31 700 XVI
Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2009

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave Blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2009 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2009. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2009.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ressorteren de volgende diensten die een baten-lastenstelsel voeren: het Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, het Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg, het Nederlands Vaccin Instituut en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, het Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg, het Nederlands Vaccin Instituut en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu voor het jaar 2009 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

Wetsartikel 4

Na een overleg met de Tweede Kamer aan de hand van de brief van de Minister van Financiën van 20 december 2007 (kamerstukken, 2007–2008, 31 031, nr. 19) is besloten tot een experiment ter verbetering van de (politieke) verantwoording aan de hand van de begrotingen en de jaarverslagen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (inclusief de programmabegroting van Wonen, Wijken en Integratie), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het experiment betreft de begrotingsjaren 2007 tot en met 2009. Ten behoeve van het experiment is het noodzakelijk voor die jaren af te wijken van een aantal bepalingen van de Comptabiliteitswet 2001 met betrekking tot de inrichting van de departementale begroting en het departementale jaarverslag. Het onderhavige wetsartikel regelt die afwijking voor de begroting 2009, inclusief voor de suppletore begrotingen 2009, van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het betreft de artikelen 5 en 14 van de Comptabiliteitswet 2001.

Het experiment heeft wat de begrotingen betreft inhoudelijk betrekking op de toelichting bij de begroting. De begrotingspresentatie zal worden toegespitst op de (politiek) belangrijkste beleidsprioriteiten van het Kabinet. Die prioriteiten zullen in de Beleidsagenda worden opgenomen, waarbij zal worden aangesloten bij het Beleidsprogramma van het kabinet (kamerstukken, 2006–2007, 31 070, nr. 1). De Beleidsagenda kan worden aangevuld met enkele andere doelstellingen die door de betrokken minister beleidsmatig van groot belang worden geacht.

Indien bepaalde beleidsprioriteiten in de Beleidsagenda in termen van prestaties en effecten worden toegelicht, is het daarom niet noodzakelijk ook bij de betrokken beleidsartikelen zelf een toelichting te verstrekken. Een korte verwijzing naar de Beleidsagenda is dan voldoende. Derhalve zal er dus door de experimentdepartementen niet bij alle beleidsartikelen op grond van artikel 5 van de Comptabiliteitswet 2001 begrotingsinformatie – in termen van prestaties en effecten – over het beleid worden opgenomen.

Leeswijzer

Voor u ligt de Begroting 2009 van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Deze begroting bestaat uit de volgende onderdelen:

1. de beleidsagenda;

2. de beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen;

3. de diensten die een baten-lastenadministratie voeren;

4. de bedrijfsvoeringsparagraaf; en

5. diverse bijlagen, waaronder het Financieel Beeld Zorg en het verdiepingshoofdstuk.

De beleidsagenda geeft kort de beleidsprioriteiten voor 2009 weer. We werken deze prioriteiten verder uit in de zogenoemde beleidsartikelen. De beleidsartikelen bestaan uit:

1. een algemene beleidsdoelstelling;

2. een tabel budgettaire gevolgen van beleid;

3. de operationele doelstellingen;

4. een overzicht met het geplande onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid.

Behalve beleidsartikelen bevat deze begroting ook zogenoemde niet-beleidsartikelen (artikel 98 en 99). De opbouw van deze niet-beleidsartikelen wijkt af van de hierboven genoemde beleidsartikelen. Artikel 98 bevat de uitgaven die niet specifiek aan een van de beleidsartikelen zijn toe te rekenen. Het gaat daarbij om ministerie- en zorgbrede apparaatsuitgaven, zoals voor het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), de adviesraden, de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en de zorg-ZBO’s. Daarnaast verantwoorden we in artikel 98 de uitgaven aan internationale samenwerking en de uitgaven aan het strategisch onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Nederlands Vaccin Instituut (NVI).

Artikel 99 ten slotte is een technisch-administratief artikel.

De indeling van de begroting 2009 komt grotendeels overeen met die van 2008. Er zijn twee wijzigingen doorgevoerd. De tweede operationele doelstelling van artikel 42 is geherformuleerd en op artikel 98 is de verzameluitkering VWS verantwoord.

Experiment Verbetering en vereenvoudiging begroting en verantwoording

Wij doen samen met LNV, BuiZa, VROM en WWI mee aan het experiment Verbetering en vereenvoudiging begroting en verantwoording. Het experiment is gepresenteerd door de Minister van Financiën in zijn brief van 20 december 2007. Tijdens een Algemeen Overleg op 6 februari 2008 ging u akkoord met zijn voorstellen.

Het gevolg van deelname aan het experiment is dat met name de beleidsagenda van deze begroting anders is opgebouwd dan voorheen. Tevens is in de beleidsartikelen meer aandacht besteed aan het opnemen van trendgegevens voor de prestatie-indicatoren.

In de beleidsagenda hebben de doelstellingen van het kabinet in Samen werken samen leven een prominente plaats gekregen. De toelichting er op omvat de inzet van de overheid, in principe toetsbare doelen, de beoogde effecten en een onderbouwing van de belangrijkste in te zetten instrumenten. Hiermee wordt beoogd meer politieke focus aan te brengen.

Aan het einde van de beleidsagenda is tevens een overzichtstabel opgenomen waarin per kabinetsdoelstelling is opgenomen bij welk begrotingsartikel en operationele doelstelling de kabinetsdoelstelling is terug te vinden en wat de geraamde uitgaven zijn tot en met 2011.

Verantwoordelijkheid, medebetrokkenheid en apparaatsuitgaven Jeugd en Gezin

Verantwoordelijkheid minister voor Jeugd en Gezin:

In in artikel 42 Gezondheidszorg en artikel 43 Langdurige zorg zijn de uitgaven opgenomen voor de geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen (jeugd-ggz) en de zorg voor licht verstandelijk gehandicapten voor jeugdigen (jeugd-lvg). De minister voor Jeugd en Gezin is inhoudelijk verantwoordelijk voor deze AWBZ gefinancierde zorg.

Medebetrokkenheid minister voor Jeugd en Gezin:

In het constituerend beraad van 22 februari 2007 is vastgesteld dat de minister voor Jeugd en Gezin medebetrokken is bij een aantal beleidsterreinen waarvoor andere bewindspersonen primair verantwoordelijk zijn. Een en ander is vervolgens nader toegelicht (Kamerstukken 2006–2007, 31 001, nr. 3).

Medebetrokkenheid betekent dat de minister voor Jeugd en Gezin door de primair verantwoordelijke bewindspersonen op deze terreinen actief geïnformeerd wordt over, en vanuit het kabinet als eerste betrokken wordt bij beleidsonderwerpen en dossiers die raken aan de verantwoordelijkheid van de minister van Jeugd en Gezin voor een integraal jeugd- en gezinsbeleid.

Ook betekent het dat de minister voor Jeugd en Gezin pro-actief alle zaken aankaart bij zijn collega-bewindspersonen, en bij bovengenoemde onderwerpen in het bijzonder, die hij in het belang van de jeugd en het gezin acht.

De minister voor Jeugd en Gezin is voor dit begrotingshoofdstuk medebetrokken bij het beleid ten aanzien van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) en de AWBZ.

Apparaatsuitgaven Jeugd en Gezin:

Met ingang van het begrotingsjaar 2008 wordt een aparte programmabegroting voor Jeugd en Gezin opgesteld. Een programmabegroting bevat geen apparaatskosten. Deze worden verantwoord op de begrotingen van de voormalige «moederdepartementen». De apparaatskosten van de directie Jeugdzorg en die van de programmadirectie Jeugd en Gezin worden daarom verantwoord in artikel 98 Algemeen onder de post Personeel en materieel kernministerie. De apparaatskosten van de Inspectie Jeugdzorg zijn onder een aparte post van datzelfde artikel opgenomen.

Verzameluitkering VWS

Nieuw in artikel 98 Algemeen is de Verzameluitkering VWS. De verzameluitkering kent zijn wettelijke grondslag in de Financiële-verhoudingswet. De verzameluitkering is een uitkering aan de medeoverheden. In de verzameluitkering zijn de specifieke uitkeringen gebundeld die jaarlijks gemiddeld minder dan € 10 miljoen beslaan. Aanleiding voor de invoering van de verzameluitkering is de behoefte aan een wijze van middelenverstrekking aan de medeoverheden die ruimte biedt voor lokaal maatwerk en de administratieve lasten bij Rijk en medeoverheden beperkt.

In de verzameluitkering VWS zijn voor 2009 nog geen specifieke uitkeringen opgenomen. In principe komen er twee regelingen voor in aanmerking, namelijk de breedtesport impuls en de regeling voor topsportevenementen en- accomodaties. De breedtesport impuls wordt in 2008 afgewikkeld, de regeling voor topsportevenementen en -accomodaties betreft een algemene subsidieregeling. Incidenteel vindt er een uitkering aan een medeoverheid plaats in het kader van deze regeling. Deze subsidieverlening zal dan bij suppletore begroting in de verzameluitkering worden verantwoord.

Vermindering administratieve lasten/regeldruk

Op dit moment is VWS bezig met het ontwikkelen van een actieprogramma, dat beoogt de administratieve lasten en regeldruk voor bedrijven, burgers, instellingen en professionals substantieel te verminderen. Zodra het actieprogramma in september 2008 gereed is, zal de Tweede Kamer hier separaat over worden geïnformeerd.

Het actieprogramma zal concrete maatregelen bevatten, die enerzijds een bijdrage zullen leveren aan de kabinetsdoelstelling de administratieve lasten met 25 procent te verlagen, terwijl anderzijds de beleefde lasten, zoals deze uit diverse onderzoeken naar voren zijn gekomen, worden aangepakt.

Daarnaast zal VWS zorgdragen dat de toekomstige verbeteringen van kwaliteit en veiligheid in de zorg en voedselveiligheid gepaard zal gaan met zo min mogelijk administratieve lasten en bezien hoe eventuele additionele administratieve lasten worden gecompenseerd.

Budgetflexibiliteit

In de begroting 2009 geven wij net als vorig jaar inzicht in de budgetflexibiliteit op het niveau van de operationele doelstellingen van de beleidsartikelen. Dit gebeurt in een aparte tabel die volgt na de tabel budgettaire gevolgen van beleid in de tweede paragraaf van ieder artikel. Daarbij worden de verplichtingen gekarakteriseerd aan de hand van de categorieën «Juridisch verplicht», «Bestuurlijk gebonden» en «Niet juridisch verplicht of niet bestuurlijk gebonden».

Onder de tabel met budgetflexibiliteit wordt per operationele doelstelling eveneens aangegeven wat de plannen/voornemens zijn die gedekt worden door het kopje «niet verplicht of bestuurlijk gebonden» voor zover de budgetflexibiliteit groter dan € 500 000,– is. Daarmee wordt invulling gegeven aan de motie Bakker (kamerstuk 30 391, nr. 3).

Onze begroting bevat een aantal grote inkomensregelingen, rijksbijdragen en specifieke uitkeringen die – bij ongewijzigd beleid – voor meerdere jaren vastliggen. U kunt hierbij denken aan de Zorgtoeslag. Daarnaast zijn er instellingen die een instellingssubsidie ontvangen en zijn er bijdragen aan baten-lastendiensten. In de begroting hebben wij deze posten als meerjarig verplicht aangemerkt.

Afspraken en convenanten met andere overheden, met ZBO’s en RWT’s en met private partijen zijn, evenals toezeggingen aan de Tweede Kamer en afspraken met andere bewindslieden, als bestuurlijk gebonden opgenomen.

De budgetflexibiliteit in het niet-beleidsartikel 98 hebben wij op dezelfde manier vormgegeven als in de begroting 2008. Dat betekent dat in artikel 98 de budgetflexibiliteit voor de doelstellingen «Beheer en toezicht stelsel» en «Internationale samenwerking bevorderen» is toegelicht. Van de overige posten op dit artikel is de budgetflexibiliteit niet toegelicht. Gezien het karakter van de uitgaven heeft dat geen toegevoegde waarde.

Artikel 99 is een technisch administratief artikel en bevat hoofdzakelijk nog onverdeelde posten. Het begrip budgetflexibiliteit is hierop niet van toepassing.

Tabel geraamde uitgaven per operationele doelstelling

Sinds de begroting 2007 bevat de begroting van VWS een aantal brede beleidsartikelen. Daarom is bij iedere operationele doelstelling in de beleidsartikelen een meerjarige tabel opgenomen met een samenvatting van de belangrijkste voorgenomen uitgaven.

De tabellen zijn ingedeeld naar de volgende categorieën/instrumenten: inkomensregelingen, rijksbijdragen, specifieke uitkeringen, instellingssubsidies/structurele subsidies, projectsubsidies, opdrachten, bijdragen aan ZBO’s en RWT’s, bijdragen aan baten-lastendiensten en bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken.

Per categorie/instrument worden de belangrijkste voorgenomen uitgaven als voorbeeld genoemd. Met deze tabel per operationele doelstelling geven wij tevens invulling aan de motie Schippers (kamerstuk 29 800, nr. 55).

Prestatie-indicatoren in de begroting

In de begroting 2009 is een groot aantal indicatoren opgenomen. Deze zijn deels vernieuwd ten opzichte van de begroting 2008. Voor de artikelen 41 Volksgezondheid, 42 Gezondheidszorg en 43 Langdurige zorg hebben wij het RIVM gevraagd na te gaan of er indicatoren uit de Zorgbalans konden worden overgenomen, en tevens om de bestaande indicatoren van deze artikelen te analyseren en aan te geven of er trendreeksen voor handen waren.

De motie-Douma (kamerstuk 29 949, nr. 11) spreekt uit dat de doelstellingen in de begroting zo veel mogelijk in termen van maatschappelijke effecten (outcome) en in daarbij passende indicatoren geformuleerd moeten worden.

In de begroting zijn daarom de algemene doelstellingen van de zes beleidsartikelen en de operationele doelstellingen binnen die artikelen zoveel geformuleerd in termen van maatschappelijke effecten (outcome). Het is echter niet mogelijk gebleken om dat bij alle doelstellingen te doen. Dat geldt ook voor de bijbehorende prestatie-indicatoren. In dat geval zijn waar mogelijk outputindicatoren opgenomen.

De indicatoren bij de doelstellingen geven, zoals gezegd, een gewenst maatschappelijk effect weer. Hierdoor hebben deze indicatoren een macrokarakter en kunnen wij ze maar gedeeltelijk beïnvloeden. De belangrijkste functie van de indicatoren is dat zij een positieve of negatieve trend kunnen weergeven. Een negatieve trend kan de aanleiding zijn om maatregelen te treffen.

Inhoudelijk moeten de indicatoren overigens ook met enige terughoudendheid beoordeeld worden: zij geven een indicatie van de uitkomsten van het beleid weer.

Tijdens het Wetgevingsoverleg over het jaarverslag 2007 hebben wij toegezegd waar mogelijk de realisatie van de indicatoren over 2007 op te nemen, alsmede de tussenstreefwaarde voor 2009. Wij hebben dit bij zoveel mogelijk indicatoren gedaan, en waar mogelijk ook een historische trend opgenomen. Soms is het echter niet mogelijk om een (historische) trend of (toekomstige) tussenstreefwaarden op te nemen. Bijvoorbeeld omdat het jaarlijks verzamelen van de gegevens niet opweegt tegen de te maken kosten. In een aantal gevallen betekent dit dat de indicatoren één keer in de twee tot vier jaar verzameld worden. Dit is bijvoorbeeld het geval als de indicator afkomstig is uit de Zorgbalans (die om de twee jaar verschijnt) of uit de VolksgezondheidsToekomst Verkenningen (die om de vier jaar verschijnt). Ook een aantal rapportages van het SCP wordt niet jaarlijks opgesteld. In deze gevallen lichten wij de frequentie waarmee de indicator verzameld wordt apart toe.

Comply or Explain overzicht

Hieronder leggen wij per artikel kort uit waarom bij enkele doelstellingen geen indicator geformuleerd is. Tevens is uitgelegd welke aanvullende informatie gebruikt wordt om de resultaten van het beleid te kunnen volgen.

Artikel 41 Volksgezondheid:

Bij artikel 41 zijn als prestatie-indicatoren de Absolute levensverwachting en de Levensverwachting in goed ervaren gezondheid opgenomen. Daarbij hebben we uitgelegd dat we de volksgezondheid ook monitoren met de tweejaarlijkse Zorgbalans en de vierjaarlijkse Volksgezondheids ToekomstVerkenningen (VTV) van het RIVM. Onze monitor is dus breder dan de indicatoren in de begroting.

Bij de tweede en bij de zesde operationele doelstelling hebben we geen prestatie-indicator opgenomen. De resultaten op de bijbehorende beleidsterreinnen kunnen namelijk niet zinvol in één of enkele indicatoren samengevat worden of zijn niet goed beïnvloedbaar. Bij de overige vier operationele doelstellingen zijn wel indicatoren geformuleerd.

Artikel 42 Gezondheidszorg:

Bij artikel 42 is geen indicator geformuleerd bij de algemene doelstelling. Het is namelijk niet goed mogelijk om het gehele stelsel van curatieve zorg in Nederland in een of enkele indicatoren samen te vatten. Het stelsel is daarvoor te omvangrijk. Wij monitoren de prestaties van het stelsel daarom met de Zorgbalans (zie hiervoor ookwww.gezondheidszorgbalans.nl).

Voor inzicht in de werking van het gezondheidszorgstelsel in den brede wordt tevens verwezen naar de geplande evaluatie van de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet Marktordening Gezondheidszorg (Wmg) en de Wet op de Zorgtoeslag.

Artikel 43 Langdurige zorg:

Bij artikel 43 hebben we evenmin indicatoren opgenomen bij de algemene doelstelling. Dit omdat ook voor het stelsel van langdurige zorg geldt dat het te omvangrijk is om het in een of enkele indicatoren samen te vatten. Bij de algemene doelstelling van dit artikel wordt daarom eveneens verwezen naar de Zorgbalans en de geplande evaluatie-onderzoeken.

Artikel 44 Maatschappelijke Ondersteuning:

Dit jaar is voor het eerst een prestatie-indicator bij de algemene doelstelling opgenomen. Deze indicator, de participatie-index is ontwikkeld door het Nivel. Omdat nog geen ervaring met deze indicator bestaat en ook de Wmo nog een nieuwe wet is, is in de eerste jaren nog geen streefwaarde geformuleerd. Ná de eerste evaluatie van de Wmo zal het formuleren van een streefwaarde worden bezien.

Ook voor Maatschappelijke ondersteuning hebben we overigens in de komende jaren een aantal beleidsevaluaties gepland die voor aanvullend inzicht in de resultaten van beleid zullen zorgen.

Artikel 46 Sport:

Bij de derde operationele doelstelling van dit artikel is dit jaar voor het eerst een indicator opgenomen voor de positie van Nederland in de topsport landenklassering. Deze indicator is een uitwerking van de al in de vorige begrotingen geformuleerde doelstelling.

Artikel 47 Oorlogsgetroffenen en herinnering Wereldoorlog II:

Bij de algemene doelstelling is geen prestatie-indicator opgenomen omdat de doelstelling meerdere uiteenlopende elementen bevat die zich moeilijk in één indicator laten weergeven.

Artikeloverstijgende budgetten

Onze begroting bevat enkele uitgaven die betrekking hebben op meerdere artikelen, bijvoorbeeld de programma-uitgaven aan Zorgonderzoek Nederland Medische wetenschappen (ZonMw), of het beleid ter versterking van de positie van de cliënt. Daarnaast speelt dit ook bij enkele apparaatskosten, zoals die van de IGZ en die van de zogeheten zorg-ZBO’s.

We hebben de artikeloverstijgende programma-uitgaven niet over de beleidsartikelen verdeeld, maar budgettair opgenomen onder de meest relevante operationele doelstelling van de beleidsartikelen, zoals artikel 41 Volksgezondheid (bijvoorbeeld ZonMw) of artikel 43 Langdurige zorg (bijvoorbeeld het beleid ter versterking van de positie van de cliënt).

De artikeloverstijgende apparaatsuitgaven van onder meer het kerndepartement, de IGZ, het SCP en de zorg-ZBO’s hebben we opgenomen in artikel 98.

Begrotingsuitgaven en premiegefinancierde zorguitgaven

In de begroting zijn zowel begrotings- als de premiegefinancierde uitgaven (hierna: premie-uitgaven) opgenomen. Beide uitgaven vallen onder de zogenoemde collectieve uitgaven. Er is een belangrijk verschil tussen beide uitgaven. Bij de begrotingsuitgaven voeren we zelf het beheer over de middelen die bij de begroting beschikbaar gesteld zijn. Dat wil zeggen: wij gaan alle verplichtingen aan en hebben alle uitgaven zelf gedaan. Bij de premie-uitgaven is dat anders; hieraan liggen individuele beslissingen ten grondslag van de partijen die bij de zorg betrokken zijn: patiënten/cliënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

Wij zijn bij de premie-uitgaven verantwoordelijk voor de randvoorwaarden en de regelgeving en zien toe op de toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van de gezondheidszorg. De Nederlandse gezondheidszorg is in belangrijke mate een zaak van het particuliere initiatief. Daarmee bedoelen we dat zorg verlenen de primaire verantwoordelijkheid is van private zorgaanbieders en dat voor die zorgverlening betaald wordt binnen privaatrechtelijke verhoudingen tussen patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

De premie-uitgaven maken geen deel uit van het wetslichaam en de begrotingsstaat. We hebben deze uitgaven als beleidsinformatie opgenomen in de toelichting bij de begrotingsartikelen. In de toelichting bij de artikelen 41 tot en met 44 hebben we bij de beschrijving van het instrumentarium daarom de premiegerelateerde instrumenten herkenbaar gemaakt door ze te coderen met een (P). De instrumenten in de overige artikelen zijn allemaal begrotingsgerelateerd. Verder hebben we de begrotingsuitgaven en de premie-uitgaven in aparte budgettaire tabellen opgenomen.

De tabellen met zorguitgaven geven een beeld van de verwachte premie-uitgaven op grond van de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) op het beleidsdomein van het betrokken beleidsartikel. Deze premie-uitgaven hebben we uitgesplitst naar de verschillende sectoren die binnen het beleidsartikel vallen. Voor de verwachte groei in 2009 en volgende jaren hebben wij in de zorgartikelen de zogeheten groeiruimte opgenomen, waarmee onder andere de verwachte demografische groei kan worden opgevangen.

Om een duidelijk beeld te krijgen van de totale uitgaven en financiering van de zorg in Nederland vindt u in een bijlage bij deze begroting «Het Financieel Beeld Zorg».

De belangrijkste mutaties in de begrotingsuitgaven en premiegefinancierde zorguitgaven in het afgelopen jaar hebben we opgenomen in het verdiepingshoofdstuk.

Rijksauditdienst

In het kader van de uitvoering van het Programma Vernieuwing Rijksdienst zal op 1 oktober 2008 de Rijksauditdienst van start gaan. Deze dienst is onderdeel van het ministerie van Financiën en vervult de interne auditfunctie voor de ministeries van BZK, Financiën, VROM (incl. WWI) en VWS (incl. J&G). De taken die tot op heden met betrekking tot voorliggend begrotingshoofdstuk werden verricht door de departementale auditdienst van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zullen per 1 oktober 2008, in overeenstemming met de minister van Financiën en na overleg met de Algemene Rekenkamer, worden opgedragen aan de Rijksauditdienst.

B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

Beleidsagenda 2009 VWS

Inleiding

«Als je maar gezond bent!» Die veelgehoorde opmerking onderstreept hoeveel belang we hechten aan ons lichamelijk en geestelijk welbevinden.

Gezondheid is waardevol en geen vanzelfsprekendheid. Gezondheid draagt in belangrijke mate bij aan het welzijn van mensen en is daarmee van groot belang voor de hele samenleving. Vandaar dat de overheid, op basis van de Grondwet, een nadrukkelijke rol heeft bij het bevorderen van de volksgezondheid. Het kabinet wil gezond leven stimuleren, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid van mensen voor keuzen en leefstijl. Het wil zorg dragen voor goede, veilige, toegankelijke en betaalbare zorg. Mensen moeten zo lang mogelijk zelf grip kunnen houden op hun eigen leven.

Mensen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen, hebben recht op respectvolle verzorging en bejegening. De zorg voor kwetsbare mensen, zoals gehandicapten en ouderen, is een graadmeter voor de kwaliteit van de samenleving.

Onze ambitie is een gezond Nederland met een goede en solidaire zorg. Solidariteit tussen jong en oud, gezond en ziek.

Na de invoering van het nieuwe zorgstelsel is het nu zaak meer ruimte te creëren voor meer keuzemogelijkheden voor patiënten en te werken aan het vergroten van kwaliteit en doelmatigheid binnen de hele zorgsector. De toekomstige zorgvraag stelt ons voor serieuze uitdagingen. De vraag verandert en neemt onverminderd toe. Het aantal chronisch zieken zal de komende jaren stijgen. Dit heeft gevolgen voor het individu, de zorg en de maatschappij.

De maatschappelijke en economische kosten van roken, overgewicht en bovenmatig alcoholgebruik en de effecten ervan op chronische ziekten zijn enorm.

Ziekte is minder en minder een incidentele kwaal of klacht die via een korte behandeling is te verhelpen.

We willen de toename van het aantal chronisch zieken afremmen en bevorderen dat mensen zo lang mogelijk gezond blijven en blijven meedoen in de maatschappij.

Toename chronische aandoeningen van 2005–2025

Bron: Blokstra A, Verschuren W.M.M., Vergrijzing en toekomstige ziektelast. RIVM, 2007

VWS geeft prioriteit aan kwaliteit, transparantie, innovatie en preventie. Het zorgstelsel moet daarvoor de structurele voorwaarden bieden. Dat vergt de nodige inspanningen.

Door zorgaanbieders meer ruimte te geven om verschil te maken in kwaliteit (gemeten naar uitkomsten) en prijs wordt de zorg verbeterd. Dan blijven de premielasten en zorgkosten beheersbaar en komen er meer mogelijkheden voor zorgverzekeraars om werk te maken van de zorginkoop. Dan kunnen mensen gericht kiezen voor een bepaalde zorgaanbieder. Normen voor veiligheid en bereikbaarheid van acute zorg staan – naast patiëntenrechten – borg voor een basiskwaliteit.

De kwaliteit van zorgverlening dient voortdurend te worden verbeterd. Zorgverleners en zorgverzekeraars worden gestimuleerd de ruimte te gebruiken die het stelsel geeft om te innoveren. We verwachten concrete vernieuwingen van het in 2008 opgerichte Zorginnovatieplatform.

Uitgangspunt is steeds dat de patiënt centraal staat. Een nauw sluitende keten van vroegtijdige onderkenning van een aandoening, zelfmanagement en passende zorg is van belang. Preventie krijgt een belangrijkere plaats en wordt beter met de curatieve zorg verbonden. Het is onze bedoeling enkele preventieve interventies op te nemen in de basisverzekering.

De zorgsector is succesvol. Het is een sector waar meer dan één miljoen goed opgeleide krachten dag in dag uit hun beste beentje voorzetten. Ons staat een sector voor ogen waar mensen graag en met plezier werken. Waar de professional trots is op zijn of haar werk en een goede relatie heeft met de cliënt. Waar ruimte is voor kleinschaligheid als cliënten daar de voorkeur aan geven. Een dynamische sector die niet wordt geplaagd door onnodige bureaucratie en door overbodige regelgeving.

Onder meer door de inzet van ICT en technologische ontwikkelingen zijn zorgaanbieders in staat meer aandoeningen te behandelen en meer patiënten te genezen. Innovaties maken het mogelijk dat er slimmer en efficiënter kan worden gewerkt.

Het gaat om kwaliteitsverbeteringen die tot betere zorgverlening, minder medische fouten en uiteindelijk ook tot een hogere arbeidsproductiviteit leiden. Dat laatste is niet alleen van belang om de zorg ook in de toekomst betaalbaar te houden, maar ook omdat de komende jaren steeds meer mensen nodig zijn in de zorg, terwijl de arbeidsmarkt onder druk staat. En om de werkdruk beheersbaar te houden en overbelasting te voorkomen. Hiermee moet de zorg een aantrekkelijke sector blijven om in te werken.

Tegelijkertijd is het noodzakelijk dat mensen actief deelnemen aan de maatschappij en dat zij meer mogelijkheden krijgen om naar eigen wens de benodigde zorg te organiseren. Zij moeten duidelijke rechten hebben en een derde partij kunnen vormen tegenover zorgaanbieders en verzekeraars. Hiervoor schept VWS de randvoorwaarden.

In deze beleidsagenda presenteert VWS eerst de drie hoofdlijnen: curatieve zorg, langdurige zorg en preventie. Vervolgens komen diverse onderwerpen aan de orde waaraan VWS prioriteit toekent.

De inhoud is voor een deel gebaseerd op gegevens van de Zorgbalans (2008), die de prestaties de Nederlandse gezondheidszorg meet. Kennis die de kwaliteit van en de sturing op de zorg ten goede komt.

Curatieve Zorg

We staan de komende jaren voor belangrijke uitdagingen. Vergrijzing, medische innovaties en de mondiger wordende patiënt doen de vraag naar zorg voortdurend toenemen. De zorgsector moet zo worden ingericht dat deze ontwikkelingen de kwaliteit, de toegankelijkheid en de betaalbaarheid niet in gevaar brengen. Wij zijn van mening dat mensen die in de sector werken het beste weten hoe dat vorm moet krijgen.

Om de solidariteit in de Zorgverzekeringswet blijvend te kunnen opbrengen, is het essentieel dat iedereen zich inschrijft bij een verzekeraar én premie betaalt. Daarom nemen we maatregelen om het aantal onverzekerden en wanbetalers te verminderen.

Aanvankelijk richtte de introductie van de Zorgverzekeringswet zich vooral op verzekeraars. Dit kabinet geeft nu ook ziekenhuizen de ruimte om verschil te maken, om zich te specialiseren. Ziekenhuizen en verzekeraars krijgen meer vrijheid en verantwoordelijkheid om naar eigen inzicht afspraken te maken over de prijs, het volume en de kwaliteit van een deel van de zorg, het zogenoemde B-segment. Marktwerking stimuleert partijen in te zetten op vernieuwende technieken. Innovatie moet leiden tot kwaliteitsverbetering, maar ook tot efficiëntere werkmethoden.

Wacht- en behandeltijden kunnen op die manier korter worden.

Prestatiebekostiging

Een belangrijke rol is weggelegd voor de ontwikkeling van duidelijk omschreven zorgproducten, de zogeheten Diagnose Behandel Combinaties of DBC’s, waar tegenover transparante en integrale tarieven staan. Of: «beloning naar prestatie».

Ziekenhuizen en zorgverzekeraars bereiden zich komend jaar verder voor op de invoering van het verbeterde DBC-systeem. Om alvast praktische ervaring op te doen gaat een aantal ziekenhuizen «schaduwdraaien». In 2010 wordt het verbeterde DBC-systeem ingevoerd.

Voor een derde deel van de ziekenhuiszorg gaan vrije prijzen gelden

Dat wil zeggen dat in 2009 het B-segment wordt uitgebreid tot maximaal 34 procent van de totale zorgproductie in de ziekenhuissector.

De afgelopen jaren is belangrijke voortgang gemaakt met de invoering van beloning naar prestatie in de ziekenhuizen. Het aantal vrijgegeven behandelingen bedroeg in 2007 amper 10 procent, in 2008 ongeveer 20 procent. In samenhang hiermee wordt stapsgewijs ook de risicodragendheid van de zorgverzekeraars vergroot, door verdere afbouw van de ex-post compensatiemechanismen in het risicovereveningssysteem.

Met het oog op betaalbare premies volgen we ontwikkelingen rond prijs en volume nauwlettend. Vrije prijzen moeten niet leiden tot onnodige behandelingen en indicaties. Verschillende onderzoeken wijzen op positieve effecten, zoals een grotere aandacht voor het verbeteren en inzichtelijk maken van kwaliteit. De introductie van prestatiebekostiging heeft geleid tot nieuwe toetreders op de markt van zorgaanbieders. Dat brengt meer concurrentie én meer keuzemogelijkheden voor de consument. Ook kunnen zorgverzekeraars zich bij de zorginkoop meer gaan profileren.

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) adviseert in 2009 of vrije prijsvorming verder kan worden uitgebreid. Tevens zal in 2009 worden besloten of het nodig is een instrument in te zetten om de prijzen te beheersen. Deze beslissing zal mede worden gebaseerd op de informatie van de NZa over ontwikkelingen in het B-segment. Parallel daaraan wordt in 2009 een systeem uitgewerkt voor de bekostiging van zorg die (nog) niet direct voor vrije prijsvorming in aanmerking komt. Hetzelfde geldt voor de beschikbaarheid van acute zorg, intensive care en dure geneesmiddelen.

Pakketmaatregelen

We hebben besloten de behandeling van ernstige dyslexie (woordblindheid) op te nemen in het basispakket van de zorgverzekering. Vanaf 1 januari 2009 kunnen kinderen van zeven en acht jaar één keer aanspraak maken op een vergoeding voor onderzoek en behandeling. Stapsgewijs wordt in de komende jaren het recht op dyslexiezorg uitgebreid naar alle kinderen op de basisschool, zodat zij – na indicatie – eenmaal tijdens het basisonderwijs in aanmerking komen voor behandeling.

We beperken per 2009 de vergoeding van slaap- en kalmeringsmiddelen (geschatte opbrengst: 70 miljoen euro). Dergelijke middelen worden vaak te lang en te gemakkelijk gebruikt. Bovenmatig gebruik is bovendien schadelijk voor de gezondheid. De vergoeding van cholesterolverlagers wordt gebaseerd op de richtlijn van de beroepsgroepen, waar gelijkwaardige maar goedkopere middelen de voorkeur hebben (opbrengst 2009: 32 miljoen euro).

Verder schrappen we de vergoeding van sta-op-stoelen en van allergeenvrije en stofdichte bedhoezen op advies van het College voor Zorgverzekeringen. De kosten van een sta-op-stoel ten opzichte van een gewone stoel en de kosten van de bedhoezen zijn niet dermate hoog dat deze hulpmiddelen hierdoor financieel ontoegankelijk worden. Deze twee maatregelen samen leiden tot een besparing van zo’n 22 miljoen euro.

Tot slot wordt de kwaliteit van de methadonbehandeling verbeterd. Hiervoor is vanaf 2009 15 miljoen euro beschikbaar.

Eerstelijnszorg

De eerstelijnszorg is de ruggengraat van onze gezondheidszorg. Vergrijzing en toename van chronisch zieken brengen een grotere en andere vraag naar zorg met zich mee. Dit vereist een betere afstemming en organisatie van de zorg rondom de patiënt. Mensen moeten zo veel en zo lang mogelijk dicht bij huis opgevangen worden. Samenhang tussen het werk van huisartsen en andere zorgverleners (waaronder ook de wijkverpleegkunde) in de eerste lijn enerzijds en de zorg in ziekenhuizen anderzijds is daarbij essentieel. Zoals in de beleidsbrief Een dynamische eerste lijn van begin 2008 is aangekondigd moet de eerste lijn meer ruimte krijgen om zich te versterken. Innovaties en ontwikkelingen moeten er toe leiden dat de zorgaanbieders zorg via samenwerkingsverbanden in de eigen omgeving van de patiënt bieden, ook specialistische zorg.

VWS gaat mogelijk maken dat de bekostiging en de risicoverevening beter op die samenhangende en nabije zorg afgestemd wordt. Een meer functionele bekostiging van de eerstelijnszorg ondersteunt de ontwikkeling waarbij de zorg als het ware naar de mensen toekomt. En in de nabijheid van de patiënt wordt georganiseerd. De functionele bekostiging moet ondernemerschap stimuleren, zowel bij de zorgaanbieder als bij de verzekeraar, en tegelijkertijd het inzicht in de kwaliteit van de zorg voor de cliënt vergroten. Dat stimuleert betere zorg en is het meest efficiënt.

Transparantie, kwaliteit en veiligheid zijn aspecten die ook juist in de eerste lijn een krachtige impuls vragen. Voor de huisartsen, farmacie, fysiotherapie, kraamzorg, mondzorg en acute zorg zijn kwaliteitsindicatoren in ontwikkeling.

De kwaliteit van de acute zorg wordt verder verbeterd door professionalisering van de beoordeling van de zorgvraag tijdens het eerste contact (triage) en de ontwikkeling van eenduidige normen voor de (telefonische) bereikbaarheid van huisartsenzorg. Ook worden er heldere criteria ontwikkeld voor de minimale kwaliteit waaraan zorg in een spoedeisende hulp van een ziekenhuis moeten voldoen. VWS stimuleert de integratie van huisartsenposten in de afdelingen spoedeisende hulp.

Er is geld voor extra ambulances, in 2009 is hiervoor 12 miljoen euro beschikbaar. In de daaropvolgende jaren is dat 18 miljoen euro. Het aantal standplaatsen wordt ook uitgebreid. Dat is nodig om te zorgen dat 95 procent van de bevolking na een melding binnen 15 minuten kan worden bereikt.

Vanaf 2009 wordt het landelijk dekkend netwerk van mobiele medische teams verder uitgebreid met traumahelikopters die zeven dagen per week 24-uur beschikbaar zijn. Met ingang van 2009 is hiervoor structureel 5,4 miljoen euro per jaar beschikbaar.

Toekomst GGZ

In de GGZ worden multidisciplinaire richtlijnen ontwikkeld en patiëntveiligheid wordt bevorderd. Denk daarbij aan een betere suïcidepreventie of het terugdringen van het aantal separaties en andere vormen van gedwongen zorg.

Het kabinet investeert in een nieuwe wettelijke regeling die de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (bopz) moet opvolgen. Deze wet komt naast de nieuwe Wet forensische zorg, die gaat over alle zorg in een strafrechtelijk kader.

Langetermijnvisie farmaceutische zorg

VWS werkt verder aan de invoering van de Langetermijnvisie Farmaceutische Zorg die in juli 2008 aan de Tweede Kamer is gezonden. Ook bij de zorg die apothekers verlenen moet kwaliteit worden beloond. In 2009 worden de regels voor de bekostiging van apotheekhoudenden aangepast. Het verplichte tariefsysteem met een algemene vergoeding aangevuld met inkoopkortingen per uitgeschreven recept verdwijnt gaandeweg. Bovendien worden de regels ten aanzien van de verzekeringsvergoedingen (de GVS-limieten) aangepast.

Het is van belang dat artsen steeds vaker doelmatig voorschrijven op basis van de beroepsrichtlijnen. Niet altijd is het dure medicijn ook het beste medicijn. Waar dat niet het geval is, moeten geen onnodige kosten worden gemaakt. De zorg moet immers ook in de toekomst betaalbaar zijn. Daarom wil VWS via een regieorgaan Kwaliteit en Veiligheid betere richtlijnontwikkeling stimuleren.

Langdurige Zorg

Zeker van zorg, nu en straks

De zorg voor kwetsbare mensen is een graadmeter voor de kwaliteit van de samenleving. Persoonlijke bejegening en respect voor het individu zijn de uitgangspunten. Dat geldt zeker in de langdurige zorg waar mensen gezien hun kwetsbaarheid vaak afhankelijk zijn van anderen.

Het bieden van duidelijkheid en zekerheid over de beschikbaarheid en kwaliteit van deze zorg, nu en in de toekomst, zijn belangrijke doelstellingen.

We hebben oog voor de positieve kracht van ouderen. Veel ouderen zijn actief in de maatschappij, bijvoorbeeld als vrijwilliger of mantelzorger.

Mede in reactie op een advies van de Sociaal Economische Raad (SER) hebben we onze visie op de toekomst van de AWBZ uitgebracht: Zeker van zorg, nu en straks. Hoewel de wet zich oorspronkelijk kenmerkte door een zekere eenvoud, is een kluwen van aanvullende regels ontstaan. De AWBZ is de afgelopen jaren onbedoeld gegroeid en biedt nu te ruime aanspraken.

Wij willen dat de AWBZ teruggaat naar zijn oorspronkelijke bedoeling: solidariteit in de bekostiging van langdurige en onverzekerbare zorg. Goede zorg moet nu en in de toekomst gegarandeerd zijn voor kwetsbare mensen die langdurige zorg nodig hebben. Het gaat om zwaar hulpbehoevende ouderen en mensen met een ernstige geestelijke dan wel lichamelijke beperking.

Een belangrijk criterium daarbij is de kwaliteit van het bestaan en in hoeverre mensen in staat zijn zelfstandig inhoud en vorm te geven aan het leven.

De komende periode verbeteren we het functioneren van de AWBZ geleidelijk langs vier lijnen.

1. Versterken van de positie van de cliënt: zorgzwaartebekostiging

  Instellingen krijgen voortaan geld voor de geleverde prestatie per cliënt en niet voor de beschikbare capaciteit. Het bedrag wordt bepaald aan de hand van de hoeveelheid zorg die een cliënt nodig heeft. De essentie van deze zogenoemde zorgzwaartebekostiging is dat het geld de cliënt volgt naar de instelling van zijn keuze. Zorgzwaartebekostiging is de eerste stap naar een persoonsvolgend systeem en wordt vanaf 1 januari 2009 stapsgewijs ingevoerd voor mensen die wonen en zorg krijgen in een instelling.

2. Keuzevrijheid en diversiteit

  Het is belangrijk dat mensen in de langdurige zorg echt kunnen kiezen hoe ze willen wonen. Wij zijn van mening dat door het financieel scheiden van wonen en zorg de diversiteit in wonen kan toenemen. Het voorkomt ook dat de hogere eisen die de burger in de toekomst aan het comfort van wonen zal stellen ten laste komen van de AWBZ.

  Op basis van de regeling Volledig Pakket Thuis kan de zorg die anders in een instelling wordt geleverd ook thuis worden geboden. Zo kunnen mensen ervoor kiezen de kosten van wonen naar eigen voorkeur zelf te betalen. Bijvoorbeeld een kleinschalige woonvorm. Voorwaarde is wel dat de zorg op een goede en doelmatige manier kan worden geleverd. Voor mensen met behoefte aan Verblijf (24-uurs toezicht, beschermde woonomgeving) wordt de regeling Volledig Pakket Thuis per 2009 uitgebreid.

  Om instellingen meer vrijheid te geven om te bouwen, wordt per 2009 het bouwregime voor de langdurige zorg afgeschaft. De administratieve lasten worden hiermee verminderd. Instellingen berekenen de kosten van bouwen door in de tarieven in 2011.

3. Bestendigen solidariteit en betaalbaarheid

  We zijn solidair met de medeburgers die om welke reden dan ook langdurig zorg nodig hebben. Die solidariteit is op te brengen zo lang het gaat om geloofwaardige en onbetwistbare vormen van zorg. Op dit moment is niet goed geformuleerd wie wanneer waar precies recht op heeft. Ook is in de loop der jaren de AWBZ vaak onbedoeld uitgebreid. Daarom worden er belangrijke verbeteringen doorgevoerd die de AWBZ weer toekomstbestendig maken. Een deel ervan gaat op 1 januari 2009 in:

• Ondersteunende, activerende begeleiding en behandeling worden omgevormd tot twee functies: begeleiding en behandeling. De aanspraak begeleiding geldt vanaf 1 januari 2009 alleen voor mensen met ernstige beperkingen die zonder deze begeleiding niet (langer) in staat zijn zelfstandig te blijven wonen of naar school te gaan.

• De grondslag psychosociaal verdwijnt uit de AWBZ. De gemeenten worden hiervoor gecompenseerd.

• De indicatiestelling door bureaus jeugdzorg en het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) wordt verbeterd om ongewenste instroom in de AWBZ en jeugdzorg tegen te gaan. Met ingang van 1 januari 2009 moet er een nieuw indicatieprotocol zijn voor deze groep jongeren.

4. Verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering

  We gaan verder op de in 2007 ingeslagen weg om de uitvoering van de AWBZ te vereenvoudigen en de bureaucratie te verminderen. We willen de indicatiestelling verbeteren en vereenvoudigen en de uitvoering door zorgkantoren verbeteren.

  Goede zorg wordt in de eerste plaats vormgegeven in de relatie tussen cliënt en zorgverlener. Regels en protocollen zijn hierbij noodzakelijk om de rechtszekerheid van zowel de cliënt als van de professional te waarborgen. De lasten die daarmee gemoeid zijn, nemen we – zij het binnen grenzen – op de koop toe. Maar onnodige bureaucratie is ook hier uit den boze.

Kabinetsdoelstelling 48: Verbeteren en versterken palliatieve zorg

We willen dat mensen in hun laatste levensfase goed worden verzorgd en met respect worden begeleid. Mensen moeten waardig kunnen sterven.

In het voorjaar is het Plan van Aanpak Palliatieve Zorg 2008–2010 aan de Tweede Kamer gestuurd. Voor de uitvoering is vanaf 2008 jaarlijks bijna 10 miljoen euro extra beschikbaar. Zo is de subsidieregeling Palliatieve en Terminale Zorg met 4,2 miljoen euro verhoogd tot 15,6 miljoen euro. In 2008 is voor de tegemoetkoming in de huisvestingslasten van bijna-thuis-huizen en hospices 2 miljoen euro extra uitgetrokken. Ter verdere verbetering van de kwaliteit van de palliatieve zorg is voor 2,4 miljoen euro een opdracht verleend aan ZonMw en wordt een platform palliatieve zorg opgezet. Dat kost 1,4 miljoen euro.

Preventie

Van nazorg naar voorzorg

In 2009 vullen we de vier lijnen in de Preventievisie verder in: Koesteren en innoveren, Integraal gezondheidsbeleid, Verbinden van preventie en zorg en Bestuurlijke vernieuwing

Voorkomen is beter dan genezen. De volwassen Nederlander is in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor de eigen gezondheid. Leefstijl is een zaak van mensen zelf. Het betreft keuzen waarmee de overheid zich niet dwingend bemoeit. Dat neemt niet weg dat voorlichting van belang is. Temeer omdat de verschillen in gezondheid tussen maatschappelijke groepen vooral met leefstijl te maken hebben. Bovendien drijven de met leefstijl gemoeide aandoeningen (diabetes, hartfalen) de zorgkosten enorm op. Leefstijl is een eigen verantwoordelijkheid – een persoonlijke keuze –, maar voor de daaruit voortvloeiende aandoeningen wordt wel een beroep gedaan op de (financiële) solidariteit van anderen. Ook om deze redenen wil het kabinet gezonde keuzen stimuleren.

Maatschappelijke sectoren, zoals onderwijs, werkgevers, zorgverzekeraars en de overheid, hebben bovendien zelf ook alle baat bij gezond levende burgers. Betere arbeidsprestaties en schoolresultaten, minder zorgkosten etc. Die gemeenschappelijke belangen maken ons partners in preventie.

Op de lijn Koesteren en Innoveren gaat VWS in het bijzonder verder met het verbeteren van gezondheidsbescherming en ziektepreventie. In 2009 wordt vaccinatie tegen HPV, het virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt, opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma mits de prijs van het vaccin drastisch daalt. Ook willen we met een inhaalprogramma eenmalig alle meisjes van 13 tot en met 16 jaar vaccineren. Naar verwachting komt de Gezondheidsraad nog dit jaar met een advies over eventuele opname van hepatitis B.

Met Integraal Gezondheidsbeleid, de tweede lijn, willen we in 2009 nauw samenwerken met betrokken ministeries en partners, zoals scholen, werkgevers en gemeenten. Dit kan bijvoorbeeld op het gebied van sociaaleconomische gezondheidsverschillen of op het terrein van letselpreventie volgend op het komende RIVM-rapport Let op letsel.

Bij Verbinden van Preventie en Zorg, de derde lijn, wil VWS de samenwerking tussen de publieke gezondheidszorg en de eerstelijnszorg verbeteren en preventieve activiteiten in de curatieve zorg uitbreiden.

Mits de kosten opwegen tegen de baten en de uitgaven budgettair inpasbaar zijn, behoren de «beweegkuur», «stoppen met roken», «depressiepreventie» en «zelfmanagement van chronisch zieken» straks tot het basispakket. Voor proefprogramma’s is in 2009 een bedrag van 5,3 miljoen euro beschikbaar. Wanneer sprake is van medische indicatie wordt voor deze programma’s een vergoeding gegeven aan mensen met een chronische aandoening en soms ook voor mensen die hoge risico’s lopen.

Zorgverzekeraars mogen gezond leven van hun verzekerden belonen. Zij mogen (een deel van) het jaarlijks verplichte eigen risico van een verzekerde voor hun eigen rekening nemen als die deelneemt aan een programma dat gezondheid bevordert.

Om de toename van het aantal chronisch zieken te beperken, is de ontwikkeling van samenhangende multidisciplinaire zorg van belang. De programmatische aanpak die ons voor ogen staat, stelt de patiënt centraal en voorziet in een sluitende keten van vroegtijdige onderkenning, preventie, zelfmanagement en goede en veilige zorg.

Daartoe is onder meer het ZonMw-programma diseasemanagement van start gegaan. Ook begint in 2009 een vierjarig Nationaal Actieprogramma Diabetes. Met dit programma wordt de Diabetes zorgstandaard verder ontwikkeld, onder meer door uitbreiding met preventie en zelfmanagement. De zorgstandaard beschrijft waar goede zorg voor een aandoening minimaal aan moet voldoen uit het oogpunt van de patiënt. De ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren is hierbij van belang. De zorg wordt zo veel mogelijk dicht bij de patiënt verleend. In de aanpak van diabetes werkt het al goed: de eerste lijn vervangt de tweede lijn. Het uitgangspunt moet zijn dat de zorg die in de eerste lijn geboden kan worden, ook dáár geboden wordt. De succesvolle programmatische diabetes-aanpak wordt uitgebreid naar andere veel voorkomende chronische aandoeningen. Hiervoor is per jaar 2,5 miljoen euro uitgetrokken voor de periode 2009–2012.

De vierde lijn, Bestuurlijke Vernieuwing, gaat vooral over de noodzakelijke bestuurlijke veranderingen om de andere drie lijnen mogelijk te maken.

Zo worden de werkgebieden van de Gemeentelijke Geneeskundige Diensten (GGD’s) en veiligheidsregio’s (GHOR) gelijkgetrokken. Dan kan het openbaar bestuur in geval van een crisis beide diensten, op het niveau van de veiligheidsregio, direct aansturen. Het werk van de GGD – het bestrijden van infectieziekten, milieugezondheidszorg – kan dan beter worden afgestemd met de hulpverlening van de GHOR – onder meer ambulancevervoer en ziekenhuiszorg.

Kwaliteit en veiligheid

Het kwaliteitsbeleid is vertaald in vier hoofdthema’s: vergroten van de transparantie van geleverde kwaliteit, het vergroten van de veiligheid in de zorg, cliëntgerichtheid en het vergroten van de professionaliteit van de medewerker (Zie hierna bij werken in de zorg).

Vergroten van transparantie van de geleverde kwaliteit

Kabinetsdoelstelling 45b: burgers kunnen op kiesBeter.nl voor 80 aandoeningen zien welke kwaliteit de ziekenhuizen bieden

Kabinetsdoelstelling 45c: cliënten geven 90 procent van de zorgaanbieders in de AWBZ een voldoende voor de kwaliteit van de zorg

De prestaties van zorgaanbieders, zowel medisch inhoudelijk als in termen van geobjectiveerde ervaringen van cliënten, moeten inzichtelijk zijn. We beogen hiermee dat zorginstellingen zich bewuster worden van hun kwalitatieve niveau en dat de positie van de patiënt wordt versterkt. De patiënt krijgt meer mogelijkheden om een echte keuze te maken.

Per zorgsector worden indicatorensets ontwikkeld die zorginhoudelijke indicatoren, cliëntervaringen (CQ-index) en etalage-informatie bevatten. De zorginhoudelijke indicatoren zijn waar mogelijk uitkomstindicatoren, bijvoorbeeld het percentage patiënten voor wie behandeldoelen zijn vastgesteld. De CQ-index geeft de ervaringen weer van cliënten over de door de zorgaanbieder geleverde zorg. De etalage-informatie is algemene informatie over bijvoorbeeld de omvang van de praktijk, het aantal parkeerplaatsen en de specialistische spreekuren binnen een praktijk. Die drie elementen samen vormen een indicatorenset. Die sets zijn beschikbaar voor zowel de Inspectie, de verzekeraar als de cliënt, en worden vervolgens op kiesBeter.nl gepubliceerd.

De ziekenhuizen zullen voor 24 van 80 aandoeningen voor de gehele set indicatoren eind 2009 informatie op kiesBeter.nl beschikbaar hebben. De fysiotherapeuten hebben dan indicatorensets klaar voor alle zorg die ze leveren. Voor de verpleging, verzorging en thuiszorg is de eerste informatie eind 2008 al op kiesBeter.nl en via het Jaardocument Maatschappelijk Verantwoording beschikbaar. In 2009 zal verbetering plaats vinden.

Vanaf najaar 2008 komen voor de GGZ de eerste gegevens voor alle instellingen beschikbaar via het Jaardocument Maatschappelijk Verantwoording. In 2009 vindt uitbreiding van de sets plaats. De sets voor gehandicaptenzorg en kraamzorg moeten komend jaar door alle instellingen in gebruik genomen worden. In 2009 worden de sets met indicatoren voor huisartsen, farmacie, mondzorg en de openbare gezondheidszorg opgeleverd en getest.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft in opdracht van VWS, het programmabureau Zichtbare Zorg (voorheen ZbTK) ingericht, dat de ontwikkeling van al deze sets kwaliteitsindicatoren in alle sectoren van de zorg regisseert.

Indien dit past bij de persoonlijke omstandigheden van de cliënt kan deze zijn zorg ook over de grens halen. Het is daarom belangrijk dat de kwaliteit ook in internationaal perspectief transparanter wordt.

Veiligheid in de zorg

Kabinetsdoelstelling 45a: De vermijdbare schade in de ziekenhuizen is in 2012 met 50 procent gedaald

Veiligheid bij zorgaanbieders blijft topprioriteit. Veiligheid begint met het werken volgens de door de beroepsgroep opgestelde richtlijnen en het structureel in kaart brengen en leren van gemaakte fouten die soms ernstige schade voor patiënten opleveren. Het sluitstuk hierop is een gerichte handhaving door de Inspectie. Dat tezamen moet ervoor zorgen dat er minder fouten gemaakt worden.

In alle sectoren van de zorg zijn en worden veiligheidsprogramma’s in gang gezet om het aantal vermijdbare incidenten en vermijdbare sterfte te verminderen. Zo richt het programma Voorkom schade, werk veilig zich bij het terugbrengen van vermijdbare onbedoelde schade op tien thema’s en op het invoeren van het veiligheidsmanagementsysteem (VMS). Met een VMS kunnen ziekenhuizen continu risico’s signaleren, verbeteringen doorvoeren en beleid vastleggen, evalueren en aanpassen. Het komende jaar moet dat systeem in élk ziekenhuis zijn ingevoerd. Voor het veiligheidprogramma in de ziekenhuizen is bij elkaar 9,3 miljoen euro uitgetrokken. Dit programma is in 2008 van start gegaan en eindigt eind 2012. In dat jaar moet de vermijdbare sterfte zijn gedaald van 1735 doden naar 867 doden.

Het toekomstige regieorgaan Kwaliteit en Veiligheid zal erop toezien dat de ontwikkeling, verbetering en het gebruik van richtlijnen in de hele zorg een impuls krijgt.

Ook krijgen cliënten inzicht in de richtlijnen, die nu veelal alleen beschikbaar zijn voor de professional. Op die manier raken cliënten beter geïnformeerd over wat ze bij een behandeling mogen verwachten van een zorgverlener.

Voor het actieprogramma Veilige Zorg is in 2009 3,45 miljoen euro extra beschikbaar voor de eerste lijn en GGZ. Voor de landelijke campagne over patiëntveiligheid is per jaar 2 miljoen euro uitgetrokken.

De Inspectie zal het toezicht op de door de beroepsgroepen vastgestelde algemeen bindende normen verder verscherpen. Daar waar de beroepsgroepen niet zelf tot normstelling komen, zal de Inspectie meer druk uitoefenen om toch te komen tot de gewenste richtlijnontwikkeling en normstelling. Daar waar de veldpartijen alsnog falen zal de Inspectie zelf voorstellen doen voor normen en richtlijnen.

Zorgaanbieders moeten duidelijk vastleggen welk lid van de Raad van Bestuur verantwoordelijk én aansprakelijk is voor kwaliteit. Deze verantwoordelijkheid betreft ook het inzichtelijk maken van de kwaliteit en het verstrekken van de juiste informatie aan de Inspectie.

Vergroting cliëntgerichtheid/versterking positie consument

Kabinetsdoelstelling 45d: de rechten en plichten van patiënten en cliënten zijn in 2011 wettelijk vastgelegd en de informatie hierover is voor iedereen toegankelijk

Patiënten krijgen duidelijkere rechten. Een sterke positie van de cliënt zal zorgaanbieders en verzekeraars ertoe brengen de cliënt zoveel mogelijk de zorg te verlenen die hij wenst en de kwaliteit continu te verbeteren. Om de macht van de cliënt daadwerkelijk te vergroten, versterken we de rechtspositie van patiënten en cliënten. We willen bereiken dat de cliënt in de zorg centraal staat en dat ook zo ervaart.

In de Wet cliëntenrechten zorg worden zeven rechten van de cliënt nader uitgewerkt.

– Recht op bereikbare en beschikbare zorg

– Recht op keuze en keuze-informatie

– Recht op kwaliteit en veiligheid

– Recht op informatie, toestemming, dossiervorming en privacy

– Recht op afstemming tussen zorgverleners

– Recht op een effectieve, laagdrempelige klacht- en geschillenbehandeling

– Recht op medezeggenschap en goed bestuur

De positie van de patiënten-, gehandicapten- en ouderenorganisaties (PGO-organisaties) wordt verstevigd door de subsidieregeling aan te passen en samenwerking te bevorderen.

De onafhankelijke geschilbeslechting wordt verbeterd. Een cliënt kan snel en laagdrempelig een uitspraak krijgen als een instelling een klacht niet afdoende heeft afgehandeld. De geschillencommissie zorginstellingen moet cliënten een schadevergoeding kunnen toekennen tot een maximum van 25 000 euro.

Innovatie

Kabinetsdoelstelling 46: meer patiëntgerichte zorg door vernieuwing zorgconcepten en innovatie. (De doelstelling vertoont samenhang met arbeidsmarktbeleid.)

Iedereen moet kunnen rekenen op goede zorg of ondersteuning. Vernieuwingen kunnen de zelfredzaamheid van mensen verhogen, werkprocessen slimmer maken en de kwaliteit van de zorg verbeteren. VWS geeft in de brief Innovatie in Preventie en Zorg (2008) aan dat innovatie belangrijk is om te kunnen voldoen aan de toenemende en veranderde vraag naar zorg, om oplossingen te bieden voor de groeiende krapte op de arbeidsmarkt, om ICT en technologie in de zorg beter te benutten. Een goed voorbeeld hiervan is een instelling die de capaciteit in de nachtdienst met 50 procent heeft teruggebracht door over te gaan op deuralarmering. Of aan een ziekenhuis dat met een betere patiëntenplanning 20 procent minder uitgaf aan dure medicatie.

Ook het ontwikkelen van nieuwe zorgconcepten en het organiseren van zorg rond de aandoeningen van de patiënt is van belang. Vooral bij ziektebeelden waarbij de zorgvraag verandert – soms is een huisarts nodig, soms een (thuiszorg) verpleegkundige en soms een medisch specialist – heeft dit grote waarde. Bij aandoeningen als diabetes, hartfalen en COPD mag het zorgaanbod niet ophouden bij de grenzen van de ziekenhuiszorg, thuiszorg of de eerstelijnszorg, of bij de bestaande overgangen in bekostiging en financiering. Zorgverzekeraars en zorgkantoren moeten de zorg zodanig inkopen dat deze op de beste wijze kan worden geleverd rondom aandoeningen van patiënten. Door de benodigde zorg voor patiënten slim te organiseren in de vorm van een netwerk, zoals ZorgNet bijvoorbeeld doet, hoeft de fysieke traditionele zorginstellingvorm niet meer leidend te zijn. Onderdeel hiervan is dat patiënten in staat worden gesteld om zelf hun aandoening in de hand te houden (medicatietrouw, metingen van bijvoorbeeld gewicht volgen). Preventie en zorg gaan zo eveneens hand in hand.

Innovatie is daarom ook één van de zes pijlers van dit kabinetsbeleid. De overheid innoveert niet zelf. Dat is aan zorgaanbieders, verzekeraars, bedrijfsleven en wetenschap. De overheid schept randvoorwaarden.

Voor de versterking van innovatie in preventie en zorg hebben wij het Zorginnovatieplatform ingesteld, waarin wordt samengewerkt met deskundigen uit de sector, het bedrijfsleven en de wetenschap. Het platform wil een goed klimaat creëren voor het invoeren en verspreiden van innovaties. Het richt zich onder meer op het terrein van arbeidsbesparende en medische technologie, e-health, personalized medicine en de top zes chronische aandoeningen (kanker, COPD, diabetes, hartfalen, depressie en dementie).

Het Zorginnovatieplatform brengt innovaties actief tot stand en werkt aan de verspreiding ervan. Dit doet zij ondermeer door communicatie, het aanreiken van kennis en het opheffen van mogelijke verkeerde prikkels of onnodige belemmeringen in financiering of wet- en regelgeving.

Elektronisch patiëntendossier (EPD)

Komend jaar worden huisartsenposten, huisartsenpraktijken, apotheken en ziekenhuizen aangesloten op het landelijk schakelpunt (LSP). Dit schakelpunt regelt de uitwisseling van informatie over patiënten, het elektronisch patiëntendossier (EPD), tussen de zorgverleners.

Het EPD zorgt voor goede communicatie in de zorgsector. Dit vergroot de kwaliteit en veiligheid van de behandeling. In mei 2008 is het stappenplan voor de invoering van het EPD aan de Tweede Kamer aangeboden.

In het kader van de invoering is op 1 juni 2009 het gebruik van het burgerservicenummer in de zorg verplicht voor zorgaanbieders, indicatieorganen en zorgverzekeraars en is voorlichting voorbereid.

Werken in de zorg

Door demografische en technische ontwikkelingen verandert en groeit de vraag naar zorg. De gehele zorgsector staat daarom aan de vooravond van een grote uitdaging. Om het hoge niveau van zorg in Nederland te laten bestaan, moeten we nieuwe zorgconcepten ontwikkelen en maatregelen treffen om -in een krapper wordende arbeidsmarkt- te kunnen voorzien in voldoende en gekwalificeerd zorgpersoneel.

Zorgaanbieders moeten zodanig innoveren dat de werklast voor zorgverleners vermindert. De aankomende schaarste op de arbeidsmarkt mag niet leiden tot wachtlijsten en te hoge werkdruk door gebrek aan collega’s. Een negatieve spiraal moet vermeden worden: meer werkdruk, meer verloop en ziekteverzuim en een nog grotere werkdruk. VWS investeert via het Zorginnovatieplatform in innovaties die de zorgverlening efficiënter en kwalitatief beter maken en die bijdragen aan het verlichten van de werkdruk.

Uiteraard is het aantrekken en behouden van voldoende personeel in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de zorginstellingen zelf. De dreigende tekorten overstijgen echter de oplossingsmogelijkheden van de individuele instellingen en op sommige punten ook die van de sociale partners. Daarom is er een actieplan Werken aan de Zorg om samen met werkgevers- en werknemersorganisaties en andere betrokken partijen het dreigende personeelstekort het hoofd te bieden.

Ook investeren wij fors in stageplaatsen voor studenten in het zorgonderwijs. Er komt meer aandacht voor het werven van groepen mensen die nu nog niet in de zorg werken. En als werknemers met een deeltijdbaan in de zorg allemaal twee uur per week extra werken, scheelt dat al tienduizenden extra arbeidsplaatsen. Wij ondersteunen regionale samenwerkingsverbanden zodat de betrokken partijen arbeidsmarktstrategieën kunnen ontwikkelen. Ook dragen we bij aan voorlichting aan jongeren en aan projecten voor professionalisering van medewerkers.

Participatie

Wetswijziging Wet maatschappelijke ondersteuning

We hechten groot belang aan de bescherming van de positie van de burger in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Bij levering van huishoudelijke verzorging blijkt die positie niet altijd goed te zijn geregeld. Medewerkers in de thuiszorg worden soms gedwongen om als alfahulp te werken. De burger wordt zo onbedoeld en onbewust werkgever en aansprakelijk voor de alfahulp. De wetswijziging voorkomt dit scenario. Het wordt mogelijk om bij huishoudelijke verzorging te kiezen tussen een voorziening in natura, een persoonsgebonden budget of een financiële vergoeding voor het in dienst nemen van een alfahulp. Gemeenten zijn wettelijk verplicht de burgers voorafgaand aan die keuze begrijpelijk in te lichten.

Tot slot verplicht het wetsvoorstel aanbieders van huishoudelijke verzorging, als ze een opdracht van de gemeente verwerven, te overleggen met de aanbieders die tot dan toe zorg leverden. Dit in verband met het overnemen van personeel. Streven is dat de wetswijziging in het najaar van 2009 in werking treedt.

Vrijwilligers en mantelzorgers

Kabinetsdoelstelling 35: Substantiële uitbreiding van het aantal vrijwilligers en mantelzorgers in 2011

Mensen die er onvoldoende in slagen voor zichzelf te zorgen of te participeren in de maatschappij, moeten gebruik kunnen maken van ondersteuning door vrijwilligers of mantelzorgers.

In de beleidsbrief Voor Elkaar zijn de doelstellingen over vrijwilligerswerk en mantelzorg bijgesteld. We verbeteren de kwaliteit van de ondersteuning. Ook verbeteren we de mogelijkheden om zorg en arbeid te combineren.

We streven naar een uitbreiding van het aantal vrijwilligers, onder meer door nieuwe doelgroepen te benaderen.

Wat mantelzorgers betreft, is het streven erop gericht het aantal mantelzorgers ten minste gelijk te houden (circa 2,4 miljoen in 2011). Mantelzorgers leveren zorg op basis van persoonlijke solidariteit, die van onschatbare waarde is. Zij verdienen daarvoor waardering en ondersteuning. Wij stimuleren die ondersteuning, waarvoor gemeenten in de eerste plaats verantwoordelijk zijn. Denk hierbij onder meer aan het organiseren van respijtzorg en deskundigheidsbevordering. De overheid laat haar waardering voor mantelzorgers verder blijken door een «mantelzorgcompliment» van 250 euro beschikbaar te stellen.

Beschermd en weerbaar (huiselijk geweld)

Geweld in afhankelijkheidsrelaties komt op veel grotere schaal voor dan wordt gedacht. Huiselijk geweld, eergerelateerd geweld, vrouwelijke genitale verminking en mensenhandel leiden tot grote psychische en lichamelijke schade bij slachtoffers en hun directe omgeving. Deze uitwassen zijn onder álle omstandigheden onaanvaardbaar. In 2009 investeert VWS verder in de opvang en hulpverlening in het kader van het actieprogramma Beschermd en Weerbaar uit 2008. Het gaat om structureel nog eens 5 miljoen euro extra voor de versterking van de Advies- en Steunpunten Huiselijk Geweld en 2,2 miljoen euro extra voor opvangcapaciteit.

Het actieprogramma richt zich onder meer op de onmiddellijke veilige opvang voor slachtoffers van eergerelateerd geweld. In dat kader komen er in de vier grote steden, waarmee een convenant is gesloten, ook 40 opvangplekken voor ernstig bedreigde mannen. In 2009 wordt een evaluatie naar de Tweede Kamer gestuurd.

Kabinetsdoelstelling 47: Betere hulp en opvang voor tienermoeders

Wanneer onbedoeld zwangere meisjes ervoor kiezen hun kind te houden, krijgen ze soms geen steun uit hun omgeving. We hebben 1 miljoen euro extra ter beschikking gesteld, bijvoorbeeld voor Advies- en Steunpunten die dag en nacht bereikbaar zijn. Plekken waar zwangere meisjes en tienermoeders terecht kunnen met hun problemen. De Centra voor Jeugd en Gezin zijn van groot belang om meisjes met problemen zo snel mogelijk door te geleiden naar de juiste hulpverlenende instantie. Hierbij opereren we in nauw overleg met de minister voor Jeugd en Gezin.

Seksuele voorlichting

Informatie over seksualiteit, het voorkomen van seksueel overdraagbare ziektes (soa’s), ongewenste zwangerschap en seksueel geweld is van groot belang. We blijven daarom investeren in seksuele vorming, vooral onder jongeren. Hierbij werken we nauw samen met de minister voor Jeugd en Gezin. De deskundigheid van professionals, bijvoorbeeld op het gebied van genitale verminking van vrouwen wordt bevorderd.

Regeling voor chronisch zieken en gehandicapten

Per 1 januari 2009 komt er een nieuwe regeling voor de tegemoetkoming van meerkosten die chronisch zieken en gehandicapten maken voor zorg. Vanaf die datum vervalt de huidige regeling buitengewone uitgaven. Omdat chronisch zieken en gehandicapten extra kosten maken in vergelijking met andere groepen vinden we inkomensondersteuning van belang. De bestaande regeling wordt niet gebruikt door velen voor wie de regeling wel bedoeld is en wel gebruikt door velen voor wie die niet bedoeld is. Met de nieuwe regeling gaat het kabinet gerichter chronisch zieken en gehandicapten compenseren voor hun meerkosten. Voor de nieuwe regeling is 1,8 miljard euro beschikbaar, waarvan 1 miljard euro speciaal is bedoeld voor chronisch zieken en gehandicapten.

Er komt ook een algemene inkomenscompensatie voor ouderen en arbeidsongeschikten. Het ouderenforfait en het arbeidsongeschiktenforfait bij de belastingopgaaf vervalt. Deze aftrekpost was bedoeld om betrokken groepen die kans lopen op «verborgen kosten» van ziekte (zoals stookkosten) tegemoet te komen. We willen echter ongewenste inkomenseffecten zoveel mogelijk compenseren. Ouderen krijgen gemiddeld 150 euro per jaar compensatie, arbeidsongeschikten gemiddeld 225 euro.

Sport

Met de Impuls Brede Scholen, Sport en Cultuur worden combinatiefuncties gecreëerd. Iemand is dan in dienst van één werkgever, maar oefent zijn functie uit op diverse terreinen, bijvoorbeeld bij een school én een sportclub. In 2012 zijn er ten minste 2500 voltijds combinatiefuncties. VWS, het ministerie van OCW, gemeenten en de sport- en cultuursector willen op die manier sportverenigingen versterken in hun maatschappelijke taken en sport, cultuur en onderwijs met elkaar verbinden. Het programma is in 2008 van start gegaan met 375 combinatiefuncties in 30 gemeenten. In 2009 betalen deze gemeenten mee en neemt het aantal combinatiefuncties daar toe van 375 tot 475. Komend jaar zullen nog eens ruim 90 gemeenten zich aansluiten bij het programma. Dat levert 440 combinatiefuncties extra op. In 2009 is hiermee 28,3 miljoen euro rijksgeld gemoeid, waarvan 19,6 miljoen euro voor rekening komt van VWS. Gemeenten vullen dit bedrag in 2009 aan met 13 miljoen euro.

Met het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen moet 70 procent van de volwassen Nederlanders in 2012 voldoende bewegen, zes procent meer dan in 2007. Tegelijkertijd moet het aantal inactieve mensen omlaag. Medio 2008 is dit actieplan van start gegaan, waarmee in twee tranches ruim 100 gemeenten hun minder actieve burgers stimuleren meer te bewegen en te sporten. Daarmee moeten in 2009 50 gemeenten aan de slag zijn gegaan. In samenwerking met de minister voor Jeugd en Gezin proberen we ook meer jongeren in beweging te krijgen. In 2012 willen we dat de helft van alle jongeren voldoet aan de voor hen geldende – zwaardere – beweegnorm. In 2007 voldeed 45 procent aan deze norm.

Onze talenten moeten de laatste stap naar de internationale top kunnen maken. In 2009 investeren we hiervoor in tien extra talentcoaches, betere onderwijsfaciliteiten en het internationale trainings- en wedstrijdprogramma. We willen dat er in 2011 twintig procent meer succesvolle talenten zijn. De combinatie van toptraining en onderwijs wordt verbeterd met de komst van vier of vijf Centra voor Topsport en Onderwijs.

Om meer gehandicapten te laten sporten, stimuleren we sport in het speciaal onderwijs. Ook willen we het sportaanbod in zorgvoorzieningen voor mensen met een verstandelijke handicap vergroten en het aanbod van sportverenigingen voor mensen met een beperking verbeteren. Tot slot streven we ernaar de positie van sport in het Europese Gemeenschapsrecht op een aantal te verduidelijken, rekening houdend met het bijzondere karakter van de sport.

Medische ethiek

De beleidsbrief Medische Ethiek van het najaar 2007 blijft uitgangspunt voor het beleid. In 2009 nemen we verdere stappen om de kwaliteit van de hulpverlening rond de afbreking van zwangerschap te verbeteren. Zo worden de psychosociale gevolgen van abortus onderzocht en loopt er onderzoek naar de redenen voor abortus. De beroepsgroep werkt, met subsidie van VWS, aan de ontwikkeling van een richtlijn ter verbetering van de abortushulpverlening.

Ook gaan we door met voorlichting en onderzoek op het vlak van euthanasie. Eén van de onderzoeken betreft het kennisniveau van artsen en burgers ten aanzien van medische beslissingen rond het levenseinde en de problemen die zich in de praktijk voordoen.

Orgaandonatie

We streven ernaar dat het aantal donoren met 25 procent stijgt.

Wij doen een dringende oproep aan iedereen om na te denken over orgaandonatie, en we spreken daarbij de diepe voorkeur uit dat mensen voor donatie kiezen.

In het Masterplan Orgaandonatie staan voorstellen over de kwaliteit van donorwerving, uitname en transplantatie. De voorlichting wordt uitgebreid en verliest het neutrale karakter. We spreken mensen voortaan aan op hun verantwoordelijkheid en solidariteit. We hopen te bereiken dat mensen vaker kiezen vóór donatie en dat ook aan hun naasten vertellen.

Er wordt een wijziging van de Wet op de orgaandonatie voorbereid. Er komt, naast de vier keuzemogelijkheden van nu, een extra keuze: «Ja, ik geef toestemming voor donatie, mits mijn nabestaanden instemmen». Voor mensen die zich niet registreren, geldt: «Mijn nabestaanden beslissen». Niet registreren is ook een keuze, die men altijd kan wijzigen.

Oorlogsgetroffenen

Het verhaal over de Tweede Wereldoorlog en de gevolgen daarvan blijft belangrijk, ook voor generaties die na ons komen. Met het programma Erfgoed van de Oorlog investeren we in het behouden, ontsluiten en toegankelijk maken van erfgoedmateriaal. Extra aandacht is er voor het audiovisueel vastleggen van getuigenissen. Voor het programma is tot 2010 ruim 21 miljoen euro beschikbaar. Het voorlichtingsbeleid Tweede Wereldoorlog, dat zich tot nu vooral richt op de jeugd, wordt geëvalueerd. Ook Nederlanders die geen persoonlijke relatie hebben met WO II moeten goed geïnformeerd zijn over het oorlogsverleden en de gevolgen daarvan.

Financieel beleid op hoofdlijnen

Deze paragraaf beschrijft het financieel beleid op hoofdlijnen. Allereerst worden de geraamde uitgaven behorend bij het beleidprogramma van het kabinet Samen werken Samen leven gepresenteerd. Vervolgens wordt een totaaloverzicht gepresenteerd van de zorguitgaven, gevolgd door een totaaloverzicht van de begrotingsuitgaven. Hierna volgen overzichten met de financiële consequenties van de belangrijkste onderwerpen in deze beleidsagenda.

Doelstellingen kabinet

Het kabinet heeft in Samen werken Samen leven 74 doelstellingen voor de kabinetsperiode geformuleerd. Vijf daarvan hebben direct betrekking op onze beleidsterreinen. Ze zijn opgenomen in ondertaande tabel. In de tabel is tevens opgenomen in welk artikel en onder welke operationele doelstellingen het beleid verder is uitgewerkt.

* Doelstellingen 45b en 45c worden bekostigd via het Project Zichtbare Zorg, het ontwikkelen van de CQ-index en het kwaliteitskader Verantwoorde zorg, inclusief € 4,2 miljoen per jaar voor KiesBeter.nl

Totale premiegefinancierde zorguitgaven

Bron: VWS

Totale begrotingsuitgaven

Geraamde begrotingsuitgaven bij de belangrijkste onderwerpen in de beleidsagenda 2009

In deze tabel zijn de begrotingsuitgaven bij de belangrijkste onderwerpen in deze beleidsagenda opgenomen. De opbouw van de begroting 2008 naar 2009 is niet in deze beleidsagenda opgenomen. U kunt deze vinden in het verdiepingshoofdstuk van de begroting.

Ontwikkeling zorguitgaven

In de tabel hieronder worden de belangrijkste mutaties van de ontwikkelingen van de premiegefinancierde zorguitgaven van de begroting 2008 tot de begroting 2009 gepresenteerd. Een toelichting op deze mutaties is opgenomen in de bijlage Financieel Beeld Zorg van deze begroting.

Artikel 41 Volksgezondheid

41.1 Algemene Beleidsdoelstelling

Een goede volksgezondheid, waarbij mensen gezond leven en zo min mogelijk bloot staan aan bedreigingen van hun gezondheid.

Belangrijkste beleidsonderwerpen 2009

Belangrijkste beleidsonderwerpen 2009

Op 24 september 2007 is de kabinetsvisie op gezondheid en preventie naar de Tweede Kamer gestuurd (kamerstuk 22 894, nr. 134). Via vier beleidslijnen willen we de volksgezondheid verbeteren. Daarbij zijn wij op zoek naar partners in preventie. Wij willen samenwerken met gemeenten, het onderwijs, zorgverzekeraars, de sportsector, werkgevers en andere partijen en sectoren die parallelle belangen hebben bij gezonde burgers. De vier beleidslijnen zijn:

• bestaande preventiemaatregelen (gezondheidsbescherming en ziektepreventie) in stand houden («dijkbewaking») en innoveren. Zoals aangegeven in de brief van 8 juli 2008 (kamerstuk 22 894, nr. 178) zal met ingang van 2009, mits budgettair inpasbaar, het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) worden uitgebreid met de HPV-vaccinatie tegen baarmoederhalskanker voor meisjes van 12 jaar. Voor de HPV-vaccinatie zal dan in 2009 een inhaalcampagne plaatsvinden voor meisjes van 13 tot en met 16 jaar. Bij positief advies van de Gezondheidsraad is het onze intentie ook de vaccinatie tegen Hepatitis B, mits budgettair inpasbaar, in te voeren;

• met name bij andere ministeries, scholen, werkgevers en werknemers gezond leven stimuleren en de omgeving van de burger gezonder maken. Zo gaat het wijzigingsvoorstel Drank- en horecawet naar de Tweede Kamer en start ZonMw de voorbereidingen voor een vierde preventieprogramma, waarin naast kennisontwikkeling vooral ondersteuning van de uitvoering centraal staat;

• preventie via de zorg versterken. Met de vergrijzing neemt het aantal mensen dat lijdt aan chronische ziekten verder toe. In mijn brief «Programmatische aanpak van chronische ziekten» van 13 juni 2008 (kamerstukken 31 200 XVI, nr. 155) is geschetst wat de ambities op dit gebied zijn. Belangrijk onderdeel van de aanpak gericht op het voorkomen van/of het verder verergeren van chronische ziekten is de curatieve zorg en preventie meer aan elkaar te verbinden. In deze lijn passen ook de pilots die zijn gepland voor 2009 om de beweegkuur, ondersteuning bij stoppen met roken, zelfmanagement chronische ziekten en depressiepreventie, mits budgettair inpasbaar, uiteindelijk in het basispakket op te nemen. Verder zal het Nationaal Actieprogramma Diabetes worden uitgevoerd;

• bestuurlijke vernieuwing realiseren waar dit nodig is: gebiedscongruentie tussen GGD’en en GHOR-regio’s en de VWA gaat doelmatiger en effectiever toezicht houden.

In de verschillende operationele doelstellingen van dit artikel komen deze lijnen terug, evenals het onderwerp seksuele gezondheid en allochtonen, waarover op 4 juli 2008 een brief aan de Tweede Kamer is gestuurd (kamerstuk 29 200, nr. 12).

In september 2007 heeft het kabinet u een brief met daarin de belangrijkste beleidsvoornemens op het gebied van de medische ethiek toegestuurd.

Belangrijke andere onderwerpen op het terrein van de medische ethiek zijn:

• Verbeteren van de abortushulpverlening en -registratie;

• Uitwerken standpunten op wetevaluaties, o.a. Embryowet en Wet op de Medische Keuringen;

• Medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen;

• Uitvoeren van het onderzoeksprogramma Ethiek en Gezondheid bij ZonMw.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Ministeriële verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor het:

• bevorderen dat mensen gezonder gaan leven;

• beschermen van consumenten tegen onveilige consumentenproducten en levensmiddelen;

• bevorderen van veilig gedrag en een veilige omgeving ter voorkoming van letsels door ongevallen in de privésfeer;

• beschermen van burgers tegen (de gevolgen van) infectieziekten en rampen;

• effectueren van een doelmatige en effectieve openbare gezondheidszorg;

• scheppen van de randvoorwaarden voor meer preventie via de zorg;

• bevorderen van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg en bij het medisch wetenschappelijk onderzoek.

Externe factoren

Externe factoren

Veel ziekte overkomt mensen. Maar ziekte is ook vaak te voorkomen. Door burgers zelf, en via de wijken, op scholen, in de sport, op het werk en in de zorg. Vaak is er sprake van een parallellie van belangen. Om de beleidsdoelen te bereiken, is samenwerking van belang met andere ministeries, gemeenten, het bedrijfsleven, scholen, werkgevers en werknemers, zorgverzekeraars en -aanbieders (beroepsgroepen), maatschappelijke organisaties en de sportsector.

Binnen de overheid is een aantal actoren werkzaam op het terrein van de volksgezondheid:

• Gemeenten staan voor de collectieve preventie op lokaal niveau. Elke vier jaar brengen gemeenten een nota lokaal gezondheidsbeleid uit. GGD’en voeren de wettelijke preventietaken van gemeenten grotendeels uit.

• Het RIVM is een expertise- en regiecentrum voor de publieke gezondheid. Daartoe zijn er centra voor Infectieziektebestrijding, Bevolkingsonderzoek, Gezond Leven en Gezondheid en Milieu.

• De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) handhaaft de wettelijke regels voor alcohol, tabak, eet- en drinkwaren en consumentenproducten.

• De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) houdt onder meer toezicht op de volksgezondheid en de openbare gezondheidszorg.

Het nationale preventiebeleid is deels afhankelijk van ontwikkelingen in EU-verband of op mondiaal niveau.

Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicatoren

We meten het volksgezondheidsbeleid met de indicatoren absolute levensverwachting en levensverwachting in goed ervaren gezondheid.

Het RIVM brengt vierjaarlijks de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen en tweejaarlijks de Zorgbalans uit, die inzicht bieden in de toestand en de toekomstige ontwikkeling van de volksgezondheid.

Bron: CBS/Doodsoorzakenstatistiek (www.statline.nl). Voor het berekenen van de levensverwachting in goede ervaren gezondheid is het aantal «gezonde» jaren bepaald op basis van het percentage mensen dat op de vraag «Hoe is over het algemeen uw gezondheidstoestand?» «goed» of «zeer goed» antwoordde.

Beide indicatoren worden jaarlijks geactualiseerd.

Toelichting:

Wij streven ernaar Nederland terug te brengen in de top vijf van Europese landen met de hoogste levensverwachting. Het kabinet wil er aan bijdragen dat de burger gezonder gaat leven, maar wel met inachtneming van het gegeven dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun leefstijl. Op dit moment staat Nederland voor mannen op het gemiddelde van de 15 «oude» EU-landen en voor vrouwen op het gemiddelde van de EU-25.

Wij hebben geen streefwaarden voor 2009 opgenomen, maar hebben gekozen voor een streefwaarde op langere termijn (2010 peildatum i.v.m. uitkomen van de nieuwe Volksgezondheid Toekomst Verkenningen). De reden hiervoor is dat de effecten van het beleid pas op langere termijn zichtbaar zullen zijn.

41.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven:

Budgetflexibiliteit begrotingsuitgaven:

Toelichting:

De bedragen die als «niet verplicht of bestuurlijk gebonden» zijn opgenomen zijn beleidsmatig gereserveerd voor uitgaven op het terrein van de volgende operationele doelstellingen:

– OD 1 Meer mensen kiezen voor een gezonde leefstijl: uitgaven naar aanleiding van de hoofdlijnenbrief alcoholbeleid (kamerstuk 27 565, nr. 35), beleid gericht op het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik met een sterke focus op het Alcoholgebruik door jongeren, preventie van schadelijk drugsgebruik, preventie overgewicht en voeding.

– OD 4 Bescherming tegen infectie- en chronische ziekten: uitgaven naar aanleiding van de brief Programmatische aanpak van chronische ziekten (kamerstuk 31 200 XVI, nr. 155), uitvoeren van het Nationaal Actieprogramma Diabetes en zelfmanagement chronische ziekten. Daarnaast voorlichting en implementatie op het gebied van International Health Regulations.

– OD 5 Doelmatige lokale preventieve gezondheidszorg: uitgaven ter uitvoering van de kaderbrief 2007–2011 Visie op gezondheid en preventie (kamerstuk 22 894, nr. 134) en voorbereiding op crisis en rampen.

Premie-uitgaven:

Bron: VWS

In de tabel hierboven zijn de beschikbare middelen opgenomen voor de premie-uitgaven op het terrein van volksgezondheid. Hierin zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Eerste suppletore wet 2008 en de Miljoenennota 2009 verwerkt. Voor 2008 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2009 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd. Het saldo van de beschikbare middelen en maatregelen, voorzover niet aan de afzonderlijke sectoren toegedeeld, is opgenomen als onverdeeld.

• (P) Rijksvaccinatieprogramma

Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) heeft tot doel de vaccinatie van alle kinderen in de leeftijdscategorie van 0 tot 9 jaar die in Nederland wonen. De ziekten waartegen gevaccineerd wordt zijn: difterie, kinkhoest, tetanus en polio (dktp), infectie met Haemophilus Influenzae type B (Hib), bof, mazelen en rodehond (bmr), meningokokken C infecties (Men C), en pneumokokken infecties. Zoals aangegeven in de brief van 8 juli 2008 zal het RVP, mits budgettair inpasbaar, met ingang van 2009 worden uitgebreid met de HPV-vaccinatie tegen baarmoederhalskanker voor meisjes van 12 jaar. Voorts is het de intentie voor de HPV-vaccinatie in 2009 een inhaalcampagne te laten plaatsvinden voor meisjes van 13 tot en met 16 jaar. Bij positief advies van de Gezondheidsraad willen we ook, mits budgettair inpasbaar, de vaccinatie tegen Hepatitis B invoeren.

Geraamde premie-uitgaven bij de belangrijkste premiegefinancierde prioriteiten

Bron: VWS

41.3 Operationele doelstellingen

Er zijn zes operationele doelstellingen op het gebied van volksgezondheid:

1. meer mensen kiezen voor een gezonde leefstijl;

2. het voorkomen van gezondheidsschade door onveilig voedsel en onveilige producten;

3. het voorkomen van gezondheidsschade door ongevallen;

4. de vermijdbare ziektelast neemt af door een goede bescherming tegen infectieziekten en chronische ziekten;

5. er is een doelmatig systeem van openbare gezondheidszorgvoorzieningen dat bijdraagt aan een betere volksgezondheid;

6. het bevorderen van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg en bij het medisch wetenschappelijk onderzoek.

41.3.1 Meer mensen kiezen voor een gezonde leefstijl

Motivering

Motivering

De burger is primair zélf verantwoordelijk voor zijn leefstijl. Gemeenten, scholen, werkgevers, sportverenigingen, zorgverzekeraars en -aanbieders spelen ook een belangrijke rol. De gezondheidsbevorderende instituten in samenwerking met het Centrum Gezond Leven (CGL) bij het RIVM ondersteunen deze partijen door voorlichting te geven en leefstijlinterventies aan te bieden. Gezond leven wil het kabinet bevorderen door het roken te ontmoedigen, schadelijk alcoholgebruik te voorkomen, beweging te stimuleren, drugsgebruik tegen te gaan, gezonde voeding te promoten en overgewicht te bestrijden.

Instrumenten ten behoeve van het ontmoedigen van roken

Bron: Stivoro, continu onderzoek rookgewoonten. Deze indicator wordt jaarlijks gemeten.

Toelichting:

Uit de meting «Stoppen met roken» van TNS NIPO blijkt dat het aantal stoppogingen als gevolg van het rookverbod in de horeca per 1 juli 2008 stijgt.

• Uitvoeren van het Nationaal Programma Tabaksontmoediging 2006–2010 (kamerstuk 22 894, nr. 78)

Dit programma is in 2006 aan de Tweede Kamer aangeboden, mede namens de Nederlandse Hartstichting, het Astma Fonds en KWF Kankerbestrijding. Deze partijen maken jaarlijks een actieplan, met daarin de concrete activiteiten voor het daaropvolgende jaar. Het Actieplan 2009 zal naar verwachting eind 2008 gereed zijn.

• Rookvrije horeca

De handhavingscapaciteit van de VWA is uitgebreid om toe te zien op de naleving van het op 1 juli 2008 in werking getreden rookverbod in de horeca (€ 1,8 miljoen).

• Proefimplementatie Ondersteuning stoppen met roken

In 2009 vindt het vervolg plaats van de in 2008 gestarte proefimplementatie Ondersteuning bij stoppen met roken (€ 0,4 miljoen).

Instrumenten ter bevordering van gezonde voeding en gezond leven

• Voedingsnota

Op 4 juli 2008 is de voedingsnota uitgekomen. Hierin zijn de doelstellingen van gezonde voeding verder toegelicht:

– Het verbeteren van de kennis over borstvoeding. De meeste aandacht gaat hierbij uit naar vrouwen die hun kind geen of kort borstvoeding geven.

– Het verhogen van de consumptie van groente, fruit en volkoren graanproducten, vooral bij personen die dit niet of nauwelijks consumeren. Hiermee wordt tegelijkertijd de vezelinname verhoogd.

– Verder verlagen van de inname aan verzadigde vetzuren en transvetzuren.

– Het verlagen van de inname aan zout, vooral door het verlagen van het zoutgehalte in levensmiddelen. Vanuit de industrie is aangegeven dat een gemiddelde verlaging van 20–30 procent haalbaar is.

Het kabinet kiest daarbij voor methoden die aansluiten bij de eigen verantwoordelijkheid van mensen en van producenten.

• Monitoring

Uitgaande van de positieve trend naar gezondere voeding zoals beschreven in de Voedingsnota volgt de overheid de ontwikkelingen via voedselconsumptiepeilingen, statusonderzoek en monitoring van productsamenstelling (€ 2 miljoen). Deze drie instrumenten worden in samenhang met elkaar programmatisch gepland (jaarlijks). Deze gegevens kunnen ook een belangrijke functie hebben ten behoeve van voedselveiligheid (zie OD 41.3.2).

• Verbeteren van productsamenstelling via zelfregulatie

Door middel van afspraken tussen bedrijfsleven onderling en tussen bedrijfsleven en overheid wordt gewerkt aan productverbetering op het gebied van gebruik van gezondere vetten, minder zout, meer groente in levensmiddelen en betere beschikbaarheid van groente en fruit, bijvoorbeeld via de Taskforce Verantwoorde Vetzuursamenstelling en de Taskforce Zoutreductie in Levensmiddelen.

• Onderzoeksprogramma Voeding en Gezondheid

Via ZonMw worden middelen beschikbaar gesteld voor een programma Voeding en Gezondheid (€ 0,4 miljoen).

• Stimuleren van gezond leven

Wij willen gezond leven stimuleren via opdracht- en subsidieverlening (€ 19 miljoen) aan:

– RIVM/Centrum Gezond Leven dat zich richt op gezondheidsbevordering en ziektepreventie.

– Subsidies verstrekken aan diverse gezondheidsbevorderende instellingen.

– Programma Landelijke Leefstijlcampagnes uitvoeren via ZonMw.

– Schoolpreventieprogramma voorlichting «De Gezonde school en Genotmiddelen».

– Tot slot zal in 2009 de integratie van de programma’s Smaaklessen (LNV) en Schoolgruiten plaatsvinden conform het verzoek van de Tweede Kamer bij de begrotingsbehandeling 2007 van het ministerie van LNV.

• Inbreng Brusselse regelgeving

Door het voortzetten van de actieve Nederlandse inbreng op het gebied van etikettering, claims en verrijking wordt bevorderd dat de informatie over levensmiddelen helder is, zodat consumenten bewuster kunnen kiezen voor gezonde en veilige (zie OD 41.3.2) levensmiddelen en de administratieve lasten beperkt blijven (€ 0,2 miljoen).

• Uitvoering overgewichtsbeleid

Eind 2008 zal een nota over overgewicht verschijnen (€ 1,8 miljoen).

Instrumenten ten behoeve van preventie van schadelijk alcoholgebruik

Bronnen:

1. Periodiek Onderzoek Leefstijl Situatie (POLS), Centraal Bureau voor de Statistiek;

2. Basiswaarde: Trimbos-instituut, Peilstation onderzoek scholieren 2007; in 2009 wordt de zogenoemde HBSC-meting gedaan, in 2010 worden deze cijfers gepubliceerd, in 2011 wordt het Peilstation onderzoek uitgevoerd (Jeugd en riskant gedrag), in 2012 worden deze cijfers gepubliceerd.

3. Basiswaarde: Trimbos-instituut, Peilstation onderzoek scholieren 2007; in 2009 wordt de zogenoemde HBSC-meting gedaan, in 2010 worden deze cijfers gepubliceerd; in 2011 wordt het Peilstation onderzoek uitgevoerd, in 2012 worden deze cijfers gepubliceerd.

Toelichting streefcijfer 12-jarigen:

De afgelopen 4 jaar is de prevalentie van het nooit-gebruik bij 12-jarigen met 15 procentpunten gestegen. In 2003 had maar 29% van de 12-jarigen nooit alcohol gedronken. Dit percentage is in 2007 gestegen naar 44,3%. De komende jaren zullen – naast de al lopende opvoedingscampagne – enkele belangrijke aanvullende beleidsmaatregelen doorgevoerd worden, zoals accijnsverhoging, reclamebeperking, intensivering handhaving en (na 2010) strafbaarstelling van jongeren en aanscherping van diverse bepalingen van de Drank- en Horecawet. De verwachting is dat al die maatregelen tot een stijging van circa 6 procentpunten in de prevalentie van nooit-gebruik bij 12-jarigen zullen leiden.

• Voorbereiden wijzigingsvoorstel Drank- en Horecawet (DHW)

De nieuwe maatregelen betreffen onder meer extra verordenende bevoegdheden voor gemeenten, wijzigingen van de verdeling van het toezicht, de introductie van een «experimenteerartikel», «vereenvoudiging vergunningstelsel» en strafbaarstelling van jongeren.

• Verscherpen toezicht controle leeftijdsgrenzen Drank en Horecawet (DHW)

In het Coalitieakkoord en bestuursakkoord met de VNG is vastgelegd dat op langere termijn het toezicht overgaat naar gemeenten. Er is door het ministerie van BZK een pilot gestart, waar VWS ook budget voor beschikbaar heeft gesteld. In 2009 zal de VWA starten met een tijdelijke intensivering van het toezicht (€ 3 miljoen).

Instrumenten ter voorkoming van drugsgebruik en ten behoeve van het laten afnemen van gezondheidsschade door drugsgebruik

Bron: jaarbericht 2005, Nationale Drug Monitor (GGZ Nederland).

Toelichting:

Definitie problematisch druggebruik: het gebruik van een middel op zo’n manier dat hierdoor lichamelijke, psychische of sociale problemen ontstaan, of op zo’n manier dat maatschappelijke overlast ontstaat.

Het aantal problematisch drugsverslaafden in Nederland is al jaren stabiel. Het goede bereik van de verslavingszorg onder met name heroïneverslaafden draagt hieraan bij. Het aantal zal in de loop der jaren waarschijnlijk iets dalen doordat dit een «vaste» groep verslaafden is die veroudert.

• Drugsevaluatie

Tijdens het hoofdlijnendebat over het drugsbeleid op 6 maart 2008 (Handelingen TK 2007–2008, nr. 60, blz. 4213–4238 en 4240–4268) hebben de ministers van VWS en Justitie toegezegd een nieuwe interdepartementale drugsnota uit te brengen. Die zal in 2010 gereed zijn. Ter voorbereiding hiervan wordt het Nederlandse drugsbeleid geëvalueerd. De evaluatie wordt uitgevoerd door het Trimbosinstituut in samenwerking met het WODC.

• Continueren van het kwaliteits- en innovatieprogramma «Resultaten Scoren»

Hiermee willen we bewezen effectieve behandeling en best practices in de verslavingszorg doelmatig invoeren (€ 0,4 miljoen).

• Continueren van het programma Risicogedrag en Afhankelijkheid via ZonMw

Doel is meer zicht te krijgen op de omvang en achterliggende factoren van risicogedrag en afhankelijkheid ten behoeve van preventie en behandeling (€ 2 miljoen).

• Heroïnebehandeling

Continuering van het verstrekken van subsidies aan de gemeenten voor de behandeling met heroïne op medisch voorschrift voor therapieresistente verslaafden in een aantal steden (€ 15,2 miljoen).

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.3.2 Het voorkomen van gezondheidsschade door onveilig voedsel en onveilige producten

Motivering

Motivering

Wij willen de consument beschermen tegen gezondheidsschade als gevolg van onveilig voedsel en onveilige producten. Daartoe nemen we een aantal initiatieven op het terrein van:

• het bevorderen van voedselveiligheid;

• het bevorderen van productveiligheid.

Burgers hebben een eigen verantwoordelijkheid om zich te beschermen tegen risico’s die ze zelf kunnen beperken, zoals het zorg dragen voor een goede hygiëne bij de bereiding van levensmiddelen en het gebruiken van producten op een veilige en daartoe bestemde manier. Wij beschermen, via uitvoering door de VWA, de consument tegen gezondheidsrisico’s waarop hij zelf weinig of geen invloed heeft om ze te voorzien en te voorkomen. Op het gebied van voeding en voedsel wordt op dossiers nauw samengewerkt tussen de ministeries van LNV en VWS, zodat op de thema’s gezondheid, voedselkwaliteit en voedselveiligheid optimale synergie behaald kan worden. De Europese en nationale productwetgeving bepalen dat producenten en verhandelaren primair verantwoordelijk zijn voor het produceren en in de handel brengen van uitsluitend veilige producten en levensmiddelen.

Instrumenten ter bevordering van de voedselveiligheid

• Vaststellen van maximum toelaatbare gehaltes residuen en verontreinigingen in Europees verband

Met Europese normstelling willen we voorkomen dat consumenten via voedsel te veel residuen van bestrijdingsmiddelen en verontreinigingen innemen. De inname door kwetsbare groepen, zoals kinderen, krijgt speciale aandacht. Een van de aandachtspunten voor 2009 is de Europese harmonisatie van regelgeving voor PCB’s in levensmiddelen.

Instrumenten ter bevordering van de productveiligheid

• Bijdragen aan vaststelling en implementeren van de Europese Global Hamonized System Verordening voor de indeling en etikettering van stoffen en preparaten (EU GHS Verordening) voor bedrijfsleven en consumenten

Onze inzet betreft het geven van voorlichting aan brancheorganisaties en consumenten over de gewijzigde gevaarsetikettering van producten ter bescherming van de consument tegen risico’s van chemische stoffen en het veilig omgaan door het bedrijfsleven met de chemische risico’s van producten (€ 0,3 miljoen).

• Actief bijdragen aan een rijksbeleid voor nieuwe risico’s, zoals nanotechnologie

In 2009 vindt de uitvoering plaats van het rijksbrede actieplan nanotechnologie. De doelstelling van VWS is het beschermen van de consument tegen de eventuele risico’s van nanotechnologie in levensmiddelen en producten (€ 0,2 miljoen).

• Dierproeven

Met dit programma via ZonMw willen we dierproeven verminderen, vervangen en verfijnen. Daarnaast wordt een programmeringsstudie uitgevoerd met als doel het door de overheid gefinancieerde lopend onderzoek in Nederland meer te kunnen stroomlijnen (€ 0,4 miljoen).

• Europees en internationaal

Doel is het veiligheidsniveau van producten waar nodig verder te verhogen en consumenten te beschermen tegen uiteenlopende risico’s van producten waaraan zij kunnen worden blootgesteld (€ 0,25 miljoen). Inzet hierbij is ook de lasten voor het bedrijfsleven te verminderen. Het gaat in 2009 om het volgende:

– In samenwerking met het ministerie van EZ en de VWA bevorderen van veiligheid van producten uit niet EU-landen (o.m. China).

– Bijdragen aan vaststelling van de wijziging van de Europese Speelgoedrichtlijn. De wijziging van deze richtlijn zal het veiligheidsniveau van speelgoed verder verhogen.

– Aanpassen aan de stand van de wetenschap en waar mogelijk vereenvoudigen van Europese productveiligheidsrichtlijnen en backspaceverordeningen.

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.3.3 Het voorkomen van gezondheidsschade door ongevallen

Motivering

Motivering

We willen de consument beschermen tegen gezondheidsschade als gevolg van ongevallen. Burgers hebben een eigen verantwoordelijkheid om zich te beschermen tegen risico’s die ze zelf kunnen beperken. Dat neemt niet weg dat we door gerichte voorlichting en gedragsbeïnvloeding onnodig letsel kunnen beperken.

In de periode 2001–2003 is een sterke daling opgetreden van het aantal Spoedeisende Hulp (SEH)-behandelingen voor ongevallen in de privésfeer. Na een aantal jaren waarin het aantal SEH-behandelingen stabiel bleef, is in 2006 echter een kentering opgetreden. Voorlopige cijfers geven de indruk dat deze trend zich in 2007 voortzet. Het ombuigen van deze ongunstige ontwikkeling rechtvaardigt de inspanning die op dit moment geleverd wordt.

We meten de voortgang van het beleid met de volgende indicator:

Bron: Letsel Informatie Systeem 2001–2006 (Consument en Veiligheid) en CBS

Toelichting:

Bij de streefwaarde is rekening gehouden met bevolkingsprognoses en demografische veranderingen, zoals de vergrijzing.

Instrumenten ter voorkoming van gezondheidsschade

• Subsidie verstrekken aan de Stichting Consument en Veiligheid (C&V)

Doel is veilig gedrag van consumenten te bevorderen. Om dit te realiseren ontwikkelt C&V maatregelen die ongevallen in de privésfeer moeten voorkomen. Dit betreft bijvoorbeeld het voorkomen van vallen door kinderen en ouderen door voorlichting over veiliger gedrag en het valveiliger maken van woningen. Ook onderzoekt de stichting het effect hiervan (€ 3,2 miljoen).

• Voortzetten van intensivering kosteneffectief beleid en versterken intersectorale aanpak

Doel is een daling van letsels door ongevallen, zelfverwonding en geweld. Door middel van subsidies wordt de public health aanpak verder geïntroduceerd in de domeinen van verkeer, arbeid en geweld en worden intersectorale interventies ontwikkeld, bijvoorbeeld lokale fietsveiligheidsprojecten (€ 1,2 miljoen).

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.3.4 Minder vermijdbare ziektelast door een goede bescherming tegen infectieziekten en chronische ziekten

Motivering

Motivering

We willen de gevolgen van ziekten vermijden door ziekten te voorkomen, tijdig op te sporen en complicaties tegen te gaan. Dat doen wij door:

• te zorgen voor een goede landelijke structuur ter bestrijding van infectieziekten, diverse activiteiten op het gebied van infectieziektenbestrijding te financieren en te zorgen voor een goede voorbereiding op grote uitbraken van ziekten;

• het inrichten van een goede organisatie van en deelname aan vaccinatieprogramma’s;

• internationaal afstemmen van voorbereidingen;

• het bevorderen van een goede organisatie van en deelname aan bevolkingsonderzoeken;

• het zorgen voor een goede structuur rondom de preventie van chronische ziekten. De aandacht ligt hierbij op (toekomstige) grote gezondheidsproblemen die veel leed en kosten met zich meebrengen. Met de vergrijzing neemt het aantal mensen dat lijdt aan chronische ziekten verder toe. In het kader van het verbinden van curatieve zorg en preventie wordt ingezet op het voorkomen of het verder verergeren van deze chronische ziekten (kamerstukken 31 200 XVI, nr. 155).

Instrumenten voor een goede structuur voor infectieziektebestrijding

Bron: RIVM/Centrum Infectieziektebestrijding. De indicator wordt jaarlijks geactualiseerd

Toelichting:

Een opgespoorde seksueel overdraagbare aandoening (soa) is het startpunt voor behandeling. Het aantal soa’s zal voorlopig toenemen. De reden hiervoor is dat er meer testen worden uitgevoerd en daardoor dus meer gevallen gevonden worden. Er is (nog) geen exacte opgave te geven door onderrapportage over de omvang van het aantal geslachtsziekten (Seksueel overdraagbare aandoeningen).

• Opdrachtverlening aan het RIVM/Centrum voor infectieziektebestrijding

Het RIVM/Centrum voor Infectieziektebestrijding heeft de volgende taken:

– coördinatie van de uitvoering op het gebied van infectieziektebestrijding en -onderzoek (€ 30 miljoen);

– soa en hiv in Nederland aanpakken via financiering van gezondheidsbevorderende instellingen die op dit terrein werken (€ 7,8 miljoen);

– opsporing en behandeling van soa en aanvullende eerstelijns seksualiteitshulpverlening (€ 21 miljoen).

• Bevorderen seksuele gezondheid

Om de seksuele gezondheid te bevorderen verlenen we subsidie aan diverse gezondheidsbevorderende instellingen (€ 7,3 miljoen) en wordt in opdracht van VWS een vijfjarig programma Seks voor je 25e door ZonMw uitgevoerd (€ 1 miljoen) en zal vanaf 2009 extra worden geïnvesteerd in voorlichting over seksualiteit aan allochtone jongeren (€ 1 miljoen).

Instrumenten voor een goede organisatie van en deelname aan vaccinatieprogramma’s

Bronnen:

a. Het Landelijk InformatieNetwerk Huisartsenzorg: Monitoring griepvaccinatiecampagne 2006

b. RIVM(Vaccinatietoestand Nederland per 1 januari 2005)

Beide indicatoren worden jaarlijks geactualiseerd.

Toelichting

a. We handhaven het streefpercentage voor het griepvaccinatieprogramma op 75%. Door de uitbreiding van de doelgroep in 2008 is het onzeker of dit percentage gehaald wordt.

• Nationaal Programma Grieppreventie via de subsidieregeling Publieke Gezondheid

Doel van dit programma is om kwetsbare groepen (60+-ers en mensen met een risico-indicatie zoals longziekten, hart- of nieraandoeningen en diabetes mellitus) te beschermen tegen (de gevolgen van) griep (€ 49,4 miljoen).

• (P) Rijksvaccinatieprogramma (RVP) uitvoeren

Zie paragraaf 41.2 onder premie-uitgaven.

• Opdracht verlenen aan het Nederlands Vaccin Instituut

Op deze operationele doelstelling worden de opdrachten van VWS aan het Nederlands Vaccin Instituut geraamd (€ 40,5 miljoen). Zie verder de aparte paragraaf over de baten-lastendiensten van VWS.

Instrumenten voor een goede structuur rondom de preventie van chronische ziekten

Bron: RIVM/Volksgezondheid Toekomst Verkenningen (de indicator wordt eind 2008 geactualiseerd).

Toelichting:

Dit zijn schattingen van het aantal patiënten met diabetes type 1 en type 2 samen. Deze schattingen van de jaarprevalentie zijn gemaakt op basis van vijf huisartsenregistraties.

Vanuit onderrapportage en toename van obesitas verwachten we de komende jaren een forse toename van het aantal patiënten.

• Nationaal Actieprogramma Diabetes (NAD)

Dit nieuwe vierjarige programma heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de groei van het aantal diabetespatiënten en het verminderen van de complicaties (€ 2,5 miljoen).

• Preventieprogramma uitvoeren via ZonMw

De kern van de eerdere preventieprogramma’s was de kennis over (kosten)effectieve preventie en de toepassing ervan te vergroten en vernieuwende en kansrijke (kosten)effectieve preventie-mogelijkheden te ontwikkelen. In juni 2008 is opdracht gegeven voor de ontwikkeling van het 4e preventieprogramma. In dit programma dient ZonMw invulling te geven aan de visie op preventie (kamerstukken 22 894, nr. 134) en een bijdrage te leveren aan het versterken van de preventiecyclus: Dit is een vierjarige cyclus waarmee specifieke doelstellingen en uitvoering van het Nederlandse gezondheidsbeleid worden vastgelegd, uitgevoerd en bijgesteld. Voor het 4e preventieprogramma is naast kennisontwikkeling, vooral ondersteuning van de uitvoering het uitgangspunt.

• Programma diseasemanagement chronische ziekten via ZonMw

Bij diseasemanagement wordt een sluitende keten gevormd van diagnostiek, behandeling en begeleiding. Ook vroege opsporing en preventie bij mensen met een verhoogd risico op chronische ziekten en zelfmanagement maken er deel van uit. Het doel van dit programma is kennis te verzamelen over diseasemanagement bij chronische aandoeningen en ervaring op te doen met de toepassing ervan in de praktijk. Dit programma kent ook een praktijkdeel waarin multidisciplinaire transmurale zorggroepen ondersteund en gevolgd worden die gaan werken volgens de diseasemanagement aanpak (€ 1,2 miljoen). Het programma loopt tot en met 2012.

• Interventiestrategieën chronische ziekten

Het aantal mensen met chronische ziekten zal in de komende jaren fors toenemen. In 2009 worden daarom de volgende preventieve interventies en proefimplementaties (verder) ontwikkeld (voor depressiepreventie en zelfmanagement chronisch ziekten is € 1,9 miljoen beschikbaar):

– Beweegkuur. Deze interventie moet medisch noodzakelijke beweging stimuleren (zie artikel 46, onder de eerste OD).

– Depressiepreventie. Deze interventie is bedoeld om mensen met depressieve klachten via ICT en/of in groepsverband op een laagdrempelige manier vroegtijdig te helpen om te voorkómen dat deze mensen in een depressie terecht komen.

– Zelfmanagement chronische ziekten. Het gaat hier om een programmatisch aanbod om chronische patiënten beter in staat te stellen hun eigen ziekte te managen. Als effectief zelfmanagement beschikbaar is, moet dit onderdeel worden van de zorgstandaarden. Een voorbeeld hiervan is een zelfmanagement module voor de diabetes zorgstandaard.

Bekeken wordt of de drie hierboven genoemde interventiestrategieën, naast ondersteuning bij stoppen met roken (OD 41.3.1), kunnen worden opgenomen in het basispakket van de zorgverzekeraars. Voorwaarde hiervoor is dat de kosteneffectiviteit bewezen wordt en het budgettair inpasbaar is. Om deze reden worden de pilots de komende jaren voortgezet.

Instrumenten voor een goede organisatie van en het bevorderen van deelname aan bevolkingsonderzoeken

Bronnen:

1. Landelijk Evaluatie Team voor Bevolkingsonderzoek naar Borstkanker (LETB)

2. Landelijke Evaluatie van het Bevolkingsonderzoek naar Baarmoederhalskanker (LEBA): kritische kengetallen bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2006

3. RIVM: Zorgbalans–2008

• Uitvoeren van bevolkingsonderzoeken en screeningsprogramma’s via de subsidieregeling Publieke Gezondheid

Onze inzet betreft het financieren en bewaken van de kwaliteit van de landelijke bevolkingsonderzoeken naar borst- en baarmoederhalskanker, screening op familiaire hypercholesterolemie en pré- en postnatale screening bij zwangeren en pasgeborenen (€ 96,2 miljoen). Het RIVM/Centrum voor Bevolkingsonderzoek voert de bekostiging, landelijke aansturing en coördinatie uit (€ 15,7 miljoen).

• Verkennen van (kosten)effectiviteit voor grootschalig bevolkingsonderzoek darmkanker

Het doel is om te bezien of een bevolkingsonderzoek naar darmkanker kosteneffectief is (kamerstukken 22 894, nr. 85).

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten-Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.3.5 Een doelmatig systeem van openbare gezondheidszorgvoorzieningen dat bijdraagt aan een betere volksgezondheid

Motivering

Motivering

We willen bijdragen aan een goede volksgezondheid en anticiperen op (dreigende) volksgezondheidsproblemen door een goed systeem voor openbare gezondheidszorg (OGZ) te creëren en in stand te houden. Een keten van preventie en zorg die goed op elkaar aansluit is daarbij essentieel. Wij vullen deze verantwoordelijkheid in door:

• het bevorderen van effectieve landelijke, regionale en lokale voorzieningen van OGZ;

• het verbeteren van de paraatheid van zorgvoorzieningen voor grootschalig optreden bij crises en rampen.

Instrumenten voor effectieve landelijke, regionale en lokale voorzieningen van OGZ

Bron: RIVM/Nationale Atlas Volksgezondheid

Toelichting:

Met het uitkomen van preventienota «Kiezen voor gezond leven» (oktober 2006) zijn de gemeenten gestart met het opstellen van hun 2e nota lokaal gezondheidsbeleid.

• Gemeenten staan voor de collectieve preventie op lokaal niveau

Elke vier jaar brengen gemeenten een nota lokaal gezondheidsbeleid uit. GGD’en voeren de wettelijke preventietaken van gemeenten, zoals opgenomen in de Wet collectieve preventie volksgezondheid/Wet Publieke Gezondheid, grotendeels uit.

• Versterken openbare gezondheidszorg

Er komt een nieuw vierjarig innovatieprogramma om lokale bestuurders/gemeenten meer te betrekken bij het lokaal gezondheidsbeleid en om de openbare gezondheidszorg te verbeteren. Het programma moet meer samenhang brengen tussen diverse trajecten. Hierdoor kunnen de betrokken partijen hun activiteiten meer op elkaar afstemmen, samen optrekken waar dat nodig is en kunnen dubbele activiteiten worden voorkomen. Dit vraagt om een meerjarige programmatische aanpak en een actieve bijdrage van alle partijen, zowel op landelijk als lokaal niveau. Meer coördinatie en afstemming dragen ook bij tot het optimaliseren van de totale overheidsinzet met betrekking tot gezondheidsbevordering.

• Actieplan Krachtwijken

Het verminderen van gezondheidsproblemen in de aandachtswijken door samen met gemeenten, de eerstelijnszorg en de GGD’en een programmatische aanpak voor de concrete gezondheidsproblemen in de wijk te ontwikkelen. Een aantal activiteiten wordt samen met de Minister voor Wonen, Wijken en Integratie (WWI) uitgevoerd. In een aantal wijken komt een experiment «Gezonde wijk». Deze experimenten worden onder meer ingevuld op het gebied van geïntegreerde zorg, sport en bewegen en voeding.

• Financiering van tolk- en vertaalcentrum voor gezondheidszorg

Hiermee willen we tolken en vertalers beschikbaar kunnen stellen wanneer dat nodig is (€ 10,8 miljoen).

Instrumenten voor een verbeterde paraatheid van zorgvoorzieningen voor grootschalig optreden bij crises en rampen

Bron: SGBO (de indicator wordt in 2008 geactualiseerd)

Toelichting:

Het betreft hier de congruentie van de buitengrenzen van de GGD’en met de veiligheidsregio’s.

Dit betekent dat de buitengrenzen van GGD’en gelijk zijn aan de buitengrens van één veiligheidregio.

• De Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR)

De GHOR opereert ten behoeve van het bestuur van de veiligheidsregio teneinde een doelmatige en gecoördineerde geneeskundige hulpverlening bij zware ongevallen, rampen en crisis te bewerkstelligen. De GHOR slaat de brug tussen de veiligheidsorganisaties en de zorgketen. In de uitvoering is de GHOR onderdeel van de openbare gezondheidszorg. Ook wordt gewerkt aan kwaliteitsverbetering en borging van de GHOR.

• CBRN weerstandsverhoging

Doel is het nemen van weerstandsverhogende maatregelen gericht op het verminderen of voorkomen van de kans dat personen of groeperingen zich ongewenst toegang verschaffen tot chemische, biologische, radioactieve en/of nucleaire agentia (€ 11,3 miljoen).

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.3.6 Het bevorderen van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg en bij het medisch wetenschappelijk onderzoek

Motivering

Motivering

We willen patiënten/cliënten en proefpersonen beschermen bij de voortschrijding van ontwikkelingen in de gezondheidszorg. De beleidsbrief Ethiek van 7 september 2007 bevat de beleidsuitgangspunten en activiteiten van ethiek in de komende periode (kamerstuk 30 800 XVI, nr. 183).

Instrumenten

• Verbeteren van de abortushulpverlening en -registratie

Doel is het verbeteren van de hulpverlening aan vrouwen die ongewenst zwanger zijn door onder meer het verbeteren van de opleiding van hulpverleners, het ondersteunen van de richtlijnontwikkeling voor abortusartsen en een onderzoeksprogramma bij ZonMw (€ 1 miljoen).

• Medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen

Doel is het vergroten van kennis op het terrein van medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen, en in het bijzonder met minderjarigen, naar aanleiding van vragen uit de praktijk.

• Uitvoeren van het onderzoeksprogramma Ethiek en Gezondheid via ZonMw

Het doel is het vergroten van nieuwe en belangwekkende kennis en inzichten in ethiek in de (gezondheids)zorg en de zorgverlening (€ 0,8 miljoen).

• Bijdrage aan de baten-lastendienst Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG)

Deze bijdrage is nodig voor het beheer van regionale toetsingscommissies Euthanasie en de centrale deskundigheidscommissie Late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen. Ook fungeert het CIBG als aanspreekpunt voor k.i.d.-kinderen (kunstmatige inseminatie met donorzaad), ouders en artsen, indien zij vragen hebben over het register donorgegevens kunstmatige bevruchting (€ 1,3 miljoen).

• Rijksbijdrage aan het CVZ (€ 11,2 miljoen)

Hiermee leveren we een bijdrage aan de financiering van abortusklinieken.

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

41.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel 42 Gezondheidszorg

42.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een goed werkend en innoverend zorgstelsel gericht op een optimale combinatie van kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid voor de burger.

Belangrijkste beleidsonderwerpen 2009

Belangrijkste beleidsonderwerpen in 2009

In dit artikel wordt het beleid inzake de curatieve zorg verwoord. Om de algemene doelstelling te realiseren zal het kabinet zich in 2009, in lijn met de kabinetsdoelstellingen in het Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven 2008–2011», sterk maken om de volgende doelstellingen te realiseren:

• het vergroten van zorgbrede transparantie, waaronder het mogelijk maken dat burgers op www.kiesbeter.nl voor 80 aandoeningen zien welke kwaliteit de ziekenhuizen bieden (Kabinetsdoelstelling 45b);

• het wettelijk vastleggen van de positie van de cliënt (Kabinetsdoelstelling 45d);

• het uitvoeren van het veiligheidsprogramma «voorkom schade, werk veilig» om de vermijdbare schade, inclusief vermijdbare sterfte, in de ziekenhuizen te laten dalen met 50% in 2012. (Kabinetsdoelstelling 45a) en het in gang zetten van veiligheidsprogramma’s in de eerstelijns gezondheidszorg en de curatieve GGZ;

• het stimuleren van innovatie in de zorg (Kabinetsdoelstelling 46).

Kwaliteit en veiligheid van de zorg zijn, naast bovengenoemde kabinetsdoelstellingen, belangrijke aandachtspunten in het beleid van VWS. Het stimuleren hiervan wordt breed opgepakt, onder andere door:

• de ontwikkeling van richtlijnen en zorgstandaarden voor beroepsgroepen en het oprichten van een regieorgaan dat de richtlijnontwikkeling zal stimuleren (OD 42.3.2);

• het bevorderen van de transparantie door ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren en de consumer quality index (OD 42.3.1 en OD 43.3.1);

• het verbeteren van het functioneren van het zorgstelsel door de verdere implementatie van prestatiebekostiging van ziekenhuizen (OD 42.3.2); het zogenoemde B-segment wordt uitgebreid tot circa eenderde deel van de productie; ziekenhuizen krijgen hierdoor meer vrijheid voor een doelmatige bedrijfsvoering en verzekeraars kunnen beter concurreren op doelmatigheid en kwaliteit;

• het opnemen van preventieve interventiestrategieën in het basispakket wanneer deze kosteneffectief en budgettair inpasbaar zijn (OD 42.3.3);

• de implementatie van de Langetermijnvisie Geneesmiddelenvoorziening (OD 42.3.3);

• de implementatie van het Masterplan Orgaandonatie. Het Masterplan Orgaandonatie bevat voorstellen voor de kwaliteit van donorwerving, uitname van organen en transplantatie. Het is de bedoeling dat het aantal donoren met 25 procent omhoog gaat (OD 42.3.2).

Verbeteren van kwaliteit en veiligheid in de zorg zal gepaard gaan met zo min mogelijk administratieve lasten voor zorginstellingen en -professionals. Onduidelijk is op dit moment nog wat de gevolgen van het beleid exact zullen zijn voor administratieve lasten voor zorginstellingen en -professionals. Voor zover de invoering van het beleid additionele administratieve lasten met zich meebrengt, zal VWS bezien in hoeverre deze extra regeldruk zo beperkt mogelijk kan worden gehouden en naar compensatie zoeken voor de extra administratieve lasten.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Ministeriële verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor:

• het scheppen van randvoorwaarden om de kwaliteit, de toegankelijkheid, de veiligheid en de betaalbaarheid van de curatieve zorg te waarborgen voor de burger;

• het versterken van de positie van de patiënt, zodat deze in staat is om zijn rol als zorgconsument te vervullen;

• het scheppen van randvoorwaarden om het innoverend vermogen van de gezondheidszorg te waarborgen;

• een goed werkend stelsel, waarin zorgverzekeraars in staat worden gesteld een betaalbaar verzekerd pakket aan te bieden.

Externe factoren

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling van dit artikel hangt af van een goed samenspel van veel actoren: zorgprofessionals, cliënten, zorginstellingen, zorgverzekeraars en toezichthouders.

Wij stimuleren hen deze rol in te vullen onder meer door het zorgstelsel te moderniseren, zodanig dat het prikkelt tot kwaliteitsverbetering, innovatie en doelmatigheid. Verder stimuleren wij hen door het verlenen van subsidies, het verspreiden van goede voorbeelden, het verrichten van onderzoek en het leveren van bijdragen (in middelen en door medewerking) aan projecten in de zorg. De prikkels en programma’s versterken elkaar.

Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicatoren

Wij monitoren de prestaties van het stelsel met de Zorgbalans (zie hiervoorwww.rivm.nl). De Zorgbalans schetst aan de hand van ongeveer honderd indicatoren een beeld van dekwaliteit, detoegankelijkheiden debetaalbaarheidvan de Nederlandse gezondheidszorg. Ook geven de volgende evaluaties inzicht in de werking van het gezondheidszorgstelsel: evaluatie Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet marktordening gezondheidszorg (WMG) en de Wet op de Zorgtoeslag.

42.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven:

Budgetflexibiliteit begrotingsuitgaven:

Toelichting

De bedragen die als «niet juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden» zijn opgenomen zijn beleidsmatig gereserveerd voor uitgaven op het terrein van de volgende operationele doelstellingen.

Operationele doelstelling 2:

• Voor de instandhouding en beheer van de data Psychiatrische Casus Registers (PCRs) is een budget gereserveerd. PCRs zijn registers, verbonden aan universiteiten, die data bevatten en analyses geven over het ggz-zorgverbruik van individuele patiënten uit de Zvw en de AWBZ in een bepaalde regio. Op termijn zal deze informatie uit het DIS beschikbaar moeten komen, maar tot die tijd zijn de PCR’s van belang.

• Wet BOPZ: er is budget gereserveerd voor opstarten van pilots voor het uittesten van verschillende varianten van de commissie zorg en dwang. Deze commissie wordt een belangrijke actor in de nieuwe wettelijke regeling die de huidige wet BOPZ moet vervangen.

• Kwaliteit, Innovatie en Patiënten GGZ: in 2008 is gestart met een plan van aanpak voor een versnellingsprogramma kwaliteit, veiligheid en innovatie. Doel is om door middel van best practices en het delen van kennis en ervaringen, de transparantie in de GGZ te vergroten en structurele verbeteringen te bevorderen op de thema’s patiëntveiligheid, logistiek en klantgerichtheid.

• Voor de uitvoering van de motie Voordewind (Kamerstuk 31 200 XVII, nr. 22a) is het Actieplan preventie zelfdoding ontwikkeld dat in 2009 verder zal worden uitgevoerd.

• Voor het genereren, verzamelen, verspreiden en toepassen van kennis op het gebied van geestelijke gezondheid en verslaving is een Masterplan ontwikkeld door het Trimbos Instituut. Concrete producten zijn bijvoorbeeld drie monitors, preventiemateriaal en protocollen voor behandeling.

Operationele doelstelling 3:

• Het niet verplichte deel of bestuurlijk gebonden bedrag van operationele doelstelling 3 is gereserveerd voornamelijk voor activiteiten ten behoeve van de verbetering van de kwaliteit van de DBC’s, communicatie, monitoring en ondersteuning bij de verdere invoering van de DBC’s. Deze activiteiten maken onderdeel uit van de brief«Waardering II» (Kamerstukken 2007–2008, 29 248, nr. 47).

Premie-uitgaven:

Bron: VWS

In de tabel hierboven zijn de beschikbare middelen opgenomen voor de premie-uitgaven op het terrein van gezondheidszorg. Hierin zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Eerste suppletore wet 2008 en de miljoenennota 2009 verwerkt. Voor 2008 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2009 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

Op dit artikel is vanaf 2008 de geneeskundige geestelijke gezondheidszorg (GGZ) opgenomen, deze is overgeheveld van artikel 43 Langdurige zorg in verband met het onderbrengen van de geneeskundige ggz onder de Zvw. De jeugd-GGZ valt onder de inhoudelijke verantwoordelijkheid van de minister voor Jeugd & Gezin.

Geraamde premie-uitgaven bij de belangrijkste beleidsprioriteiten

Bron: VWS

¹ Met dit beleidsvoornemen zijn geen intensiveringen en extensiveringen gemoeid.

42.3 Operationele doelstellingen

Er zijn drie operationele doelstellingen op het gebied van de gezondheidszorg:

1. de positie van de burger in het zorgstelsel wordt versterkt;

2. zorgaanbieders worden gestimuleerd om het door de burger gewenste zorgaanbod te realiseren;

3. zorgverzekeraars bieden alle burgers een betaalbaar verzekerd pakket van noodzakelijke zorg aan.

42.3.1 De positie van de burger in het zorgstelsel wordt versterkt

Motivering

Motivering

We willen de burger door transparante informatievoorziening, wetgeving en versterking van patiënten-, gehandicapten- en ouderenorganisaties in staat stellen de keuze van de zorgaanbieder en de zorgverzekeraar te baseren op de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Dit prikkelt de zorgaanbieders en de zorgverzekeraars veilige, effectieve en klantgerichte zorg te leveren c.q. in te kopen. Wij realiseren dit door:

• transparante informatievoorziening voor burgers;

• verbeteren van de rechtspositie van burgers in het zorgstelsel.

Instrumenten voor een transparante informatievoorziening

Bron: IGZ, bureau Zichtbare Zorg, Het resultaat telt (jaarlijkse meting)

Toelichting:

In het beleidsverslag VWS 2007 was per abuis een verkeerd aantal opgenomen, namelijk 16 i.p.v. 6. Dit is hier gecorrigeerd.

• Zorgbrede Transparantie (Kabinetsdoelstelling 45b)

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft het projectbureau Zichtbare Zorg, voorheen Zorgbrede Transparantie van Kwaliteit (ZbTK), opgericht dat samenwerkingsverbanden van veldpartijen (stuurgroepen) in iedere sector inhoudelijk ondersteunt en zorgt voor regie bij het ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren. Hiervoor is een website ingericht (www.zichtbarezorg.nl) waarop de actuele ontwikkelingen op het terrein van transparantie worden getoond. Vanaf 1 januari 2009 is het voor alle ziekenhuizen mogelijk om voor 24 aandoeningen de zorginhoudelijke indicatoren te gaan meten en registreren. Naar verwachting kunnen burgers deze informatie eind 2009 raadplegen opwww.kiesbeter.nl. Dit betreft zorgbreed beleid. Voor een verdere toelichting en de geraamde middelen, zie artikel 43, onder OD 1.

• Maatschappelijke Verantwoording

Via het Jaardocument Maatschappelijke Verantwoording leggen zorginstellingen jaarlijks verantwoording af over het voorgaande jaar. Dit betreft zorgbreed beleid. Voor een verdere toelichting en geraamde middelen, zie artikel 43 onder OD 1.

Instrumenten ter verbetering van de rechtspositie van de burger

• Rechten van cliënten en patiënten (Kabinetsdoelstelling 45d)

Deze kabinetsperiode worden de rechten en plichten van cliënten en zorgaanbieders wettelijk vastgelegd. Dit betreft zorgbreed beleid. Voor een verdere toelichting, zie artikel 43 onder OD 1.

• Versterken rechtspositie van cliënten en patiënten door toepassing geschilbeslechting

Het kabinet hecht aan een snelle en effectieve behandeling van signalen, klachten en geschillen binnen de zorginstelling. Dit betreft zorgbreed beleid. Voor een verdere toelichting en geraamde middelen, zie artikel 43 onder OD 1.

• Patiëntenorganisaties versterken

We willen de positie van patiënten-, gehandicapten- en ouderenorganisaties versterken. Voor een verdere toelichting en geraamde middelen, zie artikel 43 onder OD 1.

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

42.3.2 Zorgaanbieders worden gestimuleerd om het door de burger gewenste zorgaanbod te realiseren

Motivering

Motivering

Om te zorgen dat de burger de zorg krijgt waar hij conform het verzekerde pakket recht op heeft, bevat het zorgstelsel prikkels die zorgaanbieders moeten aanzetten tot het leveren van een kwalitatief hoogwaardige gezondheidszorg. Een kwalitatief hoogwaardige zorg is veilig en toegankelijk. Om het zorgaanbod, ook op de langere termijn, aan te laten sluiten op de behoefte van de burger en op de demografische en technologische ontwikkelingen, vinden wij het beschikbaar krijgen van nieuwe en het verbeteren van bestaande medische producten en processen via innovatie noodzakelijk. Daarnaast kan innovatie van zorg leiden tot een verbetering van de arbeidsproductiviteit, waardoor werknemers in de zorg meer tijd kunnen besteden aan de patiënt en zelf minder belast worden.

Hiervoor zetten wij in op:

• de kwaliteit en veiligheid van het zorgaanbod;

• de toegankelijkheid van het zorgaanbod;

• de innovatie van de zorg.

Instrumenten ten behoeve van kwaliteit en veiligheid van het zorgaanbod

Bronnen:

1. en 2. De basiswaarden zijn gemeten door het Nivel in 2004. De waarden over 2009 komen beschikbaar in de loop van 2010. De meting betreft circa 1/3 van het aantal dossiers dat in de nulmeting van 2004 betrokken was.

3. IGZ, eind 2008 controleert de IGZ of alle ziekenhuizen een VMS geïmplementeerd hebben.

4. en 5. VWS

6. Eindrapport Hospital Admissions Related to Medication (Harm), Universiteit Utrecht (nieuwe meting 2011).

7. tot en met 9. VWS

• Patiëntveiligheid ziekenhuizen, Voorkom schade, werk veilig (kabinetsdoelstelling 45a)

Het veiligheidsprogramma «Voorkom schade, werk veilig» heeft tot doel om in de jaren 2008–2012 de onbedoelde vermijdbare schade in ziekenhuizen met 50% te reduceren. Dit plan bestaat uit twee pijlers: het reduceren van vermijdbare sterfte en schade op tien inhoudelijke thema’s én het implementeren van het veiligheidsmanagement systeem (VMS) in alle ziekenhuizen. Op de eerste vier inhoudelijke thema’s worden dit najaar conferenties gehouden, waarbij «good practices» beschikbaar worden gemaakt en kennis wordt gedeeld. Op alle tien thema’s moet dit voor 1 juli 2009 gereed zijn. Hierbij worden ook proces- en vooral uitkomstindicatoren ontwikkeld, waarmee de voortgang gemeten kan worden. Wij ondersteunen deze activiteiten door middel van een subsidie (€ 2,3 miljoen).

Om de kwaliteit van de spoedeisende hulpverlening in ziekenhuizen te verbeteren en te kunnen handhaven is het veld gevraagd een set landelijk toepasbare objectieve kwaliteitscriteria te ontwikkelen voor Spoedeisende Hulp-afdelingen (SEH).

• Actieprogramma veilige zorg/Patiëntveiligheid eerstelijnszorg

Ook in de eerstelijnszorg wordt gericht gewerkt aan de verbetering van de patiëntveiligheid. Van de sector wordt verwacht dat zij zich verantwoordelijk opstelt ten aanzien van de veiligheid van de zorg. Eind 2009 zal een nulmeting, uitgevoerd door een gecombineerd onderzoek van de Radboud Universiteit en het iBMG, naar de stand van zaken van incidenten en schade in de brede eerstelijnszorg afgerond zijn om zo tot haalbare doelstellingen te komen. Deze nulmeting zal circa anderhalf jaar duren en is een onderzoek dat niet alleen meet, maar dat door middel van het inventariseren van bestaande overlegvormen binnen de eerste lijn ook een hulpmiddel en stimulans is bij het realiseren van een VMS in de eerstelijnszorg. Focus ligt op de plannen van de beroepsgroepen met concrete acties op het terrein van bewustwording (incidenten op het terrein van diagnostiek, tijdig handelen, communicatie, behandeling, procedureel en documentatie) en de aanbevelingen uit het Harm Wrestling onderzoek (medicatieveiligheid). Daarnaast wordt er in 2008 door het Netwerk Eerstelijns Organisaties gestart met het ontwikkelen van een Toolkit Patiëntveiligheid voor de brede eerstelijnszorg, waarbij het opzetten van een meldsysteem ter ondersteuning van de veiligheid van zorg prioriteit heeft en er aandacht is voor de samenwerking en overdrachtsmomenten tussen de verschillende beroepsgroepen. Het kabinet ondersteunt deze activiteiten (€ 1,7 miljoen).

• Actieprogramma veilige zorg/Patiëntveiligheid GGZ

Het Trimbos instituut zal eind 2008 een nulmeting uitvoeren om tot haalbare doelstellingen voor vermijdbare schade in de GGZ te komen. De huidige speerpunten van het plan van aanpak van GGZ Nederland zijn medicatie-onveiligheid, suïcidepreventie, risico’s bij dwang en drang, agressie in de zorg en comorbiditeit van psychische en somatische klachten. Al deze thema’s worden in het Veilig Melden Systeem van de instellingen centraal gesteld (€ 1,7 miljoen).

• Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte

De Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte gaat zich richten op het verbeteren van de organisatie en bereikbaarheid van verloskundige zorg en kraamzorg en het verbeteren van de inhoudelijke kwaliteit en transparantie. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de wijze waarop verloskundige zorg en kraamzorg gericht op hoogrisicogroepen verleend moet worden (€ 0,4 miljoen).

• Therapietrouw

We willen de therapietrouw bij het medicijngebruik bevorderen. In mei 2008 hebben partijen, waaronder belanghebbenden-organisaties van artsen, apothekers en patiënten, afspraken gemaakt om gezamenlijk het probleem van therapieontrouw aan te pakken. Op enkele onderdelen (o.a. vergroten kennis, ondersteunen implementatie) zal in 2009 ondersteuning worden geboden om zo de implementatie van de afspraken te bevorderen. De ondersteuning houdt in een vergroting van kennis van adequate interventies ter bevordering van de therapietrouw, en pilot projecten.

• Evaluatie onderdeel Geneesmiddelen en reclame uit de Geneesmiddelenwet

In 2008 is de evaluatie van de opzet en werking van het Reclamebesluit Geneesmiddelen ontvangen. Zonder vooruit te lopen op de conclusies uit die evaluatie, bestaat de mogelijkheid dat de evaluatie zal leiden tot extra activiteiten dan wel wijzigingen in regelgeving, in beleid en in toezicht. Ook zal in 2009 wellicht nader onderzoek gedaan moeten worden naar verschillende in de evaluatie genoemde onderwerpen.

• Medicatieveiligheid

In het verlengde van de brief Koers op kwaliteit (Kamerstukken II, 29 439, nr 18) zal het plan van aanpak om de medicatieveiligheid te verbeteren, worden uitgevoerd. Focus in dit plan ligt op de oudere patiënt die niet zelfstandig woont. Het gaat met name om onnodige polyfarmacie, de aanbevelingen van de commissie De Smet (rapport Harmwrestling) en risico’s van het verkrijgen van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen via het Internet (€ 0,6 miljoen).

• Regieorgaan kwaliteit en veiligheid

Om de kwaliteit en veiligheid van zorg te verbeteren wordt nadere actie ondernomen op een aantal aspecten van kwaliteit. Dit betreft met name intensivering van de regie op de ontwikkeling en de implementatie van richtlijnen waarin veiligheid en doelmatigheid centraal staan, maar ook de structurele verankering van onderhoudstaken van kwaliteitsindicatoren en het beleggen van een informatiefunctie over kwaliteit richting patiënten/cliënten, aanbieders en verzekeraars. Om partijen in het zorgveld te stimuleren wordt een Regieorgaan opgezet dat tevens als taak krijgt de onderlinge afstemming tussen de genoemde kwaliteitsaspecten te borgen. Voor het oprichten van een regieorgaan is in 2009 een bedrag gereserveerd van € 1,6 miljoen.

• Internationale samenwerking op het gebied van geneesmiddelen en hulpmiddelen

In het kader van internationale samenwerking zullen wij ons in 2009 onder andere richten op:

– het terugdringen van vervalsing van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen;

– het optimaal laten aansluiten van Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven, waaronder het Top Instituut Pharma, bij ontwikkelingen binnen de EU ten aanzien van innovatie van medicijnen;

– het prominenter agenderen van het gesignaleerde probleem in het rapport Priority Medicines van ons bedreigende antibioticaresistentie samen met Europese en mondiale partners, ook vanuit het bedrijfsleven;

– de productveiligheid van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen.

Instrumenten voor een toegankelijk aanbod

* Indien de Wet op de orgaandonatie wordt aangepast (verwachting plaatsing in het Staatsblad in 2010), is de doelstelling om 25% meer transplantaties te realiseren in een tijdsperiode van vijf jaar (2010–2015).

** Dit betreft de verwachte wachttijd zoals opgegeven door ziekenhuizen. Bezien wordt of op termijn gerealiseerde wachttijden uit DBC-informatie gedestilleerd kunnen worden. Zie verder kamerstukken 25 170, nr. 42.

Bronnen:

1. Nederlandse Transplantatie Stichting (jaarlijkse meting)

2. RIVM, Zorgbalans (jaarlijkse meting)

3. RIVM, Zorgbalans (op aanvraag)

4. RIVM, Zorgbalans (jaarlijkse meting)

5. GGZ Nederland, wachttijden in de GGZ-instellingen (jaarlijkse meting)

6. NIVEL, linh (jaarlijkse meting)

7. NIVEL, linh (jaarlijkse meting)

• Orgaandonatie

Het tekort aan donororganen vraagt om een intensivering van het beleid, waarbij centraal staat dat niemand zich meer afzijdig kan houden. De voorstellen voor verbetering op het vlak van voorlichting, de praktijk in ziekenhuizen en donatie bij leven die door de Coördinatiegroep Orgaandonatie in het Masterplan Orgaandonatie zijn gedaan, nemen wij over. Om de doelstelling van 25% meer transplantaties (ten opzichte van het driejaarlijks-gemiddelde 2005–2007) in een periode van vijf jaar te kunnen realiseren, stellen wij daarnaast een wijziging van de Wet op de orgaandonatie voor. Van het toevoegen van een extra keuzemogelijkheid die een voorkeur weergeeft voor donatie maar die ook ruimte geeft aan nabestaanden en het vastleggen van een keuze van alle inwoners van 18 jaar en ouder verwachten wij een stimulerende werking op het bespreken van individuele wensen rond orgaandonatie en daarmee op het aantal transplantaties (€ 14,6 miljoen in 2009). Voor de aanpassingen in het beslissysteem is na 2009 een eenmalige investering nodig van € 35 miljoen.

• Arbeidsmarktbeleid

Een actief en consequent arbeidsmarktbeleid draagt bij aan dat er nu en in de toekomst voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is voor de zorgsector. In de Arbeidsmarktbrief 2007 «Werken aan de zorg» (kamerstuk 29 282, nr. 46) is een actieplan opgesteld. Het zorgbrede arbeidsmarktbeleid wordt op artikel 43 nader toegelicht en bevat drie sporen:

– innovatie van zorgprocessen; dit betreft beleid dat is gericht op innovaties die én de kwaliteit van zorg én de efficiënte inzet van personeel bevorderen (toegelicht onder het instrument innovatie in artikel 42 en 43);

– investeren in behoud van personeel, bijvoorbeeld door een goed leeftijdsbewust personeelsbeleid;

– het vergroten van de instroom van nieuw personeel. Dit betreft onder meer het stagefonds, waarmee wij in de cure en de care beogen de instroom én doorstroom van personeel te vergroten.

• Opleidingsfonds

Een ruim voldoende aanbod van zorgverleners is een vereiste voor een vraaggeoriënteerde zorg waarin de patiënt centraal staat. Uitgaande van een zeker overschot bij de jaarlijkse instroom van artsassistenten in opleiding is het streven bij de bekostiging van de verschillende zorgopleidingen erop gericht om daar op te leiden waar de kwalitatief beste opleiding wordt geboden tegen een redelijke prijs. Met het «opleidingsfonds» wordt de bekostiging van onder meer de opleidingen tot huisarts (€ 110 miljoen), tot medisch specialist (€ 690 miljoen) en tot andere medische beroepen (€ 120 miljoen) geregeld.

Om de gewenste capaciteit te bereiken sturen we op de instroom. In 2009 is de toegestane instroomcapaciteit bepaald op 598 plaatsen bij de huisartsenopleiding en 1 059 plaatsen bij de medisch specialistische vervolgopleidingen.

Naast het innoveren van de opleidingen- en beroepenstructuur zijn centrale thema’s bij het opleidingsfonds: goede ramingen, bruikbare kwaliteitsindicatoren en redelijke kostprijzen. Het College voor Beroepen en Opleidingen in de Gezondheidszorg vervult in dit verband een brugfunctie tussen het veld en de overheid.

Bron: SBOH /MSRC, Capaciteitsorgaan

¹ Aantal personen dat in het betreffende jaar is ingestroomd in het eerste jaar van de opleiding

² Aantal personen dat is ingestroomd in het eerste jaar van opleiding van de opleidingen vallend onder de subsidieregeling zorgopleidingen eerste tranche (erkende medisch specialismen, exclusief psychiatrie, inclusief de erkende bèta beroepen ziekenhuisapotheker, klinisch fysicus en klinisch chemicus)

• Taakherschikking/Aanpassing Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG)

Taakherschikking leidt tot kwaliteitsverbetering door een bijdrage te leveren aan veilige, effectieve, patiëntgerichte en toegankelijke zorg. We willen bevorderen dat er meer anders opgeleide beroepsbeoefenaren in de zorg gaan werken en daarbij streven we naar de juiste persoon op de juiste plaats. In een nieuw artikel van de Wet BIG wordt de mogelijkheid van taakherschikking verankerd, door een zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen (als bedoeld in artikel 36 van de Wet BIG) toe te kennen aan categorieën van beroepsbeoefenaren (nieuwe beroepen).

Physician assistants en nurse practitioners zijn de eerste beroepen die hieronder gaan vallen. De arbeidsmarkt voor deze beroepen ontwikkelt zich gunstig. Met het belang dat we hechten aan taakherschikking hebben we besloten om vanaf 1 september 2008 structureel meer financiële middelen te reserveren voor een verhoging van de jaarlijkse instroom van 325 naar 400 eerstejaarsstudenten in de opleidingen physician assistant en advanced nursing practice (in totaal € 19,1 miljoen voor 400 plaatsen).

• (P) Bereikbaarheid huisartsenzorg en acute zorg

Ter verbetering van de bereikbaarheid van de acute huisartsenzorg en verloskundige zorg, vragen we partijen om eenduidige minimumnormen te ontwikkelen voor de bereikbaarheid van acute huisartsenzorg en verloskundige zorg, inclusief normen voor de telefonische bereikbaarheid. Verloskundigen werkzaam in achterstandswijken kunnen met ingang van 1 januari 2009 een tarief declareren dat rekening houdt met de extra werkdruk en aanvullende maatregelen voor de persoonlijke veiligheid. Om cliënten met name bij spoedoproepen snel te kunnen helpen, gaan we in gesprek met de LHV, de VHN en de KNOV over een efficiëntere inrichting van Voice Response Systemen, zodat zo min mogelijk wordt doorverwezen naar andere nummers.

• Functionele integratie spoedeisende hulp en huisartsenposten

Om het probleem van «zelfverwijzers» op te lossen en de keten van acute zorg te verbeteren is het de ambitie om spoedeisende hulpafdelingen van ziekenhuizen binnen drie jaar functioneel te integreren met een huisartsenpost uit de regio van de betreffende ziekenhuizen. Om de bereikbaarheid van acute zorg te borgen zullen in aanvulling hierop, en waar nodig, kleinschalige organisaties van acute eerstelijnszorg worden gefaciliteerd.

• (P) Mobiel medisch team

De komende twee jaar zal er een landelijk dekkend Mobiel Medisch Team-netwerk (inclusief traumahelikopters) komen, als extra schakel in de keten van acute zorg (€ 5,4 miljoen structureel).

• (P) Ambulances

In 2008 is het Landelijk referentiekader spreiding en beschikbaarheid herijkt. Naar aanleiding van de herijking stelt het kabinet in 2009 middelen beschikbaar om de ambulancecapaciteit en de spreiding van ambulances uit te breiden (€ 12 miljoen in 2009, vanaf 2010 € 18 miljoen). Concreet komt dit neer op een uitbreiding van het aantal ambulances met 47 en het aantal standplaatsen te laten groeien van 195 naar 206. VWS werkt tevens aan een nieuw bekostigingssysteem voor de ambulancesector uit in overleg met het veld, zorgverzekeraars en de NZa.

• Heroriëntatie hulpmiddelen

In 2009 zal er meer duidelijkheid zijn over de vormgeving van een gemoderniseerd hulpmiddelenbeleid (€ 0,4 miljoen). Er wordt gestart met de implementatie daarvan. Het doel is het stroomlijnen en mogelijk vereenvoudigen van de verschillende regelingen waaruit de burger een hulpmiddel kan krijgen (Zvw, AWBZ, Wmo, WIA). De toegankelijkheid, bezien vanuit het cliëntperspectief, staat hierin centraal. Bij de implementatie zal veel aandacht besteed worden aan informatievoorziening.

• Compensatie zorgkosten illegalen

In april 2008 is door de Tweede Kamer het wetsvoorstel aangenomen dat regelt dat zorgaanbieders ingeval zij medisch noodzakelijke zorg hebben verleend aan in betalingsonmacht verkerende illegalen, in aanmerking kunnen komen voor compensatie uit collectieve middelen. (Kamerstukken II, 2007–2008, 31 249). Er wordt naar gestreefd de nieuwe regeling op 1 januari 2009 in werking te laten treden, waarna € 45,7 miljoen beschikbaar wordt gesteld voor de compensatie aan de zorgaanbieders. Dit bedrag is opgebouwd uit de bedragen die tot de inwerkingtreding van het wetsvoorstel beschikbaar waren voor vergoeding van aan illegalen verleende zorg door eerstelijnszorgaanbieders (€ 7,2 miljoen), ziekenhuizen (€ 23 miljoen) en AWBZ-instellingen (€ 15,5 miljoen).

Instrumenten voor innovatie

Bron: Voortgangsrapportage ICT inzake de invoering van het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD)

• ICT in de zorg

Doel is de kwaliteit in de zorg te verbeteren. In 2009 richt het ICT-beleid zich op de landelijke invoering van het elektronisch patiëntendossier (EPD) (zie het stappenplan invoering EPD (kamerstuk 27 529, nr. 38). Wanneer in 2009 de Wet op het EPD in werking treedt, worden alle zorgaanbieders verplicht om aan te sluiten op het landelijk schakelpunt (LSP).

Daarnaast wordt verder gewerkt aan nieuwe toepassingen, bijvoorbeeld informatie over contra-indicaties, het dossier spoedeisende hulp en het diabetesdossier. Voor ICT in de zorg is in 2009 een bedrag van circa € 70 miljoen geraamd.

• Algemeen Innovatiebeleid

In de brief aan de Kamer van 7 februari 2008 (Innovatie in preventie en zorg, (31 200 XVI, nr. 116) zijn de visie op en de plannen voor het innovatiebeleid gepresenteerd. In aanvulling daarop is op 4 juli 2008 de Maatschappelijke Innovatie Agenda Gezondheid opgesteld, waarin de interdepartementale dimensie van het zorginnovatiebeleid wordt uitgewerkt.1 Innovatie is een belangrijke weg om de uitdagingen voor de toekomst van de zorgsector aan te kunnen. Drie uitdagingen zijn in deze brief aangegeven: de veranderende zorgvraag door een toename van het aantal chronische zieken en kwetsbare ouderen, de dreigende toekomstige tekorten op de arbeidsmarkt en een betere benutting van ICT en technologie (e-health).

Vanuit deze drie opgaven maakt een zorgbreed innovatieprogramma (€ 29 miljoen voor het jaar 2009) het beleid concreet door:

– meer ruimte te bieden voor experimenten;

– een impuls te geven aan (arbeidsbesparende) ICT en technologie;

– het wegnemen van belemmeringen en invoeren van prikkels;

– het bevorderen van interdepartementale en intersectorale samenwerking;

– het oprichten/ instellen van het ZorgInnovatiePlatform.

Het ZorgInnovatiePlatform zal, naar analogie van het Innovatieplatform, aan de slag gaan om het innovatieklimaat in de Nederlandse zorg – cure, care en preventie en alles daartussen in – te verbeteren. Dit door het belang van een sterk innovatieklimaat te agenderen, de innovatiekracht van de zorg te analyseren op succes- en faalfactoren en gerichte actie en interventie voor te stellen om innovatie in de Nederlandse zorg te versnellen. Uitwerking van het zorgbrede innovatieprogramma vindt plaats in samenhang met de uitwerking van de Maatschappelijke Innovatie Agenda Gezondheid (kamerstukken 27 406, nr. 120).

• Zorginnovatiepunt

Het CVZ, de NZa en ZonMw hebben naar aanleiding van de motie Schippers (kamerstuk 30 800, nr. 92) een gezamenlijk loket ingericht om aan zorginnovatoren voorlichting te geven over bestaande regelingen zodat zorginnovaties sneller tot stand komen. De ervaringen met het loket moeten uitwijzen of en waar de bestaande regelingen hiaten vertonen waardoor zorginnovaties onvoldoende van de grond komen of vroegtijdig sneuvelen.

Vanuit de ontwikkelaars (zoals de wetenschap en het bedrijfsleven) wordt soms aangegeven dat de toelating tot het zorgsysteem niet eenvoudig is. Daarbij kan gedacht worden aan de eisen die worden gesteld aan toelating tot het pakket en bekostiging. Het ZorgInnovatiePlatform heeft tot taak om innovatie in preventie en zorg te versterken. Daarbij behoort ook de brede toepassing van innovaties bevorderen. Door het ZorgInnovatiePlatform zal worden nagegaan of en op welke wijze innovaties eenvoudiger toegelaten kunnen worden.

• Priority medical devices (hulpmiddelen)

Begin 2009 worden de resultaten verwacht van een onderzoek dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uitvoert in opdracht van VWS naar «priority medical devices». Het onderzoek beoogt – op vergelijkbare wijze als dat gedaan is bij «Priority Medicines» – in kaart te brengen wat «witte vlekken» zijn in het hulpmiddelenaanbod: welke hulpmiddelen zijn vanuit volksgezondheidsoogpunt gewenst? De antwoorden op deze vraagstelling zijn van belang voor het stimuleren van onderzoeks- en innovatieprogramma’s.

• Priority medicines

In 2009 word gestart met de uitvoering van de ZonMW programma’s «Priority Medicines Ouderen» en «Priority Medicines Antimicrobiële resistentie». Deze twee programma’s komen voort uit het tijdens het EU-voorzitterschap van Nederland opgestelde rapport Priority Medicines for Europe and the World. Dit rapport signaleert een tekort aan geneesmiddelen voor een aantal aandoeningen. Het is dringend noodzakelijk dat op dit gebied innovaties tot stand worden gebracht (€ 1,7 miljoen in 2009).

• Innovatie medische producten

Met FES-gelden heeft de overheid de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in de life sciences en gezondheid en in het bijzonder in de ontwikkeling van nieuwe medische producten. Zo zal het Topinstituut Pharma verder gaan met de uitvoering van zijn strategische programma ten behoeve van een efficiëntere ontwikkeling van geneesmiddelen door middel van translationeel onderzoek en onderwijs (€ 29,3 miljoen). In 2009 zal VWS samen met andere departementen, industrie en wetenschap werken aan een toekomstbestendige visie op het kennis- en innovatiesysteem op dit gebied.

• Nanotechnologie

VWS levert een bijdrage aan de verdere ontwikkeling en uitvoering van kabinetsbeleid over nanotechnologie (€ 0,4 miljoen). In 2009 zal het kabinet een beslissing nemen over een onderzoeksagenda nanotechnologie waarin zowel de kansen als de risico’s op evenwichtige wijze aandacht krijgen.

• Sociale innovatie

Sociale Innovatie staat voor het dynamisch organiseren van de organisatie en dit kan het rendement van Research & Development verhogen. In de sector van medische producten heeft wetenschappelijk onderzoek van de Rotterdam School of Management in 2008 aangetoond dat het succes van innovatie voor circa 30% wordt bepaald door R&D en voor 70% door sociale innovatie. De resultaten van innovatieve bedrijven in de sector van medische producten blijken tot 25% hoger te liggen dan die van niet innovatieve bedrijven. Voor verbetering van het succes van innovatie zijn vooral visionair leiderschap en een professioneel middenkader van essentieel belang. Meer en betere samenwerking binnen bedrijven en met externe partners blijkt cruciaal voor bevordering van innovatie. Aan managers de taak om de voorwaarden te scheppen dat dit tot stand komt. VWS zal de uitkomsten van het onderzoek gebruiken bij het honoreren van verzoeken om bijdragen (tijd en geld) aan innovatieve projecten. Het onderzoek heeft ook de mate van sociale innovatie van de branche van medische producten in kaart gebracht. VWS zal samen met de branche een plan van aanpak opstellen om gezamenlijk tot verbetering van de sociale innovatie in de sector van medische producten te komen. Sociale innovatie krijgt ook specifieke aandacht van het ZorgInnovatiePlatform in het kader van de cultuur en organisatie van de zorgsector.

• Kwaliteit en innovatie in de GGZ

In 2009 wordt, in samenwerking met veldpartijen, verder gewerkt aan kwaliteit en innovatie in de tweedelijns GGZ. Daarbij wordt aandacht besteed aan structurele inbedding van kwaliteitszorg in het stelsel, zodat sprake is van blijvende vernieuwing in de sector. Meer concreet leidt dit onder andere tot het zichtbaar maken, verspreiden, implementeren en borgen van best practices. Daarnaast wordt het beleidsplan suïcidepreventie uitgevoerd en worden de nieuwe zorgvormen zoals e-mental health en de implementatie van richtlijnen gestimuleerd (€ 0,8 miljoen).

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten-Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

42.3.3 Zorgverzekeraars bieden alle burgers een betaalbaar verzekerd pakket van noodzakelijke zorg aan

Motivering

Motivering

Zorgverzekeraars concurreren om de gunst van de verzekerden door polissen aan te bieden met een goede prijs-kwaliteitverhouding. Dit realiseren zij door scherp en prestatiegericht zorg in te kopen bij zorgaanbieders.

Ons beleid is gericht op:

• een goed werkend stelsel;

• een pakket van verzekerde aanspraken;

• een op het stelsel aansluitend bekostigingssysteem.

Instrumenten voor een goede werking van het stelsel

Bronnen:

1 VWS. De daling van de nominale premie van 2007 op 2008 is deels vertekend door de afschaffing van de no-claim en de invoering van het verplicht eigen risico.

2 VWS.

3 CBS.

4 CBS. Als sluitstuk van de structurele wanbetalersaanpak zal met ingang van 2009 bij wanbetalers tijdelijke inning van een bestuursrechtelijke premie (bronheffing) plaatsvinden.

• Monitoren Zorgverzekeringswet

In juli 2008 heeft de NZa voor de derde maal de Monitor Zorgverzekeringsmarkt uitgebracht. De NZa is ook in 2008 positief over de positie van de consument op de zorgverzekeringsmarkt. De NZa constateert weliswaar een verminderde prijsconcurrentie, maar de premie ligt evenals in voorgaande jaren onder de inschatting van de overheid. De mobiliteit van verzekerden is ten opzichte van 2007 iets gedaald (3,5% is overgestapt). De kwaliteit van de dienstverlening van zorgverzekeraars is echter tevredenstellend en bovendien verbeterd. De NZa heeft geen aandachtspunten geconstateerd bij de afhandeling van het overstappen door zorgverzekeraars in de overstapperiode 2007–2008. De basisverzekering blijft in 2008 toegankelijk en afgemeten aan het aantal verzekerden met een aanvullende verzekering is de toegankelijkheid van de aanvullende verzekering ook niet veranderd. Wel hanteren enkele zorgverzekeraars een meer restrictief beleid voor de aanvullende verzekeringen. Bij brief van 18 juli 2008 is de monitor met daarop een reactie aan de Tweede Kamer aangeboden. De NZa gaat in de monitor specifiek in op het belang van een goede aansluiting tussen de cycli van zorginkoop en polisaanbod. De door de NZa gedane aanbeveling, om wijzigingen in wet- en regelgeving voor 1 juli bekend te maken, worden ter harte genomen. Aan de marktpartijen (verzekeraars, aanbieders) beveelt de NZa onder andere aan meer te experimenteren met meerjarige contracten en digitaal onderhandelen. Daarnaast heeft de NZa het vernieuwde richtsnoer informatieverstrekking gepubliceerd waarin nadere eisen worden gesteld aan de transparantie over het gecontracteerde zorgaanbod. Dit richtsnoer zal separaat aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

• Actieve opsporing onverzekerden

Het aantal onverzekerden is volgens schatting van het CBS licht gedaald tot 231 000 personen. Om het aantal onverzekerden verder terug te dringen zal doelgroepgerichte voorlichting worden gegeven. Voor deze doelgroepgerichte voorlichting in 2009 is € 1,6 miljoen begroot.

Daarnaast wordt een wetsvoorstel voorbereid om vanaf 2010 onverzekerde verzekeringsplichtigen actief op te sporen. Die opsporing vindt plaats door het CVZ door middel van vergelijking van een door de Sociale Verzekeringsbank (SVB) te bouwen bestand van alle verzekeringsplichtigen (AWBZ-verzekerden) en het bestand dat de Zvw-verzekerden bevat. Hiervoor is in 2009 € 6,4 miljoen begroot.

• Terugdringen aantal wanbetalers

Op basis van opgaven van de zorgverzekeraars schat het CBS het aantal wanbetalers op 240 000 (stand 31 december 2007). Het gaat om mensen met een (basis)zorgverzekering met een betalingsachterstand van meer dan zes maandpremies. Hun aantal is toegenomen met 50 000. Deze ontwikkeling onderbouwt de noodzaak van een aanvullende maatregel. Een wetsvoorstel, waarin de inning van een bestuursrechtelijke premie bij wanbetaling (bronheffing) wordt uitgewerkt en waarbij ook de zorgtoeslag wordt betrokken, wordt aan de Tweede Kamer aangeboden. De uitvoeringskosten bij het CVZ zijn begroot op € 7,2 miljoen. De bestuursrechtelijke premie wordt geïnd door het CVZ op basis van door de zorgverzekeraar verstrekte informatie.

• Uitvoeren zorgtoeslag

De Belastingdienst betaalt als tegemoetkoming in de kosten van de nominale premie Zvw de zorgtoeslag uit aan alle burgers die daar recht op hebben (€ 3,5 miljard). Daardoor betaalt niemand een groter dan aanvaardbaar deel van zijn inkomen aan Zvw-premie. Het hierboven genoemde wetsvoorstel voor het terugdringen van het aantal wanbetalers regelt dat bij verzekerden met een premie-achterstand van zes maandpremies of meer, de zorgtoeslag zonodig wordt ingezet ter voldoening van de bronheffing.

Bron: Belastingdienst (jaarlijkse meting)

Toelichting:

De cijfers betreffen de tussenstand van 30 juni 2008. Deze bedragen wijken af van de in de jaarverslagen VWS over 2006 en 2007 opgenomen bedragen. De afwijkingen worden veroorzaakt doordat na afloop van een jaar de definitieve toeslagen nog vastgesteld moeten worden. Daardoor kan het definitieve bedrag aan toegekende toeslagen zowel hoger als lager uitvallen dan de in het jaar verstrekte voorschotten (die opgenomen worden in de jaarverslagen VWS).

• Operationele risicoverevening

Het systeem van risicoverevening moet jaarlijks worden aangepast aan de gewijzigde omstandigheden in de zorg, daarnaast worden er jaarlijks verbeteringen aangebracht. De mate van risicodragendheid voor verzekeraars zal in de komende jaren vergroot worden door een geleidelijke afbouw van de ex post compensatie mechanismen. De werking van het risicovereveningssysteem wordt geëvalueerd door internationale experts.

Instrumenten op het terrein van het verzekerd pakket

• (P) Verplicht eigen risico

Bepaalde groepen verzekerden worden gecompenseerd voor het verplicht eigen risico. De groep te compenseren verzekerden wordt in 2009 uitgebreid met verzekerden die in het systeem van risicoverevening in een zogenoemde DKG (diagnose kostengroep) zijn ingedeeld.

Het maximum van het verplicht eigen risico van € 150 wordt in 2009 geïndexeerd aan de hand van de ontwikkeling van de zorgkosten en zal in 2009 € 155 bedragen.

Met ingang van 2009 wordt het voor zorgverzekeraars mogelijk om bepaalde kosten geheel of gedeeltelijk buiten het eigen risico te houden. Concreet betekent dit dat een zorgverzekeraar met zorgaanbieders afspraken kan maken over doelmatige en kwalitatief goede zorgverlening. Doordat de kosten van die afgesproken doelmatige zorg dan niet of niet geheel meetellen voor het verplicht eigen risico, worden verzekerden gestimuleerd van die kwalitatief hoogwaardige en doelmatige zorg gebruik te maken. Hiermee kan een impuls worden gegeven aan de vergroting van de kwaliteit van de zorg en het terugdringen van de kosten.

• (P) Preventieve interventies in het basispakket

Voortvloeiend uit de brief Preventiebeleid voor de volksgezondheid (kamerstuk 22 894, nr 134) zijn voor deze kabinetsperiode vijf interventiestrategieën benoemd waarmee de Zorgverzekeringswet meer ondersteuning geeft aan het preventiebeleid.

De bij het vorige punt genoemde maatregel inzake de mogelijkheid kosten (deels) buiten het verplichte eigen risico te houden, is ook van belang voor preventie. Als verzekerden een door de zorgverzekeraar te bepalen preventieprogramma volgen gericht op het voorkomen of verlichten van diabetes, hartfalen, depressie, overgewicht en chronische longziekte (COPD) kan daar als stimulans een (gedeeltelijke) kwijtschelding van het verplicht eigen risico tegenover worden gesteld.

Voor latere jaren staan vormen van preventieve zorg op de nominatie om opgenomen te worden in de dekking van de Zorgverzekeringswet. Het gaat om achtereenvolgens: ondersteuning bij het stoppen met roken, vroegtijdige en laagdrempelige interventie ter voorkoming van depressie, het volgen van een beweegkuur en zelfmanagement – als onderdeel van een zorgstandaard bij chronische ziekte. Om de definitieve beslissingen hierover te kunnen nemen worden met behulp van pilots de kosteneffectiviteit en praktische uitvoerbaarheid onderzocht. Daarnaast brengt het CVZ dit jaar een aantal speciale pakketrapportages over deze onderwerpen uit.

• (P) Diagnostiek en behandeling dyslexie in het basispakket

In juli 2007 heeft het CVZ geadviseerd om de diagnostiek en de behandeling van (ernstige) dyslexie voor kinderen uit groep vier van het basisonderwijs in het basispakket op te nemen. Naar aanleiding van dit advies en in overleg met de Tweede Kamer hebben wij besloten dat op termijn alle kinderen met ernstige dyslexie die basisonderwijs volgen één keer vanaf hun zevende jaar recht hebben op dyslexiezorg. Om de meerkosten beperkt te houden, hebben wij voor een ingroeimodel gekozen. Dit model houdt in dat het recht op dyslexiezorg stapsgewijs wordt uitgebreid, beginnend met kinderen van zeven en acht jaar op 1 januari 2009. Vanaf 2010 komen daar de kinderen van negen jaar bij, in 2011 van tien jaar, enzovoorts. Dit besluit leidt tot meerkosten van € 27,9 miljoen in 2009, oplopend naar € 33,5 miljoen in 2013. De maatregel wordt in 2011 geëvalueerd.

• (P) Geneeskundige GGZ in de Zvw

Voor de tweedelijns GGZ zal 2009 in het teken staan van de voorbereiding van vrije prijsvorming op basis van stabiele DBC’s. De NZa zal hiervoor een uitvoeringstoets verrichten. Met ingang van 1 januari 2009 laat het kabinet de eigen bijdrage voor psychotherapie vervallen. Middels een generieke tariefmaatregel in de tweedelijns curatieve GGZ wordt het vervallen van de eigen bijdrage gecompenseerd. De wijze van bekostiging van de eerstelijns psychologische zorg zal niet wijzigen (kamerstukken 25 424, nr. 73).

• (P) Beperking vergoeding benzodiazepinen

Op basis van een advies van het CVZ is besloten om benzodiazepinen – slaap- en kalmeringsmiddelen – uit te sluiten van vergoeding met uitzondering van enkele specifieke indicaties. Vanwege de uitvoerbaarheid van de maatregel wordt ook het kortdurend medisch noodzakelijk gebruik van vergoeding uitgesloten. De kosten die hierdoor voor eigen rekening van de patiënt komen zijn beperkt. Met deze maatregel willen wij het ongewenste omvangrijke chronische gebruik en de verslavende werking van deze middelen terugdringen en in de toekomst voorkómen. De netto-opbrengst van de maatregel is circa € 70 miljoen.

• (P) Pakketmaatregelen hulpmiddelen

Op basis van adviezen uit het Pakketadvies 2008 van het College voor zorgverzekeringen hebben wij besloten dat enkele hulpmiddelen met ingang van 1 januari 2009 geen deel meer uitmaken van het verzekerd pakket. Het gaat dan om faxapparatuur voor auditief gehandicapten, allergeenvrije/stofdichte hoezen en sta-opstoelen met uitsluitend een sta-opfunctie. Met deze maatregel wordt een besparing gerealiseerd van circa € 22 miljoen.

• (P) Aanscherpen vergoeding cholesterolverlagers

Het CVZ heeft in het Pakketadvies 2008 voorgesteld de nadere voorwaarden voor vergoeding van cholesterolverlagers aan te passen. Het voorstel is de voorwaarden zo te actualiseren dat behandeling met andere cholesterolverlagende geneesmiddelen dan simvastatine uitsluitend wordt vergoed als behandeling met simvastatine onvoldoende effectief is gebleken of om medische redenen ongewenst is. Wij hebben besloten het advies van het CVZ niet integraal over te nemen, maar de aanspraak te baseren op de richtlijn van de beroepsgroep. Dit sluit beter aan bij onze langetermijnvisie geneesmiddelenbeleid. Hiervoor zal met ingang van 1 januari 2009 bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering zodanig worden gewijzigd dat hierin wordt verwezen naar de richtlijn van de beroepsgroep. Met deze maatregel wordt een besparing bereikt van € 32 miljoen in 2009, oplopend naar € 65 miljoen in 2010 en vanaf 2011 structureel € 97 miljoen.

• (P) Verbetering kwaliteit methadonbehandeling

De kwaliteit van de methadonbehandeling zal worden verbeterd. Het kabinet stelt vanaf 2009 structureel middelen beschikbaar voor het aantrekken van extra medisch personeel binnen de verslavingszorg, zodat de meest zorgbehoevende methadonpatiënten de benodigde zorg kunnen krijgen (€ 15 miljoen per paar). Het gaat immers om een groep ernstig verslaafden met veel lichamelijke en geestelijke gezondheidsklachten. Aan het beschikbaar stellen van deze middelen wordt wel de voorwaarde gesteld dat de instellingen voor verslavingszorg de Landelijke Centrale Middelenregistratie invoeren.

• (P) Aanspraak geneesmiddelen en hulpmiddelen

De Langetermijnvisie Geneesmiddelenvoorziening (LTVG) is in januari 2008 aan de Tweede Kamer gestuurd samen met een stappenplan ter uitvoering daarvan. In juli 2008 is een nadere concretisering van de LTVG aan de Tweede Kamer gestuurd. De LTVG heeft één centraal doel en dat is een structuur inrichten die de kwaliteit van de farmaceutische zorg borgt en een impuls geeft. De patiënt staat daarbij centraal. In de LTVG is aangegeven dat het de intentie van VWS is om de verzekerde prestatie op meer algemene wijze te omschrijven (op basis van stand der wetenschap en praktijk, functiegericht in plaats van productgericht) en een meer leidende rol aan richtlijnen toe te kennen bij de nadere invulling van de aanspraak. In dit systeem zullen richtlijnen van de voorschrijvers een belangrijke rol spelen in de rechten van verzekerden op zorg. VWS start in 2009 met het wijzigen van de aanspraak op geneesmiddelen naar bovengenoemde systematiek.

• Functiegerichte aanspraak hulpmiddelen

De systematiek van aanspraak op hulpmiddelen wordt gewijzigd in een aanspraak gebaseerd op functiebeperking in plaats van een aanspraak op basis van het productaanbod. De inflexibiliteit van een – op productniveau georiënteerde – limitatieve lijst wordt daarmee losgelaten.

Instrumenten voor de bekostiging/het bekostigingssysteem

• (P) Bekostiging apotheekhoudenden

In het kader van de implementatie van de LTVG worden de regels voor de bekostiging van apotheekhoudenden vanaf 2009 stapsgewijs aangepast. Dit houdt in dat wordt afgestapt van het verplichte tariefsysteem met een receptregelvergoeding en op termijn vrije tarieven voor zowel het doorberekenen van de inkoopkosten als voor het in rekening brengen van de kosten voor de dienstverlening van apotheekhoudenden toegestaan zijn. Door middel van vrije tarieven worden alle schakels in de farmaceutische zorg gestimuleerd om maximale toegevoegde waarde te leveren voor de patiënt en verzekerde om wier gunst zorgaanbieders en zorgverzekeraars dingen. Vrije tarieven bevorderen eveneens specialisatie en differentiatie van dienstverlening. Met ingang van 1 januari 2009 is het mogelijk om een all-in tarief per patiënt/verzekerde of groep van patiënten/verzekerden overeen te komen, inclusief de kosten van de af te leveren geneesmiddelen. Hierdoor wordt de flexibiliteit van de tariefsystematiek vergroot en kunnen partijen die dat willen meer op hun wensen en eisen toegesneden tarieven hanteren.

• Rijksbijdrage zorgverzekeringsfonds

Met de rijksbijdrage voorkomen we dat huishoudens met kinderen jonger dan achttien jaar te hoge zorglasten hebben (€ 2,2 miljard). Kinderen tot achttien jaar betalen geen nominale premie. De rijksbijdrage voorziet in de financiering van de premie van deze kinderen.

• (P) Prestatiebekostiging ziekenhuizen

In de brief «Waardering II» (kamerstuk 29 248, nr. 47) zijn de beleidsvoornemens voor de ziekenhuisbekostiging uiteengezet. In 2009 wordt opnieuw een belangrijke stap gezet richting volledige prestatiebekostiging. Op basis van positieve ontwikkelingen in het huidige B-segment, wordt dit vrije deel verder uitgebreid naar ongeveer een derde deel van de ziekenhuiszorg. Zorginstellingen en verzekeraars beschikken hiermee over een substantieel B-segment, waarmee ze kunnen aantonen goede afspraken te kunnen maken over prijs, volume en kwaliteit van zorg. In 2009 wordt bezien of het B-segment verder kan worden uitgebreid, dan wel of in het totale B-segment vanwege negatieve prijs- en/of volumeontwikkelingen, een maatstaf-/prijsbeheersingsinstrument moet worden ingevoerd per 2010.

• Verbeterplan DBC’s

Voorwaarde voor verdere stappen richting volledige prestatiebekostiging op basis van DBC’s is de invoering van het DBC-verbeterplan. Een belangrijk onderdeel van de verbeteringen is de nieuwe productstructuur. In deze nieuwe ordening wordt het aantal zorgproducten teruggebracht van 40 000 naar ongeveer 3 000. In 2009 wordt de invoering van het DBC verbeterplan verder voorbereid. Zo gaat een aantal ziekenhuizen schaduwdraaien met het nieuwe systeem, om praktische ervaring op te doen. In 2010 wordt het verbeterde DBC-systeem ingevoerd (€ 1 miljoen).

• (P) Huisartsen

Met betrekking tot de bekostiging van huisartsenzorg, zijn wij in gesprek met de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) over hoe de uitgaven aan huisartsenzorg met ingang van 2009 beheerst kunnen worden.

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten-Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

42.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 43 Langdurige zorg

43.1 Algemene beleidsdoelstelling

Zorgen dat voor mensen met een langdurige of chronische aandoening van lichamelijke, verstandelijke of psychische aard zorg van goede kwaliteit beschikbaar is en dat deze zorg tegen voor de samenleving aanvaardbare maatschappelijke kosten wordt geleverd.

Belangrijkste beleidsonderwerpen 2009

Belangrijkste beleidsonderwerpen 2009

In de beleidsagenda is op hoofdlijnen ingegaan op onze toekomstvisie voor de AWBZ: Zeker van zorg, nu en straks. In deze visie staat centraal dat wij duidelijkheid en zekerheid willen garanderen ten aanzien van de beschikbaarheid en kwaliteit van zorg nu en in de toekomst voor kwetsbare mensen die langdurige zorg nodig hebben. Onze uitgangspunten bij het realiseren van een toekomstbestendige AWBZ zijn verwerkt in dit beleidsartikel:

1. versterken van de positie van de cliënt.

2. keuzevrijheid en diversiteit in wonen.

3. bestendigen van solidariteit en betaalbaarheid.

4. verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering.

Bij de operationele doelstellingen zijn de maatregelen beschreven die wij nemen (en hebben genomen) om invulling te geven aan deze uitgangspunten.

Cliënten moeten tevreden zijn en blijven over de kwaliteit van de zorg die zij ontvangen. Het meten en verbeteren van deze kwaliteit van zorg, bevorderen en ondersteunen wij (kabinetsdoelstelling 45c).

Belangrijk aandachtspunt is een actief en consequent arbeidsmarktbeleid om ervoor te zorgen dat nu en in de toekomst voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is voor de zorgsector. De zorginstellingen en de sociale partners, die hiervoor primair verantwoordelijk zijn, ondersteunen wij.

Aandacht van zorgaanbieders voor patiëntgerichte zorg blijft uiterst noodzakelijk. Vernieuwing van zorgconcepten en innovatie door zorgaanbieders spelen daarbij een belangrijke rol (kabinetsdoelstelling 46). Ons innovatiebeleid is in 2009 mede daarop gericht.

Wij vinden het belangrijk de palliatieve zorg te verbeteren en te versterken, zodat mensen in hun laatste levensfase goed worden verzorgd en met respect worden begeleid (kabinetsdoelstelling 48).

Ministeriële verantwoordelijkheid

Ministeriële verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor een goed werkend zorgstelsel voor de langdurige zorg door:

• het scheppen van randvoorwaarden voor de toegankelijkheid, de kwaliteit, de veiligheid en de betaalbaarheid van de zorg voor mensen met een langdurige of chronische beperking van lichamelijke, verstandelijke of psychische aard;

• het versterken van de positie van de burger en in het bijzonder van cliënten en/of hun vertegenwoordigers met een langdurige of chronische aandoening of beperking;

• het stimuleren en versterken van het innoverend vermogen.

Externe factoren

Externe factoren

Mensen met een langdurige of chronische aandoening of beperking hebben recht op toegankelijke zorg van goede kwaliteit. Dit vergt een samenspel van professionals, patiënten en cliënten, zorgaanbieders en zorgkantoren. De volgende partijen zijn daarnaast van groot belang voor een toegankelijke en kwalitatief goede zorg:

• Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) voert onafhankelijk de indicatiestelling van de AWBZ uit op een wijze die voor cliënten helder en begrijpelijk is.

• De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is belast met markttoezicht, marktontwikkeling en tarief- en prestatieregulering op het terrein van de gezondheidszorg. Daarnaast houdt zij toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering van de AWBZ.

• De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) handhaaft normen voor verantwoorde zorg zoals deze door de sectoren zijn vastgesteld.

• Het College voor zorgverzekeringen (CVZ) handhaaft een doelmatige inrichting van het systeem van prikkels en verantwoordelijkheden, adviseert over AWBZ-aanspraken en de toepassing daarvan, en beheert de AWBZ brede zorgregistratie (AZR).

Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicatoren

Bij de algemene doelstelling ten aanzien van de langdurige zorg is geen prestatie-indicator opgenomen. Het is namelijk niet mogelijk om de werking van het gehele stelsel van langdurige zorg in Nederland in een of enkele indicatoren samen te vatten. Het stelsel is daarvoor te veelzijdig. In april 2008 heeft de SER haar rapport over de houdbaarheid en kwaliteit van de AWBZ op de lange termijn opgeleverd. Het kabinetsstandpunt ten aanzien van dit rapport is richtinggevend voor de visie op de AWBZ en de maatregelen die noodzakelijk worden geacht.

In het Jaardocument Maatschappelijke Verantwoording legt de hele sector verpleging, verzorging en thuiszorg door middel van het kwaliteitskader verantwoorde zorg verantwoording af over de activiteiten in het kader van de langdurige zorg. De prestaties van het totale gezondheidszorgstelsel monitoren wij met de Zorgbalans, het document dat eens per twee jaar verschijnt en waarmee inzicht wordt verkregen in de ontwikkeling van de toegankelijkheid, betaalbaarheid en de kwaliteit van het Nederlandse zorgstelsel. In dit document zijn ook indicatoren met betrekking tot de langdurige zorg opgenomen.

43.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven:

Budgetflexibiliteit begrotingsuitgaven:

Toelichting:

Het niet-verplicht of niet-bestuurlijk gebonden bedrag voor operationele doelstelling 1 is onder andere geraamd voor het realiseren van één hoofdstroom van gegevens van het veld naar de overheid.

Het niet-verplicht of niet-bestuurlijk gebonden bedrag voor operationele doelstelling 3 is onder andere bedoeld voor verdere invulling van het veiligheidsbeleid in verband met de ontwikkeling van indicatoren verantwoorde zorg.

Bron: VWS

In de tabel hierboven zijn de beschikbare middelen opgenomen voor de premie-uitgaven op het terrein van langdurige zorg. In deze beschikbare middelen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Eerste suppletore wet 2008 en de miljoenennota 2009 verwerkt. Voor 2008 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2009 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

De middelen die betrekking hebben op de geneeskundige geestelijke gezondheidszorg (GGZ) zijn met ingang van 2008 naar artikel 42 Gezondheidszorg verplaatst. Onder artikel 43 blijft de langdurige geestelijke gezondheidszorg verantwoord. De vrijgevestigde psychiaters en psychotherapeuten zijn vanaf 2008 op artikel 42 terug te vinden als Geneeskundige GGZ door vrijgevestigden.

De minister voor Jeugd & Gezin draagt de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor de jeugd-ggz en de jeugdige licht verstandelijke gehandicapten (jeugd-lvg) artikel 3 Zorg en bescherming van de begroting van Jeugd & Gezin.

In de premie-uitgaven voor gehandicaptenzorg is circa 5% toewijsbaar aan de zorg voor jeugd-lvg. In de premie-uitgaven voor geestelijke gezondheidszorg is in de jaren 2006 en 2007 circa 10% toewijsbaar aan de zorg voor kinderen en jeugdigen (jeugd-ggz). Vanaf 2008 valt de kortdurende jeugd-GGZ onder de Geneeskundige geestelijke gezondheidszorg.

Geraamde premie-uitgaven bij de belangrijkste premiegefinancierde prioriteiten

Bron: VWS

43.3 Operationele doelstellingen

Er zijn 4 operationele doelstellingen op het terrein van langdurige zorg:

1. De positie van de burger in het zorgstelsel wordt versterkt;

2. Voor iedere cliënt is de noodzakelijke zorg beschikbaar;

3. De zorg is effectief en veilig en wordt door de cliënt positief ervaren (kwalitatief goede zorg);

4. De kosten van de zorg zijn maatschappelijk aanvaardbaar.

43.3.1 De positie van de burger in het zorgstelsel wordt versterkt

Motivering

Motivering

Door informatie over zorgaanbieders toegankelijk en vergelijkbaar te maken, kan de cliënt bewust kiezen tussen zorgaanbieders. De zeggenschap van burgers/cliënten wordt op die manier vergroot. Zorgaanbieders worden daardoor gestimuleerd zich te onderscheiden op kwaliteit en prijs. Wij realiseren dit door instrumenten in te zetten die leiden tot:

• meer transparante informatievoorziening over de zorg;

• het verbeteren van de rechtspositie van burgers in het zorgstelsel.

We meten de voortgang van het beleid met de volgende indicator:

Bron:

Kwaliteitskader verantwoorde zorg

Toelichting:

– Naast deze doelstelling voor de sectoren Verpleging, Verzorging en Thuiszorg bevordert het kabinet ook dat in 2010 voor alle zorgsectoren in de AWBZ de kwaliteitsinformatie op www.kiesbeter.nl verschijnt.

– Doelstelling nr. 45d «De rechten en plichten van patiënten en cliënten zijn in 2011 wettelijk vastgelegd en de informatie hierover is voor iedereen toegankelijk» is uitgewerkt onder het kopje Instrumenten voor het verbeteren van de rechtspositie van burgers in het zorgstelsel.

Instrumenten voor een transparante informatievoorziening

• Maatschappelijke Verantwoording

Via het Jaardocument Maatschappelijke Verantwoording leggen zorginstellingen jaarlijks verantwoording af over het voorgaande jaar. Door de bundeling van de verplichte jaarlijkse gegevensstromen zoals het jaarverslag, de jaarrekening, het kwaliteitsjaarverslag, het klachtjaarverslag en het sociaal jaarverslag is de afgelopen jaren een vermindering in administratieve lasten gerealiseerd van 59% voor participerende instellingen (Research voor Beleid, Evaluatie van het Jaardocument Maatschappelijke Verantwoording Zorg 2006, 12 oktober 2007). In 2008 komt voor het eerst een volledig ingevulde database (DigiMV) beschikbaar met de prestaties van zorginstellingen. DigiMV en de achterliggende bestanden bieden informatie voor overheid, verzekeraars, brancheorganisaties, cliënten en patiënten ter verbetering en beheersing van de zorg in Nederland. In 2009 wordt de gebruiksvriendelijkheid voor de gegevensinvoerende partijen verder ontwikkeld (€ 0,8 miljoen).

• Betere informatie voor oordeelsvorming van cliënten en patiënten over kwaliteit

Zorgaanbieders bieden betrouwbare en vergelijkbare kwaliteitsinformatie over de zorgverlening en geven daarbij ook inzicht in de ervaringen van de cliënt zelf (CQ-index). Er worden bruikbare producten ontwikkeld die de consument in de praktijk in staat stellen om beter te kiezen en meer invloed uit te oefenen op de zorgverlening (€ 3,3 miljoen). De informatie over instellingen zal voor de sector Verpleging en Verzorging en thuiszorg in september 2008 openbaar worden gemaakt viawww.kiesbeter.nl(totale kosten van het portal € 4,2 miljoen). De overige sectoren volgen later (zie ook bovenstaande prestatie-indicator). Daarnaast wordt gezocht naar wegen om het proces van meten van kwaliteit tot going concern van de instelling te maken.

Instrumenten ter verbetering van de rechtspositie van burger

• Rechten van cliënten en patiënten

Deze kabinetsperiode worden de rechten en plichten van cliënten en zorgaanbieders wettelijk vastgelegd, conform de beleidsvoornemens in het programma «Zeven rechten voor de cliënt in de zorg: Investeren in de zorgrelatie» (kamerstuk 31 476, nr.1). In het voorjaar van 2009 zal het kabinet een voorstel voor wetgeving om de positie van de cliënt in de zorg te versterken indienen bij de Tweede Kamer (kabinetsdoelstelling 45d).

• Versterking rechtspositie cliënten en patiënten door toepassing geschilbeslechting

Het kabinet hecht aan een snelle en effectieve behandeling van signalen, klachten en geschillen binnen zorginstellingen. Dit is noodzakelijk voor de verdere verbetering van kwaliteit. Daarnaast moet de cliënt, wanneer dat nodig is om zijn rechten te handhaven, zijn klacht of geschil op een eenvoudige manier kunnen voorleggen aan een onpartijdige instantie buiten de instelling.

De in 2008 door organisaties van cliënten en zorgaanbieders ingestelde geschillencommissie zorginstellingen wordt ook in 2009 ondersteund. De inzet daarbij is zoveel mogelijk voor te sorteren op de verplichte inrichting van de externe behandeling van klachten en geschillen, zoals aangekondigd in het programma «Zeven rechten voor de cliënt in de zorg: Investeren in de zorgrelatie» (kamerstuk 31 476, nr. 1) (€ 0,2 miljoen).

• Patiëntenorganisaties versterken

We willen de organisaties van patiënten, gehandicapten en ouderen (PGO) versterken zodat zij in de nieuwe stelsels van zorg en maatschappelijke ondersteuning volwaardige gesprekspartners kunnen zijn van zorgverzekeraars, zorgaanbieders en andere maatschappelijke organisaties (€ 39,6 miljoen). Per 1 januari 2009 wordt een nieuwe subsidiesystematiek geïntroduceerd om de circa 220 PGO-organisaties te versterken en samenwerking te stimuleren. De PGO-organisaties worden uitgenodigd vierjarenplannen in te dienen. Deze plannen vormen de basis voor de subsidieverlening waardoor PGO-organisaties meerjarige zekerheid krijgen.

Geraamde begrotingsuitgaven

Bovenstaande informatie is bedoeld voor de Staten Generaal. Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend.

43.3.2 Voor iedere cliënt is de noodzakelijke zorg beschikbaar

Motivering

Motivering

Wij zijn verantwoordelijk voor de toegang tot de zorg. Zorg is toegankelijk als:

• De cliënt snel weet waar hij of zij aan toe is.

• De cliënt kan kiezen voor zorg in natura of voor een persoonsgebonden budget.

• De cliënt binnen een redelijke termijn de noodzakelijke zorg ontvangt.

Om de toegankelijkheid van de zorg te verbeteren worden instrumenten ingezet die gericht zijn op de kwaliteit, de organisatie en de uitvoeringspraktijk van de indicatiestelling. Of en in welke mate de toegankelijkheid daadwerkelijk verbetert meten we aan de hand van indicatoren die betrekking hebben op de cliënttevredenheid.