31 924 VIII
Jaarverslag en slotwet Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2008

nr. 1
JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

Ontvangsten (x € 1 miljoen)

Uitgaven (x € 1 miljoen)

INHOUDSOPGAVE blz.

A. ALGEMEEN

AANBIEDING VAN HET JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

Aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de staatssecretaris Dijksma en staatssecretaris Van Bijsterveldt-Vliegenthart, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2008 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap decharge te verlenen over het in het jaar 2008 gevoerde financiële beheer.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer met betrekking tot:

a. het gevoerde financieel en materieel beheer;

b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

c. de financiële informatie in het jaarverslag;

d. de betrokken saldibalans;

e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. het financieel jaarverslag van het Rijk over 2008;

b. het voorstel van de slotwet over het jaar 2008 die het onderhavige jaarverslag samenhangt;

c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2008 met betrekking tot het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het financieel jaarverslag van het Rijk over 2008 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2008, alsmede met betrekking tot de saldibalans van het Rijk over 2008, alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2008 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën. 

LEESWIJZER

Het departementaal jaarverslag 2008 bestaat uit de volgende onderdelen:

A. Een algemeen deel

B. Het beleidsverslag

C. De jaarrekening

D. Bijlagen

A. Het algemeen deel bevat de aanbieding van het jaarverslag en het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

B. Het beleidsverslag kent de volgende elementen:

1. Beleidsterugblik

2. De beleidsartikelen

3. De niet-beleidsartikelen

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

1. Beleidsterugblik

In de beleidsterugblik kijken we terug op de hoofdpunten van het beleid in 2008. Dit jaar is de opzet van de beleidsterugblik anders dan voorgaande jaren. Het is ingedeeld aan de hand van de doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma «samen werken, samen leven». Over deze doelstellingen en projecten wordt aan de hand van doelen, acties en conclusies een oordeel verwoord over de prestaties van OCW in 2008.

2. De beleidsartikelen

In de begroting 2008 is bij elk artikel aandacht besteed aan de externe factoren die de resultaten van het beleid mogelijk kunnen beïnvloeden. In deze verantwoording wordt alleen op deze factoren teruggekomen indien zij daadwerkelijk van invloed zijn geweest op het al dan niet behalen van de beoogde doelstellingen.

Niet voor alle indicatoren zijn gerealiseerde waarden voor 2008 beschikbaar. Dit heeft zowel te maken met de doorlooptijd als de periodiciteit van metingen en peilingen. Voor het uitvoeren en verwerken van metingen is immers tijd nodig. Hiernaast is het niet altijd zinvol of wenselijk vanuit het oogpunt van de administratieve lasten en het kostenaspect, om jaarlijks te monitoren. Grote internationale onderzoeken zijn bijvoorbeeld erg kostbaar. In de beleidsartikelen bij het jaarverslag is zoveel mogelijk toegelicht wanneer nieuwe gegevens worden verwacht.

3. De niet-beleidsartikelen

Op artikel 17 (Nominaal en onvoorzien) wordt een overzicht gegeven van de verdelingen van tijdelijk geparkeerde middelen, zoals de loon- en prijsbijstelling. De apparaatsuitgaven van het bestuursdepartement, de inspecties en de adviesraden worden op artikel 18 t/m 20 (ministerie algemeen) verantwoord.

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

C. De jaarrekening

De jaarrekening bevat de Departementale Verantwoordingsstaat 2008, de samenvattende verantwoordingsstaat 2008 van de agentschappen, de saldibalans, misbruik en oneigenlijk gebruik van wet- en regelgeving, de jaarrekeningen van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en het Nationaal Archief (NA) en het overzicht topinkomens.

D. De volgende bijlagen zijn opgenomen:

1. ZBO’s en RWT’s

2. Toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer

3. Inhuur externen

4. Afkortingen

5. Begrippen

6. Trefwoorden

B. BELEIDSVERSLAG

BELEIDSTERUGBLIK

Inleiding

Dit kabinet investeert in goed onderwijs, uitstekende kinderopvang, hoogstaande wetenschap, een rijk cultureel leven en een geëmancipeerd Nederland. Nu, halverwege de regeerperiode, is een mooi moment om de tussenstand op te nemen. Wat is er tot nu toe van de ambities uit het coalitieakkoord terechtgekomen? Dit beleidsverslag geeft per kabinetsdoel weer of OCW per 31 december 2008 op koers ligt om de ambities van dit kabinet te verwezenlijken. In deze inleiding wordt kort ingegaan op de belangrijkste resultaten van 2008.

Kwaliteit Onderwijs

Het verhogen van de onderwijskwaliteit is een van de belangrijkste doelstellingen van OCW. En dat is logisch. Het belang van onderwijs in deze kennissamenleving kan niet worden overschat. Jongeren hebben recht op inspirerend onderwijs van de hoogste kwaliteit, zoals ten overvloede werd onderstreept door de uitkomsten van het parlementair onderzoek Onderwijsvernieuwingen (eindrapport commissie-Dijsselbloem 13 februari 2008,Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 007, nr. 6). Daarom heeft OCW in 2008 het verbeteren van de basisvaardigheden taal en rekenen bovenaan de agenda gezet. Een breed draagvlak in het onderwijsveld bewijst de urgentie hiervan. Ook heeft OCW veel werk gemaakt van het verbeteren van de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan zorgleerlingen, het zogenoemde passend onderwijs. Leerlingen die extra zorg nodig hebben, moeten die ook krijgen. Verder kunnen vanaf schooljaar 2009–2010 scholen in het voortgezet onderwijs beschikken over gratis lesmateriaal. In 2008 zijn hiervoor de eerste stappen gezet. In december kregen ouders voor het schooljaar 2008–2009 een directe tegemoetkoming voor deze kosten. In het hoger onderwijs wordt de basiskwaliteit verbeterd, evenals de excellente kwaliteit.

Leraren

De kwaliteit van het onderwijs valt of staat met de leraren. Zij moeten de ruimte krijgen voor het geven van goed en gedegen onderwijs.

In november 2007 heeft het kabinet het actieplan LeerKracht van Nederland gepresenteerd. Voor de uitvoering daarvan is een jaarlijks budget beschikbaar dat oploopt van € 140 miljoen in 2008 tot € 1 miljard vanaf 2020. Voor de uitvoering van het actieplan heeft OCW in 2008 met de onderwijssectoren een onderhandelaarsakkoord over de gewenste maatregelen gesloten. Dit akkoord is omgezet in sectorale convenanten voor het po, vo, bve en hbo. Verder is in 2008 een lerarenbeurs geïntroduceerd en is er samen met het onderwijsveld een kwaliteitsagenda «Krachtig meesterschap» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 27 923, nr. 68) voor het opleiden van leraren opgesteld.

Voortijdig schoolverlaten

Het voorkomen van schooluitval is een belangrijk onderdeel van onderwijskwaliteit. Dit kabinet intensiveert de aanval op de schooluitval om stapsgewijs het doel – halvering in 2012 ten opzichte van 2002 – te bereiken. Het doel voor 2008 (10% minder vsv’ers) willen we bereiken door vooral preventieve maatregelen in te zetten, zoals een soepeler overgang van vmbo naar mbo en een verbeterde loopbaanoriëntatie. Inmiddels blijkt uit de cijfers dat we op koers liggen.

Kinderopvang

Dit kabinet hecht veel waarde aan kinderopvang. Door de explosieve groei van het gebruik van kinderopvang stond 2008 in het teken van het creëren van een groot aantal nieuwe plaatsen, het bewaken van de kwaliteit en het betaalbaar houden van de kinderopvang voor ouders die werken. Hiervoor heeft het kabinet extra geld uitgetrokken.

Naast deze blikvangers heeft OCW in 2008 ook op het gebied van wetenschap, cultuur en media en emancipatie veel werk verzet. Om de wetenschap in Nederland te bevorderen moeten in 2011 meer Nederlandse onderzoeksgroepen tot de absolute wereldtop zijn doorgedrongen. Om dit te stimuleren hebben jonge onderzoekers via de «vernieuwingsimpuls» meer kansen gekregen en worden er meer middelen op basis van competitie verdeeld.

In 2008 is de nieuwe systematiek voor het toekennen van cultuursubsidies succesvol ingevoerd. Het kabinet heeft gezorgd voor een sterke basisinfrastructuur van culturele instellingen die goed gespreid is over het land. De politiek laat nu meer besluiten over aan professionals. Er is één robuust fonds voor de podiumkunsten gekomen: het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten. Ook is in 2008 het Fonds Cultuurparticipatie opgericht dat op 1 januari 2009 van start is gegaan. Daarnaast is met ingang van het schooljaar 2008–2009 de Cultuurkaart geïntroduceerd in het voortgezet onderwijs. Via de Mediawet, die op 1 januari 2009 van kracht werd, kan de multimediale taak van de omroepen beter worden ingevuld.

Ook is in 2008 de taskforce Deeltijd Plus ingesteld voor de duur van twee jaar. Het doel van deze taskforce is een cultuurverandering bij bedrijven en vrouwen. Vrouwen zouden meer uur moeten gaan werken. Voor het bevorderen van de homo-emancipatie zijn er landelijke gay – straight allianties gesloten in het onderwijs, de sport en in het bedrijfsleven.

Om inzichtelijk te maken op welke manier OCW bijdraagt aan het realiseren van de ambities van het kabinet, is het beleidsverslag ingedeeld op basis van de doelstellingen uit het beleidsprogramma. Elk onderdeel wordt afgesloten met een beleidsconclusie over de voortgang van deze doelstelling.

Kwaliteit Onderwijs

37. Verhogen van de kwaliteit van onderwijs onder meer door basis-, voortgezet-, en beroepsonderwijs naadloos op elkaar en op het hoger onderwijs aan te laten sluiten

Onderwijs draait om talenten van jongeren én om de onderwijsinhoud die jongeren nodig hebben voor persoonlijk, maatschappelijk en beroepsmatig functioneren. Het doel van dit kabinet is om de opbrengst van het onderwijs en in het bijzonder dat van het taal- en rekenonderwijs te verhogen.

Taal en rekenen

Inzet en doel

De vaardigheden taal en rekenen vormen voor alle leerlingen de basis van een succesvolle schoolcarrière, en daarmee hun verdere loopbaanontwikkeling. Het einddoel voor 2011 is een verbetering van de taal- en rekenprestaties in het po, vo en bve ten opzichte van 2005. Om dit te bereiken wordt, in het kader van de kwaliteitsagenda’s voor primair en voortgezet onderwijs en de strategische agenda voor beroeps- en volwasseneneducatie, fors geïnvesteerd in duurzame verbetering. (Taal en rekenen in het (voortgezet) speciaal onderwijs is opgenomen onder het kopje «passend onderwijs».)

Ondernomen acties 2008

• In september 2008 is de agenda «Focus op vroegschoolse educatie» ondertekend. Vanuit de enveloppe Kinderopvang is door middel van een subsidieregeling € 20 miljoen beschikbaar gesteld om een impuls te geven aan de vroegschoolse educatie. In het kader van «Vversterk» zijn 6 500 personeelsleden getraind in het geven van voor- en vroegschoolse educatie in de kinderopvang, op de peuterspeelzalen en in het basisonderwijs.

• In 2008 heeft OCW in totaal ongeveer € 11 miljoen beschikbaar gesteld aan het Projectbureau Kwaliteit van de PO-raad. Met dit budget zorgt het Projectbureau Kwaliteit dat de deelnemende 1375 scholen meerjarige taal- en/of rekenverbetertrajecten kunnen uitvoeren. Binnen deze taal- en rekenverbetertrajecten staat opbrengstgericht werken centraal.

• In september 2008 is de Regeling Kwaliteit Voortgezet Onderwijs in werking getreden. Deze maakt het mogelijk om op schoolniveau de reken- en taalprestaties verder te verbeteren en binnen het kader van de kwaliteitsagenda voor het voortgezet onderwijs andere knelpunten aan te pakken. In 2008 zijn verder diverse acties ondernomen zoals veldraadplegingen over referentieniveaus voor taal en rekenen.

• In 2008 is € 8,7 miljoen beschikbaar gesteld aan de mbo-instellingen voor intensivering van taal- en rekenonderwijs. Instellingen kunnen dit geld naar eigen inzicht besteden aan bijvoorbeeld deskundigheidsbevordering van docenten, remediërende programma’s om achterstanden van leerlingen weg te werken of de ontwikkeling van taal en rekenbeleid. Ook is opdracht gegeven om voor het mbo een «tijdelijk steunpunt taal en rekenen» in te richten.

• In 2008 is € 1,7 miljoen beschikbaar gesteld aan de hogescholen die lerarenopleidingen verzorgen. Dit geld is ingezet voor: aanschaf van remediërend materiaal, extra tijd voor begeleiding studenten, extra lessen en aanstelling van een (tijdelijk) coördinator taal en rekenen.

Beleidsconclusie

OCW heeft de randvoorwaarden gecreëerd om het taal- en rekenniveau te verhogen. Over de (duurzame) effecten van het beleid op de prestaties van taal en rekenen zijn in dit stadium nog geen uitspraken te doen. Wel kunnen we stellen dat alle voor 2008 voorgenomen acties zijn uitgevoerd of in gang gezet. Bovendien hebben de acties geleid tot een door het onderwijsveld gedragen focus op de basisvaardigheden taal en rekenen. Vanaf 2009 zullen de prestaties taal en rekenen jaarlijks worden gemonitord.

Verlagen drempel Gewichtenregeling primair onderwijs

Inzet en doel

Onderwijsachterstanden bij kinderen kunnen ontstaan door sociale, culturele en economische omstandigheden. Om deze achterstanden te voorkomen en te bestrijden, kunnen basisscholen hun eigen onderwijsachterstandenbeleid vormgeven met het geld dat zij op basis van de gewichtenregeling ontvangen. Deze middelen zijn opgenomen in de lumpsum.

Het einddoel in 2011 is de taalachterstand van doelgroepleerlingen aan het einde van de basisschool te reduceren met 40% ten opzichte van 2002 (bron: COOL-cohortonderzoek NWO). Dit wordt bereikt door diverse maatregelen, ondermeer door de gewichtenregeling.

Ondernomen acties 2008

• In januari 2008 heeft de Tweede Kamer een brief ontvangen met een voorstel voor wijziging van de drempel in de gewichtenregeling van 9% naar 6% en over de invoering van zogenoemde impulsgebieden. De Tweede Kamer is akkoord gegaan met de uitwerking.

• Dit heeft tot gevolg dat scholen in zogenoemde impulsgebieden, postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen, met ingang van het schooljaar 2009–2010 per «gewichtenleerling» een extra bedrag krijgen. Hierdoor komt het extra geld dat het kabinet ter beschikking heeft gesteld (oplopend tot € 70 miljoen in 2011) terecht waar dat het meest nodig is.

• Op 19 februari 2009 is een brief naar de Tweede Kamer gestuurd met informatie over de uitwerking van impulsgebieden. Ook zijn in die brief pilots aangekondigd waarbij de effecten in beeld worden gebracht van het verlengen van de onderwijstijd op de leerlingresultaten.

Beleidsconclusies

Om taalachterstand te verminderen is de gewichtenregeling aangepast. OCW ligt op koers om het doel te bereiken.

Onderwijstijd voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs

Inzet en doel

Leerlingen hebben voldoende onderwijstijd nodig om de leerstof te kunnen beheersen. Bovendien is het voor de voorspelbaarheid voor ouders, leerlingen en scholen van belang dat helder is op hoeveel onderwijs leerlingen recht hebben. Daarom zijn er wettelijke voorschriften voor onderwijstijd.

In de bve-sector geldt de norm van minimaal 850 klokuren onderwijstijd voor een bol-opleiding. Scholen moeten zich hieraan houden, maar de laatste jaren is gebleken dat veel opleidingen bij bve-instellingen niet aan de wettelijke bepalingen voor onderwijstijd voldeden. Daarom is er de afgelopen twee schooljaren verscherpt toegezien op de naleving van de wettelijke voorschriften. Ook is de Commissie Onderwijstijd geïnstalleerd om aanbevelingen te doen voor aanpassing van de wettelijke voorschriften. Deze commissie heeft 16 december 2008 haar aanbevelingen gepresenteerd, de beleidsreactie daarop is op 27 maart 2009 aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit alles moet leiden tot wettelijke voorschriften voor onderwijstijd die realistisch en ambitieus zijn én door alle scholen worden nageleefd.

Ondernomen acties 2008

Voortgezet onderwijs

• Net als in 2007 heeft de Inspectie van het Onderwijs een onderzoek uitgevoerd naar de naleving van de wettelijke normen voor de onderwijstijd over schooljaar 2007–2008 op 77 scholen. Geconstateerd is dat de naleving van de onderwijstijd is verbeterd. Dit laat echter onverlet dat er nog steeds een aanzienlijk aantal scholen is dat niet aan de wettelijke normen voldoet. In het inspectieonderzoek over 2006–2007 bleek 7% van de onderzochte scholen aan alle wettelijke voorschriften voor onderwijstijd te voldoen, in het onderzoek over 2007–2008 betrof dit 28% van de onderzochte scholen.

• De huidige wettelijke kaders voor onderwijstijd zijn niet onomstreden en hebben geleid tot forse maatschappelijke discussie. Daarom is in mei 2008 de Commissie Onderwijstijd ingesteld om hierover te adviseren. Op 16 december 2008 is het eindrapport van de Commissie Onderwijstijd onder voorzitterschap van de heer Clemens Cornielje, getiteld «De waarde van een norm», aan de Kamer gezonden. De beleidsreactie op de aanbevelingen van de Commissie Onderwijstijd is op 27 maart 2009 aan de Tweede Kamer verzonden (kenmerk VO/OK/2009/93615). De aanbevelingen van de Commissie Onderwijstijd worden nadrukkelijk gezien als totaalpakket dat een zo goed mogelijke balans biedt tussen de verschillende belangen. Met de aanpassingen die worden beschreven in de brief van 27 maart 2009 wordt het mogelijk om de ambities die OCW heeft met het voortgezet onderwijs en de daarvoor vereiste onderwijstijd te realiseren. Het gesprek over de invulling daarvan zal plaatsvinden op schoolniveau, tussen professionals en direct betrokkenen. De Inspectie van het Onderwijs ziet vooral toe op de wijze waarop dat gesprek plaatsvindt.

MBO

• Uit het onderzoek van de Inspectie naar de onderwijstijd in 2006–2007 kwam naar voren dat in eerste instantie 24% van de opleidingen niet voldeed aan de vereiste onderwijstijd. Na hoor en wederhoor en herstelwerkzaamheden door instellingen bleek dat uiteindelijk bij 8% de gerealiseerde onderwijstijd onvoldoende bleef. Uit het reguliere onderzoek over dit schooljaar bleek dat aanvullend nog eens 4 opleidingen niet voldeden. In totaal voldeden in 2006–2007 14 opleidingen niet aan de wettelijke vereisten van de 850 urennorm. Deze opleidingen zijn inmiddels in een sanctietraject opgenomen. In het onderzoek in het schooljaar 2007–2008 bleek dat 9% van de onderzochte opleidingen niet voldeed aan de vereiste 850 klokuren en slechts 4% na heronderzoek van de onvoldoende opleidingen. Hiermee is een behoorlijke verbetering gerealiseerd ten opzichte van het onderzoek in 2006–2007. De opleidingen die na heronderzoek nog onvoldoende waren, zijn gemeld aan de minister voor verdere actie.

Beleidsconclusie

De meeste vo-scholen realiseren meer onderwijstijd. Dit is een goed teken. Wat betreft BVE was 9 procent (6 opleidingen) van de onderzochte opleidingen bij de eerste controle onvoldoende. Dit is een aanzienlijke verbetering ten opzichte van het onderzoek in 2006–2007. Het verscherpte toezicht blijft in 2009 van kracht.

Verminderen aantal zeer zwakke scholen primair onderwijs en voortgezet onderwijs

Inzet en doel

De doelstelling voor de aanpak van zeer zwakke scholen in het primair onderwijs is:

• Halveren van het percentage zeer zwakke scholen van 1,4% in 2007 naar 0,65% in 2011;

• Minimaliseren van de tijd dat een school zeer zwak is.

De doelstelling voor de aanpak van zeer zwakke scholen in het voortgezet onderwijs is:

• Reductie van het percentage zeer zwakke vestigingen van 1,8% nu naar 1,4% in 2010;

• Reductie van de doorlooptijd van het moment dat vestiging als zeer zwak wordt bestempeld tot het moment dat de vestigingen van dit stempel af is van 24 naar 18 maanden in 2012;

• Verhoging van het percentage scholen dat voldoende scoort op het kenmerk «kwaliteitszorg» van 31.4% naar 50% in 2010 en naar 75% in 2012.

Voor 2011 is de doelstelling voor het speciaal basisonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs om het percentage scholen onder geïntensiveerd toezicht (risicovolle, zwakke en zeer zwakke scholen) terug te brengen tot 12%.

Ondernomen acties 2008

• De Inspectie van het Onderwijs heeft het toezicht op de zeer zwakke scholen aangescherpt. Zo is het toezicht «risicogericht» geworden en worden scholen voortaan geïnformeerd wanneer een school zeer zwak dreigt te worden. Daarnaast markeert de inspectie voor scholen veel nauwkeuriger wat de tekortkomingen in het onderwijsproces zijn en spreekt voor de verschillende onderdelen korte verbetertermijnen af. Tot dusverre hadden de scholen voor het invoeren van de noodzakelijke verbeteringen een periode van twee jaar. Scholen die er uiteindelijk nog niet in slagen de kwaliteit voldoende te verbeteren, zijn door de Inspectie van het Onderwijs gemeld voor een bestuurlijk na-traject bij OCW.

• Het wetsvoorstel Goed Bestuur is eind december 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, Vergaderjaar 2008–2009, 31 828) In het wetsvoorstel is onder andere een basis gelegd voor het sanctioneren van zeer zwakke scholen. Ook wordt in dit wetsvoorstel de ultieme sanctie, het beëindigen van de bekostiging en het sluiten van de school, geregeld.

• Het Steunpunt Zeer Zwakke Scholen heeft in 2008 een starterpakket ontwikkeld voor zeer zwakke scholen dat kan worden toegepast in 2009. Begin 2009 heeft het steunpunt nog een paar producten opgeleverd: het starterspakket, de handreiking monitoring en het materiaal van School op Groen. Ook scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs kunnen nu terecht bij het steunpunt.

• In 2008 is er overeenstemming bereikt met de VO-raad over een plan van aanpak van de zeer zwakke scholen. Het Steunpunt Zeer Zwakke Scholen is één van de hoofdactiviteiten uit het plan van aanpak voor de zeer zwakke scholen.

Beleidsconclusie

Om zeer zwakke scholen in het primair onderwijs te bestrijden zijn in 2008 de voorgestelde maatregelen uitgevoerd. Het gewenste effect op de meetbare beleidsdoelstelling is echter nog niet bereikt. In plaats van een daling van het aantal zeer zwakke scholen is er sprake van een lichte stijging van het aantal zeer zwakke scholen. De lichte stijging van het aantal zeer zwakke scholen is het gevolg van de aanscherping van het toezicht van de Inspectie van het Onderwijs. Voor de halvering van het aantal zwakke scholen is een actieplan opgesteld. Dit actieplan is 11 februari 2009 naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 293, nr. 28).

In het voortgezet onderwijs ligt de uitvoering van de in het plan van aanpak opgenomen activiteiten op koers. Het effect hiervan is niet op korte termijn zichtbaar. Ook hier moet rekening gehouden worden met een lichte stijging van het aantal zeer zwakke scholen, als gevolg van de aanscherping van het toezicht door de Inspectie van het Onderwijs.

Realiseren passend onderwijs

Inzet en doel

Het streven is het verbeteren van de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben.

Kwaliteitsverbetering (voortgezet) speciaal onderwijs (vso)

In 2011 moeten de leerresultaten op het terrein van rekenen en taal aantoonbaar zijn verbeterd. Verder zijn de referentieniveaus voor die vakken vastgesteld. Scholen houden bij hun onderwijs rekening met deze referentieniveaus en kunnen met behulp van valide en betrouwbare gegevens aangeven waar hun leerlingen zich bevinden. Daarnaast werken scholen doelgericht aan de verbetering van de «opbrengsten» en beschikken zij daarvoor over de juiste hulp- en leermiddelen.

Organisatie van het onderwijs

Doel is dat alle leerlingen onderwijs volgen. Omdat het huidige systeem geen sluitende verantwoordelijkheden kent, vallen leerlingen tussen wal en schip en zitten er leerlingen zonder onderwijs thuis. Voor een «sluitend systeem» is het nodig dat scholen (besturen) verplicht worden alle aangemelde en ingeschreven leerlingen een passend onderwijszorgaanbod aan te bieden. Dat kan op de eigen school zijn, maar ook (deels) op een andere school in het netwerk.

Ondernomen acties 2008

• Scholen voor (v)so en sbo (speciaal basisonderwijs) kunnen net als scholen voor regulier onderwijs participeren in de taal- en reken verbetertrajecten. Er is een speciaal interventieproject op het terrein van lezen (LIST) gestart en er is een traject gestart om passende leermiddelen, een aangepast leerlingvolgsysteem en toetsen te ontwikkelen.

• De belangenvertegenwoordigers (WEC-raad, PO-Raad en het SBO-werkverband) gaan zorgen dat deze verbeteringen in het «onderwijsveld» worden doorgevoerd.

• Er is een structuur ontwikkeld om het programma «kwaliteit en passende kwalificaties» uit te voeren.

• Voor het speciaal onderwijs zijn kerndoelen geformuleerd die naar verwachting op 1 augustus 2009 van kracht zullen worden.

• Er is een aantal subsidieregelingen gepubliceerd om de vorming van regionale netwerken, de inrichting van één loket en het inrichten van een onderwijscontinuüm te stimuleren.

• Er is een infopunt ingericht waar regio’s terecht kunnen met vragen. Ook zijn via het infopunt gesprekspartners beschikbaar, is er een website en zijn er diverse nieuwsbrieven uitgegaan.

Beleidsconclusie

Voor het realiseren van passend onderwijs is in 2008 de basis gelegd en draagvlak gecreëerd voor verdere uitwerking. In overleg met de Kamer is ervoor gekozen om passend onderwijs te faseren. In 2011 zijn er «netwerken» gevormd en zo spoedig mogelijk daarna zal de budgetbekostiging worden ingevoerd.

Competentiegericht onderwijs mbo

Inzet en doel

De inzet is om vanaf studiejaar 2010–2011 de competentiegerichte kwalificatiestructuur in het mbo landelijk in te voeren, zodat vanaf dat moment alle eerstejaars competentiegericht worden opgeleid. Sinds 2004 zijn mbo-instellingen gefaseerd bezig hun opleidingsaanbod in te richten op basis van de kwalificatiedossiers.

Ondernomen acties 2008

• Scholen worden vraaggericht ondersteund door MBO 2010 bij de invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur. MBO 2010 heeft in 2008 een activiteitenplan ingericht dat grotendeels gebaseerd is op de ondersteuningsbehoefte van scholen.

• De kwalificatiedossiers worden jaarlijks vastgesteld. Deze jaarlijkse cyclus biedt de mogelijkheid om de kwalificatiedossiers geleidelijk aan te scherpen en te verbeteren op basis van ervaringen in de uitvoering. In 2008 zijn door de «Kenniscentra beroepsonderwijs-bedrijfsleven» 237 nieuwe kwalificatiedossiers opgeleverd.

• In 2008 heeft een beleidsonderzoek door de Tweede Kamer plaatsgevonden op het gebied van competentiegericht onderwijs (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 524, nr. 2). De onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd en op 24 maart 2009 heeft staatssecretaris Van Bijsterveldt een beleidsreactie op de bevindingen van het kameronderzoek naar competentiegericht onderwijs naar de Tweede Kamer verzonden.

Beleidsconclusie

In het studiejaar 2008–2009 volgt 71% van de eerstejaars deelnemers een competentiegerichte mbo-opleiding. Met nog twee instroommomenten te gaan ligt de invoering van de kwalificatiestructuur op schema.

Aansluiting onderwijs arbeidsmarkt mbo

Inzet en doel

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) moet studenten goed voorbereiden op de samenleving en de arbeidsmarkt. Van belang is dat er een goede match is tussen de vraag en het aanbod, dat de onderwijsprogramma’s goed aansluiten op de veranderende beroepseisen en dat de begeleiding van studenten naar en tijdens de beroepspraktijkvorming verder wordt verbeterd.

Ondernomen acties 2008

• Door de relevante partijen bij elkaar te brengen, willen we de regionale samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijven actief bevorderen. Hiervoor ontwikkelt OCW (in samenwerking met EZ en SZW) een «regionale agenda» samen met mbo-instellingen, kenniscentra, gemeenten, bedrijfsleven, branches en andere partijen waaronder het v(mb)o. In 2008 is gestart met vier pilotregio’s, te weten: Twente, Leiden, Rotterdam en Zuid-Limburg.

• Ook zijn er tussen mbo-instellingen, kenniscentra en leerbedrijven heldere afspraken gemaakt over het verbeteren van de beroepspraktijkvorming.

Beleidsconclusie

Eind 2008 is Nederland beland in een zware economische crisis. Ook in het middelbaar beroepsonderwijs is de economische crisis merkbaar. Hoewel de arbeidsmarktverwachtingen voor de toekomst voor de diverse sectoren nog gunstig zijn, zijn we ons ervan bewust dat we met name voor de meer conjunctuurgevoelige sectoren voor het nieuwe schooljaar (2009/2010) er rekening mee moeten houden dat de economische crisis serieuze gevolgen kan hebben voor het aanbod van bpv-plaatsen. Het is van cruciaal belang dat de komende jaren door alle betrokken partijen fors wordt ingezet op het behouden van voldoende bpv-plaatsen, zodat we er goed voor staan als de crisis voorbij is.

Leven Lang Leren

Inzet en doel

Dit kabinet hecht grote waarde aan een leven lang leren. In het plan van aanpak 2008–2011 «Doorpakken met Leren & Werken» (Tweede Kamer 2007–2008, 30 012, nr. 10) zijn ambitieuze doelen geformuleerd. Doel is om vóór 31 december 2010, te zorgen voor 90 000 leerwerktrajecten, waarbij speciale aandacht is voor de groepen werkzoekenden (30 000) en werkende jongeren zonder startkwalificatie (20 000). In verband met de kredietcrisis is de doelgroep werkzoekenden verbreed met «met werkloosheid bedreigden» en is de «Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken voor werkende jongeren zonder startkwalificatie, werkzoekenden en met werkloosheid bedreigden» ontwikkeld. Met deze regeling wordt de opgebouwde infrastructuur van scholen, bedrijven en suwi-partners benut voor de gevolgen van de crisis. De uitdaging is om de stijging van de werkloosheid beperkt te houden door mensen die werkloos dreigen te worden een leerwerktraject aan te bieden. Zo houden zij perspectief op een nieuwe baan op korte termijn.

Ondernomen acties 2008

• In 2008 zijn 30 000 leerwerktrajecten gerealiseerd. Ook is met 47 regionale en sectorale samenwerkingsverbanden en ruim 40 fysieke leerwerkloketten een nagenoeg landelijk dekkende infrastructuur neergezet waarmee wordt gewerkt aan duurzame aandacht voor een leven lang leren. Eind 2008 is het proces gestart waarin de leerwerkloketten bij de LWI plus-vestigingen verder worden uitgebouwd en er wordt samengewerkt met de mobiliteitscentra. Zo kunnen werknemers voor wie geen werk meer is, zo mogelijk nog voordat zij werkloos worden, elders worden ingezet en eventueel gedurende de WTV worden bijgeschoold.

• Na twee rondes van de landelijke publiekscampagne op radio en tv is de bekendheid van het «ervaringscertificaat» (EVC) vergroot, zoals blijkt uit onderzoek. Het EVC-register met informatie over alle EVC-aanbieders in Nederland is toegankelijk viawww.lerenenwerken.nl. Hier vinden burgers en werkgevers vrijwel alle informatie over de mogelijkheden van een leven lang leren en werken.

• In 2008 is de Denktank Leren en Werken – met als voorzitter Roger van Boxtel – geïnstalleerd. De denktank gaat de ministeries van OCW en SZW adviseren over een concept/kader dat individuen ondersteunt bij het werken aan hun ontwikkeling en inzetbaarheid. Werkgevers krijgen met dit kader hulp bij het ondersteunen van hun personeel.

Beleidsconclusies

In 2008 zijn stappen gezet om de doelen op het gebied van een leven lang leren te bereiken. Er is een landelijk dekkende infrastructuur opgezet en met deze infrastructuur is in 2008 ongeveer een derde deel van de doelstelling van 90 000 gerealiseerd. Ook dit doel ligt dus goed op koers. Met deze infrastructuur is bovendien een belangrijke basis gelegd voor korte termijnacties die in de huidige crisis nodig zijn voor het vergroten van de inzetbaarheid van met werkloosheid bedreigden en werkzoekenden. Voor de hiervoor genoemde groepen zijn in de crisis EVC en scholing belangrijke middelen om hen inzetbaar te houden en/of te maken.

Totaalconclusie

Om de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs te borgen en waar nodig verder te verhogen wordt op zowel po, vo als bve-terrein een groot aantal maatregelen getroffen die de komende jaren hun uitwerking zullen hebben. Deze maatregelen zijn van groot belang om sterker uit de huidige crisis te komen. Goed onderwijs is immers essentieel voor de weerbaarheid en wendbaarheid van (jonge) mensen op de arbeidsmarkt. OCW heeft de benodigde stappen gezet om deze doelstelling te behalen. Dit doel ligt op koers.

Doelstelling 11. Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval

Inzet en doel

Het kabinetsbeleid is gericht op het creëren van een ambitieuze studiecultuur in het hoger onderwijs. Hiervoor moet de basiskwaliteit van het hoger onderwijs worden verbeterd en «excellentie» gestimuleerd. Verder moeten er meer studenten afstuderen zodat de «uitval» wordt beperkt. Inzet van OCW is een investeringsprogramma, waarover afspraken met de universiteiten en hogescholen zijn gemaakt. Het gaat om de volgende afspraken:

• Verbeteren studiesucces (reductie van de uitval in postpropedeutische fase van het wo en verhoging postpropedeutisch «rendement» hbo)

• Meer differentiatie (10% van studenten neemt deel aan meer ambitieuze programma’s)

• Verbetering kwaliteit docenten (opscholing van hbo-docenten naar een mastergraad en naar een PhD-graad), meer basiskwalificaties onderwijs voor wo-docenten.

Ondernomen acties 2008

• Het verhogen van de basiskwaliteit van het onderwijs en meer geld voor het verbeteren van het studiesucces van studenten. Met de universiteiten en hogescholen zijn in het voorjaar van 2008 meerjarenafspraken gemaakt over de opbrengsten van de investeringen. De doelstellingen van deze afspraken hebben betrekking op 2011, 2012 en 2014. Er zijn geen tussendoelen afgesproken. Wel wordt de voortgang van de afspraken jaarlijks gevolgd via Kennis in Kaart. In Kennis in Kaart 2008 is een volledig overzicht van startwaarden en streefwaarden opgenomen.

• Extra investeringen in meer excellentie. In het kader van het Sirius Programma is in 2008 voor € 22,5 miljoen aan projecten goedgekeurd voor excellentie in de bacheloropleidingen. Het resterende deel (€ 17,5 miljoen) wordt in 2009 toegekend. Voor excellentie in de masteropleidingen is € 10 miljoen beschikbaar, aanvragen hiervoor worden in 2009 ingediend. Zowel de middelen voor de bachelor- als de masteropleidingen worden competitief verdeeld (www.siriusprogramma.nl).

• Extra investeringen (€ 4 miljoen in 2008) in het studiesucces van allochtone studenten. Hierdoor kunnen deze studenten hun achterstand ten opzichte van autochtone studenten zoveel mogelijk inhalen. Hierover zijn afspraken gemaakt met de multisectorale hogescholen in de vier grote steden.

• Daarnaast start het kabinet in 2009 experimenten met studiekeuzegesprekken voor het begin van de hbo- of wo-opleiding en een verbeterde studiekeuzebegeleiding. De instellingen zijn in november 2008 uitgenodigd om voorstellen daarvoor in te dienen. De meerjarenafspraken over studiesucces zijn in 2008 tot stand gekomen en de investeringen zijn in 2008 gestart. Uiteraard zijn de effecten daarvan in 2008 nog niet zichtbaar. Pas in 2010–2011 zullen de eerste metingen betekenisvol zijn.

• Met de HBO-raad zijn in juni 2008 prestatieafspraken afgerond over het verhogen van het opleidingsniveau van hbo-docenten in lijn met het convenant Leerkracht: in 2014 heeft 70% van de hbo-docenten een master- of eerstegraadsniveau (is nu 50%) en in 2017 is 10% gepromoveerd dan wel neemt deel aan een promotietraject. De eerste tranche van het geld voor dit doel is in 2008 aan de hogescholen uitbetaald. Ter verhoging van het opleidingsniveau zijn verder afspraken gemaakt over «opscholing» van docenten in het hbo: met de lerarenbeurs kunnen docenten in het hbo hun kwalificatie versterken of verhogen. Specifiek voor het opleiden van leraren zijn in de Kwaliteitsagenda lerarenopleidingen 2008–2011 onder andere maatregelen opgenomen ter versterking van de kwaliteit van de hbo-lerarenopleidingen (vastleggen eindniveau, gezamenlijke kennisbasis, eindtermen en examen, extra lectoren).

Beleidsconclusie

De strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid «Het Hoogste Goed» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 1) is eind 2007 gepresenteerd. De maatregelen voor meer kwaliteit en minder uitval, die in de strategische agenda zijn voorgenomen, zijn allemaal uitgevoerd. Conclusie is dat (bijna) alle geplande acties zijn gestart, maar dat over de (doel)realisatie nog weinig te zeggen valt.

Doelstelling 38. Voldoende gekwalificeerd onderwijspersoneel nu en in de toekomst

Inzet en doel

In 2011 moeten we over voldoende en voldoende gekwalificeerd onderwijspersoneel beschikken. Daarom stond 2008 in het teken van maatregelen om het tekort aan leraren en schoolleiders aan te pakken, de positie van de leraar te versterken en de kwaliteit van de leraar te verbeteren. Voor de uitvoering hiervan is een budget oplopend naar € 1 miljard in 2020 beschikbaar.

Ondernomen acties 2008

In november 2007 heeft het kabinet het actieplan LeerKracht van Nederland gepresenteerd. Vervolgens is op 16 april 2008 met de sociale partners in het po, vo, bve en hbo een onderhandelaarsakkoord over de uitwerking van dat actieplan gesloten: het convenant «LeerKracht van Nederland». Hierin zijn afspraken gemaakt over een sterkere positie van de leraar en een betere beloning. «Bekostigde» directeuren in het primair onderwijs krijgen verder een maandelijkse toelage. Na achterbanberaad is het onderhandelaarsakkoord omgezet in sectorale convenanten «LeerKracht van Nederland», voor po en vo, voor het bve en voor het hbo. Het merendeel van de in het convenant afgesproken maatregelen wordt vanaf 2009 uitgevoerd.

In 2008 zijn de volgende resultaten bereikt:

• Er is een «Lerarenbeurs voor Scholing» gekomen. Het subsidiebedrag van € 18 miljoen is gebruikt om circa 5 000 leraren een beurs te geven. Zij zijn in september begonnen met een opleiding (voor «opscholing» of specialisatie).

• Er is een conciërgeregeling (€ 30 miljoen) opgesteld, op grond waarvan basisscholen subsidie hebben gekregen voor het aanstellen van 2500 conciërges.

• In oktober 2008 heeft al het onderwijspersoneel in po, vo, bve en hbo een eenmalige uitkering van € 200 gekregen (deeltijders naar rato).

• Sociale partners hebben bijna alle beloningsmaatregelen uit het convenant in hun decentrale cao’s vastgelegd.

• Daarnaast is na overleg met het onderwijsveld in september een kwaliteitsagenda voor het opleiden van leraren uitgebracht «Krachtig meesterschap» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 27 923, nr. 68). Hierin is onder andere een educatieve «minor» aangekondigd, bedoeld om het aantal academici voor de klas te vergroten.

Beleidsconclusie

Met deze maatregelen wordt de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar vergroot en de positie van de leraar versterkt. Het doel wordt gehaald binnen de vastgestelde termijn.

Project 8. Aanval op de schooluitval

Inzet en doel

Het doel van OCW is het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters (vsv’ers) te verminderen met 50% tot maximaal 35 000 in 2011 (schooljaar 2010–2011, wordt bekend in 2012). Dit is conform de «nationale vertaling» van de Lissabondoelstelling. Het concrete doel voor 2008 is het verminderen van het aantal vsv’ers met 10% ten opzichte van 2007. Om dit te bereiken is er vooral veel aandacht voor preventie. Het verminderen van het aantal vsv’ers houdt in dat meer jongeren een startkwalificatie (een vwo-, havo- of mbo-diploma op niveau 2) behalen. Jongeren met een startkwalificatie hebben betere perspectieven op de arbeidsmarkt, komen minder vaak in de criminaliteit terecht en hebben minder integratieproblemen.

Ondernomen acties 2008

• OCW heeft in alle 39 RMC-regio’s tussen december 2007 en juli 2008 convenanten afgesloten met gemeenten en onderwijsinstellingen in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. De scholen krijgen € 2000 per nieuwe vsv’er minder, op basis van «no cure, no pay». Hiervoor is circa € 22 miljoen beschikbaar.

• Per RMC-regio is sinds 2008 een subsidie voor onderwijsprogramma’s beschikbaar, deze wordt verstrekt aan onderwijsinstellingen. Voor de G4-regio’s geldt een uitzondering. Vanwege de complexiteit van de vsv-problemen in de G4 gaat het extra geld naar de gemeenten.

• In 2008 is in convenanten en onderwijsprogramma’s vastgelegd dat scholen voortijdig schoolverlaten aanpakken door een verbeterde zorgstructuur, loopbaanoriëntatie en een verbeterde overgang van vmbo naar mbo. De convenanten en de onderwijsprogramma’s worden op gezette tijden geëvalueerd, daarbij wordt vooral gekeken naar de effectiviteit van de aanpak. De voortgang van de convenanten en de onderwijsprogramma’s wordt zowel per regio als op schoolniveau jaarlijks gemonitord.

• Verder is er in 2008 een experiment gestart met een geïntegreerd traject van «vmbo-bb en mbo-2 op één school». Het doel van dit experiment is te onderzoeken of zo’n geïntegreerd traject leidt tot minder uitvallers in de overgang van vmbo-bb naar het mbo. In 2008 zijn bijna 700 leerlingen met deze leergang gestart.

• Met «de uitrol» van het digitaal loket voor verzuim en voortijdig schoolverlaten wordt het proces van melden van verzuim door scholen vergemakkelijkt.

• Werkende jongeren zonder startkwalificatie halen alsnog een startkwalificatie met EVC en/of duale trajecten. In 2008 zijn daarom EVC-trajecten gestart.

Beleidsconclusie

Het aantal vsv’ers is het schooljaar 2007–2008 gedaald met 4 300 ten opzichte van het jaar daarvoor (ten opzichte van het peiljaar 2005–2006 is dat een vermindering van 10%). In het schooljaar 2007–2008 ging het om 48 800 nieuwe vsv’ers en in het schooljaar 2006–2007 nog om 53 100 (beide voorlopige cijfers op basis van onderwijsnummer, bron: CFI). Met deze daling liggen we op schema richting de 35 000 in 2012.

Doelstelling 40. Het fors uitbreiden van het aantal brede scholen

Inzet en doel

De uitbreiding van het aantal brede scholen is bedoeld om de ontwikkelingskansen voor kinderen te vergroten. In 2010 moeten er 1200 brede scholen zijn en in 2012 moeten er 2500 combinatiefuncties zijn. Combinatiefunctionarissen zijn in dienst van één werkgever maar tegelijkertijd werkzaam in meerdere sectoren en zo een soort «levende verbinding» tussen de betreffende sectoren. Voor 2008 waren er geen tussendoelen geformuleerd. De inzet van OCW was om in 2008 de «impuls combinatiefuncties» in te voeren en een goede ondersteuningsstructuur op te zetten. Verder was het de bedoeling om te zorgen voor een «stimuleringsarrangement huisvesting».

Ondernomen acties 2008

• De «impuls combinatiefuncties» is van start gegaan, deelnemende gemeenten ontvangen hiervoor geld van het Rijk. Samen met geld van de gemeenten wordt het mogelijk om combinatiefuncties tussen school, sport en cultuur te creëren. De G31 hebben zich ingeschreven (30 hebben deelgenomen) en geld voor de combinatiefuncties ontvangen. In 2008 was hiervoor € 16,9 miljoen beschikbaar.

• In de loop van het jaar 2008 is er zowel een algemene als een sectorspecifieke ondersteuningsstructuur opgezet.

• Ook is de taskforce Combinatiefuncties opgericht. Door inzet van de taskforce zijn de eerste «combinatiefuncties» van start gegaan. Gemeenten waar minder combinatiefunctionarissen van start zijn gegaan dan was afgesproken, worden daarop aangesproken.

Beleidsconclusie

Er zijn minder combinatiefuncties gerealiseerd in 2008 dan verwacht werd, maar we liggen nog steeds op koers voor het einddoel.

Doelstelling 41. Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs

Inzet en doel

Via een maatschappelijke stage maken alle jongeren tijdens hun middelbare schoolperiode op een andere manier kennis met de samenleving en ervaren zij wat het betekent om een onbetaalde bijdrage te leveren. Vanaf schooljaar 2011–2012 moeten alle leerlingen die naar het voortgezet onderwijs gaan een maatschappelijke stage volgen. 2008 is vooral gericht op het zoveel mogelijk stimuleren van de invoering van de maatschappelijke stage.

Ondernomen acties 2008

• Naast de 532 scholen die al in 2007 of eerder een stage aanboden, zijn in het schooljaar 2008–2009 nog 103 scholen gestart met de maatschappelijke stage. In totaal zijn 635 scholen in het voortgezet onderwijs, waaronder 11 groene vmbo-scholen, dit schooljaar actief aan de slag gegaan. De scholen hebben hiervoor een aanvullende bekostiging ontvangen. Dit betekent dat 96% van alle scholen in het vo vrijwillig bezig is met het invoeren van de maatschappelijke stage.

• Ook hebben de leerlingen, in vergelijking met voorgaande jaren meer maatschappelijke stages gelopen. Het gaat om circa 35%. Dit blijkt uit de eindverantwoording over de ontvangen bedragen voor de maatschappelijke stages die de scholen voor het schooljaar 2007–2008 hebben ontvangen (bron: SenterNovem).

• Verder is het aantal sectoren waar leerlingen een maatschappelijke stage lopen uitgebreid naar «goede doelen» zoals de zorgsector, welzijns- en sportinstellingen. Er zijn intentieverklaringen ondertekend met diverse maatschappelijke organisaties zoals de Zonnebloem, het Rode Kruis en Erfgoed Nederland. In totaal komen via de intentieverklaringen ruim 50 000 stageplekken beschikbaar. Deze organisaties zijn druk bezig om deze plekken ook daadwerkelijk beschikbaar te stellen.

• Ook is er meer variatie in stage-activiteiten ontstaan, bijvoorbeeld doordat leerlingen zelf een rol spelen in het uitdenken van de activiteit. Een bijkomstig effect hiervan is dat hierdoor ook het vrijwilligerswerk verjongt.

Beleidsconclusie

Veel organisaties zijn positief over de maatschappelijke stage en actief bezig deze vorm te geven. Voor een goede samenwerking tussen alle betrokkenen zijn goede afspraken en een duidelijke rolverdeling nodig. Op basis van de ervaringen uit het schooljaar 2008–2009 is in 2009–2010 aanvullend onderzoek nodig om scholen en andere organisaties daar waar nodig te ondersteunen. Zo zijn ze straks in 2011–2012 klaar om de maatschappelijke stage volledig in te voeren.

Het invoeren van de maatschappelijke stage op de scholen en bij de betrokken organisaties loopt volgens plan. Zo heeft 96 % van de scholen subsidie aangevraagd voor de maatschappelijke stage. Hiermee anticiperen scholen op het feit dat de maatschappelijke stage vanaf het schooljaar 2011–2012 verplicht wordt. In 20 «pilotprojecten» wordt de uitvoering van de maatschappelijke stage nauwgezet gevolgd met het oog op een soepele invoering in 2011–2012. Aan deze projecten doen 50 000 leerlingen mee die elk 30 uur stage lopen.

Doelstelling 42. Het geleidelijk invoeren van gratis schoolboeken in het voortgezet onderwijs met ingang van schooljaar 2008–2009, en volledig per schooljaar 2009–2010

Inzet en doel

De Wet gratis schoolboeken is in het Staatsblad gepubliceerd op 29 mei 2008 (Staatsblad 2008, 206). Deze wet heeft twee doelen:

• De lasten voor ouders met schoolgaande kinderen te verminderen door het lesmateriaal gratis te maken.

• Verbetering vraagzijde op de educatieve boekenmarkt. Dit kan doordat de «bepaler» betaalt.

Het schooljaar 2008–2009 is een overgangsjaar. In dit jaar ontvangen ouders rechtstreeks een tegemoetkoming ter hoogte van het bedrag van een gemiddeld boekenpakket (€ 316 per leerling).

Vanaf het schooljaar 2009–2010 zorgen de scholen voor het lesmateriaal. Hiervoor wordt de lumpsum verhoogd met het bedrag van een gemiddeld schoolboekenpakket maal het aantal leerlingen.

Ondernomen acties 2008

• De wet «gratis schoolboeken» voorzag voor het schooljaar 2008–2009 in een tussenstap op weg naar volledige invoering van gratis schoolboeken: een uitkering van € 316 als eenmalige tegemoetkoming aan alle (ouders van) leerlingen in het bekostigd voortgezet onderwijs. Aan bijna alle (ouders van) leerlingen die aanspraak kunnen maken op de tegemoetkoming is deze door de SVB en de IB-groep begin december uitgekeerd, zonder hiervoor nadere informatie te hoeven opvragen. Voor de resterende groep is aanvullende informatie opgevraagd, bijvoorbeeld omdat het rekeningnummer ontbrak. Aan allen die op dit verzoek om extra informatie hebben gereageerd is de tegemoetkoming inmiddels uitgekeerd. Daarmee is het totaal inmiddels op 99,6% gebracht. De beperkte groep die nog resteert is inmiddels meerdere malen schriftelijk en anderszins benaderd met het verzoek aanvullende informatie te verschaffen (veelal een rekeningnummer) om uitbetaling mogelijk te maken. Voor (ouders van) leerlingen die geen tegemoetkoming hebben ontvangen, maar hierop wel aanspraak menen te kunnen maken is tevens een mogelijkheid gecreëerd zichzelf te melden. Hiervan is slechts zeer beperkt gebruik gemaakt. Overigens kan dit nog tot 1 april 2009. Ook het aantal klachten en bezwaren is tot een minimum beperkt gebleven.

• Bij de aanschaf en/of huur van schoolboeken moeten scholen zich houden aan de regels voor Europees aanbesteden. Europees aanbesteden van schoolboeken is nieuw voor scholen, daarom is gekozen voor gedegen inhoudelijke en financiële ondersteuning van de scholen. De Taskforce Gratis Schoolboeken begeleidt de invoering van de wet gratis schoolboeken en ondersteunt scholen onder meer op een proactieve wijze. Scholen kunnen een beroep doen op de helpdesk van de taskforce. Verder is er een website (www.gratisschoolboeken.nl) met vragen en antwoorden over aanbesteden en model-aanbestedingsdocumenten. In augustus en september 2008 zijn er regionale bijeenkomsten gehouden waarin scholen zijn voorgelicht over het Europees aanbesteden van schoolboeken. Op basis van de «tijdelijke regeling tegemoetkoming invoeringskosten» ontvangen scholen € 10 000 per school en € 31 per leerling. De tegemoetkoming invoeringskosten is bestemd voor ondersteuning bij het Europese aanbestedingsproces, voor het toegroeien naar de nieuwe situatie en voor innovatie van het leermiddelenbeleid.

• Om de invoering van gratis schoolboeken te ondersteunen, hebben verschillende partijen een convenant afgesloten op 3 december 2008. De partijen die het convenant hebben ondertekend zijn staatssecretaris Van Bijsterveldt, de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb Educatief) en de vertegenwoordigende organisaties in het voortgezet onderwijs, de VO-raad en de besturenorganisaties VOS/ABB, Besturenraad, Bond KBVO en VBS. De bedoeling van het convenant is de invoering van de gratis schoolboeken ook op de lange termijn, goed te laten verlopen. Alle deelnemers aan het convenant streven naar deugdelijke aanbestedingsprocedures en minimale juridisering.

Beleidsconclusie

Het kabinet wil lesmateriaal in het voortgezet onderwijs gratis maken en een verbetering realiseren van de vraagzijde op de educatieve boekenmarkt. Alles wijst erop dat dit doel wordt gerealiseerd. De uitkering van de eenmalige tegemoetkoming van € 316 voor schoolboeken in het bekostigd voortgezet onderwijs is voorspoedig verlopen.

Doelstelling 59. Het tegengaan van radicalisering

Inzet en doel

OCW wil bijdragen aan de vermindering van radicalisering, door met gerichte maatregelen te zorgen dat mensen in OCW-instellingen fatsoenlijk en respectvol met elkaar omgaan. OCW helpt de instellingen zodat zij beter om kunnen gaan met polarisatie en radicalisering en een veilige schoolomgeving kunnen creëren. In 2008 is een zogenoemde driesporenaanpak opgezet (rijksbreed actieplan Polarisatie en Radicalisering, door BZK opgesteld) in samenwerking met alle betrokken partijen (inclusief OCW). Er zijn geen specifieke streefwaarden en indicatoren voor scholen gedefinieerd. OCW hanteert de indicatoren uit de veiligheidsmonitor VO, het onderwijsverslag van de Inspectie van het Onderwijs (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 177) en het rijksbrede personeels- en mobiliteitsonderzoek.

Ondernomen acties 2008

• In opdracht van BZK is de rijksbrede trendanalyse (ter vervanging van de nulmeting polarisatie en radicalisering) uitgevoerd.

• OCW heeft samen met het «onderwijsveld» een aantal «instrumenten» (handboek, informatie, kennisontwikkeling) ontwikkeld om radicalisering en polarisatie aan te pakken.

• OCW heeft de beleidsreactie op het advies «Actieprogramma aanpak agressie en geweld tegen onderwijspersoneel» opgesteld. In deze beleidsreactie worden maatregelen beschreven om agressie en geweld tegen onderwijspersoneel te beteugelen.

• OCW heeft de scholen verder ondersteund bij de aanpak van hun (sociale) veiligheidsbeleid. Dit is gedaan door al in gang gezette maatregelen te continueren (onder andere leerlingbegeleiding, reboundvoorzieningen, extra ZMOK-plaatsen, onderzoek en monitoring) en door drie nieuwe maatregelen: voorbereiding van het invoeren van verplichte incidentenregistratie, het instellen van kwaliteitsteams veiligheid en het (verder) stimuleren van de informatievoorziening.

Beleidsconclusie

Alle geplande activiteiten zijn in 2008 ondernomen. De uitwerking van kennis voor onderwijs van het adviescentrum radicalisering en polarisatie (Nuansa) is vanwege het terugtrekken van de betrokken partij niet gerealiseerd. Dit doel ligt op koers en wordt in 2009 gerealiseerd.

Duurzame kinderopvang

Doelstelling 39. Het realiseren van een sluitend systeem voor kinderopvang voor 0–4 jarigen

Beheersbaar houden stelsel kinderopvang

Inzet en doel

OCW wil de kinderopvang financieel toegankelijk houden voor werkende ouders. Daarom draagt de overheid bij in de kosten voor kinderopvang voor werkende ouders door middel van de kinderopvangtoeslag.

Ondernomen acties 2008

Begin 2008 bleken de geraamde uitgaven voor de kinderopvangtoeslag à € 1,9 miljard onvoldoende omdat het gebruik van kinderopvang in 2008 sterk was toegenomen. Bij ongewijzigd beleid zou de overschrijding tot circa € 1,5 miljard in 2011 op kunnen lopen. Om de kinderopvang ook op de langere termijn te kunnen financieren en misbruik en oneigenlijk gebruik tegen te gaan, heeft OCW in 2008 een aantal maatregelen genomen (Tweede kamer 2007–2008, 31 322 VIII, nr. 25). Zo is de hoogte van de kinderopvangtoeslag per 1 januari 2009 aangepast. Ook zijn in 2008 voorstellen gedaan voor het aanpassen van de gastouderopvang. Deze voorstellen moeten per 1 januari 2010 ingaan.

Beleidsconclusie

De maatregelen hebben tot doel het stelsel weer financieel beheersbaar te maken. Zo blijft de kinderopvang financieel toegankelijk.

Harmonisatie peuterspeelzaalwerk en kinderopvang

Inzet en doel

Het kabinet wil dat kinderen zoveel mogelijk ondersteund worden in de ontwikkeling van hun talenten. In een stelsel waar peuterspeelzaalwerk, kinderopvang en voorschoolse educatie op elkaar zijn afgestemd, worden alle kinderen met een taalachterstand bereikt. Daarom moeten de kwaliteitseisen voor kinderopvang en peuterspeelzalen en kinderopvang meer in elkaars lijn komen te liggen. Verder is het de bedoeling dat voorschoolse educatie in de toekomst ook via de kinderopvang aangeboden wordt en blijven peuterspeelzalen financieel toegankelijk voor kinderen van ouders met een taalachterstand.

Ondernomen acties 2008

Het wetsvoorstel Harmonisatie ligt nu bij de Raad van State. De nieuwe wet moet op 1 augustus 2010 ingaan. Intussen zijn er pilots voor voorschoolse educatie van start gegaan in Oost-Groningen en Zuid-Limburg. Hieraan zijn onderzoeken gekoppeld die de vorderingen in taalprestaties meten. De eindresultaten worden in 2011 verwacht. In 2008 is «het bereik» van voorschoolse educatie gestegen van 57% naar 62%. Om in 2011 een bereik van 100% te hebben is een convenant afgesloten met VNG, PO-raad en vakorganisaties en is er een stimuleringssubsidie beschikbaar.

Beleidsconclusie

Er is overeenstemming over het nieuwe beleid en alle betrokkenen zijn goed op de hoogte van de nieuwe regeling. Dit maakt dat het wetsvoorstel door de betrokkenen gedragen wordt. De voorbereidingen voor het uitvoeren van het wetsvoorstel liggen op schema (met een strak tijdspad).

Investeringen in kwaliteit

Inzet en doel

Kinderopvang van goede kwaliteit maakt dat ouders hun kind met een gerust hart naar de opvang laten gaan. Zo kunnen ouders arbeid en zorg beter combineren, en worden kinderen ondersteund in hun ontwikkeling. De groei van de kinderopvang moet samengaan met behoud van de kwaliteit.

Ondernomen acties 2008

De kwaliteit van de kinderopvang hangt nauw samen met het opleidingsniveau en de deskundigheid van het personeel. Werkgevers, werknemers en de ouderorganisatie in de kinderopvang hebben de handen ineen geslagen om de pedagogische kwaliteit in de kinderopvang te verbeteren. Hiervoor hebben zij de stichting Bureau Kwaliteit Kinderopvang (BKK) opgericht. Deze stichting voert het programma «Werken aan excellente kinderopvang 2008–2012» uit. Het programma start in 2009 en loopt tot en met 2012. In 2008 zijn de voorbereidingen getroffen worden voor de uitvoering van het programma.

Beleidsconclusie

Bovengenoemde acties dragen bij aan kinderopvang van goede kwaliteit.

Ontwikkeling (buitenschoolse) opvang

Inzet en doel

Het kabinet wil de wachtlijsten in de kinderopvang verkleinen, zowel bij de dagopvang als bij de buitenschoolse opvang.

Ondernomen acties 2008

Er zijn maatregelen genomen om de wachtlijsten in de dagopvang en de buitenschoolse opvang te verkleinen. Zo is er een tijdelijke subsidieregeling ingevoerd om te zorgen dat er meer plaatsen in de buitenschoolse opvang komen. In het eerste half jaar van 2008 is het aantal plaatsen voor kinderen in de kinderopvang toegenomen van 460 000 tot bijna 600 000.

Beleidsconclusie

Ondanks de spectaculaire groei in het aanbod aan kinderopvangplaatsen in 2008, zijn de wachtlijsten niet verdwenen. De vraag naar kinderopvang is in 2008 veel sterker gegroeid dan voorzien. De wachtlijst voor de buitenschoolse opvang is, ondanks het grotere aanbod, slechts licht gedaald. Voor de dagopvang is de wachtlijst gestegen. Het valt niet goed aan te geven hoe de wachtlijsten zich verder zullen ontwikkelen. Kinderopvangondernemers en gemeenten zullen zich gezamenlijk inspannen om meer opvangplekken te creëren, waarbij OCW de goede voorwaarden schept.

Hoogstaande wetenschap

Doelstelling 12. Het versterken van de internationale reputatie van Nederlandse wetenschappelijke instellingen en onderzoeksinstellingen

Inzet en doel

In het jaar 2011 moeten er meer onderzoeksgroepen zijn die de absolute wereldtop vormen op gebieden met de snelste wetenschappelijke ontwikkelingen en de breedste impact op wetenschap en toepassing. Onderzoekstalent heeft dan meer ruimte en het geld komt rechtstreeks bij de beste mensen terecht, zodat deze elkaar opzoeken en er kernen van excellente kennis ontstaan. Het aantal gepromoveerden per 1000 inwoners moet omhoog. Meer allochtonen weten dan de toegang te vinden tot het wetenschappelijk onderzoek en er komen meer vrouwen in hoge onderzoeksposities. Onderzoekers hebben toegang tot de beste onderzoeksfaciliteiten.

Om deze doelen te bereiken is in het afgelopen jaar ingezet op het vergroten van de ruimte voor jong onderzoekstalent en voor ongebonden en zuiver wetenschappelijk onderzoek, het (meer) inzetten van middelen in competitie en het versterken van de tweede geldstroom. Instrumenten om diversiteit te bevorderen werden gecontinueerd en er vond besluitvorming plaats over de inzet op grootschalige onderzoeksfaciliteiten.

Ondernomen acties 2008

• Vernieuwingsimpuls. Deze is gericht op het vernieuwen van onderzoek door (jonge) veelbelovende onderzoekers kansen te bieden. In het afgelopen jaar zijn de plannen verder uitgewerkt om de Vernieuwingsimpuls uit te breiden en te versterken. Door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is hiervoor een opzet gemaakt. Besloten is onder meer om de bedragen per toekenning te verhogen en te indexeren. Ook het aantal toekenningen gaat fors omhoog. De eerste call voor de Vernieuwingsimpuls «nieuwe stijl» is eind 2008 uitgegaan. Over de bereikte effecten zijn nog geen uitspraken te doen, behalve dat de «oude» Vernieuwingsimpuls bij evaluaties een succesvol instrument is gebleken voor het bieden van ruimte voor jong onderzoekstalent en het verhogen van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek.

• Graduate schools. NWO heeft een opzet uitgewerkt voor een pilot programma voor graduate schools, om universiteiten in staat te stellen de onderzoekersopleiding meer naar Amerikaans voorbeeld op te zetten (promotiestelsel gericht op meer ruimte voor talentvolle onderzoekers om zelf richting te geven aan hun onderzoekscarrière). Een eerste call voor het pilot programma is inmiddels uitgegaan, in juli 2009 wordt besloten over de toekenning. NWO zal de resultaten van de pilot monitoren en evalueren, waarbij ook zal worden vergeleken met landelijk en lokaal opererende onderzoekersopleidingen.

• Diversiteit. De programma’s Aspasia en Mozaïek (vrouwelijk en allochtoon onderzoekstalent) werden geëvalueerd en op basis van de beide evaluaties is besloten de programma’s voort te zetten. Voor Aspasia is € 4 miljoen beschikbaar, ook is er een bedrag van € 2 miljoen beschikbaar voor een groter aandeel vrouwen in de Vernieuwingsimpuls. Voor Mozaïek is € 2 miljoen beschikbaar dat gematcht wordt door NWO. Het aandeel vrouwelijke hoogleraren is in de periode van 2000 tot 2007 gestegen van 6,3 procent naar 11,2 procent. Over 2008 zijn nog geen gegevens beschikbaar. Verwacht wordt dat het streefcijfer van 15 procent vrouwelijke hoogleraren in 2010 zal worden gehaald. In het afgelopen jaar promoveerden ook de eerste kandidaten van het Mozaïek-programma.

• Grootschalige onderzoeksfaciliteiten. Om ervoor te zorgen dat (de beste) onderzoekers niet alleen meer ruimte krijgen om elkaar op te zoeken maar ook toegang hebben tot de beste onderzoeksfaciliteiten en zo de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek versterken, is de Commissie Nationale Roadmap Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten ingesteld. De commissie heeft in november haar rapport uitgebracht. Op basis van nader advies hierover van NWO en SenterNovem is besloten over de inzet van de middelen die voor grootschalige faciliteiten aan de NWO-begroting zijn toegevoegd, door vijf projecten van de lijst van de nationale roadmap te honoreren. Besluitvorming over de FES-middelen voor grootschalige onderzoeksfaciliteiten vindt plaats voor de zomer van 2009. Alle geplande acties zijn in 2008 ondernomen.

Beleidsconclusie

Het jaar 2008 stond voor een belangrijk deel in het teken van het verder tot ontwikkeling brengen van nieuw in te zetten beleidsinstrumenten en het versterken van bestaande instrumenten. Nu de besluitvorming hierover succesvol is afgerond, kan worden geconcludeerd dat we op koers liggen.

Doelstelling 14. Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

Inzet en doel

Na afloop van deze kabinetsperiode moet kennis beter worden benut door bedrijven en maatschappelijke sectoren. Ook moet kennis op een betere manier gekoppeld zijn aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en het tot stand komen van nieuwe producten en diensten. Wetenschappers en bedrijfsleven moeten elkaar beter weten te vinden. Verder moet onderzoek beter aansluiten op de behoeften aan kennis op lange termijn. Bij TNO en de grote technologische instituten moet «vraagsturing» integraal zijn ingevoerd. In 2008 heeft OCW aandacht besteed aan (onderzoeks)terreinen die belangrijk zijn voor de kenniseconomie en de kennissamenleving.

Ondernomen acties 2008

• Langetermijnstrategie Nederland Ondernemend Innovatieland. In het kader van het project Nederland Ondernemend Innovatieland is door de interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie een agenda voor duurzame productiviteitsgroei ontwikkeld. De bedoeling van deze agenda is het vernieuwingsvermogen van onze samenleving te versterken door te investeren in: het versterken en benutten van talenten, het versterken en benutten van kennis in publiek en privaat onderzoek en het bevorderen van ondernemerschap.

• Maatschappelijke innovatie-agenda’s. Centraal hierin staat de inzet van kennis, ondernemerschap en innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. In 2008 zijn maatschappelijke innovatie-agenda’s ontwikkeld voor zorg, veiligheid, water en energie.

• Valorisatie-agenda. Om de valorisatie van wetenschappelijk onderzoek te verhogen is in het afgelopen jaar door een «projectgroep valorisatie» in opdracht van Kennis en Innovatie en het Innovatieplatform geïnventariseerd welke factoren hiervoor van belang zijn. Eind 2008 is door een groot aantal partijen (EZ, OCW, LNV, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties) een valorisatie-agenda ondertekend met een aanpak voor de korte termijn. Voor deze agenda is uitgegaan van meerjarenplannen voor kennisvalorisatie (zie ook Project 2, Nederland ondernemend innovatieland).

• Uitvinderregelingen. Het kunnen meeprofiteren van de opbrengsten van intellectuele eigendomsrechten is een goede incentive voor de aansluiting van onderzoek op de maatschappelijke en economische vraag. Voor dit doel hebben universiteiten zogenaamde «uitvinderregelingen» ontwikkeld en zijn met de universiteiten afspraken gemaakt om deze regelingen beter publiek toegankelijk te maken via de websites van de instellingen.

• «Vraagsturing» TNO/GTI’s. «Vraagsturing» moet integraal zijn ingevoerd in 2010, om het onderzoek beter te laten aansluiten op de maatschappelijke vraag. Een interdepartementale werkgroep van de CEKI bewaakt de voortgang van het proces dat gericht is op de invoering van de «vraagprogrammering» bij TNO en GTI’s in 2010. In 2008 is gekeken of de invoering op koers ligt. Daaruit is gebleken dat er de afgelopen jaren vooruitgang geboekt is. Wel is het komende jaar nog een flinke inspanning nodig.

• Krachtige interactie tussen het hoger onderwijs en de arbeidsmarkt en excellent onderwijs en onderzoek zijn cruciaal om de innovatiekracht van Nederland te versterken. Lectoren in het hoger onderwijs bewijzen een belangrijke brug te kunnen slaan tussen hogescholen en bedrijfsleven. De Raak-subsidies voor praktijkgericht onderzoek bieden lectoren daarbij de mogelijkheid zowel de beroepspraktijk als het onderwijs te innoveren.

• Rijksbrede ICT-agenda. In juni 2008 is de rijksbrede ICT-agenda 2008–2011 naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken 2007–2008, 26 643, nr. 125, Tweede Kamer). Deze interdepartementale agenda bevat acties voor het bevorderen en verbreden van ICT-gebruik in de maatschappelijke domeinen, onder andere op het gebied van onderwijs en cultuur.

Beleidsconclusie

Het jaar 2008 stond vooral in het teken van het bepalen van de verschillende agenda’s. De agenda voor duurzame productiviteitsgroei vormde aanleiding om in het FES een bedrag van € 500 miljoen te reserveren voor het selectief voortzetten van een aantal succesvolle kennis- en innovatieprojecten die deze kabinetsperiode aflopen. Besluitvorming hierover vindt plaats voor de zomer van 2009. De innovatieagenda’s voor zorg, veiligheid, water en energie worden in 2009 verder vertaald in concrete acties en programma’s. In 2009 volgen nog innovatieagenda’s voor de sectoren onderwijs en duurzame agro-innovatie. Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie (doelstelling 14) ligt op koers.

Project 2. Nederland ondernemend innovatieland

Inzet en doel

Het doel van het project Nederland ondernemend innovatieland (NOI) is om zowel de concurrentiekracht van Nederland te versterken als maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Hiervoor worden initiatieven ondernomen op het raakvlak van kennis, innovatie en ondernemerschap. Dit vereist een overheidsbrede inspanning. Daarom is de interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie opgericht (samenwerkingsverband van het ministerie van EZ en het ministerie van OCW). Deze directie heeft als taak de samenhang in het kabinetsbeleid over kennis, innovatie en ondernemerschap te verbeteren. In de programmadirectie werken inmiddels tien departementen samen. De programmadirectie werkt waar mogelijk samen met het Innovatieplatform. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in de gemeenschappelijke aanpak van valorisatie.

Ondernomen acties 2008

• De eerste programmalijn: de basis van het project is de langetermijnstrategie van het NOI. Hierin staan toekomstbeelden voor maatschappelijke sectoren en voor de economie geschetst. Ook staan hierin beleidsperspectieven om deze toekomst onder handbereik te brengen. De langetermijnstrategie van het NOI is in 2008 afgerond en naar de Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 406, nr. 120).

• De tweede programmalijn: één van de manieren om maatschappelijke opgaven aan te pakken, is via de maatschappelijke innovatieagenda’s (MIA’s). In deze agenda’s wordt geïnvesteerd in nieuwe ideeën, oplossingen en toepassingen in maatschappelijke sectoren. In 2008 zijn de MIA’s energie, gezondheid, veiligheid en water afgerond en naar de Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 406, nr. 120). In het kader van de MIA-water zijn begin 2008 de projecten: «Building with nature» en «Flood Control 2015» gestart.

• De derde programmalijn: het project NOI houdt zich ook bezig met thema’s die maatschappelijke sectoren overstijgen, zoals de versterking van het innovatief vermogen. Onderdeel hiervan is de taskforce Technologie, Onderwijs en Arbeidsmarkt. Deze is in 2008 opgericht en in vier regio’s van start gegaan. Daarnaast is het expertisenetwerk Launching Customer van start gegaan en is het experiment Third Spaces gestart. Ook is gestart met de verankering van de SBIR-methodiek. Hierbij worden onderzoeksopdrachten belegd bij ondernemingen. Departementen streven naar de inzet van 3% van de MIA budgetten via de SBIR. In december is de valorisatie-agenda met acties om kennisvalorisatie een impuls te geven ondertekend door de bewindslieden van EZ, OCW, LNV en VWS en relevante stakeholders (zie ook doel 14).

Beleidsconclusie

In 2008 zijn de voorgenomen resultaten gerealiseerd. Het project ligt op koers.

Rijk cultureel leven

Doelstelling 73. Alle jongeren tot 18 jaar raken actief of passief vertrouwd met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis

Inzet en doel

Kunst en cultuur kunnen mensen raken en verwonderen. Zij verleiden mensen de wereld met andere ogen te zien. Daarom is het belangrijk zoveel mogelijk mensen in aanraking te brengen met kunst en cultureel erfgoed. Het regeerakkoord en de hoofdlijnennotitie «Kunst van leven» onderstrepen dit belang en noemen de volgende thema’s: participatie, Mooier Nederland, een sterke cultuursector en excellentie.

Ondernomen acties 2008

Participatie

• Het kabinet wil dat alle jongeren tot 18 jaar vertrouwd raken met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor het Fonds voor Cultuurparticipatie. In 2008 zijn voor de oprichting van dit nieuwe fonds voorbereidende werkzaamheden verricht en het fonds is vanaf 1 januari 2009 operationeel. Het fonds richt zich op drie onderwerpen: amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. De provincies en 35 grote gemeenten hebben in 2008 aangegeven hoe in hun gemeente of provincie amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur de komende vier jaar gestimuleerd wordt. Verder heeft het fonds een aantal regelingen waarmee het direct amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur kan ondersteunen. Deze worden in 2009 definitief vastgesteld. De Kamer wordt hierover voor de zomer van 2009 geïnformeerd.

• De Cultuurkaart (een culturele creditcard en CJP kortingspas voor scholieren) is met ingang van het schooljaar 2008–2009 geïntroduceerd in het voortgezet onderwijs. Dat wil zeggen dat alle ruim 900 000 leerlingen in het voortgezet onderwijs deze kaart kunnen krijgen. De introductie vond plaats na een Europese aanbesteding die geleid heeft tot een opdracht aan het CJP. Na afloop van het schooljaar 2008–2009 zal blijken hoe de kaart is besteed.

• In 2008 is het programma leesbevordering Kunst van lezen van start gegaan. Hierin werken bibliotheken, gemeenten, scholen en consultatiebureaus samen in aanbod en ondersteuning van activiteiten die het (voor)lezen bij kinderen van 0 tot 18 jaar stimuleren. De vier deelprogramma’s van Kunst van lezen zijn: experiment Boekstart (0–4 jarigen), deelname aan Pilots taalachterstanden (6–12 jarigen), kennismaking met (jeugd)literatuur aan de hand van de 50 «canonvensters» (12–18 jarigen), opzet en uitbouw van lokale en regionale leesbevorderingsnetwerken.

• Het Nationaal Historisch Museum heeft als doel het bevorderen van het historisch besef en de kennis van de geschiedenis van Nederland. Op 1 februari 2008 werd de Stuurgroep Nationaal Historisch Museum opgericht, onder voorzitterschap van de heer Nicolaï. Deze stuurgroep droeg zorg voor de oprichting van de stichting Nationaal Historisch Museum (NHM) op 26 september 2008. In december 2008 publiceerde de directie een pamflet dat in 2009 de basis zal zijn voor een gesprek over het concept van het NHM.

Mooier Nederland

Het cultuurbeleid draagt bij aan een mooier Nederland door het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit vanuit een cultureel perspectief. In 2008 zijn de resultaten opgeleverd van het actieprogramma Ruimte en Cultuur (2005–2008). Met «Een cultuur van ontwerpen, Visie Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp» (Tweede Kamer 2007–2008, 31 535, nr. 1) heeft het kabinet gekozen voor voortzetting van het architectuurbeleid. In de nota staat nieuw beleid, zoals het vastleggen van de rol en positie van het ontwerp in rijksprojecten en -programma’s («Ontwerp voorop»). De nota wordt in 2009 verder uitgewerkt. Ook zal de nota ingaan op het vervolg van het Belvedereprogramma, dat eind 2009 afloopt. Verder is in 2008 door een interactief beleidsproces de «visie modernisering monumentenzorg» tot stand gekomen, in 2009 komt een beleidsbrief over dit onderwerp uit.

Een sterke cultuursector

• Een sterke cultuursector is een voorwaarde voor een bloeiend cultureel leven. In 2008 heeft de commissie Cultuurprofijt een advies uitgebracht. In dit advies, «Meer draagvlak voor cultuur» staat het versterken van ondernemerschap van culturele instellingen centraal. In juni 2008 heeft de minister van OCW zijn reactie op het advies gegeven (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 28 989, nr. 65). Deze reactie is besproken met alle betrokken partijen. De minister heeft het advies op hoofdlijnen overgenomen. De voorstellen van de commissie Cultuurprofijt worden gefaseerd uitgevoerd, waarbij de jaren 2009 t/m 2012 een overgangsperiode vormen.

• Voor een sterke cultuursector is een bundeling van krachten essentieel. Om die reden ondersteunt OCW de fusie van brancheorganisaties. De brancheorganisaties voor de dans (DOD), theatergezelschappen en -producenten (VNT) en orkesten (CNO) hebben aangegeven in 2009 te fuseren. De voorbereidingen hiervoor zijn 2008 van start gegaan. De drie organisaties houden zich nu afzonderlijk bezig met werkgeversvraagstukken en belangenbehartiging. Door samenwerking kunnen zij efficiënter werken en de kwaliteit van hun dienstverlening versterken.

Excellentie

De regering investeert in de begeleiding en ontwikkeling van (top)talent en de versterking van de internationale positie van het Nederlandse culturele leven.

• De Tweede Kamer is in september 2008 geïnformeerd via de brief Grenzeloze Kunst (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 482, nr. 17) over de prioriteiten in het internationaal cultuurbeleid voor de periode 2009–2012 en de instrumenten die hiervoor beschikbaar zijn.

• In 2008 heeft OCW ingezet op design, mode en architectuur: disciplines waarin Nederland internationaal sterk staat. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor het platform DutchDFA: Dutch Design, Fashion en Architecture.

• Nederland gaat zijn meest excellente kunstenaars eren met een jaarlijkse Vermeerprijs. Deze prijs wordt in 2009 voor het eerst uitgereikt.

Nieuwe subsidiesystematiek

• Op 16 september is het Subsidieplan Kunst van Leven 2009–2012 verschenen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 482, nr. 16) waarin de besluiten over de subsidies 2009–2012 voor de basisinfrastructuur zijn opgenomen en toegelicht. In totaal is aan 205 culturele instellingen en acht fondsen een voorwaardelijke subsidie toegekend voor een bedrag van ruim € 530 miljoen. Hiermee zorgt het kabinet voor een sterke basisinfrastructuur die goed gespreid is over het land. De basisinfrastructuur bestaat uit:

– Vierjarig gesubsidieerde instellingen die inhoud geven aan één van de vier functies in de basisinfrastructuur (instandhoudingsfunctie, internationale platformfunctie, ontwikkelingsfunctie, ondersteuningsfunctie).

– Instellingen met een langdurig subsidieperspectief (musea die een rijkscollectie beheren voor het behoud waarvan de staat verantwoordelijkheid heeft genomen; twee dansgezelschappen, de symfonieorkesten en de twee landelijke operavoorzieningen; de sectorinstituten.

– Cultuurfondsen (Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten, Fonds voor Cultuurparticipatie, Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst, Nederlands Literair Productie- en Vertalingen Fonds, Fonds voor de Letteren, Mondriaan Stichting, Stimuleringsfonds voor Architectuur, Nederlands Fonds voor de Film.

Beleidsconclusie

In 2008 is op de verschillende bovengenoemde terreinen bereikt wat we wilden bereiken. Ook is op het gebied van cultuurparticipatie begonnen met de inzet van combinatiefunctionarissen. Dit zijn mensen die zowel in de cultuursector als binnen een brede school werkzaam zijn, bijvoorbeeld op het gebied van muziek. In 2009 worden, na overleg met de sector, eigen inkomstennormen vastgesteld voor alle cultuurproducerende instellingen in de basisinfrastructuur. Aan het eind van de huidige subsidieperiode, in 2012, moeten instellingen aan deze normen voldoen. Ook worden twee investeringsregelingen ingevoerd: een matchingsregeling waarin extra eigen inkomsten worden aangevuld (daarvoor is € 10 miljoen beschikbaar) en een innovatieregeling voor bevordering van cultureel ondernemerschap en maatschappelijk draagvlak (daarvoor is € 5 miljoen per jaar beschikbaar).

Doelstelling 74. Het aanbod van de publieke omroep is kwalitatief hoogwaardig en crossmediaal en richt zich op een breed en divers publiek

Inzet en doel

De doelstelling van het mediabeleid is te zorgen dat burgers toegang hebben tot een breed en pluriform media-aanbod. Het mediabeleid beperkt zich niet tot omroep en pers maar richt zich op alle hedendaagse vormen van contentproductie- en distributie: publieke en commerciële omroep, kranten en opiniebladen en journalistieke en culturele uitingen op internet. Voor 2008 was het doel een nieuwe Mediawet waarin de multimediale taak van de publieke omroep beter wordt geregeld. Het landelijke publieke omroepbestel staat open voor verschillende maatschappelijke stromingen. Omroepverenigingen en taakorganisaties nemen op basis van erkenningen deel aan de publieke omroep. Met het oog op de verlening van erkenningen aan nieuwe en bestaande publieke omroepinstellingen voor de concessieperiode 2010–2015 is er in 2008 een wijziging van de mediawet, de Erkenningswet, voorbereid. Doel hiervan is een modernisering van de legitimatie en pluriformiteit van de publieke omroep. Het wetsvoorstel bevat regels voor toelating, erkenning, financiering en uittreding van afzonderlijke omroepen. Verder is in 2008 de programmering van de publieke omroep hersteld na jaren van bezuinigingen. Doel was ook om met de publieke omroep prestatieafspraken te maken voor de periode 2008–2010. Het kabinet wil veilig en verantwoord mediagebruik bevorderen door burgers te leren goed om te gaan met de mogelijkheden en gevaren daarvan. In 2008 is er een start gemaakt met het expertisecentrum voor mediawijsheid.

Ondernomen acties 2008

• Op 1 januari 2009 is de Mediawet 2008 in werking getreden. Als gevolg hiervan mag de publieke omroep voortaan al het elektronisch aanbod (websites, digitale kanalen, mobiel aanbod) tot zijn hoofdtaak rekenen. Programma’s van omroepen kunnen daardoor flexibeler verdeeld worden over de verschillende kanalen (bijvoorbeeld digitale themakanalen). Omroepen hoeven ook niet langer een voorgeschreven deel van de zendtijd te vullen op een vast thuisnet. De verplichte percentages zendtijd voor informatie en cultuur op radio en tv (voor Nederland 1, 2 en 3) worden vervangen door prestatieafspraken over het totale aanbod. Hierbij wordt nu bijvoorbeeld ook het aanbod aan informatie en cultuur op digitale themakanalen en websites meegerekend.

• Voor de periode 2008–2010 heeft de minister van OCW prestatieafspraken gemaakt met de landelijke publieke omroep. Voor het herstel van de programmering en het aanvullen van tekorten is de rijksbijdrage aan de publieke omroep met € 50 miljoen verhoogd.

• De nieuwe Mediawet regelt verder dat er meer ruimte komt voor samenwerking tussen de publieke omroep en andere mediabedrijven en culturele en educatieve instellingen.

• Met de wet zijn de reclameregels voor de commerciële omroepen versoepeld, waardoor zij hun films vaker mogen onderbreken en meerdere vormen van reclame mogen uitzenden (bijvoorbeeld split screen reclame). Daar staat tegenover dat omroepen geen alcoholreclame meer mogen uitzenden voor 21.00 uur ’s avonds.

• 2008 stond verder in het teken van de concept-omroepmededeling van commissaris Kroes. In reactie daarop pleitte Minister Plasterk – samen met zijn collegaministers uit zo’n 20 andere Europese lidstaten – voor aanpassing van de mededeling. Inzet is dat lidstaten de ruimte krijgen een brede en multimediale taak voor hun publieke omroep te definiëren.

• Met het oog op de verlening van erkenningen aan omroepverenigingen in 2010, wordt de taak en organisatie van de publieke omroep aan de eisen van deze tijd aangepast. In 2008 zijn de voorstellen daarvoor uitgewerkt in de Erkenningswet die in december aan de Tweede Kamer is aangeboden. Het wetsvoorstel Implementatie Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten is eind 2008 ingediend bij de Raad van State.

• In 2008 is het expertisecentrum voor mediawijsheid van start gegaan. Doel en inrichting van het centrum zijn in de kabinetsbrief Mediawijsheid van 18 april aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 434 nr. 1). Er is een kerngroep bestaande uit Kennisnet, de landelijke publieke omroep, Beeld en Geluid, Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) en ECP.nl die gezamenlijk zorgt voor de coördinatie en organisatie. In mei en oktober zijn bijeenkomsten geweest met diverse partijen op het terrein van mediawijsheid. Inmiddels hebben ruim 130 organisaties zich bij het centrum aangesloten.

Beleidsconclusie

In 2008 is op het terrein van de landelijke publieke omroep en mediawijsheid bereikt wat we wilden bereiken. Verder was er bijzondere aandacht voor de positie van regionale omroepen waarbij de overdracht van de financiering daarvan sinds 2006 naar de provincie is geëvalueerd. Als gevolg van economische ontwikkelingen (zoals de teruglopende advertentiemarkt) en de ontwikkelingen in het mediagebruik, stond in 2008 de toekomst van de pers en journalistiek erg in de belangstelling. In november en december heeft het kabinet brieven over de toekomst van de pers en journalistiek aan de Kamer gestuurd. Er is een tijdelijke commissie Innovatie en Toekomst Pers ingesteld. Deze gaat in 2009 advies uitbrengen over innovatiemogelijkheden binnen de pers en over de wijze waarop innovatie gestimuleerd en gefinancierd kan worden. Het tweede deel van het advies gaat over de toekomst van de nieuws- en opinievoorziening in Nederland, toegespitst op de rol van de pers. Deze adviezen zijn van belang voor het bereiken van het uiteindelijke doel van het mediabeleid: een breed en pluriform media-aanbod.

Een geëmancipeerd Nederland

Doelstelling 36. Het kabinet geeft een nieuwe impuls aan het emancipatiebeleid en aan het homo-emancipatiebeleid (inclusief arbeidsparticipatie vrouwen)

Inzet en doel

Emancipatie betekent: gelijke rechten en kansen voor iedereen. Voor vrouwen en mannen, hetero en homo. In de praktijk is dat nog niet vanzelfsprekend. Er is een grote kloof tussen gelijke rechten hebben en de manier waarop dat in de praktijk uitpakt. Om de ongelijkheid te verminderen zet OCW in op vier doelen. Op het gebied van vrouwenemancipatie zet OCW in op het verhogen van de arbeidsparticipatie van vrouwen naar meer dan 65% in 2011. Ook wordt ingezet op het verhogen van het aandeel vrouwen in topposities bij de rijksoverheid. Dit moet minstens 25% worden. En het beloningsverschil tussen mannen en vrouwen bij de overheid moet teruggedrongen worden. Op het gebied van homo-emancipatie werkt OCW aan een grotere sociale acceptatie van homoseksuelen ten opzichte van 2006.

Ondernomen acties 2008

Arbeidsparticipatie van vrouwen

De arbeidsparticipatie van vrouwen moet meer dan 65% zijn in 2011. De primaire verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij het ministerie van SZW.

• In 2008 is samen met de staatssecretaris van SZW de taskforce DeeltijdPlus voor twee jaar ingesteld. Vanuit OCW is meegewerkt aan de kabinetsreactie op het advies van de taskforce Mobiliteitsmanagement.

• De koplopergroep Tijdbeleid 7 tot 7, gericht op een betere afstemming van werk- en openingstijden, is medio 2008 uitgebreid met acht nieuwe «koplopers» (totaal op dit moment: twee provincies en twaalf gemeenten).

• Daarnaast is een «instrument» ontwikkeld waarmee gemeenten de flexibiliteit van het aanbod van diverse dienstverleningsorganisaties in beeld kunnen brengen. Vierentwintig gemeenten hebben hier gebruik van gemaakt en op basis van de uitkomsten maatwerkadvies over verbetering gekregen.

Meer vrouwen in topposities (rijksoverheid)

Voor de rijksoverheid geldt de doelstelling dat minstens 25% van de functies in de Algemene Bestuursdienst in 2011 door vrouwen bezet wordt. De minister van BZK is primair verantwoordelijk voor het realiseren van deze doelstelling, de rol van OCW is meer indirect.

• De minister van OCW ondersteunt samen met de staatssecretaris van EZ (financieel en inhoudelijk) een initiatief vanuit het bedrijfleven om het aandeel van vrouwen in topfuncties te verhogen: het «Charter Talent naar de Top». In mei 2008 hebben 50 grote organisaties getekend voor het formuleren van kwantitatieve doelen in de eigen organisatie voor meer vrouwen aan de top. De minister van BZK heeft dit Charter voor de rijksoverheid getekend. Het percentage vrouwen in ABD functies was eind 2008 19,7%.

Meer acceptatie van homoseksuelen

De doelstelling is dat de houding van de bevolking tegenover homoseksuelen aan het eind van de kabinetsperiode verbeterd is ten opzichte van 2006. OCW is primair verantwoordelijk. Via afspraken met departementen, gemeenten, het verstrekken van project- en instellingssubsidies en «management by speech» wordt aan verbetering gewerkt.

• Een aantal organisaties heeft projectsubsidies gekregen voor: a) het bespreekbaar maken van homoseksualiteit in kringen waar dat nog een taboe is, b) totstandkoming van vier landelijke gay & straight allianties: in het onderwijs, op de werkvloer, in de sport en ten aanzien van ouderen, c) het stimuleren van lokaal homo-emancipatiebeleid door het sluiten van koploperovereenkomsten met zestien steden en d) het vervullen van een actieve internationale en Europese rol.

• Resultaten hierbij: vier gay & straight allianties, zestien koploperovereenkomsten zijn getekend, twee Europese homorechtenorganisaties krijgen meerjarig steun, COC Nederland kan zijn homo-emancipatie motorfunctie vervullen, de Landelijke «kom-uit-de-kast-dag» is geïntroduceerd, de Nationale Jeugd Raad voert een campagne onder jongeren en levensbeschouwelijke homo-emancipatiegroepen krijgen steun bij het bespreekbaar maken van homoseksualiteit in kringen waar dit een taboe is.

Beleidsconclusie

In 2008 is een begin gemaakt met de uitvoering van het voorgenomen beleid uit de eind 2007 vastgestelde emancipatienota’s. Aangekondigde activiteiten en maatregelen zijn volgens plan uitgevoerd. Voor wat betreft de uitvoering liggen we op schema. Wel is het nog onzeker of de doelstelling «arbeidsparticipatie» voor 2011 gehaald wordt. Dit gaat niet lukken bij het huidige groeitempo van 2% per jaar. Daarnaast is het te verwachten dat de economische recessie van invloed is op de groei.

Bijlage: Schakeltabel beleidsverslag 2008

BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene beleidsdoelstelling: het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed primair onderwijs in voldoende toegeruste scholen (Grondwet, artikel 23: Staatscourant 2002, 200). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen (Wet op het Primair Onderwijs en Wet op de Expertisecentra). Om het recht van ieder kind op onderwijs te borgen, verplicht de overheid de ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

De wijze waarop de minister de algemene beleidsdoelstelling invult, is uitgewerkt in vier operationele beleidsdoelstellingen, te weten: «leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs», «leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit», «leerlingen kunnen zonder drempels het primair onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften» en «leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school». Om de operationele doelstellingen te bereiken, is een aantal instrumenten ingezet. De resultaten van deze instrumenten dragen bij aan het behalen van de operationele doelstellingen en daarmee aan de algemene beleidsdoelstelling.

Externe factoren

Een kritische succesfactor van het primair onderwijs is de onderwijsarbeidsmarkt: voldoende en goed onderwijspersoneel.

Kengetallen over de onderwijsarbeidsmarkt zijn opgenomen in beleidsartikel 9 (Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid).

Andere kritische succesfactoren zijn de demografische ontwikkelingen, zoals veranderingen in de samenstelling van de leerling-populatie en het lerarenbestand. Deze staan beschreven in «De referentieraming».

Ten opzichte van de vorige teldatum steeg het aantal leerlingen in het totale primair onderwijs met ca 1 800 (ruim 0,1%). De grootste stijging deed zich voor in het (voortgezet) speciaal onderwijs met ca. 1 600 leerlingen (ruim 2,5%). Hiernaast is in 2008 het aantal leerlingen met een rugzak (leerling-gebonden financiering) met ca. 3 500 toegenomen (ruim 10%).

Realisatie meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

* n.b: niet beschikbaar, omdat het desbetreffende onderzoek niet ieder jaar plaatsvindt. Zie verder de toelichting.

Toelichting:

In tabel 1.1 zijn vijf indicatoren opgenomen die een beeld geven van de prestaties van de leerlingen en scholen in het basisonderwijs. Van het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs zijn geen vergelijkbare resultaatgegevens bekend. Deze informatie wordt verzameld via internationaal (TIMMS, PIRLS) en nationaal steekproefonderzoek (COOL-Cohortonderzoek NWO). Het TIMMS-onderzoek vindt één keer in de vier jaar plaats. Het laatst beschikbare onderzoek is van 2007. Het eerstvolgende betreft 2011. Het PIRLS-onderzoek is vijfjaarlijks. Het laatst beschikbare onderzoek is uit 2006. Het eerstvolgende gaat over 2011. Het COOL-Cohortonderzoek (NWO) is driejaarlijks. Het laatste onderzoek dateert van 2008. Het eerstvolgende betreft 2011.

1. Nederland staat in 2007 op een 9e plaats op de internationale ranglijst voor rekenen/wiskunde en behoort daarmee tot de top 10. De daling wordt veroorzaakt doordat enkele andere landen nu wat hogere scores behalen en doordat Nederlandse meisjes iets lager scoren dan in eerdere peilingen. De verschillen met de meeste landen die boven Nederland staan zijn klein. Een positie in de top 5 is haalbaar. De aandacht gaat uit naar de dalende tendens. De verbeteracties voor rekenen zijn daarom van groot belang; zie hiervoor de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» in paragraaf 1.3.2.

2. In 2006 behaalt Nederland voor leesvaardigheid een 12e plaats, een daling ten opzichte van de laatste meting in 2001 (2e plaats); 2001 staat niet in tabel 1.1. Ook deze daling wordt veroorzaakt door de lagere scores van de meisjes. De verschillen met veel landen die op de ranglijst hoger staan, zijn klein. Een positie in de top 5 is haalbaar. De verbeteracties voor taal zijn daarom belangrijk; zie hiervoor de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» in paragraaf 1.3.2.

3. Er is in het schooljaar 2007/2008 een lichte daling te zien in het percentage basisscholen met voldoende opbrengsten. Die daling kan volgens de Inspectie van het Onderwijs samenhangen met steekproeffluctuaties en mogelijk ook met een aanpassing van de beoordelingssystematiek van de Inspectie van het Onderwijs. De daling is volgens de Inspectie van het Onderwijs statistisch niet significant. Er worden dan ook geen beleidsmatige consequenties aan verbonden.

4. Het percentage leerlingen met een havo- en/of een vwo-advies is gestegen naar 41,5%. Daarmee is de streefwaarde meer dan gerealiseerd.

5. Ouders in het basisonderwijs waarderen de school van hun kind met een 7,5. Dat is iets lager dan vorig jaar, maar nog conform de streefwaarde.

Een meer gedetailleerd beeld van het primair onderwijs kan worden verkregen in Bestel in Beeld 2008 en het Onderwijsverslag 2007/2008.

Naast de kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook de kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht afgeronde onderzoeken» (tabel 1.14) zijn de afgeronde onderzoeken opgenomen.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

NB 1 Door herformulering van de operationele doelstellingen kunnen de uitgaven op instrumentniveau en/of het niveau van de operationele doelstelling afwijken van voorgaande jaarverslagen.

NB 2 De reguliere financiering aan scholen voor «Weer Samen naar School», «Leerlinggebonden financiering» en «Onderwijsachterstandenbeleid» zijn per 1 augustus 2006 onderdeel geworden van de lumpsum en daarom opgenomen in «Personele bekostiging» en «Materiële bekostiging». Voor de vergelijkbaarheid is dit, net als in de begroting 2008, teruggerekend tot en met het jaar 2005. Voor de jaren daarvoor is dat niet mogelijk.

NB 3 Met ingang van 1 augustus 2006 is er een vraaggestuurde financiering van schoolbegeleidingsdiensten en worden de middelen stapsgewijs opgenomen in de vergoeding aan de scholen. In deze tabel verschuiven deze middelen dan naar het onderdeel «Personele bekostiging».

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven in het primair onderwijs ligt ca. € 300 miljoen hoger dan geraamd in de begroting 2008. De realisatie van de ontvangsten is ca. € 30 miljoen hoger dan geraamd. Er is een aantal garanties afgegeven volgens de regeling «schatkistbankieren». Hieronder worden de grootste verschillen toegelicht.

• Personele en materiële bekostiging: Het verschil wordt onder andere verklaard door het verwerken van de loonbijstelling (€ 447 miljoen), waaronder € 38,5 miljoen die is toegevoegd voor een eenmalige uitkering aan onderwijsgevenden volgens het actieplan Leerkracht van Nederland, en de prijsbijstelling (€ 17 miljoen). Verder zijn de budgetten aangepast voor de leerlingontwikkeling in het primair onderwijs (– € 7,8 miljoen), en voor de rugzakleerlingen (– € 16,4 miljoen). Bij Voorjaarsnota zal worden besloten of de middelen voor de rugzakleerlingen worden toegevoegd aan de begroting van 2009.

• Onderwijspersoneelsbeleid: Het verschil wordt verklaard door het vervallen van een kleine reservering voor lerarenproblematiek. Deze was niet meer nodig door het actieplan Leerkracht van Nederland. Verder heeft de regeling startende directeuren minder instroom gehad dan voorzien.

• Invoering onderwijsnummer: Voor de uitvoeringskosten van het onderwijsnummer is € 3,4 miljoen overgeboekt naar IBG en € 2,2 miljoen naar de CFI. In de tabel staan deze uitgaven onder de «programmakosten overig». Verder is het budget verhoogd met € 0,5 miljoen voor de aansluiting tussen de PGNPO (persoonsgebonden nummer projectorganisatie) en BRON (basisregistratie onderwijsnummer).

• Ontwikkeling taal- en rekenonderwijs: In de loop van 2008 is € 5,7 miljoen extra beschikbaar gesteld voor taal- en rekenverbetertrajecten.

• Leer- en hulpmiddelen: Deze enveloppenmiddelen zijn in 2008 voor een klein deel uitgegeven aan het verbeteren van het binnenmilieu op scholen en voor het merendeel aan extra taal- en rekenverbetertrajecten.

• Innovatie in het primair onderwijs: In 2008 zijn deze middelen vooral gebruikt om de eerste tranche van de taal- en de rekenverbetertra-jecten op de scholen te ondersteunen. De bijkomende kosten vielen lager uit dan geraamd. In begroting 2009 zijn de innovatiemiddelen volledig toegerekend aan het instrument «verbetering van taal- en rekenopbrengsten».

• Cultuur en school: Van artikel 14, Cultuur, is € 8,5 miljoen overgeboekt voor cultuureducatie in de tweede helft van het schooljaar 2007/2008.

• Passend onderwijs, WSNS en LGF: De start van de experimenten en veldinitiatieven kost meer tijd dan was voorzien. De oorzaak hiervan is het grote aantal betrokken partijen en de complexiteit van de wet- en regelgeving. Bij Voorjaarnota zal worden besloten of de niet ingezette middelen worden doorgeschoven naar 2009.

• Onderwijsachterstandenbeleid (onder andere VVE): Om onderwijsachterstanden snel en effectief tegen te gaan is het van belang dat scholen grote uitgaven, zoals voor de uitbreiding van het leerlingvolgsysteem, direct kunnen bekostigen. Daarom is de tweede tranche van € 10 miljoen voor 2009 tegelijkertijd met de eerste tranche voor 2008 aan scholen beschikbaar gesteld. Dit verklaart het merendeel van het verschil.

• Brede scholen: De middelen voor het realiseren van combinatiefuncties op brede scholen (€ 3,3 miljoen) zijn via het Gemeentefonds aan gemeenten ter beschikking gesteld. Dat verklaart het grootste deel van het verschil. Verder is ongeveer € 0,6 miljoen meer uitgegeven voor het opzetten van een sectorspecifiek ondersteuningsstructuur voor de «impuls combinatiefuncties brede school, sport en cultuur» en voor de voorbereiding van een steunpunt Brede scholen. Daarnaast moet worden vermeld dat het opstellen van de regeling Huisvesting Brede School is vertraagd door besluitvorming over de uitvoering. Deze zal daarom pas in 2009 tot uitbetalingen leiden. In 2008 zijn hiervoor FES-middelen ontvangen die evenals de OCW-middelen vervolgens doorgeschoven zijn naar 2009.

• Dagarrangementen en combinatiefuncties: De looptijd van de regeling is met een half jaar verlengd tot eind december 2008. Hierdoor hebben de subsidieontvangers meer tijd gekregen om de projecten af te ronden. De laatste betalingen zullen plaatsvinden in 2009. Daarom wordt € 8 miljoen overgeheveld naar 2009. Bovendien zijn minder projecten voor ondersteuning ingediend dan verwacht, waardoor € 1,3 miljoen minder is uitgegeven.

• Tussenschoolse opvang: Omdat er veel meer aanvragen waren dan verwacht, is € 1 miljoen extra uitgetrokken voor de scholing van overblijfmedewerkers. Dit verklaart het merendeel van het verschil.

• Uitvoeringsorganisatie IBG: Voor de uitvoeringskosten van het onderwijsnummer is € 3,4 miljoen overgeboekt naar IBG. In deze tabel zijn de uitgaven dan verschoven van «invoering onderwijsnummer» naar «uitvoeringsorganisatie IBG». Verder wordt het verschil verklaard door loon- en prijsbijstelling.

• Uitvoeringsorganisatie CFI: Voor de uitvoeringskosten van het onderwijsnummer is € 2,2 miljoen overgeboekt naar de CFI. In deze tabel zijn de uitgaven dan verschoven van «invoering onderwijsnummer» naar «uitvoeringsorganisaties CFI». Verder wordt het verschil verklaard uit verbetering van de CFI-systemen (€ 1,5 miljoen), verbetering van de verwerking van de jaarverslagen van de scholen (€ 0,6 miljoen), loon- en prijsbijstelling en extra uitvoeringswerkzaamheden voor diverse kleine projecten.

• Ontvangsten: Voor € 8 miljoen zijn middelen voor gemeentelijke projecten teruggevorderd, vooral door het aflopen van de projectsubsidies Gemeentelijke Onderwijsachterstanden 2002–2006. Voor nog eens € 8 miljoen is de reserve van het Participatiefonds afgeroomd. Voor de dekking van het Actieplan Leerkracht was onder andere gebruik gemaakt van de exploitatie van het Vervangingsfonds. Omdat in 2008 echter geen ruimte aanwezig was binnen de begroting van Vervangingsfonds is een deel van de dekking (€ 8 miljoen in 2008) bekostigd vanuit de reserves van het Participatiefonds. Verder wordt het verschil tussen raming en realisatie verklaard door de afrekening van de eerste fase van het project «Op de rails». Door vertraging is hiervoor € 8,8 miljoen niet uitgeput. Tenslotte zijn er extra ontvangsten door de afwikkeling van de AVR (€ 5,3 miljoen).

1.3 Operationele doelstelling

1.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs

De overheid heeft de verantwoordelijkheid scholen goed toe te rusten. Daarmee moeten scholen in staat zijn te voldoen aan de eisen voor de toegankelijkheid en de kwaliteit. De scholen en schoolbesturen moeten kunnen inspelen op de specifieke omstandigheden en onderwijs op maat bieden. De lumpsumbekostiging stelt hen in staat zelf af te wegen hoe het beschikbare budget het beste kan worden ingezet. Hierover leggen de schoolbesturen verantwoording af.

Doelbereiking

Naast de reguliere bekostiging was in 2008 bijzondere aandacht voor het islamitisch onderwijs, de ondersteuning op de scholen en de financiële reserves van de scholen.

Het islamitisch onderwijs kent ernstige problemen, vooral met de rechtmatigheid en met de onderwijskwaliteit. De Tweede Kamer is hierover geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 700 VIII, nr. 38). Het ministerie van OCW en de Inspectie van het Onderwijs hebben maatregelen getroffen. Zo ziet de Inspectie van het Onderwijs scherp toe op de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Bij het vermoeden van strafbare feiten zal aangifte worden gedaan. Dit is in 2008 bij twee schoolbesturen gebeurd. Bij ernstige bevindingen wordt aangedrongen op het vertrek van de bestuurders. In 2008 ging het om drie besturen. Het is belangrijk dat de besturen van deze scholen zelf waar nodig een verbeterslag maken. Hiervoor wordt ingezet op duurzame partnerrelaties tussen islamitische schoolbesturen en schoolbesturen in de omgeving.

In het basisonderwijs kunnen meer conciërges aan de slag. Op 1 mei 2008 is de regeling loonkostensubsidie ondersteunend personeel basisscholen van kracht geworden (Staatscourant 29 april 2008, nummer 83) voor het aanvragen van subsidie voor het aanstellen van ondersteunend personeel in een reguliere dienstbetrekking op basisscholen. Zie beleidsartikel 9, Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid.

In 2008 hebben de schoolbesturen een financieel jaarverslag over het kalenderjaar 2007 ingeleverd bij CFI. Dit is de tweede keer dat er van alle schoolbesturen een jaarverslag is ontvangen. Het eigen vermogen van de schoolbesturen in de sector primair onderwijs is gegroeid met € 0,2 miljard naar € 2,6 miljard. Een commissie, ingesteld vanuit het ministerie van Financiën en het ministerie van OCW, onderzoekt voor alle onderwijssectoren wat een redelijke omvang is van het eigen vermogen van de schoolbesturen. Deze commissie komt medio 2009 met een rapport.

Instrumenten

Toelichting:

1. en 3.

  In 2008 hebben alle bekostigde schoolbesturen op basis van de leerlingenaantallen en de leerling-kenmerken een lumpsumbekostiging ontvangen voor de personele kosten, voor de kosten van personeels- en arbeidsmarktbeleid en voor de materiële instandhouding. De bekostiging voor de materiële instandhouding is gebaseerd op de programma’s van eisen die zijn geëvalueerd in 2006. De evaluatie heeft niet geleid tot een aanpassing van het programma van eisen.

De scholen die negatieve effecten ondervonden van de herijking van de gewichtenregeling, zowel voor de personele bekostiging als de materiële bekostiging, zijn tegemoetgekomen met de compensatieregeling.

2.

  In 2008 is het overleg afgerond met werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties om te komen tot een pilot nieuw vervangingsstelsel. Vanaf 1 augustus 2009 zouden 15 tot 20% van het aantal schoolbesturen kunnen deelnemen aan de pilot. De pilot gaf besturen de mogelijkheid om zelf invulling te geven aan hun vervangingsbeleid. De schoolbesturen zijn dan niet langer verplicht verzekerd bij het Vervangingsfonds. Met de vrijvallende premie zouden zij zelf de bekostiging van vervanging kunnen betalen. In maart 2009 is echter besloten de pilot niet door te laten gaan, omdat er onvoldoende aanmeldingen waren.

4.

  Zie beleidsartikel 9, Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid

5. t/m 7.

  In 2008 en 2009 worden scholen in de gelegenheid gesteld de kwaliteit van de gegevens in hun leerlingenadministraties te verbeteren met de Persoonsgebonden nummer (PGN)-scan. In 2008 zijn ruim 4500 scholen gestart. De scholen worden intensief geïnformeerd en begeleid door de helpdesk van de projectorganisatie van het veld: PGNPO. Bovendien is de digitale keten waarmee de scholen, de IB-groep en de CFI de leerling-gegevens op basis van het persoonsgebonden nummer uitwisselen, in 2008 getest. De bevindingen hebben tot verbeteringen van de keten geleid, waardoor de uitwisseling in de toekomst zo eenvoudig mogelijk verloopt.

8. en 9.

  De landelijke ouderorganisaties ontvangen subsidie voor scholing van medezeggenschapsleden en deskundigheidsbevordering van de ouders. Diverse cursussen en projecten zijn uitgevoerd en het Webportaal 5010 is gestart waar ouders met hun vragen terecht kunnen. Hiernaast zijn middelen ter beschikking gesteld aan het Platform allochtone ouders en het project Eutonos, ter verbetering van de relatie tussen ouders met een niet-westerse achtergrond en de school.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. Het efficiëntiepercentage is hoog. De verschillen met de waarden in de begroting zijn ontstaan door herberekeningen na de afronding van de tweede bestandsopname. Hierbij zijn alle basisscholen beoordeeld. Het kwaliteitskenmerk «onderwijstijd» bestaat uit één aspect: «de leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd». De Inspectie van het Onderwijs bekijkt of de lessen op tijd beginnen, of niet te veel tijd wordt besteed aan klassenorganisatie en of leerlingen niet te lang op hulp hoeven te wachten.

  Meetbare gegevens over de personele bekostiging zijn opgenomen in beleidsartikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

  Naast de kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook de kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht afgeronde onderzoeken» (tabel 1.14) zijn de afgeronde onderzoeken opgenomen.

Overzicht deelnamegegevens en uitgaven per leerling

Bron: Cfi-tellingen en referentieraming, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren. De realisatie voor 2008 is op basis van een voorlopige telling.

NB 1 Met ingang van 1 oktober 2006 is de nieuwe gewichtenregeling gefaseerd ingevoerd. Dat betekent dat op teldatum 01.10.2006 alle 4- en 5-jarige leerlingen in het basisonderwijs volgens de nieuwe regeling zijn geteld, op teldatum 01.10.2007 alle 4- t/m 7-jarige leerlingen, op teldatum 01.10.2008 alle 4- tot 9-jarige leerlingen en op teldatum 01.10.2009 alle leerlingen. De gefaseerde invoering verklaart voor een groot deel de verschillen tussen realisatie 2006, 2007 en realisatie 2008.

NB 2 De reeks ambulant begeleide leerlingen is aangepast t.o.v. eerdere begrotingen en jaarverslagen, zodat deze beter vergelijkbaar is over de jaren heen. De reeks is gebaseerd op de 1 oktober-telling van de leerlingen met een rugzak en de teruggeplaatste leerlingen, inclusief de visueel gehandicapte kinderen (VGK) en meervoudig gehandicapten doof en blind (MGDB). De onderverdeling van het geraamd aantal leerlingen in 2008 is niet beschikbaar.

Bron: CFI-tellingen, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

Bron: CFI-tellingen, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren. De realisatie voor 2008 is op basis van een voorlopige telling.

1.3.2 Leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit

Het primair onderwijs moet kwalitatief goed zijn, zodat het de leerling voorbereidt op de Nederlandse samenleving en het de leerling mogelijk maakt naar die vorm van het voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn of haar talenten.

De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover in het Onderwijsverslag.

Doelbereiking

In het schooljaar 2007/2008 heeft de Inspectie van het Onderwijs nader onderzoek verricht naar de basisvaardigheden taal en rekenen. Hieruit blijkt dat 12% van alle basisscholen taalzwak en 23% rekenzwak is. Daar tegenover staat dat 18% van alle basisscholen als taalsterk wordt gekwalificeerd en 27% als rekensterk. De ambitie van het huidige beleid is om de kwaliteit van het onderwijs in de basisvaardigheden te verhogen.

In 2008 is uitvoering gegeven aan de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» zoals die door het Kabinet in overleg met de sector primair onderwijs is opgesteld. De Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 293, nr. 1) kent als ambitie dat alle kinderen zich optimaal ontwikkelen en hun talenten benutten. Zij hebben het recht een goede basis mee te krijgen waar zij de rest van hun leven op kunnen voortbouwen. Goede beheersing van de basisvaardigheden taal en rekenen is cruciaal voor verder schoolsucces en voor het functioneren in de maatschappij.

Instrumenten

Toelichting:

1. Het Expertisecentrum Nederlands en het Freudenthal Instituut zijn projecten gestart voor het verhogen van het taal- en het rekenniveau. Deze projecten zijn: «Taaltalent», «Masterplan taal» en «zOEFi» (oefenproject rekenen) en lopen door in de jaren 2009, 2010 en 2011.

2. De Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (Commissie Meijerink) heeft in januari 2008 haar advies aangeboden aan het ministerie van OCW. De kern is de invoering van referentieniveaus waarmee wordt aangegeven wat leerlingen moeten kennen en kunnen op het gebied van taal en rekenen. De meeste aanbevelingen zullen worden overgenomen. Hierover is de Tweede Kamer in april geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 332, nr. 3). De referentieniveaus zijn in het najaar van 2008 in alle sectoren via een veldraadpleging aan scholen en leerkrachten voorgelegd. Naar verwachting kunnen begin 2009 de referentieniveaus worden meegenomen in een traject van wet- en regelgeving om augustus 2010 van kracht te kunnen zijn.

3. Het Expertisecentrum Nederlands en het Freudenthal Instituut ontvingen subsidie voor het aanpassen van de tussendoelen en de leerlijnen taal en rekenen op basis van de referentieniveaus. De afronding van deze projecten vindt plaats in 2009.

4. Gezien de verschuiving in de prioriteiten naar aanleiding van de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen», is in 2008 besloten deze enveloppenmiddelen ten dele te investeren in extra taal- en rekenverbetertrajecten.

5. Het wetsvoorstel «Goed bestuur» is eind december 2008 naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 828, nrs. 2, 3 en 4). De Inspectie van het Onderwijs heeft het interventiebeleid zeer zwakke scholen aangepast waardoor eerder ingegrepen kan worden als de onderwijssituatie zeer slecht is. De zeer zwakke scholen die de kwaliteit onvoldoende hebben verbeterd, worden voorgedragen aan de minister van OCW voor een bestuurlijk natraject. Wanneer de verbetering uitblijft en dus sprake is van een blijvende ondermaatse kwaliteit (er wordt bijvoorbeeld niet voldaan aan minimum leerresultaten voor taal en rekenen) kan, als het wetsvoorstel «Goed bestuur» wordt aangenomen, worden besloten tot de beëindiging van de bekostiging van de desbetreffende school. De Tweede Kamer heeft begin 2009 een brief (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 293, nr. 28) ontvangen over de aanvullende maatregelen ter verbetering van de kwaliteit van de zeer zwakke scholen.

6. In 2008 is de beschikbare € 5,5 miljoen geïnvesteerd in taal- en rekenverbetertrajecten. Onder begeleiding van het Projectbureau Kwaliteit van de PO-raad hebben scholen zelf verbeterplannen opgesteld voor hun taal- en rekenonderwijs. Leren van elkaar staat daarbij centraal. In de loop van 2008 zijn daarbovenop extra middelen beschikbaar gesteld voor extra taal- en rekenverbetertrajecten: € 4 miljoen voor taalverbetertrajecten en ca € 1,7 miljoen voor rekenverbetertrajecten. Hierdoor doen nu in totaal 1 000 scholen mee aan een taalverbetertraject en 375 scholen aan een rekenverbetertraject.

Naast deze instrumenten is beleid ontwikkeld om excellentie, cognitieve topprestaties, in het basisonderwijs te stimuleren. Hierdoor zijn enkele beloftevolle, landelijke projecten gestart, zoals de digitale topschool beterweters (www.beterweters.nl). Daarnaast is voor schoolbesturen de regeling Excellentie gepubliceerd op 2 december 2008, nr. 234.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* n.b.: niet beschikbaar, omdat het desbetreffende onderzoek niet ieder jaar plaatsvindt. Zie verder de toelichting.

** n.b.: niet beschikbaar. Zie verder de toelichting onder 1.

Toelichting:

1. Deze score is niet meer beschikbaar in het COOL-Cohortonderzoek, omdat voor een andere taaltoets is gekozen. Er wordt gezocht naar een vervangende indicator.

2. De score voor begrijpend lezen is in 2008 hoger dan in 1999. De streefwaarde is gehaald.

3. De rekenscore is over de laatste tien jaar stabiel gebleven. Daarmee is de streefwaarde niet gehaald.

4. Het aantal scholen dat systematisch evalueert, is toegenomen. Voor veel scholen was 2007–2008 het eerste jaar van een nieuwe planperiode van het schoolplan: het moment om kwaliteitszorg tegen het licht te houden. Verder was er ook beleidsmatige aandacht voor kwaliteitszorg in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen». Ook maken schoolbesturen steeds vaker afspraken met hun scholen over de verantwoording van de kwaliteit. De inhoud van deze indicator is aangepast ten opzichte van begroting 2008 en sluit aan op begroting 2009. Dit komt door veranderingen in het toezichtskader van de Inspectie van het Onderwijs. Bovendien heeft de Inspectie van het Onderwijs vorig jaar de tweede periode (2003–2007), waarin alle basisscholen zijn doorgelicht, afgerond.

5. Van de basisscholen heeft 95% voldoende gescoord op het kwaliteitskenmerk «instructie». Dat is iets lager dan voorgaande jaren en lager dan de streefwaarde. De oorzaak van kleine fluctuaties ligt in de variatie van de onderzochte scholen in de steekproeven. Ook de inhoud van deze indicator is aangepast door veranderingen in het toezichtskader van de Inspectie van het Onderwijs. De indicator sluit aan bij die in begroting 2009.

6. Ouders beoordelen de leerkracht op de basisschool van hun kind met een 7,7. Dat is iets lager dan in 2007, maar is nog steeds op een behoorlijk niveau.

7. In plaats van een daling van het aantal zeer zwakke scholen is er een lichte stijging van het aantal zeer zwakke scholen. Dit is het gevolg van de aanscherping van het toezicht van de Inspectie van het Onderwijs. De inspectie spreekt tegenwoordig ieder jaar over alle scholen een oordeel uit in plaats van één keer in de vier jaar.

Naast de kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook de kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht afgeronde onderzoeken» (tabel 1.14) zijn de afgeronde onderzoeken opgenomen.

1.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels primair onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Sommige leerlingen zijn zonder extra zorg niet of niet goed in staat om (regulier) onderwijs te volgen, bijvoorbeeld leerlingen met leermoeilijkheden, grote leerachterstanden of leerlingen met een handicap of stoornis. Voor deze kinderen zijn er speciale basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs. Leerlingen met een indicatie voor (voortgezet) speciaal onderwijs kunnen ook, met een rugzakje (leerlinggebonden financiering, LGF) naar een reguliere basisschool. Het doel is om de verschillende zorgstructuren te verbinden, waardoor voor alle leerlingen passend onderwijsaanbod kan worden gerealiseerd met één loket voor indicaties en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs aan deze leerlingen.

Doelbereiking

De Inspectie van het Onderwijs heeft in 2008 de kwaliteit van de scholen in cluster 2 onderzocht. Zij concluderen dat de kwaliteitszorg is verbeterd. Ook op de kenmerken «leerstofaanbod» en «onderwijstijd» is er een positieve ontwikkeling te zien. Negentig procent van de scholen werkt planmatig aan de verbetering van het onderwijs, waarbij wel opgemerkt moet worden dat de basis hiervan nog wel zwak is.

Het project Passend onderwijs is in 2008 gestart: de regionale verbanden worden gefaciliteerd en de activiteiten om de kwaliteit van de scholen verder te verbeteren zijn in gang gezet. Met de landelijke uitrol van de taal- en rekenverbeterprojecten in het speciaal basisonderwijs is gestart. Verder is geregeld dat het Projectbureau Kwaliteit ook door scholen voor speciaal onderwijs kan worden benut.

In 2008 is de Tweede Kamer akkoord gegaan met het verlagen van de drempel in de gewichtenregeling naar 6% en met de introductie van de impulsgebieden met ingang van het schooljaar 2009/2010. De wijziging van het Besluit bekostiging WPO is in april 2009 in werking getreden.

In 2008 zijn belangrijke afspraken gemaakt over voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en met de G4 is overeengekomen dat gemeenten alle kinderen die voorschoolse educatie nodig hebben, een plaats aanbieden van goede kwaliteit. Op 24 september 2008 is de Agenda «Focus op vroegschoolse educatie» ondertekend door het ministerie van OCW, de VNG, de PO-raad en de besturen- en de onderwijsvakorganisaties. Daarin is aangegeven dat de scholen in 2011 voor meer en betere vroegschoolse educatie zullen zorgdragen.

Instrumenten

Toelichting:

1.

  Het ministerie van OCW en de ministeries van VWS en SZW hebben regelmatig overleg over de beheersmaatregelen van de zorgbekostiging.

2.

  De schoolbesturen krijgen vanaf 2011 de verantwoordelijkheid om voor elke leeftijd een passende onderwijszorg aan te bieden op de eigen school of elders. De netwerkvorming is en wordt gestimuleerd door diverse subsidieregelingen.

3.

  In 2008 is gestart met de uitbreiding van het netwerk met onderwijsconsulenten, de ontwikkeling van passende kwalificaties aansluitend bij het stelsel van VO en BVE en de ontwikkeling van de leerlijnen.

4.

  De Tweede Kamer heeft in januari 2008 een brief ontvangen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 020, nr. 57), waarin is voorgesteld om de zogenoemde impulsgebieden in te voeren in de gewichtenregeling. Hierdoor krijgen scholen per achterstandsleerling een extra bedrag als zij staan in een postcodegebied met veel lage inkomens en/of uitkeringen. Het voorstel is breed aanvaard. Met ingang van het schooljaar 2009/2010 gaat deze regeling van kracht.

5.

  Deze middelen zijn bestemd voor het verzorgen van voorschoolse educatie en het opzetten van schakelklassen. In 2008 is het bedrag voor voorschoolse educatie verhoogd vanuit de enveloppe Kinderopvang. Ook deze verhoging is voor de G31 uitgekeerd via de BDU. De niet-G31-gemeenten hebben een verhoging gekregen van de specifieke uitkering.

6.

  De doelstelling van het project Vversterk is bereikt: 6 500 personeelsleden zijn getraind op het gebied van VVE. Door het succes van dit traject is Vversterk verlengd. Er zullen nog meer personeelsleden worden getraind.

7.

  In april 2008 zijn afspraken gemaakt met de VNG over het bereiken van deze doelstellingen op het terrein van voorschoolse educatie in 2011. Ook zijn afspraken gemaakt met de G4 en zijn er pilots gestart in Oost-Groningen en Zuid-Limburg. De Tweede Kamer is in mei geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 322, nr. 25) over de wijze waarop de gemeenten het enveloppengeld voor voorschoolse educatie moeten inzetten, waarbij het gaat om meer en betere VVE. Verder is met de sector van het basisonderwijs en de VNG in september 2008 de Agenda «Focus op vroegschoolse educatie» getekend. Hierbij is ook € 20 miljoen euro beschikbaar gesteld om een impuls te geven aan vroegschoolse educatie.

8. en 9.

  Het geactualiseerde Plan van aanpak Veiligheid is eind 2007 verzonden aan de Tweede Kamer, (vergaderjaar 2007–2008, 29 240, nr. 1). Hierin staan de maatregelen op het gebied van sociale veiligheid in en om het onderwijs.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* n.b.: niet beschikbaar, omdat het betreffende onderzoek niet ieder jaar plaatsvindt.

** n.b.: niet beschikbaar. Zie verder de toelichting onder 5.

Toelichting:

1. De ontwikkeling van een dekkende infrastructuur van de regionale verbanden is in volle gang; het raamwerk is gereed, de uitgangssituatie is in kaart gebracht en eerste meting vindt plaats in 2009. Inmiddels zijn er ruim zestig aanvragen gedaan voor een startsubsidie, tien aanvragen voor veldinitiatieven en met drie regio’s wordt overleg gevoerd om een experiment te starten.

2. Over het schooljaar 2007/2008 zijn deze gegevens niet beschikbaar. De volgende meting vindt plaats in het schooljaar 2009/2010. Overigens worden tussentijds afzonderlijke clusters van scholen gemonitord.

3. Deze indicator is nieuw ten opzichte van de begroting 2008, omdat deze ambitie is opgenomen in de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs «Scholen voor morgen».

4. De deelname van vier- en vijfjarigen aan VVE is in 2008 achteruit gegaan. Dit heeft waarschijnlijk te maken met een wijziging in de bekostiging. Deze loopt niet meer via de gemeenten, maar via de scholen. De oplossing voor dit probleem is gezocht in een convenant dat de scholen in september 2008 hebben getekend om hun verantwoordelijkheid voor vroegschoolse educatie op te pakken.

5. De gegevens die nodig zijn voor deze indicator zijn ten dele niet beschikbaar in het COOL-Cohortonderzoek. Op korte termijn wordt gezocht naar een alternatieve indicator.

Naast de kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook de kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht afgeronde onderzoeken» (tabel 1.14) zijn de afgeronde onderzoeken opgenomen.

1.3.4 Leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school

De samenhang in de voorzieningen, zoals in een brede school, vergroot de ontwikkelingskansen van 0- tot 12-jarigen, vergemakkelijkt de combinatie van arbeid en zorg voor de ouders van deze kinderen en draagt bij aan het voorkomen van de achterstanden, de uitval, de leer- en de gedragsmoeilijkheden.

Doelbereiking

Het jaar 2008 is het eerste jaar van de Impuls combinatiefuncties brede scholen, sport en cultuur. Van de G31 hebben dertig gemeenten (G-30) hieraan deelgenomen. Vanuit de ministeries van OCW en VWS zijn aan G30 structureel middelen ter beschikking gesteld om de combinatiefuncties te realiseren. Daarbij zijn werknemers in dienst bij één werkgever, maar werken in of ten bate van meerdere sectoren. Deze impuls stimuleert het aanstellen van de combinatiefunctionarissen waardoor de sectoren onderwijs, sport en cultuur op structurele wijze met elkaar worden verbonden en voor kinderen een meer samenhangend aanbod ontstaat. Ter ondersteuning hiervan is in 2008 zowel een algemene als een sectorale ondersteuning opgericht en heeft een Taskforce bruikbare formats en strategieën ontwikkeld die helpen bij de implementatie.

Het is lastig om het effect van brede scholen methodologisch vast te stellen. Dat blijkt onder andere uit het onderzoek van ITS. OCW zal in 2009 opdracht geven voor een longitudinaal effectonderzoek waarin rekening wordt gehouden met de aanbevelingen van dit rapport.

Op 27 november 2008 is het project «Dagarrangementen en combinatiefuncties» officieel beëindigd. De pilots die in dit kader hebben gedraaid, hebben goede voorbeelden opgeleverd over hoe dagarrangementen en combinatiefuncties kunnen worden gerealiseerd.

Instrumenten

Toelichting:

1. De websitewww.brede-school.nlis gecontinueerd. Daarnaast is via deze website een campagne gestart om de mogelijkheden van brede scholen onder de aandacht te brengen.

2. De G30 hebben deelgenomen aan de Impuls brede scholen, sport en cultuur. Hiervoor zijn structurele middelen ter beschikking gesteld, zowel door het ministerie van OCW als door het ministerie van VWS. Met de deelnemende gemeenten zijn afspraken gemaakt over de cofinanciering en over de aantallen combinatiefunctionarissen. De eerste combinatiefunctionarissen zijn aangesteld.

3. Het project Dagarrangementen en combinatiefuncties is zoals gepland beëindigd met de D&C-slotconferentie op 27 november 2008.

4. Sinds 2007 is er, binnen de lumpsum, structureel € 36 miljoen beschikbaar voor de tussenschoolse opvang. Scholen moeten deze middelen gebruiken om de tussenschoolse opvang te organiseren of voor het oplossen van personele knelpunten. Voor dit bedrag kan een school bijvoorbeeld een overblijfcoördinator aanstellen of kan een samenwerkingsverband met een kinderdagverblijf worden aangegaan.

5. Voor de kwaliteit van de tussenschoolse opvang is de deskundigheid van de overblijfkrachten van groot belang. In 2008 was € 4 miljoen beschikbaar voor de scholing van de overblijfmedewerkers. De regeling is succesvol gezien het grote aantal aanvragen dat is ingediend.

6. Voor de aansluiting met de buitenschoolse opvang is in 2006 en 2007 € 50 miljoen beschikbaar gesteld. Uit onderzoek over het eerste half jaar van 2007 blijkt dat in vergelijking met 2006 de hoeveelheid structurele tijd is teruggelopen die scholen kwijt zijn aan de administratieve/organisatorische taken voor het organiseren van de aansluiting met de buitenschoolse opvang. In oktober 2008 heeft nog een laatste meting plaatsgevonden naar de structurele situatie. Dit resultaten van dit onderzoek komen binnenkort beschikbaar.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* n.b: niet beschikbaar, omdat het desbetreffende onderzoek niet ieder jaar plaatsvindt. Zie verder de toelichting.

Toelichting:

1. Het ministerie van OCW ondersteunt de lokale initiatieven tot de ontwikkeling van de brede scholen met onderzoek, voorlichting en communicatie, zoals viawww.brede-school.nl. Uit het jaarbericht 2007 kwam naar voren dat er inmiddels al 1000 brede scholen in het primair onderwijs zijn. De streefwaarde 900 is al overtroffen. De Jaarberichten brede scholen in Nederland verschijnen eenmaal per twee jaar; de eerstvolgende in 2009.

2. Het doel is in 2012 het aantal van 2500 combinatiefunctionarissen te realiseren. Een combinatiefunctionaris kan gedeeltelijk in dienst zijn van bijvoorbeeld de school en/of sport en/of cultuur. De jaarlijkse meting op 1 januari 2009 gaf 163 combinatiefunctionarissen aan. Naar verwachting is de streefwaarde haalbaar.

3. Het aantal medewerkers dat is geschoold, geeft aan in hoeverre er gebruik is gemaakt van de regeling. De streefwaarde is gebaseerd op de beschikbare middelen die voor dit doel zijn bestemd. Van de lange opleidingen is wat meer en van de korte opleidingen wat minder gebruik gemaakt dan was verwacht. Hierdoor is het totaal aantal opgeleiden iets lager dan de streefwaarde.

4. Alle scholen bieden buitenschoolse opvang aan, als ouders dat wensen. Het genoemde startpercentage is afkomstig van onderzoek onder 251 directeuren eind 2005 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 300 VIII, nr. 137). Voor 2006 zijn geen exacte cijfers bekend. Na de wetswijziging waarmee basisscholen verantwoordelijk zijn voor het organiseren van een voorziening voor buitenschoolse opvang moet 100% van de scholen hieraan voldoen. Deze verplichting is ingegaan op 1 augustus 2007.

Naast de kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook de kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht afgeronde onderzoeken» (tabel 1.14) zijn de afgeronde onderzoeken opgenomen.

1.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

NB Het getal na OD geeft aan op welke beleidsparagraaf het onderzoek betrekking heeft.

Toelichting:

In de periode december 2008 tot mei 2009 worden twee beleidsdoorlichtingen uitgevoerd, één over het onderwijsachterstandenbeleid 2002–2008 en over het innovatie- en kwaliteitszorgbeleid van de afgelopen jaren. Beide doorlichtingen zullen, met een beleidsreactie, in mei of juni 2009 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

In 2008 verschenen de resultaten van de internationale vergelijking van rekenen-wiskunde voor 10-jarigen (TIMSS 2007) en in 2007 die voor leesvaardigheid (PIRLS 2006). Nederland participeert in 2011 in beide internationale vergelijkingen. De rapportage hierover vindt plaats in 2012.

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het best past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

De resultaten van het voortgezet onderwijs zijn over het algemeen goed en de meeste leerlingen ervaren hun tijd op de middelbare school als een prettige tijd. Dankzij de inspanningen van alle betrokkenen in en om het onderwijs mogen we best trots zijn op het voortgezet onderwijs. Om het voortgezet onderwijs succesvol te houden is continue aandacht en ook verbetering nodig. Zo signaleert de Inspectie van het Onderwijs nog een aantal problemen. Te veel leerlingen beheersen de basisvaardigheden taal en rekenen niet voldoende. Ook een betere beheersing van Nederlands, Engels en wiskunde zal de tussentijdse uitstroom bij het vervolgonderwijs verlagen. Er blijven talenten onderbenut. Zorgleerlingen worden niet altijd voldoende bediend en er is sprake van voortijdig schoolverlaten. Hier moet aandacht voor blijven.

Kwaliteit en talenten

In 2008 is in nauwe samenwerking met de onderwijssector de Kwaliteitsagenda Voortgezet Onderwijs gerealiseerd. Deze is in juli 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden. Samengevat zijn dit de prioriteiten:

1. Basiskwaliteit op orde: aantoonbare verbetering taal- en rekenprestaties.

2. Uitblinken op alle niveaus en een passende kwalificatie voor alle leerlingen.

3. Burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke stages.

4. Professionele ruimte: ruimte voor de leraar.

5. Goede en betrouwbare examens.

6. Verbetercultuur: (zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter.

In september 2008 is de Regeling Kwaliteit Voortgezet Onderwijs in werking getreden (Staatscourant 2008, 178, pag. 3). Deze maakt het de scholen op schoolniveau mogelijk om de taal- en rekenprestaties verder te verbeteren en binnen het kader van de Kwaliteitsagenda andere knelpunten aan te pakken ter verbetering van de resultaten op de daarin aangegeven prioriteiten.

De aanscherping van de exameneisen zal een kwaliteitsimpuls te weeg brengen. De scholen in het voortgezet onderwijs zullen de programma’s, maar ook de methoden nader beoordelen en eigentijds maken. Leerlingen weten dat calculerend gedrag teveel risico’s met zich mee zal brengen en werken naar een hoger cijfer. De maatregel gaat in bij de examens in 2012 zodat scholen en leerlingen voldoende tijd hebben hier op te anticiperen. Het civiel effect van het diploma zal aan waarde winnen.

Maatschappelijke stage

Naast de 532 scholen die al in 2007 of eerder een stage aanboden, zijn in het schooljaar 2008/2009 103 scholen gestart. In totaal zijn 635 vo-scholen, waaronder 11 groene vmbo-scholen, dat schooljaar actief aan de slag met de invoering van maatschappelijke stages. Dit betekent dat 96% van alle vo-scholen vrijwillig bezig is met het invoeren van de maatschappelijke stage (Plan van aanpak Maatschappelijke stage, Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 289, nr. 10). Ook hebben de leerlingen, in vergelijking met voorgaande jaren, meer uren maatschappelijke stage gelopen. Verder is het aantal sectoren waar maatschappelijke stage wordt gelopen uitgebreid, leerlingen lopen minder vaak maatschappelijke stage in de traditionele vrijwilligerssectoren. Ook is er meer variatie in stageactiviteiten ontstaan, bijvoorbeeld doordat leerlingen zelf een rol spelen in het uitdenken van de activiteit. Een bijkomstig effect hierbij is dat het niet alleen de leerervaring van de jongere versterkt, maar dat hierdoor ook het vrijwilligerswerk verjongt.

Gratis Schoolboeken

Schoolboeken worden gratis voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Dat gebeurt in twee stappen.

1. In het schooljaar 2008/2009 kopen of huren de ouders of de leerlingen van 18 jaar en ouder nog de schoolboeken, maar krijgen daarvoor een eenmalige financiële tegemoetkoming van de overheid.

2. Vanaf het schooljaar 2009/2010 zorgen de scholen voor lesmateriaal. Hiertoe wordt de lumpsum vergoeding verhoogd met het bedrag van een gemiddeld schoolboekenpakket.

Begin december 2008 heeft de Sociale Verzekeringsbank (SVB) € 316 per leerling betaald aan ouders van leerlingen die op 1 oktober 2008 jonger zijn dan 18 jaar. De Informatie Beheer Groep (IB-Groep) heeft de betaling verzorgd voor leerlingen die op 1 oktober 2008 ouder zijn dan 18 jaar.

Om de invoering van gratis schoolboeken te ondersteunen, hebben verschillende partijen een convenant afgesloten op 3 december 2008. De partijen die het convenant hebben ondertekend zijn de Staatssecretaris Van Bijsterveldt, de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb Educatief) en de vertegenwoordigende organisaties in het voortgezet onderwijs, de VO-raad en de besturenorganisaties VOS/ABB, Besturenraad, Bond KBVO en VBS. Het convenant heeft als doel een verantwoorde invoering van de wet gratis schoolboeken te vervolgen. Alle deelnemers aan het convenant streven naar deugdelijke aanbestedingsprocedures en minimale juridisering.

Externe factoren

• Demografische ontwikkelingen: Veranderingen in de samenstelling van de leerlingenpopulatie worden gemeten in de referentieraming. Ten opzichte van de vorige begroting steeg het aantal leerlingen in het schooljaar 2008/2009 voor het totale voortgezet onderwijs met circa 0,32%.

Realisatie meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

* Onderzoek wordt om de 3 jaar uitgevoerd.

** Eurostat datum van uitgifte: medio 2009

Toelichting:

De indicator «Percentage leerlingen in het derde leerjaar vo dat een hoger advies had van de basisschool (afstroom)» uit de begroting 2008 is niet opgenomen. De gebruikte bron «Aansluiting vo op het po» (Inspectie van het Onderwijs) werd alleen in 2007 uitgebracht. Derhalve zijn er geen cijfers voor 2008 e.v. beschikbaar.

5. Deze indicator is een relatieve meting; de prestaties worden afgezet tegen een verwacht niveau waardoor er altijd scholen zijn waarvan de prestaties onder, dan wel boven het verwachte niveau liggen. Momenteel wordt gewerkt aan een constructie voor een indicator met een absolute maatstaf. Het vervolgonderzoek voor de constructie van deze indicator (verkenning leerwinst als indicator voor onderwijskwaliteit) is in februari 2009 beschikbaar gekomen.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Tot en met 2007 zijn deze posten onderdeel van artikel ICT (artikel 10). Met ingang van 2008 zijn deze posten in de begroting van dit artikel verwerkt.

NB Door herformulering van de operationele doelstellingen kunnen de uitgaven op instrumentniveau en/of het niveau van de operationele doelstelling afwijken van voorgaande jaarverslagen.

Toelichting:

De totale onderwijsuitgaven op dit beleidsartikel zijn € 256,8 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd in de oorspronkelijke begroting. De belangrijkste mutaties zijn hieronder weergegeven:

De loonbijstellingen (voornamelijk premies) en prijsbijstellingen hebben gesommeerd tot een verhoging geleid van € 204,3 miljoen, voornamelijk bij de operationele doelstelling «Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs». Voorts zijn bij deze operationele doelstelling middelen aan de begroting toegevoegd als gevolg van het budgettaire effect van een verhoging van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs (€ 25,3 miljoen). Daarnaast de boeking onder de operationele doelstelling «Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit» in verband met de Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs (€ 49,1 miljoen). Resteert een bedrag van – € 21,9 miljoen, verdeeld over diverse operationele doelstellingen en voornamelijk bestaand uit diverse overboekingen van en naar andere artikelen en departementen en uit diverse kasschuiven.

De ontvangsten zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting 2008 met € 6,1 miljoen neerwaarts bijgesteld, voornamelijk als gevolg van technische mutaties (desaldering).

De stijging van de aangegane verplichtingen met ongeveer € 443 miljoen wordt verklaard door de hiervoor toegelichte stijging van de uitgaven en door de aanpassing aan de gerealiseerde stand van de verplichtingen. Aan het eind van het jaar 2008 zijn namelijk al de verplichtingen aangegaan voor de lumpsumvergoedingen van de scholen voor het jaar 2009, die qua niveau hoger ligger dan die van 2008.

3.3 Operationele doelstelling

3.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs

Doelbereiking

De reguliere personele en materiële vergoeding betreft het overgrote deel van de bekostiging die naar de scholen gaat. Zij bekostigen daarmee hun primaire onderwijsproces waardoor zij hun leerlingen zo goed mogelijk onderwijs bieden. Daarbij gaat het zowel om de kwantiteit (voldoende onderwijstijd) als de kwaliteit (leerlingen ontwikkelen hun talenten en halen hun diploma op een zo hoog mogelijk niveau). In 2008 hebben de vo-scholen een lumpsum bekostiging ontvangen om invulling te geven aan de eigen ruimte.

In 2008 is het actieprogramma Onderwijs Bewijs vormgegeven. Doel van dit programma is onderzoek mogelijk maken binnen het onderwijs, gericht op de thema’s efficiency in het onderwijs (verder uitgesplitst in «taal- en rekenonderwijs», «lerarentekort» en «relatie jeugdzorg en onderwijs») en doeltreffendheid begeleiding hoogbegaafde leerlingen. Middels dit onderzoek dient te worden aangetoond welke interventies en/of lesmethoden effectief zijn. Onderwijsinstellingen konden tot 15 december 2008 tezamen met onderzoekers voorstellen indienen. In totaal zijn 112 voorstellen binnengekomen met een gezamenlijke omvang die het beschikbare budget ruim vier keer overschrijdt. In 2009 worden deze voorstellen beoordeeld zodat de kwalitatief beste voorstellen gehonoreerd zullen worden.

In 2008 hebben de onderwijsondersteunende instellingen (SLOA) de nodige stappen gezet om te voldoen aan de eisen van de periode 2009–2013. De uitgangspunten daarbij zijn de afbouw van het SLOA-budget voor de instellingen voor de bevordering van vraagsturing, het samenvoegen van innovatiemiddelen met denktankmiddelen voor een versterkte Research & Development-functie en het uitoefenen van meer zeggenschap door de sectororganisaties door middel van een eigen budget. De onderwijsondersteunende instellingen hebben subsidieverzoeken ingediend volgens het nieuwe R&D-regime. Zij hebben dit in nauw overleg met OCW gedaan. Bij dit proces zijn de sectororganisaties betrokken.

Met de wet «houdende wijziging van diverse onderwijswetten in verband met het door de scholen om niet ter beschikking stellen van lesmateriaal aan de leerlingen in het voortgezet onderwijs» (Staatsblad 2008, 206) beoogt het kabinet twee doelen te bereiken. Ten eerste worden de lasten voor ouders met schoolgaande kinderen aanzienlijk verminderd doordat lesmateriaal gratis door scholen ter beschikking wordt gesteld aan hun leerlingen. Ten tweede wordt de vraagzijde van de educatieve boekenmarkt verbeterd door bepalen en betalen in één hand te brengen. Het schooljaar 2008–2009 is een overgangsjaar waarbij ouders rechtstreeks een tegemoetkoming ontvangen ter hoogte van het bedrag van een gemiddeld boekenpakket.

Bij de aanschaf en/of huur van schoolboeken zijn scholen gehouden aan de regels voor Europees aanbesteden. Scholen kunnen een beroep doen op de helpdesk van de Taskforce Gratis Schoolboeken. De helpdesk is op 1 augustus 2008 van start gegaan en wil scholen helpen om hun aanbesteding zo zorgvuldig en correct mogelijk te laten verlopen. Hiertoe is tevens een website ingericht met onder meer antwoorden op veel gestelde vragen en een model aanbestedingsdocumenten. Daarnaast is er in augustus en september 2008 een zestal regionale bijeenkomsten gehouden waarin scholen zijn voorgelicht over het Europees aanbesteden van schoolboeken.

De stichting Kennisnet is een expertisecentrum en ondersteunt scholen bij het gebruik van ict. Voor de uitvoering van het jaarplan 2008: «Leren flexibiliseren met ict» heeft Kennisnet een basissubsidie ontvangen. Kennisnet voert activiteiten uit in drie programmalijnen (professionalisering, flexibele organisatie en beschikbaar en (her) bruikbaar leermateriaal). Daarnaast is extra aandacht besteed aan innovatie, waarbij langs vijf lijnen onderzoek wordt gedaan naar nieuwe innovatieve ict-toepassingen.

In 2008 is Kennisnet gestart met een programma om het gebruik van digitaal leermateriaal te bevorderen, ondermeer in het kader van de gratis schoolboeken. Het actieprogramma «verbonden met ict» is succesvol voortgezet.

Instrumenten

Toelichting:

2. In april 2009 wordt bekend welke voorstellen voor het actieprogramma Onderwijs Bewijs gehonoreerd zullen worden. De feitelijke realisatie van de voorstellen en daarmee van het programma ligt in 2009 en verdere jaren.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Bron: Cfi en Begrotingsadministratie OCW

3.3.2 Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit

Doelbereiking

Om een hoge kwaliteit van onderwijs te halen en te borgen, is het voor scholen noodzakelijk om blijvend en duurzaam te innoveren. Daarnaast zoeken scholen naar antwoorden op andere maatschappelijke vragen. Iedere school neemt zelf verantwoordelijkheid om zijn eigen innovatie op maat te kiezen en te ontwikkelen om zo in te kunnen spelen op de behoeften binnen de school en de directe omgeving. De VO-raad ondersteunt scholen daarbij en ontwikkelt én onderzoekt daarom innovatiestrategieën. De uitgangspunten daarbij zijn het verhogen van de kwaliteit van het onderwijs en het adequaat kunnen inspelen op veranderende eisen vanuit de maatschappij. Hiertoe is er dit jaar voor de derde keer onderzoek gedaan op scholen in het voortgezet onderwijs. Dit onderzoek is gepubliceerd in de Innovatiemonitor. Vrijwel alle scholen gaan tegenwoordig via een evaluatie na of hun doelen bereikt zijn. Daarbij worden ook steeds vaker leerlingen betrokken. De trend toont dat vo-scholen steeds vaker werken op een «evidence-based» manier. Daarmee geven scholen aan steeds beter in te springen op de verwachtingen die de maatschappij aan hen stelt om hun resultaten inzichtelijk te maken. De Expeditie durven, delen, doen is in 2008 voortgezet. Uniek aan Expeditie durven, delen, doen is dat scholen en onderzoekers voor het eerst intensief samenwerken aan praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek. De scholen delen de voor iedereen toegankelijke onderzoeksresultaten via de websitewww.durvendelendo en.nl.

In de Kwaliteitsagenda VO (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 289, nr. 42) is aangegeven op welke prioriteiten en basisvoorwaarden extra zal worden ingezet om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Deze Kwaliteitsagenda is breed met het onderwijsveld besproken en wordt ook breed door het veld gedragen. In 2008 zijn diverse activiteiten ondernomen, onder meer veldraadplegingen referentieniveaus voor taal en rekenen, uitzetten diverse onderzoeken talentontwikkeling, door VO-raad ontwikkelde standaard voor schoolexamens, onderzoek onderwijstijd, indiening Wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur.

Instrumenten

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* Onderwijsverslag 2007/2008 is in mei 2009 beschikbaar.

Toelichting:

1. Er zijn verschillen in de cijfers tussen het onderwijsverslag uit 2005/2006 en de versie uit 2006/2007. Vorig jaar is de tweede bestandsopname afgerond. Daardoor was de Inspectie van het onderwijs in staat gecorrigeerde cijfers voor grotere groepen scholen te maken voor alle voorafgaande jaren. De verschillen zijn veroorzaakt doordat deze gecorrigeerde cijfers gebruikt zijn in het onderwijsverslag 2006/2007.

2. Deze indicator is niet meer opgenomen in Bestel in beeld 2003–2007. Bestel in Beeld heeft voor deze indicator gegevens gebruikt uit het Onderwijsverslag. De Inspectie van het Onderwijs heeft in het Onderwijsverslag 2006/2007 andere indicatoren opgenomen die de kwaliteit van het onderwijs meten dan in het Onderwijsverlslag 2005/2006. In de begroting 2009 zijn reeds andere indicatoren opgenomen die de kwaliteit van het voortgezet onderwijs meten.

3.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels het voortgezet onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Doelbereiking

Lange tijd is gedacht dat extra zorg voor de havo/vwo leerlingen niet nodig is. Dat blijkt niet zo te zijn. Hierdoor bestaat er een kans dat deze leerlingen uitstromen, danwel afstromen (d.w.z. doorstromen naar een lager niveau). Met een eerstelijnsvoorziening zou dit kunnen worden voorkomen. Een eerstelijnsvoorziening in havo/vwo betekent dat de taken van de samenwerkingsverbanden vo worden uitgebreid met de zorgstructuur voor havo/vwo-leerlingen. Met ingang van 2008 is regeling regionaal zorgbudget, subsidie regionale verwijzingscommissies voortgezet onderwijs en reboundvoorziening aangepast. Vooruitlopend op wetswijziging rondom passend onderwijs is het regionale zorgbudget opgehoogd om meer leerlingen in havo/vwo met een extra zorgvraag middels het regionale zorgbudget te kunnen ondersteunen.

In aanvulling op de reguliere middelen die beschikbaar zijn in het kader van het Deltaplan Bèta en Techniek (2004) zijn in 2007 uit het FES-fonds extra middelen ad. € 20 miljoen beschikbaar gekomen voor het moderniseren van de lokalen voor bèta en techniek op havo- en vwo-scholen (Staatscourant 2007, nr. 64) voor 2007 én 2008. In 2007 zijn 149 aanvragen gehonoreerd, voor een bedrag gelijk aan hetgeen beschikbaar was. Voor 2008 is € 10 miljoen beschikbaar gesteld.

Instrumenten

Toelichting:

3. Doeltreffendheid voor hoogbegaafde kinderen is onderdeel van het actieprogramma «Onderwijs bewijs». Dit actieprogramma is beschreven onder doelstelling 3.3.1.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. Deze indicator is berekend op basis van het totaal aantal vsv’ers dat zonder diploma de school verlaat in een bepaald schooljaar. Voor de begroting 2009 is gekozen om het percentage uitval havo/vwo te baseren op percentage van de herkomstgroep. Verder is voor de begroting 2008 Kerncijfers 2002–2006 als bron gebruikt. In Kerncijfers 2002–2006 is een andere definitie gehanteerd (dan in Kerncijfers 2003–2007): vsv’ers naar momenten van uitval, in procenten van totaal aantal. Hierdoor verschillen de hier opgenomen gegevens met die van de begroting 2008 en 2009.

3.3.4 Leerlingen ervaren een goede aansluiting tussen onderwijsfases in hun doorlopende leerlijn

Doelbereiking

De Projectgroep Onderbouw VO heeft in december 2008 de monitor Onderbouw 2005–2008 uitgebracht. Hierin wordt een overzicht gegeven van de ontwikkelingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De Tweede Kamer ontvangt in maart 2009 het rapport met beleidsreactie.

Eindtermen voor vmbo, havo en vwo beschrijven wat leerlingen per leerroute moeten leren. De profielen in de bovenbouw van havo en vwo zijn herzien met ingang van 2007 in het 4e leerjaar. In 2008 heeft deze gewijzigde structuur dus het 5e leerjaar bereikt. Overladenheid en versnippering worden daarmee verminderd en studeerbaarheid, organiseerbaarheid en werkbaarheid voor scholen, leraren en leerlingen vergroot. De nieuwe indeling is vastgelegd in de WVO (Staatsblad 2006, 251) en het Inrichtings- en Examenbesluit (Staatsblad 2007, 24).

Binnen de examenprogramma’s van de exacte vakken (Stcnt. 2007, 111) is het gedeelte dat centraal wordt geëxamineerd teruggebracht naar 60%. De centrale examens voor de exacte vakken bedroegen tot dusver 100% van het programma. Dit wordt teruggebracht tot 60% om de docenten meer gelegenheid te geven om in de schoolexamens eigen accenten te leggen, bijvoorbeeld door meer ruimte te geven aan de plaatselijke situatie (relaties met bedrijven in de regio). Daarentegen had het centraal examen Nederlands tot nu toe betrekking op slechts één (nl. leesvaardigheid) van de vier onderdelen (ook schrijfvaardigheid, spreken & luisteren, literatuur), dus 25%. In 2008 is een pilot begonnen om twee van de vier onderdelen, ofwel 50%, in de centrale examens op te nemen.

Het vmbo wordt in de gelegenheid gesteld zich verder te ontwikkelen, zowel programmatisch als in termen van aansluiting op en samenwerking met het mbo. In september 2008 heeft de Adviesgroep vmbo haar eindadvies «Vensters op de toekomst» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 079, nr. 12) opgeleverd. Eén van de aanbevelingen van de Adviesgroep is om de beroepsgerichte programmering van het vmbo kritisch tegen het licht te houden. Volgens de adviesgroep is de structuur van het vmbo is niet helder en transparant genoeg voor ouders, leerlingen, vervolgonderwijs en arbeidsmarkt. Het Ministerie van OCW heeft inmiddels de Stichting Platforms vmbo (SPV) de opdracht gegeven om alle beroepsgerichte programma’s zorgvuldig te bekijken en eventuele aanpassingen voor te stellen. SPV rapporteert in december 2009 haar bevindingen.

In het kader van het verbeteren van de overgang van vmbo en mbo is het van belang loopbaan en beroepsoriëntatie (LOB) op scholen te versterken. In 2008 worden er door de VO-raad (in overleg met het Ministerie van OCW) activiteiten ondernomen om scholen te stimuleren hier meer aandacht aan te besteden. Zo worden specifieke activiteiten op het terrein van leerbaanbegeleiding en beroepsoriëntatie bekostigd. Vanuit de platforms leraren beroepsgerichte vakken wordt ondersteuning verleend bij de aansluiting vmbo-mbo.

Tot slot is in 2008 het experiment geïntegreerde leergang vmbo-mbo2 (VM2) gestart. Met het oog op het bestrijden van voortijdig schoolverlaten wordt in dit experiment de bovenbouw van de vmbo basisberoepsgerichte leerweg geïntegreerd in mbo-2-opleidingen (bol). Het idee is dat leerlingen binnen één school, met één docententeam en één pedagogisch-didactische gedachte beter naar een startkwalificatie geholpen kunnen worden. Het experiment wordt begeleid door een externe projectleider en een wetenschappelijk onderzoeksinstituut dat de ontwikkelingen drie maal per jaar monitort. In de periode 2008–2013 zullen in totaal 5 000 leerlingen deelnemen.

Instrumenten

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1, 2.

  In de begroting 2008 zijn de streefwaarden doorstroming vmbo naar havo en doorstroming havo/vwo naar mbo bijgevoegd zodat er een totaalbeeld is van de doorstroom van het voortgezet onderwijs. Besloten is hier niet meer voor te kiezen, omdat vo geen beleid voert met betrekking tot de doorstroom van vmbo naar havo resp. van havo/vwo naar mbo.

  Verder is voor de begroting 2008 gebruik gemaakt van Kerncijfers 2002–2006. Kerncijfers 2002–2006 heeft gediplomeerden naar bestemming weergegeven in procenten. Gediplomeerden naar bestemming is in Kerncijfers 2003–2007 weergegeven in aantallen. Hierdoor zijn omrekeningsverschillen ontstaan tussen de gegevens in de begroting 2008 en de gegevens in het jaarverslag 2008.

3.3.5 Leerlingen krijgen een beter leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden

Doelbereiking

In 2008 bevond de maatschappelijke stage zich in de eerste fase van de implementatie. Die fase was gericht op het zoveel mogelijk stimuleren van de invoering. Binnen 20 pilotprojecten zijn scholen, leerlingen, maatschappelijke organisaties en vrijwilligerscentrales actief aan de slag om de maatschappelijke stage tot een succes te maken. Daarnaast zijn ook 635 scholen (schooljaar 2008/2009) via een aanvullende bekostiging gestimuleerd met de maatschappelijke stage aan de slag te gaan. De aandacht en tijd die vorig schooljaar door scholen en leerlingen is besteed aan maatschappelijke stage stemt positief voor de invoering.

Instrumenten

Toelichting:

2. Brede School/Combinatiefuncties vo

De middelen voor combinatiefuncties die bedoeld zijn om brede scholen in het po en het vo te stimuleren, zijn per 1 januari 2008 meerjarig overgeboekt naar artikel 1 van de OCW begroting. Verantwoording over het gevoerde beleid zal dan ook integraal afgelegd worden via dat artikel.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

De indicator aantal brede vo-scholen is niet meer in de tabel meetbare gegevens opgenomen. De middelen voor combinatiefuncties die bedoeld zijn om brede scholen in het po en het vo te stimuleren, zijn per 1 januari 2008 meerjarig overgeboekt naar artikel 1 van de OCW begroting.

3.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene doelstelling: het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het afgelopen jaar zijn op een aantal terreinen flinke stappen gezet. Zo wordt een extra impuls gegeven aan het niveau van het taal- en rekenonderwijs in het mbo. Hiervoor zijn structureel extra middelen vrijgemaakt. Aan het procesmanagement MBO 2010 is de opdracht gegeven om voor het mbo een tijdelijk steunpunt taal en rekenen in te richten. Door mbo instellingen worden verder gestaag vorderingen geboekt bij de invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur. De beroepspraktijkvorming wordt door de mbo studenten in de beroepsopleidende leerweg positiever beoordeeld dan voorgaande jaren. Uit ODIN5 (JOB monitor 2008) blijkt dat de stage een steeds groter onderdeel uitmaakt van het onderwijs. Ruim een kwart van de bol-studenten vindt de hoeveelheid stage in de opleiding te veel. Veel bbl-studenten zijn tevreden over de stage, maar het contact tussen school en leerbedrijf kan beter. Over de keuzemogelijkheden en de studiebegeleiding tijdens de studie oordelen steeds meer studenten positief. Er is echter nog ruimte voor verbetering omdat een groot deel van de studenten nog steeds ontevreden is over dit thema.

Een andere belangrijke mijlpaal in 2008 is dat de Wet Participatiebudget door de Tweede en Eerste Kamer is aanvaard. Hiermee zijn met ingang van 1 januari 2009 de middelen van het werkdeel van de Wet Werk en Bijstand (re-integratie), de inburgeringsmiddelen en de middelen voor volwasseneneducatie gebundeld in één Participatiebudget.

In 2008 is verder gewerkt aan het versterken van de interne zorgstructuur van het mbo. Dit thema is een belangrijke maatregel in de afgesloten convenanten voor vermindering van voortijdig schoolverlaten. Ook is geïnvesteerd in deskundigheidsbevordering van het mbo via een landelijk steunpunt voor Zorg- en Adviesteams (ZAT’s). En komen op initiatief van de Tweede Kamer structureel extra middelen beschikbaar voor schoolmaatschappelijk werk in het mbo. Deze extra inzet is nodig omdat het mbo steeds vaker te maken krijgt met groepen kwetsbare leerlingen waarbij de problemen zich opstapelen en waarvan de uitval moeilijk te voorkomen is.

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatste wordt mede bepaald door de inzet van schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, deelnemers, ouders, docenten, bedrijven, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg) en andere overheden. De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen deelnemer- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Toelichting:

1.

  De streefwaarde van 85% van de 20–24 jarigen met ten minste hoger secundair onderwijs is een Europese afspraak waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd. Gegeven de trend van de afgelopen jaren zal het lastig zijn de streefwaarde al in 2010 te halen. Het behalen van een startkwalificatie (hoger secundair onderwijs) is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het voortgezet onderwijs (artikel 3) en het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. De realisatiewaarden over 2008 komen medio 2009 beschikbaar.

2.

  Sturing vindt op dit moment plaats op basis van de nationale indicator (het aantal nieuwe vsv’ers per kalenderjaar). Zie verder artikel 4.3.4. De realisatiewaarden over 2008 komen medio 2009 beschikbaar.

4. en 5.

  De realisatiewaarden over 2008 komen april 2009 beschikbaar.

5.

  Het percentage gediplomeerden dat aangeeft dat hun opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidmarkt is in 2007 ten opzichte van 2006 (43%) behoorlijk gestegen. De streefwaarde bij deze indicator is daarom verhoogd van 50% naar 60% (conform begroting 2009). Aandachtspunt is dat de waarden bij deze indicator worden beïnvloed door de conjuncturele ontwikkeling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Door herformulering van de operationele doelstellingen zijn de uitgaven op instrumentniveau en/of het niveau van de operationele doelstelling in de jaren 2004 t/m 2006 niet meer te reconstrueren.

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven voor het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie ligt in 2008 € 148 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Deze stijging is met name het gevolg van het saldo van de volgende mutaties:

• De uitgekeerde loon- en prijsbijstelling 2008 (€ 96,9 miljoen), de toevoeging van de tweede tranche Fes middelen voor het project «Beroepsonderwijs in bedrijf» (€ 73,1 miljoen), en een verlaging van het budget voor de invoering van de kwalificatieplicht tot 18 jaar (€ 47,8 miljoen).

Daarnaast hebben zich nog een aantal mutaties voorgedaan waarvan de volgende worden genoemd:

• Een verhoging van het budget als gevolg van het convenant LeerKracht van Nederland (€ 9,9 miljoen);

• Een verlaging van het budget voor de kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven (kbb’s) (€ 2,6 miljoen). Deze verlaging is het saldo van een overboeking van middelen bestemd voor de regeling innovatiebox en de loon- en prijsbijstelling 2008.

• Een verlaging van het budget (€ 4,7 miljoen) op het onderdeel «Overig», eerste operationele doelstelling, als gevolg van een overboeking van middelen naar het budget voor leerlinggebonden financiering en het budget voor basisvaardigheden taal en rekenen in het mbo.

• Een verhoging van het budget voor de regeling innovatiebox (€ 6,7 miljoen). Dit betreft met name een overboeking van middelen bestemd voor de regeling innovatiebox uit het budget voor de kbb’s;

• Een verhoging van het budget voor basisvaardigheden taal en rekenen in het mbo (€ 9,2 miljoen);

• Een overheveling van het budget voor «kwaliteit examens mbo» (€ 11,5 miljoen) naar het budget voor de Inspectie van het Onderwijs (artikel 19 Inspecties). Met ingang van 15 november 2007 voert de Inspectie van het Onderwijs het toezicht uit op de kwaliteit van de examens mbo. Tot die datum was dat de taak van het KwaliteitsCentrum Examinering (KCE).

• Een verhoging van het budget (€ 2,8 miljoen) op het onderdeel «Overig», tweede operationele doelstelling, met name als gevolg van kasschuiven voor KCE en de garantiestelling Euroskills;

• Een verhoging van het budget voor leerlinggebonden financiering (€ 16,9 miljoen). Voor het studiejaar 2008/2009 zijn meer geïndiceerde deelnemers met een handicap ingestroomd dan verwacht;

• Het betreft de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling 2008 (€ 7,9 miljoen). Dit maakt onderdeel uit van de totale loon- en prijsbijstelling 2008 (zie 1ste bolletje);

• Een verhoging van het budget voor Leven Lang Leren en EVC (Erkenning van Verworven Competenties)(€ 11,6 miljoen), als gevolg van de tweede tranche Fes middelen voor het project «Beroepsonderwijs in bedrijf» en een overboeking van middelen voor duale trajecten en EVC trajecten;

• Een verlaging van het budget (€ 2,5 miljoen) op het onderdeel «Overig», derde operationele doelstelling, als gevolg van een overboeking van middelen naar het budget voor basisvaardigheden taal en rekenen in het mbo en naar het budget Leven Lang Leren en EVC;

• Een verlaging van het budget voor voortijdig schoolverlaten (€ 57,3 miljoen). Deze verlaging is het gevolg van een overboeking van middelen naar het budget voor basisvaardigheden taal en rekenen in het mbo en het budget voor IBG ten behoeve van het project sluitende registratieketen voortijdig schoolverlaten (€ 9,5 miljoen). Daarnaast heeft een verlaging van het budget plaatsgevonden voor de invoering van de kwalificatieplicht tot 18 jaar (€ 47,8 miljoen).

4.3 Operationele doelstelling

4.3.1 Deelnemers volgen onderwijs in voldoende toegeruste instellingen voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Het stelsel van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie wordt zodanig toegerust dat regionale opleidingencentra (roc’s) en kenniscentra voor beroepsonderwijs (kbb’s) kunnen voldoen aan de door de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen bij het verzorgen van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie.

Doelbereiking

• Bekostiging

De bekostiging heeft in overeenstemming met de bestaande wettelijke regels plaatsgevonden. Daarnaast is de wetswijziging met betrekking tot de tweede teldatum voor de berekening van de rijksbijdrage voor het beroepsonderwijs op 1 oktober 2008 in werking getreden (Staatsblad 2008, 361). De wijziging zelf staat beschreven inStaatsblad 2008, 250. In de strategische agenda BVE 2008–2011 (paragraaf 4.4) is de modernisering van het bekostigingsmodel voor het mbo geagendeerd. De in de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie Arbeidsparticipatie (Tweede Kamer, 2007–2008, 29 544, nr. 158) aangekondigde brief daarover is op 23 december 2008 (Tweede Kamer, 2008–2009, 27 451, nr. 101) aan de Tweede Kamer verzonden. Daarin zijn zes maatregelen aangekondigd die in 2009 zullen worden uitgewerkt.

• Positie leraren

Informatie over het convenant LeerKracht van Nederland is opgenomen in artikel 9.

Toelichting:

1. De Mbo-Benchmark met daarin de realisatiewaarden over het jaar 2008 is naar verwachting medio 2009 beschikbaar. Als gevolg van de relatief grote stijging op niveau vier in het realisatiejaar 2007 is de streefwaarde voor dit niveau verhoogd van 75% naar 80% (conform begroting 2009).

Toelichting:

De prijs per deelnemer in 2008 is gestegen ten opzichte van 2007 als gevolg van:

• De loon- en prijsbijstelling;

• De oploop van de middelen IBO bve (interdepartementaal beleidsonderzoek beroepsonderwijs en volwasseneneducatie);

• De extra middelen voor taal- en rekenonderwijs;

• De eenmalige uitkering als gevolg van het convenant LeerKracht van Nederland;

• Een toename van het budget voor leergebonden financiering (LGF).

4.3.2 Deelnemers volgen onderwijs van hoge kwaliteit in innovatieve instellingen en via hoogwaardige stageplekken van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Om de kwaliteit van het onderwijs te garanderen, dienen instellingen aan de minimumnormen van onderwijstijd en aan uniforme eisen van examinering te voldoen. De invoering van het competentiegericht onderwijs zorgt ervoor dat het middelbaar beroepsonderwijs beter kan inspelen op de behoeften en talenten van de deelnemers en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De middelen vanuit de innovatiebox en het innovatiearrangement geven instellingen de ruimte om binnen samenwerkingsverbanden van onderwijsinstellingen en bedrijven in te spelen op de nodige innovaties binnen de regio.

Doelbereiking

• Meer innovatie door samenwerking tussen instellingen en hun omgeving

In 2008 is de monitor innovatiebox en stagebox uitgevoerd. Uit deze monitor blijkt dat er sprake is van een intensivering van de samenwerking tussen regionale partijen. Dit blijkt enerzijds uit het inzetten van meer personeel (van school en partner) en het vaker bij elkaar komen voor planning, overleg of evaluatie van projecten. Anderzijds blijkt dit uit de overeenkomsten en convenanten die zijn afgesloten. Hierdoor is het innovatieproces in een versnelling geraakt. De mbo-instellingen hebben meer, en een groter palet aan, innovatieprojecten opgestart. Door de beschikbare middelen is er binnen instellingen vaker sprake van een instellingsbrede, meer planmatige en meer doordachte manier van plannen en uitvoeren van met name het competentiegericht onderwijs. Ook blijkt dat mbo-instellingen bij de inzet van de stagebox middelen een sterke differentiatie hebben doorgevoerd. De nadruk ligt enerzijds op het werven van stageplaatsen en het creëren van diverse alternatieven daarvoor. Anderzijds ligt de nadruk op het intensiveren van de begeleiding van moeilijk plaatsbare deelnemers door middel van het scholen van zowel docenten als praktijkbegeleiders. De inzet is succesvol. Er worden per instelling 152 extra stageplaatsen geworven en 41 simulatieplaatsen opgezet. Gemiddeld genomen verzorgen 15 docenten per mbo-instelling de extra begeleiding van 240 deelnemers. Zowel bij de innovatiebox als bij de stagebox is er sprake van een duidelijke vooruitgang in het aantal begeleide deelnemers. Dit blijkt uit de monitor «inzet innovatiebox- en stageboxmiddelen 2007» (KBA, 2008). Door een intensievere begeleiding worden stages bovendien vaker afgerond. Voor begeleiding van moeilijk plaatsbare deelnemers geldt dat er in 2007 ten opzichte van 2006 sprake is van een duidelijke toename. Ging het in 2006 om gemiddeld 180 deelnemers per instelling, in 2007 is het aantal toegenomen tot 240.

• Toezicht en handhaving kwaliteit examens

Met ingang van 15 november 2007 voert de Inspectie van het Onderwijs het toezicht uit op de kwaliteit van examens mbo. Tot die datum was dat de taak van het KwaliteitsCentrum Examinering (KCE). Uit de onderzoeken van de Inspectie blijkt dat de instellingen de examenkwaliteit over het algemeen serieus nemen en veel inzet plegen om de examenkwaliteit op orde te houden of te krijgen. Dit komt tot uitdrukking in het oordeel van de toezichthouder. Het gerealiseerde percentage van opleidingen met voldoende examenkwaliteit in het studiejaar 2007–2008 bedraagt 78% en dat ligt boven het landelijke streefdoel van tenminste 70% voor het jaar 2010. Inmiddels is de streefwaarde verhoogd naar 85% in 2011 (conform de begroting 2009).

Onvoldoende examenkwaliteit blijft niet zonder gevolgen: in totaal is voor 218 opleidingen een officiële waarschuwing (een «gele kaart») gegeven en voor 4 opleidingen bij 4 instellingen is de examenlicentie ingetrokken (een «rode kaart»). Tevens wordt uitwerking gegeven aan een aantal maatregelen ter versteviging van de examinering. Zoals de start van experimenten voor de ontwikkeling van examenprofielen, waarin onderwijsveld en bedrijfsleven gezamenlijke afspraken maken over de (standaardisering van) de beroepsgerichte examinering en de betrokkenheid van het bedrijfsleven. De Tweede Kamer is over de stand van zaken van respectievelijk; de examenkwaliteit, de bestuurlijke interventiemaatregelen in geval van onvoldoende examenkwaliteit en de maatregelen ter versteviging van de examinering geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 451, nr. 88,Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 321, nr. 2 enTweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 27 451, nr. 99).

• Nieuwe stijl: kwaliteit van het onderwijs & geïntegreerd toezicht

De Inspectie is verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en sinds 2007 ook voor het toezicht op de kwaliteit van de examinering (zie bovenstaande tekstpassage). Er vindt geleidelijke en gedeeltelijke integratie van het toezicht op het onderwijs en het toezicht op de examinering plaats, wat vooralsnog heeft geresulteerd in een nieuw Toezichtkader BVE 2009 voor de bve-sector voor zowel onderwijs als examenkwaliteit.

Het afgelopen jaar heeft de Inspectie van het Onderwijs selectief, risicogericht en proportioneel toezicht gehouden op de bekostigde onderwijsinstellingen. Daarnaast heeft de Inspectie een aantal thema-onderzoeken uitgevoerd. Inmiddels is met de wijziging van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs inzake deregulering en administratieve lastenverlichting (DAL 2008) de mogelijkheid gecreëerd om eerder in te grijpen als de kwaliteit van zowel het onderwijsproces als de opbrengsten onvoldoende zijn. Is de kwaliteit langer dan een jaar onvoldoende geweest dan kan een waarschuwing gegeven worden met de mogelijkheid te verbeteren binnen een jaar. Als na een jaar opnieuw de kwaliteit onvoldoende is, kan een sanctietraject ingezet worden.

Hiermee is ook gevolg gegeven aan de evaluatie van de Wet op het onderwijstoezicht (WOT) en de wens van de Tweede Kamer om eerder in te kunnen grijpen bij zeer zwakke scholen. Het wetsvoorstel WOT is in 2008 verder uitgewerkt om het nieuwe toezicht vorm te geven. Het gaat om geïntegreerd toezicht door alle toezichthouders. Dit betekent dat de Inspectie handhavende bevoegdheden krijgt waarmee slagvaardiger kan worden optreden en een verdere uitwerking van het risicogerichte en proportionele toezicht. Verder is een interventiepiramide ontwikkeld voor de onderwijsvelden inclusief de bve sector en specifiek voor thema’s die prioriteit in naleving vergen, zoals examinering, onderwijstijd, melding en verzuim en beroepspraktijkvorming. Voor wat betreft het proces van integratie van toezicht c.q. toezichthouders heeft dit geresulteerd in één toezichthouder, de Inspectie van het Onderwijs. Deze houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs, de kwaliteit van de examinering en het financieel beheer. Informatiestromen worden gezamenlijk benut en het streven is naast «single information» ook «single audit» uit te voeren.

• Invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur

Vanaf 1 augustus 2010 moeten alle instellingen de eerstejaars aan hun opleidingen op basis van de nieuwe kwalificatiedossiers opleiden. Gedurende de experimenteerperiode tot 1 augustus 2010 worden hiertoe jaarlijks kwalificatiedossiers vastgesteld. Deze jaarlijkse cyclus biedt de mogelijkheid om de kwalificatiedossiers geleidelijk aan te scherpen op basis van ervaringen in de uitvoering. Ook in 2008 is een verbeterslag gemaakt en zijn de herziene kwalificatiedossiers vastgesteld. Met het oog op de verdere verbetering van de landelijke kwalificatiestructuur is de Beleidsregel kwalificatiedossiers opgesteld waarin, is vastgelegd op welke wijze voorstellen voor kwalificatiedossiers worden beoordeeld. Sinds 2004 vormen instellingen met het oog op brede invoering per 2010 gefaseerd het opleidingsaanbod om naar competentiegericht onderwijs. In 2008–2009 bestaat 53% van het aanbod uit competentiegerichte opleidingen, 71% van de mbo-deelnemers in het eerste jaar volgt competentiegericht onderwijs. De verwachting is dat het aandeel competentiegerichte opleidingen tot 2010 aanzienlijk toe zal nemen doordat deelnemers aan eindtermgerichte opleidingen met een diploma uitstromen zonder dat er nieuwe deelnemers worden ingeschreven. Een groot aantal eindtermgerichte opleidingen zal hierdoor voor 2010–2011 ophouden te bestaan.

• Onderwijs en ondernemerschap

Momenteel wordt er geschreven aan een subsidieregeling Onderwijs en Ondernemerschap tot 2011 voor «Leren Ondernemen Netwerken (LON)» in het primair onderwijs tot en met het middelbaar beroepsonderwijs. Deze regeling zal in het voorjaar van 2009 in de Staatscourant worden gepubliceerd. Het afgelopen jaar zijn 28 ondernemende projecten gestart, waarvan zes centers of entrepreneurship in het hoger onderwijs en 22 ondernemerschapsprojecten verdeelt over het primair onderwijs, het voorgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Naast deze projecten heeft «leren ondernemen» in 2008 aandacht gekregen via «leren ondernemen ambassadeurs», toekenning van leren ondernemen prijzen en train-the-trainerprojecten.

• Invoering van onderwijstijd, de 850 urennorm

Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek naar de onderwijstijd in het schooljaar 2006–2007, is er in het afgelopen schooljaar verscherpt toezicht uitgeoefend op het voldoen aan de eis van 850 klokuren per leerjaar in het mbo. Uit het themaonderzoek in 2006–2007 kwam naar voren dat in eerste instantie 24 procent van de opleidingen niet voldeed aan de vereiste onderwijstijd. In het kader van hoor en wederhoor heeft een aantal van de instellingen vervolgens nog reparatiewerkzaamheden uitgevoerd die soms zeer omvangrijk waren. Dat leidde ertoe dat uiteindelijk zestien procent van de opleidingen alsnog voldoende onderwijstijd bleek te realiseren, terwijl deze bij acht procent onvoldoende bleef. Uit het reguliere onderzoek over dit schooljaar (2006–2007) bleek dat aanvullend nog eens 4 opleidingen niet voldeden. Opleidingen die in 2006–2007 uiteindelijk niet voldeden aan de wettelijke vereisten van de 850 urennorm zijn inmiddels in een sanctietraject opgenomen. Het gaat in totaal om 14 opleidingen waarvan 10 opleidingen uit het themaonderzoek 2006–2007 en 4 opleidingen uit het reguliere onderzoek 2006–2007. Van deze 14 opleidingen zijn inmiddels bij 10 opleidingen de opgelegde sancties in rechte vast komen te staan. Bij 4 opleidingen is de bezwaar- of beroepsfase nog gaande.

In het onderzoek in het schooljaar 2007–2008 bleek bij 70 opleidingen dat in eerste instantie negen procent van de opleidingen (6 stuks) niet voldeed aan de vereiste 850 klokuren. Dit is een aanzienlijke verbetering ten opzichte van het onderzoek in 2006–2007. Na heronderzoek van de onvoldoende opleidingen bleken er nog drie (4%) te zijn waarbij onvoldoende uren werden gerealiseerd. Deze opleidingen zijn gemeld aan de minister voor verdere actie. De overige opleidingen hadden voldoende verbeteringen aangebracht.

Toelichting:

1. De streefwaarde is verhoogd van 70% in 2010 naar 85% in 2011, gelet op de reeds behaalde realisatie van 78% in 2007–2008 (conform begroting 2009).

2. De streefwaarde is verhoogd van 50% naar 75% in 2011, in verband met de reeds behaalde realisatie van 59% in 2008 (conform begroting 2009). In het Bestuursakkoord 2008–2011 voor de sector Beroeps- en Volwasseneneducatie is als gezamenlijke ambitie neergelegd een kwalitatief hoogwaardige beroepspraktijkvorming met goede begeleiding van de student. Door OCW zijn samen met Colo en de MBO Raad in 2008 diverse activiteiten opgestart die deels in 2008 al effect hebben gehad op het kwaliteitsniveau van de begeleiding.

4. De meest recente cijfers geven aan dat 91% voldoet aan de 850 urennorm. We blijven streven naar 100%, dit is nu echter nog niet haalbaar gebleken.

5. In de begroting 2008 is voor het schooljaar 2005–2006 uitgegaan van een prognose van 8% en voor het schooljaar 2006–2007 een prognose van 38%. Deze percentages zijn tot stand gekomen op basis van opgaven van instellingen van het verwachte aantal nieuwe opleidingen ten opzichte van het totale aantal opleidingen. De werkelijke realisaties voor beide schooljaren bedragen respectievelijk 12% en 26%. De realisatie voor het schooljaar 2007–2008 is 39%. Door het verlengen van de experimenteerperiode tot 2010 blijft de situatie langer bestaan waarin competentiegericht onderwijs (cgo) naast eindtermengericht onderwijs wordt aangeboden. Met nog twee instroommomenten te gaan is de verwachting dat de komende jaren in toenemende mate eindtermgerichte opleidingen worden afgebouwd.

6. In de begroting 2008 is voor het schooljaar 2005–2006 uitgegaan van een prognose van 9% en voor het schooljaar 2006–2007 van een prognose van 43%. Deze percentages zijn tot stand gekomen op basis van de opgaven van instellingen van de verwachte aantallen deelnemers. De werkelijke realisatie voor beide schooljaren bedraagt respectievelijk 11% en 26%. De realisatie voor het schooljaar 2007–2008 is 41%. Met het verlengen van de experimenteerperiode tot 2010 verschuift ook de datum waarop àlle mbo deelnemers cgo volgen. Doelstelling voor 2010 is gericht op cgo voor alle éérstejaars, momenteel is dat 71%.

4.3.3 Deelnemers kunnen zonder drempels beroepsonderwijs en volwasseneneducatie volgen dat het best past bij hun talenten en specifieke behoeften

Deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten de mogelijkheid krijgen om hun talenten te ontplooien in een leeromgeving en op een manier die het best past bij hun specifieke behoeften. Het gaat daarbij ook om jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben bij het volgen van een mbo-opleiding. En om volwassenen die door het volgen van een cursus of opleiding beter in staat zijn te participeren op de arbeidmarkt en in de samenleving.

Doelbereiking

• Bevorderen Leven Lang Leren

In 2008 is verder geïnvesteerd in de regionale infrastructuur voor een leven lang leren die in de jaren daarvoor is opgebouwd. Er zijn 47 samenwerkingsverbanden van scholingsinstellingen, bedrijven en overheden en er zijn ruim 40 leerwerkloketten. Hiermee is een landelijke dekking bereikt. De samenwerkingsverbanden werken aan een duurzame infrastructuur voor een leven lang leren. Naar aanleiding van de commissie Bakker wordt gewerkt aan de inbedding van de leerwerkloketten in de structuur van de LWI’s (Locaties voor Werk en Inkomen), wat verduurzaming impliceert. De crisis heeft invloed op een leven lang leren. Zo is door de crisis het belang van het Ervaringscertificaat en scholing als middel om mensen inzetbaar te houden, toegenomen. Dit is ook de reden waarom de leerwerkloketten samenwerken met de mobiliteitscentra. In de loop van het jaar is de focus van de samenwerkingsverbanden steeds meer komen te liggen op werkende jongeren zonder startkwalificatie en moeilijk bemiddelbare werkzoekenden. De crisis heeft er toe geleid dat de subsidieregeling die voor deze doelgroepen is ontwikkeld, is uitgebreid met de doelgroep «met werkloosheid bedreigde werknemers».

Met een landelijke publiekscampagne op tv en radio is, zo blijkt uit onderzoek, de bekendheid van het ervaringscertificaat vergroot. Het EVC-register (Erkenning van Verworven Competenties) met informatie over alle EVC-aanbieders in Nederland is toegankelijk viawww.lerenenwerken.nl, waar burgers en werkgevers vrijwel alle informatie kunnen vinden over de mogelijkheden van leren en werken. Verder is in 2008 de Denktank Leren en Werken geïnstalleerd en er zijn voorbereidingen getroffen voor het advies van de Denktank in 2009. De Denktank gaat de ministeries van OCW en SZW adviseren over een concept/kader dat erop gericht is dat individuen uit zichzelf aan hun ontwikkeling en inzetbaarheid werken door te leren en te werken en werkgevers de ontwikkeling van hun personeel aanmoedigen en ondersteunen. De acties worden uitgevoerd conform het plan van aanpak 2008–2011: Doorpakken met Leren & Werken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 012 VIII, nr. 10) en moeten leiden tot 90 000 leerwerktrajecten in 2011.

• De rijksbijdrage voor educatie

De rijksmiddelen educatie zijn over de gemeenten verdeeld voor de inkoop van educatieactiviteiten bij een regionaal opleidingencentrum. De G-31 zetten deze middelen in om ambities te realiseren die zij in het kader van het grote stedenbeleid hebben vastgelegd in Meerjarige Ontwikkelingsplannen. Jaarlijks worden door de gemeenten, zowel de G-31 als de niet G-31, ca 75 000 trajecten educatie ingekocht bij roc’s. Deze trajecten hebben betrekking op alfabetisering van inburgeringsplichtigen of vrijwillige inburgeraars, basiseducatie (waaronder de alfabetisering van autochtonen), het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs en opleidingen Nederlands als tweede taal. Eind 2008 is de Wet Participatiebudget aanvaard, waardoor met ingang van 2009 gemeenten via SZW één Participatiebudget ontvangen. Om meer samenhang aan te brengen in de gemeentelijke beleidspraktijk zijn het WWB-werkdeel (de gemeentelijke middelen voor re-integratie), de budgetten voor inburgeringvoorzieningen en de middelen voor volwasseneneducatie gebundeld (Staatsblad 2008, nr. 588(Wet) resp. 589(Besluit)). Om de continuïteit van bovengenoemde educatieactiviteiten te waarborgen worden bestuurlijke afspraken gemaakt met de VNG/gemeenten. Bovendien gelden, naast de huidige objectieve maatstaven, voor de verdeling van educatiegelden binnen het Participatiebudget vanaf 2012 outputverdeelmaatstaven. Deze maatstaven zijn gebaseerd op de gerealiseerde prestaties van de gemeenten op de onderscheiden onderdelen. Eén van deze outputverdeelmaatstaven betreft het aantal ingekochte trajecten basisvaardigheden. Hiermee worden de doelstellingen van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006–2010 van OCW en het Convenant Laaggeletterdheid 2007–2015 tussen kabinet en sociale partners ondersteund.

• Het verminderen van laaggeletterdheid

In juni 2008 heeft de Tweede Kamer de tweede Voortgangsrapportage ontvangen bij het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006–2010 van OCW (Tweede Kamer 2007–2008, 28 760, nr. 18). Deze is met de Tweede Kamer besproken op 24 september 2008 (Tweede Kamer 2008–2009, 28 760, nr. 19). Het ziet ernaar uit dat de doelstellingen van het Aanvalsplan per 2010 kunnen worden gerealiseerd. Zo is het aantal volwassenen dat een basiscursus lezen, schrijven en rekenen volgt voor het eerst gestegen van jaarlijks circa 5 500 naar 9 000; doelstelling per 2010 is 12 500. In het licht van het Convenant Laaggeletterdheid 2007–2015 moet er echter nog veel meer gebeuren. Daartoe hebben de ondertekenaars van het convenant een Uitvoeringsplan opgesteld, dat in februari 2008 aan de Kamer is toegezonden (Tweede Kamer 2007–2008, 28 760, nr. 17). Voor OCW betekent dit plan vooral extra preventieve inspanningen die moeten leiden tot een doorlopende leerlijn taal en rekenen van voor- en vroegschoolse educatie tot hoger onderwijs. Medio 2009 is de Voortgangsrapportage 2008 beschikbaar en wordt deze naar de Tweede Kamer gezonden. Bij de behandeling van het voorstel van de Wet op het Participatiebudget is vastgelegd dat de educatiemiddelen binnen het Participatiebudget vanaf 2010 worden verlaagd met € 50 miljoen per jaar ten behoeve van extra taal- en rekenonderwijs in het mbo.

• Leerlinggebonden financiering

Met ingang van 1 augustus 2008 is leerlinggebonden financiering (LGF) voor het middelbaar beroepsonderwijs structureel opgenomen in de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (Tweede Kamer 2006–2007, 31 037, nr. 2). Hierdoor is de extra ondersteuning/begeleiding van geïndiceerde deelnemers met een beperking gewaarborgd. In 2008 is voor circa 4 500 (inclusief LNV) deelnemers LGF aangevraagd. Het merendeel (65%) van de aanvragen betreft deelnemers met een cluster 4-indicatie (psychische stoornis of gedragsproblematiek).

• De invoering van een samenhangende zorgstructuur in het mbo

Het mbo wordt in een steeds grotere mate geconfronteerd met de instroom van jongeren met een meervoudige problematiek. Dit speelt met name op niveau één en twee en in grootstedelijke gebieden. Op basis van de motie Depla c.s. (Tweede Kamer, 2007–2008, 26 695, nr. 48) is hiernaar door het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) een onderzoek uitgevoerd. Het rapport Probleemdruk en zorgstructuur in het middelbaar beroepsonderwijs is in oktober 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 26 695, nr. 57). Mede naar aanleiding van dit rapport gaat de versterking van de zorgstructuur in het mbo door. In 2008 is op grond van het interdepartementaal beleidsonderzoek beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (IBO bve) voor versterking van de zorgstructuur structureel € 10 miljoen extra beschikbaar gekomen (inclusief LNV) (Tweede Kamer, 2005–2006, 26 695, nr. 32). Daarnaast is deskundigheidsbevordering op dit punt gestimuleerd via een ondersteuningsprogramma van het NJI. Tevens vormt versterking van zorg op onderwijsinstellingen één van de thema’s in de in 2008 afgesloten convenanten voor het terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Tenslotte komt er op initiatief van de Tweede Kamer voor schoolmaatschappelijk werk in het mbo vanaf 2009 structureel € 15 miljoen beschikbaar. Wat betreft het organiseren van een geïntegreerd aanbod van jeugd, onderwijs, zorg en welzijn voor jongeren met meervoudige problematiek in de grote steden (de zogenaamde «overbelaste» jongeren), is tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen op 24 september jl. aangegeven dat onder regie van de minister voor Jeugd en Gezin nu bezien wordt op welke wijze met name aan de grote steden meer armslag kan worden gegeven om middelen ontschot in te zetten. Dit in combinatie met het maken van prestatieafspraken. Op 8 oktober 2008 zijn tussen betrokken bewindspersonen en de gemeente Rotterdam afspraken gemaakt over de uitvoering van een pilot Wijkschool in 2009 en 2010.

Toelichting:

1. + 2.

  In de periode 2005–2007 zijn 44 162 extra leerwerktrajecten (duaal + EVC) gerealiseerd. Dit zijn er meer dan het verwachte aantal van 35 000 in de begroting 2008. Met de verlenging van de projectdirectie Leren Werken tot 2011 is voor de periode 2008–2011 een nieuwe streefwaarde bepaald. In de periode 2008 tot en met 2011 moeten 90 000 extra leerwerktrajecten gerealiseerd worden. Het startmoment voor deze nieuwe ambitie is 2008. In dit jaar zijn 29 865 trajecten gerealiseerd. Ten opzichte van het einddoel (90 000 in 2011) is dit 33%.

3.

  De realisatiewaarde over 2008 komt medio 2009 beschikbaar.

4.

  De streefwaarde is verhoogd van 50% naar 65%, gelet op de reeds behaalde realisatie van 44% in 2008 (conform begroting 2009).

5.

  De realisatiewaarde over 2008 is in april beschikbaar.

4.3.4 Er vallen minder leerlingen gedurende hun schoolloopbaan voortijdig uit het onderwijs

Uit oogpunt van maatschappelijke cohesie en economische ontwikkeling is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een startkwalificatie halen. De nationale doelstelling is halvering van het jaarlijks aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2012 ten opzichte van 2002. Een voortijdig schoolverlater is een jongere van 12 tot 23 jaar die langer dan vier weken geen onderwijs volgt en nog geen startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een vwo-, havo-, of mbo-diploma op niveau twee. In de uitvoeringsbrief «Aanval op de schooluitval: een kwestie van uitvoeren en doorzetten» (Tweede Kamer, 2006–2007, 26 695, nr. 44) staat op welke wijze voortijdig schoolverlaten (vsv) wordt aangepakt. De uitval van jongeren kent verschillende oorzaken waardoor een brede benadering noodzakelijk is. Daarom plaatst het kabinet de aanpak van voortijdig schoolverlaten in een breder kader: de pijler Sociale Samenhang. Binnen deze geïntegreerde aanpak is OCW verantwoordelijk voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten door met name kwalitatief goed onderwijs te bieden en inzet voor jongeren die extra ondersteuning nodig hebben. Vanaf 2008 zijn extra enveloppemiddelen van € 22 miljoen beschikbaar.

Doelbereiking

Teneinde het aantal schoolverlaters in 2011 te halveren ten opzichte van 2002 zijn in de periode december 2007 tot juli 2008 convenanten afgesloten met alle 39 RMC-regio’s. In de convenanten is de resultaatafspraak gemaakt van een vermindering van het aantal nieuwe vsv’ers met 10% per jaar vanaf 2008 oplopend tot 40% in 2011. Om dit resultaat te bereiken krijgen alle scholen per nieuwe voortijdig schoolverlater minder een bedrag van € 2000. Dat er veel draagvlak is voor de convenanten blijkt uit het feit dat 95% van de scholen voor middelbaar beroepsonderwijs en voortgezet onderwijs is aangesloten bij minstens één vsv-convenant. Tevens zijn aan de RMC-regio’s extra middelen ter beschikking gesteld om vsv-onderwijsprogramma’s in de regio te ontwikkelen. De scholen geven in het convenant en het onderwijsprogramma aan op welke onderwerpen zij de middelen willen inzetten. Inmiddels is geëvalueerd waar de regio’s op inzetten: bijna alle regio’s zetten in op het verbeteren van de zorg op school.

Vrijwel alle scholen in het voortgezet onderwijs hebben inmiddels een zorgadviesteam (ZAT). De ZAT-ontwikkeling in het mbo heeft een grote vlucht genomen. In 2007 rapporteert 75% van de roc’s in Nederland over één of meer ZAT’s te beschikken.

Ook zetten veel regio’s in op loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Het onderzoek naar Good Practices heeft een leidraad succesfactoren opgeleverd die verder in de regio wordt verspreid en dient voor de stimuleringsplannen van de sectoren. LOB is geprioriteerd in de strategische agenda’s van het voorgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.

In augustus 2008 is een experiment gestart waarbij de bovenbouw van het vmbo-basisberoepsgerichte leerweg wordt samengevoegd met het mbo niveau 2. Voor het eerste cohort is voor 1 228 leerlingen een beschikking afgegeven. Het doel van dit experiment is een soepele overgang van het vmbo naar het mbo tot stand te brengen door nauwere samenwerking tussen onderwijsinstellingen.

Op basis van de positieve evaluatie van de pilot sluitende registratieketen vsv, is gestart met de landelijke uitrol van het digitale verzuimloket bij de IB-Groep, waar scholen (vo en mbo) het verzuim van leerlingen kunnen melden. Scholen en gemeenten die op het loket zijn aangesloten krijgen met ingang van eind 2008 maandelijks overzichten van de aantallen verzuimmeldingen.

Eind 2008 hebben drie Leren & Werken-projecten een pilot gestart om ervaring op te doen met de doelgroep werkende jongeren zonder startkwalificatie. Daarnaast zijn er in 2008 EVC en/of duale-trajecten voor de doelgroep werkende jongeren gestart.

Het aantal vsv’ers is in het schooljaar 2007–2008 gedaald met 4 300 ten opzichte van het jaar daarvoor. In het schooljaar 2007–2008 ging het om 48 800 nieuwe vsv’ers en in het schooljaar 2006–2007 nog om 53 100 (beide voorlopige cijfers op basis van onderwijsnummer, bron: CFI). Het definitieve aantal nieuwe vsv’ers in 2006–2007 bedraagt 52 700 (zie tabel 4.11). Met deze daling liggen we op schema richting de 35 000 in 2012.

Per schooljaar 2007–2008 is de kwalificatieplicht ingevoerd. Uit een tussenevaluatie, uitgevoerd door Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt, blijken de volgende resultaten:

• In het schooljaar 2007–2008 heeft de kwalificatieplicht nog niet geleid tot een hogere onderwijsdeelname van 17-jarigen, vanwege de wettelijke overgangsregeling en omdat de uitvoering nog op gang moest komen (bijvoorbeeld aanstelling extra leerplichtambtenaren);

• Bij de start van het schooljaar 2008–2009 is de onderwijsdeelname van 17-jarigen met 2,4% gestegen (stijging van 87,9% naar 90,3%). Hiervan is het overgrote deel toe te schrijven aan de kwalificatieplicht (ca. 1,4%–1,9%). De stijging doet zich met name voor in mbo 2 en 3 en in de doorstroom van vmbo-t naar havo.

• De gemeentelijke versterking en uitbreiding van de leerplichtfunctie is op gang gekomen. Net als de inspanning binnen het mbo om verzuim en uitval terug te dringen (versterken zorgstructuur, meerdere instroommomenten e.d.). De effecten worden naar verwachting komende jaren verder zichtbaar.

Toelichting:

1. In maart 2008 is het voorlopig cijfer van 53 100 nieuwe vsv’ers over het schooljaar 2006–2007 aan de Tweede Kamer gecommuniceerd en opgenomen in de begroting 2009. Het definitieve cijfer over het schooljaar 2006–2007 is 52 700 nieuwe vsv’ers. Het cijfer van 48 800 is het voorlopig cijfer over het schooljaar 2007–2008. Het definitieve cijfer 2008 wordt bekend in het jaarverslag 2009.

2. De RMC-effectrapportage met daarin het meest recente aantal herplaatste vsv’ers wordt in april 2009 verwacht.

4.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting:

• Beleidsdoorlichting: «Stimuleren van leerwerktrajecten en EVC-trajecten met behulp van de (regionale) infrastructuur»: Na overleg tussen de projectdirectie Leren & Werken en de auditdienst van OCW is op verzoek van de auditdienst besloten de beleidsdoorlichting «leerwerkplekken en EVC-trajecten» naar 2010/2011 te verplaatsen. Op dat moment zal in de beleidsdoorlichting in samenwerking met de auditdienst aan de hand van tien criteria teruggeblikt worden over de totale periode van het beleidstraject.

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene doelstelling: het ondersteunen van technocentra ter versterking van de kennisinfrastructuur in de regio ter verbetering van de aansluiting tussen het technische beroepsonderwijs en het bedrijfsleven.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het Platform Bèta en Techniek (PBT) heeft net als vorig jaar op verzoek van het ministerie van OCW een evaluatie verricht naar de jaarverslagen 2007 van de technocentra. Op grond van de Kaderregeling Technocentra heeft het PBT bij de evaluatie gekeken of de activiteiten waarvoor de Technocentra een subsidie hebben gekregen een bijdrage hebben geleverd aan de oplossing van de in de regio gesignaleerde knelpunten en aan de benutting van de in de regio gesignaleerde mogelijkheden. Daarnaast is geanalyseerd of met de uitgevoerde activiteiten de beoogde doelen zijn bereikt en of er inzicht kan worden verkregen in de werking en de effectiviteit van de kaderregeling.

Uit de evaluatie blijkt dat de Technocentra ieder op hun eigen manier een bijdrage leveren aan de oplossing van de in de regio gesignaleerde problemen. De technocentra creëren draagvlak voor hun activiteiten door in te zetten op netwerkvorming en andere vormen van samenwerkingsverbanden waarin zowel onderwijs als het bedrijfsleven (af te leiden uit het feit dat er sprake is van cofinanciering) betrokken zijn.

Kennisdeling (1e doelstelling Kaderregeling) tussen vooral onderwijs-arbeidsmarkt staat centraal in de aanpak van de technocentra. Dit gebeurt onder meer door netwerkvorming zoals via Lokale Platforms Techniek.

Het gezamenlijk benutten van apparatuur (2e doelstelling Kaderregeling) blijkt een niet zo maar te realiseren doel te zijn. Het zijn vaak langdurige, moeizame processen waar overigens qua activiteiten wel een groei waarneembaar is. Voorbeelden zijn de Scholingboulevard Enschede en Leerpark Dordrecht.

Wat betreft het bevorderen van de aansluiting van technisch beroepsonderwijs op de opleidingsbehoeften van de arbeidsmarkt wordt een veelheid aan activiteiten verricht zoals evenementen en promotie van bètatechniek bijvoorbeeld via de week van de techniek. Ook worden in dit verband stages en gastlessen georganiseerd.

Externe factoren

Conjuncturele ontwikkelingen in de technische sector.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Instrumenten

Realisatie meetbare gegevens

De verschillen tussen de jaarverslagen van de technocentra is nog groot. De jaarverslagen zijn vooral gericht op de effectiviteit van de doelstellingen van de Kaderregeling, zoals hiervoor geformuleerd. Begin 2008 is het Platform Technocentra gestart met de ontwikkeling van een nieuw model van verslaglegging waardoor het mogelijk wordt over het jaar 2008 ook de resultaten en de effecten van de afzonderlijke activiteiten inzichtelijk te maken. De jaarverslagen van de technocentra over 2008 zijn in juli 2009 beschikbaar.

ARTIKELEN 6 EN 7. HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene doelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het beleid is gericht op het creëren van een ambitieuze studiecultuur in het hoger onderwijs: verbeteren van de basiskwaliteit van het hoger onderwijs en van excellentie, verbeteren van rendementen en het terugdringen van uitval van studenten.

Om hierin te investeren zijn in het voorjaar van 2008 meerjarenafspraken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 31 enTweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 33) gemaakt met de koepels van het hbo en wo. De Strategische Agenda «Het Hoogste Goed» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 1) vormt de basis voor deze afspraken.

De meerjarenafspraken hebben betrekking op de periode 2008 tot 2011, met op onderdelen ambities tot en met 2014.

Over de voortgang van de meerjarenafspraken wordt vanaf 2008 jaarlijks verslag gedaan in Kennis in Kaart (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 288, nr. 49).

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatse wordt mede bepaald door de inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt). Of de inzet van de minister effectief is, is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren.

Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Kengetallen over de onderwijsarbeidsmarkt zijn opgenomen in beleidsartikel 9 (Arbeidsmarkt en personeelsbeleid).

Realisatie meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

De kengetallen 2, 3 en 4 geven een beeld of de student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt. Bij deze kengetallen zijn geen streefwaarden geformuleerd omdat deze sterk samenhangen met de conjunctuurontwikkeling. Door onderstaand een tijdreeks te presenteren, kan de ontwikkeling wel worden gevolgd. Uit de reeksen blijkt dat er grosso modo sprake is van een stijging.

Een meer gedetailleerd beeld van het hoger onderwijs kan worden gevonden in Bestel in Beeld 2007 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, bijlage bij 31 444 VIII, nr. 5) en Kennis in Kaart 2008.

¹ Door een nieuwe weegmethode van de EBB wijken deze percentages iets af van eerder gepubliceerde waarden.

² Gegevens over 2008 worden medio augustus 2009 door het CBS gepubliceerd.

³ Er is voor het wo voor 2007 geen landelijk cijfer beschikbaar.

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ In de middelen voor reguliere bekostiging zijn ook enkele posten voor overige uitgaven verwerkt.

² De middelen voor Deltaplan bèta/techniek hebben niet alleen betrekking op het hbo, maar zijn onderwijsbreed.

³ De middelen hebben betrekking op de sector hoger onderwijs.

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven voor het hoger beroepsonderwijs ligt in 2008 € 77 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. De realisatie van de ontvangsten is € 3,6 miljoen hoger dan geraamd.

Hieronder worden de grootste verschillen toegelicht.

• Reguliere bekostiging: Het verschil wordt met name verklaard door het verwerken van € 61 miljoen aan loon- en prijsbijstelling 2008. Verder is in verband met de overdracht van de verloskundeopleidingen van het ministerie van VWS naar het ministerie van OCW een bedrag van € 5,4 miljoen toegevoegd. Voor de eenmalige nominale uitkering van € 200 in oktober 2008 (conform het onderhandelaarsakkoord convenant LeerKracht van Nederland) is het budget met€ 6,8 miljoen verhoogd. Tot slot is nog sprake van een verhoging van€ 1,6 miljoen als gevolg van de overheveling (vanuit beleidsartikel 7) van zogenoemde hbo-middelen prestatieafspraken.

• Erkenning van verworven competenties (EVC): Omdat het programma EVC wordt uitgevoerd door de Projectdirectie Leren en Werken is circa € 5 miljoen overgeboekt naar artikel 4.

• Praktijkgericht onderzoek (lectoren en kenniskringen): Naast de loon- en prijsbijstelling 2008 is het budget in 2008 verhoogd met een bedrag van € 3 miljoen voor de aanstelling van extra lectoren in de lerarenopleidingen.

• Ontvangsten: Het verschil wordt verklaard door niet geraamde afrekeningen van batige saldi van afgeronde projecten, verrekeningen in het kader van het dossier Schutte en een kasschuif van FES-projecten.

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven voor het wetenschappelijk onderwijs ligt in 2008 € 116,1 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. De realisatie van de ontvangsten is € 8,7 miljoen lager dan geraamd.

Hieronder worden de grootste verschillen toegelicht.

• Reguliere bekostiging: Het verschil wordt verklaard door een verhoging van € 8,6 miljoen voor de toename van het aantal studenten in het wetenschappelijk onderwijs, het verwerken van € 110,1 miljoen aan loon- en prijsbijstelling 2008, een bijdrage van € 25 miljoen aan de kosten van de nieuwbouw van de faculteit bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft in verband met de brand, en een verlaging van € 12,4 miljoen als saldo van diverse kleinere mutaties.

• Excellentie in onderwijs; FES: Gelet op de startdatum van de goedgekeurde projecten (€ 22,5 miljoen) is voor 2008 € 0,6 miljoen van de geraamde € 10,0 miljoen beschikbaar gesteld. De resterende middelen worden na 2008 beschikbaar gesteld.

• Excellentie in onderwijs; binnen- en buitenlands talent: De verlaging met € 2,9 miljoen wordt met name veroorzaakt door een overheveling van € 1,7 miljoen naar het ministerie van Economische Zaken voor het Programma Internationalisering Beroepsonderwijs en een overboeking van € 1,6 miljoen naar beleidsartikel 6 Hoger beroepsonderwijs (zie de toelichting onder tabel 6.2).

• Ontvangsten: De verlaging ad € 9,8 miljoen wordt verklaard door een hogere realisatie van € 1,0 miljoen, veroorzaakt door niet geraamde afrekeningen van batige saldi van afgeronde projecten, een verlaging van € 1,4 miljoen in verband met een desaldering met de uitgaven met betrekking tot de bijdragen van de ministeries van Buitenlandse Zaken en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan het Afrika-Studiecentrum en een verlaging van € 9,4 miljoen in het kader van het FES-project «Excellentie in onderwijs: tijdelijke impuls» (zie de toelichting hiervoor).

6.3 Operationele doelstellingen

6.3.1 Studenten volgen onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, in voldoende toegeruste instellingen voor hoger onderwijs

Doelbereiking

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek is zodanig toegerust dat voldaan wordt aan de door deWet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) gestelde toegankelijkheid-, doelmatigheid- en kwaliteiteisen bij het verzorgen van hoger onderwijs en het verrichten van onderzoek.

Instrumenten

Toelichting:

3. De regeling voor het toekennen van de subsidies voor nieuwe hbo-masteropleidingen, die tijdelijk worden bekostigd, is vertraagd. Het voor 2008 beschikbare bedrag is toegevoegd aan de middelen voor lectoren (het deel ontwerp en ontwikkeling van de rijksbijdrage). Zowel lectoren als hbo-masters dragen bij aan de versterking van de verbinding tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Deze doelstelling is opgenomen in de strategische agenda.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

De aantallen eerstejaars, ingeschreven studenten en gediplomeerden zijn stelselindicatoren. Zij geven een beeld van de ontwikkeling van de in- en uitstroom.

¹ De cijfers wijken iets af van eerder gepubliceerde cijfers, omdat er nog mutaties zijn geweest in de inschrijvingsgegevens van voorgaande jaren.

² In 2006/2007 hebben de universiteiten een bezemactie gehouden voor studenten oude stijl, waardoor er in dat jaar meer afgestudeerden zijn. In 2007/2008 is de realisatie weer terug op normaal niveau.

Toelichting:

4. Onderwijsuitgaven per student in constante prijzen 2008 (gecorrigeerd voor loon- en prijsbijstellingen), aantal studenten conform de Referentieraming 2009 en excl. collegegeldontvangsten. Voor hbo: Exclusief de middelen voor Deltaplan bèta/techniek, omdat deze op meerdere onderwijssectoren betrekking hebben en exclusief de FES-middelen voor Investeringsagenda bèta en techniek hoger onderwijs. Voor wo: exclusief de FES-middelen voor de 3TU’s samenwerking.

6.3.2 Binnen- en buitenlandse studenten volgen hoger onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, van hoge en excellente kwaliteit

Doelbereiking

De kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs moet beter en het excellente talent onder studenten is daarom meer gestimuleerd. Aan de basis is deze in orde, maar in relatie tot de ambities van Nederland als innovatieve, concurrerende economie moet de kwaliteit verbeteren. Het hoger onderwijs moet intensiever en persoonlijker worden. Het Nederlandse hoger onderwijs is ook internationaal hoger onderwijs. Door verschillende landen, waaronder Nederland, is hard gewerkt aan een Europese onderwijsruimte, waarin studenten mobieler zijn en instellingen intensief over grenzen heen samenwerken. De concurrentie om de beste studenten neemt toe. Ook wordt de arbeidsmarkt meer internationaal. Studenten moeten daarom worden voorbereid op werken in een internationale context.

De overheid heeft daarom opleidingen die bewezen hebben een bijzondere meerwaarde te hebben, beloond door de beste (internationale) studenten beurzen te geven, gestimuleerd en toegestaan dat meer onderscheid gemaakt wordt tussen studenten binnen de instelling.

Instrumenten

Toelichting:

1. In de meerjarenafspraken, die in juni 2008 in het kader van de strategische agenda zijn gemaakt met de HBO-raad, is bevestigd dat per 2014 70% van de hbo-docenten over een mastergraad beschikt en in 2017 10% is gepromoveerd dan wel deelneemt aan een promotietraject. De toename van het kwalificatieniveau van docenten wordt gemonitord (Kennis in Kaart 2008, figuur 4 Achtergrondvariabelen hbo).

2. In het kader van het Sirius Programma is in 2008 voor € 22,5 miljoen aan projecten goedgekeurd voor excellentie in de bacheloropleidingen. Het resterende deel ad € 17,5 miljoen (€ 40 miljoen minus € 22,5 miljoen) wordt in 2010 toegekend. Voor excellentie in de masteropleidingen is € 10 miljoen beschikbaar. Zowel de middelen voor de bachelor- als de masteropleidingen zijn/worden competitief verdeeld (www.siriusprogramma.nl).

4. Het subsidieprogramma «Graduate Programme» voor de periode 2009–2010 is eind 2008 gepubliceerd (ziewww.nwo.nl). Het bedrag voor 2008, 2009 en 2010 zal in één pilotronde worden besteed. Hierdoor kunnen meerdere scholen participeren in de pilot.

5. Op 8 december 2008 is toegezegd dat in het voorjaar 2009 de Tweede Kamer schriftelijk wordt geïnformeerd over de effectiviteit van de Neso’s (gekoppeld aan de al lopende evaluatie van NUFFIC).

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

In de meerjarenafspraak is een aantal achtergrondvariabelen (1, 2 en 3) opgenomen op basis waarvan de ambities voor studiesucces en kwaliteit van het onderwijs wordt gemonitord. In samenhang bezien, geven deze achtergrondvariabelen een indruk van de ontwikkeling van kwaliteit. Ze zijn relevant maar er is geen sprake van een een-op-een relatie met de kwaliteit van het onderwijs. Deze indicatoren moeten in samenhang bezien worden en ingebed in een kwalitatief oordeel. Er zijn dan ook geen streefwaarden geformuleerd maar een streefrichting.

De achtergrondvariabelen zijn deels in onderstaande tabel opgenomen (zie voor meerdere achtergrondvariabelen en Kennis in Kaart 2008, figuur 2 en 4).

¹ De gegevens voor de studentenmonitor 2008 zijn medio 2009 beschikbaar.

² In de begroting 2008 is de indicator «student/onderwijzend personeel» weergegeven op basis van een rekenkundige verdeling tussen onderwijs (62%) en onderzoek (38%). Vanaf 2009 is als indicator weergegeven «student/wetenschappelijk personeel» op basis van de wetenschappelijk personeelstellingen die de VSNU verwerkt. De studenttellingen hebben als bron het bestand «1 cijfer HO».

³ De cijfers wijken iets af van eerder gepubliceerde cijfers, omdat er nog mutaties zijn geweest in de inschrijvingsgegevens van voorgaande jaren.

⁴ Het huidige monitoringssysteem (de internationaliseringsmonitor, voorheen mobiliteitsmonitor en Bisonmonitor) wordt niet langer toereikend geacht voor het meten van de daarin benoemde beleidsdoelen en instrumenten, aangezien het uitsluitend kwantitatieve informatie levert. Momenteel wordt dan ook gewerkt aan een nieuw meetinstrument.

Toelichting:

Uit de tabel blijkt dat er in de afgelopen periode nog geen stijgende lijn zichtbaar is. De meest recente gegevens moeten worden gezien als een nulmeting. Gerichte inspanningen (zie ook de strategische agenda en de meerjarenafspraken) moeten leiden tot verbetering. Dit wordt jaarlijks gemonitord in Kennis in Kaart.

6.3.3 Studenten volgen zonder drempels het hoger onderwijs dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften, en worden gestimuleerd om hun opleiding succesvol af te ronden.

Doelbereiking

In het streven naar meer en betere hoger opgeleiden, liggen er specifiek voor het hoger onderwijs de volgende opdrachten:

• een goede doorstroom binnen het onderwijs;

• minder uitval uit het hoger onderwijs;

• een leven lang leren.

Bovenstaande punten vormen de basis van een gezonde kenniseconomie en een goed opgeleide beroepsbevolking.

Instrumenten

Toelichting:

3. In mei 2008 is een voortgangsrapportage over het Plan van Aanpak «Belemmeringen in het hoger onderwijs voor studenten met een functiebeperking» aan de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 32).

5. Zie voor nadere toelichting artikel 4 «Bevorderen Leven Lang Leren».

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

In de meerjarenafspraken is een aantal indicatoren afgesproken dat jaarlijks in Kennis in Kaart wordt gemonitord. De meerjarenafspraken hebben betrekking op de periode 2008 tot 2011. Om aansluiting te houden met deze afspraken zijn er gedeeltelijk andere indicatoren opgenomen dan in de begroting 2008. Zie ook Kennis in Kaart 2008, hoofdstuk 1, voortgang afspraken uit de strategische agenda.