periode 2007–2011

Conform doelstelling 24 uit het beleidsprogramma van Balkenende IV zijn voor 2011 de volgende doelstellingen geformuleerd:

• verhouding bebouwing binnen steden/dorpen (76%) versus landelijk gebied (24%) onveranderd ten opzichte van 2004;

• aantal hectare «openheid» moet zo min mogelijk afgenomen zijn en bij rijksbufferzones gelijk zijn gebleven;

• areaal zeer open gebied niet afgenomen (119 000 hectare in 2006);

• stedelijk ruimtebeslag rijksbufferzones neemt niet verder toe (34 hectare = basiswaarde 2003).

Doelbereik 2008

In 2008 zijn afspraken uit de samenwerkingsagenda Mooi Nederland met IPO/VNG uitgevoerd:

• er is een start gemaakt met het uitwerken van het ruimtelijk kader voor Nationale Landschappen. Onderdeel hiervan was een gezamenlijke beoordeling van de uitvoering van het ruimtelijke beleid voor Nationale Landschappen;

• de structuurvisie voor de snelwegomgeving is opgesteld, met daarin de benoeming van negen snelwegpanorama’s. Deze is vastgesteld door de MR en op 10 oktober 2008 naar de TK gestuurd (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 500, nr. 5);

• bestuurlijke afspraak over aanwijzen van een nieuwe rijksbufferzone tussen Arnhem en Nijmegen en afspraken over een verkenning naar nieuwe of uit te breiden rijksbufferzones in Noord-Brabant en Zuid-Holland.

In november 2008 heeft het kabinet de Agenda Landschap naar de TK gestuurd (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 253, nr. 7). In deze interdepartementale nota staan de uitgangspunten en acties voor het landschapsbeleid tot 2020. Daarnaast is conform de AMvB Ruimte het ruimtelijke beleid voor rijksbufferzones en Nationale Landschappen verder uitgevoerd. Ook is begonnen met de uitvoeringsstrategie voor de rijksbufferzones in Noord-Holland en ondertekenden de ministers van VROM en LNV met 46 organisaties het Akkoord van Apeldoorn (Landschapsmanifest).

Effectindicatoren begroting 2008:

Gegevens over doelstellingen van beleid in 2008 komen in de tweede meting in 2010 beschikbaar. De meest actuele cijfers uit de Monitor Nota Ruimte, over de tevredenheid van Nederlanders met het landschap, zijn gebaseerd op data uit 2006. In de Monitor Nota Ruimte van 2009 zal specifiek aandacht worden besteed aan de doelstellingen van Mooi Nederland.

Beleidsconclusie

Het beleid voor openheid landschap ligt op schema. Voor het saneren van ongewenste bestemmingen zijn voorbereidingen getroffen. De doelstellingen worden in 2009 en 2010 bereikt.

Thema 3: Realiseren van een klimaatbestendige inrichting van Nederland (doelstelling 26)

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het kabinet stelt zich ten doel te komen tot een klimaatbestendige inrichting van Nederland. Risicobeheersing en het herstel van natuurlijke processen zijn belangrijke leidende principes voor aanpassing van de ruimtelijke inrichting. Uiterlijk in 2015 is deze inrichting in alle ruimtelijke plannen verankerd. Herijking van het ruimtelijk beleid en aanpassing van wet- en regelgeving is uiterlijk in 2011 klaar. In de begroting 2010 komen hiervoor relevante indicatoren beschikbaar.

Doelbereik 2008

Dit beleidsveld is volop in ontwikkeling en verschillende overheden nemen zeer veel initiatieven op het gebied van klimaatadaptatie. VROM leverde in 2008 een bijdrage door met de ARK-partijen (programma Adaptatie Ruimte en Klimaat) regionale impulsbijeenkomsten te organiseren. VROM coördineert ook het onderzoeksprogramma «Kennis voor Klimaat» dat in 2008 startte. Kenmerkend voor dit programma is de regionale aanpak in de zogenaamde «hotspots» (klimaatverandering kwetsbare gebieden). Op nationaal niveau is gestart met een lange termijn verkenning naar een klimaatbestendige inrichting van Nederland. In 2008 is bekeken in hoeverre de MER en de Watertoets beter kunnen worden benut in de ruimtelijke afweging en is begonnen met de ontwikkeling van een«klimaatwijzer» voor de klimaatbestendige inrichting van gebieden.

Pilotprojecten zorgen voor de nodige ervaring met het inzetten van natuurlijke processen voor klimaatadaptatie (klimaatbuffers) en het vroegtijdig gebruiken van water in het planvormingsproces («ruimtelijk ontwerpen met water»).

Beleidsconclusie

Gezien de prestaties in 2008 zullen de inspanningen onverkort worden voortgezet. De nadruk gaat meer liggen op verdere concretisering en integratie van adaptatie in andere beleidsvelden, bijvoorbeeld in de verstedelijkingsafspraken én op het koppelen van adaptatie aan mitigatiedoelen en verbetering van de leefomgevingskwaliteit.

Thema 4: Realiseren van complexe ruimtelijke opgaven

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis (doelstelling 29, beleidsprogramma Balkenende IV).

Doelbereik 2008

Met de bijdragen uit het Nota Ruimtebudget kan de uitvoering van de projecten beginnen. De besluitvorming in de Ministerraad over de bijdragen uit het Nota Ruimte-budget ligt voor op schema. Het gaat om 23 projecten. In 2008 zijn 7 projecten doorgegaan naar de uitvoeringsfase, in 2007 waren al 2 projecten doorgegaan naar de uitvoeringsfase. Voor 7 van deze 9 projecten zijn de werkzaamheden ook begonnen.1 De uitvoering van de bestuurlijke contracten voor Randstad Urgent (5 projecten) ligt goed op schema.

Beleidsconclusie

Het thema ligt vóór op schema voor het bereiken van doelstelling 29 uit het beleidsprogramma Balkenende IV, ondanks dat de publicatie van de MKBA-handleiding enige vertraging heeft opgelopen.

Thema 5: Verhogen van de kwaliteit in ruimtelijke planvorming

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het kabinet wil dat in 2011 burgers meer tevreden zijn over hun woon- en leefomgeving. Het is daarom belangrijk dat overheden, marktpartijen en belangenorganisaties ruimtelijke kwaliteit expliciet borgen in de planvorming, het ontwerp en de doorwerking daarvan in de uitvoering, het onderhoud en beheer. Met dit prioritaire thema wil VROM hen daarin faciliteren en stimuleren.

Doelbereik 2008

Het debat over ruimtelijke kwaliteit en verrommeling is goed op gang gekomen. De borging van ruimtelijke kwaliteit is daarmee een stap verder gekomen. De Visie Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (VARO) en het Innovatieprogramma Mooi Nederland sluiten hier goed op aan. In november is het budget en de thema’s van de eerste tender van het Innovatieprogramma Mooi Nederland bekendgemaakt, waarmee projecten gefaciliteerd kunnen worden.

Relevante (prestatie- en/of) effect-indicatoren voor dit thema

Gegevens over het bereiken van de beleidsdoelstellingen in 2008 zijn niet beschikbaar. In 2009 zal het Planbureau voor de Leefomgeving in de eerste vervolgmeting van de Belevingswaardemonitor rapporteren over de tevredenheid van de burger met het landschap. Daarnaast wordt nog een apart onderzoek uitgevoerd naar de beleving van infrastructuur en het gebied daar om heen.

Beleidsconclusie

Het thema ligt grotendeels op schema: de visie op architectuur en ruimtelijk ontwerp is conform planning gerealiseerd. Het stimuleringsprogramma is voorbereid.

Thema 6: Opstellen Langetermijnvisie Randstad

Beoogd doel 2008

De tweede motie Lemstra (januari 2006, Kamerstukken I, 2005–2006, 29 435, nr. D) vraagt van VROM om, in aansluiting op de Nota Ruimte, een integrale langetermijnvisie op te stellen en een daaraan gekoppelde strategie. Hierin moeten de lange termijnopgaven voor de nationale stedelijke netwerken en de Randstad in het bijzonder worden opgenomen. VROM heeft dit als prioriteit opgepakt. De beperkte ruimte in de Randstad vraagt voor de lange termijn om slimme en duurzame combinaties van wonen, werken, groen, recreatie en verkeer. Welvaart en groei moeten worden verenigd met sociale, culturele en ecologische behoeften van de huidige en toekomstige bewoners. De Randstad heeft potenties uit te groeien tot een duurzame en concurrerende Europese topregio.

Doelbereik 2008

Op 5 september 2008 heeft het kabinet de Structuurvisie Randstad 2040 aan de Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 089, nr. 21). De Structuurvisie biedt een integrale lange termijnvisie, gericht op het streven naar een duurzame, concurrerende Randstad. Ook de ter inzage legging van de structuurvisie en het planMER heeft in 2008 plaatsgevonden. Begin 2009 heeft de Minister van VROM (mede namens de bewindslieden van EZ, LNV en EZ en die voor WWI) gereageerd op de resultaten van deze ter inzage legging (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 089, nr. 26).

Beleidsconclusie

Nu de structuurvisie Randstad 2040 is vastgesteld, is de minister van VROM erop gericht de kabinetskeuzen uit de Structuurvisie te laten doorwerken in rijksbeleid en in decentraal beleid, en de in de structuurvisie benoemde acties op te (laten) pakken zodat de uitvoering van het beleid succesvol verloopt. De doorwerking vindt plaats in onder meer de MIRT-verkenning Randstad Sleutelprojecten en de Randstad 2040 Uitvoeringsallianties.

2. Klimaat en Energie: Schoon en Zuinig

Bijdrage aan realisatie kabinetsprioriteiten

Het programma Schoon en Zuinig draagt bij aan de realisatie van kabinetsprioriteit 3.1 in pijler 3 Duurzame Leefomgeving. Het kabinet wil deze periode maatregelen nemen waarmee in 2011 zal blijken dat de duurzame energiedoelen – zoals gesteld voor 2020 – gehaald kunnen worden. Invoering van nieuwe energie-efficiënte technologie is nodig, evenals het smeden van (inter)nationale coalities, de introductie van marktprikkels en wet- en regelgeving. Het geheel aan maatregelen gericht op het bereiken van de doelstellingen is op basis van kosteneffectiviteit samengesteld. De minister van VROM is coördinerend minister van Schoon en Zuinig en bewaakt de voortgang van de doelen, het programma en brengt verslag uit aan de Kamer.

De vakdepartementen zijn primair verantwoordelijk voor de uitvoering van de verschillende acties uit het programma en de doelen die sectorspecifiek zijn vastgesteld. In deze verantwoording wordt daarom bij de subdoelen verwezen naar de relevante jaarverantwoordingen van de betrokken departementen.

De concrete doelen van Schoon en Zuinig luiden: In 2020 één van de meest efficiënte en schone energievoorzieningen van Europa. Met daarbij:

• reductie van de uitstoot van broeikasgassen, bij voorkeur in EU-verband, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990;

• verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% in 2020;

• verbetering van de energie-efficiëntie van 2% per jaar na verloop van tijd.

Tot 2011 zijn de doelen:

Doelbereik 2008

Om de doelen in 2011 en 2020 te halen, zijn er in 2008 veel maatregelen genomen. Hierbij kan worden gedacht aan het starten met een groot woningisolatieprogramma (meer met minder), maar ook aan het sluiten van diverse sectorakkoorden. De ruim 80 genomen maatregelen zijn beschreven in het programma Schoon en Zuinig. Op 3 november 2008 is een voortgangsrapportage naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 209, nr. 42) waarin per sector vermeld is welke acties zijn afgesproken en wat de status is.

Zichtbaar is dat er op vele terreinen in de samenleving wordt gewerkt aan het verminderen van de CO₂-uitstoot, aan het vergroten van het aandeel duurzame energie en aan energiebesparing. In 2008 zijn bijvoorbeeld 9 sectorakkoorden gesloten waarin de Schoon en Zuinig-doelen door de samenleving zijn overgenomen.

Ook internationaal zijn goede stappen gezet in 2008 richting betere mondiale samenwerking. Allereerst met het akkoord in Bali, maar daarnaast ook met het energie- en klimaatakkoord van de EU en het goede voorbereidende werk te Poznan (zie ook prioriteit 5). Het klimaatprobleem en de duurzame energie staan echt op de kaart.

De resultaten van deze acties uit het programma worden pas in de loop der jaren zichtbaar. In 2010 wordt geëvalueerd of met de huidige inzet de doelen van 2011 en 2020 worden gehaald.

Beleidsconclusie

2008 was het eerste volle jaar van het programma. Met de 88 extra acties heeft dit kabinet echt werk gemaakt van zijn duurzame energie- en klimaatambities. Het merendeel van de acties leidt tot investeringen waarvan de resultaten pas na verloop van tijd zichtbaar worden. In dat opzicht is 2008 vooral een jaar waarin belangrijke processen in gang zijn gezet en waarin grootschalig draagvlak is gevonden in alle geledingen van de maatschappij.

3. Markten voor duurzame producten

Deze VROM-prioriteit realiseert voor een deel kabinetsprioriteit 21 (De overheid wil uiterlijk in 2010 duurzaamheid als zwaarwegend criterium meenemen in al haar inkopen) en draagt bij aan de realisatie van kabinetsprioriteit 22 (Het stimuleren van duurzame productie en consumptie door fiscale vergroening).

Bij deze VROM-prioriteit zijn twee thema’s aan de orde: duurzaam inkopen en fiscale vergroening.

Thema 1: Duurzaam inkopen

Beoogd doel 2007–2011

De rijksoverheid heeft als doel om uiterlijk in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. Ook worden afspraken gemaakt met provincies, gemeenten en waterschappen. Met deze inkoopcombinatie wil het kabinet het bedrijfsleven stimuleren duurzame en betaalbare producten te maken. In 2008 is tussentijds de voortgang van het proces gemonitord.

Doelbereik 2008

Het programma Duurzaam Inkopen ligt op schema. De duurzaamheidcriteria nodig om in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen, zijn voor meer dan de helft klaar en worden in toenemende mate toegepast. De controle, die eind 2008 plaatsvond, levert in het eerste kwartaal van 2009 cijfers op. Met andere overheden zijn afspraken gemaakt over de door hen te halen doelen voor duurzame inkoop en hoe die tot stand kunnen komen. Instructiebijeenkomsten voor inkopers hebben daar invulling aan gegeven. Inmiddels heeft een groot deel van de andere overheden zich via een deelnemersverklaring formeel aan het programma verbonden.

Relevante (prestatie- en/of) effect-indicatoren

Voor Duurzaam Inkopen zijn de volgende indicatoren van toepassing:

• indeling overheidsaankopen in 80 productgroepen. Deze indeling is in januari 2008 afgerond;

• percentage uitgerolde criteriasets voor de 80 productgroepen. Conform de streefwaarde was dit medio 2008 25% en eind 2008 50%;

• percentage duurzame inkoop overheden in 2010. Deze ambitie is vastgelegd voor 2010. De tussenstand wordt duidelijk na verwerking van de resultaten van de monitoring 2008.

Beleidsconclusie

Het beleid voor de ontwikkeling van duurzaam inkopen ligt op schema. De ontwikkeling van ambitieuze duurzaamheidcriteria en het aantal aan duurzaam inkopen deelnemende organisaties vordert gestaag en zal het vastgestelde aantal op de gewenste tijd bereiken. Dit beleid wordt in 2009 voortgezet.

Thema 2: Fiscale vergroening

Beoogd doel 2007–2011

De overheid wil via belastingmaatregelen in het jaarlijkse belastingplan een prijsverschil tussen een aantal gewone en duurzame producten opheffen of verkleinen. Dit werkt als een prikkel voor bedrijven om duurzame producten en technieken te ontwikkelen.

Doelbereik 2008

De onderstaande maatregelen hebben geleid tot duidelijke vermindering van de aankoop van milieuonvriendelijke producten en hebben daarmee bijgedragen aan de CO₂ reductiedoelstellingen. De maatregelen voor het autopark hebben geleid tot een toename van het aandeel zeer zuinige auto’s. In 2007 zijn er 24 000 zeer zuinige nieuwe personenauto’s gekocht, in 2008 is dit toegenomen tot 41 000. Ook is het aandeel van relatief zuinige personenauto’s in de nieuw verkopen toegenomen. Het aandeel auto’s met een A/B-label is toegenomen van 23% in 2007 naar 44% in 2008. Deze toename is overigens voor een deel veroorzaakt door het bevriezen van de labelindeling. Tenslotte is het aandeel dieselpersonenauto’s met roetfilter affabriek in de nieuw verkopen van dieselpersonenauto’s in 2008 substantieel gestegen tot meer dan 90%.

Beleidsconclusie

Mede gezien de behaalde beleidsresultaten 2008 is de verwachting dat in de komende jaren de introductie van onder andere nieuwe CO₂-gerelateerde onderwerpen onder druk komt te staan. Hieraan liggen twee oorzaken ten grondslag:

a. de meest voor de hand liggende onderwerpen zijn inmiddels al meegenomen;

b. vergroeningsmaatregelen leveren een bijdrage aan het creëren van markten voor duurzame producten. Echter, criteria als fiscale inpasbaarheid en verminderen van administratieve lastendruk beperken voor een groot aantal duurzame producten de mogelijkheden om het fiscale instrument in te zetten.

4. Burgers in een gezonde en veilige leefomgeving

Er zijn drie thema’s bij de VROM-prioriteit Burgers in een gezonde en veilige leefomgeving:

1. luchtkwaliteit;

2. geluid;

3. bodemsanering.

Thema 1: Luchtkwaliteit

Beoogd doel in periode 2007–2011

Voldoen aan de herziene Europese richtlijn luchtkwaliteit door een Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) op te stellen. In dit plan zijn maatregelen opgenomen die door alle overheden worden uitgevoerd om te voldoen aan de normen voor fijnstof en stikstofdioxide in 2010 respectievelijk 2015 (in plaats van in 2005 respectievelijk 2010). Het doel van het NSL is om derogatie te verkrijgen voor de luchtkwaliteitsnormen en om snel maatregelen te nemen teneinde de luchtkwaliteit te verbeteren.

Doelbereik 2008

Het NSL is door het kabinet medio 2008 vastgesteld en naar de Europese Commissie verzonden (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 175, nr. 55). Nederland heeft als eerste van vele lidstaten dit plan ingediend.

De landelijke, generieke maatregelen die in dit plan zijn opgenomen zijn voortgezet of in werking gezet. De lokale maatregelen die door andere overheden genomen moeten worden, zijn gefaciliteerd door innovaties te testen, geld beschikbaar te stellen, praktische ondersteuning te bieden en randvoorwaarden te creëren om lokale maatregelen mogelijk te maken.

Beleidsconclusie

Op basis van het in 2008 opgestelde NSL, ligt de realisatie van de verbetering van de luchtkwaliteit, zodat deze voldoet aan de Europese normen voor fijn stof en stikstofdioxide, op schema. De voorgenomen uitvoering van het NSL zal de luchtkwaliteit moeten verbeteren.

Thema 2: Geluid

Beoogd doel in periode 2007–2011

Verbeteren uitvoering geluidbeleid ten behoeve van verminderen van (ernstige) hinder/gezondheidseffecten:

– vereenvoudigen/verbeteren regelgeving;

– versterken bronbeleid (onder meer stille banden en stille wegdekken).

Doelbereik 2008

Er is nadrukkelijk vooruitgang geboekt in het geluiddossier. Door complexiteit van de materie en de veelheid aan partners gaan sommige onderwerpen, zoals het tot stand komen van een verbeterde wet, langzamer dan oorspronkelijk gepland.

Relevante (prestatie- en/of) effect-indicatoren

Indicatoren voor wegverkeerslawaai geven een extra inzicht in de voortgang van de saneringsopgave.

Bron: opgave Bureau Sanering Verkeerslawaai van 19-02-2009

Er zijn meer woningen gesaneerd als gevolg van:

1. een nieuwe inschatting van de voortgang van de A-lijst, waarbij onder andere het kosteneffectief toepassen van stil wegdek is meegenomen;

2. een lichte toename in afhandelde woningen bij projectsubsidies;

3. de opname van woningen die in het kader van reconstructies en spoorwegwijzigingen worden gesaneerd (met name de Zeeuwse Lijn).

Bron: opgave Bureau Sanering Verkeerslawaai van 19–02–2009

¹ een school is als 1 woning geteld

² in de begroting 2008 is voor de categorie «afgehandeld in 2008» abusievelijk het cijfer «3 600» opgenomen. In bovenstaande cijfers is hiervoor gecorrigeerd.

Toelichting aantal projecten in voorbereiding en uitvoering

Het aantal projecten dat ultimo 2008 in voorbereiding en uitvoering is, blijkt circa 25% meer te zijn dan geprognosticeerd. Het aantal woningen dat in voorbereiding en uitvoering is, blijkt echter slechts 3% hoger te zijn dan de prognose. Dit wordt vooral veroorzaakt door het omvangrijke saneringsproject in Overijssel (Na-NOV). Dit project is opgeknipt in een aantal deelprojecten.

Beleidsconclusie

Het (staande) beleid verkeert in de uitvoeringsfase en wordt voortgezet in 2009. Tegelijkertijd wordt de wetgeving verbeterd en vindt er een verschuiving in het beleid plaats naar bronmaatregelen.

Thema 3: Bodemsanering

Beoogd doel in periode 2007–2011

Versnellen van de aanpak van spoedlocaties en afspraken maken met andere overheden. Deze afspraken worden zodanig gemaakt dat de verantwoordelijkheid voor de prioriteitstelling, planning en uitvoering overgedragen wordt aan deze overheden. In 2011 zal door een «midtermreview» gerapporteerd worden hoe de doelstelling om in 2015 alle locaties met volksgezondheidsrisico’s aangepakt te hebben, gehaald zal worden.

Doelbereik 2008

Het bevoegd gezag Wet bodembescherming (Wbb) onderschrijft het uitgangspunt voorrang te geven aan de aanpak van bodemsaneringslocaties met gevaren voor de volksgezondheid en bodemsaneringslocaties met zodanige verspreidingsrisico’s en/of ernstige ecologische gevaren dat met spoed maatregelen genomen moeten worden. Uit de jaarverslagen bodemsanering over de jaren 2006 tot en met 2008 blijkt dat de andere overheden zich fors inspannen om de locaties en de risico’s in kaart te brengen. Ook is een toename te zien in het aantal gesaneerde locaties. De afspraken met de andere overheden worden vastgelegd in een convenant dat vervolgens dient als uitvoeringskader voor het behalen van de gemaakte afspraken per 2015 en de tussentijdse midtermreview in 2011.

Relevante (prestatie- en/of) effect-indicatoren

De In onderstaande tabel opgenomen streefwaarde voor 2030 is gebaseerd op bestaand beleid zoals opgenomen in de brief aan de Tweede Kamer van 13 april 2006 (Kamerstukken II, 2005–2006, 30 015, nr. 7).

Opgave RIVM/Bodem+ (19-02-2009)

Toelichting

Het hoger aantal Oriënterende onderzoeken dan gepland is het gevolg van de systematische aanpak van het onderzoek naar spoedlocaties op basis van het Landsdekkend beeld bodemverontreiniging (project Focus). Bij het aantal Oriënterende onderzoeken in stedelijk gebied is de veel hogere realisatie ten opzichte van de onderzoeken in landelijk gebied het gevolg van de grotere dynamiek in het stedelijk gebied. Daarnaast is het aantal gerealiseerde saneringen groter dan begroot omdat er relatief meer eenvoudige (lees: goedkopere) saneringen zijn uitgevoerd. In die zin werpt het Besluit Uniforme Saneringen (BUS) vruchten af. Beide effecten traden ook vorig jaar op en hebben geleid tot een doorstroming van hogere aantallen locaties in het traject van onderzoek en sanering. Het streven naar een relatief hogere bijdrage van saneringen in eigen beheer is landelijk gezien niet gerealiseerd, maar wel op deelgebieden, zoals bedrijventerreinen.

Beleidsconclusie

Er is bestuurlijk overeenstemming over het bereiken van de doelstellingen. Het kabinet informeert de Tweede Kamer met de midtermreview over de voortgang en het bereiken van de doelstellingen voor spoedlocaties in 2015.

5. Proactief opereren in de internationale arena

De inspanningen voor deze VROM-prioriteit dragen bij aan de realisatie van de door het kabinet Balkenende IV in het beleidsprogramma 2007–2011 «Samen werken, samen leven» gestelde doelstelling 1.5 «Op kop voor een ambitieus internationaal milieubeleid», en meer in het bijzonder aan de realisatie van de daarbinnen in prioriteit 8 «Actief bijdragen aan het tot stand komen van nieuwe ambitieuze internationale klimaatdoelstellingen voor na 2012» geformuleerde doelen.

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het kabinet wil dat Nederland in de strijd tegen wereldwijde milieuproblemen, zoals klimaatverandering en biodiversiteitverlies, een voortrekkersrol speelt. We willen andere landen, zoals de VS, China, Brazilië en India, ervan overtuigen dat gezamenlijk optreden nodig is voor de periode na 2012, wanneer het Kyoto-protocol afloopt. Nieuwe doelstellingen zijn nodig. Om zo’n brede coalitie te smeden, is een actief internationaal optreden van de Europese Unie vereist. Nederland zal nadrukkelijk bijdragen aan deze klimaatdiplomatie met het ambitieuze streven CO₂ met 30 procent te verminderen. Ook geven we steun aan ontwikkelingslanden om hen toegang tot (duurzame) energie te leveren.

Om afwenteling van onze milieuproblemen op andere landen te voorkomen, moeten we wereldwijd verantwoord omgaan met biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Behoud van biodiversiteit vereist een effectieve wereldwijde bescherming van waardevolle gebieden en realisatie van ecologische netwerken. Wat aan de natuur wordt onttrokken, moet worden gecompenseerd.

In de context van genoemde prioriteit 8 van het beleidsprogramma van het kabinet heeft VROM in de Beleidsagenda 2008 doelen gesteld op vier centrale thema’s:

1. Versterkte inzet op klimaat:

• bijdragen aan het tot stand komen van een ambitieus Europees energie- en klimaatplan voor na Kyoto;

• bijdragen aan nieuwe ambitieuze internationale klimaatdoelen, in 2009 vast te stellen in Kopenhagen;

2. Versterkte inzet op biodiversiteit en duurzame producten:

• bijdragen voor het keren van biodiversiteitverlies;

• het opzetten van een wetenschappelijk panel inzake natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit;

• lobbyen voor meer internationale consensus over duurzaamheidcriteria voor productketens (waaronder biobrandstoffen);

• in een aantal landen demonstratieprojecten opzetten voor verduurzaming van biomassaproductie;

3. Verbetering internationale naleving en handhaving van regels:

• bijdragen aan de verbetering van de naleving van internationale milieuovereenkomsten, inclusief de EU-milieuregelgeving;

• het stimuleren van gecoördineerde handhavingacties in de EU;

4. Verbetering van het proces richting Europa:

• verhoging van de effectiviteit van de voorbereiding van Europees beleid in Den Haag (professionalisering dossierteams).

Doelbereik 2008

1. Versterkte inzet op klimaat

In 2008 was Nederland zeer actief in de onderhandelingen over internationaal klimaatbeleid in de verschillende Europese en internationale/multilaterale/VN gremia. De bijdrage van Nederland is in 2008 in verschillende gremia geleverd. De belangrijkste hiervan waren vier formele onderhandelingsrondes onder auspiciën van de VN, met als belangrijkste de bijeenkomst in Poznan in december, en een aantal informele bijeenkomsten op ministerieel niveau, waaronder in El Calafate (Argentinië) en Warschau. Het belangrijkste doel van de VN-klimaatconferentie in Poznan – de omslag naar werkelijke onderhandelingen in het kader van het Bali Actieplan – is bereikt. Er is in Poznan afgesproken dat een onderhandelingstekst wordt samengesteld die de basis vormt voor de onderhandelingen van een akkoord in december 2009 in Kopenhagen. Poznan zag ook een voorzichtige toenadering tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden ten aanzien van het aanpakken van emissies. Meer gevorderde ontwikkelingslanden lijken te aanvaarden dat de ontwikkeling van hun emissies substantieel zal moeten afwijken van business-as-usual en ontwikkelde landen worden steeds explicieter over lange en middellange termijndoelstellingen.

De inspanning van Nederland in de EU en in multilateraal verband, om als speerpunt van onze inzet de internationale financiële architectuur van klimaatbeleid te versterken en om de uitgangspunten van effectiviteit, eerlijkheid en efficiëntie op te nemen en uit te werken, heeft in Poznan zijn vruchten geworpen. Deze principes zijn internationaal omarmd en worden het komende jaar uitgewerkt. Daarnaast is in Poznan inhoudelijke voortgang geboekt op belangrijke terreinen als het voorkomen van emissies door ontbossing, technologieontwikkeling en -overdracht en adaptatie aan klimaatverandering. Ook de doelstelling om bij voorkeur eind 2008 overeenstemming te bereiken tussen de Europese Raad en het Europees Parlement over het EU-klimaat- en energiepakket is gehaald. Met de overeenstemming over dit pakket heeft de EU invulling gegeven aan de ambitie om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 20% te verminderen en om een aandeel van 20% hernieuwbare energie te bereiken. In het bereikte compromis zijn twee voor Nederland belangrijke uitgangspunten gerealiseerd: het eerder gestelde ambitieniveau voor kwantitatieve emissiereducties is volledig overeind gebleven, en de systematiek van het Commissievoorstel is gehandhaafd. In het pakket is ook de ambitie van Europa vastgelegd om bij een goed internationaal akkoord in Kopenhagen eind 2009 naar 30% emissiereductie te gaan. Hiermee bevestigt de EU haar voortrekkersrol in het internationale klimaatbeleid.

2. Versterkte inzet op biodiversiteit en duurzame producten (waaronder biobrandstoffen)

a. Biodiversiteit:

In april 2002 hebben de partijen van de VN Biodiversiteitconventie zich ten doel gesteld om in 2010 het tempo van mondiaal verlies aan biodiversiteit significant te hebben teruggebracht. Belangrijke ecosysteemdiensten die we aan biodiversiteit ontlenen kunnen worden gezien als «commons» of als publieke goederen. In internationaal perspectief betekent dit veelal dat de kosten voor behoud en beheer van deze diensten in een ander land moeten worden gemaakt. Het is onzeker of het tempo van mondiaal biodiversiteitsverlies in 2010 significant zal zijn teruggebracht. Nederland heeft in 2008 intensief bijgedragen aan de beleidsontwikkeling op het terrein van internationaal betalen voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten. VROM is trekker van het thema «Betalen voor Biodiversiteit» in het interdepartementale beleidsprogramma Biodiversiteit.

VROM participeerde in 2008 in het door UNEP opgerichte Natuurlijke Hulpbronnen Panel. Het Panel heeft een werkprogramma opgesteld met twee hoofdelementen: de ontwikkeling van een visie op de hoofdlijnen van een duurzaam beheer van biodiversiteit, en van een specifieke visie op het gebruik van onder meer biomassa en strategische metalen. VROM draagt bij aan de activiteiten van het panel, met name dat daarin de noodzaak van een duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen geloofwaardig en aansprekend wordt gemotiveerd. VROM heeft in het Panel het initiatief genomen voor het samenstellen van een overzicht van de bestaande kennis over ons huidige gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de consequenties. Daarnaast probeert het Panel een systematiek te ontwikkelen waarmee prioritaire natuurlijke hulpbronnen kunnen worden geïdentificeerd. De VROM inbreng is met name gericht op het evenwichtig meewegen van de gevolgen voor biodiversiteit en vernieuwbare hulpbronnen bij het gebruik van biomassa.

b. Duurzame producten:

In 2008 heeft de Europese Commissie het Europese Actieprogramma Duurzame Productie- en Duurzame Consumptie/ Duurzaam Industriebeleid gepubliceerd. De ministers van VROM en EZ hebben in de consultatiefase de Nederlandse visie actief ingebracht, in het bijzonder door – met succes – het belang te benadrukken van het bevorderen van de koplopers en het versterken van de richtlijn eco-design. De kern van het actieprogramma is stimulering van een energie- en milieuefficiëntere productie (aanbodzijde) en bewustmaking van een energie- en milieuvriendelijkere consumptie (vraagzijde). Het vaststellen van Europese standaarden voor producten en het stimuleren van innovatie dient ertoe dat energiegebruikende en energiegerelateerde producten gedurende hun hele levenscyclus energie- en milieuefficiënter worden. Verder zal duurzaam aanbesteden en eco-labeling bijdragen aan stimulering van betere producten en productietechnologieën en de consument ondersteunen een milieubewuste keuze te maken bij de aanschaf van producten. De samenhang tussen deze verschillende beleidsinstrumenten en de mogelijkheid van benchmarks maakt het mogelijk om pro-actief op de ontwikkelingen in de markt in te spelen. Nederland heeft zich in deze context in 2008 in de EU met succes hard gemaakt voor een versnelde uitfasering van gloeilampen: gloeilampen zullen in plaats van in 2015 al vanaf 2012 worden verboden. Het verbod wordt geleidelijk ingevoerd. De milieucommissie van het Europees Parlement heeft inmiddels in februari 2009 ingestemd met het verbod.

c. Biobrandstoffen:

In 2008 is in Europees kader een aantal stappen gezet die een belangrijke bijdrage leveren aan het realiseren van duurzame productie en gebruik van biobrandstoffen. Het toetsingskader van de Commissie Cramer is hierbij overal als uitgangspunt genomen. Het gaat om de volgende stappen:

Richtlijn Hernieuwbare Energie: het feit dat op Europees niveau overeenstemming is bereikt over duurzaamheidcriteria voor de inzet van biobrandstoffen is een belangrijke mijlpaal. Nederland heeft met succes ingezet op het opnemen van alle zogenoemde Cramercriteria in de Richtlijn. Daarmee voorziet de Richtlijn in een breed scala aan duurzaamheidseisen, deels in de vorm van bindende criteria (zoals CO₂-prestatie, behoud van biodiversiteit en koolstofvoorraden) en deels in de vorm van rapportageverplichtingen (onder andere over milieueffecten, effect op voedselprijzen en over landgebruiksrechten);

Richtlijn Brandstofkwaliteit: Nederland heeft zich met succes ingezet om in de richtlijn de doelstelling op te nemen van een CO₂-emissiereductie van 6–10% over de hele brandstofketen. Dit doel kan onder andere gerealiseerd worden door de inzet van biobrandstoffen, mits er wordt voldaan aan de in de Richtlijn Hernieuwbare Energie gestelde duurzaamheidcriteria. Verder is in lijn met de Nederlandse inzet in de Richtlijn Brandstofkwaliteit de maximaal mogelijke ruimte gecreëerd voor bijmenging;

Europese Centre Europeén de Normalisation (CEN) norm: een belangrijke stap voor de implementatie van de duurzaamheidcriteria voor de inzet van biobrandstoffen is het uitwerken van certificeerbare indicatoren met een onafhankelijke normalisatieprocedure. Het Nederlands Centrum van Normalisatie (NEN) heeft in het afgelopen jaar, met ondersteuning vanuit VROM, in Europees kader de procedure in gang gezet voor de ontwikkeling van de Europese CEN norm «CEN/TC 383 Sustainable criteria for biomass»;

Bilaterale verdragen: naast een bijdrage aan bovenstaande Europese ontwikkelingen heeft Nederland stappen gezet op het mondiale speelveld, met het sluiten van bilaterale overeenkomsten. Met Brazilië en Indonesië zijn respectievelijk een Memorandum of Understanding (MoU) en een Letter of Intent (LoI) getekend met als doel de productie van biomassa voor energiedoeleinden in deze twee belangrijke producentenlanden te verduurzamen. Met Maleisië is Nederland een vijfjarig onderzoeksprogramma begonnen dat gericht is op het in kaart brengen van de CO₂-balans en de indirecte effecten van palmolieproductie op veengronden. Tenslotte heeft Nederland een actieve bijdrage geleverd het Global Bio-Energy Partnership (GBEP) waarin wordt onderhandeld over een set internationale duurzaamheidcriteria voor de productie van biobrandstoffen en een checklist voor het bepalen van de CO₂-balans.

3. Verbetering internationale naleving en handhaving van regels

De VROM Inspectie zette zich in 2008 in voor betere naleving van internationale milieubepalingen. In januari 2008 is begonnen met een meerjarig programma «Versterking Internationale Milieuhandhaving». Het programma wil op het gebied van milieuhandhaving nieuwe ontwikkelingen initiëren, bestaande activiteiten uitbreiden en door middel van een high-level-inzet in internationale netwerken en bilaterale contacten commitment en daadkracht vergroten. Er wordt samengewerkt met autoriteiten in binnen- en buitenland, met internationale organisaties zoals Interpol en Europol, diverse niet-gouvermentale organisaties (NGO’s), brancheorganisaties en de Europese Commissie. Op Europees, mondiaal en bilateraal niveau zijn activiteiten ontplooid met als doel een betere naleving en een gelijk speelveld. Voorbeelden van de uitgevoerde activiteiten zijn: intensivering van de activiteiten van de onafhankelijke Europese milieuhandhavingsvereniging (Implementation and Enforcement of Environmental Law, IMPEL) en de oprichting van een wereldwijd zeehavennetwerk (International Network on Environmental Compliance and Enforcement, INECE Seaport Environmental Security Network). Er is een aantal overeenkomsten gesloten en samenwerkingsprojecten gestart op het gebied van milieuhandhaving met prioritaire landen zoals China, Ghana, het Verenigd Koninkrijk, Georgië, Portugal en Bulgarije. Ook heeft de VROM Inspectie diverse internationale handhavingsacties georganiseerd en praktische informatie met collega’s in het buitenland gedeeld teneinde de milieuhandhaving en naleving af te stemmen en te verbeteren.

Wat internationale milieuverdragen betreft heeft VROM in 2008 bereikt dat twee Nederlanders zitting kregen in zogenoemde nalevingscomités (gremia die de naleving bij internationale verdragen controleren en zonodig maatregelen nemen). Het gaat om de comités bij het Verdrag van Aarhus (over toegang tot informatie, inspraak en de rechter in milieuaangelegenheden) en het Bioveiligheidsprotocol (Cartagena-protocol).

4. Verbetering van het proces richting Europa

VROM is in 2008 gestart met het project «professionalisering dossierteams». Het project verbetert de Nederlandse inbreng in de beleidsontwikkeling van dossiers op het terrein van VROM en WWI in Brussel door de zogenoemde dossierteams (de ambtelijke overleggremia over Europese beleidsonderwerpen in Den Haag) eerder, effectiever en beter onderbouwd te laten opereren. Het gaat om tijdige beoordeling (quick scan) van met name milieueffecten, ruimtelijke effecten, juridische effecten en uitvoerings- en handhavingseffecten van voorgenomen EU-maatregelen. Indien de resultaten van de quick scan een verdere en meer diepgaande beoordeling rechtvaardigen, wordt een impact assessment of soms een maatschappelijke kosten-baten-analyse (MKBA) toegepast. Doel van de assessmentis tweeërlei: enerzijds het nationale belang inzichtelijker maken, anderzijds de effectbeoordeling inzetten bij onderhandelingen in Brussel. Vooralsnog is gestart met deze aanpak bij de beleidsontwikkeling voor door het kabinet aangewezen prioritaire dossiers die gezien de te verwachten politieke, financiële of strategische gevolgen van groot belang zijn voor Nederland.

Beleidsconclusie

In 2008 is een aantal belangrijke stappen gezet op weg naar de realisatie van de ambities van het kabinet voor het opereren in de internationale milieubeleidsarena. Mede op basis van de voortgang in de beleidsontwikkeling in de eerste maanden van 2009, wordt met vertrouwen uitgekeken naar het bereiken van de voor het einde van de kabinetsperiode gestelde doelen. Hard werken blijft het devies voor de komende jaren.

6. Minder regeldruk

Draagt bij aan realisatie kabinetsprioriteit 16 (Minder regels, minder instrumenten, minder loketten) en kabinetsprioriteit 69 (Het oplossen van de 10 meest gevoelde knelpunten bij administratieve lasten).

Minder regeldruk bij VROM gaat over de merkbare vermindering van regeldruk voor bedrijven, burgers en andere overheden. Hierbij is het begrip regeldruk een stuk breder dan administratieve lasten en de hoeveelheid regels. Verbetering van de uitvoering, het terugdringen van de toezichtlasten, de inzet van ICT, het verminderen van de nalevingkosten en het oplossen van problemen bij de uitvoering zijn eveneens belangrijk.

Minder regeldruk kent 3 thema’s:

1. slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten;

2. kwaliteitsimpuls vergunningverlening en toezicht;

3. project Vermindering Toezichtslasten VROM-Inspectie.

Thema 1: Slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten (SBM)

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het Meerjarenprogramma modernisering VROM-regelgeving (periode 2003–2007) beoogde de wet- en regelgeving van VROM te verminderen, te vereenvoudigen en de effectiviteit ervan te verhogen. Op 17 april 2008 is dit programma met een brief (Kamerstukken II, 2007–2008, 29 383, nr. 102) aan de Tweede Kamer afgesloten. Nog lopende projecten zijn ondergebracht in het nieuwe programma Slimmere regels, betere uitvoering en minder lasten (SBM). De scope van het programma SBM is breder dan het programma Modernisering VROM-regelgeving. Laatstgenoemd programma was vooral gericht op het terugdringen van het aantal regelingen en het reduceren van administratieve lasten. In 2008 is met het Werkprogramma Regeldruk 2008–2011, dat op 5 november 2008 aangeboden is aan de Tweede Kamer, een nieuwe impuls gegeven aan het verminderen van de regeldruk als gevolg van VROM/WWI-regelgeving (Kamerstukken II, 2008–2009, 29 383, nr. 117). De belangrijkste doelen voor de periode 2007–2011 zijn:

• de administratieve lasten voor bedrijven zijn per eind 2011 met minstens 25% verminderd en de administratieve lasten voor burgers zijn per eind 2011 44,2% in uren (1 158 927) en 32,1% in geld (€ 36 576 655) verminderd;

• in 2011 is het aantal vergunningen voor burgers en bedrijven met 30% verminderd en is voor drie vergunningstelsels het systeem van Lex Silencio ingevoerd;

• de door overheden, burgers en bedrijven aangedragen knelpunten en irritaties worden beoordeeld en van een adequate reactie of actie voorzien. De Gemengde Commissie Regeldruk VROM vervult hierin een adviserende rol. De doelstelling van VROM en WWI is om 50% van de irritaties/knelpunten binnen 6 maanden, 90% binnen 12 maanden en 100% binnen 18 maanden aan te pakken, en zo mogelijk op te lossen.

Doelbereik 2008

Eind 2008 heeft VROM/WWI de administratieve lasten voor bedrijven met 20,6% verminderd. Dit is een reductie van € 250 mln ten opzichte van de nulmeting per 1 maart 2007. De administratieve lasten voor burgers zijn in 2008 gestegen met 2,2% in uren (57 000) en 23,6% in geld (€ 26 822 000). Dit is veroorzaakt door de inwerkingtreding van het Besluit Energieprestatie gebouwen (Europese implementatie van de energielabel gebouwen). De totale administratieve lastenreductie voor burgers per eind 2008 is, ten opzichte van de nulmeting per 31 december 2002, 43,8% in uren (1 148 327) en 21,8% in geld (€ 24 876 655).

Met de inwerkingtreding van het Activiteitenbesluit per 1 januari 2008 is veel geld bespaard (€ 198,7 mln/jaar1 aan administratieve lasten). Het aantal milieuvergunningen is met 37 000 verminderd.

Door de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening en het Besluit op de ruimtelijke ordening wordt voorzien in een efficiëntere besluitvorming en verkorting van de procedures voor het bestemmingsplan. De wijzigingen besparen € 23,3 mln.

Op verschillende andere terreinen, zoals het Besluit bodemkwaliteit (per 1 januari 2008 circa € 15 mln/jaar besparing op inhoudelijke nalevingskosten) en de Omgevingsvergunning, worden de vereenvoudigingen afgerond die in gang zijn gezet onder het Meerjarenprogramma 2002–2007.

Met fase 1 van het Gebruiksbesluit (1 november 2008 in werking getreden) zijn de voorschriften brandveilig gebruik uit de bouwverordeningen van gemeenten overgeheveld naar landelijke regelgeving. Daarmee komt er een eind aan onnodig lokale verschillen en besparen bedrijven € 26,3 miljoen administratieve lasten en € 6,4 miljoen aan verschuldigde leges.

Begin januari 2008 is een circulaire gestuurd aan B&W van gemeenten en Gedeputeerde Staten van de provincies over de exploitatiefase van de milieuvergunning. In de circulaire zijn tien onderwerpen aangereikt waarbij het bevoegd gezag bij nieuwe vergunningen of een voorgenomen wijziging kan bijdragen aan de realisatie van een lastenreductie voor vergunning-plichtige ondernemers. In 2008 bespaarde dit € 5 mln, dit loopt de komende jaren op tot € 35 mln per jaar.

Beleidsconclusie

VROM ligt op schema voor het behalen van de kabinetsdoelstelling van het verminderden van de regeldruk van burgers en bedrijven, waaronder de administratieve lastenvermindering voor bedrijven met minstens 25%. Naast het staande en in gang gezette beleid, zijn geen aanvullende maatregelen nodig.

Thema 2: Kwaliteitsimpuls vergunningverlening en toezicht

Beoogd doel in periode 2007–2011

Doelstelling is dat binnen deze kabinetsperiode de organisaties die zijn belast met vergunningverlening en toezicht, over voldoende kritische massa beschikken om hun taken op een adequate wijze uit te voeren. Regionale bundeling van expertise wordt overwogen.

Doelbereik 2008

In 2008 heeft de VROM-Inspectie (VI) de systematische onderzoeken bij gemeenten en provincies naar de uitvoering van VROM-regelgeving afgerond. Daaruit bleek dat er met name bij gemeenten nog veel moet verbeteren. In het Algemeen Overleg met de Tweede Kamercommissie op 23 januari 2008 heeft de minister met de Strategische Uitvoeringsnotitie Handhaving aangekondigd een commissie van deskundigen (Commissie Mans) te belasten met een onderzoek naar de toekomstbestendigheid van het handhavingsstelsel van VROM-regels.

De commissie Mans heeft zich voornamelijk gericht op de kwaliteit van toezicht en handhaving bij bedrijven. De gemeente- en provincieonderzoeken van de VI tonen aan dat zeker op de terreinen Ruimtelijke Ordening en Bouwen een verbeterslag nodig is, zowel in toezicht als uitvoering. Voor de milieuhandhaving heeft het Besluit kwaliteitseisen milieuhandhaving (Professionalisering) voor enige verbetering gezorgd. Dit bleek uit de voortgangsrapportages van de provincies over de gemeenten aan de VROM-Inspectie. De komst van de Wabo zorgt voor enige verbreding naar ruimte en bouwen terreinen en een verdieping naar vergunningverlening en uitvoering.

In het kader van de Wabo heeft de minister VNG en IPO gevraagd te komen met een visie op de mogelijke verbetering van de kwaliteit van de uitvoering. De verantwoordelijkheid voor de kwaliteitsimpuls die is gestart met de ontwikkeling van milieumaatlatten door VROM, is hiermee voor een deel terecht gekomen bij IPO en VNG die de kwaliteitscriteria zullen verbreden en verdiepen.

Beleidsconclusie

De doelen voor 2008 zijn bereikt. Het beleid wordt in 2009 gecontinueerd, er worden geen (beleids)intensiveringen voorzien.

Thema 3: Vermindering toezichtslasten

Beoogd doel in periode 2007–2011

Het kabinet zet in op de vermindering van de toezichtslast voor bedrijven en overheden en het verhogen van de doelmatigheid van toezicht. Om dat doel te bereiken is het programma Vernieuwing Toezicht (VT) opgezet. Een belangrijk principe bij de uitvoering van dit programma is dat de toezichtlast voor bedrijven wordt verminderd in kwalitatieve zin en in kwantitatieve zin.

Doelbereik 2008

Vanuit het bedrijfsleven is aangegeven dat er in de domeinen vooral behoefte is aan kwaliteitsverbetering van het toezicht. Onder die algemene noemer vallen zowel incidentele verbeteringen als vernieuwingen die structureel ingebed gaan worden bij de rijksinspecties.

Belangrijk aandachtspunt bij het verwezenlijken van de vermindering van de toezichtslast in kwantitatieve en kwalitatieve zin is de medewerking van de provincies daarbij. Met het realiseren van coördinatiepunten en de intentieverklaring is hiermee een grote stap gezet.

Beleidsconclusie

In 2008 zijn de doelstellingen gerealiseerd.

B. Budgettaire en financiële consequenties van de beleidsprioriteiten 2008

* Aan het realiseren van dit kabinetsdoel hebben 17 medewerkers van VROM gewerkt.

** Naast het bedrag van € 1 465 000 is er een bedrag van € 15 000 000 overgedragen aan het Gemeentefonds als bijdrage van VROM aan de WABO-kosten.

BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Optimalisering van de ruimtelijke afweging

1.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Verplichtingen

Dit betreft een toename van € 4,8 mln voor Interreg, een bedrag van € 0,4 mln voor FES middelen Klimaat voor Ruimte. Tevens is er sprake van een extra bedrag van € 1,1 mln voor het project Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen. De hogere verplichtingenrealisatie is verder veroorzaakt door de implementatie van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening.

Uitgaven

FES projecten

Door een gecombineerd effect van doorgeschoven betalingen uit 2007 en vertragingen bij bestedingen in 2008 nemen de uitgaven toe met € 0,4 mln voor het project Klimaat voor Ruimte. Het betreft een saldo van doorgeschoven budget uit 2007 van € 5,3 mln en vertragingen in 2008 van € 4,9 mln.De resterende vertraging in de uitgaven van € 2,9 mln wordt veroorzaakt door Habiforum. De zekerheidstelling voor het betalen van meer voorschot dan 80% kon niet tijdig worden geboden.

Interreg

Voor de RijksCofinancieringsregeling Europese Territoriale Samenwerking Interreg (CETSI)-regeling komen de aanvragen sneller binnen dan eerder voorzien. Het gaat om een bedrag van € 1,26 mln voor het Interreg A-programma. Bij Nederlandse projecten is zowel BTW geclaimd bij de EC als uit het BTW compensatiefonds. Daarom zal er een bedrag van € 4,6 mln moeten worden terugbetaald aan de EC.

Ontvangsten

Gecombineerd effect van FES projecten Klimaat voor Ruimte (€ 0,4 mln) en de bijdrage voor het project Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen (€ 1,1 mln).

Slotwet

Toelichting:

Bij de uitgaven wordt € 4,0 mln van het verschil verklaard door het nog niet kunnen betalen van B.T.W. aan buitenlandse partijen. Daarnaast heeft een vertraging plaatsgevonden bij Habiforum. De zekerheidstelling voor het betalen van meer voorschot dan 80% kon niet tijdig worden geboden. De overige onderuitputting is het gevolg van een onjuiste inschatting van het betalingsritme van deze middelen.

1.2 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ Dit onderzoek heeft geen doorgang gevonden.

² Dit onderzoek is gestart als monitor Wro, waarvan de nulmeting plaats zal vinden in 2009.

Artikel 2. Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur

2.1. Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Verplichtingen

De overschrijding van € 54,5 mln bestaat onder andere uit:

Voor de BIRK projecten zijn extra verplichtingen ter hoogte van € 11,7 mln aangegaan. Voor de Nota Ruimte budget projecten Den Bosch en Nijmegen Waalfront zijn naar aanleiding van de MR besluitvorming verplichtingen aangegaan voor € 28,0 mln. Voor de planontwikkelingskosten Nota Ruimte budget zijn verplichtingen aangegaan ter hoogte van € 7,4 mln. Voor de uitvoering van het programma Mooi Nederland is een extra bedrag beschikbaar gekomen van € 3,0 mln. Bij het aantreden van de ministers Cramer en Vogelaar is afgesproken dat minister Cramer verantwoordelijk is voor het ruimtelijk beleid inclusief het architectuurbeleid zoals dat is ondergebracht bij het atelier Rijksbouwmeester. In 2008 is daarom € 2,6 mln aan middelen overgeboekt van de WWI-begroting (hoofdstuk XVIII).

Uitgaven

1. FES projecten gebiedsontwikkeling:

Voor de voorfinanciering van de planvormingskosten voor het Nota Ruimte project Schaalsprong Almere is een extra uitgave gerealiseerd van € 4,8 mln. De overige extra uitgaven zijn gedaan voor de algemene planvormingskosten voor de Nota Ruimte budget projecten.

2. FES BIRK:

De onderuitputting van € 47 mln wordt veroorzaakt door vertraging, latere realisatie, van projecten en deels doordat de planvorming bij diverse projecten meer tijd kost dan verwacht. Een exacte inschatting van tevoren is moeilijk te maken.

3. FES Nieuwe Sleutelprojecten:

Een combinatie van versnellingen en vertragingen in de uitvoering van NSP projecten in 2008 resulteren per saldo in een versnelling in de uitgaven van bijna € 41 mln. Dit betreft versnellingen voor NSP Rotterdam (€ 53 mln) en NSP Utrecht (€ 22 mln). Daar tegenover staan vertragingen bij de projecten NSP Den Haag (– € 17 mln), Arnhem (– € 10 mln) en Breda (– € 7 mln).

4. Subsidies stedelijk gebied:

De onderuitputting bedraagt € 2,4 mln. Zie de toelichting bij FES BIRK.

5. Overige instrumenten stedelijk gebied:

De belangrijkste oorzaken voor de overschrijding betreft extra uitgaven voor het Gemeenschappelijk Ontwikkelbedrijf (€ 1,6 mln), stedelijke netwerken (€ 0,4 mln) en saneren bedrijventerreinen (€ 0,5 mln).

Ontvangsten

Zie motivatie uitgaven FES BIRK en FES nieuwe sleutelprojecten.

Slotwet

Toelichting:

De versnelling in de verplichting wordt veroorzaakt door het Nota Ruimte budget project Nijmegen Waal-front.

De vertraging in de uitgaven wordt veroorzaakt door het nog niet uitbetaalde voorschot voor het Nota Ruimte budget project Noordelijke IJ-oevers.

2.2 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ Dit onderzoek is afgerond in juni 2008, vindplaats www.monitornotaruimte.nl

² Dit onderzoek is afgerond en wordt geplaatst op website www.monitornotaruimte.nl

³ Dit onderzoek is door geschoven naar 2010.

⁴ De evaluatie van het Nota Ruimte budget is gereed, in uitvoering zijn nog de evaluaties BIRK en NSP.

⁵ De evaluaties recreatiewoningen en de monitors glas en verstening zijn uitgevoerd.

⁶ Dit is in uitvoering als monitor Wro, waarvan de nulmeting plaatsvindt in 2009.

⁷ Onderzoek verkeert in de afrondende fase.

⁸ Dit onderzoek maakt deel uit van de monitor Nota Ruimte.

Artikel 3. Beperken van klimaatverandering en grootschalige luchtverontreiniging

3.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De onderuitputting bij de verplichtingen ter hoogte van € 66,8 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

De belangrijkste oorzaak van de onderputting betreft het doorschuiven van FES-projecten voor CO₂-opslagbeleid die niet in 2008 zijn gebruikt (– € 56,3 mln).

Door overige mutaties bij beperking van klimaatverandering door post-Kyoto afspraken is de verplichtingenrealisatie verlaagd met € 1,9 mln en door overige mutaties bij maatregelen tegen grootschalige luchtverontreiniging en verzuring met nogmaals met € 1,0 mln. Daarnaast is een bedrag van € 1,0 mln overgeboekt naar artikel 7 als bijdrage in de apparaatskosten van SenterNovem in 2009 en een lagere realisatie van € 1,5 mln vanwege het later dan gepland doen van betalingen voor Clean Development Mechanism (CDM). Tegenover deze verlagingen staat een bedrag van € 1,1 mln aan extra kosten voor beleid inzake reductie overige broeikasgassen.

Uitgaven

De onderuitputting bij de uitgaven ter hoogte van € 34,6 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Voor CDM is per saldo een bedrag aan extra uitgaven gerealiseerd van € 9,2 mln door het doorschuiven van betalingen uit projecten uit 2007. Door vertragingen in de betalingen voor de uitvoering van CDM in 2008 schuift een bedrag van € 31,5 door naar 2009.

De realisatie van de uitgaven is met € 2 mln verhoogd door eerder dan gepland doe van betalingen voor het beleid met betrekking tot de bestrijding van verzuring. Op binnenlandse klimaatinstrumenten is een verlaging van de uitgaven opgestreden van € 3,6 mln. Door overige mutaties bij de beperking van klimaatverandering door post-Kyoto afspraken is de uitgavenrealisatie verlaagd met € 2,7 mln en door overige mutaties bij maatregelen tegen grootschalige luchtverontreiniging en verzuring met nogmaals met € 1,0 mln. Diverse mutaties in het programma voor beperken van grootschalige luchtverontreiniging en verzuring hebben geleid tot een daling van de uitgaven met € 4,2 mln.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen:

De lagere realisatie betreft overwegend (– € 56,3 mln) FES-middelen ten behoeve van het CO₂-opslagbeleid die niet in 2008 zijn gebruikt; dit zal worden doorgeschoven naar 2009.

Uitgaven:

De lagere uitgaven zijn het gevolg van verschillende over- en onderuitputtingen. De belangrijkste onderschrijding betreft een onderschrijding van € 31,5 mln op Clean Development Mechanism (CDM). Het betreft vertraging in de betalingen voor de uitvoering met betrekking tot CDM, die doorschuift naar 2009.

De overige verschillen betreffen (afgeronde bedragen):

• uitvoeringskosten met betrekking tot post Kyoto afspraken (– € 1 mln);

• eerdere dan geplande betalingen met betrekking tot het beleid inzake de bestrijding van verzuring (+ € 2 mln).

3.2 Realisatie van de nationale Kyoto-klimaatverplichtingen (2008–2012) en van de klimaat- en energiedoelen van het Coalitieakkoord voor 2020

De lagere uitgaven worden voor het grootste deel (€ 31,5 mln) veroorzaakt door het Clean Development Mechanism (CDM), één van de instrumenten voor realisatie van de klimaatverplichtingen. Onderstaand wordt daarom uitsluitend op dit onderdeel ingegaan.

Doel

Nederland kent in het kader van het Kyoto-Protocol een verplichting om de nationale broeikasgasemissies in de periode 2008–2012 met 6% ten opzichte van 1990 te reduceren. Daarnaast is in het Coalitieakkoord opgenomen, dat Nederland de komende kabinetsperiode grote stappen zet in de transitie naar een van de schoonste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa in 2020. Deze energietransitie moet worden bereikt door energiebesparing (naar 2% per jaar), een toename van het gebruik van hernieuwbare energie (naar 20% in 2020) en de afvang en opslag van CO₂. Samen met andere maatregelen moet dat leiden tot een reductie van de uitstoot van broeikasgassen, bij voorkeur in Europees verband, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Op grond van de meest recente inzichten wordt verwacht dat Nederland de Kyoto-doelstelling gaat halen. De uitdaging is daarom nu vooral gelegen in het realiseren van de ambities voor de periode tot 2020.

Doelbereiking 2008

Het belangrijkste doel van CDM is het daadwerkelijk gerealiseerd krijgen van de gecontracteerde emissiereductie. De doelbereiking wordt in onderstaande tabel cijfermatig toegelicht.

Realisatie instrumenten

Voorzover de nationale emissies het niveau van 200,5 Mton CO₂-eq. overschrijden, wordt het verschil gecompenseerd door de aankoop van emissierechten via CDM en JI. De inschatting is dat hiervoor over de gehele periode 2008–2012 gerekend circa 75 Mton aan rechten nodig is. Naar aanleiding van motie Samson (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 239, nr. 16) is in 2008 de hoeveelheid benodigde rechten via CDM en JI voor de gehele Kyoto-periode verlaagd van 75 Mton naar 65 Mton.

3.3 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ Toetsing toereikendheid voor NL van heavy metal en POP-protocollen (UN/ECE). De dossiers Heavy Metal en POP-protocollen zijn geüpdatet met het oog op herziening van de ECE-protocollen. Deze herziening is vertraagd en staat nu voor 2010 op de agenda.

² Beleidsgericht onderzoekprogramma fijnstof (terugdringen onzekerheden rond fijnstof). Het onderzoekprogramma is nog niet afgerond. Naar verwachting zal dit medio 2009 het geval zijn.

Artikel 4. Verbeteren milieukwaliteit van water en bodem

4.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Vaststellen subsidies bodemsanering 2002–2004

In het verslagjaar is besloten de bodemsaneringbudgetten 2002–2004 mede vast te stellen op basis van verantwoordingsinformatie van de bevoegde overheden. Daarbij is tevens een contra onderzoek betrokken, waarin de prestatieverantwoordingen van de bevoegde gezagen opnieuw zijn beoordeeld. De onderzoekers hebben veelal bij de onderzochte saneringslocaties aanzienlijke afwijkingen geconstateerd. Ook hebben zij aangegeven dat de (her)beoordeling om diverse redenen omgeven is met een bepaalde mate van onzekerheid. Derhalve achtten de onderzoekers een bandbreedte van 20% tot 25% acceptabel. VROM heeft de afwijkingsmarge van 20% overgenomen en toegepast bij de geconstateerde afwijkingen tussen de uitkomsten van het contra onderzoek en de gehele prestatieverantwoording van het bevoegde gezag. Vervolgens is de beslisboom c.q. het sanctietraject toegepast die eerder aan de budgethouders is gecommuniceerd. In de meeste gevallen heeft dit geleid tot aanvullende prestatieverplichtingen voor de volgende periode.

Verplichtingen

De onderuitputting bij de verplichtingen ter hoogte van € 53,3 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

De belangrijkste oorzaak van de onderuitputting betreft het geringe beroep dat op de garantieregeling bodemsaneringskredieten Midden en Klein Bedrijf is gedaan (€ 65 mln)

Voor het verbeteren van de milieukwaliteit van de bodem is onder andere ten behoeve van de uitvoering van de Toekomstagenda van het Milieu het budget verhoogd met in totaal € 8,1 mln. Als gevolg van verschuivingen in realisatie van FES projecten 2007 verhaal bodemsanering en vertragingen in de uitvoering 2008 is per saldo een extra bedrag aan verplichtingen gerealiseerd van € 7,3 mln. Voor het bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied is voor luchtwassers een extra bedrag aan verplichtingen gerealiseerd van € 1,3 mln. Door vertragingen in 2008 is daarna een verlaging opgetreden van € 2,4 mln. Voor het bevorderen van duurzame landbouw is onder andere een extra bedrag aan verplichtingen gerealiseerd van € 2,7 mln. Voor het bevorderen van de milieukwaliteit via ruimtelijke maatregelen is een extra bedrag beschikbaar gekomen van € 8,7 mln door verschuivingen binnen de VROM organisatiestructuur.

Voor de uitvoering van projecten uit de Toekomstagenda Milieu en verschuivingen naar artikel 5, 6 en 7 is het verplichtingenbudget voor verbeteren milieukwaliteit van het water verlaagd met € 10,9 mln. Door diverse overige verschuivingen binnen de organisatiestructuur binnen VROM is per saldo nogmaals de realisatie verlaagd met € 0,6 mln. Voor de jaarlijkse bijdrage aan onderzoekswerkzaamheden van het RIVM is een bedrag van € 3,1 mln overgeboekt naar artikel 7.

Uitgaven

De onderuitputting bij de uitgaven ter hoogte van € 10,1 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Voor het verbeteren van de milieukwaliteit van de bodem is onder andere ten behoeve van de uitvoering van de Toekomstagenda van het Milieu het budget verhoogd met € 2,7 mln. De uitvoering verliep echter trager dan vooraf gepland, waardoor de realisatie € 1,4 mln lager uitviel. Voor het bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied is een extra bedrag aan uitgaven gerealiseerd van € 1,3 mln. Voor het bevorderen van duurzame landbouw is onder andere voor luchtwassers een extra bedrag aan uitgaven gerealiseerd van € 2,7 mln. Daarnaast is door vertragingen in 2008 de realisatie verlaagd met € 6,3 mln. Voor het bevorderen van de milieukwaliteit via ruimtelijke maatregelen is een extra bedrag beschikbaar gekomen van € 8,7 mln door verschuivingen binnen de VROM organisatiestructuur.

Als gevolg van verschuivingen in realisatie van FES projecten 2007 verhaal bodemsanering en vertragingen in de uitvoering 2008 is per saldo de uitgavenrealisatie verlaagd met € 2,3 mln. Voor de uitvoering van projecten uit de Toekomstagenda Milieu en verschuivingen naar artikel 5, 6 en 7 is de uitgavenrealisatie voor verbeteren milieukwaliteit van het water verlaagd met € 10,9 mln. Door diverse overige verschuivingen binnen de organisatiestructuur binnen VROM is per saldo nogmaals de realisatie verlaagd met € 0,9 mln. De realisatie viel € 1,4 hoger uit door een niet voorziene schadevergoeding van € 1,4 mln.

Ontvangsten

Het achterblijven van de ontvangsten met € 7,0 mln kan worden verklaard door:

De ontvangsten voor FES projecten bodemsanering zijn verhoogd door doorschuiven uit projecten 2007 met € 7,2 mln en verlaagd door vertragingen van projecten in 2008 met € 11,5 mln. Per saldo resulteert dit in een verlaging van de ontvangsten met € 4,3 mln.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen

• Er is een gering beroep gedaan op de garantieregeling bodemsaneringskredieten MKB (– € 65 mln).

• Een overboeking naar artikel 7 ten behoeve van de jaarlijkse bijdrage aan de onderzoekswerkzaamheden van het RIVM (– € 3,1 mln).

• Niet bestede FES middelen ten behoeve van de subsidie voor luchtwassers die worden doorgeschoven naar 2009 (– € 2,4 mln).

Uitgaven

De lagere uitgaven worden vooral veroorzaakt door:

• Hogere uitvoeringskosten bodemsanering (€ 1,8 mln).

• De uitvoering van de toekomst agenda Milieu, onderwerp Water, liep langzamer dan ingeschat (– € 1,4 mln).

• Het toekennen van budgettair niet voorziene schadevergoedingen (€ 1,4 mln).

• Niet bestede FES middelen ten behoeve van de subsidie voor luchtwassers die worden doorgeschoven naar 2009 (– € 6,3 mln).

• Betalingen in het kader van SMOM (Subsidieregeling maatschappelijke organisaties en milieu) die uiteindelijk op artikel 7 zijn verantwoord (€ 4,3 mln).

Op dit artikel zijn de volgende incidentele subsidies verstrekt:

Toetsingscommissie Inkoop Duurzaam Hout (5050081095)

Aan de Stichting Milieukeur (SMK) te Den Haag wordt voor het jaar 2009 een subsidie toegekend van € 351 494,10 voor de uitvoering van de werkzaamheden verband houdend met de uitvoering van het Werkplan Toetsingscommissie Inkoop Hout 2009.

Europees Ecolabel 2009 (5050081110)

Aan de Stichting Milieukeur (SMK) te Den Haag wordt voor het jaar 2009 een subsidie toegekend van € 243 820,– voor de uitvoering van de werkzaamheden verband houdend met de uitvoering van het Werkplan Europees Ecolabel 2009.

Ontwikkeling Proefprojecten Ecobalans (5050071093)

Aan CREM B.V. te Amsterdam is een aanvullende subsidie toegekend ten bedrage van € 5 000,– voor de uitvoering en afronding van het werkplan Ontwikkeling Proefprojecten Ecobalans in 2009.

Project gemeenteambassadeurs Water

Aan de VNG te Den Haag is een subsidie toegekend ten bedrage van € 305 235,– voor de uitvoering van het project gemeenteambassadeurs Water in 2009.

Project Investing in biodiversity and ecosystem services – making it work

Aan Nyenrode Business Universiteit B.V. te Breukelen is een subsidie toegekend ten bedrage van € 115 192,– voor de uitvoering van het project Investing in biodiversity and ecosystem services – making it work.

Project vernieuwing website Samenwerkenaanwater.nl

Aan de VEWIN te Rijswijk is een subsidie toegekend ten bedrage van € 14 125,– voor de uitvoering van het project samenwerkenaanwater.nl in 2009.

European Learning Network on Functional Agro Biodiversity

Aan ECNE te Tilburg is een subsidie toegekend ten bedrage van € 238 511,70 voor de uitvoering van het project European Learning Network on Functional Agro Biodiversity

Aan Syntens te Nieuwegein, een stichting van het ministerie van Economische Zaken, is een subsidie van € 634 000 verstrekt voor het pilotproject duurzame innovatie milieu, energie en economie dat is gericht op het MKB. Deze subsidie is in de 2e Suppletore Begrotingswet 2008 abusievelijk vermeld bij artikel 7. Het juiste artikel is artikel 4.

4.2 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ De tussentijdse evaluatie waterketenbeleid start in 2009.

² Voor het onderdeel watersystemen (normen) geldt dat het onderzoek is uitgevoerd. De resultaten zijn opgenomen in de amvb doelstellingen die op 10 oktober door het kabinet is goedgekeurd en aan de Tweede Kamer is gezonden. Voor het onderdeel watersystemen (maatregelenprogramma’s) geldt dat het onderzoek nog niet is gestart.

³ Het evaluatieonderzoek bodemsanering is in mei 2009 aangeboden aan de Tweede Kamer en zal gelijktijdig met dit jaarverslag worden behandeld in een Algemeen Overleg.

Artikel 5. Verbeteren milieukwaliteit in de bebouwde leefomgeving

5.1. Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De overschrijding bij de verplichtingen ter hoogte van € 10,9 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Het verplichtingenbudget voor het instrument verbeteren van de lokale luchtkwaliteit is verhoogd met € 146,0 mln omdat de toekenningen pas worden gedaan nadat de subsidieregeling is gepubliceerd, welke publicatie in 2008 heeft plaatsgevonden. Daarna is vanwege een zorgvuldige beoordeling van de aanvragen de toekenning van de volgende tranche Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) besloten deze door te schuiven van 2008 naar 2009, waardoor de realisatie € 146,0 mln lager uitvalt.

Op hetzelfde instrument wordt € 4,3 mln aan verplichtingen naar voren gehaald als gevolg van de verlenging van het contract met Bureau Sanering Verkeerslawaai. De verplichtingenrealisatie op het instrument bevorderen duurzame mobiliteit is per saldo verhoogd met € 3,8 mln. Dit is het saldo van een verlaging vanwege een kasschuif met 2007 vanwege de overschrijding van het FES project luchtkwaliteit verkeer (roetfilters) en een verhoging van het budget 2008 voor roetfilters op zware voertuigen. Daarna is door vertragingen in de uitvoering 2008 van FES-projecten met betrekking tot verkeersmaatregelen een lagere realisatie opgetreden van€ 3,0 mln.

Door diverse mutaties is de verplichtingenrealisatie op het instrument geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden verlaagd met € 1,7 mln. Door organisatorische verschuivingen binnen de VROM organisatie is het een bedrag van € 2,0 mln overgeheveld van het instrument «Integratie via milieumaatregelen» naar het instrument «Integratie via ruimtelijke maatregelen». Per saldo heeft dit geen effect op de verplichtingenrealisatie op dit artikel.

Uitgaven

De onderuitputting bij de uitgaven ter hoogte van € 65,4 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

De belangrijkste twee oorzaken van de lagere realisatie van uitgaven betreft het besluit om de toekenning van de volgende tranche voor NSL door te schuiven naar 2009 (– € 39,6 mln) en vertraging in de realisatie van FES-projecten met betrekking tot verbetering van de luchtkwaliteit (– € 35,0 mln).

Naast deze twee oorzaken is het budget verhoogd met € 9,8 mln. Dit is een saldo van een kasschuif door versnelling in 2007 en een tussentijdse verhoging budget roetfilters zware voertuigen en enkele kleinere mutaties.

Ontvangsten

De lager dan geraamde ontvangsten ter hoogte van € 63,0 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Zie toelichting bij de uitgaven.

Slotwet

Toelichting:

De onderuitputting op verplichtingen en uitgaven zijn vooral ontstaan door het nog niet toekennen van de derde tranche NSL-subsidies aan andere overheden (Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit). Deze budgetten worden doorgeschoven naar 2009. Daarnaast wordt een gedeelte van de onderuitputting veroorzaakt door een later dan voorziene start van regelingen met betrekking tot verkeersmaatregelen en luchtkwaliteit. Dit betreft eveneens FES-middelen die worden doorgeschoven naar 2009.

5.2. Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ Het subsidieprogramma voor affabriek roetfilters op taxi’s en bestelwagens is geëvalueerd. De resultaten zijn opgenomen in de Eindrapportage VROM van september 2008.

² Regionale Plannen (RSL), als onderdeel van het NSL zijn getoetst, op basis waarvan subsidiebijdragen worden vastgesteld.

³ De evaluatie meerjarenprogramma PIEK is nog niet uitgevoerd.

⁴ Het onderzoek naar de beleidsdoelstellingen geluid is nog niet uitgevoerd.

Artikel 6. Verminderen van risico’s van stoffen, afval, straling en GGO’s

6.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De lagere realisatie van de verplichtingen ter hoogte van € 46,8 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

De belangrijkste oorzaak van de onderuitputting betreft de vertraging in de oprichting van de stichting die het afvalstoffenfonds gaat beheren, waardoor de realisatie € 51,8 mln lager uitvalt.

Het beschikbare budget voor het instrument veilig gebruik van chemische stoffen is verhoogd door een overheveling van € 2,0 mln vanuit artikel 4 voor de uitvoering van de Toekomstagenda milieu. In december is nog een opdracht verstrekt aan Dienst Landelijk Gebied (DLG) voor PBA Sanas 3 (sanering asbestwegen 3e fase) voor een bedrag van € 8,9 mln, waardoor de realisatie hoger uitviel. Ook het uitbesteden van de uitvoering met betrekking tot het afvalstoffenbeleid en de introductie van nieuwe systemen daarvoor heeft tot een hogere verplichtingenrealisatie geleid (€ 8,4 mln).

Het verplichtingenbudget voor 2008 is verlaagd met € 6,3 mln op het instrument reductie van milieubelasting door afvalstoffen ter dekking van een voor een in 2007 aangegane verplichting voor 2008 bij SenterNovem. Daarnaast is er een overboeking naar artikel 7 plaatsgevonden in verband met de jaarlijkse bijdrage aan de uitvoeringskosten bij SenterNovem (– € 8,6 mln).

Uitgaven

De onderuitputting bij de uitgaven ter hoogte van € 54,5 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

De belangrijkste oorzaak van de onderuitputting betreft de vertraging in de oprichting van de stichting die het afvalstoffenfonds gaat beheren, waardoor de realisatie € 51,8 mln lager uitvalt.

Het beschikbare budget voor het instrument veilig gebruik van chemische stoffen is verhoogd door een overheveling van € 2,0 mln vanuit artikel 4 voor de uitvoering van de Toekomstagenda milieu en met € 3,1 mln door het doorschuiven van budgetten voor asbestsanering als gevolg van vertragingen in de uitvoering in 2007. Ook het uitbesteden van de uitvoering met betrekking tot het afvalstoffenbeleid en de introductie van nieuwe systemen daarvoor heeft tot een hogere verplichtingenrealisatie geleid (€ 7 mln).

Het budget is met € 1,7 mln verlaagd door een interne overboeking naar artikel 7 ter dekking van de jaarlijkse onderzoeksopdracht aan het RIVM. De uitgaven zijn € 1,8 mln lager uitgevallen doordat het budget voor Cogem nog niet is overgeboekt naar de coördinerend opdrachtgever voor RIVM. Een vertraging in de uitgaven met betrekking tot de tweede fase sanering asbestwegen heeft geleid tot een lagere realisatie van € 1,8 mln. De uitvoeringskosten met betrekking tot het stralingsbeleid zorgden voor een lagere realisatie van € 1,9 mln.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen

De belangrijkste verschillen zijn:

• Een overboeking naar artikel 7 in verband met de reguliere bijdrage aan het RIVM (– € 1,9 mln).

• Meer uitvoeringskosten bij het chemische stoffenbeleid (€ 1,8 mln).

• Het uitvoeringscontract met DLG (Dienst Landelijk Gebied) ten behoeve van de uitvoering van de 3e fase asbestwegensanering moest sneller dan verwacht worden toegekend. Dit zal in 2009 en latere jaren worden gecompenseerd (€ 8,9 mln).

• Een verhoging van verplichtingen die voortvloeien uit de afspraken met betrekking tot het zwerfafvalbeleid (€ 1,7 mln).

• Een overboeking naar artikel 7 in verband met de jaarlijkse bijdrage aan de uitvoeringskosten bij SenterNovem (– € 8,6 mln).

• Het uitbesteden van de uitvoering met betrekking tot het afvalstoffenbeleid en de introductie van nieuwe systemen daarvoor heeft tot meer kosten geleid (€ 8,4 mln).

• Uitvoeringskosten van het stralingsbeleid (€ 1,6 mln).

• Een overboeking van € 2,5 mln naar artikel 7 voor de jaarlijkse bijdrage aan de inspanningen van SenterNovem met betrekking tot uitvoering van het risicobeleid.

Uitgaven

Dit betreft overwegend:

• Vertraging van de uitgaven met betrekking tot de 2e fase asbestwegen (– € 1,8 mln).

• Het uitbesteden van de uitvoering met betrekking tot het afvalstoffenbeleid en de introductie van nieuwe systemen daarvoor heeft tot meer kosten geleid (€ 7 mln).

• De uitvoeringskosten met betrekking tot het stralingsbeleid zijn lager begroot (€ 1,9 mln).

6.2 Reductie van milieubelasting door afvalstoffen

Doelstelling 2008

De doelstelling van het afvalbeleid is om afvalstoffen zodanig te beheren dat het milieu zo min mogelijk belast wordt. Dit door het voorkomen dat afval ontstaat en het afval dat ontstaat lekvrij te beheren. Het afvalbeleid draagt bij aan de volgende speerpunten van het VROM-beleid: een gezonde en veilige samenleving, voorkomen van klimaatverandering, kwaliteit van de leefomgeving en duurzaam consumeren en produceren.

Doelbereiking 2008

De jaarlijkse productie aan afval in Nederland (exclusief verontreinigde grond, baggerspecie en mest) is vanaf 1985 gestegen van 47 miljoen ton (Mton) naar 63 Mton in 2000, om vervolgens te dalen naar 60 Mton in 2006. Tussen 1985 en 2006 is dit een stijging van zo’n 27%. Deze toename blijft achter bij de ontwikkeling van het Bruto Binnenlands Product (BBP), dat in dezelfde periode met zo’n 73% is gestegen.

De cijfers tonen aan dat er tot 2000 sprake is van een relatieve ontkoppeling tussen het totale afvalaanbod in Nederland en de economische groei, want het afvalaanbod is minder snel gegroeid dan het BBP. Vanaf 2000 is zelfs sprake van een absolute ontkoppeling, gezien de toename van het BBP en de afname van het afvalaanbod.

Tussen 1985 en 2006 heeft binnen het afvalbeheer een duidelijke verschuiving plaatsgevonden van verwijdering naar nuttige toepassing, wat geresulteerd heeft in een stijging van het aandeel nuttige toepassing van 50% naar 83%. Het percentage storten, de minst gewenste wijze van afvalbeheer, is in die periode gedaald van bijna 35% naar ongeveer 4%.

Realisatie instrumenten

In 2008 is het Afvalfonds ten behoeve van de producentenverantwoordelijkheid verpakkingsafval nog niet opgericht. Wel is de adviesprocedure bij de Algemene Rekenkamer afgerond en goedkeuring van de Ministerraad verkregen. In december 2008 zijn de stukken voor het voornemen tot doen oprichten van de stichting naar beide Kamers van de Staten-Generaal gezonden (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 802, nr. 1). Conform de Voorhangprocedure hebben beide Kamers 30 dagen de tijd om te reageren op de toegezonden stukken.

Omdat de stichting in 2008 niet is opgericht, kon niet het gehele bedrag van € 115 mln. worden gestort in het Afvalfonds. Vooruitlopend op de oprichting van de stichting (begin 2009) zijn subsidies verstrekt aan de betrokken partners (VNG € 27,7 mln, de stichting Nedvang € 23,8 mln en de stichting Nederland Schoon € 9,8 mln) bij de uitvoering van de Raamovereenkomst inzake de aanpak van verpakkingen en van zwerfafval om betalingen conform de Raamovereenkomst te doen (in totaal een bedrag van€ 61,3 mln).

6.3 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ De beleidsdoorlichting voor het operationele doel Afvalstoffen zal medio 2009 naar de Tweede Kamer worden gezonden (na inwerkingtreding van het LAP II). Voor de onderdelen stoffen, straling en GGO’s zal geen beleidsdoorlichting plaatsvinden.

² Het ontwerp LAP II is aan de Tweede Kamer toegezonden (Kamerstukken II, 2008–2009, 30 872, nr. 11).

³ De jaarlijkse monitoring LAP is aan de Tweede Kamer toegezonden (Kamerstukken II, 2008–2009, 30 872, nr. 2, 27 664, nr. 30 en 27 664, nr. 41).

Artikel 7. Versterken van het (inter)nationale milieubeleid

7.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De hogere realisatie van de verplichtingen van € 59,3 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

In de eerste en tweede suppletore begroting 2008 is het verplichtingenbudget voor in totaal met € 4,9 mln verhoogd. Voor een toelichting wordt verwezen naar deze begrotingen.

Naast de ophoging uit de eerste en tweede suppletore begroting kan de overschrijding van de stand ontwerpbegroting worden verklaard door bijdragen die vanuit diverse artikelen zijn ontvangen als bijdrage aan de uitvoeringskosten van SenterNovem (€ 29,7 mln). Daarnaast door bijdragen van andere VROM-artikelen ten behoeve van het onderzoeksprogramma van het RIVM (€ 9,6 mln). Tevens is op dit artikel een bedrag gerealiseerd van € 8,1 mln voor de SMOM toekenning. Doordat er een toename is in het aantal adviesaanvragen van de Commissie MER is de verplichtingen realisatie gestegen met € 1,3 mln.

Uitgaven

De overschrijding bij de uitgaven ter hoogte van € 30,1 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

In de eerste en tweede suppletore begroting 2008 is het uitgavenbudget voor in totaal met € 27 mln opgehoogd. Voor een toelichting wordt verwezen naar deze begrotingen. Naast deze ophoging is de uitgavenrealisatie gedaald door vertraging in de uitgaven voor de Commissie MER van € 2,9 mln en gestegen door betalingen in het kader van de SMOM-regeling met circa € 4 mln.

Ontvangsten

Op het instrument ontvangsten FES is een extra ontvangst opgenomen van € 5,3 ml voor het doorschuiven uit 2007 van realisatie op het project ProMT. Samen met kleinere mutaties is zijn de ontvangsten hierdoor € 5,9 mln hoger uitgevallen.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen

De belangrijkste verschillen zijn:

• Een groot aantal overboekingen vanuit andere artikelen ten behoeve van de werkzaamheden van SenterNovem (uitvoering van beleid) voor 29,7 mln en RIVM (onderzoek) voor € 9,6 mln.

• Verplichtingen in het Kader van de SMOM-regeling (circa 8 mln).

• Toename van adviesaanvragen Commissie MER (€ 1,3 mln).

Uitgaven

De belangrijkste verschillen zijn:

• Vertraging uitgaven Commissie MER (– € 2,9 mln)

• Betalingen in het kader van de SMOM-regeling (circa € 4 mln).

7.2 Overzicht afgeronde onderzoeken

Artikel 8. Vergroten van de externe veiligheid

8.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De hogere realisatie van de verplichtingen van € 31,4 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan als volgt worden verklaard door:

In 2008 is voor € 46 mln subsidie toegezegd voor het kennisprogramma Kennis voor Klimaat. In 2008 is een klein deel tot betaling gekomen. De overige betalingen worden voorzien in de resterende looptijd van het programma (2009–2012). Op het instrument Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties is het verplichtingenbudget verhoogd vanwege het bijstellen van de eerder geraamde kasverwachting voor het FES-project Sanering van LPG-stations. De budgetten voor dit project zijn van 2007 naar 2008 overgeheveld (€ 5,0 mln). Aangezien het beschikbare bedrag niet in die omvang benodigd was voor het saneren van LPG-stations, is het budget van € 5,0 mln teruggeboekt naar het BIRK instrument op artikel 2. Het budget op dit instrument is verlaagd met € 2,0 mln voor een bijdrage aan VROM-brede inspanningen op het gebied van veiligheid. Daarnaast was nog sprake van diverse kleinere mutaties van € 1,5 mln. Per saldo is het budget hierdoor gedaald met € 3,5 mln.

Voor het instrument FES Kennis voor Klimaat zijn in 2008 de voorbereidingskosten en niet-staatssteungevoelige onderdelen van het programma Kennis voor Klimaat gesubsidieerd. In afwachting van de uitkomst van de staatssteuntoets kan het volledige bedrag van € 10,0 mln voor 2008 niet toegekend worden aan de stichting Kennis voor Klimaat. Het resterende bedrag (€ 6,6 mln) wordt doorgeschoven naar 2009. Voor het instrument Overige instrumenten milieu en veiligheid is en deel van de voorschotten voor de eerste fase van het project Natuurlijke Klimaatbuffers, waarvoor de Kamer bij de begrotingsvoorbereiding 2007 bij amendement € 5,0 mln beschikbaar heeft gesteld, vertraging opgetreden. Hierdoor is € 4,0 mln nodig in 2009 in plaats van in 2008. Per saldo is het budget hierdoor gedaald met € 10,6 mln.

De kosten voor de sanering van LPG-stations zijn € 1,3 mln lager uitgevallen dan geraamd. Bij de programmafinanciering externe veiligheid zijn dit jaar niet alle toekenningen gerealiseerd, waardoor de verplichtingenrealisatie € 0,9 mln lager is uitgevallen.

Uitgaven

De onderuitputting bij de uitgaven ter hoogte van € 23,4 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Voor de toelichting wordt verwezen naar de toelichtingen bij de verplichtingenrealisatie. Afwijkingen zijn er bij de uitgaven voor de sanering van LPG-stations die zijn € 0,9 mln lager uitgevallen dan geraamd. Bij de programmafinanciering externe veiligheid zijn dit jaar niet alle toekenningen gerealiseerd, waardoor de uitgavenrealisatie € 3,2 mln lager is uitgevallen. Daarnaast is sprake van € 1,2 lager uitgaven aan Klimaatbuffers dan gepland.

Ontvangsten

De lagere realisatie van de ontvangsten van € 6,8 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door: Zie toelichting verplichtingen over FES project sanering LPG-stations en FES kennis voor Klimaat.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen

De belangrijkste verschillen zijn:

• Lagere kosten bij de sanering LPG-stations (– € 1,3 mln);

• Bij de programmafinanciering externe veiligheid zijn dit jaar niet alle toekenningen gerealiseerd (– € 0,9 mln);

• In 2008 is voor € 50 mln subsidie toegezegd voor het kennisprogramma Kennis voor Klimaat. In 2008 is een klein deel tot betaling gekomen. De overige betalingen worden voorzien in de resterende looptijd van het programma (2009–2012).

Uitgaven

De belangrijkste verschillen zijn:

• Lagere kosten bij de sanering LPG-stations (– € 0,9 mln).

• Bij de programmafinanciering externe veiligheid zijn dit jaar niet alle toekenningen gerealiseerd (– € 3,2 mln).

• Een vertraging bij klimaatbuffers (– 1,2 mln).

8.2 Overzicht afgeronde onderzoeken

¹ Dit onderzoek is doorgeschoven naar 2009–2010.

Artikel 9. Handhaving en toezicht

9.1 Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget op het instrument bevorderen naleving wetgeving voor Milieu en Ruimte is met € 2,0 mln verhoogd door een bijdrage van het DG Milieu aan VROM-brede inspanningen op het gebied van veiligheid. Van het instrument Bevorderen samenwerking methodiek en strategie is een bedrag van € 1,2 mln overgeheveld naar apparaat op artikel 91. Dit betreft de kosten van inhuur externen die gerealiseerd zijn bij de Gemeenschappelijke Dienst van VROM en voor rekening zijn van de VROM-Inspectie.

Uitgaven

De VROM-Inspectie heeft het beschikbare uitgavenbudget per saldo met € 0,7 mln. overschreden. Het merendeel van de budgetmutaties op zowel het programma- als het apparaatbudget zijn reeds door middel van suppletore wetten toegelicht en verwerkt.

Ontvangsten

Bij de ontvangsten is circa € 1,0 mln meer gerealiseerd dan geraamd doordat de leges van twee kalenderjaren in 2008 zijn ontvangen.

Slotwet

NIET-BELEIDSARTIKELEN

Artikel 91. Algemeen

Tabel 91.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Verplichtingen

De hogere verplichtingenrealisatie van € 115,3 mln kan voor € 35,2 mln worden verklaard door mutaties uit de eerste en tweede suppletore begroting 2008. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar deze suppletore begrotingen.

Daarnaast zijn de belangrijkste verschillen te verklaren door:

In het kader van de verlenging van het contract met Getronics Pink Roccade (GPR), heeft GPR in het najaar van 2008 een «Offer you can’t refuse» afgegeven voor de periode 2009/2010. Aangezien GPR bij het opstellen van haar offerte ook weer afhankelijk was van andere leveranciers die op hun beurt aantrekkelijke aanbieding met een deadline aanboden (bijvoorbeeld: Xerox bood printers aan met korting, maar dan moest GPR wel voor bepaalde datum reageren) heeft de afdeling I-Services snel gereageerd. De Bestuursraad (BR) van VROM is in oktober ingelicht en heeft toen ook besloten op de aanbieding in te gaan. Hierdoor is de verplichtingenrealisatie met circa € 40 mln gestegen.

Naar voren halen van verplichtingenbudget uit 2009 in verband met het aangaan van een verplichting aan het Kadaster. De betalingen vinden plaats vanaf 2009. Het Kadaster heeft al vanaf 1 januari 2009 kosten gemaakt voor de basisregistratie Topografie. Voor het verstrekken van een voorschot moest verplichtingenbudget naar voren worden gehaald (€ 15,5 mln).

Een doorbelasting van inhuur uitzendkrachten via Flexchange. Deze uitzendkrachten werden ingehuurd via de voormalige Gemeenschappelijke Dienst en worden aan het eind van het jaar in rekening gebracht bij de betreffende Dienst (€ 7 mln).

Een herschikking van middelen van WWI naar de portefeuille pSG in verband met de overkomst van medewerkers als gevolg van de herschikking vooruitlopend op de reorganisatie (€ 1,3 mln).

Een onderuitputting als gevolg van doorbelasting van uitgaven aan Diensten, een juiste artikel belasting en vertragingen met betrekking tot de aan te gane verplichtingen als gevolg van de herschikking en conversie vooruitlopend op de reorganisatie (– € 15 mln).

Een lagere realisatie bij GOB (Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf) van – € 2,7 mln.

Minder medewerkers hebben gebruik gemaakt van bestaande regelingen voor postactieven dan verwacht. De middelen zijn derhalve overgeheveld naar het apparaatartikel ter dekking van uitgaven extra uitgaven als gevolg van de herschikking en conversie (– € 1,5 mln).

Uitgaven

De hogere uitgavenrealisatie van € 71,9 mln kan voor € 45,3 mln worden verklaard door mutaties uit de eerste en tweede suppletore begroting 2008. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar deze suppletore begrotingen.

Daarnaast zijn de belangrijkste verschillende te verklaren door:

Een doorbelasting van inhuur uitzendkrachten via Flexchange. Deze uitzendkrachten werden ingehuurd via de voormalige Gemeenschappelijke Dienst en worden aan het eind van het jaar in rekening gebracht bij de betreffende Dienst (€ 7 mln).

Een herschikking van middelen van WWI naar de portefeuille pSG in verband met de overkomst van medewerkers als gevolg van de herschikking vooruitlopend op de reorganisatie (€ 1,3 mln).

Een onderuitputting als gevolg van doorbelasting van uitgaven aan Diensten, een juiste artikel belasting en vertragingen met betrekking tot de aan te gane verplichtingen als gevolg van de herschikking en conversie vooruitlopend op de reorganisatie (– € 2,3 mln).

Een lagere realisatie bij GOB (Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf) van – € 4,7 mln.

Minder medewerkers hebben gebruik gemaakt van bestaande regelingen voor postactieven dan verwacht. De middelen zijn derhalve overgeheveld naar het apparaatartikel ter dekking van uitgaven extra uitgaven als gevolg van de herschikking en conversie (– € 1,5 mln).

Ontvangsten

De hogere realisatie van de ontvangsten van € 155,7 mln ten opzichte van de oorspronkelijk vastgestelde begroting kan worden verklaard door:

Er is een extra ontvangst verkregen van het MNP ter hoogte van € 2,0 mln. Door vertragingen in de uitvoering van het BAG-project (Basisadministratie Adressen en Gebouwen) zijn de ontvangsten van het Kadaster verlaagd met € 1,7 mln.

Door een technische vrijval van Rgd middelen is op de VROM begroting een bedrag ontvangen van € 153,0 mln. Het planmatig onderhoud in het rijkshuisvestingsstelsel wordt vanaf 1 januari 2008 via een omslagsystematiek gefinancierd. De voorziening Planmatig Onderhoud die tot die tijd op de balans van de baten-lastendienst rijksgebouwendienst stond, is derhalve per ultimo 2007 opgeheven. Een bedrag van € 153,0 mln uit de vrijvallende voorziening wordt omgezet in een lening aan de Rijksgebouwendienst.

Het pakket van diensten dat de Rijksgebouwendienst (Rgd) afneemt van de Gemeenschappelijke Dienst (GD) is duurder dan de beschikbare € 21 mln dat de Rgd beschikbaar heeft. Het inflatieresultaat van de Rgd ad € 6,9 mln wordt daarom ingezet als dekking van een deel van dit tekort.

Slotwet

Toelichting:

Verplichtingen

In het kader van de verlenging van het contract met GPR, heeft GPR in het najaar van 2008 een «Offer you can’t refuse» afgegeven voor de periode 2009/2010. Aangezien GPR bij het opstellen van haar offerte ook weer afhankelijk was van andere leveranciers die op hun beurt aantrekkelijke aanbieding met een deadline aanboden (voorbeeld: Xerox bood printers aan met korting, maar dan moest GPR wel voor bepaalde datum reageren) heet de afdeling I-Services snel gereageerd. De BR is in oktober ingelicht en heeft toen ook besloten op de aanbieding in te gaan. Hierdoor is de verplichtingenrealisatie met circa € 40 mln gestegen.

Naar voren halen van verplichtingenbudget uit 2009 in verband met het aangaan van een verplichting aan het Kadaster. De betalingen vinden plaats vanaf 2009. Het Kadaster heeft al vanaf 1 januari 2009 kosten gemaakt voor de basisregistratie Topografie. Voor het verstrekken van een voorschot moest verplichtingenbudget naar voren worden gehaald (€ 15,5 mln verplichtingen).

Een doorbelasting van inhuur uitzendkrachten via Flexchange. Deze uitzendkrachten werden ingehuurd via de voormalige Gemeenschappelijke Dienst en worden aan het eind van het jaar in rekening gebracht bij de betreffende Dienst (€ 7 mln).

Een herschikking van middelen van WWI naar de portefeuille pSG in verband met de overkomst van medewerkers als gevolg van de herschikking vooruitlopend op de reorganisatie (€ 1,3 mln).

Een onderuitputting als gevolg van doorbelasting van uitgaven aan Diensten, een juiste artikel belasting en vertragingen met betrekking tot de aan te gane verplichtingen als gevolg van de herschikking en conversie vooruitlopend op de reorganisatie (– € 15 mln).

Een lagere realisatie bij GOB (Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf) van – € 2,7 mln.

Minder medewerkers hebben gebruik gemaakt van bestaande regelingen voor postactieven dan verwacht. De middelen zijn derhalve overgeheveld naar het apparaatartikel ter dekking van uitgaven extra uitgaven als gevolg van de herschikking en conversie (– € 1,5).

Uitgaven

Een doorbelasting van inhuur uitzendkrachten via Flexchange. Deze uitzendkrachten werden ingehuurd via de voormalige Gemeenschappelijke Dienst en worden aan het eind van het jaar in rekening gebracht bij de betreffende Dienst (€ 7 mln).

Een herschikking van middelen van WWI naar de portefeuille pSG in verband met de overkomst van medewerkers als gevolg van de herschikking vooruitlopend op de reorganisatie (€ 1,3 mln).

Een onderuitputting als gevolg van doorbelasting van uitgaven aan Diensten, een juiste artikel belasting en vertragingen met betrekking tot de aan te gane verplichtingen als gevolg van de herschikking en conversie vooruitlopend op de reorganisatie (– € 2,3 mln).

Een lagere realisatie bij GOB (Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf) van – € 4,7 mln.

Minder medewerkers hebben gebruik gemaakt van bestaande regelingen voor postactieven dan verwacht. De middelen zijn derhalve overgeheveld naar het apparaatartikel ter dekking van uitgaven extra uitgaven als gevolg van de herschikking en conversie (– € 1,5 mln).

Artikel 92. Nominaal en onvoorzien

92.1. Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Dit artikel is een administratief artikel hetgeen betekent dat er geen daadwerkelijke uitgaven ten laste van dit artikel worden gedaan.

Slotwet

BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

De Ministers van VROM en voor WWI verklaren hierbij als volgt:

In het begrotingsjaar 2008 heeft het managementcontrolsysteem van VROM naar behoren gefunctioneerd. Dat betekent dat:

• de uitkomsten van de financiële processen zodanig zijn dat binnen de tolerantiegrenzen van wet- en regelgeving is gebleven, met uitzondering van

– de huurtoeslag waarover in begrotingshoofdstuk 18 (Rijksjaarverslag Wonen, Wijken en Integratie) in het onderdeel «rechtmatigheid» de hoofdlijnen uit de bedrijfsvoeringsparagraaf uit het Jaarverslag van het Ministerie van Financiën worden vermeld; en

– de uitgaven van het Waddenfonds;

• de beleids- en financiële informatie in dit jaarverslag voldoet aan de wettelijke rapportage-eisen;

• sturing en beheersing heeft plaatsgevonden, afgeleid van begrotingsdoelstellingen;

• risico-afwegingen bepalend zijn geweest voor beheersingsmaatregelen;

• voortgangsbewaking van begrotingsrealisatie heeft plaatsgevonden door portefeuillehouders van de Bestuursraad en gemandateerde budgethouders;

• toezicht op kwaliteitsborging van bedrijfsvoeringsprocessen heeft plaatsgevonden onder meer via het Audit Committee.

Daarbij horen de volgende kanttekeningen:

• Gedurende het jaar is de financiële informatievoorziening aan budgethouders beperkt tot de meest essentiële processen, zoals de begrotings- en verantwoordingsprocessen, door de veranderingen in verantwoordelijkheden en processen als gevolg van de reorganisatie en door het besluit om slechts beperkt te investeren in het (verouderde) financiële systeem. Door middel van het verbeterplan financiële functie zal verdere sturing worden gegeven aan wensen voor verbeteringen in de kwaliteit van de financiële informatievoorziening.

• De doelstelling om te komen tot een goede en tijdige jaarafsluiting heeft in het verslagjaar hoge prioriteit gekregen. Er zijn in dit traject goede verbeteringen bereikt vergeleken bij het vorige jaar. Toch blijven er een aantal zaken over die ook in de afronding 2008 blijken nog verbetering te behoeven. In structurele zin zal de vormgeving van de financiële functie in 2009 verder worden ingevuld.

• In 2009 wordt VROM geconfronteerd met de afronding van een hele grote organisatorische verandering (Duidelijk VROM!) waarin ook de financiële functie ingrijpend wordt gereorganiseerd. In structurele zin zullen veel zaken de komende tijd verder vorm krijgen. Daartoe is een ambitieus verbeterplan gemaakt, waarvan realisatie doorloopt in 2009. Tevens doen zich nieuwe ontwikkelingen voor in het komende jaar die wederom zwaar zullen ingrijpen op de financiële functie (zoals voorbereidingen treffen om een nieuw financieel systeem in een jaar na 2009 in gebruik te kunnen nemen).

Op deze wijze is gestructureerde aandacht besteed aan de bedrijfsprocessen van het ministerie van VROM. De relevante actoren binnen VROM hebben gezorgd voor de checks & balances, zodat de bedrijfsprocessen voldoende beheerst zijn uitgevoerd.

De begrotingen van VROM en WWI omvatten mede de baten- en lastendiensten Rijksgebouwendienst en Nederlandse Emissie-autoriteit en het begrotingsfonds Waddenfonds.

Het Audit Committee van VROM (leden Bestuursraad, Rijksauditdienst, directie Financiële en Economische Zaken en een extern lid) heeft de bedrijfsvoeringsparagraaf (uitzonderingsrapportage) besproken in haar overleg van 6 maart 2009 en adviseert akkoord te gaan met de uitspraak dat het managementcontrolsysteem naar behoren heeft gefunctioneerd voor de begrotingen van VROM en WWI. Dit betekent niet dat er geen fouten/tekortkomingen kunnen optreden. Indien deze dienen te worden opgenomen in de VROM/WWI-verantwoording volgens de rijksbegrotingsvoorschriften of criteria1 vastgesteld door het Audit Committee, worden ze hieronder toegelicht, onderverdeeld naar de totstandkoming van de beleidsinformatie, de rechtmatigheid van de begrotingsuitvoering, het gevoerde financieel en materieel beheer en overige aspecten van de bedrijfsvoering. Fouten/tekortkomingen in de totstandkoming van de beleidsinformatie en rechtmatigheid betreffende de WWI begroting (inclusief Rijksgebouwendienst) zijn in begrotingshoofdstuk 18 van de WWI programmaverantwoording opgenomen.

1. Totstandkoming beleidsinformatie

De focus op de beleidsprioriteiten in deze jaarverantwoording van VROM is een gevolg van de deelname aan het experiment waardoor in principe alleen de beleidsprioriteiten worden toegelicht. Twee operationele doelen worden tevens beleidsmatig toegelicht: 3.2.1 Realisatie van de nationale Kyoto-klimaatversplichtingen (2008–2012) en van de klimaat- en energiedoelen uit het Coalitieakkoord voor 2020 en 6.2.2 Reductie van milieubelasting door afvalstoffen (afvalstoffenfonds) vanwege het financiële belang. De rapportagewijziging is erop gericht om de politieke discussie meer op de hoofdlijnen (beleidsprioriteiten) te voeren. Voor de behandeling van het jaarverslag 2008 kunnen publicaties van het planbureau voor de leefomgeving de politieke discussie ondersteunen, bijvoorbeeld de publicaties: «effecten van de kredietcrisis op klimaat en energiebeleid», «tussenstand van een aantal onderdelen uit het werkprogramma schoon en zuinig» en «Ruimte in cijfers 2008». De VROM Inspectie is de trekker van het front office afval en geeft in haar jaarrapportage onder meer inzicht in de naleving van de afvalregelgeving.

Voor de behandeling van het jaarverslag 2008 met de Kamer zorgt VROM dat het vernieuwde indicatorrapport realisatie milieudoelstellingen beschikbaar is. Deze zal voor de behandeling van het jaarverslag separaat aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

2. Rechtmatigheid

Waddenfonds

Over boekjaar 2008 is de rapporteringstolerantie 10% voor het totaal van de uitgaven (€ 445 300) van de verantwoording als geheel van het Waddenfonds overschreden. Door het fonds is tot 100% bevoorschot aan een subsidieontvanger met een beroep op de regelgeving inzake het schatkistbankieren. In de subsidieregelgeving van het Waddenfonds is bepaald dat slechts tot een percentage van 80% bevoorschot mag worden, waardoor 20% in strijd met deze regelgeving is bevoorschot en daarmee een bedrag van €480 000 euro onrechtmatig is.

VROM

Onder rechtmatigheid wordt conform de rijksbegrotingsvoorschriften verstaan comptabele rechtmatigheid. Dit houdt dit dat een financiële transactie waarvan de uitkomst in het departementale jaarverslag dient te worden verantwoord in overeenstemming is met de begrotingswetten en met de in internationale regelgeving, Nederlandse wetten, algemene maatregelen van bestuur en ministeriële regelingen opgenomen bepalingen die de uitkomst van die financiële transactie beïnvloeden.

In dit onderdeel wordt gerapporteerd als de overeengekomen tolerantiegrenzen voor zowel fouten als onzekerheden die betrekking hebben op, de rechtmatigheid en de getrouwheid, uit de rijksbegrotingsvoorschriften, voortkomend uit het experiment1 worden overschreden.

Nu er in 2008 een apart begrotingshoofdstuk 18 is voor de WWI verantwoording is de rapporteringstolerantie op begrotingshoofdstukniveau kleiner geworden waardoor er eerder sprake kan zijn van een tolerantieoverschrijding op begrotingshoofdstukniveau.

Europese aanbestedingen

In 2008 is voor een bedrag groot circa € 0,7 miljoen ten onrechte niet Europees aanbesteed. In 2009 zal bij afwijkingen van adviezen van de staf verantwoording door de portefeuillehouder aan de Bestuursraad plaatsvinden.

3. Financieel en materieel beheer

Onderhoud subsidieregelgeving

De uitkomsten van het Rijksbrede subsidiekader zullen worden benut om de regelgeving voor een aantal subsidieregelingen VROM-breed te harmoniseren. Daarnaast zullen interne procedures zodanig worden aangepast dat er toereikende toetsing van subsidieverzoeken en documentatie daarvan zal plaatsvinden. Tenslotte zullen procedures worden aangepast waardoor fouten betreffende verplichtingen- en voorschottenadministratie worden voorkomen.

Gevolgde werkwijze bij diverse beleidsterreinen

Afvalfonds:

Met betrekking tot de invoering van het Afvalfonds heeft overleg plaatsgevonden met alle relevante partijen vanuit de optiek dat 2008 geen verloren jaar mocht en kon zijn. Daarom is besloten dat, zolang het fonds nog niet formeel opgericht was – in volledige overeenstemming met de partijen die het fonds zullen vormen en gaan beheren – VROM de benodigde toekenningen zou verrichten. Alles conform de afgesproken procedures van het fonds in oprichting. Deze aanpak is in de 2e suppletore begroting 2008 ook richting de Kamer expliciet verwoord en toegelicht. De minister van VROM heeft de Tweede Kamer hierover geïnformeerd bij brief van 11 december 2008 (Kamerstukken II, 2008–2009, 31 820, nr. 1).

NSL:

VROM heeft besloten om de derde tranche subsidies in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit niet in 2008, maar begin 2009 toe te kennen. De reden hiervoor was dat een subsidieregeling moest worden uitgewerkt, waardoor inmiddels een degelijke juridische basis is gelegd voor toekomstige toekenningen. Vervolgens is extra tijd benodigd geweest om de ingediende aanvragen op basis van die regeling zorgvuldig te kunnen beoordelen.

Vaststellen subsidies bodemsanering 2002–2004:

In het verslagjaar is besloten de bodemsaneringbudgetten 2002–2004 mede vast te stellen op basis van verantwoordingsinformatie van de bevoegde overheden. Daarbij is tevens een contra onderzoek betrokken, waarin de prestatieverantwoordingen van de bevoegde gezagen opnieuw zijn beoordeeld. De onderzoekers hebben veelal bij de onderzochte saneringslocaties aanzienlijke afwijkingen geconstateerd. Ook hebben zij aangegeven dat de (her)beoordeling om diverse redenen omgeven is met een bepaalde mate van onzekerheid. Derhalve achtten de onderzoekers een bandbreedte van 20% tot 25% acceptabel. VROM heeft de afwijkingsmarge van 20% overgenomen en toegepast bij de geconstateerde afwijkingen tussen de uitkomsten van het contra onderzoek en de gehele prestatieverantwoording van het bevoegde gezag. Vervolgens is de beslisboom c.q. het sanctietraject toegepast die eerder aan de budgethouders is gecommuniceerd. In de meeste gevallen heeft dit geleid tot aanvullende prestatieverplichtingen voor de volgende periode.

Verbeterplan financiële functie & jaarverantwoording:

De Algemene Rekenkamer heeft, in het Rapport bij het Jaarverslag 2007, VROM een ernstige onvolkomenheid voor de jaarafsluiting en een onvolkomenheid voor de financiële functie toegekend. Naar aanleiding hiervan is het Verbeterplan financiële functie & jaarverantwoording opgesteld. Doel van het verbeterplan is tweeledig: een, ten opzichte van de jaarverantwoording 2007, sterk verbeterd proces van totstandkoming van de jaarverantwoording 2008 en het op orde brengen van de financiële functie van VROM.

Verbeteren proces jaarverantwoording:

Om de ernstige onvolkomenheid bij de totstandkoming van de jaarverantwoording weg te werken is een onafhankelijke evaluatie uitgevoerd. Op basis van de aanbevelingen uit deze evaluatie is een verbeterplan opgesteld voor het proces van de jaarverantwoording. De belangrijkste aanbevelingen waren:

• het uitvoeren van een proefafsluiting;

• goede werkafspraken maken met de uitvoeringsorganisatie voor het tijdpad en de wijze waarop gegevens worden aangeleverd;

• extra capaciteit inzetten op coördinatie van het proces;

• nadrukkelijker inschakelen van IC gedurende het proces;

• duidelijke scheiding aanbrengen tussen de rol van VROM en RAD in het proces van de totstandkoming van de jaarverantwoording.

Aan al deze aanbevelingen is invulling gegeven. Het proces van de verbetering is bewaakt door een stuurgroep onder voorzitterschap van de SG.

De doorgevoerde verbeteringen hebben vooraf het risico beperkt dat de jaarverantwoording niet tijdig gereed komt.

Verbetering financiële functie:

De Algemene Rekenkamer heeft, in het Rapport bij het Jaarverslag 2007 VROM, de financiële functie van VROM als een onvolkomenheid bestempeld. Deze onvolkomenheid was aanleiding voor de Algemene Rekenkamer om aan te bevelen om de interne controle te versterken en de naleving van interne procedures te verbeteren. In de bedrijfsvoeringsparagraaf 2007 werd al toegezegd dat de werking van de interne controle mede in het kader van de organisatieontwikkeling van Duidelijk VROM op een hoger plan zal worden gebracht. In reactie op de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer is de noodzaak onderschreven om de bedrijfsvoering op een hoger niveau te brengen. In haar samenvatting in het rapport bij het jaarverslag wijst de Algemene Rekenkamer erop dat de reorganisatie kansen en aangrijpingspunten biedt om de onvolkomenheden aan te pakken, maar brengt ook risico’s met zich mee zoals het beslag dat dergelijke processen doorgaans leggen op ieders tijd en energie.

Resultaat van het Verbeterplan financiële functie & jaarverantwoording is inmiddels:

Interne control: binnen de nieuwe directie Financieel Economische Zaken wordt een aparte VROM-brede interne controle cluster ingericht, die conform de opzet zoals uitgedacht in het programma verbetering financiële processen gaat functioneren. Dit cluster is al gestart met de werkzaamheden ten tijde van de proefafsluiting 2008 (in de periode oktober 2008 – december 2008) en voerde ook de noodzakelijke controles uit tijdens de jaarafsluiting 2008.

Om de werkzaamheden van het nieuwe cluster voor 2009 te bepalen is er een, op risico’s gebaseerd, interne controle plan opgesteld. Dit plan is afgestemd binnen de VROM organisatie alsmede met de RAD.

Ten aanzien van het niet naleven van de interne procedures zijn en worden eveneens diverse maatregelen getroffen. Enerzijds wordt er volop gewerkt aan het voorbereiden van de invoering van de nieuwe financieel administratieve procedures. Deze nieuwe procedures moeten zowel de uniformiteit, de efficiency alsook de effectiviteit verbeteren. Anderzijds loopt er een traject om het management en de medewerkers van VROM te wijzen op het belang van de interne procedures en de noodzaak van naleving ervan. Tezamen moeten deze maatregelen er toe leiden dat de naleving van de interne procedures bij VROM sterk verbetert.

De verbetering van het financieel beheer van VROM zal met een nieuw financieel systeem een extra impuls krijgen. Er loopt een onderzoek naar de mogelijkheden voor samenwerking met een ander departement om hun financieel systeem te delen.

4. Overige aspecten van bedrijfsvoering

ICT-beheer en informatiebeveiliging

Op 28 augustus 2007 heeft de Minister in een brief aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2006–2007, 31 031 XI, nr. 12) toegezegd aan het einde van 2008 het ICT-beheer en de informatiebeveiliging op orde te hebben. Deze toezeggingen zijn op de hieronder beschreven wijze gestand gedaan.

Voor wat betreft het ICT-beheer is het proces van kwaliteitsbewaking bij VROM ICT Beheer en de externe leverancier ingericht. Door de afdeling ICT-Beheer is hier verder invulling aan gegeven door sturing op het proces en op de kwaliteitseisen aan de TPM in te richten. De door de leverancier afgegeven goedkeurende Third Party Mededeling (TPM) en het ISO 20000-1 certificaat van VROM ICT Beheer zijn hier het directe gevolg van. De VROM ICT Beheer organisatie is als eerste overheidsorganisatie in Nederland gecertificeerd op basis van de ISO 20000–1-normen voor ICT-serviceorganisaties.

Informatiebeveiliging is het proces van vaststellen van de vereiste betrouwbaarheid van informatiesystemen in termen van vertrouwelijkheid, beschikbaarheid en integriteit alsmede het treffen, onderhouden en controleren van een samenhangend pakket van bijbehorende maatregelen. Het afgelopen jaar zijn de nog resterende onderdelen van dat proces ingericht, waarmee voldaan is aan de eisen van het VIR 2007 (Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst) en het VIR-Bijzondere Informatie. Over het jaar 2008 heeft het lijnmanagement expliciet verklaard in control te zijn ten aanzien van informatiebeveiliging voor hun specifieke directie.

De conclusie is dat beide onderwerpen, ICT beheer en informatiebeveiliging, op orde zijn gebracht. Hierbij hoort de kanttekening dat ICT beheer en informatiebeveiliging nooit «af» zijn. Het ministerie blijft dan ook voortdurend via iteratieslagen, plateauplanning en een gestructureerde risicomanagementproces aan verbetering op deze onderwerpen werken.

Integriteit

VROM beschouwt integriteit als een kernwaarde zodanig dat het vertrouwen van de burger in het handelen van VROM centraal staat. Ten behoeve van deze betrouwbaarheid heeft VROM kwetsbare handelingen/functies in beeld gebracht, kent zij integriteit als een kerncompetentie van VROMmers en hanteert zij sinds 2004 een risicoanalyse Integriteit als onderdeel van de P&C-cyclus. Als er sprake is van een integriteitsvoorval dient de medewerker de leidinggevende in beginsel te informeren tenzij naar de mening van de medewerker aanleiding bestaat om hier van af te wijken. Er kan voor worden gekozen om een beroep te doen op de vertrouwenspersoon integriteit die zowel een klankbord en adviesfunctie als een meldpuntfunctie heeft. VROM kent voor de rechtsgelijkheid bij plichtsverzuimgevallen de bevoegdheid bij één centraal punt. Daardoor is consequentie en consistentie mogelijk in de behandeling van de gemelde gevallen. Ook wordt nadrukkelijker dan voorheen in dergelijke gevallen gerefereerd welk onderdeel van de VROM-gedragscode in het geding is. Voor een betere registratie en begeleiding van leidinggevenden bij meldingen integriteitvoorvallen kent VROM een centraal meldpunt en registratie voor het ministerie uitgezonderd de RGD. In samenhang met de ontvlechting en tegen de achtergrond van de verantwoordelijkheden heeft de Rijksgebouwendienst verschillende eigen meldpunten ingericht voor integriteitschendingen.

In 2007/2008 is ten behoeve van het versterken integer gedrag en het bewust worden van mogelijke risico’s in het dagelijks werken door VROMmers een speciaal programma versterking integriteit VROM onder aansturing van een Stuurgroep Integriteit VROM gestart. Hierbij ligt het accent op het integreren van betrouwbaar handelen/zijn in het professioneel handelen. In 2008 is de aangegeven lijn doorgezet en een succesvolle aanvang gemaakt met het meer transparant maken van betrouwbaar handelen door cases op dit gebied via een «barometer» voor meningsvorming en discussie via het intranet aan te bieden. Ook hebben vertrouwenspersonen ongewenst gedrag voor het eerst een jaarverslag opgesteld welke is voorgelegd aan de BR. De verplichting tot het maken van een jaarverslag geldt ook voor de vertrouwenspersonen integriteit binnen VROM. Over het jaar 2007–2008 heeft de vertrouwenspersoon integriteit van de Rijksgebouwendienst een jaarverslag gemaakt. VROM heeft eveneens actief geparticipeerd in de Rijksbreed gehouden integriteitsdag met medewerking van het Bureau Integriteit Amsterdam voor een meerjarenaanpak van de verhoging van de kwaliteit van het integriteitzorgsysteem rijksbreed en ministeriespecifiek.

In het verslagjaar is eveneens nadrukkelijk aansluiting gezocht met het organisatie- en cultuurveranderingsprogramma Duidelijk VROM (DV!) om betrouwbaar handelen onderdeel te laten zijn van de verschillende activiteiten en opleidingstrajecten gericht op de gewenste veranderingen.

VROM kent langzaam maar zeker een grotere eigen verantwoordelijkheid toe aan de ambtenaar. In dat kader heeft VROM in het verslagjaar gelijktijdig met de eerste introductie van een P&O-zelfbedieningsproces een zelfstandig P&O-sanctiebeleid P&O-processen ontwikkeld, ingevoerd en transparant gemaakt. Hierdoor weten de VROMmers in beginsel welk risico wordt gelopen als zij zich aan bepaalde gebleken handelingen schuldig maakt.

VROM heeft ter versterking van een eenduidige registratie in 2008 de gestarte pilot omgeving van het Rijksregistratiesysteemintegriteit actief voortgezet Ook is een handvat/instructie voor de leidinggevenden op het intranet beschikbaar gesteld hoe zij met meldingen integriteitsvoorvallen om moeten gaan.

In het verslagjaar 2008 zijn er 21 meldingen van inbreuken op de integriteit, waarvan 18 geconstateerde integriteitschendingen zijn. Van deze 18 geconstateerde integriteitschendingen hadden 12 betrekking op diefstal/fraude. Deze gevallen worden beoordeeld om nader de opzet en de werking van de administratieve organisatie te bezien. De genoemde aantallen zullen ook in het sociaal jaarverslag 2008 worden gerapporteerd, als onderdeel van een rijksbrede rapportage.

Op basis van de gemelde diefstal-/fraudegevallen is het risico dat de departementale jaarrekening materieel afwijkt gering.

C. JAARREKENING

De departementale verantwoordingsstaat 2008 van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI)

* Door het per artikel afronden op duizendtallen van de realisaties wijkt het totaal aan gerealiseerde verplichtingen en uitgaven af van de bij de saldibalans vermelde realisaties.

De departementale saldibalans 2008

Om een vergelijking tussen stand ultimo 2007 en 2008 mogelijk te maken zijn uit de stand per 31 december 2007 de standen gehaald die betrekking hebben op het begrotingshoofdstuk Wonen, Wijken en Integratie (XVIII). Deze bedragen zijn vervolgens opgenomen in de stand per 31 december 2007 in de saldibalans 2008 van Begrotingshoofdstuk Wonen, Wijken en Integratie (XVIII).

De toelichting op de saldibalans

Ad 1. Uitgaven ten laste van de begroting (€ 1 216 071)

Deze post bevat de nog niet met het ministerie van Financiën verrekende begrotingsuitgaven. Verrekening van de begrotingsuitgaven 2008 vindt plaats nadat de Slotwet door de Staten-Generaal is vastgesteld.

Ad 2. Ontvangsten ten gunste van de begroting (€ 456 584)

Deze post bevat de nog niet met het ministerie van Financiën verrekende begrotingsontvangsten. Verrekening van de begrotingsontvangsten 2008 vindt plaats nadat de Slotwet door de Staten-Generaal is vastgesteld.

Ad 4. Rekening-courant Rijks Hoofdboekhouding (R.H.B.) (€ 750 576)

Onder deze balanspost is de rekening-courant van de R.H.B. opgenomen.

Het saldo per 31 december 2008 bedraagt volgens het saldobiljet van het ministerie van Financiën van 17 februari 2009 € 750 575 874,70.

Ad 5. Rekening-courant Fonds Luchtverontreiniging LUVO (DGM) (€ 2 336)

Onder deze balansrekening is de «schuld» (inclusief de rente over 2007) van het Rijk aan het fonds LUVO opgenomen. Het jaarverslag en de bijbehorende jaarrekening 2008 van het fonds moeten nog worden goedgekeurd, waarna de rente over 2008 bij het Ministerie van Financiën kan worden bijgeschreven.

Ad 6. Uitgaven buiten begrotingsverband (€ 3 701)

Onder de uitgaven buiten begrotingsverband zijn posten opgenomen, die met derden moeten worden verrekend. Het bedrag is als volgt opgebouwd:

In het bedrag ad € 3 701 te verrekenen met de departementen/lagere overheden/overige derden is geen bedrag opgenomen betreffende Europese geldstromen.

In het bedrag te verrekenen met lagere overheden/overige derden is een bedrag begrepen van € 0,992 mln van de op een depositorekening gestorte waarborgsommen voor afvaltransporten in het kader van de van de EVOA-regeling (EG-Verordening Overbrenging Afvalstoffen) en het Besluit detectie radioactief Besmet Schroot (BBS). Op grond van de EVOA-regeling is een bedrijf dat afvalstoffen wil transporteren over de landsgrenzen heen, verplicht een deposito te storten of een bankgarantie af te geven aan de bevoegde autoriteit (in casu VROM). Op grond van het BBS moeten bedrijven die radioactief besmet schroot hebben, een financiële zekerheid afgeven ten aanzien van de bestrijding van kosten van een eventueel noodzakelijke verwijdering.

Ad 7. Ontvangsten buiten begrotingsverband (€ 10 286)

Onder de ontvangsten buiten begrotingsverband zijn de posten opgenomen, die aan derden moeten worden betaald. Het bedrag heeft betrekking op inhoudingen op het salaris, die aan derden dienen te worden afgedragen, zoals onder andere loonheffing, pensioenpremies, WAO-premies en zorgverzekeringswet, voor een totaalbedrag van € 10,286 mln.

Bankgaranties

In totaal zijn per ultimo 31 december 2008 € 136,094 mln aan bankgaranties ontvangen. De bankgaranties zijn ontvangen in het kader van de uitvoering van een drietal besluiten.

EVOA-regeling

Het bedrag van de bankgaranties voor afvaltransporten in het kader van de EVOA-regeling is per 31 december 2008 € 131,851 mln.

Radioactief besmet schroot

Onderdeel van het Besluit detectie radioactief besmet schroot (Staatsblad 2002, 565) is een borgstellingregeling. Het Besluit strekt tot het verplicht stellen van het gebruik van apparatuur voor de detectie van radioactief besmet metaalschroot door bedrijven. Doel van deze verplichting is het voorkomen van incidenten in Nederland door radioactiviteit in schroot en de daaruit voortkomende stralingsbelasting zoveel mogelijk te beperken. Om te verzekeren dat bedrijven de kosten van de verwijdering van radioactief besmet schroot kunnen betalen, is de verplichting tot het stellen van financiële zekerheid opgenomen in het besluit. Ultimo 2008 zijn hiervoor voor een totaalbedrag van € 3,630 mln aan bankgaranties en overige borgstellingen in bewaring gegeven.

Stralingsbescherming

Tenslotte is er nog € 0,612 mln aan borgstelling in bewaring in verband met het Besluit Stralingsbescherming.

Ad 8. Extra-comptabele vorderingen (€ 44 532)

Ad 8a. Tegenrekening Extra-comptabele vorderingen (€ 44 532)

Bij ontvangst worden deze vorderingen ten gunste van de ontvangstenbegroting geboekt.

Toelichting:

Ten opzichte van ultimo 2007 is het vorderingensaldo met 2,3% (€ 1,1 mln) gedaald van € 45,6 mln naar € 44,5 mln. Van het bedrag ad € 68,9 mln aan intrekkingen in 2008 heeft € 64,8 mln betrekking op het hanteren van een verkeerde boekingssystematiek in de vorderingenadministratie. Als gevolg van de reorganisatie Duidelijk VROM heeft er een herschikking van beleidsterreinen over de VROM-organisatieonderdelen plaatsgevonden. Deze herschikking is ook vertaald in de financiële administratie, waarbij € 64,8 mln aan vorderingen zijn herschikt. Per abuis is daarbij de boekingssystematiek gebruikt van «intrekking» bij het weggevende organisatieonderdeel en «ontstane vordering» bij het ontvangende organisatieonderdeel. Het bedrag ad € 525,1 mln aan in 2008 ontstane vorderingen is derhalve hierdoor ook € 64,8 mln te hoog.

Omvangrijke vorderingen

Artikel 2

De vordering ad € 3 mln (vóór 2007) op dit artikel betreft een uitgekeerde subsidie in het kader van BIRK. Het betreffende bedrijf is echter failliet gegaan. VROM is in overleg met de provincie Zuid-Holland en de gemeente Schoonhoven deze problematiek aan het afronden. De wettelijke procedures waaronder het wijzigen van het bestemmingsplan maken afronding pas in 2010 mogelijk. De voorgestelde oplossing gaat vooralsnog niet uit van uiteindelijke inning van deze vordering.

Artikel 4

Het bedrag uit de jaarlaag voor 2007 heeft betrekking op circa € 8,7 mln aan geconditioneerde vorderingen voortkomend uit het kostenverhaal bodemsanering. De meeste vorderingen stammen uit de periode van vóór 2005 en hebben een doorlooptijd, die kan oplopen tot enkele jaren aangezien invordering vaak via gerechtelijke weg moet worden afgedwongen. Daarnaast kan ook de vermogenspositie van de debiteur een negatieve uitwerking hebben op de termijn waarbinnen de vordering kan worden voldaan. De afwikkeling van deze vorderingen is uitbesteed aan SenterNovem met betrokkenheid van de Landsadvocaat. Voor het verhalen van deze kosten zijn vaak langlopende juridische procedures nodig.

Artikel 5

Het bedrag aan vorderingen betreft voor circa € 5,6 mln vorderingen die zijn ingesteld op het instrument «Verminderen van geluidshinder» (waaronder voor € 4,6 mln aan de provincie Zuid-Holland en € 0,5 mln aan de provincie Limburg).

Artikel 6

De omvang van het vorderingensaldo op artikel 6 bestaat voornamelijk uit een verstrekte achtergestelde lening van € 18 mln aan de Centrale Organisatie voor Radioactief Afval (COVRA). Aan de achtergestelde lening is de voorwaarde verbonden dat deze lening in 2016 aan VROM wordt terugbetaald, tenzij een andere wijze van afwikkelen wordt overeengekomen. Deze vordering is op termijn opeisbaar.

Artikel 9

Het openstaande saldo op artikel 9 is verlaagd door het intrekken van een vordering (€ 0,3 mln) en het definitief buiten invordering stellen van drie vorderingen (€ 0,8 mln). Voor een vordering uit 2006 (€ 0,6 mln) is een betalingsregeling getroffen.

Artikel 91

Het openstaand vorderingenbedrag ad € 5,5 mln bestaat voor ruim 83% (€ 4,6 mln) uit vorderingen van vóór 2007. Deze «oude» vorderingen bestaan voor het grootste gedeelte uit:

• een in 2006 ingestelde vordering (bedrag per ultimo 2008 € 1,56 mln) als uitvloeisel van de boedelscheiding bij de verzelfstandiging van het MNP;

• een in 2003 ingestelde vordering (bedrag per ultimo 2008 € 2,89 mln) bij een Duitse bank. Deze vordering betreft rentegelden op de EFRO bijdragen van het Interreg 2C IRMA programma. Dit programma is nog niet afgesloten omdat de EC een deel van de subsidie terug wil eisen. In afwachting van de definitieve korting blijven de middelen bij deze bank staan om (een deel van) de korting te kunnen opvangen.

Ad 9 Voorschotten (€ 2 056 164)

Ad 9a. Tegenrekening Voorschotten (€ 2 056 164)

Op deze rekening staat het saldo gebaseerd op de Regeling Departementale Begrotingsadministratie (voorschotten, vooruitbetalingen en voorlopige betalingen). De definitieve vaststelling dan wel de afwikkeling vindt plaats na indiening van de einddeclaratie.

Toelichting

In 2008 is het voorschottensaldo gestegen met bijna 4% (€ 75 mln) van € 1 981 mln tot € 2 056 mln (ultimo 2008). Voor zover van toepassing wordt hieronder bij de opsomming van de omvangrijke voorschotten per artikel een toelichting gegeven van een eventuele toename van de stand.

Omvangrijke voorschotten

Artikel 1

Het saldo van voorschotten op artikel 1 wordt hoofdzakelijk verklaard door voorschotten voor enerzijds een subsidie ad € 24 mln aan Habiforum, waarvoor in 2009 de eindafrekening wordt verwacht. Anderzijds staat voor € 28,6 mln aan voorschotten open met betrekking tot de subsidie voor het onderzoeksprogramma Klimaat en Ruimte dat in 2011 afloopt. Daarnaast staat er nog een bedrag van € 5,6 mln open aan voorschotten voor diverse subsidies in het kader van het programma Interreg. Voorts enkele kleine voorschotten met betrekking tot het project de Nieuwe Kaart (circa € 2 mln) en RO-online (circa € 1,2 mln).

Artikel 2

De voorschotten voor de bufferzones bedragen € 140,1 mln, de voorschotten voor Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK) bedragen € 201,6 mln, de voorschotten voor Investeringsbijdragen Nieuwe Sleutel Projecten (NSP) bedragen € 118,3 mln en het voorschot voor het budget Nota Ruimte bedraagt € 4,8 mln. Deze vier projecten vormen samen 94% (€ 464,8 mln) van de openstaande voorschotten van in totaal € 496 mln op artikel 2. Overige voorschotten hebben betrekking op diverse incidentele bijdragen en onderzoeken.

Artikel 3

Op artikel 3 staat onder meer een voorschot van € 22,2 mln voor Bestuursakkoord Nieuwe Stijl (BANS), dat wordt uitgevoerd door SenterNovem en waarvan de volledige afwikkeling pas in 2011 zal plaatsvinden. Daarnaast wordt € 108,0 mln aan voorschotten verklaard door het Clean Development Mechanism (CDM). Deze voorschotten worden zoveel mogelijk tussentijds afgewikkeld, maar gezien de looptijd van de individuele CDM-projecten kunnen ze veelal pas in latere jaren worden afgewikkeld. Daarnaast staan en nog voorschotten open voor Energie in de milieuvergunning (circa € 10,0 mln), NIRIS (circa € 6,7 mln) en diverse kleine projecten.

Artikel 4

Het grootste deel van de openstaande voorschotten op artikel 4 heeft betrekking op uitvoering bodemsanering (circa € 581 mln aan subsidiemiddelen en apparaatskosten van de bevoegd gezagen). De toekenning van subsidiebudgetten op grond van de Wet bodembescherming vindt plaats voor een periode van vijf jaar op grond van door de bevoegd gezagen ingediende programma’s. Daarna vindt op basis van de financiële verantwoordingen over de gehele periode afrekening van de verstrekte voorschotten plaats Er wordt dus niet tussentijds afgerekend. De eerste meerjarige toekenning stamt uit 2002 (voor een periode van drie jaar), de tweede uit 2005 (voor een periode van vijf jaar). De eerste programmaperiode is in 2008 afgewikkeld. Hierdoor daalden de openstaande voorschotten met in totaal € 322 mln. Tegenover deze daling als gevolg van afrekening van de eerste meerjarige toekenning staat een bedrag van € 161 mln aan nieuwe voorschotten die in 2008 zijn verstrekt als voorschot in het kader van de tweede meerjarige toekenning.

Artikel 5

De voorschottenstand op artikel 5 is met € 35,8 mln gedaald van €  202,7 mln naar € 166,9 mln. De openstaande voorschotten hebben grotendeels betrekking op het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) 1e tranche (circa € 38,4 mln), 2e tranche (circa € 47,6 mln) en het uitvoeren van het saneringsprogramma wegverkeerslawaai (circa € 59,2 mln).

Artikel 6

De voorschottenstand op dit artikel is met € 78,0 mln gestegen van €  53,5 mln naar € 131,5 mln. De openstaande voorschotten hebben onder andere betrekking op de regeling sanering asbestwegen 2e fase (circa € 20,4 mln) waarvoor voorschotten zijn verstrekt aan desbetreffende provincies, de uitvoering van de regelingen SAM en PREDO, milieudrukcompensatie (circa € 1,2 mln), het afvalbeheerplan uitvoering door SenterNovem (circa € 10,6 mln), bekostiging van het Afval Overleg Orgaan (circa € 2,7 mln), uitvoering Stichting scheepvaartafval binnenvaart (circa € 8,6 mln) en openstaande onderzoeksopdrachten (circa € 8,2 mln). In 2008 zijn tevens toezeggingen gedaan vooruitlopend op de oprichting van het Afvalfonds aan de VNG (€ 29,2 mln), Nedvang (€ 23,7 mln) en de Stichting Nederland Schoon (€ 10,2 mln).

Artikel 7

Op artikel 7 staat een bedrag aan voorschotten open van € 236 mln in 2008. Dit wordt mede veroorzaakt door een meerjarige toekenning apparaatskosten voor SenterNovem. De toekenning SenterNovem betreft daarvoor € 31,5 mln en voor programmagelden circa € 61 mln. De meerjarige RIVM-toekenning 2007–2009 betreft € 89,6 mln. Verder is voor nog zo’n € 6,8 mln door onder andere voorschotten aan NGO’s en € 7,7 mln voor diverse projecten gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB.

Voor de subsidie aan de Commissie Milieu Effect Rapportage (MER) staat een bedrag aan voorschotten open van € 11,1 mln uit 2007 en 2008 en voor subsidies aan gemeenten in het kader van het programma Modernisering Instrumentarium Geluidbeleid nog een bedrag van € 10,9 mln. Afwikkeling is voorzien in 2009.

Artikel 8

Op dit artikel staat een bedrag aan voorschotten open van € 84,4 mln. Voor het oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties staat een bedrag aan voorschotten open van € 35,1 mln. De belangrijkste voorschotten die hier onder vallen zijn: spoorzone Drechtsteden (€ 16,7 mln) en Yara Sluiskil (€ 13,1 mln). Voor de preventie van nieuwe risicovolle situaties staat een bedrag aan voorschotten open van € 48,2 mln van subsidies die zijn verstrekt aan diverse provincies die de uitvoering voor hun rekening nemen.

Artikel 9

Ieder jaar wordt er ten behoeve van het Meerjarig activiteitenprogramma RIVM (MAP) en het Meerjarig Investeringsprogramma RIVM (MIP) een opdracht verstrekt waarbij de betalingen als voorschot worden vastgelegd. In 2008 is een voorschot verleend van ca. € 6,5 mln ten behoeve van het MAP en € 1,8 mln ten behoeve van het MIP. Deze voorschotten worden in 2009 afgerekend.

Artikel 91

Door de opsplitsing van het algemene artikel in een VROM en een WWI-deel is vergelijking met de stand per ultimo 2007 niet mogelijk. Hieronder volg een opsomming van de belangrijkste openstaande voorschotten per ultimo 2008. Er staat nog een bedrag open voor subsidies aan de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (STAB) 2008 van € 5,1 mln. Voor de ontwikkeling van vastgoed informatievoorziening (stichting GEO-novum) staat nog een bedrag van € 16,3 mln aan voorschotten open en voor diverse projecten van het Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf (GOB) een bedrag van € 4,1 mln. Ook staat er voor wachtgelden nog een bedrag aan voorschotten open van € 7,5 mln en voor enkele voorschotten in verband met de bedrijfsvoering nog € 9,0 mln.

Ad 10. Extra-comptabele schulden (€ 4 735)

Ad 10a. Tegenrekening extra-comptabele schulden (€ 4 735)

Het saldo is bepaald aan de hand van de openstaande facturen met een factuurdatum tot en met 31 december 2008 en geregistreerd tot en met 11 januari 2009 waarvoor het «verplichtingen = kas beginsel» geldt. Hierop zijn de nog niet verrekende creditnota’s die betrekking hebben op facturen uit deze categorie in mindering gebracht.

Ad 11.Openstaande verplichtingen (€ 1 673 590)

Ad 11a. Tegenrekening openstaande verplichtingen (€ 1 673 590)

Toelichting

Ten opzichte van ultimo 2007 is het saldo van de openstaande verplichtingen gedaald met € 235 mln (12%) van € 1 909 mln naar € 1 674 mln. De daling wordt grotendeels veroorzaakt doordat bij de artikelen 2 «Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur» en 4 «Verbeteren milieukwaliteit van water en bodem» er in 2008 meer betalingen ad € 96 mln respectievelijk € 111 mln hebben plaatsgevonden dan er nieuwe verplichtingen zijn aangegaan.

Omvangrijke openstaande verplichtingen

Artikel 2

Op dit artikel worden, naast subsidies in het kader van het verder ontwikkelen van het stedelijk en landelijk gebied, voornamelijk de volgende uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) gefinancierde onderwerpen verantwoord:

• gebiedsontwikkelingsprojecten in het kader van het budget Nota Ruimte (stand ultimo 2008: € 74 mln). Het betreft verplichtingen voor de eerste projecten op de begroting van VROM die een subsidietoekenning hebben ontvangen;

• nieuwe sleutelprojecten (NSP) voor circa € 236 mln. Het betreft subsidies aan zes gebiedsontwikkelingen van stationslocaties;

• budget investeringen ruimtelijke kwaliteit (circa € 105 mln). Het betreft hier subsidies aan circa 40 verschillende gebiedsontwikkelingsprojecten die tot doel hebben de ruimtelijke kwaliteit te verhogen.

Al deze meerjarige gebiedsontwikkelingsprojecten vragen op verschillende tijdstippen voorschotten aan en komen na afronding van de werkzaamheden met een eindafrekening, waarna de subsidie definitief wordt vastgesteld.

Artikel 3

Het saldo op artikel 3 bestaat voor het grootste deel (circa € 341 mln, 91%) uit openstaande verplichtingen die zijn aangegaan in het kader van het Clean Development Mechanism (CDM). De afgelopen jaren zijn met (internationale) CDM – uitvoeringsorganisaties (onder andere de Wereldbank, Intern Finance Corporation, SenterNovem en de Rabobank) overeenkomsten voor de aankoop van CO₂-kredieten afgesloten. Het betreft omvangrijke verplichtingen die de afgelopen jaren zijn aangegaan en die de komende jaren tot uitgaven leiden (tot en met 2012).

Artikel 4

Het saldo van de openstaande verplichtingen op dit artikel bestaat voornamelijk uit bijdragen in de kosten van sanering van verontreinigde bodems (€ 208 mln). Dit bedrag betreft voornamelijk openstaande verplichtingen met betrekking tot het meerjarenprogramma 2005–2009 en toekenningen in het kader van de bedrijvenregeling bodemsanering. Daarnaast staan er nog bedragen open van € 10 mln en € 17 mln (ten behoeve van de verbetering van de milieukwaliteit van de bodem respectievelijk het bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen).

Artikel 5

Bijna 60% (€ 51 mln) van het totale openstaande saldo betreft meerjarige verplichtingen in het kader van de geluidssanering. Daarnaast bestaat het openstaande slado voor € 28 mln uit de meerjarige verplichting die is aangegaan voor de leefbaarheidprojecten Bestaand Rotterdams Gebied.

Artikel 6

De specificatie van het openstaand saldo naar beleidsonderwerpen is als volgt:

• Veilig gebruik van chemische stoffen (€ 12 mln);

• Reductie van milieubelasting door afvalstoffen (€ 17 mln);

• Bescherming tegen straling (€ 19 mln);

• Verantwoorde toepassing van GGO’s (€ 6 mln);

• Sanering asbestwegen 2e fase (€ 18 mln).

Artikel 7

Voor het overgrote deel (80%) betreft het openstaand saldo van € 124 mln verplichtingen in het kader van het inzetten van een adequaat generiek milieubeleid. Ultimo 2008 bedroeg de openstaande stand hierop € 101 mln bestaande uit overwegend verplichtingen met een meerjarig karakter.

Artikel 8

In 2008 is voor € 46 mln subsidie toegezegd voor het kennisprogramma Kennis voor Klimaat. In 2008 is een klein deel tot betaling gekomen. De overige betalingen worden voorzien in de resterende looptijd van het programma (2009–2012).

Op dit artikel staat in het kader van het oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties voor de spoorzone Drechtsteden € 6 mln aan verplichtingen open.

In het kader van de preventie tegen nieuwe risicovolle situaties zijn ten behoeve van de programmafinanciering aan provincies en gemeenten subsidies verstrekt voor de opbouw van een apparaat in de periode tot 2010 om Externe Veiligheid beleid uit te voeren. Ultimo 2008 staat hiervan nog ruim € 57 mln aan verplichtingen open.

Artikel 91

Het saldo van de openstaande verplichtingen van € 153,9 mln bestaat voornamelijk uit meerjarige verplichtingen, die in 2004 en later zijn aangegaan op ondere andere het gebied van de bedrijfsvoering bij het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

In het kader van de verlenging van het contract met GPR, heeft GPR in het najaar van 2008 een «Offer you can’t refuse» afgegeven voor de periode 2009/2010. Aangezien GPR bij het opstellen van haar offerte ook weer afhankelijk was van andere leveranciers die op hun beurt aantrekkelijke aanbieding met een deadline aanboden (voorbeeld: Xerox bood printers aan met korting, maar dan moest GPR wel voor bepaalde datum reageren) heet de afdeling I-Services snel gereageerd. De BR is in oktober ingelicht en heeft toen ook besloten op de aanbieding in te gaan. Hierdoor is de verplichtingenrealisatie met circa € 40 mln gestegen.

Specifieke aangelegenheden

In algemene zin wordt de stand van de openstaande verplichtingen beïnvloed door het feit, dat VROM veel gebruik maakt van uitvoeringsorganisaties (bijvoorbeeld SenterNovem en RIVM) om (subsidie)regelingen uit te voeren en dat opdrachtverstrekking aan dergelijke organisaties meestal voor een langere periode plaatsvindt. De stand van de openstaande verplichtingen is hierdoor hoger dan deze bij jaargebonden opdrachtverstrekking zou zijn.

Ad 12. Garantieverplichtingen (€ 67)

Ad 12a. Tegenrekening garantieverplichtingen (€ 67)

Dit betreft de garantieverplichtingen die door VROM zijn aangegaan. Ten opzichte van ultimo 2007 zijn de garantieverplichtingen met € 0,049 mln afgenomen.

Toelichting

Specifieke garanties

1. Garantieregeling met betrekking tot bodemsaneringkredieten

De garanties betreffen een regeling met betrekking tot kredieten ten behoeve van de bodemsanering van bedrijfsterreinen, te weten het Besluit Borgstelling Midden en Klein Bedrijfskredieten (MKB). Vooralsnog wordt uitgegaan van een eventueel geringe betaling op de openstaande garanties. In dit kader zijn in 2008 geen nieuwe kredieten verstrekt.

2. College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB)

De geldelijke aansprakelijkheid van het Rijk voor het beheer van het CTGB geldt voor eventuele schadeclaims van derden. Deze garantstelling is pro memorie opgenomen. Er is momenteel geen aanleiding te veronderstellen dat het Rijk hierbij financiële risico’s loopt.

Er is in 2008 een schadeclaim ontvangen, waarbij de inzet is een rechterlijke procedure te voorkomen en onderling tot een vergelijk te komen. Het CTGB is voor deze schadeclaim niet verzekerd en mag daarvoor ook geen voorzieningen treffen. Een eventuele uitkering wordt gedragen door vier departementen. Het financieel risico voor VROM is van een dermate omvang dat deze bij binnen de begroting kan worden opgelost.

3. Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA)

De producenten van hoog radioactief afval zullen gezamenlijk een opslagfaciliteit voor hoog radioactief afval, het HABOG (Hoog radio-actief AfvalBehandelings- en OpslagGebouw) opzetten en deze overdragen aan de COVRA. De totale kosten voor het HABOG bedragen € 97 mln. De HABOG-participanten zullen dit zelf financieren. Om de participanten te vrijwaren van onvoorziene financiële consequenties, voor zover die althans het gevolg zijn van onvoorziene Rijksbesluitvorming na 2014 met betrekking tot de passieve exploitatiefase respectievelijk de eindbergingsfase, is in de overeenkomst tussen de HABOG participanten vastgelegd dat de Staat zich hiervoor garant stelt. Aan de geldelijke aansprakelijkheid van de Staat kan derhalve geen bedrag worden gekoppeld.

4. Natuurcollege

De garantie van € 50 000, afgegeven in november 2007 aan de voorzitter van het Natuurcollege voor het symposium «De binnenkant van duurzaamheid» is komen te vervallen.

Baten-lastendienst: Nederlandse Emissieautoriteit (NEa)

Informatie over de doelmatigheid van de NEa

De Nederlandse Emissieautoriteit heeft één opdrachtgever, de directie Klimaat en Luchtkwaliteit (K&L), onderdeel van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. De eigenaar van de Nederlandse Emissieautoriteit is de plaatsvervangend Secretaris-Generaal van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

Naast de reguliere werkzaamheden is in 2008 het project Toetsing en Vergunningverlening 2009 (ToVer NO_x) uitgevoerd en is het project Proces Automatisering NEa (project PAN) van start gegaan.

Als gevolg van het groeiende aantal vergunningplichtige bedrijven en de toename van het aantal taken is de werklast in 2008 verder toegenomen. Door de beperkte formatieruimte werd een deel van de reguliere werkzaamheden uitgevoerd door ingehuurde krachten. De materiële kosten vielen lager uit, met name door een lagere afname van facilitaire diensten van het moederdepartement en lagere kosten voor het project ToVer NO_x.

In de loop van het kalenderjaar 2009 zal de status van zelfstandig bestuursorgaan (zbo) voor de NEa worden geëffectueerd. Er is gekozen voor een model waarbij het bestuur het zelfstandig bestuursorgaan vormt en verantwoordelijk is voor de uitvoering van de wettelijke taken en waarbij de directeur van de baten-lastendienst NEa verantwoordelijk is voor de uitvoering van de niet wettelijke taken en voor de bedrijfsvoering.

De huidige planning is dat er in de loop van de zomer een bestuur is geworven en dat tegen het eind van 2009 het bestuur formeel zal aantreden. Dan zullen ook de werkprocessen binnen de NEa moeten zijn aangepast aan die nieuwe situatie.

¹ Dit is berekend door de uren die medewerkers maken voor een declarabel product of dienst (primair proces) te delen door alle gewerkte uren die alle medewerkers maken (primair en secundair proces). Gewerkte uren is gelijkgesteld aan 1270 uur per fte per jaar (2008) conform de tarievennotitie.

² In 2006 was deze indicator niet opgenomen.

In zijn algemeenheid kan worden vastgesteld dat de NEa op een doelmatige wijze haar rol als bevoegd gezag voor emissiehandel binnen Nederland vervult. De prestatie-indicatoren in de bovenstaande tabel laten in veel gevallen verbeteringen ten opzichte van 2007 zien. Ter toelichting daarop nog het volgende.

De stijging in het tijdig verlenen van vergunningen en het afhandelen van meldingen is vooral te danken aan het verbeteren van de werkprocessen binnen de afdeling Validatie en Vergunningen en het beschikbaar komen van meer capaciteit voor de verwerking van meldingen en voor het afhandelen van reguliere vergunningaanvragen. Begin 2008 is besloten prioriteit te geven aan meldingen en reguliere vergunningen. Alle meldingen en reguliere vergunningaanvragen die in 2008 zijn binnengekomen zijn tijdig (binnen de wettelijke termijn) afgehandeld. Ook is de achterstand uit 2007 weggewerkt.

De afgenomen beschikbaarheid van het EU/UN-register is grotendeels toe te schrijven aan de ingeroosterde weken waarin alle Europese Landenregisters uit de lucht waren voor de technische koppeling aan het UN-register, waarmee de koppeling onder het Kyoto-verdrag mogelijk is gemaakt.

Het achterblijven van het aantal audits is veroorzaakt door een onvoorziene daling van de capaciteit. Door de afname van het aantal audits te laten plaatsvinden in de categorie bedrijven met het laagste risicoprofiel (kleine emittenten en eenvoudige brandstofstromen) is de verwachting dat er maar een heel beperkt aanvullend risico op niet naleving wordt geïntroduceerd.

¹ In 2008 zijn de controle emissiejaarverslagen opgenomen in de ad-hoc onderzoeken en is een vergelijking met voorgaande jaren niet meer mogelijk.

De NEa heeft 2008 afgesloten met een positief resultaat van € 0,4 mln. Ten opzichte van de oorspronkelijke begroting is het resultaat opgebouwd uit minder opbrengsten opdrachtgever (€ 0,7 mln), hogere personele kosten (€ 0,3 mln), lagere materiële kosten (€ 1,2 mln), lagere afschrijvingskosten (€ 0,1 mln) en meer rentebaten (€ 0,1 mln)

Algemeen

Deze jaarrekening is opgesteld volgens de voorschriften van de Comptabiliteitswet (CW) en de nadere uitwerking hiervan in de Rijksbegrotingvoorschriften (RBV), de Regeling Departementale Begrotingsadministratie (RDB) en de Regeling Baten-lastendiensten 2007. In deze jaarrekening is een correctie doorgevoerd betreffende voorgaande jaren. Deze correctie heeft louter invloed op de samenstelling van het eigen vermogen. De vergelijkende cijfers betreffende het boekjaar 2007 zijn aangepast.

Slotwet

Toelichting op de opmerkelijke verschillen

Overige vorderingen

Deze post bestaat uit een vordering op het moederdepartement.

Liquide middelen

De liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. De post bestaat uit het saldo van de rekening courant RHB ten bedrage van € 1 859 763,40, zoals overeenkomt met het saldobiljet van het ministerie van Financiën van 17 februari 2009.

Eigen vermogen

De NEa is per 1 januari 2006 van start gegaan en had op deze ingangsdatum geen eigen vermogen. De immateriële vaste activa in de openingsbalans per 1-1-2006 zou voor het grootste deel een wettelijke reserve als dekking moeten hebben. Met terugwerkende kracht is in 2008 een correctie op de jaarrekening toegepast, zodat de standen per 1 januari 2008 een juist beeld geven in relatie tot de in eigen beheer ontwikkelde immateriële vaste activa.

Het effect van deze correctie is dat de exploitatiereserve negatief is geworden door de opvoering van de verplichte wettelijke reserve. De omvang van het eigen vermogen blijft per saldo gelijk. Bij de bepaling van het maximale eigen vermogen (5% norm) telt de wettelijke reserve niet mee. In de regeling baten-lastendiensten 2007 is aangegeven dat er de mogelijkheid is voor de dienst om een exploitatiereserve op te bouwen. De maximale exploitatiereserve bedraagt 5% van de gemiddelde omzet van de afgelopen 3 jaar. Het maximale eigen vermogen (exclusief wettelijke reserve) in 2008 bedraagt daarmee € 264 239. Met de eigenaar zullen afspraken worden gemaakt over de bestemming van het overschot van circa € 429 000.

Leenfaciliteit Financiën

In 2007 is er geen beroep gedaan op de leenfaciliteit van het ministerie van Financiën. Vanwege het niet gelijk lopen van de aflossing van de leningen met de economische levensduur van de activa heeft er een correctie van de aflossing plaatsgevonden over 2006/2007 en 2008.

Kortlopende schulden

De post crediteuren is iets lager dan in voorgaand jaar. De post overlopende schulden en passiva bestaat met name uit de afrekening met de opdrachtgever voor de reguliere producten en diensten over 2008 (€ 0,5 mln), de afrekening van het project ToVer NO_x (€ 0,5 mln), nog te betalen inhuurkrachten (€ 0,2 mln), reservering vakantiegeld (€ 0,1 mln) en het kortlopende deel van de leenfaciliteit (€ 0,1 mln).

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

De huisvesting van de NEa maakt onderdeel uit van de leveringsovereenkomst met de Gemeenschappelijke Dienst van het ministerie van VROM. Ten behoeve van de NEa is een onderverhuurovereenkomst getekend tussen het ministerie van LNV en het ministerie van VROM. Deze overeenkomst is per 1 augustus 2005 aangegaan voor een periode van 36 maanden. Na afloop van deze periode wordt de overeenkomst telkenmale stilzwijgend verlengd voor de duur van 1 jaar. De gebruiksvergoeding bedroeg in 2008 € 261 605 per jaar, inclusief de facilitaire voorzieningen, het inbouwpakket en vijf parkeerplaatsen. De gebruiksvergoeding zal jaarlijks per 1 januari worden aangepast, conform de Consumentenprijsindex.

Volgens de regeling baten-lastendiensten 2008 geldt er voor de omvang van het eigen vermogen een norm van maximaal 5% van de gemiddelde jaaromzet over de afgelopen drie jaren. De overschrijding van de 5% norm van het eigen vermogen in 2008 dient in overleg met het moederdepartement in haar rol als eigenaar nog besproken en gemuteerd te worden.

Met Getronics PinkRoccade is op 18 april 2006 een tweejarig contract afgesloten, met als ingangsdatum 1 mei 2006, voor applicatie- en technisch beheer van de NEa systemen. Het contract kan jaarlijks stilzwijgend worden verlengd met een jaar. Het huidige contract loopt tot 1 mei 2009. De kosten bedragen € 371 921 per 12 maanden. Het contract is jaarlijks opzegbaar.

Met DEFRA is een overeenkomst aangegaan die de «service» van het GREA-systeem regelt. Voor deze service wordt £ 55 600 per jaar berekend.

Toelichting op de Gespecificeerde Staat van baten en lasten

Opbrengsten moederdepartement

De uiteindelijke realisatie over 2008 was € 0,7 mln lager dan oorspronkelijk begroot. Dit komt enerzijds door het niet halen van de geoffreerde aantallen producten en diensten (€ 1,0 mln) en anderzijds door de meeropbrengst van het project ToVer NO_x (€ 0,3 mln).

Apparaatskosten NEa

De personele kosten komen € 0,3 mln hoger uit dan oorspronkelijk begroot. In de oorspronkelijke begroting waren alle kosten voor het project ToVer NO_x als materiële kosten opgenomen. De realisatie is echter € 0,5 mln personeelskosten voor ToVEr NO_x.

De inhuur voor reguliere werkzaamheden is € 0,2 mln voordeliger uitgekomen.

De materiële kosten zijn € 1,2 mln lager dan oorspronkelijk begroot. De volgende posten veroorzaken grotendeels het verschil. Minder afname facilitaire diensten (€ 0,7 mln), lagere communicatiekosten (€ 0,1 mln), minder kosten ToVer NO_x (€ 0,4 mln).

Rentelasten

De correctie voor de rentelasten als gevolg van de extra aflossingen 2006/2007 en 2008, zijn met het ministerie van Financiën verrekend en in deze cijfers meegenomen.

Operationele kasstroom

Bij het bepalen van de operationele kasstroom is uitgegaan van het saldo van baten en lasten, dat is gecorrigeerd voor de afschrijvingen en de mutaties in de balansposten kortlopende activa en passiva.

Investeringskasstroom

Onder de investeringskasstroom vallen de investeringen in materiële vaste activa (€ 8 000).

Financieringskasstroom

Dit betreft de aflossing op de leenfaciliteit bij het ministerie van Financiën inclusief de extra aflossing over de jaren 2006/2007 en 2008.

D. BIJLAGEN

BIJLAGE 1: WADDENFONDS

Beleidsartikelen

Artikel 1. Waddenfonds

1.1 Algemene beleidsdoelstelling

De doelen van het Waddenfonds zijn als volgt in vier operationele doelen vertaald:

• het vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het Waddengebied;

• het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke rijkdom van de Waddenzee;

• een duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied en een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden;

• het ontwikkelen van duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied.

Deze doelen gelden voor het waddengebied als geheel: door middel van subsidies voor investeringen uit het Waddenfonds zal aan deze doelen worden bijgedragen.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

In antwoord op één van de schriftelijke vragen bij de begrotingsbehandeling is aangegeven dat in de begroting 2010 effectindicatoren zullen worden opgenomen. In de Natuurbalans 2008 wordt door het Planbureau voor de Leefomgeving wel een indicatie gegeven hoe het waddengebied zich ontwikkelt. Dit kan echter niet worden gerelateerd aan de doelstellingen en toegekende subsidies. Daarom beperkt dit beleidsverslag zich tot een kwalitatieve beschrijving van hoe de 19 toegekende projecten bijdragen aan de vier operationele doelen en de daarbij benoemde prestaties tot en met 2030.

Tendersysteem

De selectie van investeringsvoorstellen voor subsidie uit het Waddenfonds en in het waddengebied verlopen via een zogenaamd tendersysteem: gedurende een bepaalde periode in het jaar kunnen projectvoorstellen worden ingediend, die door een onafhankelijke adviescommissie worden beoordeeld. Van tevoren is bekend gemaakt hoeveel financiële middelen er voor de tender beschikbaar zijn. Door middel van dit systeem worden alleen de allerbeste projectvoorstellen gehonoreerd.

1e tender 2007

De 1e tender is in september 2007 gestart en heeft in mei 2008 geleid tot de definitieve toekenning van totaal € 40,5 mln aan 19 projecten.

Vanwege de aanmelding en beoordeling van aspecten van verboden staatssteun, konden bij de 1e tender alleen projectvoorstellen worden ingediend door lagere overheden, niet-gouvernementele organisaties en particulieren. Er zijn in totaal 106 projecten ingediend, waarvan er 67 ontvankelijk zijn verklaard en door de adviescommissie zijn beoordeeld. Hiervan zijn uiteindelijk 19 projectvoorstellen gehonoreerd voor een totaal bedrag van € 40,5 mln, terwijl er oorspronkelijk € 33 mln beschikbaar is gesteld. Tot deze ophoging kon worden besloten omdat het extra benodigde geld in het Waddenfonds aanwezig was, doordat er in 2007 geen bijdragen aan projecten zijn toegekend. Hierdoor is er een forsere impuls gegeven aan investeringen in het Waddengebied.

Tien van de 19 gehonoreerde projectvoorstellen zijn natuur- en landschapsprojecten. Bij de 1e tender is er € 20,2 mln uit het Waddenfonds geïnvesteerd in ecologie en € 20,3 mln in economie en kennis. Het totale investeringsbedrag van deze projecten bedraagt € 70 mln. De beoogde vliegwielfunctie van het Waddenfonds werkt dus.

Externe factoren

Het succes van een subsidieregeling wordt mede bepaald door de hoeveelheid en kwaliteit van de ingediende projectvoorstellen. Met 106 aanvragen uit de 1e tender en de 75 aanvragen uit de 2e tender die het totale beschikbare budget verre overstijgen en gegeven het feit dat de subsidieregeling slechts gedeeltelijk van kracht is, zal deze succesfactor naar verwachting voor het Waddenfonds positief uitpakken.

Een andere succesfactor is het draagvlak in de regio. Hierin wordt voorzien doordat het draagvlak in de regio als één van de toetsingscriteria van de regeling geldt. Daarnaast zal een commissie bestaande uit regionale vertegenwoordigers zich mogen uitspreken over het voorgenomen besluit van de minister van VROM.

Realisatie meetbare gegevens bij algemene doelstelling

Op weg naar de begroting 2010 wordt langs drie wegen de meetbaarheid en daarmee de afrekenbaarheid van de begroting van het Waddenfonds verder vergroot.

1. Er zullen indicatoren worden ontwikkeld, waarmee de realisatie van de vier doelen van het Waddenfonds kunnen worden gemonitord;

2. In mei 2009 zullen de iconen voor het Waddenfonds beschikbaar komen. De iconen zijn doelen die op korte termijn gerealiseerd zullen worden. Door middel van deze iconen kunnen de prestaties in de begroting nauwkeuriger worden omschreven, waardoor beter zichtbaar kan worden gemaakt in hoeverre de doelen op de kortere termijn worden gerealiseerd;

3. Bij de beleidsevaluatie (eens in de vier jaar) zal zichtbaar worden gemaakt in hoeverre de gehonoreerde projecten hebben bijgedragen aan de vier doelen van het Waddenfonds.

Bij de operationele doelstellingen is de mate van doelbereiking dan ook niet opgenomen. Wel is bij de verantwoording over de operationele doelstellingen weergegeven welke in de 1e (beperkte) tender gehonoreerde projecten bijdragen aan welke prestatie. Bij volledige openstelling van de derde tender wordt verwacht dat er te zijner tijd aan iedere prestatie projecten kunnen worden toegeschreven.

1.2 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Verplichtingen

In 2008 is voor een bedrag van € 40,5 mln aan programmagelden toegekend in de eerste tender. Deze verhoging ten opzichte van het begrote bedrag is conform de besluitvorming bij Slotwet 2007, waar is besloten om het voordelig saldo 2007 overeenkomstig artikel 3, lid 3 van de Wet op het Waddenfonds als ontvangst toe te voegen aan de begroting 2008.

Uitgaven

Niet voor alle doelen zijn projecten toegekend. Voor een aantal categorieën wacht het Waddenfonds nog op toestemming van de Europese Commissie in het kader van een uitgevoerde toets of niet sprake is van staatssteun.

Per 1 mei 2008 is aan 19 projecten subsidie toegekend voor in totaal € 40,5 mln. Op deze projecten is voor in totaal € 2,8 mln aan voorschot verzoeken gehonoreerd. Vanwege het feit dat een aantal projecten nog niet in de uitvoeringsfase zijn, is op die projecten geen voorschot verzoek gedaan. Dit verklaart de lager dan geraamde uitgaven.

Op apparaat zijn de uitgaven hoger uitgevallen doordat een verplichting over 2007 gedeeltelijk in 2008 tot betaling is gekomen. Daarnaast waren de apparaatuitgaven hoger doordat bij aanvang van het Fonds een te positieve inschatting is gemaakt. Extra kosten in het besluitvormingsproces rond de toekenningen zijn gemaakt.

Slotwet

Toelichting

Verplichtingen

Voor het programma is circa € 7,5 mln meer aan verplichtingen aangegaan dan de vastgestelde begroting 2008 (stand 2e suppletore begroting) ten behoeve van de eerste tender projecten. Dit om het verplichtingenoverschot van € 33 mln op het programmabudget in te lopen (in 2007 was geen tender toegekend).

Uitgaven

Per 1 mei 2008 is aan 19 projecten subsidie toegekend voor in totaal € 40,5 mln. Op deze projecten zijn voor in totaal € 2,8 mln aan voorschotverzoeken gehonoreerd. Vanwege het feit dat een aantal projecten nog niet in de uitvoeringsfase zijn, is op die projecten geen voorschot verzoek gedaan. Dit verklaard de lagere realisatie.

1.3 Operationele doelstellingen

1.3.1. Het vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het waddengebied

Instrumenten

Jaarlijkse subsidieverstrekking door middel van een tendersysteem.

Realisatie meetbare gegevens bij operationele doelstelling

De gehonoreerde projecten uit de 1e tender dragen bij aan de volgende prestaties:

Toelichting:

• Genoemde jaartal is jaartal van voltooiing van het project.

• Sommige projecten dragen bij tot de realisatie van meerdere prestaties en zijn in de budgettaire tabel geboekt onder het operationele doel waaraan het project het meest ex-ante bijdraagt.

1.3.2. Het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de rijkdom van de Waddenzee

Instrumenten

Jaarlijkse subsidieverstrekking door middel van een tendersysteem

Realisatie meetbare gegevens bij operationele doelstelling

De gehonoreerde projecten uit de 1e tender dragen bij aan de volgende prestaties:

Toelichting:

• Genoemde jaartal is jaartal van voltooiing van het project

• Sommige projecten dragen bij tot de realisatie van meerdere prestaties en zijn in de budgettaire tabel geboekt onder het operationele doel waaraan het project het meest ex-ante bijdraagt.

1.3.3. Een duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied en een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden

Instrumenten

Jaarlijkse subsidieverstrekking door middel van een tendersysteem

Realisatie meetbare gegevens bij operationele doelstelling

De gehonoreerde projecten uit de 1e tender dragen bij aan de volgende prestaties: