31 700 XVIII
Vaststelling van de begrotingsstaten van de begroting Wonen, Wijken en Integratie (XVIII) voor het jaar 2009

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van de programmabegroting Wonen, Wijken en Integratie (XVIII) voor het jaar 2009 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2009. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2009.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst «Rijksgebouwendienst» voor het jaar 2009 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lasten stelsel voeren.

Wetsartikel 4

Na een overleg met de Tweede Kamer aan de hand van de brief van de Minister van Financiën van 20 december 2007 (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 031, nr. 19) is besloten tot een experiment ter verbetering van de (politieke) verantwoording aan de hand van de begrotingen en de jaarverslagen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (inclusief de programmabegroting van Wonen, Wijken en Integratie), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (inclusief de programmabegroting van Jeugd en Gezin). Het experiment betreft de begrotingsjaren 2007 tot en met 2009. Ten behoeve van het experiment is het noodzakelijk voor die jaren af te wijken van een aantal bepalingen van de Comptabiliteitswet 2001 met betrekking tot de inrichting van de departementale begroting en het departementale jaarverslag. Het onderhavige wetsartikel regelt die afwijking voor de begroting 2009, inclusief voor de suppletore begrotingen 2009, van de programmabegroting van Wonen, Wijken en Integratie. Het betreft de artikelen 5 en 14 van de Comptabiliteitswet 2001.

Het experiment heeft wat de begrotingen betreft inhoudelijk betrekking op de toelichting bij de begroting. De begrotingspresentatie zal worden toegespitst op de (politiek) belangrijkste beleidsprioriteiten van het Kabinet. Die prioriteiten zullen in de Beleidsagenda worden opgenomen, waarbij zal worden aangesloten bij het Beleidsprogramma van het Kabinet (Kamerstukken II, 2006–2007, 31 070, nr. 1). De Beleidsagenda kan worden aangevuld met enkele andere doelstellingen die door de betrokken minister beleidsmatig van groot belang worden geacht.

Indien bepaalde beleidsprioriteiten in de Beleidsagenda in termen van operationele doelstellingen, prestaties en effecten worden toegelicht, is het daarom niet noodzakelijk ook bij de betrokken beleidsartikelen zelf een toelichting te verstrekken. Een korte verwijzing naar de Beleidsagenda is dan voldoende. Derhalve zal er dus door de experimentdepartementen niet bij alle beleidsartikelen op grond van artikel 5 van de Comptabiliteitswet 2001 begrotingsinformatie – in termen van aan de operationele doelstellingen te koppelen prestaties en effecten – over het beleid worden opgenomen.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

1.1. Opzet begroting

Voor u ligt de begroting 2009 voor Wonen Wijken en Integratie (WWI). De memorie van toelichting van de WWI-begroting (XVIII) is opgebouwd uit de volgende onderdelen en is terug te vinden in de hoofdstukken:

2.1. De beleidsagenda

2.2. De beleidsartikelen

2.3. De niet-beleidsartikelen

3. Verdiepingshoofdstuk

4. Conversietabel

5. Begroting van de Rijksgebouwendienst

Bijlage 1. ZBO’s en RWT’s

Bijlage 2. Moties en toezeggingen

Bijlage 3. Horizontale overzichtsconstructie integratiebeleid etnische minderheden

Bijlage 4. Extracomptabel Overzicht Grotestedenbeleid

Bijlage 5. Lijst van afkortingen

Bijlage 6. Trefwoordenregister

De (niet)beleidsartikelen van de programma-begroting van WWI, kennen alleen de component programmageld. De apparaatsuitgaven worden geraamd op de VROM-begroting op het niet-beleidsartikel «Algemeen».

1.2. Experiment Verbetering verantwoording en begroting

Om te komen tot meer politieke focus en minder verantwoordingslasten werd in een brief aan de Tweede Kamer op 20 december 2007 een aantal voorstellen gepresenteerd. Tijdens een Algemeen Overleg op 6 februari 2008 ging de Tweede Kamer akkoord met deze plannen. Eén van de voorstellen heeft betrekking op het verantwoordingsproces. Omdat de verantwoording en de begroting nauw met elkaar samenhangen heeft het voorstel ook betrekking op de begroting. Het Experiment Verbetering verantwoording en begroting wordt uitgevoerd bij zes begrotingen. De begroting en verantwoording van WWI maken deel uit van dit experiment. Het gevolg hiervan is dat deze begroting anders is opgebouwd dan voorheen. De veranderingen hebben betrekking op de inhoud van de beleidsagenda en op de inhoud van de beleidsartikelen.

1.2.1. Beleidsagenda

De politieke focus wordt bereikt door de beleidsagenda in te delen volgens de beleidsprioriteiten van het Kabinet en daarover te rapporteren.

In de nieuwe opzet staat het beleidsprogramma Samen werken Samen leven van het Kabinet centraal. In de beleidsagenda worden de voor WWI relevante kabinetsdoelstellingen en/of projecten uitgebreid toegelicht. De toelichting omvat de inzet van de overheid, in principe toetsbare doelen, de beoogde effecten en een onderbouwing van de belangrijkste in te zetten instrumenten. Daarnaast wordt een beperkt aantal aanvullende beleidsprioriteiten toegelicht. Er wordt een zo nauwkeurig mogelijke koppeling gelegd tussen beleidsprioriteiten en begrotingsartikelen.

Aan het einde van de beleidsagenda is een overzichtstabel opgenomen waarin per kabinetsdoelstelling en/of project inzichtelijk wordt wat devoortgang is, bij welke operationele doelstelling de prioriteit hoort, wat de geraamde uitgaven zijn tot en met 2011 en wat het gebudgetteerd belang is.

Als gevolg hiervan is de beleidsagenda voor WWI ingedeeld naar de volgende prioriteiten:

1. Integratie en inburgering,

2. Wijken en stedenbeleid,

3. Verstedelijking en woningproductie,

4. Energiebesparing woningen en andere gebouwen,

5. Woningcorporaties.

De beleidsagenda wordt afgesloten met een overzichtstabel met daarin de beleidsmatig belangrijkste budgettaire mutaties en bijbehorende toelichting. Deze tabel geeft de aansluiting weer tussen de vorige begroting en de nu voorliggende ontwerpbegroting.

1.2.2. Beleidsartikelen

Per beleidsartikel worden de beleidsvoornemens uitgewerkt in operationele doelen en instrumenten. De ontwikkelingen van de uitgaven en de doelen die zij dienen worden volledig toegelicht en waar mogelijk in de tijd weergegeven en indien zinvol grafisch geïllustreerd. Dit betekent meer aandacht voor de instrumenten en voor de historische ontwikkeling van de uitgaven en prestaties om tot een goede onderbouwing van de uitgaven te komen.

De beleidsartikelen bevatten geen herhaling van hetgeen al in de beleidsagenda is opgenomen.

In de begroting worden de beleidsdoorlichting(en) van het betreffende jaar aangekondigd evenals de programmering voor de komende jaren. De beleidsdoorlichting(en) die in de tijd aansluit(en) op het traject van het jaarverslag, word(en) meegezonden bij de indiening van de verantwoording over het betreffende begrotingsjaar. Waar dit niet aansluit, wordt de beleidsdoorlichting separaat verzonden.

De WWI-begroting bestaat uit 6 artikelen waarvan 5 artikelen op het terrein van Wonen, Wijken en Integratie en 1 artikel op het terrein van rijkshuisvesting. Daarnaast zijn er twee niet-beleidsartikelen te weten artikel 95 «Algemeen» en artikel 96 «Onverdeeld WWI». Op artikel 95 «Algemeen» worden de uitgaven geraamd van een aantal instrumenten die geen beleidsmatig doel hebben die passen bij een van de beleidsartikelen. Artikel 96 «Onverdeeld WWI» is louter een administratief artikel waarop zaken worden geparkeerd die nog niet direct verdeeld kunnen worden over de andere artikelen.

In de beleidsartikelen komt het beleid voor de komende jaren aan bod. Elk artikel start met een omschrijving van de algemene beleidsdoelstelling. Hierbij wordt in algemene vorm consequent ingegaan op: omschrijving, verantwoordelijkheid, externe factoren en meetbare gegevens. Daarna volgt de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». Deze tabel geeft financieel inzicht op het gebied van begrotingsstanden. In de tabel is een cijfermatige uitsplitsing gemaakt van de «programmagelden». Dit artikelonderdeel «programma» wordt vervolgens weer opgedeeld naar de diverse operationele doelen die weer zijn opgebouwd uit een of meer (financiële) beleidsinstrumenten.

Onder de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» wordt grafisch inzicht gegeven in de budgetflexibiliteit. Deze grafiek geeft inzicht in het nog te beïnvloeden deel van de uitgavenraming. Daarbij worden de verplichtingen gekarakteriseerd aan de hand van de categorieën «Juridisch verplicht», «Bestuurlijk verplicht» en «Beleidsmatig gebonden».

De categorie «Juridisch verplicht» bestaat uit verplichtingen waar een privaatrechtelijke overeenkomst, een publiekrechtelijke beschikking of een wettelijke regeling aan ten grondslag ligt. De categorie «Bestuurlijk verplicht» bestaat uit verplichtingen waaraan afspraken ten grondslag liggen tussen verschillende ministeries, tussen de minister voor WWI en andere bestuurslagen. De categorie «Beleidsmatig gebonden» bestaat uit geraamde uitgaven waarvoor de minister voor WWI in het kader van het beleidsprogramma uitgaven heeft geoormerkt.

Ten opzichte van de vorige begroting is de grafiek uitgebreid. De mate van budgetflexibiliteit is nu weergegeven door middel van zowel een percentage als het absolute bedrag.

De algemene beleidsdoelstelling van een artikel wordt geconcretiseerd met de beschrijving van de operationele doelen. Bij ieder operationeel doel wordt consequent ingegaan op: motivering, instrumenten en meetbare gegevens (prestaties en indicatoren). Ieder artikel wordt afgesloten met een overzicht van geplande beleidsonderzoeken.

1.2. Conversietabel

In deze begroting is nog een aantal wijzigingen in de artikelstructuur doorgevoerd. Zo is het beleid met betrekking tot architectuur verplaatst van de WWI- naar de VROM-begroting en zijn diverse titels van beleidsartikelen aangescherpt. Hiertoe is een conversietabel opgesteld die is opgenomen in hoofdstuk vier.

1.3. Comply or explain

Bij de samenstelling van de begroting worden als basis gebruikt de kernvragen: «Wat willen we bereiken?», «Wat gaan we er voor doen?» en «Wat mag het kosten?». Op het niveau van de algemene doelstelling en de operationele doelstellingen wordt de beantwoording van deze vragen vervolgens ingevuld volgens de criteria van specifiek, meetbaar en tijdgebonden.

Onderstaand wordt per artikel ingegaan op mate waarin ieder beleidsartikel aan deze criteria voldoet. Volledigheidshalve wordt ook verwezen naar hoofdstuk 4, de conversietabel, waarin de wijzigingen in de artikelen zijn toegelicht. Daar waar het op het niveau van de algemene doelstelling niet mogelijk of zinvol blijkt om één dekkende indicator voor het hele artikel te presenteren, is het vaak wel mogelijk om hier op het niveau van de operationele doelstelling inzicht in te geven.

Artikel 1 Stimuleren krachtige steden, vitale wijken en voldoende woningproductie

De meetbaarheid van de algemene beleidsdoelstelling is verbeterd door het toevoegen van meer concrete beoogde effecten. Het artikel is echter niet volledig te vangen in indicatoren die het algemene doel afdekken en voldoet daarmee niet volledig aan de gestelde criteria. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het operationele doel «Sociaal, fysiek en economisch verbeteren van de steden». Het opnemen van de bestaande indicatoren voor het Grotestedenbeleid (GSB) 2005 tot en met 2009 blijkt niet zinvol doordat niet alle gegevens jaarlijks beschikbaar zijn of tijdig beschikbaar zijn. Daarnaast is er een aantal indicatoren tot stand gekomen in overleg met de steden (zogenaamde open doelstelling) gericht op maatwerk per stad. Hierdoor vindt monitoring plaats per stad. Medio 2007 is er halverwege de GSB-periode een midterm review utigevoerd, waarbij inzicht is geboden in de voortgang op de prestatie-indicatoren en de realisatie van de outcome-doelstellingen (maatschappelijke effecten; Kamerstukken II, 2007–2008, 30 128, nr. 15).

Voor dit artikel zijn in deze begroting verder een aantal nieuwe indicatoren toegevoegd. Zo is (in 1.2.1) een tabel opgenomen met outcome indicatoren die een eerste inzicht geeft voor de 40 wijken met de achterstanden afgezet ten opzichte van de criteria wonen, werken, leren en opgroeien, integreren, en veiligheid. Ook is (in 1.2.2) grafisch inzichtelijk gemaakt met welke stedelijke regio’s woningbouwafspraken zijn gemaakt.

Artikel 2 Stimuleren van een duurzame kwaliteit van woningen, gebouwen en bouwwerken.

De benaming en samenstelling van dit artikel is aangepast door het operationele doel «Verhogen woningproductie» te verplaatsen naar artikel 1 en de toevoeging van het doel «Realisatie CO₂ reductiedoelstellingen in de gebouwde omgeving». Voor zowel het algemene doel als de operationele doelen zijn concrete doelstellingen en indicatoren opgenomen.

Artikel 3 Garanderen van keuzemogelijkheden en betaalbaarheid op de woningmarkt

De samenstelling van dit artikel is aangepast door toevoeging van de operationele doelen «Verruiming van het aanbod van geschikte woningen voor bijzondere aandachtsgroepen», afkomstig uit het oude artikel 2, en het nieuwe operationele doel «Regelgeving ter bevordering van een evenwichtige verdeling van de woningvoorraad».

Voor het doel «Garanderen van de betaalbaarheid van voldoende huurwoningen» is in de begroting 2008 nog de explain-paragraaf opgenomen. Door een uitgebreidere toelichting op de Huisvestingswet en de toevoeging van 3.2.5 geeft dit artikel een evenwichtig beeld van de keuzemogelijkheden en betaalbaarheid. Voor zowel de algemene doelstelling als de operationele doelen zijn hierdoor voldoende concrete doelstellingen en indicatoren opgenomen.

Artikel 4 Integratie niet-westerse migranten

Het algemeen doel en het operationele doel «Het versterken van de maatschappelijke emancipatie en het vergroten van de sociale integratie van niet-westerse migranten» van dit artikel, zijn gezien de aard van de doelstelling en de verantwoordelijkheidsverdeling, niet voor verdere verbetering van de meetbaarheid vatbaar en voldoet hiermee niet volledig aan de gestelde criteria. Om dit zoveel mogelijk te ondervangen, zijn er voor de algemene doelstelling, als bij de operationele doelen, waar mogelijk, voldoende meetbare gegevens opgenomen om een goede indicatie te krijgen van het welslagen van dit beleid. Een verbetering voor het doel «Bewerkstelligen dat oud- en nieuwkomers hun inburgeringsexamen halen» is wel gerealiseerd waardoor het zowel meetbaarder als tijdgebonden is gepresenteerd. Zo is bijvoorbeeld een nieuwe grafiek (in de beleidsagenda) opgenomen met prestatie indicatoren voor integratie, waardoor inzicht wordt geboden in het percentage netto arbeidsparticipatie, percentage met startkwalificatie van niet-schoolgaande bevolking en het aantal verdachten.

Artikel 5 Kennis en ordening wonen, wijken en integratie

Voor dit artikel is ten opzichte van de vorige begroting een verbetering van de meetbaarheid gerealiseerd. Op operationeel doelniveau zijn de doelen meer concreet en tijdgebonden gepresenteerd en is inzichtelijk gemaakt wat er concreet wordt gedaan om de doelen te realiseren. Gegeven de aard van het artikel is dit het maximaal haalbare niveau van 5.2.1 en 5.2.2 de begroting, zodat voor zowel het algemene doel als de operationele doelen niet volledig voldoen aan de gestelde criteria voor de wi-vraag.

Artikel 6 Rijkshuisvesting

De benaming en samenstelling van dit artikel is aangepast door het operationele doel met betrekking tot de Architectonische kwaliteit, te verplaatsen naar de VROM-begroting (artikel 2).

Gezien de aard van dit artikel «Het adviseren en implementeren van beleid over het rijkshuisvestingsstelsel», is het voor de algemene doelstelling en de operationele doelen niet mogelijk om in kwalitatieve of kwantitatieve termen, meetbare doelen en indicatoren te formuleren.

Voor het operationele doel «Huisvesting van het Koninklijk Huis, de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken», wordt de methodiek van prestatie-indicator klanttevredenheid herzien. Gestreefd wordt om de nieuwe indicator in de begroting 2010 te kunnen opnemen. Hierdoor voldoen zowel het algemene doel als de operationele doelen (nog) niet volledig aan de gestelde criteria.

1.4. De baten-lastendiensten

Tegelijkertijd met de WWI-begroting, wordt ook de begroting van de Rijksgebouwendienst gepresenteerd.

1.5. Verdiepingshoofdstuk

In het begrotingshoofdstuk zijn de budgettaire mutaties in de beleidsartikelen van de begrotingsstaat opgenomen. Technische mutaties dan wel beleidsmatig niet relevante mutaties worden slechts cijfermatig gepresenteerd. Alleen indien er sprake is van een grote budgettaire omvang, worden ook technische mutaties nader toegelicht. De beleidsmatig relevante mutaties worden nader omschreven in de toelichting waarbij het bijbehorende mutatiebedrag wordt genoemd. Een beleidsmatige mutatie is het gevolg van gevoerd beleid en is dus te beïnvloeden (bijvoorbeeld beleidsintensivering en -extensivering, beleidswijzigingen met financiële gevolgen, afwijkingen uit hoofde van behoorlijk bestuur).

2. HET BELEID

2.1. De beleidsagenda

1. Inleiding

Dit Kabinet heeft zichzelf de opdracht gegeven een bijdrage te leveren aan de versterking van de sociale samenhang in de samenleving. Veel mensen spelen op eigen kracht een rol. Anderen hebben daar moeite mee. Zij hebben onvoldoende bagage, hen ontbreekt het aan durf of wil, of ze ervaren de overheid als hindermacht: ze lopen tegen muren van regels of instituties aan. Toch geldt voor vrijwel alle mensen dat ze ertoe willen doen, gezien en gehoord willen worden. Zij willen net als de anderen deel uitmaken van de samenleving. In eerste instantie hebben mensen zelf de verantwoordelijkheid om te participeren.

De overheid heeft samen met maatschappelijke organisaties, de taak burgers daarin te stimuleren en belemmeringen weg te nemen die het realiseren van ambities en het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leven bemoeilijken. De overheid zal al het mogelijke doen om mensen de kracht te geven om zich te verheffen door een onderwijs-, arbeidsmarkt- en wooncarrière met succes te doorlopen.

Participatie geeft eigenwaarde, biedt mogelijkheden voor integratie en is nodig voor het draaiende en betaalbaar houden van de samenleving. Daarnaast dient de overheid de mensen de macht te geven om zich met elkaar te verbinden, zodat zij hun zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid kunnen vergroten en als spiegelbeeld daarvan, hun afhankelijkheid van instituties kunnen verkleinen.

Het versterken van de sociale samenhang betekent dus investeren in mensen en in de manier waarop mensen met elkaar en met hun omgeving omgaan. Het betekent ook dat de kracht van wijken en buurten en de kracht van mensen beter moet worden benut. Dit gaat alleen niet vanzelf. Het is essentieel dat de (lokale) overheden en maatschappelijke organisaties beter met elkaar samenwerken en vanuit het perspectief van burgers denken en handelen als zij hen willen ondersteunen op het gebied van wonen, werk, onderwijs, welzijn en zorg. Dat begint met goed luisteren. Vervolgens gaat het erom actief met burgers samen te werken en hen een grotere zeggenschap en verantwoordelijkheid te geven, bij voorbeeld via bewonersbudgetten. Daarbij realiseert het Kabinet zich dat de samenleving uiteindelijk maar tot op zekere hoogte maakbaar is. Er zullen altijd mensen zijn die voortdurend een steuntje in de rug nodig hebben. Ook zet het Kabinet zich in voor wijkeconomie. Ondernemerschap en bedrijvigheid dragen wezenlijk bij aan de kracht van een wijk.

Het is de ambitie van het Kabinet om overheden en maatschappelijke organisaties meer in dienst van burgers te laten werken en dat proces te faciliteren. Daarbij gaat het om geld, om kennis, om het aanpassen of schrappen van regels, om experimenten, maar vooral ook om doorzettingsmacht zodat partijen ontkokerd kunnen werken en barrières kunnen slechten. In de wijkenaanpak en bij de inburgering is het afgelopen jaar gestart met deze aanpak. De inzet zal daarbij steeds zijn mensen ontwikkelingskansen te bieden de verbinding te bevorderen tussen burgers onderling, en tussen burgers en instituties. De beoogde veranderingen zullen een meerjarige en duurzame inzet vergen, maar het doel is ook op de korte termijn zichtbare, concrete resultaten te behalen.

Centraal staat:

1. Het bevorderen van integratie door iedereen, ongeacht afkomst en etniciteit, erop aan te spreken dat hij of zij burger van Nederland is, zijn eigen talenten ontwikkelt en een positieve bijdrage levert aan de samenleving. Doel is de beheersing van de Nederlandse taal, onderwijsresultaten te verbeteren, de (arbeids-)participatie te verhogen en criminaliteit en overlast tegen te gaan;

2. Het versterken van de positie van de bewoners, in het bijzonder in de 40 krachtwijken door bewonersinitiatieven te ondersteunen, en op basis van de afgesloten GSB-convenanten en charters tussen Rijk en grote steden te bevorderen dat het wonen, werken, leren, integreren en de veiligheid in de betreffende wijken verbetert;

3. Het stimuleren en faciliteren van lokale partijen en bewoners om woonmilieus te creëren die beter aansluiten bij de wensen en behoeften van bewoners, ook die met een smalle beurs;

4. Het stimuleren van eigenaren en bewoners om de energieprestatie van hun woning of gebouw te verbeteren, waardoor deze duurzamer en gerieflijker zullen zijn en de energielasten af zullen nemen;

5. Het herbepalen van de verhouding tussen de overheid en de woningcorporaties, zodat de woningcorporaties hun maatschappelijke opdracht op het terrein van volkshuisvesting, leefbaarheid en daarmee samenhangende sociale opgaven optimaal kunnen vervullen en de overheid het algemeen belang kan waarborgen.

Voor de mensen met lage inkomens voert het Kabinet een beleid om de woonlasten zo laag mogelijk te houden. Ook in 2009 zullen de huren met niet meer dan het inflatiepercentage worden verhoogd. Door de sterk stijgende energieprijzen vormen de uitgaven voor energie een steeds groter aandeel van de woonlasten. Het Kabinet helpt dat tegen te gaan door energiebesparende maatregelen te stimuleren.

In 2009 worden nieuwe beleidsvoorstellen gepresenteerd op het terrein van een integrale aanpak van de verstedelijkingsopgave, het toekomstige stedenbeleid en de «governance» van de woningcorporaties. Voor een belangrijk deel richt de minister voor WWI zich in 2009 op de uitvoering. Dit betreft de uitvoering van de charters van de wijkaanpak, het Deltaplan Inburgering, de Integratienota, het Actieplan woningbouwproductie en de convenanten om gebouwen energiezuiniger te maken.

2. Integratie en inburgering

Beleidsdoelstelling Project Deltaplan Inburgering: het verbeteren van de kwaliteit van de inburgering zodat meer mensen hun inburgering afronden met een hoger niveau en economisch, sociaal en cultureel participeren in de samenleving.

De integratie van nieuwkomers is onverminderd één van de belangrijkste vraagstukken voor onze samenleving. Het Kabinet vindt het van groot belang dat álle mensen zich in de Nederlandse samenleving veilig, vertrouwd en met elkaar verbonden voelen. Maar dat gebeurt alleen als nieuwkomers en autochtonen deze samenleving als hún samenleving ervaren en als zij allen de vrijheden, rechten én verplichtingen aanvaarden die verbonden zijn met onze rechtstaat. Bij de presentatie van de Integratienota «Zorg dat je erbij hoort», constateerde het Kabinet vorig jaar dat veel autochtone Nederlanders de toenemende zichtbaarheid van de islam als bedreigend ervaren en dat het gevoel van onveiligheid versterkt wordt door de radicalisering die zich onder een relatief beperkt deel van de moslims voordoet. Anderzijds werd vastgesteld dat ook veel niet-westerse migranten zich niet geaccepteerd voelen als burger van onze samenleving, hoezeer ze zich daar ook voor inspannen. Het Kabinet constateert dat de Integratienota niets aan actualiteit heeft ingeboet. Het Kabinet blijft dan ook inzetten op veiligheid, het aanspreken van burgers op gemeenschappelijke belangen, de rechten én plichten (wederkerigheid) en actief burgerschap.

Tegelijkertijd kunnen we constateren dat er ook positieve ontwikkelingen zijn. Er is sprake van toegenomen betrokkenheid van organisaties van nieuwe Nederlanders bij het versterken van de sociale samenhang in ons land en het onderstrepen van het belang van de verworvenheden van onze rechtsstaat. Ook is een groeiend aantal mensen met een migrantenachtergrond actief voor de publieke zaak of timmert aan de weg als ondernemer.

De werkloosheid onder de niet-westerse migrantengroepen is tussen 2006 en 2007 gedaald van 14,3 procent naar 10,3 procent, de prestaties van niet-westerse leerlingen aan het einde van het basisonderwijs zijn de afgelopen jaren verbeterd (in rekenen is hun achterstand sinds 1988 vrijwel gehalveerd) en het aandeel migratiehuwelijken onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders is sterk gedaald. In 2006 koos 27 procent van de Turkse mannen voor een bruid uit Turkije, in 2001 was dat nog 56 procent. Van de Marokkaanse bruidegommen trouwde 23 procent met een vrouw uit het land van herkomst, terwijl dat in 2001 nog 57 procent was.

Ondanks deze positieve ontwikkelingen is er nog steeds sprake van een achterstand. Bijna de helft van de niet-westerse bevolking (15–64 jaar) heeft geen betaald werk vergeleken met bijna eenderde van de totale autochtone bevolking in diezelfde leeftijdscategorie. Van de Turkse- en Marokkaanse Nederlanders heeft iets minder dan de helft geen onderwijsdiploma, vergeleken met minder dan 10 procent van de autochtonen. Het aandeel verdachten van een misdrijf is onder niet-westerse migranten en hun kinderen bijna vier keer zo hoog als onder de rest van de bevolking. Het Kabinet wil deze achterstanden en problemen aanpakken met een integratiebeleid dat bevordert dat alle burgers meedoen: op de arbeidsmarkt, in het onderwijs, in de politiek, het sociale leven en in de buurt. Daarvoor is het nodig dat mensen elkaars taal spreken. Als zij het Nederlands machtig zijn, kunnen zij elkaar verstaan en ook te weten komen hoe mensen in Nederland met elkaar omgaan en wat hier de rechten en plichten zijn. Taal verbindt mensen over sociale, culturele en etnische scheidslijnen heen. Daarom zijn taal en inburgering de eerste prioriteiten voor het integratiebeleid. Zij vormen de sleutel tot een samenleving waar migranten en autochtonen niet naast, maar met elkaar wonen, werken, leren en zich ontspannen.

Met de maatregelen en acties op het gebied van taal, inburgering en specifieke integratieproblemen én door het brede kabinetsbeleid voor vergroting van maatschappelijke kansen wil het Kabinet de kloof die er nog bestaat tussen niet-westerse migranten en de autochtone bevolking verkleinen. Het Kabinet wil meetbare vooruitgang boeken op de volgende indicatoren:

• Het aandeel niet-westerse migranten dat betaald werk heeft;

• Het aandeel niet-westerse migranten van de tweede generatie met een startkwalificatie;

• Het aandeel verdachten van een misdrijf onder niet-westerse migranten.

Vooruitgang betekent dat de cijfers voor niet-westerse migranten zich gunstig ontwikkelen en dat tevens het verschil in de percentages voor niet-westerse migranten en die voor de autochtone bevolking kleiner wordt.

Stand integratie niet-westerse migranten op drie indicatoren, 2005–2007

Bron: CBS

¹ bij de niet-westerse migranten betreft dit uitsluitend de tweede generatie

Prioriteit voor taal, inburgering en participatie

De opgave waar we voor staan is groot. Ruim 500 000 Nederlandsers van niet-westerse afkomst – nieuwkomers en oudkomers – beheersen de Nederlandse taal onvoldoende om te participeren. De inburgering bereikte tot dusver niet genoeg migranten en degenen die wel deelnemen boeken te weinig vooruitgang. Het Kabinet wil álle nieuwkomers en oudkomers daadwerkelijk laten inburgeren, zodat zij beter kunnen deelnemen aan de Nederlandse samenleving.

Met het Deltaplan Inburgering zet het Kabinet de inburgering in een hogere versnelling. Het aantal migranten dat jaarlijks aan een traject gaat beginnen moet toenemen – en de kwaliteit moet omhoog. Gelet op de uitvoeringsproblemen met de nieuwe Wet Inburgering is dit geen eenvoudige opgave. Met name in de vier grote gemeenten is in 2007 een forse achterstand opgelopen met het aantal deelnemers aan inburgering. Voorstellen tot wijziging van de Wet Inburgering zijn inmiddels door de Tweede Kamer aanvaard. Daardoor kunnen gemeenten alle inburgeraars actief benaderen en een aanbod doen voor het volgen van een inburgeringstraject. Daarnaast worden in het kader van de Wet participatiebudget, de inburgeringsbudgetten bebundeld met de budgetten voor reïntegratie en educatie. Gemeenten krijgen hierdoor meer mogelijkheden om met een gecombineerde inzet van maatregelen de participatie van inburgeraars te bevorderen.

Om de inburgering en het beheersen van de Nederlandse taal breed onder de aandacht te brengen, is het Kabinet voor de zomer van 2008 gestart met de campagne «Het begint met taal». Met de campagne wil het Kabinet bereiken dat migranten meer gemotiveerd raken om Nederlands te leren en dat autochtone burgers hen als taalcoach daarbij helpen. Najaar 2008 start een tweede campagne voor de werving van 10 000 taalcoaches, met medewerking van vijf maatschappelijke organisaties.

De kwaliteit van de inburgeringstrajecten zal verbeteren doordat het leren van de Nederlandse taal wordt gekoppeld aan deelname aan de Nederlandse samenleving. Inburgeren leer je immers niet uit een boekje, maar door in de praktijk ervaringen op te doen en kennis op te bouwen. Duaal leren, een combinatie van leren in de klas en leren in de praktijk, bij voorbeeld op een stageplaats of tijdens het werk, moet daarom de standaard worden.

Inburgeren moet van twee kanten komen. Van inburgeraars wordt een inspanning verwacht, maar ook aan instellingen, bedrijven en burgers vraagt het Kabinet de inburgering van migranten te ondersteunen. Bijvoorbeeld door stageplaatsen of een baan aan te bieden of zich op te geven als (taal)coach voor inburgeraars. Het is de ambitie van de minister voor WWI dat er de komende drie jaar 10 000 extra taalkoppels – coach en inburgeraar – bij zullen komen.

Project Deltaplan Inburgering

Het Deltaplan mikt op aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van de inburgering en een groter aantal inburgeraars dat een inburgeringstraject volgt en succesvol afsluit:

• In periode 2008–2011 starten jaarlijks gemiddeld 60 000 mensen met een inburgeringstraject. Dat ambitieniveau is hoog en is alleen haalbaar als iedereen een maximale inzet levert.

• De kwaliteit van de inburgering verbetert door inburgering en participatie in de samenleving hand in hand te laten gaan in duale trajecten; 80 % in 2011. Budgetten voor reïntegratie, educatie en inburgering worden daarom vanaf 2009 gebundeld. Dit geeft gemeenten de ruimte om met combinaties van maatregelen de participatie van inburgeraars te bevorderen. In 2008 doen 24 gemeenten mee aan een voorbereidingstraject.

• Via praktijkonderzoeken zullen betere methodieken worden ontwikkeld voor NT2-onderwijs en praktijkleren, zodat het onderwijs beter wordt afgestemd op het niveau van de cursisten. De aangepaste methodes worden verspreid onder gemeenten en aanbieders van inburgeringstrajecten. Zo wil het Kabinet bereiken dat uiteindelijk 70% van de cursisten slaagt voor het inburgeringsexamen.

• Om zicht te krijgen op effecten van de inburgering worden groepen inburgeraars gedurende een aantal jaren gevolgd. Resultaten van een vooronderzoek worden najaar 2008 bekend gemaakt.

Het Kabinet wil het aantal inburgeraars laten toenemen door de wervingscampagne «Het begint met taal». Daarnaast wordt de inzet van aanjaagteams in 2009 voortgezet om gemeenten te ondersteunen bij de uitvoering van de wet. Ook heeft de minister voor WWI zich bereid verklaard één derde van het in 2007 opgelopen exploitatieverlies door taalaanbieders aan de gemeenten te vergoeden, zodat de weg wordt vrijgemaakt voor financiële regelingen tussen gemeenten en taalaanbieders.

De aantallen inburgeraars die met succes examen afleggen zullen nauwgezet worden gevolgd. In het najaar zullen de cijfers van de gerealiseerde instroom van inburgeraars in de eerste helft van 2008 beschikbaar zijn. Dan zal in overleg met de gemeenten worden bezien of aanpassingen van de prestatieafspraken 2007–2009 noodzakelijk zijn. Ook kan dat overleg ertoe leiden dat er voor 2009 verdere aanpassingen in de Wet Inburgering zullen worden voorgesteld. De Kamer zal over de resultaten hiervan vóór de begrotingsbehandeling worden geïnformeerd.

Specifieke integratieopgaven

Naast het algemene integratiebeleid is er een aantal specifieke problemen die om een specifieke inzet vragen. Dit zijn de disproportionele overlast en criminaliteit door Antilliaans- en Marokkaans-Nederlandse jongeren, het eergerelateerd geweld in sommige migrantengroeperingen, de geringe effectiviteit van het jeugdbeleid en de jeugdzorg voor niet-westerse jongeren, racisme en discriminatie, en de sociale segregatie tussen migranten en autochtonen.

De overlast en criminaliteit door Antilliaanse-Nederlandse risicojongeren wil het Kabinet terugdringen door een combinatie van repressieve en preventieve maatregelen. Kern van de aanpak is het maken van meerjarige resultaatsafspraken met gemeenten over woonbegeleiding, leer-werktrajecten, instabiele gezinssituaties en nazorg voor ex-gedetineerden. Ook zal de Antilliaanse gemeenschap beter betrokken worden bij de aanpak van de problemen. Voor de uitwerking hiervan is in de eerste helft van 2008 de Taskforce Antillianenbeleid ingesteld. Het Kabinet zal de aanbevelingen van de Taskforce in 2009 samen met de gemeenten uitwerken in structureel beleid. Eind 2008 wordt voor de problemen die veroorzaakt worden door Marokkaans-Nederlandse jongeren een soortgelijk plan van aanpak gepresenteerd. De uitvoering hiervan start eveneens in 2009.

Het voorkomen van eergerelateerd geweld staat hoog op de integratieagenda. In het programma Eergerelateerd Geweld, werken de ministers voor WWI en van Justitie en de staatssecretaris van VWS samen. De minister voor WWI werkt samen met de migrantenorganisaties aan de uitvoering van verschillende, op preventie gerichte projecten. Werkers in de zorg worden geschoold in het herkennen van risico’s op eergerelateerd geweld en het voorkomen daarvan. Er wordt een landelijk expertisecentrum opgezet. En voor het voortgezet onderwijs is een lespakket over eergerelateerd geweld ontwikkeld dat breed zal worden verspreid. Als onderdeel van het Actieprogramma Polarisatie en Radicalisering van het ministerie van BZK, zullen door de minister voor WWI samen met migrantenorganisaties empowermenttrainingen en rolmodellen voor vrouwen en jongeren worden ingezet.

In samenwerking met de minister voor Jeugd en Gezin, wordt in 2009 gestart met de uitvoering van de Beleidsbrief «Diversiteit in het Jeugdbeleid». Het doel van dit beleid is dat:

a. Migrantenkinderen en hun ouders even goed als autochtone kinderen en ouders worden bereikt door de algemene voorzieningen, zoals opvoedingsondersteuning, peuterspeelzaalwerk, jeugd- en jongerenwerk, en spel en bewegen;

b. Migrantenouders en professionals problemen in de opvoeding en ontwikkeling vroegtijdig signaleren en aanpakken;

c. De preventieve aanpak en interventies die worden ingezet bij migrantenkinderen en hun ouders effectief zijn.

Vakmanschap en het delen van kennis zijn belangrijk om het verschil in bereik op te heffen. Daarom worden er drie regionale academische werkplaatsen opgezet, waar professionals, migranten- en jeugdorganisaties, gemeenten, hogescholen, universiteiten en een multi-etnisch coachingsteam samenwerken om kennis op te bouwen en te verspreiden over praktische en wetenschappelijk onderbouwde aanpak en methodes. De professionals in de jeugdzorg en het jongerenwerk kunnen zo worden toegerust met interculturele competenties in bijscholingsprogramma’s en opleidingen.

Om te zorgen dat de drempel om discriminatie te melden zo laag mogelijk wordt en mensen weten waar ze met een melding terecht kunnen, wordt in 2009 in elke gemeente een antidiscriminatie-loket ingericht. Met een publiekscampagne zal het Kabinet deze voorzieningen ruimere bekendheid geven. Om te bevorderen dat er meer samenhang in de aanpak van discriminatie binnen het Rijk komt, draagt de minister voor WWI, na vaststelling door de Kamer van het wetsvoorstel, de beleidsverantwoordelijkheid voor de Wet antidiscriminatievoorzieningen over aan de minister van BZK. De daarmee gepaard gaande formatie wordt overgeheveld vanuit WWI en het budget volgt bij 1e suppletore wet 2009.

Om sociale segregatie tussen migranten en autochtonen tegen te gaan, ondersteunt het Kabinet lokale initiatieven die de interculturele dialoog stimuleren. Via het programma «Eigenwijze buurten» worden kleinschalige buurtactiviteiten georganiseerd voor migranten en autochtonen die in het dagelijks leven weinig met elkaar omgaan. Ook via de subsidieregeling «Ruimte voor contact» worden initiatieven van burgers en instellingen ondersteund. Dankzij die initiatieven komen jaarlijks circa 40 000 burgers met een verschillende etnische achtergrond met elkaar in contact.

Omdat gemeenten een regiefunctie hebben in vrijwel alle onderdelen van het integratiebeleid heeft de minister voor WWI samen met een groep gemeenten een gemeenschappelijke integratieagenda voor de komende jaren ontwikkeld. Op acht beleidsterreinen (inburgering, onderwijs, werk, wonen, sociale integratie, actief burgerschap, veiligheid en emancipatie en participatie van migrantenvrouwen) hebben Rijk en gemeenten de kern van het integratiebeleid benoemd. In 2009 gaan de gemeenten verder met de uitwerking. Door de samenwerking hoeven gemeenten niet meer ieder voor zich het wiel uit te vinden, maar kunnen zij van elkaar leren.

Integratie in het kabinetsbeleid

Het creëren van maatschappelijke kansen is op termijn doorslaggevend voor de integratie van niet-westerse migranten. Daarvoor is het nodig dat het beleid op de terreinen van onderwijs, werk, gezondheid, welzijn en sport, justitie en openbare orde voor migranten en migrantenjongeren tenminste evenveel resultaat oplevert als voor autochtone burgers. De minister voor WWI is de aanjager van de integratie-inspanningen van de departementen die op deze terreinen werkzaam zijn en zorgt dat ze op elkaar zijn afgestemd. De Integratienota 2007–2011 die in november 2007 aan de Kamer is aangeboden, biedt hiervoor het kader. Om de vinger aan de pols te houden laat het Kabinet het SCP/CBS jaarlijks rapporteren welke vorderingen onderscheiden migrantengroepen maken op het terrein van de integratie. De mate van detail waarin daarbij over afzonderlijke groepen wordt gerapporteerd is afhankelijk van de beschikbaarheid en actualiteit van gegevens. Een aantal kernindicatoren, onder meer over demografie, arbeidsmarkt en criminaliteit komt elk jaar terug.

3. Wijken en stedenbeleid

Beleidsdoelstelling Project Actieplan Krachtwijken: binnen 8 á 10 jaar zijn de geselecteerde 40 wijken omgevormd tot vitale woon-, werk- en leefomgevingen waar het prettig wonen en werken is en waarin mensen zijn betrokken bij de samenleving.

In het jaar 2009 staat de wijkaanpak volledig in het teken van de uitvoering. De wijkactieplannen zijn gereed, de charters getekend, extra middelen zijn beschikbaar gesteld voor onder meer bewonersparticipatie en de financiering van de plannen is rond. Het werken aan een leefbare wijk, waar bewoners een goede woning hebben, waar kinderen veilig kunnen opgroeien en waar mensen actief deelnemen aan de samenleving is vanaf zomer 2008 «werk in uitvoering». De inzet van het Kabinet is er op gericht de vaart in de uitvoering van de wijkenaanpak vast te houden en gemeenten, lokale partijen en bewoners in staat te stellen bij de uitvoering tot zichtbare verbeteringen en resultaten te komen en de urgentie te blijven agenderen. Het gaat er daarbij om weer het vertrouwen van de buurt te krijgen.

Wijkenaanpak

De wijkenaanpak genereert een positieve dynamiek. Voor het eerst hebben gemeenten en corporaties een gemeenschappelijke agenda voor de fysieke en de sociale opgaven in de wijken. Vier opgaven staan centraal in de uitvoering:

– Het realiseren van concrete, meetbare verbeteringen in de wijken (te meten aan de hand van de outcome-ambities in de charters);

– Het versterken van de participatie van de bewoners en het beschikbaar stellen van budgetten voor bewonersinitiatieven. Met de Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA) en de Woonbond is een voucher-systeem voor de financiering van de bewonersinitiatieven ontwikkeld;

– Het doorbreken van de verkokering bij het oplossen van de problemen van burgers. Een deel van de wijkbewoners heeft te maken met een opeenstapeling van problemen, die integraal moeten worden aangepakt. Daarvoor is het noodzakelijk dat we doorgaan met het bestrijden van verkokering;

– Het betrekken van externe partners bij de wijk. Er is een landelijke alliantie, waarin inmiddels meer dan vijftig organisaties participeren. In 2009 wordt ingezet op activiteiten die betrekking hebben op sport, onderwijs, werkgelegenheid en ondernemerschap.

In tien jaar zullen de veertig wijken weer plaatsen zijn waar mensen kansen hebben en graag willen wonen. Doelstelling is dat de wijken dan op de terreinen van wonen, werken, leren, integreren en veiligheid hun achterstand ten opzichte van het het gemiddelde van de stad hebben ingelopen. Het Kabinet streeft ernaar dat aan het einde van de huidige kabinetsperiode de eerste resultaten van de wijkenaanpak voor de bewoners zichtbaar en merkbaar zijn. Dit betekent dat 2009 en 2010 cruciale jaren voor de uitvoering worden. Voor een periode van 10 jaar plegen de woningcorporaties in de 40 aandachtswijken een additionele inzet van indicatief € 250 mln per jaar.

Daarnaast wordt het rijksbeleid op diverse fronten geïntensiveerd richting gemeenten en andere organisaties, waarvan wordt verwacht dat de middelen bij voorrang worden ingezet in de 40 krachtwijken ((brede) scholen, armoedebestrijding, bureaus jeugdzorg, politiekorpsen, reclassering). Op 1 februari 2008 heeft de Tweede Kamer een overzicht ontvangen van deze meerjarige intensiveringen.

Bij 1e suppletore begroting 2008 heeft het Kabinet € 300 mln extra vrijgemaakt voor de wijkenaanpak. Voor 2009 gaat het om € 58,5 mln ten behoeve van de medefinanciering van de wijkactieplannen, € 25 mln voor bewonersbudgetten en € 2 mln voor het programma herbestemming waardevolle en markante gebouwen en complexen. Het ministerie van OCW stelt hiervoor eenzelfde bedrag beschikbaar.

In de uitvoeringsfase zal het Rijk gemeenten faciliteren en inspireren bij het realiseren van de wijkactieplannen en daar waar nodig optreden als kritische gesprekspartner. Gemeenten kunnen het Rijk aanspreken op de afspraken uit de charters zoals het wegnemen van wettelijke belemmeringen en het bieden van ruimte om te experimenteren. Het verzamelen en verspreiden van goede voorbeelden en het laten uitvoeren van onderzoek ten behoeve van een «evidence based» aanpak zal het Rijk ondersteunen. Via bestuurlijk overleg gaan gemeenten en Kabinet jaarlijks over en weer na of de verbetering van de leefbaarheidsituatie in de wijk op schema ligt. De voortgang van de ambities en afspraken vastgelegd in het charter staan centraal tijdens dit bestuurlijk overleg.

Met een aantal onderzoeken wil het Kabinet inzicht krijgen en bieden op hoe de wijken zich ontwikkelen, hoe de bewoners van de wijken zich ontwikkelen, en hoe het beleid zich ontwikkelt. In de brief van 1 juli 2008 aan de Tweede Kamer over de Aanpak Wijken staat aangegeven welke instrumenten het Kabinet daarbij inzet. Via een «outcome-monitor» worden de finale maatschappelijke effecten van het krachtwijkenbeleid gemeten De nulmeting is in juli 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden.

Het Kabinet realiseert zich dat maatschappelijke effecten pas over een aantal jaren zichtbaar worden en van meerdere factoren afhankelijk zijn. Verder wordt in 2009 een externe visitatie voorbereid die in 2010 zal plaatsvinden.

In 2008 is door het SCP en het CBS bovendien een longitudinaal onderzoek gestart naar de effectiviteit en uitvoering van de wijkenaanpak en de zogenoemde waterbedeffecten. Individuele inwoners van de 40 wijken worden gedurende een aantal jaren gevolgd met het oogmerk zicht te krijgen op de sociaal-economische ontwikkeling die zij doormaken. Daarbij zullen de bewoners die gedurende de onderzoeksperiode naar andere wijken verhuizen tot de onderzoekspopulatie blijven behoren. Ook start er een «Leefbaarometer», die voor alle bewoonde gebieden in Nederland de leefbaarheid en leefbaarheidsontwikkeling in kaart brengt. Aan de hand van deze informatie zijn gemeenten in staat om vroegtijdig te signaleren in welke gebieden de leefbaarheid achteruit gaat, om naar aanleiding daarvan in een vroeg stadium pro-actief beleid te ontwikkelen, waarmee bijvoorbeeld ook jongeren kunnen worden bereikt. Tevens is de Leefbaarometer daarmee ook bij uitstek geschikt om de positieve ontwikkelingen in de 40 krachtwijken te volgen.

Ondertussen werken Rijk en gemeenten gezamenlijk aan de uitvoering van de afspraken en (concrete) ambities per stad zoals geformuleerd in het charter en wordt de voortgang van die afspraken nauwgezet gevolgd. De voortgang van die ambities is een centraal onderdeel van het kritisch partnerschap tussen Rijk en gemeenten op dit dossier en zodoende ook een belangrijk onderdeel voor het welslagen van de wijkaanpak.

Samen met de gemeenten wordt een instrument opgezet, waarbij de voortgang op elk van de vijf beleidsthema’s – uitgaande van de inhoud van de wijkactieplannen – op een beperkt aantal aansprekende aspecten centraal in kaart kan worden gebracht en gepubliceerd. Voor het thema onderwijs wordt bijvoorbeeld gedacht aan het aantal brede scholen en extra conciërges. In oktober 2008 wordt daarmee een aanvang gemaakt. Voor de burgers wordt deze informatie via een internetsite ontsloten, zodat zij ook op een toegankelijke wijze kunnen volgen wat de resultaten van de wijkaanpak zijn.

Van groot belang voor het slagen van de wijkaanpak is dat de bewoners ook in de uitvoeringsfase betrokken blijven. In 2008 brengt de Universiteit van Tilburg in opdracht van het LSA en de minister voor WWI een kwaliteitskaart uit, waaruit blijkt in welke mate en op welke wijze de bewoners hebben geparticipeerd bij de totstandkoming van de Wijkactieplannen. Verwacht wordt dat dit instrument uitgebouwd kan worden om de bewonersparticipatie ook in de uitvoeringsfase te volgen.

Belangrijkste prestaties wijkenaanpak in 2009

• Voor alle 40 krachtwijken hebben gemeenten concrete uitvoeringsplannen voor het jaar 2009 opgesteld. Het Kabinet faciliteert gemeenten en lokale partijen om de wijkplannen uit te kunnen voeren, via adoptie, de landelijke alliantie, het consortium van kenniscentra en experimenten.

• Van de € 300 mln die bij 1e suppletore begroting 2008 extra is vrijgemaakt voor de wijken stelt het Kabinet voor de periode 2008 tot en met 2010 € 157 mln beschikbaar aan gemeenten voor de medefinanciering van de wijkactieplannen in de 40 krachtwijken. In de ogen van het Kabinet is daarmee voldaan aan alle voorwaarden om gezamenlijk de uitvoering verder op te pakken.

• Het Kabinet wil dat de bewonersparticipatie in de uitvoering van de wijkactieplannen wordt versterkt. Daarvoor stelt het Kabinet extra geld beschikbaar, zowel voor de 18 gemeenten met aandachtswijken (€ 15 mln) als voor de overige G31-gemeenten (€ 10 mln). Met bewonersorganisaties is afgesproken dat voor beide budgetten de middelen bij voorkeur ingezet worden op basis van een laagdrempelige vouchersystematiek. Bewoners krijgen zo zeggenschap over keuze, financiering en uitvoering van hun initiatief. Doel is dat eind 2009 in alle 31 gemeenten met de beschikbare middelen zoveel mogelijk plannen gerealiseerd zijn die door de bewoners zijn geïnitieerd. Het Kabinet zal de gemeenten met een campagne ondersteunen om het gebruik van bewonersbudgetten te stimuleren.

• Het Kabinet wil in het kader van de integrale en ontkokerde aanpak van de problemen van burgers in 2009 de focus leggen op multiprobleemgezinnen, werk voor laaggeschoolden, inburgering en het voorkomen van voortijdige schooluitval. Streven is dat op deze terreinen de problemen goed in kaart zijn gebracht en dat op elk van de terreinen in overleg met betrokken partijen een aantal maatregelen is genomen die er toe leiden dat burgers beter geholpen worden.

• De activiteiten van de Landelijke Alliantie Krachtwijken – inmiddels zijn ruim 50 maatschappelijke instellingen en organisaties en bedrijven hierop aangesloten – worden in 2009 verder uitgerold, waarbij het Rijk als makelaar optreedt. De partners smeden lokale allianties, organiseren en realiseren concrete activiteiten in de 40 wijken en stellen kennis en middelen beschikbaar. Doel is dat elke partner in minimaal één wijk een concrete activiteit heeft gerealiseerd.

• In de charters is afgesproken dat gemeenten samen met het Rijk een zevental experimenten gaan uitvoeren (achter de voordeur, slagkracht in de wijk, gezonde wijk, vernieuwend welzijn, bewonersparticipatie, samenhang in de wijk, weg met onnodige bureaucratie). In de voortgangsrapportage in oktober 2008 wordt aangegeven wat de inhoud van de experimenten is en welke tussenresultaten we samen met de gemeenten in 2009 willen bereiken.

• In 2009 en 2010 is € 4 mln beschikbaar als cofinanciering van het programma voor herbestemming en herontwikkeling van waardevolle en markante gebouwen in de 40 aandachtswijken. Het programma maakt onderdeel uit van de kabinetsvisie architectuur en ruimtelijk ontwerp «een cultuur van ontwerpen». Het ministerie van OCW financiert ook € 4 mln.

• De minister voor WWI houdt met alle 40 wijken bestuurlijk overleg. Hiertoe bezoekt zij deze wijken in een volgende ronde om het proces te volgen, waar nodig te faciliteren, waar mogelijk te enthousiasmeren, en om knelpunten in beeld te krijgen. De agenda van het bestuurlijk overleg wordt gevormd door de voortgang op de outcome-ambities zoals in de charters zijn afgesproken.

Voorkomen nieuwe probleemwijken

Het Kabinet wil voorkomen dat er nieuwe probleemwijken ontstaan. Problemen oplossen in de ene wijk en tegelijk nieuwe probleemwijken laten ontstaan, past niet binnen het beleid dat het Kabinet voorstaat. Daarom is het van groot belang dat ook de fysieke, economische en sociale problemen worden teruggedrongen in wijken die dreigen af te glijden. Dat gebeurt met behulp van een preventiebudget dat als aanvulling dient op de investeringen van Rijk, gemeenten, corporaties en andere lokale partijen. Het Kabinet heeft € 60 mln gereserveerd voor 2009 en 2010.

Voor de eerste tranche van € 30 mln kunnen de G31 – met een voorrangspositie voor de gemeenten zonder een krachtwijk – een aanvraag indienen. Een in te stellen commissie zal beoordelen of de projectaanvragen verschil zullen maken voor de wijken en de bewoners op de onderwerpen wonen, werken, leren, integreren en veiligheid, en de minister adviseren welke te honoreren. Toekenning vindt plaats in de eerste helft van 2009. De tweede tranche van € 30 mln wordt eind 2009 opengesteld. Voor deze tranche geldt een voorkeurspositie voor de steden buiten de G31.

Grotestedenbeleid

In het kader van het grotestedenbeleid zijn prestatie-afspraken gemaakt om steden sociaal, fysiek en economisch te versterken. De in 2007 gehouden midterm review liet al een licht positieve trend zien. Mensen in de grote steden zijn zich veiliger gaan voelen en minder vaak slachtoffer van inbraak, fietsendiefstal en geweldsdelicten. Ook de fysieke kwaliteit van de leefomgeving is verbeterd. Daarnaast slagen steden er steeds beter in om midden- en hogere inkomens vast te houden. Wel hebben grote steden nog steeds een achterstand op het landelijk gemiddelde bijvoorbeeld voor onveiligheidsgevoelens en sociale kwaliteit. Ook de arbeidsparticipatie is nog altijd lager dan het landelijk gemiddelde. Bovendien is binnen de steden een toename van verschillen tussen kansarmen en kansrijken te zien. Zo is het verschil tussen wijken met veel, en wijken met weinig langdurig werklozen groter geworden.

De huidige convenantsperiode loopt van 2005 tot en met 2009. Na afloop hiervan zal midden 2010 de eindbalans worden opgemaakt, waarbij de steden zich verantwoorden (bij gemeenterekening/SiSa) over de rijksbijdrage en oer de met het Rijk afgesproken resultaten. De Tweede Kamer zal dan tevens worden geïnformeerd over de realisatie van de outcome-doelstellingen (maatschappelijke effecten) van het grotestedenbeleid, namelijk:

1. De verbetering van de objectieve en subjectieve veiligheid;

2. De verbetering van de fysieke kwaliteit van de leefomgeving;

3. De verbetering van de sociale kwaliteit van de samenleving;

4. Het binden van midden- en hogere inkomens aan de stad;

5. Het vergroten van de economische kracht van de stad.

Stedenbeleid na 2009

In 2009 worden – zoals is afgesproken in het Coalitieakkoord – voorbereidingen getroffen voor een vervolg op het stedenbeleid na 2009. Centraal daarbij staat het behoud van de verworvenheden van het grotestedenbeleid, zoals ontschotte budgetten, meerjarige zekerheid en een integrale aanpak. Daarnaast wordt ingezet op het verder vergroten van de beleidsruimte van steden, zodat zij beter in staat worden gesteld hun problemen aan te pakken.

Naast deze generieke aanpak wordt bekeken waar een meer specifieke aanpak noodzakelijk is. Steden hebben immers nog steeds te maken met grote maatschappelijke opgaven, zoals gebrekkige sociale cohesie en onveiligheid, achterblijvende onderwijs- en arbeidsparticipatie en complexe fysieke opgaven. Deze specifieke aanpak zal zich niet alleen moeten richten op de 40 krachtwijken, maar ook op het voorkomen van het ontstaan van nieuwe aandachtswijken. Ook specifieke problemen, bijvoorbeeld zoals zich die voordoen in regio’s met krimp, zullen in dit beleid een plaats krijgen.

4. Verstedelijking en woningproductie

Beleidsdoelstelling 23. Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en voldoende woningen.

De woningproductie is in 2007 uitgekomen op ruim 87 000 woningen, dit is 10% meer dan in 2006. Om de groei van de woningbehoefte op te vangen, woningtekorten in te lopen en om een antwoord te kunnen geven op de veranderde woningvraag, blijft de noodzaak echter aanwezig om ook in de komende jaren stevig te blijven inzetten op het bouwen van woningen. In regio’s met een gespannen woningmarkt moet worden bijgebouwd om de woningtekorten aan te pakken en daarmee wachtlijsten en buitenproportioneel stijgende woningprijzen tegen te gaan. Tegelijkertijd moet in alle regio’s worden gebouwd om kwalitatieve tekorten aan te pakken, zodat de behoefte van bewoners en het aanbod van woningen dichter bij elkaar worden gebracht. Het gaat hier om een flinke opgave, niet alleen in fysieke zin, maar ook gelet op signalen dat de woningbouwsector kampt met een gebrek aan personeel en stijgende bouwkosten.

Het Kabinet verwacht dat de inmiddels ingevoerde Wet ruimtelijke ordening, de Grondexploitatiewet en vereenvoudigingen, die de afgelopen jaren in de bouwregelgeving zijn doorgevoerd, zullen bijdragen om het tempo van de woningproductie op peil te houden. Ook de verdere uitwerking van de aanbevelingen van de Commissies Dekker en Noordzij kunnen daar een verdere bijdrage aan leveren (brief 16 juli 2008; Kamerstukken II, 2007–2008, 29 515, nr. 261). Partijen worden aangesproken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, op de beschikbaarheid van voldoende direct te benutten bestemmingsplancapaciteit en op het nakomen van de bestuurlijk gemaakte afspraken over het aantal te bouwen woningen. De minister voor WWI voert hiertoe één keer per jaar, en indien daartoe aanleiding bestaat vaker, overleg met de afzonderlijke convenantpartners.

Het Kabinet is van mening dat bouwen voor de kwalitatieve vraag hoe dan ook nodig is in zowel gespannen als ontspannen woningmarktregio’s. Omdat de woningmarkt een voorraadmarkt is waarbij het aanbod slecht reageert op veranderingen in de vraag, is het van belang dat de overheid hierover prestatieafspraken maakt met betrokken partijen. Daarbij hecht het Kabinet eraan dat de woningbouw op duurzame wijze wordt ingepast in ruimtelijke ontwikkelingen. Het Kabinet wil daarom naar een integrale verstedelijkingsaanpak voor de periode 2010 tot 2020. Het proces om daartoe te komen is opgenomen in de brief van 30 juni 2008 (Kamerstukken II, 2007–2008, 27 562, nr. 15).

Om aan de kwalitatieve vraag te kunnen voldoen is het bovendien belangrijk om de doorstroming op de woningmarkt te verbeteren zodat het aanbod beter kan aansluiten op de vraag. Het Kabinet gaat daarom kijken op welke wijze het de flexibiliteit van de woningmarkt kan bevorderen binnen de kaders van het Coalitieakkoord.

Doel

Om te komen tot een integrale aanpak van de verstedelijking zal het Kabinet in 2009, voor de periode 2010 tot 2020, afspraken maken met stedelijke regio’s over de gebiedsgerichte ontwikkeling van woningbouw en daarmee samenhangende onderwerpen, waaronder groen en water, ontsluiting en infrastructuur, milieumaatregelen en bedrijventerreinen.

Uitgangspunten bij deze verstedelijkingsafspraken zijn dat:

• Rekening wordt gehouden met verschillen tussen regio’s. Zo zijn er bijvoorbeeld regio’s met een voortdurend hoge druk op de woningmarkt, regio’s die ontspannen zijn en krimpregio’s;

• Binnen de regio afstemming van bouwprogramma’s plaatsvindt. Bijvoorbeeld over de behoefte aan verschillende typen woonmilieus, de verdeling van sociale woningbouw over randgemeenten en centrumgemeenten, de mogelijkheden voor transformatie van kantoorgebouwen en bedrijventerreinen;

• Aangesloten wordt bij de uitgangspunten van het ruimtelijk beleid. Het gaat hier om bundeling van nieuwe verstedelijking en om een goede benutting van het bestaand bebouwd gebied (25 à 40 procent van de uitbreidingen moet worden gerealiseerd binnen het bestaand bebouwd gebied);

• De rijksinzet (inter)departementaal waar nodig is afgestemd; dat betreft onder meer de maatregelen uit de Mobiliteitsaanpak (VenW) en het programma Mooi Nederland (VROM);

• In het overleg met de regio’s wordt ingezet op versterkte aandacht voor duurzaam bouwen en energiebesparing, waarbij uitvoering van bestaande afspraken centraal staat.

Het Kabinet streeft voor de periode tot en met 2011 naar een gemiddelde woningproductie van 80 000–83 000 woningen per jaar. Met die productie zal in 2012 (in plaats van in 2010, zoals eerder bij de woningbouwafspraken 2005 tot 2010 is nagestreefd) een beleidsmatig acceptabel woningtekort worden bereikt van een landelijk gemiddelde van 1,5 procent (een tekort van circa 100 000 woningen).

De realisatie van de woningbouwopgave kent echter ook onzekerheden. Zo kunnen de kredietcrisis, de verlaging van de economische groeiverwachtingen, de oplopende rente en inflatie, de stijgende bouwkosten en de beschikbare overheidsmiddelen een risico vormen voor de productie en afzet van nieuwe woningen. De opgave waar we voor staan is dan ook aanzienlijk.

Ook op de langere termijn blijft de bouwopgave omvangrijk. Voor de periode vanaf 2012 streeft het Kabinet ernaar de productie te continueren op een niveau van circa 80 000 woningen per jaar. Met dat productieniveau wordt het vanaf 2012 in steeds meer regio’s mogelijk om een extra kwaliteitsslag in de bestaande woningvoorraad te maken, zodat vraag en aanbod verder bij elkaar kunnen worden gebracht.

Een belangrijke voorwaarde om tijdig voldoende woningen te kunnen realiseren is dat er voldoende direct te benutten (harde) bestemmingsplancapaciteit beschikbaar is. Om planuitval te kunnen opvangen, streeft het Kabinet naar een direct te benutten bestemmingsplancapaciteit van 130%.

Belangrijkste prestaties in 2009

• Voor het realiseren van de woningbouwopgave stimuleert en faciliteert het Kabinet uitvoerende partijen via onder andere wet- en regelgeving, monitoring, financiële bijdragen en de inzet van aanjaagteams;

• Het Kabinet bevordert de uitwisseling van kennis en ervaring en het bij elkaar brengen van partijen;

• Het Kabinet maakt met de bij de ontwikkeling van de stedelijke regio’s betrokken partijen integrale en regionaal gedifferentieerde verstedelijkingsafspraken voor de periode 2010 tot 2020. Om tot die afspraken te komen, worden in 2009 twee bestuurlijke rondes georganiseerd. De eerste ronde in het voorjaar zal uitmonden in intentieafspraken. De tweede ronde in de tweede helft van 2009 leidt tot de definitieve verstedelijkingsafspraken;

• Om te bevorderen dat ruimtelijke ontwikkelingen duurzaam worden ingepast en op duurzame wijze tegemoet komen aan de kwantitatieve én kwalitatieve behoefte van bewoners, werkt het Kabinet aan een integrale en ontkokerde aanpak, onder meer door de beschikbare financiële middelen en andere instrumenten van het Rijk voor alle aspecten van de verstedelijking meer samenhangend in te zetten. Daarvoor wordt onder andere het nieuwe Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) gebruikt;

• Bij de afspraken met betrekking tot de woningbouwopgave is ook de regionale afstemming van de bouwprogramma’s van groot belang. Daar waar binnen een woningbouwregio randgemeenten onvoldoende woningen voor lagere inkomensgroepen realiseren dan wel beschikbaar stellen, zal het Kabinet niet aarzelen om de wettelijke mogelijkheden te benutten om gemeenten te dwingen voldoende woningen voor deze inkomensgroepen te realiseren.

Bron: CBS/nieuwbouwstatistiek en TNO-bouwprognoses 2007–2012

Zoals in bovenstaande tabel is te zien, zijn de ambities voor de woningproductie voor 2008 en 2009 neerwaarts bijgesteld ten opzichte van de eerder afgesproken woningbouwafspraken 2005–2010. Dat wordt verklaard door een lagere woningbehoefte als gevolg van een lagere demografische en economische ontwikkeling zoals gemeten in de Primos-woningbehoefteprognoses 2007. De Tweede Kamer is hierover op 22 november 2007 nader geïnformeerd (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 200, XVIII, nr. 10 en bijlage).

5. Energiebesparing woningen en andere gebouwen

Project Schoon en Zuinig: een energiebesparing van 2% per jaar; een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% in 2020 en een reductie van broeikasgassen, bij voorkeur in Europees verband, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990.

De gebouwde omgeving is goed voor 30% van het Nederlandse energieverbruik. Het is mogelijk om in 2020 dit energieverbruik en de hiermee verband houdende uitstoot van CO₂ van woningen en bedrijfsgebouwen met bijna 50% te reduceren (ten opzichte van 1990). Daarmee levert de gebouwde omgeving een substantiële bijdrage aan het kabinetsbeleid om de uitstoot van broeikasgassen tot 2020 met 30% te verminderen en per jaar 2% energie te besparen.

Doel

In 2008 heeft het Kabinet reeds de nodige afspraken gemaakt met partijen uit de energie-, installatie- en bouwsector en met projectontwikkelaars om de volgende resultaten te boeken:

Voor de bestaande bouw geldt een lange termijn energiebesparingsdoelstelling van 100 PJ1 in 2020. Tot en met 2011 verwerven 500 000 woningen en bedrijfsgebouwen het energielabel B of wordt een verbetering met minimaal twee energielabelstappen gerealiseerd. Rekening houdend met een opstartperiode zullen in 2008 circa 10 000 en in 2009 circa 70 000 woningen en gebouwen aangepakt zijn en 210 000 per jaar in de jaren daarna. Tevens worden 100 000 woningen tot en met 2011 voorzien van duurzame energievoorzieningen zoals zonneboilers, warmtepompen en zonnepanelen.

Totaal aantal verbeterde gebouwen «Meer met minder» (cumulatief)

• Voor de nieuwbouw is het doel van het Kabinet in 2020 alle nieuwe gebouwen energieneutraal te laten zijn. In 2011 dienen nieuwe woningen 25% energiezuiniger te zijn dan in 2007, nieuwe utiliteitsgebouwen (zoals kantoren en winkels) dienen dan 25% energiezuiniger te zijn dan in 2009;

• Naar verwachting wordt in oktober 2008 een tripartiete overeenkomst getekend met de corporatiesector en de Woonbond over een besparing van 24 PJ in de sociale huursector tot 2020;

• In het najaar 2008 wordt ook de Meerjarenafspraak energie-efficiency 3 (MJA3) met de dienstensectoren (HBO, WO, Banken en Verzekeraars) gemaakt. Hiermee sluiten de dienstensectoren aan bij de Meerjarenafspraken die wordt gemaakt met de industrie. De Minister voor WWI heeft het voortouw in het betrekken van de dienstensector bij MJA3;

• Met het oog op bovenbeschreven langere termijn doelen wordt sterk ingezet op innovatie.

Belangrijkste prestaties in 2009

• In 2009 worden 70 000 bestaande woningen/bedrijfsgebouwen energiezuiniger door of het verwerven van energielabel b of het stijgen van 2 klassen op het energielabel;

• Om eigenaren aan te zetten tot het doen van investeringen wordt de stimuleringspremie voor eigenaren-bewoners voortgezet. Deze is in de tweede helft van 2008 geïntroduceerd en uitgetest, onder meer in proefprojecten «Meer met minder»;

• In 2009 treedt naar verwachting het gewijzigde Woningwaarderingsstelsel (die de maximale huurprijs bepaalt) in werking, waarin de energieprestatie volgens het energielabel wordt meegewogen;

• Bij renovatie biedt de in 2008 verruimde Regeling groen beleggen een mogelijkheid voor goedkopere financiering voor het verlagen van het energieverbruik van bestaande woningen;

• Voor de utiliteitsbouw (kantoren, fabrieken) biedt de in 2008 verruimde Energie-investeringsaftrek een prikkel om te investeren in energiebesparende technieken en de toepassing van duurzame energie. Per 1 januari 2009 treedt de aanscherping van de energieprestatie-eis voor utiliteitsgebouwen in werking. De aanscherping varieert per gebouwcategorie (kantoren, scholen, ziekenhuizen, horeca e.d.) en bedraagt gemiddeld 20%.

In aansluiting op de in 2008 geactualiseerde EnergiePrestatie Norm (EPN) wordt in 2009 een nieuwe toekomstbestendige rekenmethode ontwikkeld, de EnergiePrestatie Gebouwen (EPG), die gaat gelden voor zowel de nieuwbouw als voor bestaande gebouwen. Eind 2009 moet het concept (de zogeheten Groene Versie) gereed zijn voor commentaar en toetsing. Tegelijk met deze EPG wordt onderzocht hoe gebiedsmaatregelen een goede plaats kunnen krijgen in de bouwregelgeving. Nu wordt nog gewerkt met een vrijwillige rekenmethode: de EnergiePrestatie Locatie (EPL). Deze EPL wordt uitgewerkt tot een officiële bepalingsnorm. Ook hiervan wordt het concept eind 2009 gepubliceerd.

Voor het stimuleren van energiezuinige bouw voor de hele bouwproductie zet het Kabinet in op bouwprocesinnovatie, kwaliteitsverbetering en kennisoverdracht. In het kader van het convenant voor de nieuwbouw wordt hiervoor door projectontwikkelaars en bouwers een kennisoverdrachtsprogramma uitgevoerd, waaraan het Rijk een bijdrage zal leveren. Tevens wordt in het kader van dit convenant op grote schaal energiezuinige nieuwbouw gerealiseerd in 10 experimenteergebieden. Deze experimenten lopen van 2008 tot 2015 en hebben jaarlijks een omvang van 5–10% van de nationale nieuwbouwproductie. De experimenten hebben tot doel om kennis en ervaring op te doen met realisatie van een energieprestatie die 50% scherper is dan de geldende eis. De in 2008 opgedane ervaringen in pilots met (bouwproces)innovatie en opschaling van nieuwe technieken worden in 2009 breed verspreid en ingevoerd. De Rijksgebouwendienst geeft daarbij het goede voorbeeld.

6. Woningcorporaties

Het Kabinet wil komen tot een vernieuwd, solide bestuurlijk arrangement met de corporaties, dat de corporaties meer armslag geeft om hun rol als maatschappelijke ondernemers waar te maken en dat tegelijkertijd voldoende waarborgen biedt voor de publieke belangen.

Daartoe wordt onder voorzitterschap van de heer Meijerink een reeks gesprekken gevoerd met Aedes en andere betrokkenen. Dat overleg moet vóór de behandeling van de begroting van WWI in de Tweede Kamer leiden tot concrete voorstellen. Daarbij gaat het om onderwerpen als de inrichting van het toezicht, de afbakening van de staatssteun, fusies en het werkdomein van corporaties. Dit in samenhang met de ontwikkeling van het wetsvoorstel maatschappelijke onderneming zoals dat in het Coalitieakkoord is aangekondigd.

Gegeven hetgeen privaatrechtelijk geregeld is en wordt (met name de maatschappelijke onderneming) en wat door de corporaties zelf aan voorzieningen wordt getroffen (zoals een governancecode en het instrument van visitatie), dient herijkt te worden welke regelgeving noodzakelijk is om de publieke belangen te waarborgen, met name wat betreft de prestaties van de corporaties, het behoud van hun maatschappelijk gebonden vermogen en de salarissen van de bestuurders. Het borgen van de publieke belangen vindt plaats in de sectorregelgeving. Na bespreking van dit onderwerp met de Tweede Kamer zullen de verschillende voorstellen tot wijziging van de regelgeving in de loop van 2009 worden ingediend.

* Deze bedragen zijn toegewezen aan de Minister voor WWI, maar staan vooralsnog op de begroting van het ministerie van Financiën (op de aanvullende post).

Toelichting:

De WWI-administratie is niet geheel ingericht naar de kabinetsprioriteiten en de bijbehorende geraamde uitgaven zijn daarom niet rechtstreeks hier uit af te leiden. De genoemde bedragen betreffen de totale programmabudgetten voor de operationele doelstellingen die het beste aansluiten bij de kabinetsdoelstellingen. De uitzondering is echter het operationele doel 6.2.1. In plaats van het totale budget is voor dit operationele doel alleen het programmabudget voor «energiebesparing rijkshuisvesting» meegerekend.

Toelichting mutaties:

Naar aanleiding van de algemene beschouwingen over de WWI-begroting 2008, heeft het Kabinet in november 2007, op verzoek van de Tweede Kamer (motie-Van Geel), € 20 mln beschikbaar gesteld voor bewonersbudgetten. Daarnaast is bij 1e suppletore begroting 2008 in totaal € 300 mln toegevoegd aan de WWI-begroting ten behoeve van de wijkenaanpak. De mutaties 1e suppletore begroting 2008 zijn verder toegelicht in de 1e suppletore begrotingswet 2008 (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 474 XVIII, nr. 2).

Nieuwe mutaties:

Ad 10

Teneinde voor bewoners zichtbare verbeteringen in de wijk tot stand te brengen en om specifiek door gemeenten in de wijkactieplannen genoemde knelpunten op te lossen, is bij 1e suppletore begroting 2008 extra budget toegevoegd voor de wijkenaanpak. De fasering van de uitgaven worden met onderhavige mutatie overeen gebracht met het feitelijk te verwachte kasritme.

Ad 11

Het betreft hier een bijdrage van VWS met betrekking tot Maatschappelijke opvang/vrouwenbeleid en vrouwenopvang (€ 3,9 mln), Advies- en steunpunt huiselijk geweld (€ 2,5 mln) en extra gelden voor de G4 (€ 15 mln).

Ad 12

Van OCW zijn ten behoeve van het programmadeel «onderwijsachterstandenbeleid» extra middelen (€ 15,7 mln) ontvangen.

Ad 13 en 14

De artikelbenaming en -indeling van de WWI-begroting is deels aangepast. In 2008 stond het BLS-budget bij artikel 2 «Stimuleren van voldoende woningbouw en duurzame kwaliteit». Vanaf de begroting 2009 valt dit budget onder artikel 1 «Stimuleren krachtige steden, vitale wijken en voldoende woningbouw»

Ad 15 en 30

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) is in totaal € 10 mln beschikbaar voor innovatieve concepten op het gebied van energiebesparing en duurzame warmte in de gebouwde omgeving.

Ad 16

Deze reeks is bestemd voor de kosten die voortkomen uit de uitvoering van het convenant «Meer met Minder».

Ad 17

De Fiscale aftrek Buitengewone Uitgaven (BU) wordt beperkt. Hierdoor stijgt het belastbare inkomen van de betrokken huishoudens en – voor zover zij daarvoor in aanmerking komen – daalt de huurtoeslag. Als compensatie is besloten de inkomensgrenzen voor ouderen in de huurtoeslag te verhogen. De mutatiereeks betreft het saldo van de besparing door de beperking BU en de intensivering door de genoemde compensatie.

Ad 18

Uit pijler 4 (sociale samenhang) van het Coalitieakkoord is uit de aanvullende post voor het Deltaplan Inburgering meerjarig € 50 mln toegekend voor de jaren 2009 tot en met 2012 en € 25 mln voor 2013.

Ad 20 t/m 23

Als uitvloeisel van het Coalitieakkoord heeft het Kabinet besloten om voor 2008 € 135 mln en 2009 € 516 mln ter beschikking te stellen om tot gefaseerde afkoop van het Besluit Woninggebonden Subsidies (BWS) en afkoop in 2008 van de regeling Huisvesting gehandicapten (HVG) over te gaan. Hiermee vervallen langlopende verplichtingen aan gemeenten, wordt het aantal specifieke uitkeringen teruggebracht en wordt het beeld voor de jaren na 2009 ontlast.

Ad 24

Een meerjarige toe te voegen correctie voor prijsstijgingen (tranche 2008) is vooralsnog toegevoegd aan het budget voor de jaren 2008 en 2009.

2.2. De beleidsartikelen

Artikel 1. Stimuleren krachtige steden, vitale wijken en voldoende woningbouw

1.1. Algemene beleidsdoelstelling

Motivering

Verbeteren van leefbaarheid, sociale samenhang en integratie in steden en wijken, waarbij de focus is gericht op de 31 Grote Steden en de 40 prioritaire wijken.

Bevorderen van de woningproductie en de kwaliteit daarvan om het woningtekort – landelijk en in de afzonderlijke stedelijke regio’s – terug te brengen en het evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt te verbeteren. Hierdoor wordt de doorstroming bevorderd, krijgen burgers meer keuzemogelijkheden en ontstaat meer ruimte voor de herstructurering van wijken.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor Wonen, Wijken en Integratie is verantwoordelijk voor:

• Het vormgeven en ondersteunen van een probleemgerichte en samenhangende aanpak in de 40 wijken;

• Het vormgeven van preventief beleid om te voorkomen dat andere wijken aandachtswijken worden (Preventiebudget wijken);

• De rijksbrede gecoördineerde aanpak van het Grotestedenbeleid en de inhoudelijke samenhang in en het beheer van de Brede Doeluitkering (BDU) Sociaal, Integratie en Veiligheid (SIV) en de BDU Fysiek (ISV);

• Vormgeven van het stedenbeleid na 2009;

• Het stimuleren en faciliteren van voldoende woningproductie in aansluiting op de behoefte.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling is afhankelijk van:

• De uitvoering van de met gemeenten en Rijk overeengekomen charters en wijkactieplannen door de lokale partijen in de 40 wijken conform het actieplan «Krachtwijken» (Actieplan Krachtwijken; Kamerstukken II, 2006–2007, 30 995 XI, nr. 7) en de lokale inspanningen gericht op een geïntegreerde aanpak op de terreinen wonen, werken, leren, integreren en veiligheid;

• De lokale uitvoering van de met 31 grote steden begin 2005 afgesloten prestatieconvenanten en afspraken inzake het Grotestedenbeleid en de stedelijke vernieuwing (brief over prestatieafspraken derde periode Grotestedenbeleid 2005 tot en met 2009 (Kamerstukken II, 2004–2005, 30 128 XI, nr. 1; brief over voortgang Actieprogramma herstructurering, 56 wijkenKamerstukken II, 2005–2006, 30 136 XI, nr.5);

• De uitvoering van de daartoe met regionale en lokale partijen eind 2004/begin 2005 afgesloten convenanten inzake de woningproductie in de periode 2005 tot 2010 (Kamerstukken II, 2004–2005, 27 562 XI, nr. 6). In de brief «Actieplan woningproductie» d.d. 22 november 2007 (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 200 XVIII, nr. 10) zijn de externe factoren opgenomen die een bedreiging kunnen vormen voor de woningproductie.

Meetbare gegevens

Beoogde effecten van beleid op het realiseren van de algemene doelstelling zijn dat:

• Voor elk van de 40 prioritaire wijken na acht tot tien jaar de doelstellingen zijn behaald zoals neergelegd in de charters. Dit zijn samenwerkingsovereenkomsten tussen gemeente en Rijk, op basis van gelijkwaardigheid;

• De grote steden in 2010 de doelstellingen hebben bereikt, zoals vastgelegd in de afgesloten GSB-convenanten en de vigerende afrekenbare prestatieafspraken voor elk van de 31 grote steden;

• De met de stedelijke regio’s overeengekomen woningbouwopgaven voor de periode 2005 tot en met 2009 worden gerealiseerd;

• Een productie wordt gerealiseerd van tenminste landelijk 80 000–83 000 woningen per jaar (zie tabel 1.4.);

• Het aantal in particulier opdrachtgeverschap gerealiseerde woningen toeneemt ten opzichte van 2007 (7,2%) (zie tabel 1.4.);

• Het woningtekort wordt teruggebracht tot gemiddeld 1,5% in 2012. 

Tabel 1.1. Budgettaire gevolgen van beleid

BDU = Brede Doel Uitkering

Toelichting:

De vrijstelling stedelijke herstructurering bestaat uit drie regelingen, te weten: de per 1 januari 2003 ingevoerde vrijstelling in de overdrachtsbelasting die het mogelijk maakt voor wijkontwikkelingsmaatschappijen huizen te verkrijgen zonder overdrachtsbelasting; de per 1 januari 2005 ingevoerde vrijstelling in de overdrachtsbelasting die het voor woningcorporaties mogelijk maakt om ter financiering van stedelijk herstructurering huizen zonder overdrachtsbelasting over te dragen aan een landelijk werkende toegelaten instelling en de per 1 januari 2006 ingevoerde vrijstelling in de overdrachtsbelasting die ertoe strekt de verkrijging van onroerende zaken van wijkontwikkelingsmaatschappijen door de deelnemers in zo’n wijkontwikkelingsmaatschappij in bepaalde situaties vrij te stellen van overdrachtsbelasting.

Grafiek 1.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Krachtwijken tot stand brengen

2. Sociaal, Fysiek en economisch verbeteren van de steden

3. Voldoende woningproductie

4. Overige programmabudgetten

Toelichting:

De Brede Doeluitkeringen (BDU) Sociaal, Integratie en Veiligheid (SIV) en Fysiek (ISV) beslaan de periode 2005–2009. De hiermee gemoeide uitgaven zijn als «juridisch verplicht» aangemerkt.

Het Besluit Locatiegebonden Subsidies (BLS) en de convenanten Woningbouwafspraken lopen ook door tot 2009 met een uitloop naar 2010 waar het de uitbetaling van de geleverde prestaties (woningproductie) in 2009 betreft. Derhalve zijn deze uitgaven in de jaren 2009–2010 ook «juridisch verplicht».

Bij 1e suppletore begroting 2008 zijn voor de jaren 2008–2011 extra middelen (€ 300 mln) aan de WWI-begroting toegevoegd voor de wijkaanpak. De Tweede Kamer is bij brief (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 995, nr. 47) geïnformeerd over de verdeling naar de domeinen: «bewonersinitiatieven», «preventiemaatregelen» en (medefinanciering van de) «wijkactieplannen in de 40 aandachtswijken». De beschikbare€ 300 mln is als «bestuurlijk verplicht» aangemerkt.

1.2. Operationele beleidsdoelstellingen

1.2.1. Krachtwijken tot stand brengen

Motivering

Doelstelling van het Actieplan Krachtwijken is om samen met gemeenten, woningcorporaties, bewoners en andere lokale partijen, als scholen, welzijnsinstellingen, ondernemers, de 40 aandachtswijken om te vormen tot wijken waar mensen kansen hebben en weer graag wonen. De rol van de bewoners wordt via de wijkaanpak versterkt; bewoners zijn partners in de wijkactieplannen en er zijn middelen beschikbaar voor bewonersinitiatieven zodat men het heft in eigen hand kan nemen bij het aanpakken van problemen.

In de 40 geselecteerde wijken heeft gevoerd beleid tot nu toe in onvoldoende mate het verschil kunnen maken. Uitgangspunt van de wijkaanpak is om – bovenop bestaand beleid – via een nieuw partnerschap tussen Rijk en steden, samen te werken aan oplossingen zowel op fysiek als op sociaal-economisch gebied, en zich daaraan voor een langere periode te committeren; het gaat om extra focus, extra middelen, versnelling en nieuwe werkwijzen. De wijkaanpak heeft een experimenteel karakter. De voortgang zal in kleine stapjes gaan, het Kabinet heeft er niet voor niets 8 tot 10 jaar voor uitgetrokken. De voortgang wordt nauwkeurig gevolgd via monitors, onderzoek en visitatie, goede voorbeelden worden breed verspreid en lessen worden gebruikt voor toekomstig beleid (lerende organisatie).

Omdat de wijkaanpak een aanvullend karakter heeft, bovenop bestaand beleid, is het onmogelijk om kwantitatieve effecten exclusief toe te dichten aan de wijkaanpak. Het partnerschap is gebaseerd op vertrouwen. Maatschappelijke effecten worden zoals gezegd nauwkeurig gevolgd, maar worden pas goed zichtbaar als de prestaties zijn geleverd en die kunnen op hun beurt tot stand komen als het proces is vormgegeven. Het monitoren van maatschappelijke effecten zal op de langere termijn in het beleidsproces meer betekenis krijgen. De focus zal op de kortere termijn daarom minder liggen op «tellen» en meer op «vertellen»: Het luisteren naar bewoners en professionals en leren van elkaar.

Instrumenten

• Voor het ondersteunen van bewonersinitiatieven is in de periode 2009–2011 jaarlijks € 25 mln beschikbaar. Totaal gaat het om € 75 mln; € 45 mln voor bewoners van de 40 aandachtswijken, € 30 mln voor daarbuiten;

• Charters met meerjarige afspraken over de inzet van gemeente en Rijk als partners. Rijk en stad pakken de afspraken op. De interdepartementale programmadirectie Wijken biedt vraaggericht ondersteuning op maat aan de steden. Bij voorjaarsnota is voor de periode 2008–2010 € 157 mln extra voor gemeenten beschikbaar ter ondersteuning van de uitvoering;

• Een outcome-monitor om de voortgang te volgen. De 0-meting is juli 2008 opgeleverd. De Tweede Kamer is daarover geïnformeerd. Daarna volgen tweejaarlijkse rapportages;

• Externe visitatie in 2010 om de partijen scherp te houden;

• Bestuurlijk overleg om voortgang en resultaten in kaart te brengen, te bespreken en eventueel bij te sturen;

• Experimenten samen met gemeenten, met innovatieve methoden om oplossingsrichtingen te ontwikkelen voor problemen die de wijken op een achterstand houden. De volgende experimenten zijn gestart: Samenhang & integraliteit, Slagkracht in de wijk, Achter de voordeur, Bewonersparticipatie, De gezonde wijk en Opheffen bureaucratische structuren. Bij de experimenten zijn verschillende departementen betrokken: WWI, SZW, VWS, J&G, BZK en OCW. WWI begeleidt en koppelt praktijkgericht onderzoek aan de lokale experimenten zodat leerervaringen veralgemeniseerd kunnen worden;

• Een landelijke alliantie bestaande uit partijen uit het maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven die via deskundigheid, middelen en anderszins een bijdrage leveren aan de aanpak van de 40 wijkenproblematiek. WWI makelt en schakelt tussen het aanbod van de alliantiepartners en de lokale vraag;

• Een consortium van kenniscentra dat de wijkaanpak ondersteunt en het kennisdelen tussen de 40 wijken onderling en daarbuiten stimuleert. WWI biedt via de site een kennisportaal waar informatie over de wijkaanpak gebundeld wordt aangeboden;

• Een preventiebudget voor wijken buiten de 40 krachtwijken om te voorkomen dat andere wijken afglijden. Hiervoor is de komende jaren € 60 mln beschikbaar;

• In 2009 en 2010 is € 4 mln beschikbaar als cofinanciering van het programma voor herbestemming en herontwikkeling van waardevolle en markante gebouwen in de 40 aandachtswijken;

• Voor uitvoering van het amendement «Van Heugten» met betrekking tot investeringen in volkstuinen is in 2009 € 2 mln beschikbaar.

Doelgroepen

• Bewoners;

• Lokale overheden;

• Maatschappelijk middenveld waaronder corporaties;

• Marktpartijen;

• Koepelorganisaties.

Meetbare gegevens

Voor elk van de 40 wijken zijn in de overeengekomen charters specifieke doelstellingen opgenomen voor de vijf thema’s wonen, werken, leren, integratie en veiligheid. Voor elk van de 40 prioritaire wijken moeten na acht tot tien jaar de doelstellingen zijn behaald zoals neergelegd in de charters. De rijksoverheid is kritische partner, faciliteert en jaagt aan.

Beoogde prestaties voor 2009 zijn:

• De voortgang op basis van de outcomemonitor en de lokale outputmonitor wordt per stad besproken in het bestuurlijk overleg tijdens de wijkbezoeken (40 per jaar);

• Longitudinaal onderzoek volgt de ontwikkeling van de wijken en van de bewoners (inclusief verhuisstromen binnen en over de wijkgrenzen);

• In 2009 worden samen met gemeenten de externe visitaties voorbereid die in 2010 plaatsvinden. De visitaties zijn bedoeld om Rijk en gemeenten scherp te houden op de uitvoering van de wijkactieplannen;

• Inzicht in de mate van betrokkenheid van bewoners bij de uitvoering van de wijkactieplannen. Onderzocht wordt of de kwaliteitskaart die momenteel door de Universiteit van Tilburg in opdracht van de Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA) ontwikkeld wordt, dit inzicht kan bieden.

Overige meetbare gegevens:

1. In 8 tot 10 jaar is de achterstand van de veertig wijken ten opzichte van het gemiddelde van de stad afgenomen. Op basis van de nulmeting en tweejaarlijkse vervolgmetingen van de outcome-monitor zal inzichtelijk worden gemaakt wat de ontwikkelingen binnen de 40 wijken op de verschillende beleidsterreinen zijn. De Tweede Kamer wordt daarover separaat uitgebreid geïnformeerd. In deze begroting wordt een samenvattende tabel gepresenteerd met de 0-meting en het stedelijk gemiddelde op een aantal indicatoren. Dit zal vervolgens om het jaar worden herhaald.

2. De Tweede Kamer zal jaarlijks in oktober een voortgangsrapportage ontvangen met de laatste stand van zaken rond het Krachtwijkenbeleid en de tot dan toe bereikte resultaten. Daarbij zal worden geput uit diverse bronnen (outcomemonitor, longitudinaal onderzoek, onderzoek naar «waterbedeffecten», monitoring van de lokaal geleverde prestaties, kwaliteitskaart bewonersparticipatie). Deze bronnen bestrijken de diverse aspecten van het beleidsproces. De inhoud ervan zal in de tijd variëren en afhankelijk zijn van de fase waarin het beleidsproces zich bevindt.

3. Uitvoering van de afspraken uit de charters door het Rijk worden binnen de gestelde termijnen opgepakt. In het jaarverslag wordt per beleidsterrein inzicht gegeven of uitvoering van een charter op koers ligt.

Toelichting:

*1 De Index Leefbaarheid komt uit de Leefbaarometer. De Leefbaarometer bevat 50 indicatoren, te verdelen in drie hoofddimensies: de fysieke verschijningsvorm van de woonomgeving, de sociale context van de woonomgeving en veiligheid en overlast. Er zijn 7 categorieën: 1 = zeer negatief; 2 = negatief; 3 = tussen positief en negatief; 4 = matig positief; 5 = positief; 6 = zeer positief; 7 = uiterst positief.

*2 Arbeidsparticipatie: Aandeel (%) van de potentiële beroepsbevolking met inkomsten uit arbeid

*3 Huishoudsinkomen: Aandeel (%) huishoudens met een laag inkomen. De categorie laag inkomen is bepaald aan de hand van de decielen voor Nederland. Decielen verdelen alle huishoudens in Nederland in 10 even grote groepen op basis van hun gestandaardiseerd huishoudinkomen. De eerste vier decielen (40 procent van de huishoudens) vormen de groep met een laag inkomen. De volgende vier decielen vormen de groep met een midden inkomen en de laatste twee decielen vormen de groep met een hoog inkomen.

*4 Startkwalificatie: Aandeel (%) schoolverlaters met een startkwalificatie.

*5 Arbeidsparticipatie niet-westerse allochtonen: Aandeel (%) van de potentiële beroepsbevolking eerste generatie niet-westerse allochtonen met inkomsten uit arbeid.

*6 De Index Overlast en Veiligheid komt uit de Leefbaarometer en is een subdimensie van de Index Leefbaarheid. De dimensie Overlast en Veiligheid is samengesteld uit 5 indicatoren. De score voor overlast en onveiligheid wordt gepresenteerd als een afwijking van het Nederlands gemiddelde. De score verloopt van -50 (voor gebieden met een maximale negatieve afwijking) tot +50 (voor gebieden met een maximale positieve afwijking). Nederland als geheel scoort 0.

N.B. In de begroting 2010 zullen indicatoren worden toegevoegd voor «gezondheid» en voor «werken» (bedrijvigheid/werkgelegenheid)

Bron: CBS, Statline, Krachtwijken: Outcomemonitor

1.2.2. Sociaal, fysiek en economisch verbeteren van de steden

Motivering

Het doel van de derde convenantsperiode Grotestedenbeleid1 (2005 tot en met 2009) is om de steden sociaal, fysiek en economisch te verbeteren door:

1. Het verbeteren van de objectieve en subjectieve veiligheid;

2. Het verbeteren van de fysieke kwaliteit van de leefomgeving;

3. Het verbeteren van de sociale kwaliteit van de samenleving;

4. Het binden van de midden- en hogere inkomens aan de stad;

5. Het vergroten van de economische kracht van de stad.

Tussen 2005 en 2007 lieten de steden gemiddeld een licht positieve trend zien (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 128, nr. 15). Ondanks deze verbeteringen is ook in 2009 nog veel aandacht nodig voor stedelijk beleid. Het Kabinet wil hierbij met name inzetten op het versterken van de bestuurs- en slagkracht. In 2009 wordt de laatste hand gelegd aan het beleid dat in de periode vanaf 2010 gevoerd moet worden.

Instrumenten

Rijksniveau

Om resultaten te behalen ontvangen de steden financiële bijdragen (in totaal voor de periode 2005–2009 circa € 4 miljard1 ) van het Rijk in de vorm van drie Brede Doeluitkeringen (BDU’s), te weten:

• Brede Doeluitkering Fysiek (zie tabel 1.1);

• Brede Doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid (zie tabel 1.1);

• Brede Doeluitkering Economie (zie begrotingshoofdstuk XIII, 3.10).

De Brede Doeluitkering Fysiek bestaat uit het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV-gelden). De Brede Doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid bestaat uit bijdragen van de ministeries van OCW, Justitie, VWS, BZK, aangevuld met WWI-budget, die beleidsmatige verantwoordelijkheid dragen. De Brede Doeluitkering Economie wordt uitgevoerd door het ministerie van EZ. In het Extracomptabel Overzicht Grotestedenbeleid (bijlage 4) zijn de verschillende bijdragen weergegeven per departement.

WWI-instrumentarium

• Beschikbaar stellen van ISV-gelden (€ 256 mln in 2009) aan de G31 gemeenten. De toedeling van het budget voor de overige gemeenten (€ 56 mln in 2009; op basis van de Wet stedelijke vernieuwing) en de verantwoording van resultaten loopt via de provincies;

• Door middel van actief accountmanagement door WWI worden partijen in het veld ondersteund in de uitvoering. Zij dragen met adviezen bij aan de oplossing van problemen waar lokale partijen tegenaan lopen, zoals stagnatie in planvorming. Daarnaast zorgen zij dat de minister op de hoogte is van de actuele situatie in de steden. Aan de hand van de stadsfoto’s (waarin de belangrijkste problemen en kansen van een stad getoond worden op het gebied van overlast en onveiligheid, participatiegraad, economie, agglomeratie-indicatoren, woonomgeving en bevolkingssamenstelling) zullen stadsgesprekken gehouden worden;

• Om de lokale effectiviteit in de uitvoering te vergroten worden projecten ondersteund die uitvoering en beleid meer bij elkaar brengen, zoals het project Aanval op de Uitval (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 128, nr. 15);

• Kennisuitwisseling, kennisverzameling en kennisverspreiding tussen steden over problemen en oplossingen door middel van het Netherlands Institute for City Innovation Studies (NICIS), het KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing en uit inzet impulsteams, prestaties impulsbudget en het Innovatieve Programma Stedelijke Vernieuwing (IPSV);

• Stimuleren van goed beheer en onderhoudsreserveringen door verenigingen van eigenaren (VVE) door communicatie en voorlichting.

Doelgroepen

• Bewoners in de grote steden (G31);

• Andere overheden;

• Maatschappelijk middenveld waaronder corporaties;

• Marktpartijen.

Meetbare gegevens

De algemene doelstellingen zoals vermeld onder «motivering» zijn vertaald naar concreet te leveren prestaties door de steden, waarover deze in 2010 aan het Rijk rapporteren. Ultimo 2009 dienen de G31 een verbetering te laten zien op de vijf eerder genoemde doelstellingen en dienen de in de convenanten opgestelde doelstellingen door de G31 behaald te zijn. Metingen op prestaties en de indicatoren voor de doelstellingen hebben plaatsgevonden bij de start van de huidige convenantsperiode in 2005 en halverwege in 2007. Eén van de uitkomsten ligt op het gebied van veiligheid. Hierbij is zichtbaar dat mensen in de grote steden zich sinds de start van GSBIII veiliger zijn gaan voelen en minder vaak slachtoffer zijn van inbraak, fietsendiefstal, autodelicten, zakkenrollerij en geweldsdelicten (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 128, nr. 15). Een laatste meting vindt plaats aan het eind van de convenantsperiode. De resultaten hiervan zijn medio 2010 beschikbaar.

Beoogde prestaties voor 2009 zijn voorts:

• Uitwerken van de invulling van stedenbeleid na 2009 aan de hand van ervaringen met het GSB (3e periode) en ISV (2e periode);

• Wetgeving VVE aanpassen zodat gemeenten in bijzondere gevallen, besluitvorming binnen de vereniging van eigenaren kunnen beïnvloeden.

1.2.3. Voldoende woningproductie

Motivering

Om te voorzien in de vraag naar nieuwe woningen, de doorstroming te bevorderen, burgers meer keuzemogelijkheden te geven en meer ruimte te creëren voor de herstructurering van wijken, moet de productie in de periode tot en met 2011 uitkomen op een niveau tussen de 80 000 en 83 000 woningen per jaar (landelijk). De opgave verschilt per regio. Voldoende harde bestemmingsplancapaciteit en een adequaat grondbeleidinstrumentarium zijn belangrijke voorwaarden voor het realiseren van deze doelstelling.

Instrumenten

Uitvoering Actieplan woningproductie d.d. 22 november 2007 (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 200 XVIII, nr. 10).

Financiële instrumenten

• Het in 2008, met terugwerkende kracht per 1 januari 2007, aangepaste BLS. Deze aanpassing betreft de reguliere stimuleringsregeling voor eigenbouw en een – via het provinciefonds beschikbaar gestelde – bijdrage van € 8 mln voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap;

• Financieel stimuleren van de inzet van regionale woningbouwregisseurs in regio’s waar de woningproductie achterblijft. Op aanvraag van de woningbouwregio’s is tot een bedrag van maximaal € 50 000,- per regio per jaar beschikbaar.

Stimuleren en monitoren van de uitvoering

• Bestuurlijk overleg met stedelijke regio’s over de voortgang van de uitvoering woningbouwafspraken 2005–2010 en over de nieuwe woningbouwopgave vanaf 2010 en de inzet van het Rijk daarbij;

• Het door middel van bestuurlijk overleg en het aanspreken van partijen stimuleren van binnenstedelijk bouwen en innovaties in de bouw;

• WWI-accountmanagers monitoren de uitvoering in de steden en regio’s. Zij spreken lokale en regionale partijen aan op de voortgang van de woningbouw, bieden kennis en informatie, brengen waar nodig partijen bij elkaar en organiseren werkoverleg met de minister wanneer de situatie daarom vraagt. Hierbij bestaat ook de mogelijkheid dat door het Rijk gefinancierde aanjaagteams met externe deskundigen worden ingezet die met kennis en advies concrete belemmeringen kunnen helpen wegnemen.

Kennisverspreiding

• Via voorlichting (bijvoorbeeld brochures, circulaires) en overleg informeren van ontwikkelende en bouwende partijen, gemeenten en provincies over nieuwe ontwikkelingen in (Europese) wet- en regelgeving, bijvoorbeeld ten aanzien van grondbeleid, en hoe zij bij de toepassing in de praktijk kunnen worden ondersteund;

• Kenniscampagne gericht op provincies, gemeenten en andere betrokkenen ter bevordering van eigenbouw en collectief opdrachtgeverschap. De kenniscampagne is gestart in 2008 en kent een doorloop tot en met het eerste kwartaal van 2009;

• Bevorderen dat uitwisseling van kennis en ervaring tussen provincies, gemeenten en regiobesturen verbetert (samen met VNG en IPO).

Overige instrumenten

• Wettelijk instrumentarium in het kader van het grondbeleid, zoals de onteigeningswet;

• Het Kabinet zal om – voor de periode 2010 tot 2020 – te komen tot een integrale aanpak van de verstedelijkingsafspraken met stedelijke regio’s over de gebiedsgerichte ontwikkeling van woningbouw en daarmee samenhangende onderwerpen.

Doelgroepen

• Alle woningzoekenden;

• Andere overheden;

• Corporaties;

• Marktpartijen;

• Particuliere bouwers.

Meetbare gegevens

Beoogde prestaties voor 2009 zijn:

• Jaarlijkse toets op prestaties van de stedelijke bouwregio’s (zie tabel 1.3) op basis van woningbouwcijfers van het CBS en daaruit voortvloeiend toekenning van reguliere BLS-subsidies ter stimulering van de woningproductie en eigenbouw in de periode tot 2010;

• Monitoren van de woningproductie en de regionale uitvoering van de woningbouwafspraken 2005 tot en met 2009; resultaten worden per kwartaal door middel van een «prestatiethermometer» gepresenteerd (zie figuur 1.1). Deze (en andere) gegevens over de woningproductie zijn beschikbaar opwww.vrom.nl (bouwen en verbouwen/ woningproductie);

• Aanspreken van partijen op het tijdig beschikbaar hebben van voldoende streek- en bestemmingsplancapaciteit in relatie tot de woningbouwopgave (130%, de komende jaren wordt een hoger percentage verwacht, zie tabel 1.5) en het monitoren van deze plancapaciteit. In samenwerking met de provincies wordt jaarlijks vóór 1 juli een interprovinciale rapportage uitgebracht met betrekking tot de beschikbare plancapaciteit;

• Met de partners overeenkomen van regionaal gedifferentieerde afspraken over de woningbouwopgave vanaf 2010, als onderdeel van de integrale verstedelijkingsafspraken voor de uitvoeringsperiode 2010 tot en met 2019;

• Herziening van de Onteigeningswet; in overleg met het ministerie van Justitie (gestart in 2006, doorloop in 2009).

Bron: WWI administraties

Bron basis en realisatiewaarden: CBS

Bron streefwaarden woningproductie: woningbouwafspraken 2005 tot en met 2009 (conform eigen planning regio’s, in de afgelopen jaren lagen de realisaties in de 20 stedelijke regio’s lager)

Harde capaciteit is de optelling van:

• capaciteit in plannen die zijn vastgesteld (gemeenteraad);

• goedgekeurde plancapaciteit (GS);

• juridisch beschikbare onherroepelijke plancapaciteit.

Een deel van de harde capaciteit bestaat uit plannen die nog uitgewerkt dienen te worden (gemiddeld ongeveer 15%). Er kan nog bezwaar gemaakt worden tegen de uitwerking.

Als opgave wordt gerekend, 3 jaren vanaf de peildatum.

Figuur 1.1. Prestatiethermometer: Woningbouwafspraken 2005 t/m 2009, realisatie 1 januari 2005 t/m 31 maart 2008

Bron : CBS Woningstatistiek/bewerkt door DGWWI/S en K/KO

Toelichting:

Een kleine 75% van de totale woningproductie wordt gerealiseerd in de stedelijke regio’s waarmee woningbouwafspraken zijn gemaakt. WWI heeft afspraken gemaakt met twintig stedelijke regio’s over te bouwen aantallen woningen tot 2010. Tussen 2005 en 2010 zullen de regio’s tezamen 360 000 woningen gaan bouwen. De woningbouwthermometer geeft weer hoeveel woningen elke regio gaat bouwen en (in percentage en kleur) welk deel daarvan inmiddels is opgeleverd. Gelet op de in de regio’s opgelopen achterstand zullen de voor de convenantsperiode 2005–2010 afgesproken aantallen niet gehaald kunnen worden. Om de woningproductie te stimuleren is in het najaar van 2007 het Actieplan woningproductie opgesteld.

1.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 2. Stimuleren van een duurzame kwaliteit van woningen, gebouwen en bouwwerken

2.1. Algemene beleidsdoelstelling

Motivering

De veiligheid, gezondheid, energiezuinigheid en bruikbaarheid van woningen, gebouwen en bouwwerken duurzaam te borgen en de integrale milieubelasting van woningen en gebouwen te verminderen.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor Wonen, Wijken en Integratie is verantwoordelijk voor:

• De bouwregelgeving, het aanreiken van instrumenten ten behoeve van het toezicht op naleving van de wettelijke voorschriften, de implementatie van de Europese regelgeving op het terrein van bouwen/bouwproducten en het stimuleren van kwaliteitsverbetering in de bouw, met name op het terrein van energiebesparing, duurzaam materiaalgebruik, gezondheid (binnenmilieu) en (brand)veiligheid;

• Invulling van het Sectorplan Gebouwde Omgeving van het programma Schoon en Zuinig, en daarmee het ontwikkelen en uitdragen van het beleid ten aanzien van energiebesparing in de gebouwde omgeving. Voorts het stimuleren en faciliteren van marktpartijen en het aanspreken van die partijen op hun verantwoordelijkheden om te komen tot energiebesparing.

Externe factoren

• Het behalen van de algemene doelstelling is afhankelijk van de naleving van de bouwregelgeving door bouwers en opdrachtgevers en gebruikers (e.a.), het bewustzijn ten aanzien van de eigen verantwoordelijkheid van deze partijen en de medewerking vanuit de sector met betrekking tot beleidsontwikkeling en aanpassing en modernisering van de regelgeving;

• De implementatie en uitvoering van het klimaatbeleid gebouwde omgeving en uitvoering van acties met betrekking tot energiebesparing in de gebouwde omgeving is mede afhankelijk van de medewerking en inzet van de marktpartijen (bouwers, installateurs, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en energiebedrijven).

Meetbare gegevens

Beoogde effecten van beleid op het realiseren van de algemene doelstelling:

• Vermindering vanaf 2009 van het aantal gebruiksvergunningen met circa 80% na inwerkingtreding van het Besluit brandveilig gebruik bouwwerken (naar verwachting eind 2008). Momenteel worden jaarlijks circa 13 000 gebruiksvergunningen verleend (zie tabel 2.2);

• Op nationaal niveau (alle sectoren, inclusief de bouw): 30% CO₂-reductie, 2% energiebesparing en 20% inzet duurzame energie per 2020. Voor de gebouwde omgeving geldt een CO₂-reductie tot het emissie-plafond van 28 Mton (doelstelling 2010);

• In het kader van «Meer met minder» wordt gestreefd naar een verbetering van de energieprestatie van 500 000 gebouwen tot en met 2011 (zie tabel 2.4).

Tabel 2.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 2.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Realisatie CO₂ reductiedoelstellingen in de gebouwde omgeving

2. Overige programmabudgetten.

Toelichting:

In 2006 is op grond van de «tijdelijke subsidieregeling CO₂-reductie gebouwde omgeving 2006» voor € 33 mln aan verplichtingen aangegaan. Na vaststelling per project wordt tot uitbetaling van de toegekende subsidie overgegaan. Derhalve is bij de operationele doelstelling «CO₂-reductie in de gebouwde omgeving» voor de jaren 2009–2011 voor in totaal € 33 mln aan uitgaven als «juridisch verplicht» aangemerkt.

Door het Rijk en marktpartijen is het convenant «Meer met minder», een initiatief van marktpartijen, ondertekend. Ter ondersteuning zullen subsidies worden ingezet.

Daarnaast is op 22 april 2008 met projectontwikkelaars en bouwers het zogeheten «Lenteakkoord» voor de nieuwbouw ondertekend. Een financiële bijdrage wordt geleverd aan het kennis- en uitvoeringsprogramma.

Als gevolg van het ondertekende convenant en Lenteakkoord is vanaf 2009 sprake van «bestuurlijk gebonden verplichtingen».

2.2. Operationele doelstellingen

2.2.1. Borgen en bevorderen van de bouw- en gebruikstechnische kwaliteit

Motivering

Om alle bouwwerken (nieuw en bestaand) aan voldoende bouw- en gebruiks-technische eisen te laten voldoen worden door middel van de Woningwet wettelijke kaders gesteld en zijn er minimum prestatieniveaus vastgelegd in de bouwregelgeving (Bouwbesluit, Gebruiksbesluit). Voor het bereiken van een duurzame kwaliteit van woningen en gebouwen wordt een betere energie-efficiency, verbetering van de gezondheidskwaliteit van gebouwen (binnenmilieu) en vermindering van de integrale milieubelasting van gebouwen gestimuleerd. Vermindering van de administratieve lasten door verdere deregulering en vereenvoudiging van de regelgeving blijft geboden (brieven modernisering van de bouwregelgeving, Kamerstukken II, 2004–2005, 28 325 XI, nrs. 17 en 19).

Instrumenten

Instrumenten voor het borgen van een wettelijke minimum bouwtechnische en gebruikstechnische kwaliteit van gebouwen

• AMvB (nog in ontwikkeling) voor bouwwerken en gebouwen met daarin de volgende hoofdstukken:

• Bouwtechnische voorschriften (wijziging en inwerkingtreding nieuw Bouwbesluit ten behoeve van deregulering en vereenvoudiging van de bouwregelgeving en afstemming op de Wet Milieubeheer);

• Gebruikseisen (Besluit brandveilig gebruik van gebouwen);

• Installatie-eisen;

• Helpdesk Bouwregelgeving ter beantwoording van vragen over bouwvoorschriften uit het Bouwbesluit;

• Kenniscentrum Praktijktoepassing brandveiligheid;

• Praktijkproef afschaffen gemeentelijke preventieve toets op technische voorschriften (toetsing van bouwplannen). Dit betreft de follow-up van de voorstellen van de Commissie Dekker (zie ook het programma Slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten);

• Het toezicht op de naleving en handhaving van wet- en regelgeving met betrekking tot het bouwbesluit en gebruiksbesluit. Het toezicht wordt uitgevoerd door de VROM-Inspectie (zie begrotingshoofdstuk XI).

Instrumenten voor het bevorderen van een hogere, duurzame kwaliteit van gebouwen

• Actieprogramma Brandveiligheid ten behoeve van bewustzijnverhoging met betrekking tot brandveiligheid van gebouwen (uitvoering in samenwerking met het ministerie van BZK);

• Met demonstratieprojecten worden innovaties met betrekking tot duurzaamheid in de bouw zichtbaar gemaakt;

• Communicatie over het gebruik van kwaliteitsgaranties, -waarborgen en certificaten in de sector bouw en ondersteuning van VAC-punt Wonen (zie ook artikel 5.2.4.).

Implementatie Europese regelgeving

• Implementatie van de Europese regelgeving met betrekking tot bouwproducten en voorlichting en communicatie over CE-markering op bouwproducten;

• Implementatie van de Europese Eurocodes in de Nederlandse bouwregelgeving;

• Implementatie van de Europese Richtlijn tunnels en afstemming met de Nederlandse bouwregelgeving (onderdelen: spoor- en lightrailtunnels).

Doelgroepen

Bedrijven in de sector bouw (bouwers, installateurs, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en energiebedrijven), burgers (met name kopers, eigenaren en gebruikers van woningen en gebouwen) en gemeenten als toetser van bouwplannen en handhaver van de bouwregelgeving.

Meetbare gegevens

Beoogde prestaties voor 2009 zijn:

• Wijziging van de Woningwet in 2009;

• Ontwikkeling en naar verwachting inwerkingtreding in 2009 van één AMvB voor bouwwerken en gebouwen;

• Nadere uitwerking in 2009 van de Gecertificeerde Bouwbesluittoets ten behoeve van de wettelijke inkadering in de bouwregelgeving;

• Uitvoering van acties uit de Tweede Kamer-brief Gezondsheidskundige kwaliteit van woningen (Kamerstukken II, 2007–2008, 30 535 en 28 325, nr. 14); De in de brief genoemde acties zijn gericht op verbetering van de gezondheidskundige kwaliteit van woningen, inclusief acties op terrein van veiligheid van gas en electra. Het meerdendeel van de acties wordt in 2009 afgerond. Een enkel loopt door naar 2010;

• Nadere uitwerking in 2009 van milieuprestatie-eisen voor woningen en gebouwen ten behoeve van de mogelijke opname in de bouwregelgeving.

Bron: Rapport Kwantificering bouw-, sloop- en gebruiksvergunning, Companen, oktober 2004

Bron Helpdesk Bouwregelgeving: Brief aan de Tweede Kamer van 9 april 2002 «Agenda bouwregelgeving 2002–2006» (Kamerstukken II, 2001–2002, 28 325, nr. 1)

Bron Brandveiligheid: CBS

2.2.2. Realisatie CO₂-reductiedoelstellingen in de gebouwde omgeving

Motivering

In het Coalitieakkoord staan CO₂-reductie en energiebesparing als hoge prioriteit genoteerd. WWI begeleidt en ondersteunt projecten die invulling geven aan de door het Kabinet gewenste intensivering van het beleid ten aanzien van het bevorderen van energiebesparing in de gebouwde omgeving (zowel de woningbouw als utiliteitsbouw). Veel projecten vloeien direct voort uit de uitwerking van het kabinetsprogramma Schoon & Zuinig (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 209, nr. 1) en de door marktpartijen genomen initiatieven die hierop zijn gebaseerd (in casu Meer met minder).

Instrumenten

• Uitvoering van het Sectorplan Gebouwde Omgeving, onderdeel van het werkprogramma «Klimaat en energie: Schoon en Zuinig», waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de nationale doelstellingen op het gebied van CO₂-reductie, energiebesparing en duurzame energie;

• Voorbereidende onderzoeken voor aanscherping van de Energieprestatiecoëfficiënt voor woningen en utiliteitsgebouwen, ter ondersteuning van de doelstelling van 25% energiezuinigere bouw per 2011, worden in 2009 afgerond;

• Uitvoering van de activiteiten uit het programma «Kompas voor Energiebewust Wonen en Werken» door SenterNovem. Door kennisoverdracht, instrumentontwikkeling, procesbegeleiding en ondersteunen en communiceren van overheidsbeleid fungeert Kompas als een schakel tussen professionele marktpartijen en de overheid;

• Activiteiten van het energietransitieplatform voor de gebouwde omgeving (PEGO) worden door WWI ondersteund door inzet van middelen;

• Een bijdrage wordt geleverd aan het programma «Meer met minder», een initiatief van marktpartijen; In 2009 wordt het programma opgeschaald. Ter ondersteuning zullen subsidieregelingen (budget: € 24 mln in 2009) worden ingezet, zoals de energiestimuleringspremie-regeling, bedoeld voor eigenaar-bewoners/kleine verhuurders. Tevens zal samen met consumentenorganisaties de communicatie worden geïntensiveerd;

• Er wordt een financiële bijdrage geleverd aan het kennis- en uitvoerings-programma van projectontwikkelaars en bouwers, op basis van het Lenteakkoord voor de nieuwbouw dat op 22 april 2008 is overeengekomen;

• In 2009 zal een programma voor kennisoverdracht en innovatie worden uitgevoerd in de nieuwbouw en grootschalige renovatie. Het instrument richt zich door middel van experimenten op grootschalige toepassing van energiebesparende maatregelen en op innovaties in het bouwproces die tot energiebesparing leiden. Het budget is gedekt uit de Innovatie Agenda Energie (€ 438 mln). Jaarbudgetten worden eind 2008 verder ingevuld.

Doelgroepen

Bedrijven in de sector bouw, burgers en gemeenten als toetser van bouwplannen en handhaver van de bouwregelgeving, specifiek voor naleving van de EPC.

Meetbare gegevens

Grafiek 2.2. Ontwikkeling CO₂ emissies gebouwde omgeving

Bron: Bewerkt naar Werkprogramma Schoon en Zuinig

Bron: Bewerkt naar Werkprogramma Schoon en Zuinig

Beoogde prestaties voor 2009 zijn voorts:

• In 2011 zal de energetische kwaliteit van 500 000 woningen (1/12 deel van de voorraad) en bestaande gebouwen tot minimaal label B-niveau worden gebracht of ten opzichte van 1–1–2008 met 2 labelklassen worden verbeterd. Voor 2009 komt dit neer op circa 70 000 gebouwen;

• Marktpenetratie van innovatieve energiebesparende voorzieningen in gebouwen ten behoeve van toekomstige aanscherping EPC. Beoogd effect is een vergaande energiereductie in minimaal 20 000 woningen en gebouwen, verdeeld in drie groepen van 45%, 60% en 80% reductie van de EPC ten opzichte van de EPC van 0,8 te realiseren in de periode 2008–2013;

• Uitvoering van het Kompas-programma draagt er aan bij dat in 2012 60% van de lokale overheden, intermediairen en bouw- en beheerpartijen energiebesparende maatregelen meenemen in hun dagelijks aanbod, advies en beleid, waardoor de Gebouwde Omgeving doelstellingen van Schoon en Zuinig worden behaald. In 2006 was het bereik nog 35%;

• De Energie Prestatienorm (EPN) wordt herzien: de groene versie van de nieuwe norm Energieprestaties Gebouwen (EPG) zal in 2009 worden opgeleverd. Na de kritiekperiode zal de norm eind 2009 worden gepubliceerd;

• Het vrijwillige instrument Energieprestatie op Locatie (EPL) zal worden uitgewerkt tot een bepalingsmethode voor de energieprestatie op gebiedsniveau (wijken). Hiervoor wordt in 2009 een groene versie opgeleverd die eind 2009 ter kritiek zal worden gepubliceerd;

• De verkenning naar de mogelijkheid voor het stellen van energieprestatie-eisen in de bestaande bouw wordt in 2009 voorgezet en afgerond. Medio 2009 zal hierover een besluit kunnen worden genomen;

• Aanpassing van het woningwaarderingsstelsel (wws) in 2009 op de energieprestatie van de huurwoning. 

2.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 3. Garanderen van keuzemogelijkheden en betaalbaarheid op de woningmarkt

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

Motivering

Om te garanderen dat alle inkomensgroepen in goede en betaalbare woningen kunnen worden gehuisvest en voldoende keuzevrijheid hebben in de eigen woonsituatie, beïnvloedt WWI de vraag en het aanbod op de woningmarkt.

Het aanbod van geschikte woningen voor bijzondere aandachtsgroepen, zoals senioren en gehandicapten, dak- en thuislozen, personen die in aanmerking komen voor de afwikkeling van de nalatenschap van de oude Vreemdelingenwet en buitenlandse werknemers dient te verruimen, om zo de huisvesting van deze kwetsbare groepen beter te kunnen waarborgen. Voor een rechtvaardige werking van de woningmarkt dienen verschillende vormen van onrechtmatige bewoning te worden bestreden.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor WWI is verantwoordelijk voor:

• Regelgeving ter bevordering van een evenwichtige verdeling van de woningvoorraad;

• Voorwaarden scheppen voor beschikbaarheid voldoende betaalbare woningen;

• In stand houden van een voorziening voor de huurgeschillenbeslechting;

• Betaalbaarheid van het wonen voor in het bijzonder de lagere inkomensgroepen en het beleid met betrekking tot bijzondere aandachtsgroepen;

• Beleidsmatige vormgeving van het instrument huurtoeslag; de staatssecretaris van Financiën is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet op de huurtoeslag, waaronder de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik;

• Het ontwikkelen van kaders om onrechtmatige bewoning tegen te gaan;

• Het huur(prijs)beleid voor woningen.

Externe factoren

• Investeringen in de nieuwbouw (waaronder huurwoningen) door marktpartijen en corporaties;

• De inkomensontwikkeling van huishoudens;

• De bereidheid van woningcorporaties om hun verantwoordelijkheid voor de huisvesting van bijzondere aandachtsgroepen te nemen.

Meetbare gegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Een gematigde huurontwikkeling ontstaat, gekoppeld aan de inflatie;

• Meer lagere inkomens en starters de stap naar een koopwoning kunnen maken, zie tabel 3.3.;

• Er aanvaardbare huurlasten voor lagere inkomensgroepen zijn, zie tabel 3.4.

Tabel 3.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Deze tabel beschrijft het budgettair belang buiten de WWI-begroting. De maatregelen, die buiten de beleidsverantwoordelijkheid van de minister voor WWI vallen, hebben de volgende doelstellingen:

Ad 1: Continuering van de stimulering van het sparen voor de opbouw van vermogen in de vorm van een eigen woning, waar het gaat om de kapitaalsverzekering eigen woning;

Ad 2: Bevorderen van de aflossing eigenwoningschuld en lastenverlichting eigenaarbewoners met geen of een lage hypotheekschuld;

Ad 3: Het vergroten van particulier kameraanbod, met name voor studenten.

Grafiek 3.1. Budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2009

Operationeel doel:

1. Regelgeving ter bevordering van een evenwichtige verdeling van de woningmarkt.

2. Garanderen betaalbaarheid voldoende huurwoningen.

3. Garanderen betaalbaarheid wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht).

4. Garanderen van een laagdrempelige geschillenbeslechting.

5. Verruimen van het aanbod van geschikte woningen voor bijzondere aandachtsgroepen, alsmede het bestrijden van onrechtmatige bewoning.

6. Overige programmabudgetten.

Toelichting:

Het overgrote deel van het bij het operationeel doel «Garanderen van betaalbaarheid van het wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht)» beschikbare budget is «juridisch verplicht» als gevolg van de reeds aangegane verplichtingen voor de huurtoeslag (€ 2 321,3 mln) en de Koopsubsidie (Wet bevordering eigen woningbezit) (€ 12,4 mln). Het resterende «beleidsmatig gebonden» budget van € 3,1 mln betreft een voor de Koopsubsidie gereserveerd subsidiebudget. Deze regeling heeft als doelstelling het voor de lagere inkomensgroepen vergroten van de keuzevrijheid tussen huren en kopen en het vergroten van de mogelijkheden van toetreding van starters op de koopwoningmarkt.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Regelgeving ter bevordering van een evenwichtige verdeling van de woningvoorraad

Motivering

Om een evenwichtige en rechtvaardige verdeling van woningen te bewerkstelligen.

Instrumenten

Herziene Huisvestingswet

Op 26 november 2007 is de kaderbrief herziening Huisvestingswet naar de Tweede Kamer gestuurd (Brief over de evaluatie van de Huisvestingswet,Kamerstukken II, 2007–2008, 29 624, nr. 3). In deze brief wordt aangegeven dat een stelsel beoogd wordt, waarmee in geval van schaarste én in geval van leefbaarheidproblemen woonruimteverdeling als instrument voorhanden is. Het stelsel moet eenvoudig en doeltreffend zijn. De democratische legitimering op lokaal niveau van woonruimteverdeling zal in de wet sterker verankerd worden. Verder moet de herziene Huisvestingswet uitvoerbaar en handhaafbaar zijn. Ten aanzien van het toezicht zullen de inzichten van de commissie Doorlichting Interbestuurlijke Toezichtarrangementen worden benut. In 2008 vindt de afronding van de vormgeving herziene Huisvestingswet plaats met de betrokken partijen uit het veld. Aan het einde van het jaar zal naar verwachting de wettekst van de herziene Huisvestingswet aan de Raad van State worden voorgelegd voor advies.

De VROM-Inspectie gaat na of afspraken die gemaakt zijn ten aanzien van huisvesting van arbeidsmigranten en statushouders worden uitgevoerd door gemeenten en provincies.

Doelgroepen

• Huishoudens die zijn aangewezen op een woning in de gereguleerde woningvoorraad;

• Vergunninghouders die van woonruimte dienen te worden voorzien.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties met betrekking tot de Herziene Huisvestingswet zijn:

• Inwerkingtreding van de herziene wet kan, afhankelijk van de parlementaire behandeling, op 1 januari 2010 plaatsvinden;

• De bestuurlijke boete zal aan de Huisvestingswet worden toegevoegd. De inwerkingtreding hiervan staat gepland voor het voorjaar van 2009. Zie ook operationeel doel 3.2.5.

3.2.2. Garanderen van de betaalbaarheid van voldoende huurwoningen

Motivering

Om de betaalbaarheid van huurwoningen te garanderen voor alle huishoudens die door hun inkomenssituatie daar niet of onvoldoende zelf in kunnen voorzien.

Instrumenten

• Huurbeleid: de stijging van de niet-geliberaliseerde huren is gekoppeld aan de inflatie;

• Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte: aanpassing woningwaarderingsstelsel.

Doelgroepen

Huishoudens die zijn aangewezen op een woning in de gereguleerde huurwoningvoorraad.

Meetbare gegevens

Huurbeleid

• Rond de jaarwisseling ontvangt de Tweede Kamer de parameters voor het huurbeleid voor 2009–2010;

• Gemiddelde jaarlijkse huurstijging, onderscheiden naar sociale en overige verhuurders en de verschillende huurregimes die gelden voor de voorraad.

Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte

• Het woningwaarderingsstelsel (wws) zal worden aangepast, zodanig dat het beter aansluit bij de energetische kwaliteit van de woning (zie ook artikel 2.2.2.);

• In 2009 zal een gewijzigd wws worden geïmplementeerd.

3.2.3. Garanderen van de betaalbaarheid van het wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht)

Motivering

Om de betaalbaarheid van het zelfstandig wonen voor alle bevolkingsgroepen te garanderen en het effect van stijgende woonlasten voor specifieke groepen te beperken. Om het voor huishoudens met een beperkt inkomen toch mogelijk te maken een eigen woning te kopen.

Instrumenten

Wet op de huurtoeslag

De uitvoering van de huurtoeslag (voorheen: huursubsidie) vindt sinds enkele jaren niet meer bij WWI plaats. Sinds 2006 is de Belastingdienst/Toeslagen op grond van de Algemene wet inkomensafhankelijkeregelingen verantwoordelijk voor de uitvoering van de huurtoeslag. Huurtoeslag is een toeslag die een huurder kan aanvragen als de huur te hoog is in verhouding tot het inkomen. Met huurtoeslag kunnen mensen met een laag inkomen toch in aanmerking komen voor een goede en voor hen betaalbare huurwoning. Ongeveer éénderde van de huurwoningenvoorraad wordt bewoond door huishoudens met huurtoeslag. Voor de bepaling van de hoogte van de huurtoeslag zijn de belangrijkste factoren de hoogte van het (huishoud)inkomen, de huurprijs en de situatie van het huishouden (aantal bewoners en hun leeftijd).

Wat betreft het beleid – waar WWI verantwoordelijk voor is – is de planning dat per 1 januari 2009 een pakket maatregelen ter vereenvoudiging van de huurtoeslagregelgeving in werking zal treden. Het wetsvoorstel ter zake is medio 2008 bij de Tweede Kamer ingediend. Het doel hiervan is het vergroten van de transparantie voor de burger en het vereenvoudigen van de uitvoering door de Belastingdienst/Toeslagen. Deze maatregelen hebben betrekking op:

• Het verschuiven van de jaarlijkse aanpassing van de huurgerelateerde parameters van 1 juli naar 1 januari, zodat in principe het jaarlijks te verlenen voorschot niet meer lopende het jaar hoeft te worden aangepast;

• Het afschaffen van de aftrekposten op de rekenhuur voor bedrijfsruimte, garage en onderhuur;

• Het introduceren van een forfaitair bedrag ten aanzien van de subsidiabele servicekosten;

• Het afschaffen van de passendheidstoets en de verhuisnorm;

• Het vereenvoudigen van de procedure voor de jaarlijkse indexering van de zogenoemde normhuren, waardoor de normhuren jaarlijks zullen worden geïndexeerd met het percentage van de verwachte gemiddelde huurontwikkeling.

Instrumenten voor starters op de koopwoningenmarkt

• Wet bevordering eigen woningbezit plus (BEW+/koopsubsidie);

• Startersleningen, bijdrage aan gemeenten uit het VROM-startersfonds dat als revolverend fonds is ondergebracht bij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn);

• De nationale hypotheekgarantie (NHG), uitgevoerd door de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen.

Doelgroepen

• Huishoudens met lagere inkomens;

• Starters op de woningmarkt.

Meetbare gegevens

Beoogde prestaties voor 2009 ten behoeve van starters op de koopwoningenmarkt

• Verruiming van het budget voor de BEW waardoor jaarlijks circa 8 000 toekenningen kunnen plaatsvinden;

• Gemeenten stimuleren meer startersleningen te verstrekken (zie tabel 3.3.);

• Koopvarianten (tussenvormen van corporaties waarbij woningen onder voorwaarden worden verkocht) transparanter en overzichtelijker maken.

Daarnaast is in 2009 beoogd de huurtoeslag te vereenvoudigen.

Indicatoren

• NHG (zie tabel 3.3.);

• Aandeel eigen woningbezit (zie tabel 3.3.);

• Netto-huurquote van referentiehuishoudens ter bepaling van het effect van de huurtoeslag op de betaalbaarheid van het huren (zie tabel 3.4.).

Bron:

Syswov, Waarborgfonds Eigen Woningen, Jaarverslag werking Wet op de huurtoeslag en de Wet BEW. Jaarverslag SVn

Toelichting en kengetallen operationele doelstelling «Garanderen van de betaalbaarheid van het wonen voor lage inkomensgroepen» (vraaggericht)

Met behulp van de ontwikkeling van het kengetal netto-huurquote wordt het effect van de huurtoeslag op de betaalbaarheid van het huren voor de huishoudens met lage inkomens zichtbaar gemaakt. De hier gepresenteerde netto-huurquote geeft aan welk deel van het belastbaar inkomen wordt besteed aan netto huurlasten (huur minus huurtoeslag).

Voor de presentatie van de netto huurquote wordt gebruik gemaakt van een aantal standaardcases waarbij wordt uitgegaan van standaard inkomenssituaties en een voor de huurtoeslagpopulatie gemiddeld huurniveau. Hiermee kan de ontwikkeling van de kengetallen in de tijd worden gevolgd.

Bron: Huurtoeslagwet, Microtax verschillende versies (CPB), ministerie SZW

* Betreft prognose (tot en met 2007 realisatiecijfers)

** Betreft Wet Minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML).

Toelichting:

Tabel 3.4. laat zien dat de huurquote in 2009, evenals in voorgaande jaren, voor vrijwel alle beschreven cases een daling kent. De reden hiervoor is dat de gemiddelde verwachte huurontwikkeling en de daaraan gekoppelde stijging van de eigen bijdragen in de huurtoeslag, lager is dan de gemiddelde inkomensstijging.

3.2.4. Garanderen van een laagdrempelige geschillenbeslechting

Motivering

Om te garanderen dat er een laagdrempelige, onafhankelijke en breed toegankelijke beslechting is van huurgeschillen. Dit dient ook om druk op de rechtbanken te voorkomen. Het gaat om huurgeschillen die verband houden met de regels die het Rijk stelt via het huurrecht en de huurprijsregelgeving, gegeven de imperfecties van de woningmarkt.

Instrumenten

Huurcommissies

Doelgroepen

Huurders en verhuurders met geschillen over de prijs/kwaliteitsverhouding van huurwoningen in het gereguleerde segment.

Meetbare gegevens

De belangrijkste prestaties voor 2009 met betrekking tot de Huurcommissies zijn:

• Afhandelen van huurgeschillen door de huurcommissies binnen bepaalde behandeltermijnen (zie tabel 3.5);

• In 2009 in werking treden van een wetsvoorstel waarmee één ZBO huurgeschillenbeslechting wordt gevormd, in plaats van de huidige 59 ZBO’s huurcommissie;

• Digitalisering van de interne werkprocessen in 2009. Dit zal bijdragen tot een verkorting van de behandeltermijnen, waardoor stapsgewijs aan de wettelijke termijnen zal worden voldaan.

Bron: WWI administraties

Toelichting:

Door het inflatievolgend huurbeleid worden in 2008 en 2009 minder huurverhogingsgeschillen ingediend. In de begroting van 2008 was deze daling nog niet verdisconteerd.

3.2.5. Verruiming van het aanbod van geschikte woningen voor bijzondere aandachtsgroepen, alsmede het bestrijden van onrechtmatige bewoning

Motivering

Om het aanbod van passende woonvoorzieningen te verruimen voor bijzondere aandachtsgroepen, waarbij wordt gestreefd naar:

• Het zo lang mogelijk zelfstandig laten wonen van senioren en gehandicapten, zij in vertrouwde omgeving kunnen (blijven) wonen en daar zorg en ondersteuning kunnen ontvangen;

• Meer en meer verschillende vormen van passende woonvoorzieningen voor dak- en thuislozen en tegelijkertijd minder huisuitzettingen;

• Extra reguliere woningen voor personen die vallen onder de afhandeling van de oude Vreemdelingenwet en buitenlandse werknemers met name uit de Midden- en Oost-Europese (MOE) landen en verschillende vormen van logies voor tijdelijke arbeidsmigranten.

Onrechtmatige bewoning belemmert de doorstroming, is oneerlijk voor hen die wel op hun beurt wachten en kan corporaties en andere verhuurders veel geld kosten. Om deze redenen is het van belang gemeenten voldoende instrumentarium te geven onrechtmatige bewoning te bestrijden.

Instrumenten

Actieplan «Beter (t)huis in de buurt (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 200 XVIII, nr. 111).

Belangrijke factor bij de uitvoering is de bereidheid van de corporaties om komende jaren fors te investeren in geschikte woningen en vastgoed.

Huisvestingswet

Voor de bestrijding van onrechtmatige bewoning is per 1 januari 2009 een bestuurlijke boete in de huisvestingswet opgenomen.

Bestuurlijk overleg

WWI stimuleert dat hierover prestatieafspraken met gemeenten worden gemaakt.

Doelgroepen

• Ouderen en mensen met een beperking, dak- en thuislozen, personen die vallen onder de afhandeling van de oude Vreemdelingenwet en buitenlandse werknemers met name uit de MOE-landen;

• Andere overheden, corporaties en landelijke cliënten organisaties, koepels en brancheorganisaties;

• Aandachtsgroep huishoudens met een inkomen tot de maximumgrens van de huurtoeslag.

Meetbare gegevens

• Beter evenwicht tussen vraag en aanbod van geschikte woningen voor ouderen. Dit wordt gemonitord met het drie jaarlijkse WoON vanaf 2006. Door middel van de algemene onderzoekspublicaties daarover wordt de Kamer nader geïnformeerd over die ontwikkeling (zie tabel 3.6.);

• Huisvesten voor eind 2009 van 27 500 personen die onder de afwikkeling van de oude Vreemdelingenwet vallen.

Bron basiswaarden: WoON 2006

Bron realisaties: WoON 2009

3.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Bij de evaluaties wordt naast de inzet van de gebruikelijke evaluatie instrumenten ook zoveel mogelijk gebruik gemaakt van burgerparticipatie.

Artikel 4. Integratie niet-westerse migranten

4.1. Algemene doelstelling

Motivering

De integratie van niet-westerse migranten1 in de Nederlandse samenleving, economisch, sociaal en cultureel

De vestiging van grote groepen migranten uit niet-westerse landen in de afgelopen decennia, heeft de sociale samenhang onder druk gezet. Hoewel veel migranten het goed doen2, is er een te grote groep die onvoldoende of met weinig resultaat deelneemt aan het onderwijs, de arbeidsmarkt en het maatschappelijk leven. Dit heeft negatieve gevolgen voor de welvaart en voor het draagvlak voor migranten in de samenleving. Daarom is integratiebeleid nodig.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor WWI heeft een integrale verantwoordelijkheid voor de opzet en voortgang van het kabinetsbrede integratieprogramma en rapporteert hierover aan de Tweede Kamer. Belangrijke delen van het programma worden uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van bewindslieden van andere departementen.

De Minister voor WWI heeft beleidsverantwoordelijkheid voor de inburgering en voor een aantal specifieke integratieonderwerpen. Dit laatste vaak in samenwerking met andere bewindslieden. Gemeenten hebben uitvoeringsverantwoordelijkheid voor de inburgering en zijn betrokken bij de uitvoering van andere specifieke integratieonderwerpen.

De Minister voor WWI is ook verantwoordelijk voor de uitvoering van de remigratieregeling.

Externe factoren

Specifiek voor inburgering

• De wijze waarop gemeenten en andere bij integratie en participatie betrokken instellingen en organisaties hun taken en verantwoordelijkheden waarmaken;

• De mate waarin inburgeringsplichtigen de verantwoordelijkheid oppakken om aan de inburgeringplicht te voldoen en de benodigde competenties te verwerven om te kunnen participeren aan de samenleving.

Specifiek voor het realiseren van het integratieprogramma

• De bereidheid van instellingen en bedrijven om competente personen ongeacht etnische, culturele of levensbeschouwelijke achtergrond mee te laten doen;

• De bereidheid van maatschappelijke partners om actief te participeren in integratieprojecten.

• De inzet van migranten om deel uit te maken van de Nederlandse samenleving.

Meetbare gegevens

De mate waarin de algemene doelstelling van het integratiebeleid wordt gerealiseerd wordt afgemeten aan de ontwikkeling van een aantal kernindicatoren. Dit betreft:

• Netto-arbeidsparticipatie;

• Aandeel personen met een startkwalificatie;

• Aandeel verdachten van een misdrijf.

Beoogd wordt om op deze indicatoren meetbare vooruitgang te boeken. Vooruitgang houdt in dat de waarden voor niet-westerse migranten dichter bij de waarden van de autochtone bevolking komen te liggen. De waarden op de integratie-indicatoren zijn afhankelijk van een groot aantal factoren. Daarom is het niet zinvol om exacte streefwaarden aan te geven.

Ten aanzien van de integratieonderwerpen waarvoor de Minister voor WWI beleidsverantwoordelijkheid heeft worden meetbare gegevens gespecificeerd onder de desbetreffende operationele doelstellingen.

Bron: CBS

Tabel 4.2. Budgettaire gevolgen van beleid

* Op de begroting van het ministerie van Financiën (op een aanvullende post), is € 100 mln voor 2010 en € 50 mln voor 2011 gereserveerd ten behoeve van het Deltaplan Inburgering. Deze bedragen zijn toegewezen aan de minister voor WWI.

Grafiek 4.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Bewerkstelligen dat oud- en nieuwkomers hun inburgeringsexamen halen

2. Het versterken van de maaatschappelijke emancipatie en het vergroten van de sociale integratie van niet-westerse migranten.

Toelichting:

Bij de operationele doelstelling «Bewerkstelligen dat oud- en nieuwkomers het inburgeringsexamen halen» hebben de juridisch verplichte budgetten betrekking op de bijdragen aan het Participatiefonds, COA en IBG voor de uitvoering van de wet Inburgering. De juridisch verplichte bedragen bij de operationele doelstelling «Het versterken van de maatschappelijke emancipatie en het vergroten van de sociale integratie van niet-westerse immigranten» betreffen projectsubsidies op grond van de regeling Ruimte voor contact, subsidies voor activiteiten van maatschappelijke organisaties, remigratie-uitkeringen en bijdragen aan Antillianengemeenten.

4.2. Operationele doelstellingen

4.2.1. Bewerkstelligen dat oud- en nieuwkomers hun inburgeringsexamen halen

Motivering

Om oud- en nieuwkomers actiever mee te laten doen aan de samenleving is het noodzakelijk dat deze groep een goede beheersing van de Nederlandse taal en kennis van de Nederlandse samenleving heeft. Het volgen van een inburgeringstraject en het behalen van het inburgeringsexamen is een middel om dit te bewerkstelligen.

In het kader van het Deltaplan Inburgering heeft het Kabinet zich ten doel gesteld om in deze kabinetsperiode gemiddeld 60 000 inburgeringsprogramma’s per jaar te realiseren.

De wisselwerking tussen inburgering en participatie is een belangrijke waarborg voor het behalen van duurzame resultaten in de inburgering. Dit heeft geresulteerd in de doelstelling dat in 2011 80% van de programma’s duaal van karakter moet zijn. Dit wil zeggen dat de inburgering gekoppeld is met reïntegratie, werk, ondernemerschap, een (beroep)sopleiding, vrijwilligerswerk of opvoedingsondersteuning. Om dat te bereiken zullen gemeenten worden gestimuleerd om de dualiteit van hun inburgeringsprogramma’s te vergroten door een financiële bijdrage per duaal traject.

Instrumenten

Wet inburgering

In het kader van de Wet Inburgering, die per 1 januari 2007 in werking is getreden, verzorgen de gemeenten het aanbod van inburgeringvoorzieningen. Voor 2009 ontvangen zij hiervoor een bijdrage van in totaal € 365 mln. Met gemeenten zijn afspraken gemaakt over de te realiseren aantallen en vindt regelmatig bestuurlijk overleg plaats over de voortgang. Vanaf de inwerkingtreding van de Wet participatiebudget worden de middelen voor inburgering, reïntegratie en educatie samengevoegd in één participatiebudget.

Grafiek 4.2. Verdeling middelen over gemeenten

Bron: WWI administraties

Ter ondersteuning van de uitvoering door gemeenten wordt een aantal taken centraal gecoördineerd en gefinancierd, zoals het examenstelsel, de inburgering in de centrale opvang, de exploitatie van het keurmerk inburgering en de monitoring van de inburgeringresultaten. De in 2008 ingezette ondersteuning van gemeenten door procesmanagement dat primair is gericht op het verbeteren van de uitvoering wordt in 2009 voortgezet. Ook wordt aandacht besteed aan kennisoverdracht van de resultaten van de diverse innovatietrajecten en onderzoeken. Voor deze taken en de ontwikkelingstrajecten in het kader van het Deltaplan Inburgering is een bedrag van € 59 mln beschikbaar.

Wet inburgering in het buitenland

Ingevolge de Wet Inburgering in het buitenland moeten bepaalde groepen vreemdelingen die zich in Nederland willen vestigen het basisexamen inburgering afleggen op een examenlocatie in het buitenland. Het slagen voor het basisexamen is een voorwaarde voor het verkrijgen van een machtiging tot voorlopig verblijf.

Voor de uitvoering van de Wet Inburgering in het buitenland is een bedrag van € 1,5 mln beschikbaar.

Meetbare gegevens

Naar verwachting zullen in 2009 in het buitenland ongeveer 10 000 inburgeringsexamens worden afgenomen en 8 500 personen slagen voor het inburgeringsexamen.

In 2009 zullen de resultaten van een wetsevaluatie bekend worden, waarbij onder meer gekeken is naar de werking van het basisexamen in de praktijk en het effect op de inburgering in Nederland.

Ook worden in 2009 de uitkomsten verwacht van het onderzoek naar de mogelijkheden om het niveau A1 als niveau voor het basisexamen inburgering te eisen en de randvoorwaarden, zoals de voorbereidingsmogelijkheden van kandidaten, die daarbij van rijkswege ingevuld dienen te worden. De uitkomsten van deze onderzoeken kunnen mogelijk leiden tot aanpassingen in de uitvoering van het basisexamen inburgering in het buitenland.

Bron: Informatiesysteem Inburgering (IBG)

4.2.2. Het versterken van de maatschappelijke emancipatie en het vergroten van de sociale integratie van niet-westerse migranten

Motivering

De nog onvoldoende gerealiseerde integratie van niet-westerse migranten heeft te maken met maatschappelijke achterstand én met sociale segregatie. Het generieke beleid op het terrein van onderwijs en arbeidsmarkt, de instellingen voor jeugd en jongeren, de culturele instellingen moet iedereen bereiken en bedienen. Waar dit onvoldoende aan de problematiek van niet-westerse migranten tegemoetkomt, zijn afzonderlijke maatregelen en acties nodig onder verantwoordelijkheid van de Minister voor WWI. Naast het verminderen van ruimtelijke segregatie en het vergroten van de ontwikkelingspotenties van wijken (zie beleidsartikel 1) betreft het de onderwerpen die hierna bij de instrumenten worden genoemd. Bij de uitvoering hiervan wordt gebruik gemaakt van de expertise van diverse maatschappelijke organisaties, zoals Forum en de LOM-organisaties (Landelijk Overleg Minderheden). Deze organisaties ontvangen hiervoor in 2009 een vergoeding van in totaal € 13 mln.

Instrumenten

Een gemeenschappelijke beleidsagenda met gemeenten

In 2008 is met gemeenten en de VNG overeenstemming bereikt over de inhoud en de uitvoering van het gemeenschappelijk kader. Het kader bevat een gedeelde visie op de hoofdlijnen van het integratiebeleid en een overzicht van 8 beleidsterreinen waarin die gemeenschappelijke ambitie is uitgewerkt in concrete acties voor Rijk en gemeenten. Voor dit actieprogramma is € 1,5 mln beschikbaar in 2009. Het streven is het percentage gemeenten dat deelneemt aan de gemeenschappelijke beleidsagenda in 2009 te verhogen van 10% tot 15%.

Antidiscriminatievoorzieningen

De Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen zal in 2009 in werking treden. Na aanvaarding van de wet door het Parlement zal dit dossier overgaan naar het ministerie van BZK. De hiervoor beschikbare middelen ad € 6 mln per jaar worden via de algemene uitkering van het Gemeentefonds beschikbaar gesteld.

Om de mogelijkheden voor de melding van discriminatieklachten beter bij de burger bekend te maken wordt er een landelijke voorlichtingscampagne georganiseerd. Met de implementatie van het plan racismebestrijding zal nadrukkelijk aandacht worden geschonken aan beeldvorming en preventie, met name onder jongeren en op lokaal niveau. Voor deze activiteiten is € 2 mln beschikbaar.

Actieprogramma diversiteit in het jeugdbeleid

Dit actieprogramma, waaraan samen met de minister voor Jeugd en Gezin wordt vormgegeven, is gericht op het vergroten van het bereik onder migrantenjongeren van instellingen voor jeugd en jeugdzorg, het versterken van de deskundigheid van professionals in het omgaan met migrantenjongeren en de verspreiding van interventiemethodieken die zijn toegesneden op migrantenjongeren. Hiermee wordt beoogd de effectiviteit van de instellingen voor niet-westerse jongeren te vergroten, zowel in het bereiken van deze groepen als in het succes van de interventies. Hiervoor is een bedrag van € 1 mln beschikbaar in 2009.

Preventieprojecten

De projecten hebben tot doel:

• De preventie van eergerelateerd geweld;

• De preventie van polarisatie en radicalisering;

• De aanpak van Antilliaans Nederlandse probleemjongeren;

• De aanpak van Marokkaans Nederlandse probleemjongeren.

In totaal is hiervoor in 2009 € 10 mln beschikbaar.

Met het Meerjaren Kaderprogramma «Aan de goede kant van de eer», dat loopt tot 2010, zetten vier minderhedenkoepels met ruim 80 achterbanorganisaties zich in voor de verhoging van zelfredzaamheid, bevordering van mentaliteitsverandering en samenwerking vanuit migrantengemeenschappen met instellingen die betrokken zijn bij de aanpak van eergerelateerd geweld. Dit meerjarenprogramma is een onderdeel van het interdepartementale programma «Eergerelateerd geweld» van het ministerie van Justitie.

In aansluiting op het Actieplan Polarisatie en Radicalisering, dat door de minister van BZK wordt gecoördineerd, worden in samenwerking met de koepels van de minderhedenorganisaties in 2009 diverse initiatieven ontwikkeld om te komen tot een preventieve aanpak van polarisatie en radicalisering, op basis van een «evidence-based» onderzoek.

In samenwerking met het ministerie van BZK en Justitie wordt uitvoering gegeven aan de in de beleidsbrief Antillianen en Arubanen aangekondigde maatregelen. Mede op basis van een evaluatie van de bereikte resultaten met de bestuurlijke arrangementen in de 21 Antillianengemeenten heeft een daartoe ingestelde onafhankelijke Taskforce advies uitgebracht over de wijze waarop na 2008 verder invulling kan worden gegeven aan een duurzame meerjarige aanpak van de Antillianenproblematiek. Op basis van de rapportage van de Taskforce worden hierover in het najaar van 2008 afspraken gemaakt met gemeenten.

In samenwerking met de minister van Justitie wordt een plan van aanpak opgesteld waarin concrete acties en maatregelen voor een maatwerkgerichte aanpak van Marokkaans-Nederlandse jongeren zijn uitgewerkt. Dit plan van aanpak is eind 2008 gereed en wordt in 2009 in uitvoering genomen.

Initiatieven actief burgerschap en dialoog

Democratische bewustwording en maatschappelijke activering vormen belangrijke doelen van beleid dat gericht is op actief burgerschap. In het Actieprogramma Actief Burgerschap wordt aandacht besteed aan zowel de sociale als de politieke componenten van burgerschapsvorming. Dit richt zich onder meer op het aanleren van «soft skills» bij bewoners in de aandachtswijken, niet-westerse vrouwen en jongeren via trainingen in dialoog- en debatvaardigheden en andere burgerschapscompetenties.

Om maatschappelijke, etnische en religieuze scheidslijnen tussen mensen te doorbreken, worden initiatieven gefaciliteerd die bevorderen dat mensen met elkaar in gesprek gaan over concrete maatschappelijke problemen en samen oplossingen aandragen.

Op lokaal niveau worden gezamenlijke activiteiten van autochtonen en migranten die gericht zijn op praktische gemeenschappelijke doelen gestimuleerd. Voor initiatieven tussen € 50 000 en € 100 000 kan ook in 2009 een beroep worden gedaan op de Stimuleringsregeling Ruimte voor Contact. In totaal is er voor actief burgerschap en dialoog € 10,5 mln beschikbaar in 2009.

Remigratiewet

Het Rijk faciliteert mensen van een etnische minderheid die daadwerkelijk willen remigreren, maar deze wens niet zelfstandig kunnen realiseren. De vergoedingen bestaan uit een eenmalige tegemoetkoming in de kosten voor verhuizing en een periodieke uitkering om te voorzien in de noodzakelijke kosten van bestaan in het land van bestemming.

Meetbare gegevens

Bron: WWI-administratie

Bron:

* Monitor rassendiscriminatie (driejaarlijks) en

** administratie antidiscriminatievoorzieningen

Bron: Evaluatieonderzoek

Bron: SVB

4.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 5. Randvoorwaarden voor de integratie en een goed werkende woningmarkt

5.1. Algemene beleidsdoelstelling

Motivering

Heldere verhoudingen tussen partijen op de woningmarkt versterken de maatschappelijke prestaties van de partijen op de woningmarkt. Voldoende en gedeelde kennis van de velden wonen, wijken en integratie vormen een belangrijke basis voor het bereiken van de maatschappelijke doelen op WWI-terrein. Tegelijkertijd veranderen de maatschappelijke omstandigheden en problemen. Daarom moet niet alleen gewerkt worden aan de problemen van vandaag, maar is voorbereiding op de problemen en uitdagingen die op middellange termijn spelen noodzakelijk.

Verantwoordelijkheid

De minister voor WWI is verantwoordelijk voor:

• Het ontwikkelen, ontsluiten en verspreiden van kennis over integratie, de wijken en wonen;

• Het zorgen voor een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de partijen op het terrein van WWI;

• Partijen in staat stellen hun rollen en verantwoordelijkheden te vervullen.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling is afhankelijk van:

• Beschikbaarheid van kennis en gegevens van derden op het gebied van wonen, wijken en integratie;

• Actieve participatie van betrokken partijen op het gebied van wonen, wijken en integratie.

Meetbare gegevens

Het programma van dit artikel is er primair op gericht om de prestaties uit de overige artikelen van de begroting voor WWI nu en in de toekomst te kunnen realiseren. Dat betekent dat voor de algemene beleidsdoelstelling van artikel 5 geen algemene indicatoren (outcome) beschikbaar zijn. Wel is op het niveau van de operationele doelen (output) een aantal prestatie-indicatoren opgenomen.

Tabel 5.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 5.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Tijdig inspelen op maatschappelijke veranderingen

2. Ontsluiten van kennis en onderzoekscoördinatie

3. Bevorderen van maximale maatschappelijke prestaties van wonigncorporaties

4. Versterken van de positie van de woonconsument

5. Overige programmabudgetten

Toelichting:

Bij de operationele doelstelling «Versterken van de positie van de woonconsument» zijn de uitgaven tot in 2012 «juridisch verplicht» als gevolg van in 2007 toegekende meerjarige subsidies aan de woonconsumentenorganisaties.

Bij het operationeel doel «Overige programmabudgetten» valt een budget van € 4,2 mln onder «beleidsmatig gebonden». Het basisonderzoek, dat in 2009 tot deze uitgaven zal leiden, is evenals in voorgaande jaren nodig om een aantal belangrijke beleidsevaluaties en toekomstverkenningen te onderbouwen en beleidseffecten te monitoren. Belangrijk onderzoeksproject dat hiervoor wordt uitbesteed is de actualisering van de woningbehoeftenraming (Primus). Het CBS voert een aantal modules van het onderzoek «Woningbehoeftenonderzoek Nederland (WoON) uit.

5.2. Operationele doelstellingen

5.2.1. Tijdig inspelen op maatschappelijke veranderingen

Motivering

Om niet alleen te werken aan maatschappelijke problemen van vandaag, maar ook voorbereid te zijn op de (mogelijke) toekomstige problemen en uitdagingen op de velden wonen, wijken en integratie.

Instrumenten

In 2008 zijn in het kader van de VROM Strategische Kennisagenda voor het beleidsterrein van WWI kennisthema’s geïdentificeerd. Dit is gebeurd in dialoog met kennisinstellingen, universiteiten en maatschappelijke organisaties. De agenda geeft richting aan het strategisch onderzoek en verkenningen, zowel voor wat betreft de onderzoeksprogrammering van WWI als programmering van onderzoek bij externe kennisinstellingen.

De volgende verkenningen worden in 2009 uitgevoerd:

Verkenning woningmarkt: Hierbij staat de vraag centraal hoe het woningmarktbeleid zich kan ontwikkelen en op welke wijze het betaalbaarheids- en toegankelijkheidsbeleid kunnen bijdragen aan de bevordering van de individuele en maatschappelijke ontwikkeling van mensen, het vergroten van de sociale samenhang in wijken en steden en het doel dat iedereen een passende woning weet te vinden. De woningmarktmodule van het WoON komt eind 2009 beschikbaar. De verkenning vormt tevens de basis voor de kabinetsreactie op diverse adviezen die in de loop van 2008 en 2009 uitkomen, zoals die van het CPB en de SER.

Toekomstverkenning nieuwbouw: het betreft vervolgactiviteiten in het kader van de Verkenning Nieuwbouwbeleid voor de middellange termijn, die in 2008 is gestart ten behoeve van de te maken verstedelijkingsafspraken periode 2010–2020. De nieuwe prognose van de kwantitatieve woningbehoefte (Primos) wordt uitgevoerd in 2009 waarna in 2010 een kwalitatieve woningmarktprognose (Socrates) zal verschijnen.

Verkenning integratie en wonen: er zal een verkenning worden uitgevoerd naar de ontwikkeling van segregatie en mogelijkheden voor sturing hieromtrent. De onderzoeksresultaten van de Survey Integratie Nieuwe Groepen (SING) over de integratie van Polen, Irakezen, Afghanen, Iraniërs en Somaliërs komen beschikbaar.

Het jaarrapport Integratie en de rapportage over kernindicatoren integratie 2009 worden gepubliceerd.

Verkenning empowerment en activering: deze verkenning richt zich op de vraag hoe participatie en emancipatie op het WWI-domein versterkt kunnen worden.

Meetbare gegevens

Afronding van bovengenoemde verkenningen.

5.2.2. Ontsluiten van kennis en onderzoekscoördinatie

Motivering

Als randvoorwaarde voor een goede beleidsvorming en- uitvoering op het WWI-terrein is ontwikkeling, uitwisseling en overdracht van kennis en informatie tussen WWI en partijen noodzakelijk, inclusief de realisatie van een effectieve kennisinfrastructuur met een heldere rolverdeling tussen betrokken kennisinstellingen.

Instrumenten

Kennis als interventie-instrument

• Organisatie van congressen, publicaties in vakbladen, onderhoud van een internetsite en informatiedesk met informatie over wonen en verbreden daarvan met kennis over het grotestedenbeleid en integratie (www.vrom.nl/infowonen);

• Platform voor virtuele samenwerking met de partners;

• Verspreiden van kennis over effectieve interventies op het terrein van wonen, wijken en integratie;

• Stimuleren van effectiviteitsstudies en Maatschappelijke Kosten Baten Analyses (MKBA’s) bij/door gemeenten via pilots en de ontwikkeling van een site over MKBA’s.

Kennisinfrastructuur

• Permanente afstemming en uitwisseling van kennis met de planbureaus, andere departementen, wetenschappelijke wereld, adviesorganen en andere kennisinstituten, ook internationaal (in bijzonder EU-netwerken);

• Samenwerking met partners in het woonveld en op terrein van integratie bij de ontwikkeling van kennis;

• Uitwerken en uitvoeren meerjarige strategische kennisagenda, in afstemming met de externe kennisinfrastructuur;

• Vergaren en uitwisselen van kennis van beleid met buitenlandse collega-ministeries met name in de EU;

• Aansturing en financiering van de kennisinstellingen NICIS, KEI, SEV en Nirov (deel wonen) en heldere afstemming van activiteiten.

Onderzoek, monitoring, prognoses

Zie «meetbare gegevens», waar een aantal concrete producten wordt genoemd. Bovendien wordt rond actualiteiten waar nodig beleidsonderbouwend onderzoek uitgevoerd.

Doelgroepen

• Gemeenten;

• Provincies;

• Woningcorporaties;

• Marktpartijen (waaronder de bouwwereld);

• Universiteiten;

• Minderhedenorganisaties;

• Internationale instellingen.

Meetbare gegevens

• Het WoonOnderzoek Nederland 2009 (WoON 2009) wordt uitgevoerd. De gegevens zijn 1 oktober 2009 beschikbaar. Tevens wordt de WoON-module «sociaal-fysiek» uitgevoerd en het «bouwtechnisch onderzoek» voorbereid. Ook worden korte flexibele WoON modules voorbereid waarin actuele thema’s worden onderzocht;

• Monitoring ten behoeve van de 40 wijkenaanpak (onder andere een 2-jaarlijkse outcome-monitor, te beginnen in 2008; zie artikel 1.2.1);

• In 2008 is de Leefbaarometer gelanceerd. In 2009 zal dit instrument waar nodig verder uitgebouwd worden. De Leefbaarometer is bedoeld als instrument voor gemeenten om neerwaartse ontwikkeling van niet-40 wijken vroegtijdig te kunnen signaleren;

• Kwaliteitskaart bewonersparticipatie (zie artikel 1.2.1);

• Meting tevredenheid gebruikers van informatie en onderzoeksrapporten van het WoON;

• Tevredenheidsonderzoek onder gebruikers van de kennisinstellingen.

Bron: WWI administraties

5.2.3. Bevorderen maximale maatschappelijke prestaties van woningcorporaties

Motivering

Woningcorporaties moeten voldoende maatschappelijk prestaties leveren op het vlak van nieuwbouw, het aanbod van voldoende betaalbare (huur)woningen voor de zwakkeren op de woningmarkt waaronder bijzondere doelgroepen, de herstructurering van wijken, de leefbaarheid van wijken en dorpen, en de energiebesparing. Dit doen zij als maatschappelijke ondernemers in samenspraak met lokale betrokkenen. De overheid borgt dat corporaties goed functioneren. Dit doet zij door duidelijke kaders te stellen, onder andere wat betreft de bestuurlijke structuur, het interne en externe toezicht, de definiëring van de sociale taak binnen het werkdomein van corporaties en het overleg met belanghouders (governance-structuur). Hierbij is het belangrijk dat regelgeving wordt teruggedrongen en de brede missie voor woningcorporaties wordt behouden. Tot slot zorgt de overheid voor een effectief stelsel van monitoring van- en toezicht op de maatschappelijke prestaties van corporaties.

Instrumenten

• Woningwet;

• Besluit Beheer Sociale Huursector;

• Besluit Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting;

• Circulaires;

• Toezicht;

• De maatschappelijke prestaties van woningcorporaties moeten aansluiten bij landelijke prioriteiten. Belangrijk aandachtspunt daarin is een extra inzet voor de aanpak van de 40 krachtwijken. De beoordeling of woningcorporaties voldoende handelen in het belang van de volkshuisvesting wordt daarnaast primair beoordeeld aan de hand van de lokale en regionale woonopgaven. Hierbij speelt ook de verhouding tussen de financiële mogelijkheden van een woningcorporatie en haar voorgenomen activiteiten, zoals vastgesteld door het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting, een rol. De prestaties van individuele woningcorporaties zullen, zo nodig, worden aangejaagd en knelpunten op lokaal niveau zullen worden aangepakt;

• Er wordt toezicht uitgeoefend op de rechtmatigheid van handelen (ministerie) en op de financiële continuïteit en solvabiliteit (Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting). Dit toezicht krijgt op de volgende wijze vorm:

• Op basis van de van toepassing zijnde regelgeving zullen voornemens tot fusies, statutenwijzigingen, nevenactiviteiten, verkoop van huurwoningen etc. worden beoordeeld (en bijvoorbeeld bij fusies ook op hun volkshuisvestelijke meerwaarde);

• De woningcorporaties wordt jaarlijks op basis van de jaarstukken een oordeel gezonden over eventuele onrechtmatige activiteiten;

• Op basis van een analyse van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting zal de woningcorporaties een continuïteits- en solvabiliteitsoordeel worden gezonden;

• Incidenteel zal door het ministerie zo nodig handelend worden opgetreden bij overtreding van de regelgeving of bij (bestuurs) crises en onregelmatigheden.

Doelgroepen

Woningcorporaties

Meetbare gegevens

Beoogde prestaties voor 2009 zijn:

• In 2009 zal, op basis van besluitvorming in de Tweede Kamer over het corporatiestelsel, de regels inzake een gelijk speelveld en de inrichting van het toezicht, de hiertoe geëigende regelgeving worden uitgewerkt en in procedure gebracht. Hierbij zal het wetgevingstraject inzake de maatschappelijke onderneming (onder leiding van het ministerie van Justitie) worden betrokken;

• In interdepartementaal verband zal, op basis van besluitvorming in de Tweede Kamer inzake de normering van salarissen in de semi-publieke sector, waartoe in dit verband ook de woningcorporaties worden gerekend, regelgeving worden ontwikkeld en in procedure gebracht;

• Op basis van de beoordelingsmethodiek van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting, zoals deze vanaf 1 januari 2008 van toepassing is, zal het Centraal Fonds in 2009 ten eerste een sectorbeeld inzake de voorgenomen activiteiten 2009–2013 in relatie tot de financiële mogelijkheden vaststellen, en daarna(ast) ook een sectorbeeld over het verslagjaar 2008. Deze rapporten zullen met begeleidende brieven aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

5.2.4. Versterken van de positie van de woonconsument

Motivering

Om de mondigheid en rechtspositie van de woonconsument te versterken.

Instrumenten

Wetgeving

Versterken van de positie van huurders via aanpassing wetgeving (Burgerlijk Wetboek).

Faciliteren door financiële steun aan woonconsumentenorganisaties

De Woonbond en de Stichting VAC-punt Wonen (voorheen Vrouwenadviescommissies) worden ondersteund met financiële bijdragen voor de uitvoering van een met WWI overeen te komen programma van activiteiten op gebied van kennisoverdracht, voorlichting en scholing. De Woonbond richt de activiteiten in ieder geval op de onderwerpen betrokkenheid van huurders bij de wijkaanpak, zeggenschap van huurders, energiebesparing in (huur)woningen, het wetsontwerp Maatschappelijke onderneming en de Huisvestingswet. De bijdrage aan de Woonbond bedraagt maximaal € 987 880 in 2009. VAC-punt Wonen richt zich op optimalisering van de gebruikskwaliteit van woningen en woonomgeving. Daartoe ondersteunt zij de lokale woonadviescommissies bij het adviseren van gemeenten, corporaties en ontwikkelaars over de gebruikskwaliteitsaspecten in bouwplannen. Beleidsspeerpunten daarbij zijn onder andere brandveiligheid, binnenmilieu en energiebesparing. De bijdrage aan VAC-punt Wonen bedraagt tot en met 2011 maximaal € 300 000 per jaar. De woonconsumentenorganisaties leggen door middel van een jaarverslag rekening en verantwoording af over de verrichte activiteiten.

Meetbare gegevens

• Verhuiskostenvergoedingsregeling voor verhuizing vanwege sloop/renovatie uitbreiden in 2009, zodat die ook voor particuliere huurders gaat gelden (overheveling van bedrag minimale vergoeding van het Besluit Beheer Sociale Huursector naar het Burgerlijk Wetboek);

• Invoeren in 2009 van een initiatiefrecht voor huurders voor woningverbetering.

Doelgroepen

• Huurders;

• Huurderorganisaties;

• Woonconsumenten.

5.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 6. Rijkshuisvesting

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

Motivering

Het Kabinet hecht sterk aan de inpassing van zijn doelen op verschillende beleidsthema’s in de rijkshuisvesting. Inpassing van beleidsdoelen in de rijkshuisvesting draagt bij aan consistent en consequent rijksbeleid en goed voorbeeldgedrag van de rijksoverheid zelf. Om deze reden adviseert de Rijksgebouwendienst over – en ondersteunt bij – de vorming en implementatie van het overheidsbeleid dat (mede) van toepassing is op de rijkshuisvesting. In deze rol bewaakt en verbetert de Rijksgebouwendienst de doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel door het Rijk te ondersteunen bij het vastleggen van deze toepassing in rijksbrede kaders.

De Rijksgebouwendienst onderhoudt de monumenten die in het beheer van de dienst zijn en bewaakt de cultuurhistorische waarde van deze objecten.

De Rijksgebouwendienst verzorgt de huisvesting van het Koninklijk Huis, de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken, die niet onder het huur-verhuurstelsel vallen.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor WWI is coördinerend minister voor de rijkshuisvesting1 en is verantwoordelijk voor:

• De huisvesting van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken;

• De huisvesting van het Koninklijk Huis voor zover vallend onder de verantwoordelijkheid van de Staat;

• De doelmatige werking van het stelsel waar onder valt dat er rijksbrede afspraken worden gemaakt over bijdragen aan het bereiken van rijksbeleidsdoelen door middel van rijkshuisvesting.

Externe factoren

Het behalen van de huisvestingsdoelstelling voor het Koninklijk Huis, de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken, veelal in monumenten gehuisvest en aan specifieke locaties gebonden, is afhankelijk van de mate waarin deze gebouwen functioneel aangepast kunnen worden voor de desbetreffende gebruikers.

Tabel 6.1. Budgettaire gevolgen van beleid

* Het budget voor «Stimuleren architectonische kwaliteit» is overgeboekt naar de VROM-begroting, artikel 2. Zie hiervoor ook de toelichting in de leeswijzer.

Grafiek 6.1. Budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Vanuit de rijkhuisvesting bijdragen aan rijksdoelen

2. Monumenten beheren

3. Huisvesten van het Koninklijk Huis de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken

Toelichting:

De Rijksgebouwendienst is een baten-lastendienst en voert daarom geen verplichtingen-kasadministratie. De middelen voor het huisvesten van het Koninklijk Huis, de Hoge Colleges van Staat (HCvS) en het ministerie van Algemene Zaken (AZ) zijn belegd met huisvestings- en onderhoudsprojecten waarover met de gebruikers afspraken zijn gemaakt. Daarom zijn deze middelen bijna geheel als bestuurlijk verbonden aan te merken, maar een deel is ook juridisch verplicht. Ook de middelen voor monumenten worden, als ze nog niet juridisch zijn verplicht, als nagenoeg geheel bestuurlijk gebonden beschouwd, gezien de zorg die de dienst voor deze monumenten heeft. De omvang van de juridische verplichtingen per 1 januari 2009 is een raming en is gebaseerd op de projectplanningen.

De vergoeding van functionele kosten van het Koninklijk Huis is gebaseerd op de Wet financieel statuut van het Koninklijk Huis en wordt als nagenoeg geheel juridisch verplicht beschouwd.

6.2. De operationele doelstellingen

6.2.1. Vanuit de rijkshuisvesting bijdragen leveren aan rijksdoelen

Motivering

Om vanuit de huisvestingsexpertise van de Rijksgebouwendienst bij te dragen aan de realisatie van WWI-, VROM- en overige rijksdoelstellingen en daarmee binnen de rjkshuisvesting het voorbeeld te geven voor – relevant – nationaal en Europees beleid dat nog in ontwikkeling is of al is vastgesteld. Tevens om als rijksoverheid te voorkomen dat de reguliere bedrijfsvoering van de gebouwgebruikers met deze bijzondere kosten wordt belast.

Instrumenten

Financiële bijdragen aan de baten-lastendienst Rgd om vanuit de uitvoeringspraktijk bijdragen te leveren aan rijksdoelstellingen door te adviseren over onder meer:

• Het verbeteren van de duurzaamheid van de gebouwenvoorraad van het Rijk;

• Het verbeteren van de veiligheid van de gebouwen;

• De doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel;

• Interne en externe belangen van de aanbestedende overheidsdiensten op het vlak van bouwopdrachten te bundelen en te versterken door het verzorgen van coördinatie tussen aanbestedende rijksdiensten.

Meetbare gegevens

Beoogde prestaties voor 2009 zijn:

• Van enkele aansprekende huisvestingsprojecten die in 2009 zijn opgeleverd, zal worden aangegeven op welke wijze de overheid het eigen rijksbeleid heeft toegepast;

• De Rijksgebouwendienst legt jaarlijks aan het Rijkshuisvestingsberaad conclusies voor op welke wijze de doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel is gestimuleerd. Op basis van dit rapport vormt het Rijkshuisvestingsberaad zich een oordeel over de doelmatigheid. (Kamerstukken II, 2004–2005, 25 449, nr. 11 en Kamerstukken II,2005–2006, 25 449, nr.12).

6.2.2. Monumenten beheren

Motivering

Om de cultuurhistorische waarden van de monumenten in het bezit van de Rijksgebouwendienst te bewaken onder de gelijktijdige conditie van het bevorderen van de gebruiksmogelijkheden van deze monumenten.

Instrumenten

Financiële bijdrage aan de baten-lastendienst Rgd voor het handhaven van de monumentale waarde van de monumenten in beheer bij de Rijksgebouwendienst en het bevorderen van de gebruiksmogelijkheden en verhuurbaarheid door periodiek onderhoud en herstel.

Meetbare gegevens

Onderhoudsconditie van de monumenten. Op basis van een speciaal voor de monumenten ontwikkelde inspectiemethodiek, wordt de onderhoudsconditie van de monumenten in beheer van de Rijksgebouwendienst in beeld gebracht.

Bron: WWI/Rgd-administraties

6.2.3. Huisvesten van het Koninklijk Huis, de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken

Motivering

Om deze doelgroep die buiten het huur-verhuurstelsel valt adequaat te huisvesten. Het betreft het uitvoeren van investeringsprojecten en onderhoudswerkzaamheden voor ongeveer 262 000 m² bruto vloeroppervlakte.

Instrumenten

Financiële bijdragen aan de baten-lastendienst Rgd voor het verzorgen van de huisvesting van het Koninklijk Huis, voor zover dat valt onder de verantwoordelijkheid van de Staat, en voor de huisvesting van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken.

Meetbare gegevens

Beoogde prestatie voor 2009:

Klanttevredenheid. De methodiek van de klanttevredenheidsmeting wordt verbeterd. Een verbeterde methodiek wordt in 2009 opgeleverd. De nieuwe methodiek zal in 2010 voor het eerst toegepast worden. Met dit instrument beoogt de Rijksgebouwendienst een efficiëntere en effectieve dienstverlening aan de klant te kunnen bieden.

Bron: WWI/Rgd administraties

6.3. Overzicht beleidsonderzoeken

De evaluatie van operationele doelstelling 1: «het stimuleren van de doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel» zoals opgenomen in de baten-lastenbegroting van de Rijksgebouwendienst, is gereed in 2011. Hieronder valt ook de huisvesting van de Hoge Colleges van Staat, het ministerie van Algemene Zaken en het Koninklijk Huis die buiten de reguliere huur-verhuurmethodiek valt en waarvan de financiering op dit artikel is opgenomen.

2.3. De niet-beleidsartikelen

Artikel 95. Algemeen

Tabel 95.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 95.1. budgetflex in % en bedragen per operationeel doel voor 2009

Operationeel doel:

1. Programma

Toelichting:

Het totaal van de meerjarig beschikbare budgetten op dit artikel is «juridisch verplicht». Dit als gevolg van de oude regelingen op het gebied van Wonen (zoals de Besluiten Geldelijke Steun Eigen Woningen uit 1979 en 1984), waarvan de uitgaven op dit artikel worden verantwoord.

Artikel 96. Onverdeeld

Dit artikel is een administratief begrotingstechnisch artikel. Dit betekent dat er geen daadwerkelijke uitgaven ten laste van artikel 96 worden gedaan. Het artikel dient meestal als tussenstation voor uitboeking van diverse posten.

Onverdeeld

Op dit onderdeel worden intensiveringen, taakstellingen et cetera opgenomen die in de begroting nog moeten worden verwerkt maar waarvan de precieze verdeling over de beleidsartikelen nog niet bekend is.

Tabel 96.1. Budgettaire gevolgen van beleid

3. VERDIEPINGSHOOFDSTUK

In dit verdiepingshoofdstuk staat per artikel de opbouw van het artikel weergegeven. De stand ontwerpbegroting 2008, mutaties 1e suppletore begroting 2008 en nieuwe mutaties maken samen de stand ontwerpbegroting 2009. De uitgaven en ontvangsten worden op deze wijze inzichtelijk gemaakt. De meest belangrijke beleidsmatige mutaties worden afzonderlijk inzichtelijk gemaakt en toegelicht.

De mutaties 1e suppletore begroting 2008 zijn toegelicht bij de 1e suppletore begrotingswet 2008 (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 474 XVIII, nr. 2).

Artikel 1. Stimuleren krachtige steden, vitale wijken en voldoende woningbouw

Toelichting:

Ad a.

Een meerjarige aan het ISV-budget toe te voegen correctie voor prijsstijgingen (tranche 2008) is vooralsnog toegevoegd aan het budget voor de jaren 2008 en 2009.

Ad b.

In samenhang met het aangenomen amendement 31 200 XVIII nr. 12 is in 2008 en 2009 totaal € 4 mln tijdelijk op het ISV-instrument vrijgemaakt voor de stimulering van de aanleg of substantiële uitbreiding van volkstuincomplexen. Bij brief van 30 mei (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 474 XVIII, nr. 5) is aangegeven dat het ISV vanuit de extra beschikbare middelen voor de wijkenaanpak bij 2e suppletore begroting wordt gecompenseerd.

Ad c.

Teneinde voor bewoners zichtbare verbeteringen in de wijk tot stand te brengen en om specifiek door gemeenten in de wijkactieplannen genoemde knelpunten op te lossen, is bij 1e suppletore begroting 2008 extra budget toegevoegd voor de wijkenaanpak. De fasering van de uitgaven worden met onderhavige mutatie overeen gebracht met het feitelijk te verwachte kasritme.

Ad d.

Het betreft hier een bijdrage van VWS met betrekking tot Maatschappelijke opvang/vrouwenbeleid en vrouwenopvang (€ 3,9 mln), Advies- en steunpunt huiselijk geweld (€ 2,5 mln) en extra gelden voor de G4 (€ 15 mln).

Ad e.

Van OCW zijn ten behoeve van het programmadeel «onderwijsachterstandenbeleid» extra middelen (€ 15,7 mln) ontvangen.

Ad f.

De artikelbenaming en -indeling van de WWI-begroting is deels aangepast. In 2008 stond het BLS-budget bij artikel 2 «Stimuleren van voldoende woningbouw en duurzame kwaliteit». Vanaf de begroting 2009 valt dit budget onder artikel 1 «Stimuleren krachtige steden, vitale wijken en voldoende woningbouw»

Ad h.

Loongevoelige instrumenten worden opgehoogd met de uitgekeerde loonbijstelling.

Artikel 2. Stimuleren van een duurzame kwaliteit van woningen, gebouwen en bouwwerken

Toelichting:

Ad a.

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) is in totaal € 10 mln beschikbaar voor innovatieve concepten op het gebied van energiebesparing en duurzame warmte in de gebouwde omgeving.

Ad b.

Zie de toelichting bij artikel 1 ad h.

Artikel 3. Garanderen van keuzemogelijkheden en betaalbaarheid op de woningmarkt

Toelichting:

Ad a.

Een meerjarige aan het budget voor de koopsubsidie (BEW+) toe te voegen correctie voor prijsstijgingen (tranche 2008) is vooralsnog toegevoegd aan het budget voor de jaren 2008 en 2009.

Ad b.

De Fiscale aftrek Buitengewone Uitgaven (BU) wordt beperkt. Hierdoor stijgt het belastbare inkomen van de betrokken huishoudens en – voor zover zij daarvoor in aanmerking komen – daalt de huurtoeslag. Als compensatie is besloten de inkomensgrenzen voor ouderen in de huurtoeslag te verhogen. De mutatiereeks betreft het saldo van de besparing door de beperking BU en de intensivering door de genoemde compensatie.

Toelichting:

Ad a. en b.

Met het intrekken van het wetsvoorstel «Interim-wet betaalbaarheidheffing huurwoningen» (Kamerstukken I, 2007–2008, 30 410, H) is de grondslag komen te vervallen voor het heffen van bijdragen van verhuurders van woningen ten behoeve van de uitgaven van het Rijk in het kader van de betaalbaarheid van het wonen (liberalisatie van het huurbeleid). De ramingen worden hierbij verlaagd met de indertijd geraamde ontvangsten met betrekking tot dit wetsvoorstel.

Ad c.

De resultaten van het definitief toekennen van de huurtoeslag voor het jaar 2006 geven aanleiding tot meer terugvorderingen dan eerder verwacht. Dit leidt naar de huidige inzichten tot een meevaller van € 70 mln in 2009, die in latere jaren licht oploopt.

Artikel 4. Integratie niet-westerse migranten

Toelichting:

Ad a.

Uit pijler 4 (sociale samenhang) van het Coalitieakkoord is uit de aanvullende post voor het Deltaplan Inburgering meerjarig € 50 mln toegekend voor de jaren 2009 tot en met 2012 en € 25 mln voor 2013.

Ad b.

Een meerjarige aan de budgetten voor remigratie toe te voegen correctie voor prijsstijgingen (tranche 2008) is vooralsnog toegevoegd aan het budget voor de jaren 2008 en 2009.

Artikel 5. Kennis en ordening wonen, wijken en integratie

Artikel 6. Rijkshuisvesting

Toelichting:

Ad a.

Betreft de totale benodigde kasschuif na actualisatie van alle inputgefinancierde projecten voor de Hoge Colleges van Staat en AZ

Ad b.

De ontvangen middelen uit de stroppenpot voor de niet ontvangen prijsbijstelling worden uitgeboekt over de aangewezen instrumenten.

Artikel 95. Algemeen

Toelichting:

Ad a.

De door de uitvoeringsorganisatie SenterNovem ten behoeve van deze afkoop in 2008 te maken kosten zijn geraamd op € 1,4 mln.

Ad b. t/m e.

Als uitvloeisel van het Coalitieakkoord heeft het Kabinet besloten om voor 2008 € 135 mln en 2009 € 516 mln ter beschikking te stellen om tot gefaseerde afkoop van het Besluit Woninggebonden Subsidies (BWS) en afkoop in 2008 van de regeling Huisvesting gehandicapten (HVG) over te gaan. Hiermee vervallen langlopende verplichtingen aan gemeenten, wordt het aantal specifieke uitkeringen teruggebracht en wordt het beeld voor de jaren na 2009 ontlast.

Artikel 96. Onverdeeld

Toelichting:

Ad a.

De ontvangen middelen uit de stroppenpot voor niet ontvangen prijsbijstelling worden uitgeboekt over de aangewezen instrumenten.

Ad b.

De bijdrage van WWI aan de kosten van een aantal basisregistraties van VROM is vooralsnog ten laste gebracht van het instrument «Nog nader te verdelen overig» op artikel 96.

Ad c.

De ontvangen loonbijstelling is verdeeld over de verschillende beleidsartikelen van de WWI begroting.

4. CONVERSIETABEL

Toelichting bij de conversietabel uitgaven en ontvangsten

In deze begroting vindt een aantal wijzigingen in de artikelstructuur plaats. De reden voor deze wijzigingen is een betere aansluiting van de artikelstructuur op het beleid van WWI.

De wijzigingen hebben alle betrekking op de uitgavenzijde van deze begroting ten opzichte van de artikelstructuur van de WWI begroting van 2008 en betreffen:

• Het verschuiven van enkele instrumenten binnen of tussen verschillende artikelen;

• Het aanscherpen van de namen van enkele artikelen, operationele doelstellingen en instrumenten;

• Het toevoegen van enkele instrumenten en operationele doelstellingen aan de artikelstructuur;

• En het vervallen van enkele instrumenten en een operationele doelstelling.

Aan de ontvangstenzijde vinden geen wijzigingen plaats.

De conversietabel maakt inzichtelijk hoe tot de budgetten op de (nieuwe) instrumenten van deze begroting zijn gekomen. De conversietabel geeft inzicht in:

• per artikel de operationele doelstellingen en instrumenten conform de nieuwe artikelstructuur (ontwerpbegroting 2009; eerste kolom);

• vervolgens de standen van de ontwerpbegroting 2009;

• vervolgens de instrumenten conform de artikelstructuur van de begroting 2008 (laatste kolom).

Indien een instrument is verschoven tussen verschillende operationele doelstellingen, is in de laatste kolom aangegeven tot welk artikel of welke operationele doelstelling (OD) het betreffende instrument in de oude begrotingsstructuur behoorde.

Vanwege de opzet van de conversietabel – de nieuwe situatie is gekozen als uitgangspunt – komen de vervallen instrumenten en de vervallen operationele doelstelling niet terug in deze tabel. De vervallen instrumenten en operationele doelstelling worden daarom hieronder kort benoemd:

• De operationele doelstelling «Faciliteren grotestedenbeleid is komen te vervallen. Het bijbehorende en gelijknamige instrument is gehandhaafd onder artikel 1;

• De volgende instrumenten zijn komen te vervallen:

– «Programma sociale veiligheid» onder artikel 1;

– «Planologische en woningbouwknelpunten VINEX en VINAC» onder artikel 2;

– «Vangnetregeling» onder artikel 3;

– «Eenmalige bijdrage huurbeleid» onder artikel 3;

– «Kosten vergoeding verhuurders» onder artikel 3;

• Het instrument «Stimuleren architectonische kwaliteit» onder artikel 6 is overgeheveld naar artikel 2 van de begroting van het ministerie van VROM.

Wetsartikel 2

5. BEGROTING VAN DE RIJKSGEBOUWENDIENST

Motivering

De Rijksgebouwendienst draagt bij aan het succesvol functioneren van de afnemers van rijkshuisvesting door het bieden van efficiënte en effectieve huisvestingsoplossingen. Met het in stand houden van monumenten draagt de Rijksgebouwendienst bij aan het behoud van ons cultureel erfgoed.

Om toegevoegde waarde aan deze afnemers van rijkshuisvesting te leveren, biedt de Rijksgebouwendienst:

• kennis van processen bij de rijksoverheid en de politieke dimensie;

• kennis van en uit de markt en van het huisvestingsproces;

• kennis van kaders van de rijksoverheid en de Europese Unie;

• een grote en brede portefeuille waardoor bijvoorbeeld leegstandsmanagement mogelijk is.

Verantwoordelijkheid

De Minister voor WWI is coördinerend minister voor de rijkshuisvesting1 en verantwoordelijk voor de Rijksgebouwendienst (Besluit Rijksgebouwendienst 1999).

De Rijksgebouwendienst verzorgt voor de Minister voor WWI ook:

• De huisvesting van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken;

• De huisvesting van het Koninklijk Huis voor zover vallend onder de verantwoordelijkheid van de Staat;

• De instandhouding van de monumenten in het beheer van de Rijksgebouwendienst.

Artikel 6 van de programmabegroting WWI gaat hier nader op in.

De Rijksgebouwendienst draagt namens de Minister van VROM ook bij aan de studies en activiteiten van de Rijksbouwmeester voor advisering over architectuur, stedenbouw, monumentenzorg en beeldende kunst.

Artikel 2 van de VROM-begroting, derde operationele doel, gaat hier nader op in.

De departementen zijn verantwoordelijk voor hun eigen huisvestingsbeslissingen.

De directeur-generaal van de Rijksgebouwendienst is binnen de kaders van het Rijkshuisvestingsstelsel verantwoordelijk voor de doelmatige werking van het stelsel en de voortdurende verbetering daarvan.

Externe factoren

Het behalen van bovenstaande doelstelling is afhankelijk van goede prestaties van de Rijksgebouwendienst, maar wordt ook bepaald door de departementen, die als integraal manager verantwoordelijk zijn voor hun huisvestingsbeslissingen.

5.1. Het stimuleren van de doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel

Motivering

Om op het niveau van het rijkshuisvestingsstelsel blijvend te bewerkstelligen dat een efficiënte en effectieve uitvoering van de rijkshuisvesting gewaarborgd is.

Instrumenten

Het Rijkshuisvestingsberaad.1 dat de Minister voor WWI adviseert over de strategische kaders voor de participanten in het rijkshuisvestingsstelsel. De Rijksgebouwendienst stelt jaarlijks een rapport op over de wijze waarop de doelmatige werking van het rijkshuisvestingsstelsel is gestimuleerd. Het Rijkshuisvestingsberaad vormt zich jaarlijks een oordeel over de doelmatigheid van het rijkshuisvestingsstelsel en adviseert daarover de Minister voor WWI.

Het «Actieprogramma verbetering rijkshuisvestingsstelsel», waarvoor de Minister voor WWI de verantwoordelijkheid draagt wordt uitgevoerd (Kamerstukken II, 2004–2005, 25 449, nr. 11 enKamerstukken II, 2005–2006, 25 449, nr. 12).

Meetbare gegevens