31 700 XV
Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2009

nr. 2
MEMORIE VAN TOELICHTING BIJ WETSLICHAAM

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2009 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2009. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2009.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en ontvangsten van het Agentschap SZW en Inspectie Werk en Inkomen voor het jaar 2009 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

INHOUDSOPGAVE blz.

HOOFDSTUK 1: LEESWIJZER

Inleiding

De begroting 2009 kent op hoofdlijnen dezelfde indeling als de begroting 2008. Een belangrijke wijziging betreft artikel 47. Aanleiding hiervoor is de motie van Van Hijum, waarin gevraagd wordt om een adequate informatievoorziening over de effectiviteit en doelmatigheid van re-integratie en een plan voor vraaggerichte en selectieve inzet van re-integratiemiddelen. Zowel de opbouw van dit artikel als de titel zijn gewijzigd. De nieuwe naam luidt «Aan het werk: Bemiddeling en re-integratie».

In de begroting wordt verwezen naar beleids- of kamerstukken. Net als in voorgaande jaren zijn deze beleidsstukken via de internetsite www.rijksbegroting.nl te raadplegen.

Opbouw begroting

De begroting van SZW is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken:

2. Beleidsagenda 2009

In de beleidsagenda wordt aandacht besteed aan de hoofdlijnen van het beleid van SZW in de huidige kabinetsperiode. Daarbij is er speciale aandacht voor de beleidsprioriteiten die voortvloeien uit het beleidsprogramma van het kabinet.

3. Beleidsartikelen

De belangrijkste beleidsdoelstellingen van SZW zijn in afzonderlijke beleidsartikelen opgenomen. De begroting van SZW bestaat uit 11 beleidsartikelen. Alle beleidsartikelen hebben dezelfde opbouw. In de paragraaf «Algemene doelstelling» staan de omschrijving en de verwachte effecten van het beleid. In de paragraaf «Budgettaire gevolgen van beleid» worden de begrotings- en premiegefinancierde uitgaven op het betreffende beleidsterrein toegelicht. Daarna worden per operationele doelstelling de activiteiten en doelgroepen van het beleid gepresenteerd. Elk beleidsartikel wordt afgesloten met het «Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid». Hierbij zij aangetekend dat de minister voor Jeugd en Gezin verantwoordelijk is voor de kindgerelateerde financiële regelingen, zoals de kinderbijslag en het kindgebonden budget.

4. Niet-beleidsartikelen

De artikelen 97 (Aflopende regelingen), 98 (Algemeen) en 99 (Nominaal en onvoorzien) zijn de niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de middelen op de begroting van SZW die niet rechtstreeks aan een doelstelling gekoppeld kunnen worden, bijvoorbeeld omdat het om een technische of administratieve voorziening gaat (onvoorzien, loon-prijsbijstelling).

5. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan specifieke thema’s binnen de bedrijfsvoering van het departement.

6. Baten-lastendiensten

Onder het ministerie vallen twee baten-lastendiensten: het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen. Van deze twee baten-lastendiensten is een technische paragraaf opgenomen die bestaat uit een meerjarige begroting en een kasstroomoverzicht met daarbij een bondige toelichting.

7. Verdiepingshoofdstuk

In dit hoofdstuk is de opbouw van de beschikbare verplichtingenbedragen, de kasuitgaven en de ontvangsten ten opzichte van de stand ontwerp-begroting 2008 per artikel weergegeven. De belangrijkste mutaties worden kort toegelicht.

8. Bijlagen

De ontwerp-begroting 2009 bevat zeven bijlagen.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

Toedeling van de apparaatsuitgaven

Het ministerie van SZW heeft in deze begroting de apparaatsuitgaven zoveel mogelijk aan de verschillende beleidsartikelen toegerekend. Toerekening van middelen (personeel en materieel) vindt jaarlijks plaats op basis van een herziene, globale toedeling van de personeelsinzet naar de verschillende beleidsartikelen. Deze verdeelsleutel zal ook in het departementaal jaarverslag 2009 gehanteerd worden. Voor 2010 en volgende jaren zijn bij de beleidsartikelen nog geen apparaatsuitgaven geraamd.

Bij de afzonderlijke beleidsartikelen worden de toegerekende apparaatsuitgaven wel vermeld maar niet toegelicht. In artikel 98 (Algemeen) is een integraal overzicht van de inzet van personeel en materieel opgenomen inclusief de verdeling van de personeelsinzet over de verschillende beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen. Dit staat gelijk aan de verdeelsleutel.

Effectinformatie

In de begroting wordt het principe gevolgd dat de beleidsdoelen worden geformuleerd in termen van te realiseren effecten (outcome) en/of in daarvan afgeleide prestatiegegevens. Als daarvan wordt afgeweken moet dit worden gemotiveerd («pas toe of leg uit», beter bekend als «comply or explain»).

De algemene lijn is daarom dat per begrotingsartikel bij de algemene doelstelling (AD) of, wanneer dat beter past, bij de operationele doelstelling (OD) effectgegevens worden gepresenteerd. Waar dit onmogelijk of minder zinvol is, wordt dit bij de betreffende AD of OD toegelicht. Bij vijf OD’s (in de artikelen 43, 46 en 50) zijn geen indicatoren opgenomen omdat deze moeilijk objectief meetbaar zijn en/of het meten zou relatief kostbaar en tijdrovend zijn in verhouding tot de uitgaven. Bij twee OD’s (in de artikelen 50 en 51) zijn geen indicatoren opgenomen aangezien deze niet zinvol zijn omdat het behalen van de doelstelling in de wet is vastgelegd. Bij de OD’s in artikel 50 zijn wel kengetallen opgenomen (voor artikel 51 is dit niet zinvol). De onder de tabellen genoemde bronnen hebben betrekking op de gerealiseerde cijfers.

Streefwaarden en ramingen zijn (tenzij anders vermeld) afkomstig van het ministerie van SZW.

Informatie over nalevingsniveau’s

Een nadere afweging heeft geleid tot de continuering van de meeste nalevingsindicatoren uit de begroting 2008. Daarnaast zijn voor de arbeidsomstandighedenwet en de Wet Arbeid Vreemdelingen nieuwe indicatoren in ontwikkeling. Voor de indicatoren wordt in het najaar een keuze voor een nieuwe meetsystematiek gemaakt die in de plaats komt van Porosz (onderzoeksresultaten op basis van Porosz leverden onvoldoende betrouwbare informatie op). In de begroting 2010 moet dit leiden tot nulmetingen per nalevingsniveau. In de integrale rapportage handhaving die naar de Tweede Kamer gaat, wordt nader ingegaan op de aanpak met betrekking tot nalevingsniveaus en de stand van zaken van de meettechnieken.

HOOFDSTUK 2: BELEIDSAGENDA

Inleiding: op weg naar een grotere arbeidsparticipatie in Nederland

«Samen leven, samen werken», dat is het motto van dit kabinet. Het weerspiegelt de gedachte dat het ideaal van een hechte samenleving slechts wordt verwezenlijkt wanneer iedereen meedoet en niemand aan de kant blijft staan. Hoewel «meedoen» op verschillende manieren tot uitdrukking kan komen, en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en de opvoeding van kinderen essentiële ingrediënten zijn van een betrokken samenleving, is het van het grootste belang dat zoveel mogelijk mensen participeren in betaald werk. Dit belang komt terug in de beleidsprioriteiten van het kabinet uit het coalitieakkoord, en wordt nog eens extra onderstreept in het rapport van de Commissie Arbeidsparticipatie onder leiding van de heer P. Bakker. De Commissie Bakker schetst een beeld van een dreigend structureel tekort aan arbeidskrachten. Een dergelijk tekort zou de welvaart en de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat ondermijnen en de benodigde mankracht voor onze publieke voorzieningen in gevaar brengen. Tegelijk houdt de Commissie ons voor dat deze ontwikkeling kan worden voorkomen, mits direct wordt begonnen met een ambitieus programma bovenop de maatregelen uit het coalitieakkoord. Het kabinet onderschrijft de analyse van de Commissie Bakker grotendeels en neemt verschillende van haar aanbevelingen over. Een Plan van Aanpak naar aanleiding van het advies van de Commissie Bakker wordt binnenkort aan de Tweede Kamer aangeboden met daarin de maatregelen die getroffen worden en nog nodig zijn om de benodigde verhoging van de arbeidsparticipatie te realiseren.

Beleidsprioriteit 33: Het kabinet wil een substantiële verhoging van de arbeidsparticipatie. Van 70% nu moet deze doorgroeien naar 80% in 2016. In deze kabinetsperiode zal een belangrijke stap in die richting moeten worden gemaakt.

Beleidsprioriteit 34: 200 000 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt zullen deze kabinetsperiode extra aan de slag worden geholpen.

Beleidsprioriteiten 33 en 34 hebben betrekking op een hogere arbeidsparticipatie en zijn daarmee in lijn met het advies van de Commissie Bakker. Volgens de Commissie «vergrijst» de Nederlandse bevolking in rap tempo. Grote groepen bereiken de pensioengerechtigde leeftijd, terwijl er verhoudingsgewijs weinig aanwas is van jongeren. Dit heeft tot gevolg dat de verhouding tussen werkenden en niet-werkenden wezenlijk verandert en dat er op termijn meer werk zal zijn dan gedaan kan worden door de relatief kleine beroepsbevolking. Dit betekent dat, betrekkelijk onafhankelijk van de conjunctuur, er in de nabije toekomst genoeg werk is voor iedereen die wil werken, maar tevens dat het noodzakelijk is dat zoveel mogelijk mensen die kunnen werken dat ook doen.

Door de vergrijzing dreigen de personeelstekorten, die in sommige sectoren nu al nijpend zijn, toe te nemen. Zo ontstaat er meer vraag naar zorg, terwijl er minder mensen beschikbaar zullen zijn die in de zorg zouden kunnen werken. Tekorten op de arbeidsmarkt leiden tot hogere lonen in de private sector, waardoor de beschikbaarheid van geschikte krachten voor de publieke sector verder onder druk komt te staan, de inflatie oploopt en de internationale concurrentiepositie van Nederland verzwakt wordt. Indien in dit scenario de lonen in de publieke sector mee zouden stijgen, zou de financierbaarheid van de overheidstaken in het gedrang komen. De enige werkelijk houdbare oplossing is een structurele verbetering van de verhouding tussen werkenden en niet-werkenden met als uitgangspunt dat iedereen die mee kan doen ook daadwerkelijk participeert. Dit vereist dat burgers daartoe worden uitgenodigd. «Sociale innovatie», het meedenken met potentiële werknemers en hun behoeften en het voeren van een gezinsvriendelijk beleid, is daarbij net zo wezenlijk als het vergroten van de financiële prikkels tot het aanvaarden van werk.

Het vergroten van de arbeidsparticipatie is ook van belang om de solidariteit binnen onze verzorgingsstaat te behouden. De steun voor ons sociale model kan afkalven als het beeld gaat ontstaan dat sommige mensen in sterke mate bijdragen aan de houdbaarheid van de Nederlandse maatschappij, terwijl anderen veel minder participeren dan binnen hun mogelijkheden ligt. Ook om deze reden is het verhogen van de arbeidsparticipatie een van de belangrijkste maatschappelijke thema’s van deze kabinetsperiode.

De vergrijzingsproblematiek speelt zich af binnen een bredere context van ontwikkelingen in de (internationale) economie. De kredietcrisis laat zien dat landen niet alleen de gevolgen moeten dragen van eigen beleidskeuzes, maar tevens moeten reageren op financiële en economische ontwikkelingen die zich onafhankelijk van het eigen beleid voordoen. Ten gevolge van de kredietcrisis zal in 2009 het economische beeld verder verslechteren. Er heeft hierdoor in de Verenigde Staten een flinke afkoeling van de economie plaatsgevonden die ook het Eurogebied raakt. Voor Nederland betekent dit dat de groei afkoelt van 3,5% in 2007 naar 2¼% in 2008 en 1¼% in 2009. Door de hoge voedsel- en olieprijzen is er tegelijkertijd een toename van de inflatie. Dit alles zorgt samen met de onrustige financiële markten voor een stijging van risicopremies en dalingen van de aandelenkoersen. De verwachting is dat pas in de loop van volgend jaar de financiële markten weer gaan normaliseren. Er zijn echter nog geen betrouwbare prognoses die verder reiken dan 2009. De onvermijdelijkheid om in een internationaal krachtenveld te opereren en daarmee bloot te staan aan moeilijk te calculeren risico’s, vergroot de noodzaak om de eigen economische structuur op peil te houden om zo eventuele negatieve internationale invloeden op te vangen en te voorkomen dat burgers te maken krijgen met onnodige negatieve koopkrachteffecten.

Voor het vergroten van de arbeidsparticipatie in kwantitatieve zin is het essentieel dat de inzetbaarheid van werknemers ook in kwalitatieve zin verbetert. Op de moderne arbeidsmarkt spelen technologie en hoogwaardige kennis een sleutelrol, en wisselen verschillende economische activiteiten, ook als gevolg van een toenemende internationale concurrentie, elkaar in hoog tempo af. Weliswaar is iedere potentiële werknemer hard nodig, maar deze zal alleen daadwerkelijk kunnen worden ingezet wanneer zijn of haar vaardigheden aansluiten bij de eisen van de moderne arbeidsmarkt. Zonder een flexibel en goed opgeleid arbeidsaanbod en een goede kwalitatieve aansluiting op de arbeidsmarkt, wordt het tekort aan daadwerkelijk inzetbare arbeidskrachten nog groter dan het tekort dat voortvloeit uit de demografische ontwikkelingen. Zonder continue investeringen in menselijk kapitaal, voor jong en oud en voor werknemers op ieder niveau, dreigt bovendien een toenemende tweedeling waarbij zwakkeren op de arbeidsmarkt, ondanks de grote vraag naar arbeid, achterop zullen raken.

Het feit dat de Nederlandse arbeidsmarkt te maken krijgt met vergrijzing neemt niet weg dat het mogelijk is om de dreigende problemen succesvol aan te pakken. Zo is het hoopgevend dat er onder andere bij vrouwen, allochtonen en ouderen nog flinke rek zit in het arbeidsaanbod. De Commissie Bakker becijfert dat er mogelijk nog 900 000 mensen direct beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij om mensen die willen en kunnen werken: mensen in de WW, de bijstand en arbeidsongeschiktheidsregelingen, maar zeker ook een (forse) groep van mensen zonder uitkering. Bij deze 900 000 zijn ouderen die de arbeidsmarkt hebben verlaten, deeltijders en langdurig werklozen nog niet eens meegerekend, zodat (op termijn) de totale ruimte in het arbeidsaanbod zelfs nog groter zou kunnen zijn. Wanneer meer mensen gaan werken, wanneer zij meer uren gaan werken en wanneer zij langer door gaan met werken, kan de houdbaarheid van de Nederlandse samenleving worden veiliggesteld. Daarvoor is wél vereist dat de mobilisatie van extra mensen op de arbeidsmarkt en het stimuleren van grotere banen gepaard gaat met grotere inzetbaarheid en mobiliteit van de werknemer.

Samen aan de slag

Gezien het belang van een gezond arbeidsaanbod, wil het kabinet de participatie van burgers bevorderen. Dat betekent dat mensen die zich verdienstelijk maken voor de samenleving de waardering moeten krijgen die zij verdienen. De overheid kan die waardering uiten door werk te laten lonen, mee te denken met gezinnen, te investeren in mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en de talenten van iedereen te gebruiken. Het is de overtuiging van het kabinet dat wanneer de voorwaarden voor participatie worden geschapen, mensen graag bereid zullen zijn om hun talenten te ontplooien en daarmee tegelijk mee te helpen aan de oplossing voor de maatschappelijke problemen die hun individuele leven overstijgen.

Het bevorderen van een goed werkende arbeidsmarkt is niet alleen de verantwoordelijkheid van de overheid, maar van ons allemaal. Zo kan het Nederlandse poldermodel van overleg tussen overheid en sociale partners een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van een loon-prijsspiraal. In dat licht heeft het kabinet besloten om af te zien van de btw-verhoging. In de context van gesprekken met sociale partners over een verantwoorde loonontwikkeling en andere structurele versterkingen van de economie is het kabinet bereid om de WW-premie te verlagen. Ook voor de lange termijn geldt dat wanneer de betrokken partijen zich eenzijdig fixeren op hun eigen rol, belangen en verantwoordelijkheden dit, paradoxaal genoeg, zal leiden tot een situatie waarin alle betrokken partijen slechter af zijn. Nederland zal in dat geval te maken krijgen met een verschraalde publieke sector, economische onzekerheid, verminderde concurrentiekracht en oplopende inflatie. Dit «prisoners dilemma» kan echter worden omzeild wanneer de betrokken partijen hun particuliere belangen integreren in een gemeenschappelijk kader.

Werkgevers zullen in toenemende mate ondervinden dat hun maatschappelijke verantwoordelijkheid gaat samenvallen met welbegrepen eigenbelang. Het geven van kansen aan mensen met een beperking, het voeren van gezinsvriendelijk beleid en het blijven investeren in oudere werknemers gebeurt op dit moment nog mede vanuit ideële overwegingen, maar zal binnenkort noodzakelijk zijn in de strijd om bruikbare arbeidskrachten. Om deze overgang van maatschappelijke verantwoordelijkheid naar economische noodzaak soepel te laten verlopen, is het belangrijk dat werkgevers nu al aan op de problematiek toegespitste personeelsplanning gaan doen en nadenken over nieuwe manieren om mensen naar de arbeidsmarkt te krijgen. Daarnaast zullen zij meer moeten gaan investeren in de competenties van hun huidige werknemers.

Vakbonden zullen vanuit hun specifieke rol oog blijven houden voor de belangen van werknemers, maar moeten daarnaast blijven meedenken over de houdbaarheid van het totale stelsel. Zonder een gezond arbeidsaanbod zullen de loonkosten dermate gaan oplopen dat Nederlandse bedrijven uit de markt worden geprijsd. Uiteindelijk zullen ook werknemers daar de gevolgen van merken, met name diegenen die minder goed inzetbaar zijn. Aangezien de belangen van de sociale partners grotendeels parallel lopen, ligt het in de rede dat zij de handen ineenslaan voor een gezonde arbeidsmarkt.

Ondernemerschap is een belangrijke factor in de ambities van het kabinet. Zelfstandig ondernemerschap levert een belangrijke bijdrage aan de productiviteit, werkgelegenheid en innovatiekracht van Nederland. Nieuwe bedrijven geven impulsen aan de concurrentie en stimuleren innovatie. Van de overheid mag worden verwacht dat overheidsingrijpen via wet- en regelgeving en flankerend ondernemersbeleid (of het ontbreken ervan) geen onnodige belemmering vormt voor de start, doorgroei, overdracht en doorstart van ondernemingen. Ook de stap van een positie als werknemer naar ondernemerschap en andersom moet gemakkelijk gezet kunnen worden. Uitgangspunt is dat aan het zelfstandig ondernemerschap positieve keuzes ten grondslag liggen en niemand zich gedwongen voelt zelfstandige zonder personeel (zzp-er) te worden.

Van de overheid mag niet alleen verwacht worden dat zij de arbeidsparticipatie bevordert van iedereen die mee kan doen, maar ook dat zij zorg draagt voor diegenen voor wie (reguliere) arbeidsparticipatie nooit haalbaar zal zijn. Voor de overgrote meerderheid van de potentiële beroepsbevolking geldt echter dat participatie mogelijk is, mits de maatschappij meer oog krijgt voor wat mensen wél kunnen in plaats van de nadruk te leggen op eventuele beperkingen, en mits de overheid een helpende hand uitsteekt bij het scholen en begeleiden van mensen en bedrijven. Het participatiebudget, waarin gemeentelijke middelen voor inburgering, volwasseneneducatie en re-integratie worden gebundeld, kan hierbij een belangrijk instrument zijn. Gemeenten kunnen hierdoor meer maatwerk leveren aan burgers en een samenhangende aanpak gericht op participatie realiseren. Ook moet de overheid voorop lopen in het uitdragen van een op participatie gerichte cultuur. Daarbij moet worden opgemerkt dat cultuurverandering en concrete beleidsmaatregelen geen separate sporen zijn. Door zinvol beleid te voeren dat de arbeidsparticipatie bevordert, probeert de overheid mede vorm te geven aan een nieuwe cultuur.

Hoewel de toekomst gekenmerkt zal worden door grotere dynamiek, is het belangrijk om aan de behoefte van mensen aan zekerheden tegemoet te komen. Sterker nog: (inkomens- en werk)zekerheid is een belangrijke voorwaarde voor persoonlijke initiatieven en de daaruit voortvloeiende maatschappelijke dynamiek. Wanneer mensen de zekerheid hebben van de beschikbaarheid van werk en wanneer zij de zekerheid hebben dat de overheid en werkgevers scholing en participatie stimuleren en begeleiden, kunnen zij de maatschappelijke uitdagingen van de toekomst het hoofd bieden. Dat geldt zeker ook voor de mensen uit de zogenaamde «krachtwijken». Het versterken van de sociale samenhang en participatie is één van de prioriteiten van de wijkenaanpak van het kabinet. De mensen uit deze wijken krijgen zo de kans om daadwerkelijk mee te doen.

Het direct activeren van mensen

Hoewel veel mensen plezier ontlenen aan hun werk en de belangrijke maatschappelijke bijdrage die ze daarmee leveren, moet werk ook financieel lonen. Voor sommige groepen is de marginale druk nu nog zo hoog dat extra inspanning nauwelijks gepaard gaat met een netto-stijging van het inkomen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor veel bijstandsgerechtigden en deeltijders. In enkele gevallen leidt meer werken zelfs tot een achteruitgang van het besteedbaar inkomen. In een samenleving die zich wil laten voorstaan op haar ambitie is dat bijzonder zorgwekkend. Behalve het actief prikkelen van mensen om toe te treden tot de arbeidsmarkt, is het nodig dat bestaande belemmeringen worden onderkend en weggenomen door de overheid. Tot slot is het nodig dat ook de sociale partners bijdragen aan de mobilisatie van mensen en oog hebben voor zowel de insiders als de outsiders op de arbeidsmarkt.

Niet-uitkeringsgerechtigden («nuggers»)

Er is een aanzienlijke groep van mensen die niet participeert, en ook geen recht heeft op een uitkering. Het feit dat deze «nuggers» geen beroep (kunnen) doen op de overheid voor een inkomen en de collectieve financiën dus niet belasten, neemt niet weg dat het, met het oog op de dreigende arbeidstekorten, van belang is om hun potentiële arbeidsaanbod beter te benutten. Aangezien veel «nuggers» aangeven te willen werken, zijn daar ook mogelijkheden toe. «Nuggers» kunnen gestimuleerd worden door werken meer te laten lonen. Om die reden introduceert het kabinet in 2009 de inkomensafhankelijke arbeidskorting (IAK). Deze korting, die maximaal € 1 496 bedraagt, zal het aantrekkelijker maken voor mensen om toe te treden tot de arbeidsmarkt. Om de arbeidsparticipatie een flinke impuls te geven worden de gereserveerde middelen voor 2010 en 2011 voor de IAK reeds in 2009 aangewend. Verder wordt in 2009 begonnen met het afbouwen van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. Over een periode van 15 jaar wordt de mogelijkheid tot overdracht ieder jaar met 6 2/3 procentpunt verminderd. De mogelijkheid tot het overdragen van deze korting stond op gespannen voet met de ambitie om meer mensen te betrekken bij het arbeidsproces.

Het feit dat «nuggers» buiten de arbeidsmarkt staan heeft niet altijd te maken met tekortschietende financiële prikkels. Soms willen mensen wel werken, maar zijn ze niet op de hoogte van de bestaande mogelijkheden. De (lokale) overheid moet met banen «naar de mensen toe» om hen te informeren en eventuele koudwatervrees weg te nemen. Werkgevers moeten op hun beurt zoveel mogelijk hun vacatures bij het UWV/CWI aanmelden.

Wanneer gemeenten een grotere rol krijgen in het activeren van «nuggers», moeten zij ook gestimuleerd worden om daarin succesvol te zijn. Er vinden momenteel gesprekken plaats met de VNG over wat nodig is en hoe de overheid gemeenten kan stimuleren.

Jongeren

Het kabinet is van mening dat jongeren in beginsel zouden moeten werken of in zichzelf zouden moeten investeren door middel van scholing. Het overheidsbeleid moet daar ook toe uitnodigen. Daarom wordt samen met de minister voor Jeugd en Gezin invulling gegeven aan het arbeidsmarktbeleid voor jongeren. Zo zijn er afspraken gemaakt in het Coalitieakkoord die hebben geleid tot een Wetsvoorstel Investeren in Jongeren. In 2009 moet hiermee begonnen worden, met als doel om de duurzame arbeidsparticipatie van jongeren te bevorderen en uitkeringsafhankelijkheid en voortijdige schooluitval te voorkomen. Het wetsvoorstel voorziet erin dat gemeenten worden verplicht om jongeren van 18 tot 27 jaar die niet werken of naar school gaan én die zich melden bij de gemeente, een op de persoon toegesneden aanbod te doen dat bestaat uit werk, scholing of een combinatie van beide. Als de jongere het aanbod niet accepteert, heeft deze geen recht op een inkomensvoorziening. Alleen wanneer de jongere niet in staat is het werk-leeraanbod uit te voeren, wanneer het werk-leeraanbod onvoldoende inkomen genereert of wanneer een gemeente niet in staat is om een aanbod te doen, voorziet het wetsvoorstel in een inkomensvoorziening.

Deeltijders

Het arbeidsaanbod kan worden vergroot doordat meer mensen gaan werken, maar ook doordat mensen meer uren gaan werken. Hoewel het aantal vrouwen dat participeert in betaald werk de afgelopen jaren substantieel is toegenomen, zit er nog veel rek in hun arbeidsaanbod in uren. Wanneer zij meer uren gaan werken, dragen zij meer bij aan onze welvaart, hetgeen cruciaal is voor het overeind houden van onze sociale voorzieningen. Bovendien is economische zelfstandigheid belangrijk voor de emancipatie van (vrouwelijke) deeltijders en het beste wapen tegen armoede (bijvoorbeeld in geval van echtscheiding). Om die reden voert het kabinet een beleid dat arbeidsparticipatie optimaal combineert met de zorg voor kinderen.

De in 2009 in te voeren inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK), richt zich specifiek op de minst verdienende partner, veelal een (vrouwelijke) deeltijder. Deze korting is groter naarmate de minst verdienende partner meer verdient. Dit is een belangrijk verschil met de oude aanvullende combinatiekorting (ACK), die wel stimuleerde dat beide partners werken, maar niet uitnodigde tot het werken in grotere banen. Er is afgesproken dat alle middelen voor de IACK al in 2009 worden ingezet, in plaats van uitgesmeerd over de jaren 2009, 2010 en 2011. De maximale korting zal in 2009 € 1 765 bedragen.

De arbeidsparticipatie van deeltijders wordt ook langs niet-fiscale wegen bevorderd. Zo stimuleert het kabinet brede scholen via investeringen in multifunctionele accommodaties, het versterken van dagarrangementen, het creëren van combinatiefuncties en met een steunpunt brede scholen. Voorts is het beleid gericht op het betaalbaar houden van een kwalitatief goede kinderopvang. Daarom zal het kabinet op korte termijn onderzoek doen naar de voor de arbeidsparticipatie optimale vormgeving van de kinderopvangtoeslag. Uitgangspunt hierbij vormt het advies van de Commissie Bakker.

Ook werkgevers kunnen nog meer inspelen op de grote behoefte aan mogelijkheden om werk en zorg te combineren. Dergelijk gezinsvriendelijk beleid zou bijvoorbeeld kunnen bestaan uit het aanbieden van flexibele roosters, schooltijdbanen en de mogelijkheid tot telewerken. Met dergelijke maatregelen wordt het mogelijk voor ouders om niet alleen te werken, maar ook om een substantieel aantal uren te werken. Het kabinet komt dit najaar met een verkenning van de mogelijkheden voor grotere flexibiliteit in de bestaande verlofregelingen en voor een wettelijk kader voor aanpassing van de arbeidstijden aan de persoonlijke omstandigheden van werknemers. In deze verkenning wordt ook ingegaan op de toekomstige vormgeving van de levensloopregeling. De Taskforce DeeltijdPlus zal werkgevers kunnen helpen door middel van pilots en voorbeelden van «good practices». Verder moeten werkgevers attent blijven op gelijke beloning voor mannen en vrouwen. Gelijke beloning van vrouwen is niet alleen een kwestie van elementaire rechtvaardigheid, maar ook een krachtig signaal dat hun arbeidsparticipatie daadwerkelijk wordt gewaardeerd. Wanneer vrouwelijke deeltijders opgeroepen worden om hun kleine banen in te ruilen voor grotere banen, is die waardering onontbeerlijk.

Ouderen

Omdat de problematiek op de arbeidsmarkt nauw samenhangt met de vergrijzing is speciale aandacht nodig voor de arbeidsparticipatie van ouderen. Niet alleen zijn ouderen hard nodig in kwantitatieve zin, maar ook brengen zij waardevolle ervaring die beter moet worden benut. Een vergaande maatregel zou zijn om, in navolging van de aanbevelingen van de Commissie Bakker, de AOW-leeftijd geleidelijk te verhogen. Vooralsnog heeft het de voorkeur om te trachten de diverse alternatieven tot een succes te maken. Alleen als de arbeidsparticipatie van ouderen, met name in de leeftijdsgroep 60 tot 65 jaar, niet stijgt en andere alternatieven tekortschieten is een verhoging van de AOW-leeftijd noodzakelijk.

Om een dergelijk scenario te voorkomen wil het kabinet het aanbod van ouderen vergroten en de cultuur van «vroeg stoppen» doorbreken door middel van een doorwerkbonus. De doorwerkbonus is een bonus op doorwerken die begint in het jaar waarin de oudere 62 jaar wordt. De bonus bedraagt in datzelfde kalenderjaar 5% van het inkomen. Deze bonus loopt in de twee jaren die volgen op tot 7% respectievelijk 10% van het inkomen. Ook na 65 jaar wordt er een doorwerkbonus uitgekeerd, waardoor de prikkel om te blijven werken groter wordt.

Om de vraag naar oudere werknemers te vergroten heeft het kabinet Actieteam Talent 45+ ingesteld om de bemiddelaars bij het aan het werk helpen van ouderen te ondersteunen. Verder krijgen werkgevers gedurende drie jaar een premiekorting van € 6 500 per jaar voor elke uitkeringsgerechtigde boven de 50 die zij in dienst nemen. Voor het laten doorwerken van ouderen tussen de 62 en 64 jaar krijgen ze een premiekorting van € 2 750 per jaar per oudere. Op die wijze wordt de huidige regeling van premievrijstelling voor oudere werknemers effectiever vorm gegeven door de vrijstellingen specifiek te richten op die groepen ouderen (uitkeringsgerechtigden boven de 50 en werknemers boven de 62) waarvoor een verlaging van de loonkosten het grootste effect heeft op het arbeidsaanbod. Daarnaast beziet het kabinet de introductie van een tijdelijke «no risk polis» voor het in dienst nemen van langdurig werklozen van 55 jaar en ouder, vanwege de perceptie bij werkgevers dat ouderen een hoger ziekteverzuim hebben. Wanneer meer ouderen doorwerken, wordt het voor werkgevers aantrekkelijker om te blijven investeren in hun scholing. Voor de betrokken werknemers wordt het aantrekkelijker om op hogere leeftijd nieuwe uitdagingen aan te gaan en bijvoorbeeld nog van baan te wisselen. Al deze positieve ontwikkelingen zijn erop gericht om elkaar te versterken en bij te dragen aan een klimaat waarin iedereen meedoet en breed inzetbaar is. Als al deze maatregelen voortvarend worden doorgevoerd hoeft de verhoging van de AOW-leeftijd niet nodig te zijn.

In een vergrijzende samenleving is niet alleen de arbeidsparticipatie van ouderen van belang, maar is evengoed aandacht nodig voor het pensioenbewustzijn van ouderen, aangezien het pensioeninkomen de belangrijkste inkomstenbron van ouderen is. Voor de overheid ligt er een taak om ouderen met een onvolledige AOW voldoende mogelijkheden te bieden om gemiste rechten in te kopen. De inkooptermijn wordt verlengd naar tien jaar, waardoor meer mensen de gelegenheid krijgen hun AOW-tekort op te lossen. Een groter pensioenbewustzijn kan ook de participatie van oudere werknemers stimuleren. Wanneer een werknemer meer inzicht heeft in de gunstige financiële consequenties van langer doorwerken, zal dit positieve effecten hebben op het arbeidsaanbod van ouderen. Pensioensparen vergt een lange adem. Goed inzicht in het pensioeninkomen vergt een actieve rol van pensioenfondsen en sociale partners als informatieverstrekkers en aanjagers van de bewustwording bij werkenden.

Wanneer doorwerken tot 65 normaal wordt, ontstaat er meer behoefte aan de mogelijkheid tot afbouw van het arbeidzame leven na 65 jaar. De vraag om langer door te werken neemt in de samenleving nu al toe. Tevens wil het kabinet bijdragen aan een cultuuromslag, waardoor 65 jaar minder als het vaste en definitieve eindpunt van het werkzame leven wordt gezien, maar het werkelijk ingaan van het pensioen meer dan nu een individuele keuze wordt en gebaseerd op de fysieke en financiële mogelijkheden en wensen van betrokkenen. Het wetsvoorstel flexibilisering AOW geeft ouderen de mogelijkheid om vrijwillig de ingangsdatum van het AOW-uitkering pensioen geheel of gedeeltelijk uit te stellen onder gelijktijdige verhoging van het pensioen over de resterende uitkeringsperiode. Deze verhoging is afhankelijk van de resterende levensverwachting in jaren zoals die geldt bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd. Op deze manier kunnen ouderen als zij dat willen hun loopbaan na 65 jaar geleidelijk afbouwen.

Van werk naar werk

Het activeren van onbenut arbeidspotentieel is essentieel, maar niet voldoende. Alleen wanneer deze nieuwe mensen vervolgens behouden blijven voor de arbeidsmarkt en daarbinnen een plaats kunnen vinden waar zij tot hun recht komen en zich kunnen ontwikkelen, worden de voordelen van een groter arbeidsaanbod benut. Verder zorgt de toenemende dynamiek op de arbeidsmarkt voor de noodzaak om baanwisselingen soepel te laten verlopen. Daarom moet nu een fundament voor de toekomst worden gelegd. Zoals de Commissie Bakker stelt in «spoor 2» van haar advies, vraagt de economische dynamiek die in het vooruitzicht ligt om een betere inzetbaarheid van werknemers en grotere investeringen in scholing en ontwikkeling. De Commissie maakt een en ander concreet door een werkverzekering en een individueel werkbudget te bepleiten. Het gaat daarbij om een gedeelde verantwoordelijkheid voor werkgevers en werknemers. In het Plan van Aanpak van het kabinet naar aanleiding van het rapport van de Commissie is een belangrijke rol weggelegd voor de sociale partners. Het kabinet zal met de sociale partners overleggen over de voorwaarden en omstandigheden waaronder en de wijze waarop een belang en een verantwoordelijkheid voor werkgevers om te komen tot van-werk-naar-werk trajecten in de werkloosheidsregelingen geïntroduceerd kan worden. Wat echter vaststaat is dat zonder de benodigde inzetbaarheid van werknemers zelfs de grote toekomstige vraag naar arbeid geen garanties op werk geeft. De uitgangspositie van toekomstige werknemers kan weliswaar gunstiger worden, maar dat is geen garantie dat men levenslang bij dezelfde werkgever kan blijven. Alleen wanneer werknemers meegaan in een wereld van veranderende economische kansen, kan de overgang naar deze nieuwe arbeidsmarkt soepel verlopen.

Een leven lang leren

Persoonlijke ontwikkeling is in elk levensstadium van het grootste belang. Zo moet bijvoorbeeld worden voorkomen dat jongeren de arbeidsmarkt betreden zonder een startkwalificatie. Daarom zullen werkgevers die vroegtijdige schoolverlaters in dienst nemen, deze jongeren moeten gaan scholen tot startkwalificatie. Ook onderzoekt het kabinet of het concept van een leeftijdsonafhankelijke leerplicht tot startkwalificatieniveau leidt tot een hogere arbeidsdeelname. Een ander doel is dat onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar aansluiten. Met name het beroepsonderwijs moet nadrukkelijker in het teken staan van een toekomst op de arbeidsmarkt. Dit kan onder andere door leerlingen te laten leren op de werkplek en door theoretische kennis en praktijkervaring te integreren in duale leertrajecten. Dit is bovendien een effectieve strategie om schooluitval tegen te gaan.

Tevens wil het kabinet de inzetbaarheid van werkenden een impuls geven door een scholingsbudget te introduceren. Dit budget is persoonsgebonden, zodat het van werk naar werk trajecten kan faciliteren.

«Een leven lang leren» betekent ook dat scholing van ouderen net zo wezenlijk is als het effectief voorbereiden van jongeren op de arbeidsmarkt. Ouderen hebben niet alleen door hun groeiende aantal, maar ook door hun ervaring en specifieke kwaliteiten veel te bieden. Daarvoor is het wel nodig dat er in hen wordt geïnvesteerd. Wanneer werkgevers er in toenemende mate op kunnen vertrouwen dat ouderen doorwerken, worden investeringen in hun inzetbaarheid ook rendabeler.

Werkzekerheid voor iedereen

Het kabinet verwacht een overschot aan werk in de toekomst. Desalniettemin zal het altijd blijven voorkomen dat specifieke werkgevers moeten reorganiseren of inkrimpen. De onzekerheid die dat voor de betreffende werknemers met zich meebrengt, kan aanzienlijk worden verzacht wanneer er een goed instrumentarium is voor werknemers om snel weer aan de slag te komen. Het vraagt een forse krachtsinspanning van alle betrokkenen om mensen van werk naar werk te begeleiden, maar deze valt in het niet bij het re-integreren van mensen die lange tijd buiten het arbeidsproces staan. Niet voor niets bepleit de Commissie Bakker activiteiten waarbij de verschillende partijen (werkgevers, werknemers, gemeenten en sectoren) belang hebben bij een zo snel en bevredigend mogelijke overgang naar een nieuwe baan. In samenspraak met de sociale partners wordt gekeken hoe transities van werk naar werk bevorderd kunnen worden.

Arbeidsbemiddeling, re-integratie en sociale activering in de regio

Banen worden niet in Den Haag gemaakt. Om de arbeidsparticipatie verder te bevorderen, zal de samenwerking tussen UWV/CWI, gemeenten, werkgevers en ook onderwijsinstellingen op regionaal niveau moeten worden versterkt.

Voortrekkersgemeenten hebben in het kader van het Bestuursakkoord de rol gekregen om alle relevante partijen rond de tafel te krijgen om tot gezamenlijk regionaal arbeidsmarktbeleid te komen. Zo is het belangrijk in samenwerking met werkgevers en onderwijsinstellingen tot concrete afspraken en arrangementen te komen om aan de huidige en toekomstige arbeidsvraag van werkgevers te voldoen.

Om een impuls te geven aan het regionaal arbeidsmarktbeleid is afgesproken om een aantal voorbeeldregio’s te selecteren die al afspraken hebben gemaakt in het netwerk van werk, inkomen en scholing. Deze «koplopers» kunnen andere gemeenten stimuleren succesvol beleid over te nemen. Daarnaast zal vanuit VNG, Divosa, Colo, Nicis Institute en het WERKbedrijf ondersteuning aan de regio’s worden geboden vanuit hun kennis en expertise. SZW ondersteunt deze ambities via het project «SZW in de regio». Daarnaast zijn middelen ter beschikking gesteld voor de ontwikkeling van Poortwachterscentra.

Zowel aan de vraagkant als aan de aanbodkant moet er veel gebeuren. Werkgevers dienen goed in kaart te brengen wat voor werknemers ze precies zoeken en welke competenties belangrijk zijn. Van UWV/CWI en gemeenten wordt verwacht dat zij maatwerk leveren, zowel aan werkgevers als aan werkzoekenden. Hiervoor is inzicht in (de competenties van het) cliëntenbestand essentieel. Ook is het belangrijk dat de betrokken partijen beter gaan samenwerken. Vanuit dat streven kan de voorgenomen vorming van locaties voor werk en inkomen (LWI’s) worden bezien. In deze LWI’s zullen de medewerkers van de sociale diensten en van het per 1 januari 2009 te fuseren UWV/CWI samenwerken om een geïntegreerde dienstverlening aan werkgevers en werkzoekenden tot stand te brengen. Concreet betekent dit dat werkgevers en werkzoekenden in een regio bij elkaar gebracht worden, zonder onderscheid te maken naar de reden (herintreding op de arbeidsmarkt, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, bijstand of anders) waarom mensen werkzoekend zijn. Hierdoor zal de aansluiting tussen vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt worden verbeterd.

Een decentrale aanpak kan erg succesvol zijn in het verminderen van de uitkeringsafhankelijkheid. Mede door de invoering van de WWB, de wijziging van het arbeidsongeschiktheidsstelsel en het activerender maken van de WW is het aantal uitkeringsgerechtigden de afgelopen jaren gedaald. Re-integratie kan bijdragen aan de ambitie van het kabinet om meer mensen aan het werk te helpen en meer sociale samenhang in de samenleving te brengen. De beleidsdoorlichting re-integratie heeft echter aangetoond dat verdere verbeteringen noodzakelijk en mogelijk zijn. Sinds 2005 zijn al veel verbeteringen in gang gezet door de uitvoeringsorganisaties en zijn ook verbeteringen zichtbaar. Het kabinet wil op die weg doorgaan. De nadruk moet daarbij komen te liggen op betere samenwerking tussen de verschillende partijen, het centraal stellen van de vraag van werkgevers, een selectieve inzet van re-integratiemiddelen en een hogere kwaliteit van de re-integratie zelf. Het kabinet wil de uitvoerders voorzien van een zo compleet en effectief mogelijk (wettelijk) instrumentarium om dit mogelijk te maken. Ook zijn er afspraken met de VNG gemaakt over een uniforme monitoring van re-integratieresultaten.

Het kabinet geeft mensen die lang langs de kant staan een steuntje in de rug om aan de slag te komen. Dit is de gedachte achter het wetsvoorstel STAP (Stimulering Arbeidsparticipatie). Het UWV krijgt hiermee de mogelijkheid om gericht tijdelijke loonkostensubsidies in te zetten voor uitkeringsgerechtigden die langer dan een jaar werkloos en/of gedeeltelijk arbeidsgeschikt en jonger dan 50 zijn (voor mensen boven de 50 is er het instrument van premiekortingen). Werkgevers kunnen hiervoor gedurende een jaar een subsidie krijgen van maximaal 50% van het minimumloon. Voorwaarde voor een dergelijke loonkostensubsidie is onder meer dat het om een echte baan gaat die na dat jaar in beginsel voortgezet wordt. Het wetsvoorstel STAP bevat voorts een aantal wijzigingen op de Wet participatieplaatsen. Door deze participatieplaatsen kunnen mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt werkervaring opdoen met behoud van uitkering. Zo kan men een eerste stap naar een reguliere baan zetten. Voor deze mensen betekent dit dat ze weer meedoen, er door de bonusmogelijkheden financieel op vooruitgaan en meer perspectief krijgen. Het wetsvoorstel maakt participatieplaatsen niet alleen mogelijk voor bijstandsgerechtigden, maar ook voor langdurige WW-ers en gedeeltelijk arbeidsgeschikten. Voorts komt er meer aandacht voor vaardigheden en opleiding, komen er periodieke premies bij voldoende medewerking en worden de beoordelingscriteria voor verlenging van de participatieplaats aangescherpt.

Behalve het wetsvoorstel STAP zijn er nieuwe regels met betrekking tot «passende arbeid» in de WW. Personen die na 1 juli 2008 werkloos worden en dat minstens een jaar blijven, moeten in dat geval elk werkaanbod accepteren, ook als het betreffende werk onder hun uitkeringsniveau ligt. Zij ontvangen dan wel een aanvulling op hun loon. Hiermee wordt voorkomen dat mensen hun arbeidsritme en het contact met de arbeidsmarkt verliezen. Een en ander past binnen beleidsprioriteit 34 om meer mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan de slag te helpen.

Sanctiebeleid

Naast de inzichten uit de beleidsdoorlichting re-integratie geeft de Commissie Arbeidsparticipatie adviezen om het re-integratiebeleid te verbeteren. De Commissie wil niet alleen extra kansen creëren voor degenen die onvrijwillig buiten de arbeidsmarkt staan, maar besteedt ook aandacht aan de verplichtingen van uitkeringsgerechtigden en aan de handhaving van die verplichtingen door UWV en gemeenten. Uitgangspunt is dat de solidariteit binnen ons bestel slechts stand kan houden als alleen mensen gebruik maken van uitkeringsregelingen die daadwerkelijk daarop zijn aangewezen.

In 2009 gaat een gecoördineerde communicatiecampagne van het ministerie en de uitvoerende instanties van start om uitkeringsontvangers te wijzen op de verplichtingen die voor hen gelden. Voor medewerkers van uitvoerende instellingen komt er een speciale website waarop zij kennis en ervaringen over de naleving en handhaving van verplichtingen kunnen uitwisselen. Met gemeenten en UWV worden afspraken gemaakt over de toepassing van het sanctie-instrumentarium bij het niet-naleven van de verplichtingen van uitkeringsgerechtigden.

Wajong

Veel mensen die best willen participeren hebben te maken met een geestelijke, lichamelijke of gedragsmatige beperking. Speciale aandacht vraagt de snel groeiende groep Wajongers. Het kabinet vindt het onaanvaardbaar dat steeds meer jongeren blijvend een uitkering ontvangen en niet meer zelfstandig meedoen in de samenleving terwijl velen daar wel mogelijkheden toe hebben. Het kabinet wil investeren in deze jongeren zodat zij meer kansen krijgen om te werken en actief deel te nemen in de samenleving. Niet het afschermen van mensen met een handicap of beperking is het uiteindelijke doel van het overheidsbeleid, maar hun emancipatie en integratie in de samenleving.

Het kabinet gaat de benadering van jongeren met een beperking dan ook ingrijpend veranderen voor de nieuwe instroom. Waar de Wajong-regeling nu gericht is op uitkeringsaanvraag en -verstrekking, komt het kabinet dit najaar met een aangepaste regeling waarin arbeidsondersteuning voor deze groep jongeren centraal staat. Op grond van eenmaal opgedane werkervaring ontstaat een duidelijker beeld van iemands participatiemogelijkheden. Op latere leeftijd (27 jaar) kan dan een definitieve beoordeling plaatsvinden over eventueel blijvende toepassing van de Wajong. Voor diegenen die er ondanks inspanningen niet in slagen werk te vinden of te behouden, of ondanks ondersteuning niet in staat zijn 75% van het wettelijk minimumloon te verdienen, blijft inkomensondersteuning gegarandeerd.

Al met al gaat het om een veel intensievere aanpak dan voorheen, die in eerste instantie om extra investeringen vraagt. Deze investeringen in de Wajong zijn echter nodig om te voorkomen dat grote aantallen mensen als volledig arbeidsongeschikt aan de kant zullen staan. Bij deze nieuwe aanpak zijn de sociale partners onmisbaar. Zij moeten er niet alleen voor zorgen dat meer Wajongers worden aangenomen, maar ook dat hun banen aansluiten bij hun capaciteiten.

Wet Sociale Werkvoorziening (WSW)

De doelstelling van de WSW is personen die permanente ondersteuning nodig hebben, toch in een reguliere werkomgeving te laten werken. Daarvoor worden zij geïndiceerd. Om de werking van de WSW te verbeteren is de laatste tijd veel in gang gezet. De wijzigingen in de WSW van 1 januari 2008 hebben de WSW weliswaar doelmatiger gemaakt, maar niet alle problemen opgelost. Met name de wachtlijsten en het feit dat tot op heden WSW-ers nog maar marginaal werkzaam zijn bij een reguliere werkgever, waren aanleiding voor het kabinet om een commissie «Fundamentele herbezinning WSW» in te stellen. Het advies van deze commissie komt begin oktober 2008 uit. Het kabinet zal vervolgens met een kabinetsreactie op dit advies komen.

Beleidsprioriteit 43: Meer ruimte voor gemeenten voor gericht armoedebeleid.

Een fundamentele overheidstaak is het garanderen van een minimum bestaansniveau voor iedereen in dit land. Het kabinet is van mening dat betaald werk de beste remedie tegen armoede is en ook om andere redenen de voorkeur verdient boven alle andere vormen van armoedebestrijding. Het kabinet heeft er daarnaast voor gezorgd dat het standaard koopkrachtbeeld gemiddeld tussen de 0 en 2 procent ligt. De meerderheid van de huishoudens gaat er op vooruit. De grootste plussen zijn er voor werkende mensen met kinderen.

Het feit dat werk gestimuleerd moet worden neemt niet weg dat er altijd een sociaal vangnet nodig zal zijn voor mensen die, om wat voor reden dan ook, niet kunnen participeren op de arbeidsmarkt. Aangezien gemeenten dagelijks te maken hebben met de maatschappelijke kosten van armoede, hebben zij ook een beter inzicht in de problematiek en mogelijkheden om een eigen armoedebeleid te voeren. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de decentralisatie van de langdurigheidstoeslag en de mogelijkheid tot gerichte bijstand in natura.

Speciale aandacht is nodig voor kinderen die opgroeien in arme gezinnen. Aangezien kinderen geen invloed hebben op de totstandkoming van hun eigen levensomstandigheden, heeft de overheid een verantwoordelijkheid om erop toe te zien dat niemand met weinig perspectief opgroeit. Wanneer iedereen mee moet doen, moet de overheid ook voor iedereen, met name voor kinderen, de voorwaarden daartoe scheppen.

Niet iedere burger is op de hoogte van de diverse regelingen die er zijn om armoede tegen te gaan. Dat heeft tot gevolg dat niet iedereen de ondersteuning krijgt waar men recht op heeft. Een betere voorlichting zal niet-gebruik van armoedebestrijdende voorzieningen moeten tegengaan. Wanneer gemeenten beter gaan samenwerken met voedselbanken, kan dat helpen bij het opsporen van niet-gebruik. Tevens wil het kabinet met ingang van 2009 gemeenten in staat stellen de gemeentelijke belastingen automatisch kwijt te schelden bij alle mensen op sociaal minimum. Nu is het nog zo dat mensen steeds opnieuw kwijtschelding moeten aanvragen.

De samenwerking met voedselbanken laat al zien dat armoedebeleid geen exclusieve rol voor de (lokale) overheid behelst. Burgerinitiatieven en vrijwilligerswerk dragen bij aan een sterke «civil society» die evenzeer wezenlijk is voor de solidariteit in ons land. De overheid dient constructieve initiatieven uit de maatschappij dan ook te omarmen.

Beleidsprioriteit 44: Het tot een minimum beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening in 2011

Armoede heeft niet altijd te maken met tekortschietende inkomsten, maar vaak ook met schulden en de negatieve spiraal die daar het gevolg van kan zijn. De laatste jaren is de schuldenproblematiek in Nederland fors toegenomen. Dat blijkt onder andere uit de toename van het aantal mensen dat een beroep doet op de schuldhulpverlening. Ook de hoogte van de schuld en het aantal schuldeisers zijn gestegen. Maar er zijn ook grote maatschappelijke kosten: armoede, sociale uitsluiting, huisuitzettingen, onverzekerdheid en afsluitingen van gas en licht. Het is belangrijk dat de overheid mensen die daarom vragen helpt bij het weer op orde krijgen van hun leven. Wachtlijsten in de schuldhulpverlening moeten dan ook worden voorkomen, en anders zo snel mogelijk worden weggewerkt.

Hoewel de overheid soms een rol kan hebben bij het helpen van mensen met hun financiële problemen, mag dit er nooit toe leiden dat de particuliere verantwoordelijkheid aan belang inboet. Het is inherent aan een vrije samenleving dat burgers financiële verplichtingen kunnen aangaan. De overheid kan niet alles reguleren en ambieert dat ook niet. Burgers zelf, kredietverstrekkers, maatschappelijke organisaties en schuldbemiddelaars hebben allemaal hun eigen verantwoordelijkheid.

Maatregelen zijn desalniettemin nodig om te voorkomen dat mensen onverantwoord hoge schulden maken. Het kabinet wil voorkomen dat de (financieel) zwakke positie van bepaalde burgers in deze samenleving wordt misbruikt, en heeft om die reden in de afgelopen tijd veel in gang gezet. Zo zijn de kredietregels onlangs aangescherpt, wordt «rood staan» ontmoedigd, is een traject gestart voor het certificeren van schuldhulpverleners, zijn de Wet financieel toezicht (Wft) en de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) gewijzigd en is extra geld voor schulden- en armoedebestrijding uitgetrokken. Ook heeft het kabinet in het kader van het deelakkoord Participatie Ministerie SZW-Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), dat onderdeel uitmaakt van het Bestuursakkoord met gemeenten, afspraken gemaakt rondom het terugdringen van het aantal huishoudens met problematische schulden.

Overige prioriteiten

Vermindering van regeldruk

Er wordt door dit kabinet ingezet op de vermindering van regeldruk voor burgers, bedrijven, medeoverheden en professionals. Minder regeldruk is belangrijk voor alle betrokkenen en kan daarnaast bijdragen aan de naleving van regelgeving. In de vorige kabinetsperiode zijn door SZW grote stappen gezet ter vermindering van de administratieve lasten, vooral door de wijzigingen in de polisadministratie en de wijziging van de arbeidsomstandighedenwet. De implementatie- en overgangstrajecten hiervoor richting burgers en bedrijven lopen door tot in deze kabinetsperiode.

Het kabinet wil tot 2011 de administratieve lasten voor het bedrijfsleven nog eens met netto 25% verminderen ten opzichte van de peildatum van 1 maart 2007. In de periode januari tot mei 2008 is een nieuwe nulmeting administratieve lasten bedrijven uitgevoerd die aangeeft welke hoge administratieve lasten zijn overgebleven. Op basis hiervan wordt in het najaar van 2008 nagegaan welke mogelijkheden er nog zijn voor een verdere vermindering van de regeldruk. Daarnaast wordt er ook gekeken naar de inhoudelijke nalevingskosten van een deel van de Arbo-regelgeving (gebruik van arbeidsmiddelen), de Wet verbetering poortwachter (de regeling procesgang eerste twee ziektejaren) en de Wet op de identificatieplicht voor uitzendbureaus. Dit zijn onderwerpen waarvan bedrijven hebben aangegeven hoge inhoudelijke nalevingskosten te ervaren. In overleg met de Regiegroep Regeldruk wordt dit najaar de hoogte van een reductietaakstelling administratieve lasten voor SZW vastgesteld. Overigens is ruim de helft van de SZW-regelgeving voor bedrijven van Europese origine. Dit betekent dat vermindering van administratieve lasten soms alleen mogelijk is door wijziging van EU-regelgeving. Het is in dat verband positief dat er ook in Europees verband een actieprogramma loopt om de administratieve lasten ten gevolge van EU-regelgeving met 25% te verminderen. Hierin komt een aantal richtlijnen op het terrein van de Arbo-regelgeving en de cohesiefondsen aan bod die in Nederland voor hoge administratieve lasten zorgen. Nederland zet zich ervoor in dat de Europese regelgeving die voornamelijk uit middelvoorschriften bestaat gewijzigd wordt in doelvoorschriften.

De taakstelling uit de vorige kabinetsperiode van 25% minder administratieve lasten voor burgers wordt voortgezet tot 2011. Dit wordt voor SZW naar verwachting gehaald. Het digitaal klantdossier en de Polisadministratie zijn daar grotendeels verantwoordelijk voor.

Naast het terugdringen van bestaande lasten wil SZW ook voorkomen dat er door nieuwe regelgeving onnodige lasten bijkomen. Bij de invulling van de verschillende beleidspakketten ter vergroting van de arbeidsparticipatie en ter bestrijding van armoede wordt daarom steeds nagegaan op welke wijze de regeldruk voor bedrijven, burgers en andere overheden geminimaliseerd kan worden. Zo moeten de integratie van de activiteiten van UWV en CWI en de nauwere samenwerking met gemeenten bij de re-integratie van uitkeringsgerechtigden niet alleen leiden tot een eenvoudigere en effectievere uitvoering door de betrokken instanties, maar ook tot het voorkomen van het meermaals opvragen van dezelfde gegevens bij betrokkenen.

Samen werken in internationaal verband

Ook in de EU is het bevorderen van de arbeidsparticipatie een belangrijke beleidsdoelstelling. Hiervoor zijn in het kader van de «Lissabon-strategie voor Groei en Werkgelegenheid» richtsnoeren ontwikkeld. Nederland zet zich er voor in door deze strategie, en het ermee samenhangende «OMC-proces voor sociale bescherming en sociale inclusie», de participatie in betaald werk, zowel nationaal als Europees, te stimuleren. Integraal onderdeel van de «Lissabon-strategie» vormt de vernieuwde «EU-sociale beleidsagenda», die begin juli 2008 door de Commissie gepresenteerd is. Een van de ambities is het vergroten van kansen voor burgers op betaald werk en actieve participatie en integratie in de samenleving. Voor Nederland is de arbeidsdeelname van burgers een belangrijk ijkpunt bij de uitwerking van de agenda. Uiteraard moeten de oplossingen voor de veranderende arbeidsmarkt primair worden gezocht in mobilisering van het nationale potentieel.

Dat neemt echter niet weg dat buitenlands aanbod aanvullend en voor bepaalde segmenten van de arbeidsmarkt nuttig zijn. Relevant is de EU-besluitvorming over verschillende richtlijnvoorstellen voor arbeidsmigratie van «derdelanders», waaronder het voorstel inzake de arbeidsmigratie van hooggeschoolden. Nederland zet hierbij in op een administratief eenvoudige regeling, die ons land op de kaart zet voor migranten met een duidelijke toegevoegde waarde. Ook de uitgebreide EU kan het nationale arbeidsaanbod een impuls geven. Najaar 2008 besluit het kabinet over het al dan niet openen van de arbeidsmarkt per 1 januari 2009 voor werknemers uit Roemenië en Bulgarije. Voorts is het van belang de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit (in de grensstreken) Europees te stimuleren.

Ook buiten de EU is er veel gaande. In internationaal verband staan de realisering van de ILO «Decent Work Agenda» en de «Millennium Development Goals» van de VN centraal. SZW ziet voor wat betreft het element armoedebestrijding in beide concepten arbeidsparticipatie als belangrijkste wapen, hetgeen in lijn is met de recente ILO-verklaring «Social Justice for a fair Globalisation». De Nederlandse «flexicurity-benadering» wordt door SZW in internationaal verband gepromoot en waar mogelijk op de agenda gezet. Daarnaast kunnen mondiale organisaties als de ILO en VN een rol spelen bij het realiseren van betere sociale voorzieningen en arbeidsnormen in verschillende andere landen. Dat is niet alleen wenselijk vanuit menselijk oogpunt, maar draagt tevens bij aan een gelijk speelveld en eerlijke concurrentie tussen bedrijven die internationaal opereren. Met een pilot circulaire migratie, zoals nader vastgesteld en gedefinieerd in de Notitie Internationale Migratie en Ontwikkeling 2008, wordt bezien of circulaire migratie toegevoegde waarde heeft als nieuwe aanpak in de ontwikkelingssamenwerking. SZW werkt hard aan het promoten van fundamentele arbeidsnormen en aan de handhaving van mensenrechtenverdragen in de hele wereld.

Project «Iedereen doet mee»

De inzet van het kabinet is het verhogen van de participatie in Nederland, via arbeidsparticipatie waar dit mogelijk is en via maatschappelijke participatie voor mensen voor wie een betaalde baan (nog) geen reëel perspectief is. Een hogere arbeidsparticipatie geeft meer mensen de kans om mee te doen aan de steeds snellere maatschappelijke ontwikkelingen, versterkt de sociale samenhang en leidt tot verbreding van het draagvlak van onze sociale voorzieningen. Het doel is om in deze kabinetsperiode een substantiële stap richting 80 procent arbeidsparticipatie te zetten.

De Commissie Arbeidsparticipatie adviseert het kabinet bovendien om maatregelen te nemen om het onbenutte arbeidspotentieel te activeren en te stimuleren tot meer arbeidsparticipatie. Anders dreigt een dreigend structureel tekort aan arbeidskrachten, dat de welvaart en economische groei ondermijnt, de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat bedreigt en leidt tot personeelstekorten in de publieke sectoren. Vooral bij ouderen, vrouwen en allochtonen is nog sprake van onbenut arbeidspotentieel. Daarnaast is het voor jongeren belangrijk om zonder uitval de overstap van onderwijs naar arbeidsmarkt te maken.

Het kabinet streeft er naar om de werking van de arbeidsmarkt te verbeteren door de inzetbaarheid van mensen te vergroten. Hierdoor kunnen mensen behouden worden voor de arbeidsmarkt en ook sneller doorstromen. Door de publieke arbeidsbemiddeling te concentreren in Locaties voor Werk en Inkomen, kunnen vraag en aanbod op regionaal niveau sneller en beter bij elkaar worden gebracht. Het kabinet heeft hierover met gemeenten en uitvoeringsinstellingen afspraken gemaakt. Het kabinet wil zich niet neerleggen bij de lage participatie van jonggehandicapten. Als er uitgegaan wordt van wat deze jongeren nog wél kunnen, is er heel veel mogelijk. Daarom ontwikkelt het kabinet plannen tot een meer activerende Wajong waarin veel steviger wordt ingezet op de re-integratie van Wajongers en een verbeterde aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt door onder andere een gerichte werkgeversbenadering. Daarnaast krijgen gemeenten meer ruimte voor maatwerk bij de re-integratie door het Participatiebudget dat de financiële middelen voor re-integratie, inburgering en educatie bundelt.

• De arbeidsmarktpositie van ouderen is nog problematisch, met name wanneer ze hun baan verliezen en op zoek moeten naar ander werk. Het kabinet neemt in 2009 diverse maatregelen die het vervroegd uittreden van ouderen ontmoedigen en de kans op een baan voor ouderen vergroten.

• Om vrouwen te stimuleren meer te gaan werken is de Taskforce DeeltijdPlus actief die met voorstellen zal komen om grotere deeltijdbanen aantrekkelijk te maken. Daarnaast neemt het kabinet maatregelen om meer werken voor vrouwen ook financieel aantrekkelijk te maken.

• Om uitval van jongeren te voorkomen wordt de Wet Investeren in Jongeren ingevoerd die ertoe bijdraagt dat jongeren van 18 tot 27 jaar leren of werken.

• Om participatie van allochtonen te bevorderen zal er een campagne gericht op positieve beeldvorming van allochtonen worden gestart. Daarnaast wordt de inzet van diversiteitsmanagement binnen en buiten de overheid gestimuleerd. De overheid geeft zelf ook een opgave als het gaat om het «meedoen» van arbeidsgehandicapten en jonggehandicapten. Het Kabinet spant zich daarom in om in 2009–2010 150 Wajongers en 100 WSW-ers in dienst te nemen bij het Rijk. De beste methode van integratie is een baan, en daarom krijgen gemeenten via het Participatiebudget de mogelijkheid om inburgering, educatie en re-integratie met elkaar te verbinden.

Niet voor iedereen is een betaalde baan (direct) een reëel perspectief. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen die door handicap of ziekte volledig arbeidsongeschikt zijn. Voor deze groepen is het belangrijk dat ze niet geïsoleerd raken en dat ze blijven participeren in de samenleving. Daarom stimuleert het kabinet vrijwilligerswerk en mantelzorg. Anderen participeren te weinig in de samenleving door armoede- en schuldenproblematiek of door gebrekkige integratie. Het kabinet intensiveert de bestrijding van armoede en hierbij zal de aandacht vooral gericht zijn op het tegengaan van armoede onder kinderen. Ook zijn de kredietregels aangescherpt en wordt «rood» staan ontmoedigd.

Conclusie

De Nederlandse economie zal de komende decennia in toenemende mate te maken krijgen met een kleiner arbeidspotentieel. Daarnaast zal een (klein) land als Nederland, dat sterk gericht is op internationale handel gevoelig zijn voor de ontwikkeling van de wereldeconomie. Het feit dat ons land altijd geconfronteerd zal worden met ontwikkelingen die zich buiten de eigen invloedsfeer bevinden, is geen reden voor het kabinet om achterover te leunen. Sterker nog: het vergroot de noodzaak om, binnen de grenzen van wat wél beïnvloedbaar is, te zorgen voor optimale randvoorwaarden voor een sterke economie en een sterke maatschappij. Dat betekent dat het kabinet burgers tot participatie uitnodigt en hen stimuleert om mee te helpen onze welvaart en publieke voorzieningen op peil te houden. Daarbij mogen de mensen met nu nog een grote afstand tot de arbeidsmarkt niet worden vergeten. Wanneer iedereen de handen ineenslaat, kan de toekomst met vertrouwen tegemoet worden gezien.

HOOFDSTUK 3: DE BELEIDSARTIKELEN

Artikel

41 Inkomensbeleid

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om een evenwichtige inkomensontwikkeling te bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand te houden en te verbeteren.

Bij het inkomensbeleid speelt constant een afweging tussen het streven naar een evenwichtige inkomensontwikkeling, de bestrijding van de armoedeval en het streven naar evenwichtige overheidsfinanciën. Een maatregel die één doelstelling dichterbij brengt, leidt er vaak toe dat een andere doelstelling lastiger bereikbaar wordt. Verkleining van de werkloosheidsval impliceert bijvoorbeeld dat de koopkrachtontwikkeling van werkenden en uitkeringsgerechtigden uit elkaar gaan lopen. Een verhoging van de arbeidskorting versterkt de arbeidsmarktprikkels, maar heeft budgettaire gevolgen.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• het volgen en beoordelen van de inkomensontwikkeling van burgers door middel van standaard koopkrachtcijfers en armoedevalcijfers en indien mogelijk en wenselijk corrigerend optreden;

• het in kaart brengen en beoordelen van de gevolgen van het geheel aan beleidsvoorstellen voor het koopkrachtbeeld en de armoedeval.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de financieel economische situatie en daarmee de mogelijkheden om negatieve effecten te compenseren;

• algemene factoren zoals loon- en prijsontwikkeling;

• doorwerking van het beleid van andere departementen en overheidsorganen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• een evenwichtige inkomensontwikkeling tot stand komt, met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens;

• de arbeidsparticipatie wordt gestimuleerd.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2009

Operationele doelstelling

1: Het bereiken van een zo evenwichtig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling.

Motivering

Om te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Instrumenten

• Generiek koopkrachtbeeld in de vorm van een standaard koopkrachtoverzicht;

• Specifiek koopkrachtbeeld van afzonderlijke maatregelen die niet in het generieke koopkrachtbeeld tot uitdrukking komen.

Activiteiten

• Beoordelen van de inkomenseffecten van beleid en zo mogelijk corrigerend optreden. In 2009 spelen de volgende voor het inkomensbeeld relevante maatregelen:

– De koopkracht van werkenden wordt verbeterd door een pakket aan maatregelen. Zo wordt de WW-premie met 3,5% verlaagd naar 0%, en het tarief 1e schijf verlaagd met 0,10%. In 2009 wordt de inkomensafhankelijkheid van de arbeidskorting versterkt door de omvorming van de arbeidskorting in de inkomensafhankelijke arbeidskorting (IAK). Lagere inkomens krijgen hierdoor maximaal € 24 meer IAK dan hogere inkomens. Daarnaast wordt in 2009 de IAK met maximaal € 36 verhoogd.

– De koopkracht van werkende alleenstaande ouders en tweeverdieners met een kind onder de 12 jaar gaat er volgend jaar op vooruit door de introductie van de inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK). Met deze heffingskorting, die wordt uitgekeerd aan alleenstaande ouders en de minstverdienende partner in een tweeverdienershuishouden, wordt de combinatie van arbeid en zorg aantrekkelijker gemaakt. In de IACK is de oude aanvullende combinatiekorting opgenomen. De inkomensafhankelijke combinatiekorting wordt beleidsmatig verhoogd met € 1 006 en bedraagt maximaal € 1 765.

– De koopkracht van huishoudens met meer dan 1 kind gaat erop vooruit door de vervanging van de kindertoeslag door het kindgebonden budget.

– Ouderen met een AOW zonder aanvullend pensioen gaan er per saldo op vooruit door de verhoging van de ouderenkorting met € 166, de verhoging van de tegemoetkoming AOW met € 226 en de verlaging van de alleenstaande ouderenkorting met € 155. Wel verliezen ouderen het generieke ouderenforfait in de Buitengewone Uitgavenregeling.

– Alleenstaanden met recht op zorgtoeslag gaan er volgend jaar in koopkracht op vooruit door de verhoging van de zorgtoeslag van alleenstaanden met maximaal € 124.

– Mede ter financiering van bovenstaande maatregelen wordt de algemene heffingskorting verlaagd met € 67, de alleenstaande ouderkorting met € 840 en de combinatiekorting met € 70.

• Monitoren van de loonontwikkeling, de inflatie en de pensioenpremies:

– De lonen stijgen met 3½% in 2009;

– De consumentenprijzen stijgen met 3¼% (inflatie). Vanwege het inflatieverhogende effect is de voorgenomen BTW-verhoging afgesteld.

– De gemiddelde pensioenpremie blijft met 4½% gelijk aan 2008.

Doelgroepen

De verschillende inkomensgroepen met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Indicatoren

• De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten-)premies en kinderbijslag. Het standaardkoopkrachtbeeld voor 2009 laat een beeld zien waarin actieven er meer op vooruit gaan dan inactieven en huishoudens met kinderen er meer op vooruit gaan dan huishoudens zonder kinderen. Daarnaast treedt er een grote spreiding op in de koopkracht die niet tot uiting komt in de standaardkoopkrachttabel.

• De spreiding in de koopkracht wordt veroorzaakt door specifieke maatregelen, zoals onder meer de wijziging van de kinderopvangtoeslag, de vervanging van de Buitengewone Uitgavenregeling door de Wet Tegemoetkoming Chronisch zieken en Gehandicapten en de introductie van de nieuwe doorwerkbonus.

• In bijlage 8.4 (Inkomensbeleid) wordt nader ingegaan op de omvang en spreiding van de niet in het generieke beeld opgenomen effecten van maatregelen.

• De koopkracht van huishoudens is ook sterk afhankelijk van de eigen situatie. Veel burgers zien hun koopkracht volgend jaar toenemen, omdat zij een baan krijgen, meer gaan verdienen door een promotie of het aantal gewerkte uren uitbreiden. Dit komt niet tot uiting in de standaardkoopkrachtcijfers, maar is wel een belangrijk effect.

Bron: berekening SZW.

Operationele doelstelling

2: In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Motivering

Om bij te dragen aan een activerend inkomensbeleid.

Instrumenten

Armoedevaltoets, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval.

Activiteiten

• In 2009 spelen de volgende maatregelen:

– Aanpassen van de tabel voor de kinderopvangtoeslag: dit heeft een negatief effect op de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval voor gezinnen met kinderen die gebruik maken van (formele) kinderopvang.

– Daarnaast verbetert de armoedeval van tweeverdieners en alleenstaande ouders door de introductie van de nieuwe inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK). Deze heffingskorting vervangt de aanvullende combinatiekorting en wordt vervolgens verhoogd zodat deze maximaal € 1 765 bedraagt. De IACK stimuleert vooral meer (uren) werken: de marginale druk wordt voor deze groep met 3,8%-punt verlaagd tussen € 4 614 en € 30 798.

– Vervangen van de kindertoeslag door het kindgebonden budget: dit verslechtert de armoedeval. Voor gezinnen met één kind die zich in 2008 en in 2009 in het afbouwtraject bevinden, verslechtert de marginale druk met 0,75%-punt. Voor gezinnen die in 2009 in aanmerking komen voor het kindgebonden budget (omdat zij meer dan één kind hebben) verslechtert de marginale druk met 6,50%-punt.

– Het verlagen van de AWF-premie van 3,5% in 2008 tot 0% in 2009: de marginale druk van werkenden met een inkomen tussen € 16 443 en de maximale grens werknemersverzekeringen (€ 47 802) verbetert hierdoor.

– De introductie van de inkomensafhankelijke arbeidskorting (IAK) is goed voor de werkloosheids- en herintredersval. Het opbouwtraject wordt door de verhoging verlengd waardoor op dat traject de marginale druk verbetert met 12,4%-punt. Er treedt een verslechtering van de marginale druk in het afbouwtraject van de IAK. De marginale druk in dat traject verslechtert met 1,25%-punt.

– Het lagere tarief eerste schijf (– 0,10%-punt) heeft een positief effect op de armoedeval. De verhoging van het tarief 2e schijf (+ 0,15%-punt) heeft een negatief effect op de armoedeval.

– Het verlagen van de algemene heffingskorting met € 67 heeft een positief effect op de werkloosheidsval en op de herintredersval.

– De combinatiekorting wordt verlaagd met € 70. Dit verslechtert de werkloosheidsval en de herintredersval.

– De combinatiekorting wordt verlaagd met € 70. Dit verslechtert de werkloosheidsval en de herintredersval.

– De lagere alleenstaande ouderkorting verslechtert de werkloosheidsval voor alleenstaande ouders die bij het aanvaarden van een baan de alleenstaande ouderkorting volledig kunnen verzilveren.

• Met name de verlaging van de AWF-premie voor werknemers en de introductie van de IACK hebben een positieve invloed op de prikkels voor werkaanvaarding. Negatief werken de aanpassing van de kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget.

Doelgroepen

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Indicatoren

• Tabel 41.3 presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. De werkloosheidsval geeft de inkomensvooruitgang aan bij het aanvaarden van werk vanuit een bijstandsuitkering. De herintredersval is de inkomensvooruitgang bij het aanvaarden van werk door de niet-werkende partner. De deeltijdval wordt gemeten als de inkomensvooruitgang bij één dag extra werken.

Bron: berekening SZW.

* Vanwege afronding zijn de waarden niet altijd gelijk aan het verschil in de eerste twee kolommen.

** Er wordt uitgegaan van een voltijdbaan (5 dagen), tenzij anders vermeld.

*** Er wordt uitgegaan van een huishouden met 2 kinderen tussen 6 en 11 jaar.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel

42 Arbeidsparticipatie

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een toename van de arbeidsparticipatie

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden (verder) toeneemt, creëert SZW via wet- en regelgeving, ondersteuning van gemeenten, aansturing uitvoeringsinstanties en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• beleid en maatregelen die het makkelijker maken om tot de arbeidsmarkt toe te treden;

• het stimuleren van de samenwerking tussen de sociale partners, de gemeenten en UWV.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• goed inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• bereidheid tot samenwerking in de keten van werk en inkomen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• de arbeidsparticipatie stijgt;

• de (langdurige) werkloosheid wordt teruggedrongen.

Indicatoren

Dit betreft de bruto arbeidsparticipatie. Hieronder wordt verstaan het aantal mensen met een baan of direct beschikbaar voor een baan van minimaal 12 uur per week als percentage van de bevolking van 20–64 jaar.

Dit is conform de definitie die de SER in haar MLT-advies van 2007 gebruikte.

In het beleidsprogramma is een streven geformuleerd om in 2016 een bruto arbeidsparticipatie van 80% te bereiken. Voor de tussenliggende jaren zijn geen streefwaarden afgesproken.

Het volume van werkloosheids-, arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen zoals door CPB gepubliceerd. Indien de bruto-participatiegraad stijgt en het volume van uitkeringen daalt, is het plausibel te veronderstellen dat er mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt extra aan het werk geholpen zijn.

Voor de realisering van beide doelstellingen is een voortvarende invoering van de in de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie Arbeidsparticipatie genoemde maatregelen een voorwaarde. Daarnaast is het overleg met sociale partners en gemeenten een randvoorwaarde.

Bronnen: CPB, Macro-Economische Verkenning 2009

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Stimulering arbeidsparticipatie

In aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid is besloten tot het uitvoeren van een aantal aanvullende acties. Hiervoor is in 2009 een budget van circa € 6 miljoen beschikbaar. Dit budget zal worden ingezet voor de instrumenten en activiteiten onder operationele doelstelling 3 en in het kader van het beleidsprogramma «Iedereen doet mee».

Ondanks de intensiveringen van het kabinet op het gebied van stimulering arbeidsparticipatie ligt het budget voor 2009 lager ten opzichte van 2008. Dit wordt veroorzaakt door het aflopen van de subsidieregeling leeftijdsbewust beleid en de no-risk polis voor jongeren. Hierbij geldt dat ter stimulering van de arbeidsparticipatie een groot aantal maatregelen worden getroffen die elders binnen deze begroting neerslaan (met name in artikel 46 en 47).

Bron: Ministerie van Financiën

Toelichting:

Hierboven is het budgettair beslag van de volledige afdrachtvermindering onderwijs gepresenteerd. De meeste onderdelen daarvan hebben betrekking op het onderwijsterrein (duale opleidingen). De WVA-startkwalificatie, waarvoor SZW verantwoordelijk is, is een onderdeel van de afdrachtsvermindering onderwijs. Dit betreft een fiscale faciliteit voor werkgevers die voormalig werkloze werknemers van 23 jaar en ouder in dienst hebben van wie het loon in het desbetreffende tijdvak niet meer bedraagt dan het toetsloon voor dat tijdvak.

Voor ouderen vanaf 57 jaar geldt vanaf 2002 een hogere arbeidskorting dan de gebruikelijke arbeidskorting teneinde arbeidsparticipatie te stimuleren.

De doorwerkbonus voor mensen die langer doorwerken wordt vanaf 2009 vormgegeven als een korting op de te betalen belasting (heffingskorting) voor ouderen die werken. De systematiek is vergelijkbaar met de bestaande (verhoogde) arbeidskorting voor ouderen. Mensen die bij het begin van het kalenderjaar 61 jaar zijn en blijven werken, ontvangen de doorwerkbonus.

De startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid stimuleert gedeeltelijk arbeidsongeschikten een eigen onderneming te starten en op deze wijze (gedeeltelijk) in het eigen inkomen te voorzien.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2009

Toelichting:

Het budget van OD 3 is verplicht voor de projecten actieteam 45+, bijdrage poortwachterscentra, afrekening subsidie vluchtelingenwerk en de afrekeningen van de lopende tranches subsidieregeling leeftijdsbewust beleid. Daarnaast is er een bestuurlijke toezegging voor een bijdrage aan aan VWS en OCW voor pilots in de zorg en in het onderwijs. Ten slotte is er een budget bestemd voor activiteiten van het actieprogramma «Iedereen Doet Mee». Er zijn bedragen overgemaakt naar het ministerie van BZK in verband met het bevorderen van het diversiteitsbeleid binnen de Rijksoverheid.

Operationele doelstelling

1 Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten

Motivering

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen, is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. Een indicatie hiervan geven de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied. Het streven is zoveel mogelijk gericht op het behoud van onze concurrentiepositie. Vooral door voorwaardenscheppend beleid draagt de overheid bij aan een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten.

Instrumenten

• Belastingen en premiedruk;

• Administratieve lasten arbeid.

Activiteiten

• Beheersing van belastingen en premies ten laste van arbeidsinkomen;

• Vermindering van administratieve lasten op arbeid.

Doelgroepen

De doelgroepen zijn zowel burgers als bedrijven.

Indicatoren

De relatieve ontwikkeling van de arbeidskosten verbetert indien de arbeidskosten per eenheid product van de Nederlandse industrie minder stijgen of meer dalen dan die van de concurrenten in het eurogebied (zie ook tabel 42.5). De gemiddelde wig op het inkomen uit arbeid (het verschil tussen loonkosten en het netto loon als percentage van de loonkosten) is een goede indicator van de lastendruk zoals werkgevers en werknemers die ervaren. De veranderingen in het stelsel van belastingen en premies komen daarin goed traceerbaar tot uitdrukking. Het CPB gebruikt de indicator bij het opstellen van de loonramingen. De wig op het arbeidsinkomen neemt in 2008 toe tot 42,9%, waarna in 2009 een daling wordt voorzien tot 42,3%. Los van het participatiebevorderende effect (via verlaging van de marginale druk) van het voornemen om de Awf-premie voor werknemers tot nul terug te brengen en van de introductie van een inkomensafhankelijke combinatiekorting (IACK) en inkomensafhankelijke verhoging van de arbeidskorting (IAK) beïnvloeden de maatregelen ook de wig in gunstige zin. In de ramingen van het CPB komt de verslechtering van onze concurrentiepositie in 2009 tot stilstand.

In het coalitieakkoord is voor de periode 2007 tot 2011 een nieuwe rijksbrede administratieve lastenverlichting van netto 25% voor het bedrijfsleven afgesproken. Er is nog geen departementale taakstelling vastgesteld. De taakstelling van 25% lastenvermindering voor burgers uit de voorgaande kabinetsperiode wordt doorgezet tot 2011.

Bronnen: CPB Macro Economische Verkenning 2009;

* 1 maart 2007 is de nieuwe peildatum voor de reductie van administratieve lasten voor het bedrijfsleven.

** Ministerie van Financiën, Financieel Jaarverslag van het Rijk

Kengetallen

De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product wordt in belangrijke mate bepaald door de contractlonen die de sociale partners in vrije loononderhandelingen overeenkomen.

Bronnen: CPB Macro Economische Verkenning 2009

Operationele doelstelling

2 Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie

Motivering

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen, is het van belang dat meer mensen een startkwalificatie behalen. Een startkwalificatie (MBO-2 of havo-vwo) is het minimale onderwijsniveau dat nodig is om kans te maken op duurzaam werk.

Instrumenten

• Fiscale faciliteiten voor werkgevers (WVA onderwijs waaronder WVA startkwalificatie, zie toelichting bij tabel 42.3);

• ESF regeling;

• Tijdelijke stimuleringsregeling Leren & Werken;

• Informatievoorziening (www.lerenenwerken.nl en publiekscampagne).

Activiteiten

• Bevorderen van regionale samenwerking tussen onderwijs, ondernemers en lokale overheid gericht op de uitvoering van duale en EVC-trajecten;

• Bevorderen van de toegankelijkheid van scholing en EVC door het opzetten van een regionale infrastructuur (leerwerkloket) voor een Leven Lang Leren;

• Conceptontwikkeling door de Denktank Leven Lang Leren.

De activiteiten worden gestimuleerd en gefaciliteerd door de projectdirectie Leren & Werken, een gezamenlijke directie van de ministeries van OCW en SZW. De middelen van de projectdirectie zijn opgenomen in de begroting van het ministerie van OCW.

Doelgroepen

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie.

Indicatoren

Het percentage geeft aan welk deel van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Het streven is dat in 2010 meer dan 80% van de beroepsbevolking een startkwalificatie bezit.

Bronnen: CBS EBB Kernprogramma

Operationele doelstelling

3 Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren

Motivering

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft (in aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid).

Instrumenten

Instrumenten gericht op ouderen:

• Tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid (Kamerstukken II, 2003/2004, 27 046, nr. 5);

• Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers (Kamerstukken II, 2006/2007, 27 046, nr. 17).

Instrumenten gericht op jongeren:

• Operatie Jong, bijdrage aan de Landelijke Jeugdmonitor t/m 2010 (Kamerstukken II, 2004/2005, 29 284, nr. 5);

• Vierjarig subsidieproject jongeren (amendement Van Hijum begroting 2008).

Overige instrumenten:

• Landelijk netwerk Diversiteitsmanagement (DIV) ter bevordering van etnische diversiteit in organisaties en bedrijven.

Activiteiten

Activiteiten gericht op ouderen:

• Actieteam Talent 45+ ter ondersteuning van uitvoerders Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers (Kamerstukken II, 2007/2008, 27 046, nr. 17);

• Bevorderen van leeftijdsbewust beleid bij bedrijven en branches.

Activiteiten gericht op jongeren:

• Bevordering uitvoering van banenplannen voor werkloze ongekwalificeerde jongeren door gemeenten.

Activiteiten gericht op etnische minderheden:

• Uitvoering afspraken Participatietop inzake hoger opgeleide allochtonen;

• Stimuleren van diversiteitsbeleid bij werkgevers, met focus op MKB-sectoren;

• Stimuleren van etnisch ondernemerschap;

• Faciliteren van organisaties betrokken bij naar werk bemiddelen van statushouders.

Activiteiten gericht op (allochtone) vrouwen:

• Stimuleren van regionale partners in het begeleiden van allochtone vrouwen naar werk in verlengde van het landelijke project «1001 kracht» (uitvoering motie Arib);

• Bevorderen toepassing Leergang participatie allochtone vrouwen door gemeenten.

Overige activiteiten:

• Handhaven WAV door de Arbeidsinspectie in samenwerking met de Vreemdelingenpolitie en de Belastingdienst.

Doelgroepen

• Ouderen;

• Jongeren;

• Etnische minderheden;

• (Allochtone) vrouwen.

Kengetallen

De genoemde participatiecijfers betreffen de netto arbeidsparticipatie. Dit is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur in de genoemde specifieke bevolkingsgroep. Het percentage werkloze jongeren is het aandeel van jongeren in de totale werkloosheidcijfers.

Overtreding WAV is het percentage bedrijven dat zich niet houdt aan de regels van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Bronnen:

¹ CBS Statline

² CBS EBB Kernprogramma;

³ SZW/AI, jaarverslag

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Toelichting:

Vanwege het advies van de Commissie Arbeidsparticipatie en de op grond daarvan ontwikkelde beleidsvoorstellen, is de voor 2008 geplande beleidsdoorlichting van artikel 42 verschoven naar 2011.

Artikel

43 Arbeidsverhoudingen

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• de vormgeving en het onderhoud van het wettelijke instrumentarium ten behoeve van de zelfregulering door sociale partners en van de structuur van het overleg met de sociale partners;

• de vormgeving en het onderhoud van een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming en de bevordering van de naleving daarvan;

• de vormgeving en werking van het wettelijke stelsel van verlofregelingen, met inbegrip van de levensloopregeling;

• de vormgeving en het onderhoud van de wetgeving gericht op gelijke behandeling bij de arbeid en de bevordering van de naleving daarvan.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de toepassing van het wettelijke instrumentarium door werkgevers en werknemers;

• maatschappelijk draagvlak voor de in de wetgeving neergelegde normen;

• de beschikbaarheid van een voldoende effectief handhavingsinstrumentarium voor hetzij werkgevers en werknemers, hetzij de overheid.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• sociale partners stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen tot stand brengen en ondernemingen goed functioneren door betrokkenheid van werknemers;

• een verantwoorde ontwikkeling van collectief tussen sociale partners afgesproken arbeidsvoorwaarden plaatsvindt;

• een goede balans ontstaat tussen de rechten en plichten voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst met inbegrip van een adequaat stelsel van ontslagbescherming;

• risico’s voor de gezondheid en veiligheid van werknemers voor zover deze verband houden met de arbeids- en rusttijden verminderen;

• werkenden in staat zijn arbeid te combineren met zorgtaken;

• op de arbeidsmarkt minder ongerechtvaardigde verschillen in de behandeling van werkzoekenden en van werknemers bestaan.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

In de uitgaven onder Operationele Doelstelling 3 is het budget begrepen ten behoeve van de Taskforce DeeltijdPlus met een looptijd van twee jaar, gerekend vanaf 1 april 2008.

De afname van de subsidieuitgaven in 2009 bij Operationele Doelstelling 4 hangt mede samen met de afronding van het Europees Jaar van gelijke kansen voor iedereen (2007) in 2008.

Toelichting:

De ontwikkeling van de uitgaven voor zwangerschaps-, bevallings- en adoptieverlof houdt verband met de invoering per 4 juni 2008 van een recht op uitkering in verband met zwangerschap, bevalling en adoptie voor zelfstandigen.

Bron: raming SZW, Financiën

Toelichting:

De verwachte stijging van de uitgaven in verband met de ouderschapsverlofkorting hangt samen met de voorgenomen verlenging van het ouderschapsverlof van 13 tot 26 weken en het loskoppelen van de ouderschapsverlofkorting van de levensloopregeling per 1 januari 2009.

Grafiek budgetflexibiliteit artikel 43

Operationele doelstelling

1 Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen

Motivering

Om stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen te bevorderen wordt het recht op onderhandeling door sociale partners gewaarborgd en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming geregeld.

Om het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers te regelen, te waarborgen en te bevorderen.

Om een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners in stand te houden ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

Instrumenten

• Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (Cao), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• Overleg tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid, waaronder het voor- en najaarsoverleg tussen het kabinet en de Stichting van de Arbeid;

• Subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen.

Activiteiten

• Uitvoeren van de ministeriële taken op grond van de wet Cao en de wet AVV, waaronder:

– het registreren van Cao’s en bevestigen van de ontvangst van de melding van het sluiten, wijzigen of opzeggen van Cao’s;

– het verrichten van Cao-onderzoek en rapporteren van belangrijke Cao-ontwikkelingen, onder andere aan het parlement en sociale partners;

– het voorbereiden van besluiten van algemeenverbindendverklaring (AVV) van (bepalingen van) Cao’s en het behandelen van tegen verzoeken tot AVV ingediende bedenkingen en dispensatieverzoeken aan de hand van het Toetsingskader AVV;

• Het onderhouden van een adequate overlegstructuur tussen kabinet en sociale partners en het voeren van overleg met sociale partners in het bijzonder op centraal niveau, maar ook op decentraal niveau;

• Het volgen van de naleving van de code Tabaksblat door topbestuurders;

• Het evalueren van het Toetsingskader AVV. Op 1 januari 2007 is het nieuwe Toetsingkader AVV in werking getreden. Hierbij is opgenomen dat in het derde jaar na inwerkingtreding de wijzingen zullen worden geëvalueerd;

• In 2009 aan de Tweede Kamer overzicht geven van de stand van zaken met betrekking tot de Wet op de Ondernemingsraden (WOR);

• Stimuleren van de kwaliteit van de medezeggenschap;

• Het implementeren van de nieuwe Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• Uitvoering subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen, waarbij jaarlijks op medefinancieringsbasis (50%) circa 10 subsidies worden verleend aan innovatieve en concrete projecten die bijdragen aan daadwerkelijke veranderingen op het terrein van de arbeidsverhoudingen.

Doelgroepen

• Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Indicatoren

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. Het toepassen van het voor zelfregulering aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd.

Kengetallen

• De kengetallen geven informatie over de mate van het gebruik van het aangeboden instrumentarium door sociale partners;

• Meting van de naleving medezeggenschap vindt om de drie jaar plaats.

Bronnen:

(1) SZW, Voorjaarsrapportage cao-afspraken;

(2) RvB, onderzoek naleving WOR;

(3) Onderzoeksgegevens zullen eind 2008 beschikbaar zijn.

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst

Motivering

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.

Instrumenten

• Het arbeidsovereenkomstenrecht, inclusief het ontslagrecht;

• Het Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945 (BBA) en de daarop gebaseerde regels betreffende ontslag en werktijdverkorting;

• De Wet melding collectief ontslag (WMCO);

• De Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) en daarop gebaseerde regels betreffende bestuurlijke handhaving van de WML;

• Het Besluit minimumjeugdloonregeling;

• De Arbeidstijdenwet (ATW), het Arbeidstijdenbesluit, het Arbeidstijdenbesluit vervoer en de Nadere regeling kinderarbeid;

• Voorlichting.

Activiteiten

• Het verlenen van ontslagvergunningen door de CWI ex artikel 6 BBA;

• Het verlenen van tijdelijke ontheffingen van het verbod om de arbeidstijd te verminderen ex artikel 8 BBA;

• Het verlenen van goedkeuring als bedoeld in artikel 6 lid 4 van de WMCO;

• Het handhaven van de WML door de Arbeidsinspectie door het opleggen van bestuurlijke boetes en lasten onder dwangsom bij onderbetaling;

• Het handhaven van de ATW door de Arbeidsinspectie door het opleggen van bestuurlijke boetes bij overtreding van de ATW;

• Het beleid met betrekking tot de handhaving van de WML en de ATW;

• Het beleid met betrekking tot flexibilisering op de arbeidsmarkt;

• Het geven van uitvoering aan het advies van de Commissie Bakker;

• Het stimuleren en ondersteunen van initiatieven op het terrein van sociale innovatie;

• Het beleid inzake prostitutie voorzover dat betrekking heeft op de arbeidsrelatie en de sociale positie van prostituees;

• Het beleid gericht op het bevorderen van zelfstandig ondernemerschap;

• Het bijdragen aan de totstandkoming, aanpassing en implementatie van internationale regelgeving en het rapporteren daarover.

Doelgroepen

• Werknemers, werkgevers en hun vertegenwoordigers;

• Zelfstandigen in geval van veiligheidsrisico’s voor derden.

Indicatoren

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. De doelstelling van het beleid is te komen tot een transparante regelgeving waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de bescherming van de werknemers en de vereisten van de onderneming. Voor dit evenwicht is geen objectieve indicator te geven.

Kengetallen

Op basis van de voorlopige realisaties over de eerste helft 2008 is het aantal ontslagaanvragen voor 2008 geraamd. Voor 2009 wordt uitgegaan van een gelijkblijvend niveau ten opzichte van 2008.

Op basis van de ingediende verzoeken in de eerste vier maanden van 2007 is het aantal ontbindingszaken via de rechtbanken voor geheel 2008 geraamd. Voor 2009 wordt uitgegaan van een gelijkblijvend niveau ten opzichte van 2008.

Het aantal aanvragen werktijdverkorting is erg afhankelijk van incidenten en fluctueert daarmee sterk van jaar tot jaar. Voor 2008 is uitgegaan van de resultaten over de eerste helft 2008 met medeneming van de gemiddelden over een langere periode. Voor 2009 wordt uitgegaan van een gelijkblijvend niveau ten opzichte van 2008.

Ten aanzien van de WML zijn gegevens opgenomen over (de resultaten van) de handhavingsinspanningen van de Arbeidsinspectie, die gebaseerd zijn op de realisaties over de eerste helft van 2008. Het te verwachten hogere aantal controles en boetes WML in 2009 is gebaseerd op een uitbreiding van het aantal inspecteurs, dat is belast met handhaving WML.

Bronnen:

(1) CWI, jaarverslag;

(2) SZW, onderzoeksrapport werktijdverkorting;

(3) intern onderzoek Arbeidsinspectie.

Operationele doelstelling

3 Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg

Motivering

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

Instrumenten

• Wet arbeid en zorg;

• Wet aanpassing arbeidsduur;

• Levensloopregeling;

• Ouderschapsverlofkorting.

Activiteiten

• Werkzaamheden van de Taskforce DeeltijdPlus gericht op het wegnemen van belemmeringen voor een grotere arbeidsdeelname in uren van vrouwen;

• Verlenging van het ouderschapsverlof van de huidige 13 tot 26 weken per 1 januari 2009;

• Verkenning flexibilisering en harmonisering verlofregelingen en arbeidstijden;

• Conferentie gezinsvriendelijke bedrijven (samen met minister voor Jeugd en Gezin en minister van OCW).

Doelgroepen

• (Potentiële) werknemers;

• Werkgevers.

Indicatoren

De discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof wordt gemeten als het aandeel werknemers (m/v) dat behoefte heeft aan verlof, maar dit (nog) niet gebruikt, op het totaal aantal werknemers (m/v) met behoefte aan verlof. De volgende vormen van verlof zijn meegenomen in de meting van de indicator: ouderschapsverlof, kortdurend zorgverlof en langdurend zorgverlof. De module Arbeid en zorg van de Enquête Beroepsbevolking wordt eenmaal per twee jaar uitgevoerd. Gegevens over 2007 komen in 2008 beschikbaar. Omdat er voor 2008 geen cijfers beschikbaar komen, is er voor dat jaar geen streefwaarde. De eerstvolgende streefwaarde is voor 2009.

Bron: CBS, EBB-module arbeid en zorg

Kengetallen

• De kengetallen over zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptieverlof, ouderschapsverlof en de levensloopregeling betreffen het gebruik (aantal toekenningen respectievelijk deelnemers).

• Vanaf 4 juni 2008 is er een recht op uitkering in verband met zwangerschap en bevalling, adoptie en opname van een pleegkind in het gezin voor zelfstandigen.

• Het recht op ouderschapsverlof voor werknemers wordt in 2009 uitgebreid van 13 naar 26 weken. Dit leidt naar verwachting niet tot een stijging van het aantal werknemers dat ouderschapsverlof opneemt, maar wel tot een langere gemiddelde verlofduur.

• De ouderschapsverlofkorting wordt in 2009 losgekoppeld van de levensloopregeling. Dit leidt naar verwachting tot een stijging van het gebruik.

• De cijfers over de deelname aan de levensloopregeling zijn afkomstig uit de Enquête Beroepsbevolking (EBB) van het CBS. Analyseresultaten van het CBS wijzen op een overschatting in de EBB van het aantal deelnemers aan de levensloopregeling in vergelijking met andere bronnen. Vervolgonderzoek is noodzakelijk om een betere schatting te maken van de levensloopdeelname. Omdat er op dit moment geen eenduidige aanwijzingen zijn welke bron en welke meetmethode het beste resultaat oplevert houdt het CBS in zijn publicaties vooralsnog vast aan de EBB als bron voor cijfers over de levensloopdeelname.

Bronnen:

(1) UWV, jaarverslag;

(2): CBS, EBB module Arbeid en zorg;

(3) CBS, EBB module Levensloop;

(4): raming SZW.

Operationele doelstelling

4 Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep

Motivering

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat eenieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

Instrumenten

• Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid;

• Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• Commissie gelijke behandeling;

• Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen;

• Subsidie aan Expertisecentrum LEEFtijd.

Activiteiten

• Integratie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid, de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen en de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in de Algemene wet gelijke behandeling;

• Het tegengaan van ongerechtvaardigd leeftijdsonderscheid door voorlichting, overleg met sociale partners, het volgen van jurisprudentie en overleg en samenwerking met het Expertisecentrum LEEFtijd;

• Het terugdringen van ongelijke beloning in strijd met de wet door voorlichting, onderzoek, ontwikkeling van instrumenten en overleg met sociale partners;

• Het ondersteunen van werkgevers onder andere via de Quickscan gelijke beloning en de Managementtool gelijke beloning via de website www.gelijkloon.nl, de Handleiding sekseneutrale functiewaardering en de Leidraad aanstellingskeuringen. Bevorderen van een zorgvuldig werving- en selectiebeleid met name op grond van leeftijd en etniciteit door subsidie voor bewustwordingsactiviteiten;

• Het tegengaan van negatieve beeldvorming en discriminatie van etnische minderheden op de arbeidsmarkt via het project van de landelijke discriminatiemonitor;

• Het opnemen in de Arbeidsomstandighedenwet van een verplichting voor werkgevers om een beleid te voeren gericht op het voorkomen van discriminatie als onderdeel van psychosociale arbeidsbelasting in de Arbowet.

Doelgroepen

• Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals.

Indicatoren

• De ongecorrigeerde beloningsverschillen fungeren als indicator voor de stand van de emancipatie;

• De gecorrigeerde beloningsverschillen geven het verschil tussen het gemiddelde mannen- en vrouwenloon (uitgedrukt in percentages van het mannenloon) weer dat resteert na correctie voor achtergrondkenmerken zoals leeftijd, functieniveau en sector. Dit onverklaarde deel kan ongelijke beloning zijn in de zin van de gelijke behandelingswetgeving;

• Het laatste jaar waarvoor realisaties van beloningsverschillen beschikbaar zijn is 2006.

Bron: SZW, de arbeidsmarktpositie van werknemers in 2006

¹ Het betreft voorlopige cijfers; rapportage zal in oktober 2008 worden gepresenteerd.

Kengetallen

De gegevens van de Commissie gelijke behandeling en van de Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen betreffen het aantal ingediende klachten en/of oordelen ingediend bij respectievelijk uitgesproken door deze commissies. De ontwikkeling van het aantal oordelen van de Commissie gelijke behandeling is het gevolg van het in toenemende mate op een andere wijze afdoen van verzoeken (informeren, verwijzen, mediation, schikking en bemiddeling) in plaats van door een oordeel. Bij de Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen is de ontwikkeling het gevolg van de overgang van deze commissie naar de SER.

Bronnen:

¹ Commissie Gelijke Behandeling, jaarverslag.

² Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen, jaarverslag.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel

44 Arbeidsomstandigheden en verzuim

Algemene doelstelling

Bevorderen van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en een goede verzuimaanpak

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om de veiligheid en gezondheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het beperken van het beroep op de WIA en de gezondheidszorg en voor het in stand houden van de arbeidsproductiviteit.

Veilige en gezonde arbeidsomstandigheden dragen daarnaast bij aan het inperken van (bedrijfs)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert het arbobeleid van bedrijven en ziet erop toe dat de arbeidsomstandighedenwet wordt nageleefd.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Het bevorderen dat werkgevers en werknemers veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en een goed verzuimbeleid in hun ondernemingen realiseren;

• De handhaving van de Arbeidsomstandighedenwet.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• De mate waarin werkgevers en werknemers in bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ongevallen en gezondheidsschade bij werkenden worden beperkt;

• verzuim wordt beperkt en arbeidsgeschiktheid wordt bevorderd;

• incidenten en gezondheidseffecten met een maatschappelijk ontwrichtend karakter worden beperkt;

• de kosten van de WIA en van loondoorbetaling bij ziekte worden beperkt.

Indicatoren

De gekozen prestatie-indicatoren zijn maatgevend voor de veiligheid en gezondheid van werknemers.

Bron: CBS/TNO, nationale enquête arbeidsomstandigheden;

Toelichting indicator percentage arbeidsongevallen onder werknemers met verzuim tot gevolg:

Gelet op de realisaties in 2005, 2006 en 2007 wordt voor de komende jaren gestreefd naar een afname van het aantal ongevallen met letsel en verzuim met 1,5% per jaar.

Toelichting indicator percentage werknemers dat verdere aanpassingen aan de werkplek of aan de werkzaamheden noodzakelijk acht in verband met zijn of haar gezondheid:

Het kabinetsbeleid is gericht op het vergroten van de arbeidsdeelname van ouderen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten. De verwachting is dat met de toename van arbeidsdeelname de behoefte aan verdere aanpassingen de eerstkomende jaren ten minste gelijk blijft aan de realisatie 2007. Daarom wordt voor 2009 een gelijkblijvend percentage gemeld.

Bron: SZW, verplichte melding van incidenten aan de EU

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Afname subsidies:

De Subsidieregeling Totstandkoming Arbocatalogi (STA) loopt af op 1 januari 2010. In 2009 is ten opzichte van 2008 een geringer subsidiebedrag beschikbaar.

De Subsidieregeling Preventie van Arbeidsuitval (SPA) is per 1 januari 2008 beëindigd. De uitfinanciering van de nog lopende projecten duurt naar schatting nog enkele jaren.

Uitgaven en handhaving

De uitgaven handhaving lopen af naar € 0 in 2011, omdat het handhavingsproject in 2010 afloopt.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2009

Operationele doelstelling

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Motivering

Om te bereiken dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandighedenbeleid voeren, richt de overheidsinzet zich op het bevorderen dat werkgevers en werknemers de eigen verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet die per 1 januari 2007 van kracht is, krijgen werkgevers en werknemers immers de ruimte om, binnen de wettelijke begrenzing, arbeidsomstandighedenbeleid af te stemmen op de eigen onderneming. Ook is met de herziene Arbeidsomstandighedenwet de administratieve lastendruk voor ondernemingen verminderd. Dit verhoogt het draagvlak voor het arbeidsomstandighedenbeleid binnen de onderneming en maakt het meer kostenefficiënt. Hiermee wordt het arbeidsomstandighedenbeleid effectiever.

Ook winnen ondernemingen aan arbeidsproductiviteit door een adequate arbeidsomstandigheden- en verzuimaanpak.

De verantwoordelijkheid voor de vormgeving van het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid ligt bij de sociale partners. Vandaar de overheidsinzet op het stimuleren en bevorderen van deze eigen verantwoordelijkheid. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet bevorderd.

Instrumenten & Activiteiten

• De herziene Arbeidsomstandighedenwet en -regelgeving;

• Het standpunt van Nederland met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor de invulling van de arbeidsomstandigheden wordt ingebracht in EU werkgroepen en discussies;

• Handhaving van wet- en regelgeving;

• Het volgen en onderzoeken van maatschappelijke trends, ontwikkelingen, blootstelling aan arbeidsrisico’s, effecten van arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid en naleving van wet- en regelgeving;

• Communicatie en voorlichting;

• Subsidieverlening/regelingen, onder andere het tijdelijk subsidiëren van het opstellen van afspraken tussen sociale partners over de invulling van de eigen arbeidsomstandigheden (de arbocatalogi).

Doelgroepen

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerkers, bedrijfsarts, veiligheidskundige etcetera).

Indicatoren

De gekozen indicatoren zijn maatgevend voor de werking van het overheidsbeleid op het terrein van arbeidsomstandigheden binnen bedrijven. De naleving van regelgeving wordt weergegeven door het percentage bedrijven met een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E).

De tweede indicator geeft aan welk percentage van de bedrijven na inzet van handhavingsinstrumenten door de Arbeidsinspectie bij hercontrole voldoet aan de Arbowet (volledige naleving op de geïnspecteerde punten).

De indicator «percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt» is gekoppeld aan de herziene Arbeidsomstandighedenwet die van kracht is geworden per 1 januari 2007.

Bronnen:

¹ SZW/AI-monitor;

² SZW/AI

Toelichting:

Met de indicator percentage werknemers dat onder de werking van een arbocatalogus valt, wordt gemeten wat de reikwijdte van de arbocatalogi in Nederland is. Het percentage is in 2007 gesteld op < 1, omdat de herziene Arbowet op 1 januari 2007 is ingevoerd. Werkgevers en werknemers in de verschillende sectoren zijn vanaf 2007 gestart met het maken van arbocatalogi. In 2008 zal daarom het percentage werknemers dat onder de werking van de arbocatalogus valt oplopen naar 25% en in 2009 naar 50%.

Bron: SZW/AI

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

* ARIE = Aanvullende risico-inventarisatie en -evaluatie.

** VASt = Versterking Arbobeleid voor Stoffen

*** SPA = Subsidieregeling Preventie van Arbeidsuitval

**** VAV = Versterking arbeidsveiligheid

Artikel

45 Pensioenbeleid

Algemene doelstelling

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• een adequaat wettelijk kader voor arbeidspensioenen;

• een op arbeidspensioenen toegesneden fiscaal kader, samen met de minister van Financiën;

• de organisatie van het toezicht op de uitvoering van pensioenregelingen;

• het overleg met sociale partners over een betaalbaar en duurzaam pensioenstelsel dat rekening houdt met maatschappelijke ontwikkelingen en anderen aspecten van sociaaleconomisch beleid.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• arbeidsvoorwaardenonderhandelingen;

• een transparant beheer en bestuur van pensioenuitvoerders;

• het pensioenbewustzijn in de samenleving;

• (macro-)economische ontwikkelingen;

• ruimte in EU-regelgeving voor handhaving van nationale kenmerken van pensioenstelsels.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ouderen na pensionering over een adequate inkomensvoorziening beschikken;

• maatschappelijk vertrouwen bestaat in het pensioenstelsel waardoor er een basis is voor een collectieve en solidaire financiering.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit artikel 45

Operationele doelstelling

1 Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen

Motivering

Om zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

Instrumenten

• De Pensioenwet;

• Wet verplichte Beroepspensioenregelingen;

• Wet verplichtstelling bedrijfstakpensioenfondsen 2000;

• Fiscale regelingen voor pensioenen.

Activiteiten

• Aanpassen van de Wet verevening pensioenrechten bij echtscheiding naar aanleiding van de evaluatie;

• Doorvoeren van de modernisering van de mogelijkheden tot uitvoering van pensioenregelingen (Algemene Pensioeninstelling);

• Overleggen met pensioenuitvoerders over verbeteringen in de praktijk van de uitvoering van pensioenregelingen, waarbij de praktijk rond waardeoverdracht bijzondere aandacht heeft;

• Uitoefenen van toezicht door De Nederlandsche Bank en Autoriteit Financiële Markten;

• Overleggen in EU-verband om op Europees niveau de voorwaarden te creëren, waarbinnen het Nederlands pensioenstelsel goed kan functioneren.

Doelgroepen

• Werkgevers;

• Werknemers;

• Pensioenuitvoerders.

Indicatoren

Aantal fondsen met een reservetekort: het aantal fondsen met een eigen vermogen kleiner dan het vereist eigen vermogen. In de dekkingsgraad wordt de verhouding tussen het vermogen en de verplichtingen van het pensioenfonds tot uitdrukking gebracht. Bij een dekkingsgraad kleiner dan 105% is bij een gemiddeld fonds sprake van onderdekking. Bij een dekkingsgraad kleiner dan 127% is bij een gemiddeld fonds sprake van een reservetekort. Door de gunstige beleggingsresultaten was het aantal fondsen met een reservetekort eind 2007 veel lager dan het geraamde aantal van 100. Deze situatie is begin 2008 echter weer sterk veranderd. Het streven blijft gericht op een structurele vermindering van het aantal fondsen met een reservetekort. Vanwege de fluctuaties op de beurs worden de streefwaarden uit de begroting 2008 daarom gehandhaafd.

Bronnen: DNB, kwartaalbericht juni 2008

Kengetallen

• Mogelijkheid van vrijwillige voortzetting van deelname in de pensioenregeling naar percentage actieve deelnemers;

• Type regeling bij pensioenregelingen. De categorie «overig» heeft betrekking op combinaties van verschillende typen pensioenregeling.

Bron: DNB, Pensioenmonitor

Operationele doelstelling

2 Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Motivering

Om deelnemers te stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

Instrumenten

Pensioenwet, met name de bepalingen over voorlichting aan deelnemers en de bepalingen over medezeggenschap en de governance van pensioenuitvoerders.

Activiteiten

• Ondersteunen van projecten van de Stichting Pensioenkijker ten behoeve van de bevordering van het pensioenbewustzijn onder Nederlanders;

• Overleggen over de uitkomsten van de evaluatie van goed pensioenfondsbestuur en van de medezeggenschap door gepensioneerden bij de uitvoering van pensioenregelingen en doorvoeren van verbeteringen daarin;

• Overleggen met sociale partners, gepensioneerden en pensioenuitvoerders over verbetering van de kwaliteit van het besturen van pensioenuitvoerders;

• Invoeren van het indexatielabel voor pensioenregelingen;

• Ondersteunen van de invoering van het Pensioenregister.

Doelgroepen

Deelnemers en gepensioneerden in pensioenregelingen.

Indicatoren

De kennis van de pensioenregeling wordt gemeten als het percentage werkenden in de leeftijd van 20 tot 65 jaar dat aangeeft inzicht te hebben in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen.

Bron: Research voor Beleid, kennis van ouderdomspensioenen

Kengetallen

• Opvattingen van werknemers tussen 20 en 65 jaar over de verantwoordelijkheid voor het regelen van een aanvullend pensioen;

• Verwachtingen van werkenden met inzicht in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen over het kunnen rondkomen van hun pensioen.

Bron: Research voor Beleid, kennis van ouderdomspensioenen

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel

46 Inkomensbescherming met activering

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om personen te beschermen tegen de financiële risico’s als gevolg van ziekte, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarbij wordt hen een inspanningsverplichting opgelegd om betaalde arbeid te verkrijgen, dan wel maatschappelijk te participeren, en worden aan werkgevers, andere private partijen of gemeenten prikkels gegeven die aan preventie en activering bijdragen.

SZW creëert de voorwaarden voor het verlenen van de uitkeringen en zorgt voor de uitvoering door het laten verstrekken van uitkeringen door UWV, gemeenten of private partijen. SZW verstrekt hiertoe de financiële middelen of richt het regelgevend kader in zodat private arrangementen mogelijk en rechtszeker zijn.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Een adequate bescherming van personen tegen inkomensverlies;

• De coördinatie van het rijksbeleid op het terrein van armoede en «sociale uitsluiting»;

• De bepaling van de hoogte van het sociaal minimum en de algemene bijstandsniveaus;

• De bepaling van de op te leggen verplichtingen aan de uitkeringsgerechtigden;

• De vormgeving en werking van het wettelijke stelsel;

• Sturing en toezicht op een rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering van de sociale verzekeringen door het UWV;

• Monitoring van uitvoering door private partijen;

• Het toezicht op een rechtmatige, doelmatige en doeltreffende uitvoering van de bijstandswetten door gemeenten.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Een effectieve uitvoering van de wetten door UWV en gemeenten;

• Het naleven van de verplichtingen van de wet- en regelgeving door de uitkeringsgerechtigden, werkgevers en private partijen;

• De inspanning gericht op het verkrijgen van betaald werk van de uitkeringsgerechtigden.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Er invulling is gegeven aan de grondwettelijke taak van de overheid om te zorgen voor de «bestaanszekerheid der bevolking»;

• Voorzien wordt in uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende, noodzakelijke kosten van bestaan (bijzondere bijstand op grond van de WWB);

• Personen er weer in slagen zelfstandig in hun levensonderhoud te voorzien;

• Werknemers en jonggehandicapten adequaat worden beschermd tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid;

• Werkgevers meer gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst houden of nemen;

• Personen niet onnodig in de uitkering verblijven.

Budgettaire gevolgen van beleid

¹ Maakt deel uit van de algemene uitkering. Via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds worden middelen verstrekt die het gemeenten mogelijk maken burgers ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten. Deze drukken niet op de begroting van SZW.

² Binnen dit budget staan zogenaamde garantieverplichtingen uit in het kader van een experiment waarbij banken, onder borgstelling, kredieten aan startende ondernemers verstrekken. Op 30 juni 2008 stonden 68 kredieten open voor een totaal garantiebedrag van € 1 116 802.

Toelichting:

Wajong

De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten van de Wajong stijgen als gevolg van een toenemend aantal uitkeringsgerechtigden. Voorts is de uitkering van 70 naar 75 procent van het wettelijk minimumloon voor volledig arbeidsongeschikten verhoogd (als uitvloeisel uit het coalitieakkoord). De piek in de uitvoeringskosten in 2009 is het gevolg van eenmalige implementatiekosten voor de nieuwe Wajong en de taakstelling voor het UWV/CWI uit het Coalitieakkoord die vanaf 2010 geldt.

Het aantal mensen met een Wajong-uitkering blijft bij ongewijzigd beleid de komende jaren toenemen. Op 30 mei 2008 heeft het kabinet de nota «vergroting participatie jongeren met een beperking» aan de Tweede Kamer gezonden.

BIA

Dit betreffen de uitgaven voor de tijdelijke Wet beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (BIA). Per 1 december 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de BIA vervallen.

TRI

Deze regeling is in het leven geroepen om de inkomensgevolgen als gevolg van de herbeoordelingen in het kader van de Wet wijziging systematiek herbeoordelingen te beperken. De TRI-uitgaven lopen af omdat de herbeoordelingsoperatie in 2009 wordt afgerond en de TRI voorziet in een tijdelijke aanvulling in vervolg op een herbeoordeling. In 2007 is, naar aanleiding van het Coalitieakkoord, de duur van de TRI-tegemoetkoming verlengd van zes naar twaalf maanden. Dit geldt voor zowel lopende en nieuwe gevallen als voor beëindigde gevallen.

WWB

Deze uitgaven hebben betrekking op het inkomensdeel van de Wet werk en bijstand (WWB). Het inkomensdeel is voor de periode 2008–2011 op basis van de afspraken over meerjarige budgetten vastgezet op basis van de meerjarenraming van het CPB. Wel worden de macrobudgetten nog gecorrigeerd voor de loonprijsbijstelling, wijzigingen in Rijksbeleid en effecten van de conjunctuur wanneer deze zich buiten een vastgestelde bandbreedte bevinden. Het werkdeel van de WWB (flexibel re-integratiebudget) is begroot op artikel 47. De gemeenten ontvangen een vergoeding voor de uitvoeringskosten via de algemene uitkering uit het gemeentefonds.

Beleidsvoornemens:

• De verantwoordelijkheid en uitvoering van de aanvullende bijstand voor 65-jarigen en ouder wordt per 2010 integraal overgeheveld naar de SVB. Daartoe vindt een uitname plaats uit het macrobudget van het Inkomensdeel en volgend jaar een overheveling van middelen uit het gemeentefonds voor de uitvoeringskosten naar de SZW-begroting. Zie verder artikel 49.

• De sollicitatieplicht voor alleenstaande ouders met kinderen tot vijf jaar wordt geschrapt per begin 2009. De maximale vrijstellingsperiode voor de sollicitatieplicht is zes jaar. Er komt daarnaast een scholingsplicht voor deze groep alleenstaande ouders, teneinde na de vrijstelling een baan te kunnen vinden.

• In het coalitieakkoord is de afspraak opgenomen dat er een regeling komt die werken in deeltijd voor sollicitatieplichtige alleenstaande ouders financieel aantrekkelijk maakt. Begin 2009 start ter zake van deze regeling een experiment in het kader van het experimenteerartikel WWB. De uitkomsten van het experiment kunnen worden betrokken bij de keuzes rondom de Wet Vazalo. De voorgestelde duur van het experiment is twee jaar en de resultaten ervan zijn te verwachten in de eerste helft van 2011.

• Er komt een Wetsvoorstel investeren in jongeren (Wij) voor jongeren tot 27 jaar met als doel een hogere en duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen. Werken en/of leren voorkomt uitkeringsafhankelijkheid. Het recht op algemene bijstand komt voor jongeren tot 27 jaar te vervallen. De regeling voorziet primair in een recht op een werkleeraanbod; alleen als van de jongere niet kan worden gevergd dat hij of zij zo’n aanbod uitvoert of als een aanbod te weinig inkomen genereert, kan recht bestaan op een inkomensvoorziening met een uitkeringshoogte zoals die van de WWB. Structureel leidt het wetsvoorstel tot een netto besparing van ongeveer € 140 mln omdat de maatregel er voor zorgt dat per saldo het aantal jongeren dat een uitkering ontvangt, afneemt.

Bijzondere bijstand

Gemeenten verstrekken bijzondere bijstand uit de algemene uitkering van het gemeentefonds op grond van artikel 35 WWB aan personen die niet over voldoende middelen beschikken om uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten te voldoen. Deze bijstand wordt in de meeste gevallen om niet verstrekt. In een aantal situaties is het mogelijk om bijzondere bijstand in de vorm van een lening te verstrekken. Rijk en VNG zijn overeengekomen dat gemeenten grotere terughoudendheid betrachten bij het verlenen van leenbijstand. Gemeenten worden hierbij gestimuleerd om op inventieve wijze om te gaan met de mogelijkheid om de verplichting tot betaling van deze schuld kwijt te schelden, gekoppeld aan de inspanning van de cliënt op het gebied van re-integratie.

Met ingang van 1 januari 2009 wordt de langdurigheidstoeslag gedecentraliseerd. De langdurigheidstoeslag wordt dan een bijzondere vorm van categoriale bijzondere bijstand; gemeenten blijven de langdurigheidstoeslag verstrekken. Hierdoor kunnen ook mensen met een baan die langdurig op het minimum leven en die geen uitzicht hebben op een hoger inkomen, en verder mensen die met een bijstandsuitkering gaan werken voor een minimuminkomen, in aanmerking komen voor de langdurigheidstoeslag. De middelen voor de langdurigheidstoeslag worden uit het I-deel WWB overgeheveld naar het gemeentefonds.

Bijstand Buitenland

Sinds 1996 is geen nieuwe instroom meer mogelijk. De uitvoeringskosten stijgen door strengere beoordeling van aanvragen en controle. Het streven is de uitvoering van de regeling met ingang van 2009 onder te brengen bij de SVB.

Bijstand zelfstandigen en IOAW/IOAZ Algemeen

De cijfers per regeling betreffen optellingen per regeling van het budgetdeel (25%) en het declaratiedeel (75%). Een vergoeding voor de uitvoeringskosten ontvangen gemeenten via de algemene uitkering uit het gemeentefonds.

Het voornemen is om per 2010 over te gaan tot verdergaande decentralisatie van deze uitkeringen (mogelijk wordt niet de gehele bijstand zelfstandigen gedecentraliseerd). Uitgangspunt is bundeling met het Inkomensdeel (100% budgettering) voor wat betreft de financiering en verantwoording van gemeenten, waarbij ten aanzien van de rechten en plichten van uitkeringsgerechtigden de afzonderlijke materiewetten blijven bestaan.

Bijstand zelfstandigen

Een betere conjunctuur vermindert het aantal ondernemers dat door financiële problemen een beroep moet doen op het Bbz en omgekeerd. Daarnaast ontstaat er de laatste jaren meer belangstelling voor het starten van een onderneming. Voor de komende jaren wordt een stijging van de uitgaven verwacht. Door middel van een experiment wordt bezien of kredietverlening aan starters via borgstelling kan worden overgelaten aan banken, opdat zo veel mogelijk wordt aangesloten bij de normale ondernemerspraktijk. Het streven is om de kredietverstrekking aan starters vanuit een uitkeringssituatie op termijn in te bedden in een landelijk systeem van microfinanciering voor startende ondernemers. Dit zou op termijn tot verlaging van de uitgaven kunnen leiden.

IOAW/IOW/IOAZ

Vanaf 2009 wordt bij de IOAW een stijgende lijn verwacht van volume en lasten vanwege de gevolgen van de duurverkorting WW. Voor 60-plussers geldt per 1 december 2009 de IOW (SER-pakket).

In de IOAZ zijn weinig ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten te verwachten.

WWIK

Dit betreft de uitkeringslasten en uitvoeringskosten van de WWIK die door 20 uitvoerende centrumgemeenten en de organisatie «Kunstenaars & CO» wordt uitgevoerd. Twee keer per jaar worden de bijstandsuitkeringen en de uitkeringen voor kunstenaars (WWIK) bijgesteld. De verhogingen hebben te maken met de stijging van het wettelijk minimumloon (WML) en wijziging van loonbelasting en verzekeringspremies. De kosten van de WWIK zijn 100% declarabel.

Het voornemen is over te gaan tot financiële decentralisatie per 2010. Uitgangspunt is bundeling met het Inkomensdeel WWB (100% budgettering).

Wet Vazalo

De Wet voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders (Vazalo) is op 28 augustus 2007 gepubliceerd in het Staatsblad. Een experiment waarin de werking van Vazalo zou worden onderzocht heeft geen doorgang gevonden naar aanleiding van het advies van de Raad van State hieromtrent. In 2009 start een nieuw experiment op grond van artikel 83 WWB.

Handhaving

Uit deze middelen worden onder meer de uitvoeringskosten van het Inlichtingenbureau voor gemeenten en de maatregelen van het SZW-Handhavingsprogramma 2007–2010 gefinancierd.

In het kader van dit programma zijn middelen gereserveerd (€ 36,0 mln) voor het verankeren en borgen van het zogenoemde Programmatisch Handhaven in de gemeentelijke beleids- en uitvoeringspraktijk. Deze middelen zijn in 2007 eenmalig toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds.

Van de post «handhaving» is € 1,5 mln voor 2009 en 2010 overgeboekt naar artikel 98 ten behoeve van de post «verzameluitkering SZW».

In het kader van het Handhavingsprogramma 2007–2010 en het Bestuurlijk Akkoord SZW en VNG zijn verder afspraken gemaakt die moeten leiden tot:

• Het verkennen van mogelijkheden om gemeenten meer handhavingsruimte te geven door het mogelijk maken van bestandskoppelingen;

• Het zonodig wettelijk verankeren van het afleggen van huisbezoeken;

• Het intensiveren van de aanpak van zwart werk door bijstandsgerechtigden;

• Het waar mogelijk omzetten van zwart werk in reguliere werkgelegenheid.

De thans beschikbare begrotingsmiddelen zijn mede bedoeld om bovengenoemde afspraken te realiseren.

Overig

Onder deze post zijn uitgaven aan armoede en schuldhulpverlening geplaatst. In de loop van 2008 is hiervoor via amendement Tang/Spekman € 50,0 mln aan extra middelen beschikbaar gekomen voor 2008. In het najaar van 2008 wordt bezien of deze € 50,0 mln via het gemeentefonds aan gemeenten beschikbaar wordt gesteld. In 2007 zijn op vergelijkbare wijze al eerder middelen via het gemeentefonds aan gemeenten beschikbaar gesteld. Na overheveling van deze middelen aan het gemeentefonds resteert een beperkt (meerjarig) budget van € 1,0 mln voor ondersteunende activiteiten.

Onder «overig» valt het budget voor het onderhoud en de doorontwikkeling van de WWB, waaronder: het Innovatie Programma Werk en bijstand (IPW). Doelstelling daarvan is een meer integrale samenhangende dienstverlening door gemeenten aan de burger door het stimuleren van gemeenten en andere organisaties en door het stimuleren van een meer effectieve uitvoering en beleidsinnovatie door gemeenten om meer mensen aan het werk te krijgen/te laten participeren.

Daarnaast behoren onder «overig» de kosten van de bij de invoering van de wet ingestelde toetsingscommissie WWB voor het beoordelen van aanvragen voor aanvullende uitkeringen aan gemeenten met tekorten van meer dan 10% op het Inkomensdeel WWB.

Toelichting:

WW

In 2009 vertaalt een afname in het aantal WW-uitkeringen zich nog niet in dalende uitkeringslasten als gevolg van een hogere prijs per uitkering. In de jaren daarna zet de dalende trend in de uitkeringslasten WW van de afgelopen jaren verder door. De gunstige volume-ontwikkeling die hieraan ten grondslag ligt, wordt mede veroorzaakt door structurele verbeteringen op de arbeidsmarkt en verschillende maatregelen die belemmeringen voor de arbeidsparticipatie van langdurig werklozen wegnemen. Hieronder valt aanscherping van de richtlijn passende arbeid per 1 juli 2008. In lijn met het advies van de commissie Arbeidsparticipatie worden de verplichtingen gericht op werkhervatting aangescherpt en intensiveert het WERKbedrijf UWV de bemiddeling van langdurig werklozen naar passende arbeid. Verder zal het UWV naar aanleiding van het advies de toepassing van sancties aanscherpen als werklozen zich onvoldoende inspannen om weer aan het werk te komen. Als gevolg van het dalende WW-volume vertonen de uitvoeringskosten eveneens een dalende trend.

WAO

De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten WAO dalen omdat er met de invoering van de WIA geen nieuwe WAO-uitkeringen meer worden verstrekt, uitgezonderd herlevingen. De WAO kent zodoende geen nieuwe instroom meer en alleen nog uitstroom. In de uitkeringslasten WAO zijn de effecten van de maatregelen uit het coalitieakkoord (waaronder verhoging van de uitkering naar 75%) verwerkt.

IVA

De uitkeringslasten IVA stijgen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt.

De uitvoeringskosten blijven redelijk gelijk, omdat enerzijds de implementatiekosten van de regeling afnemen, maar anderzijds de uitkeringen en bijbehorende uitvoeringskosten stijgen.

WGA

De uitkeringslasten WGA stijgen omdat deze uitkeringsregeling zich in de opbouwfase bevindt.

De uitvoeringskosten blijven redelijk gelijk, omdat enerzijds de implementatiekosten van de regeling afnemen, maar anderzijds de uitkeringen en bijbehorende uitvoeringskosten stijgen.

ZW

In 2009 zijn de uitkeringslasten ZW hoger dan die van 2008. Het effect van een dalend WW-volume vindt zijn weerslag niet in de ZW. In 2009 blijft het volume van de andere doelgroepen van de ZW ten opzichte van 2008 naar verwachting gelijk.

De ontwikkeling van de uitvoeringskosten ZW in 2009 volgt uit de ontwikkeling van de uitkeringslasten ZW.

WAZ

De toegang tot de WAZ is per 1 augustus 2004 beëindigd. De uitkeringslasten en de uitvoeringskosten van de WAZ laten zodoende een dalende trend zien.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2009

Toelichting:

De budgetten binnen OD5 voor de WWB, BB, IOAW, IOAZ, Bbz en WWIK zijn juridisch verplicht op grond van wettelijke bepalingen. De overige budgetten binnen OD 5 zijn bestuurlijk gebonden.

Operationele doelstelling

1 Zorgdragen dat werknemers bij werkloosheid een tijdelijk loonvervangend inkomen ontvangen én tot werkhervatting worden gestimuleerd

Motivering

Om de tijdelijke inkomensbescherming van werknemers bij werkloosheid te waarborgen en hen te activeren tot werkhervatting.

Instrumenten

• Werkloosheidswet (WW);

• Inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan het UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke verzekering tegen werkloosheid;

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting.

Activiteiten van UWV:

• Uitvoering van de wettelijke verzekering;

• Handhaving.

Doelgroepen

• Verzekerden (werknemers);

• WW-gerechtigden, IOW-gerechtigden;

• Premiebetalers (werkgevers en werknemers).

Indicatoren

• Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen verhogen, onder meer door het beroep van oudere werknemers op de WW terug te dringen. De eerste indicator geeft de verhouding weer van de instroom van mensen van 55 jaar en ouder in de WW tot de gemiddelde instroom voor de totale populatie;

• De tweede indicator geeft weer hoeveel WW-gerechtigden binnen een jaar na aanvang van hun uitkering, vanwege werkhervatting zijn uitgestroomd. Dit gegeven wordt apart vermeld voor de WW-gerechtigden die bij instroom in de WW 55 jaar of ouder waren. Deze indicator biedt een aanwijzing voor de activerende werking van de WW;

• Het beoogde maatschappelijke effect van handhaving (derde indicator) is dat onnodig gebruik van WW-uitkeringen wordt tegengegaan en misbruik wordt voorkomen. De nalevingsindicatoren maken inzichtelijk in hoeverre de belangrijkste verplichtingen worden nagekomen;

• Ten slotte wordt als vierde indicator het totaal geconstateerde fraudebedrag en de afdoening als kengetal in beeld gebracht. Dat geldt ook voor de mate waarin kennis van regelgeving aanwezig is. Dit is van invloed op de mate waarin de uitkeringsgerechtigden zich aan de wet houden.

Bronnen:

¹ SZW o.b.v. UWV Jaarverslag;

² UWV administratie: voorlopige cijfers op basis van realisatiegegevens 1e halfjaar 2007;

³ Voorheen werden deze indicatoren berekend met Porosz. SZW is bezig een alternatief te ontwikkelen voor Porosz, aangezien deze methodiek te grote onzekerheidsmarges liet zien. In de begroting 2010 zullen voor het eerst cijfers o.b.v. dit alternatief gepresenteerd worden. Zie ook de Leeswijzer.

Kengetallen

Het volume van de ontslagwerkloosheid daalt in 2008 en 2009 tot naar verwachting 149,1 duizend uitkeringsjaren. De daling wordt wel minder groot dan in 2008, voornamelijk als gevolg van een afname in het aantal beëindigde uitkeringen. In 2007 werden er 58 duizend WW-uitkeringen meer beëindigd dan nieuwe verstrekt, in 2009 is dat verschil nog 12 duizend.

Bronnen:

¹ SZW, financiële administratie;

² UWV, fondsennota;

³ UWV, jaarverslag;

Operationele doelstelling

2 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor arbeidsongeschikte en zieke werknemers

Motivering

Om werknemers te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Instrumenten

• Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), bestaande uit de IVA- en WGA-regelingen;

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO);

• Ziektewet (ZW);

• Wet arbeidsongeschiktheidsuitkering zelfstandigen (WAZ) (beëindigd per 1 augustus 2004);

• Loondoorbetaling bij ziekte;

• Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten;

• Bijdrage uitvoeringskosten aan UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW

• Treffen van financiële maatregelen ter stimulering van gedeeltelijk arbeidsgeschikten om arbeid te verrichten;

• Treffen van financiële maatregelen ter stimulering van werkgevers om gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst te houden of te nemen;

• In stand houden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke verzekering tegen verlies van inkomen door arbeidsongeschiktheid;

• Handhaving van wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV

• Verstrekken van IVA-, WGA-, WAO-, ZW- en WAZ-uitkeringen;

• Herbeoordelen bestaande uitkeringsgerechtigden.

Doelgroepen

• Werknemers;

• Zelfstandigen, voorzover uitkeringsgerechtigd voor augustus 2005.

Indicatoren

• Beperking van de instroom van volledige en duurzaam arbeidsongeschikten tot maximaal 25 000 per jaar;

• Het beoogde maatschappelijke effect van handhaving is dat onnodig gebruik van uitkeringen wordt tegengegaan en misbruik wordt voorkomen. De nalevingsindicatoren maken inzichtelijk in hoeverre de belangrijkste verplichtingen worden nagekomen.

bronnen:

¹ UWV, jaarverslag;

² Zie opmerking 3 onder tabel 46.3.

Kengetallen

Sinds 2006 komen nieuwe uitkeringsgerechtigden in de IVA en WGA. Niettemin is er ook dan nog instroom in de WAO van zogenaamde herlevingen (mensen die eerder al een WAO-recht gehad hebben). In 2007 en 2008 ligt de structureel dalende instroom in de WAO tijdelijk iets hoger als gevolg van het afschaffen van de maximering van het maatmanloon en de aanpassing van de herbeoordelingen voor 45–50-jarigen. In 2009 zal naar verwachting de instroom in de WAO dalen naar 3 400. Om een goed beeld van de ontwikkeling van het aantal (geheel en gedeeltelijk) arbeidsongeschikte werknemers te krijgen, moet gekeken worden naar het totaal van WAO en WIA. De totale instroom komt in 2007 en 2008 op circa 34 000 personen. In 2009 zal dit als gevolg van de lagere instroom in de WAO dalen naar circa 30 000. De afnemende instroom heeft ook effect op het percentage werkende WAO/IVA/WGA’ers. Dit zal naar verwachting licht dalen van 22% in 2008 naar 21% in 2009. De uitstroom uit de WAO ligt in 2008 nog op een relatief hoog niveau (57 600) als gevolg van de herbeoordelingsoperatie. In 2009 wanneer de herbeoordelingsoperatie zal worden afgerond zal de uitstroom dalen naar 51 700. De uitstroom uit de IVA en WGA is nog relatief laag, deze zal in de loop van de tijd toenemen naarmate het aantal uitkeringsgerechtigden hoger wordt. Vooral als gevolg van de gedaalde instroom neemt het totaal aantal uitkeringen van WIA en WAO samen af van circa 634 duizend in 2007 naar circa 577 duizend in 2009.

¹ Inclusief Wajong

Bronnen: UWV jaarverslag

Operationele doelstelling

3 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor jonggehandicapten

Motivering

Om jonggehandicapten te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid.

Instrumenten

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (WAJONG);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan UWV.

Activiteiten SZW

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke voorziening voor jonggehandicapten;

• Toezien op een rechtmatige en doelmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting.

Activiteiten

Activiteiten UWV

• Verstrekken van WAJONG-uitkeringen;

• Herbeoordelen bestaande jonggehandicapten.

Doelgroepen

• Jonggehandicapten zoals jongeren, leerlingen en studenten van 18 jaar en ouder die geen arbeidsverleden hebben, arbeidsongeschikt zijn geworden en niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Vrijwel alle Wajong-gerechtigden zijn volledig arbeidsongeschikt. Het merendeel van de werkzame Wajong’ers werkt voor WSW-bedrijven

Indicatoren

• Output/outcome zijn in beginsel wel meetbaar maar dit is in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten in de huidige Wajong relatief kostbaar en tijdrovend. Naar aanleiding van de beleidsmaatregelen die dit kabinet voornemens is door te voeren ten aanzien van deze wet, wordt dit ten behoeve van de begroting 2010 opnieuw bezien.

Kengetallen

• Het aantal Wajong-uitkeringen zal bij ongewijzigd beleid voorlopig blijven stijgen. De instroom ligt vanaf 2009 op een structureel niveau met nog slechts beperkte ontwikkelingen vanwege demografische factoren, terwijl de uitstroom relatief laag is. Het bestand Wajong’ers is nog relatief jong, waardoor de uitstroom vanwege het bereiken van de 65-jarige leeftijd op een laag niveau ligt.

• Op 30 mei 2008 heeft het kabinet de nota «vergroting participatie jongeren met een beperking» (Kamerstukken 2007–2008, 31 224, nr. 25) aan de Tweede Kamer gezonden. Bij uitvoering van de in deze nota geschetste plannen verwacht het kabinet een beperking van het beroep op Wajong-uitkeringen.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

4 Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor bepaalde herkeurde arbeidsongeschikten

Motivering

Om oudere herkeurde arbeidsongeschikten die op grond van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen (TBA) hun arbeidsongeschiktheidsuitkering geheel of gedeeltelijk hebben verloren, een inkomen op minimumniveau te bieden en hen te motiveren te gaan werken.

Om herbeoordeelde arbeidsongeschikten die een lagere uitkering of geen uitkering meer ontvangen, meer gelegenheid te geven om nieuw werk te zoeken.

Instrumenten

• De tijdelijke Wet beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (BIA);

• Bijdrage uitvoeringskosten UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• onderhouden van de wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV:

• beoordelen van recht op een uitkering;

• verstrekken van uitkeringen.

Doelgroepen

• Personen die op 1 augustus 1993 recht hadden op een arbeidsongeschiktheidsuitkering en op die dag 45 jaar of ouder waren (na afloop van WW-periode);

• Personen die op 31 december 1986 in de leeftijd van 35 jaar of ouder waren en zowel op die datum als ook op 31 juli 1993 een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvingen (na afloop van WW-periode).

Indicatoren

• Output/outcome zijn in beginsel wel meetbaar maar in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten relatief kostbaar en tijdrovend. Het relevante instrument, de BIA, is een overgangsregeling voor een steeds kleiner wordende groep uitkeringsgerechtigden. Per 1 december 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de BIA vervallen.

Kengetallen

• Het aantal BIA-uitkeringen loopt langzaam terug naar 0 in 2016. Bij een terugval in inkomen als gevolg van het aangepaste schattingsbesluit (aSB) bestaat het recht op een TRI-uitkering voor de duur van maximaal 12 maanden. In 2008 zijn de laatste nieuwe TRI-rechten ontstaan, waardoor deze regeling definitief zal aflopen in 2009.

Bron: UWV, jaarverslag

Operationele doelstelling

5 Zorgdragen dat toereikende middelen worden verstrekt aan gemeenten voor inkomensaanvulling tot minimumniveau aan mensen die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud

Motivering

Om inkomensverlies tot onder het niveau van het sociaal minimum te voorkomen en om personen zo spoedig mogelijk zelfstandig in het eigen levensonderhoud te laten voorzien.

Om het gemeenten mogelijk te maken burgers financiële ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten.

Instrumenten

• De Wet werk en bijstand (WWB);

• Het inkomensdeel van de WWB (het re-integratiebudget is toegelicht bij artikel 47);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ);

• Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (Bbz);

• Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK);

• Inlichtingenbureau gemeenten;

• Middelen ter voorkoming en bestrijding van armoede en problematische schulden;

• Middelen voor het Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Middelen voor bijzondere bijstand via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Onderhouden van de wet- en regelgeving;

– Experiment werken in deeltijd voor sollicitatieplichtige alleenstaande ouders;

– Schrappen sollicitatieplicht alleenstaande ouders met jonge kinderen waarvoor een scholingsplicht in de plaats komt;

– Het bepalen van het wettelijk kader voor bijzondere bijstandsverlening;

• Verder optimaliseren van het systeem en de werking van de WWB door:

– Verder onderzoek naar aanleiding van de evaluatie verdeelmodel Inkomensdeel, treffen van oplossingen voor gemeenten met meerjarige tekorten op hun I-deel;

– Stimuleren aanpak harde kern;

– Bevorderen dat bij het nieuwe dienstverleningsconcept voor de locaties werk en inkomen (LWI’s) de huidige sturingsrelatie Rijk-gemeenten van de WWB in acht wordt genomen;

– Ondersteunen van de gemeenteraad en griffie bij het waarmaken van hun kaderstellende en controlerende rol;

– Resultaten tonen van de WWB en monitoren met het oog op beleidsdoorlichting in 2011;

– Gevolgen van EU-beleid en ervaringen voor nationaal beleid en uitvoering verwerken;

– Invoering van het Participatiebudget (is toegelicht bij artikel 47);

• Monitoren ambities en afspraken Bestuurlijk Akkoord met gemeenten;

• Ramen macrobudget WWB inkomensdeel en onderhouden verdelingssystematiek;

• Toezien op een rechtmatige wetsuitvoering, in het licht van de kabinetsreactie op het rapport Oosting waarin het specifieke toezichtarrangement van de WWB wordt geschrapt;

• Bestrijden van armoede en bevorderen dat kinderen en jongeren uit problematische gezinnen – ondanks armoede – kunnen meedoen;

• Tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen;

• Aanpak van problematische schulden door het terugdringen van het aantal personen met een problematische schuld met de helft;

• Het vergroten van het bereik en het versterken van de minnelijke schuldhulpverlening;

• Het minimaliseren van de wachtlijsten;

• Uitvoeren van de maatregelen van het Handhavingsprogramma 2007–2010.

Activiteiten gemeenten:

• Beoordelen van recht op een uitkering;

• Verstrekken van uitkeringen;

• Uitvoeren van de bijzondere bijstand;

• Uitvoeren van de maatregelen, met betrekking op de uitkering in het gemeentelijk domein, van het Handhavingsprogramma 2007–2010.

Doelgroepen

• Mensen tot 65 jaar die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud (bijstand als aanvulling op een onvolledige AOW-uitkering komt aan de orde in artikel 49);

• Mensen met een langdurig minimuminkomen en/of grote afstand tot de arbeidsmarkt;

• Mensen in armoede of met een risico op armoede;

• Mensen met problematische schulden;

• Alleenstaande ouders en hun kinderen;

• Beroepsmatig actieve kunstenaars die niet over voldoende middelen kunnen beschikken om te voorzien in hun levensonderhoud;

• Academieverlaters kunstvakopleidingen;

• Burgers met uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten, zonder toereikende eigen middelen.

Indicatoren

• Uitgangspunt is dat het macrobudget toereikend is. De minister van SZW is verantwoordelijk voor de uiteindelijke raming en vaststelling van het inkomensdeel macrobudget WWB, en monitort zodoende continu de systematiek. Mochten aanzienlijke en structurele discrepanties worden geconstateerd tussen het definitieve budget en de macrorealisatie, dan kan dit in het bestuurlijk of politiek overleg aan de orde komen.

• In het Bestuurlijk Akkoord hebben SZW en VNG afgesproken dat via een set indicatoren inzicht zal worden gegeven in de effecten van het Akkoord. Als gevolg hiervan wordt de indicator «Bijstandslastenreductie WWB», die eenmalig is onderzocht in het kader van de evaluatie WWB, vervangen door «Volumereductie WWB». Naar aanleiding van en in het verlengde van het Bestuurlijk Akkoord wordt een aantal indicatoren opgenomen:

– Volumereductie WWB. De streefcijfers zijn in overleg met VNG uitgewerkt (periodiek via CBA).

– Aantal huishoudens met problematische schulden. De door SZW gewenste reductie is 50% in 2011. De monitor (bron: EIM) komt eind 2008 beschikbaar;

– Aantal kinderen dat om financiële redenen niet participeert. De door SZW gewenste reductie is 50% in 2011. De nulmeting (bron: SCP) naar het aantal kinderen dat om financiële redenen niet meedoet, komt begin 2009 gereed.

  Omdat nulwaarden van de laatste twee indicatoren nog niet bekend zijn, kunnen nog geen streefwaarden geformuleerd worden.

• De bevoegdheden op het terrein van de bijzondere bijstand zijn integraal bij gemeenten belegd. Er is daarom geen indicator over de omvang van de bijzondere bijstand opgenomen.

Bronnen:

¹ CBS: Bijstandsuitkeringenstatistiek (obv eindstanden);

² SZW: Werkt de WWB? (december 2007);

³ Bron: EIM;

⁴ SCP: onderzoek kinderen, armoede en sociale uitsluiting.

Kengetallen

VNG en SZW hebben in overleg gezamenlijk afspraken gemaakt over diverse kengetallen voor armoede en schuldhulpverlening. In de begroting worden de volgende kengetallen opgenomen:

• Bedrag leenbijstand ten opzichte van totale bijzondere bijstand (periodiek via CBS, afgesproken in Bestuurlijk Akkoord);

• Aantal huishoudens met bijzondere bijstand ten opzichte van aantal huishoudens met een laag inkomen (periodiek via CBS, afgesproken in Bestuurlijk Akkoord);

• Beperken wachtlijsten schuldhulpverlening (onderzoeksbureau Hiemstra de Vries, juli 2008: enqueteonderzoek effectiviteit schuldhulpverlening, afgesproken in Bestuurlijk Akkoord);

• Uitgaven van gemeenten aan bijzondere bijstand, exclusief bijzondere bijstand voor bedrijfsdoeleinden (periodiek via CBS, statistiek bijzondere bijstand).

Omdat instroom in de IOW pas zal plaatsvinden vanaf december 2009, zullen de kengetallen met betrekking tot deze regeling pas vanaf de begroting 2010 worden opgenomen. De verwachte instroom bedraagt in de structurele situatie 500 personen per jaar (zie ook OD1).

Als kengetallen voor het Wetsvoorstel investeren in jongeren worden de aantallen werkleeraanbiedingen (zie artikel 42) en inkomensvoorzieningen opgenomen. Over de precieze meting vindt nog overleg met CBS plaats.

Bronnen:

¹ CBS, Bijstandsuitkeringsstatistiek (jaargemiddelden);

² SZW administratie;

³ CBS, bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek;

⁴ CBS, Bijstandsuitkeringenstatistiek (jaartotalen);

⁵ Onderzoeksbureau Hiemstra de Vries: juli 2008.

Artikel

47 Aan het Werk: Bemiddeling en Re-integratie

Algemene doelstelling

Arbeidsinpassing in regulier werk voor uitkeringsgerechtigden en werklozen

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om mensen met of zonder uitkering te laten deelnemen aan het verrichten van betaald werk en, waar dat nog niet mogelijk is, mensen tot andere vormen van maatschappelijke participatie te brengen. Dit is in het belang van de mensen zelf en draagt bij aan de sociale cohesie én het bevorderen van de arbeidsparticipatie. SZW schept de voorwaarden zodat UWV en gemeenten personen met een sociale zekerheidsuitkering en niet-uitkeringsgerechtigden kunnen re-integreren in reguliere arbeid. Enerzijds aan de aanbodkant: onder andere via het wegnemen van (persoonlijke) barrières voor re-integratie en via het handhaven van de naleving van de sociale zekerheidsregelgeving waar die een relatie heeft met re-integratie(verplichtingen) van uitkeringsontvangers. Anderzijds aan de vraagkant: door het bedienen en beïnvloeden van de vraag van werkgevers en hen actief te benaderen.

Bemiddeling en de inzet van re-integratieondersteuning richt zich op het verkleinen van de afstand tot regulier werk, opdat de kans op het verkrijgen van regulier werk wordt vergroot. Niet iedereen heeft re-integratieondersteuning nodig. Met behulp van diagnose-instrumenten bepalen UWV en gemeenten bij de intake wie ondersteuning nodig heeft en wat voor soort ondersteuning effectief is. De ondersteuning wordt geleverd via de Locaties Werk en Inkomen (LWI) die in ontwikkeling zijn. De LWI’s bieden basisdienstverlening voor iedereen. Voor personen met een afstand tot regulier werk wordt re-integratieondersteuning ingezet. Re-integratie richt zich op (uiteindelijk) arbeidsinpassing in regulier werk, waarmee wordt bijgedragen aan de vergroting van de netto arbeidsparticipatie en de vermindering van uitkeringsafhankelijkheid.

Met het tegelijkertijd met deze begroting aan de Tweede Kamer aangeboden Plan van Aanpak re-integratie geeft het kabinet inzicht in de wijze waarop het kabinet beoogt de inzet van re-integratiemiddelen meer vraaggericht en selectiever in te zetten. Dit moet bijdragen aan de verbetering van de resultaten van re-integratie. Selectiviteit vraagt nadrukkelijk ook van ketenpartners om beter zichtbaar te maken welke inzet van re-integratiemiddelen en -instrumenten zij plegen, mede opdat zij ook van elkaar kunnen leren. Het gaat dan over wat, voor wie, wanneer wordt ingezet en hoe het werkt. In het vergroten van de vraaggerichtheid spelen de LWI’s een belangrijke rol. Via de integrale dienstverlening aan zowel werkzoekenden als werkgevers zal deze gerealiseerd moeten worden.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Wet- en regelgeving (medewetgever) in relatie tot bemiddeling, re-integratie en handhaving;

• Het realiseren van geïntegreerde dienstverlening in de Locaties Werk en Inkomen door gemeenten en UWV op het terrein van bemiddeling, re-integratie en de benadering van potentiële werkgevers;

• De uitvoering van re-integratie-inspanningen door UWV en het toezicht daarop;

• Het toezicht op een rechtmatige uitvoering van de WWB door gemeenten (waaronder het flexibel re-integratiebudget);

• De uitvoering van ESF en EQUAL programma’s.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Effectieve uitvoering van de wetten door gemeenten en UWV op het gebied van re-integratie, werkgeversbenadering en handhaving;

• Goede samenwerking tussen de uitvoerende instanties (ketensamenwerking);

• Inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• Optimale benutting van ESF en EQUAL programma’s;

• Goede werking van de re-integratiemarkt;

• Bereidheid van werkgevers om uitkeringsgerechtigden en werklozen in dienst te nemen;

• Samenwerking binnen het regionale arbeidsmarktbeleid.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• Meer personen, sneller aan het werk gaan in reguliere arbeid;

• Meer personen een kleinere afstand tot regulier werk krijgen;

• Minder personen afhankelijk zijn van een uitkering;

• Langdurige werkloosheid wordt beperkt.

Budgettaire gevolgen van beleid

De totale budgettaire gevolgen van dit artikel worden in onderstaande tabellen weergegeven. De re-integratiebudgetten zijn vrij besteedbaar. Daarom wordt er in de budgettaire tabellen geen uitsplitsing gemaakt in operationele doelstellingen. Het doel is om in de verantwoording wel inzicht te verschaffen in de besteding van de middelen.

In tabel 47.2 wordt een extra comptabel overzicht van het participatiebudget gegeven.

Toelichting Begrotingsuitgaven Artikel 47 (tabel 47.1):

Basisdienstverlening UWV

Met de fusie per 1 januari 2009 van CWI en UWV worden de activiteiten van beide organisaties gericht op werk samengebracht in één organisatieonderdeel van UWV, het WERKbedrijf. De programma-uitgaven Centrale organisatie voor Werk en Inkomen (CWI) worden ingebracht in dit organisatieonderdeel. Deze middelen zijn onderdeel van de uitvoeringskosten van het WERKbedrijf ten behoeve van de basisdienstverlening. Het WERKbedrijf verzorgt hiervoor de dienstverlening aan werkzoekenden (voorkomen dan wel bekorten van de uitkeringssituatie door onder meer ondersteuning/bemiddeling/activering/re-integratie) en werkgevers (zorgdragen voor een actueel en toegankelijk CV-bestand en op verzoek een actieve bijdrage aan snelle vacaturevervulling; ontslag- en tewerkstellingsvergunningen). Hiertoe worden per 1 januari 2009 gezamenlijk met gemeenten Locaties Werk en Inkomen ingericht. Daarnaast voert het WERKbedrijf onder meer de Wsw-indicatiestelling uit die wordt verantwoord op artikel 48. Met het coalitieakkoord is in verband met efficiencyvoordelen als gevolg van de samenwerking tussen UWV, CWI en gemeenten een taakstelling ingeboekt. Voor CWI en UWV is deze taakstelling verwerkt in het budget voor het Werkbedrijf, oplopend naar een structureel bedrag van € 127 miljoen in 2012.

BKWI

Het Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen (BKWI) vormt een verbindende schakel in de SUWI-keten en valt organisatorisch vooralsnog onder UWV als rechtsopvolger van het CWI waaronder het voorheen was geplaatst. Het BKWI verzorgt de voorzieningen en standaarden waarmee de SUWI-organisaties gegevens op een efficiënte en betrouwbare manier kunnen uitwisselen.

Ketensamenwerking

In verband met een subsidie aan het Algemeen Ketenoverleg om de invoering van LWI’s te stimuleren en ondersteunen is € 15 miljoen aan het budget ketensamenwerking in 2008 toegevoegd.

Participatiebudget

Onder voorbehoud van goedkeuring door het parlement worden met ingang van 1 januari 2009 het flexibel re-integratiebudget (WWB-werkdeel), de inburgeringsbudgetten voor zover deze betrekking hebben op de door gemeenten aan te bieden inburgeringsvoorzieningen en de middelen voor volwasseneneducatie gebundeld in het participatiebudget. Gemeenten kunnen uit dit budget participatievoorzieningen financieren, dat wil zeggen re-integratievoorzieningen, inburgeringsvoorzieningen, educatieopleidingen en combinaties ervan. Deze participatievoorzieningen kunnen worden aangeboden aan één breed geformuleerde doelgroep, namelijk aan iedere Nederlander van achttien jaar en ouder. Het doel van de bundeling van de drie specifieke uitkeringen in één specifieke uitkering voor gemeenten is ten eerste gemeenten meer ruimte bieden om maatwerk aan hun burgers te kunnen leveren en een samenhangende aanpak op het gebied van participatie te realiseren, en daarmee de effectiviteit van de bestedingen te verhogen, en ten tweede vermindering van administratieve lasten voor gemeenten.

De uitvoeringskosten worden niet gefinancierd uit het participatiebudget. De financiering daarvan loopt via het gemeentefonds.

De minister van SZW wordt uitvoerder van het participatiebudget, dat wil zeggen: wordt verantwoordelijk voor de vaststelling van de individuele gemeentelijke budgetten en voor de eventuele terugvordering van niet of onrechtmatig bestede gelden. De bijdrage van de minister voor WWI en de bijdrage van de minister van OCW aan het participatiebudget staan als ontvangsten op de begroting SZW.

* In 2009 betreft dit alleen de Niet-G31 gemeenten. De G31 ontvangen in 2009 nog een uitkering via de Bdu Siv.

a. De verplichtingen i.v.m. inburgering- en educatie-onderdelen van het participatiebudget zijn eveneens opgenomen in de begrotingen van OCW, WWI en op een aanvullende post bij Financiën.

Beleidsmatig blijft de minister van SZW verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen van een flexibel re-integratiebudget ter financiering van de ondersteuning bij arbeidsinschakeling van personen uit de gemeentelijke doelgroepen.

Naar aanleiding van het in 2007 tussen Rijk en gemeenten gesloten Bestuurlijk Akkoord is de omvang van het re-integratiebudget voor deze kabinetsperiode meerjarig vastgelegd. Met ingang van het Jaarverslag 2009 zal meer inzicht bestaan in de bestedingen op het terrein van re-integratie door een jaarlijkse uitvraag bij een steekproef van gemeenten.

Gemeenten hebben momenteel jaarlijks de mogelijkheid om hun budgetoverschot tot 75% van het beschikbaar gestelde re-integratiebudget mee te nemen naar een volgend jaar (meeneemregeling). Op grond van deze meeneemregeling hebben gemeenten in 2008 naast het beschikbare budget op de SZW-begroting de beschikking over circa € 830 mln. Het bedrag dat gemeenten op grond van de meeneemregeling overhouden in 2008 kan worden toegevoegd aan het participatiebudget 2009. Voor zover het maximum van de meeneemregeling is bereikt, vloeien niet bestede gelden terug naar het Rijk. Deze zijn opgenomen onder de ontvangsten in de begroting.

Stimuleringsregeling ID-banen

Uit dit budget wordt de uitfinanciering betaald van de stimuleringsregelingen «regulier maken ID-banen» en «leer-/werktrajecten». Deze (voor inschrijving gesloten) regelingen hebben als oogmerk om ID- of WIW-werknemers aan een reguliere baan/ regulier arbeidscontract te helpen.

Risicovoorziening ESF

In verband met verwachte overschrijdingen van het ESF budget is een voorziening getroffen van totaal € 380 mln. Deze voorziening is noodzakelijk geworden als gevolg van de loketsluiting in 2005 en de daaruit voortgekomen uitspraak in hoger beroep van januari 2007 over het moment van de loketsluiting. In verband hiermee zijn veel meer ESF-subsidieaanvragen in behandeling genomen dan het door de Europese Commissie beschikbaar gestelde budget toelaat.

RWI

Het hier opgenomen bedrag betreft de apparaatskosten van de RWI.

Re-integratie Wajong

Dit betreft de totale rijksbijdrage aan het arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten voor de re-integratie van jonggehandicapten. Vanuit het project «Iedereen doet mee» worden extra middelen ingezet ter stimulering van de arbeidsparticipatie van Wajonggerechtigden. De uitgaven zijn in 2008 eenmalig hoger. Dit wordt grotendeels verklaard doordat de kosten voor onderwijsvoorzieningen voor jonggehandicapten ten onrechte uit de premies werden gefinancierd. De daaruit voortvloeiende meevaller in het Aof is in het budgettaire beeld 2007 verwerkt. De extra kosten voor het Afj konden vanwege de kassluiting niet meer in 2007 worden verwerkt en vormden in 2008 extra uitgaven. Subsidies en voorzieningen die vóór 1 januari 2006 zijn gestart, worden uit het re-integratiefonds betaald. Trajecten die vanaf 1 januari 2006 zijn ingezet, worden rechtstreeks gefinancierd vanuit het arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten. Voor de volledigheid wordt gemeld dat jonggehandicapten ook gebruik kunnen maken van voorzieningen die in de WIA zijn geregeld en uit premiegelden worden gefinancierd.

Het kabinet beoogt de verantwoordelijkheid voor de verstrekking van onderwijsvoorzieningen voor jongeren met een handicap die nu ten laste van het Wajongfonds komen, met ingang van 2009 over te hevelen van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Een wetsvoorstel hiervoor is in juni 2008 naar de Eerste Kamer gestuurd.

Handhaving

De middelen voor handhaving zijn in de uitvoeringsbudgetten van de uitvoerders verwerkt.

Subsidies

Het budget subsidies wordt ingezet voor activiteiten die bijdragen aan het realiseren van de beleidsdoelstellingen op dit artikel, zoals het stimuleren en ondersteunen van projecten voor specifieke groepen als jongeren, allochtone vrouwen en ouderen.

Beleidsondersteunende uitgaven

Uit dit budget worden, naast de kosten voor onderzoek en ondersteuning van het primaire proces, de vacatiegelden voor het monitorcomité ESF betaald.

Apparaatsuitgaven Agentschap SZW

Voor de programmaperiode 2007–2013 wordt ESF 2 door het Agentschap SZW uitgevoerd. Hier wordt verantwoord het deel van de uitvoeringskosten dat de opdrachtgever hiervoor inzet. De Europese subsidie voor de uitvoering is niet in de rijksbegroting opgenomen.

Ontvangsten

Zie de toelichting bij Participatiebudget (tabel 47.2) voor de € 223,0 mln ontvangsten van OCW en WWI in 2009. Het restant heeft betrekking op verwachte ontvangsten die verband houden met de afrekening op eerdere jaren.

Toelichting Premiegefinancierde uitgaven (tabel 47.3):

Re-integratie WAZ/WAO/WIA

Dit betreft de totale uitgaven voor de re-integratie van uitkeringsgerechtigden in de premiegefinancierde arbeidsongeschiktheidsregelingen WAZ, WAO en WIA. Deze uitgaven dalen vanwege het aflopen van de herbeoordelingsoperatie en vanwege de lage WIA-instroom, waarbij bovendien voor een deel van de instroom (in de WGA) de re-integratieverantwoordelijkheid bij private verzekeraars ligt. De uitgaven worden met name gedaan aan inkoop van re-integratietrajecten en aan voorzieningen. De werknemersvoorzieningen bestaan uit de meeneembare werkplekvoorzieningen en de vervoersvoorzieningen leef-werk, intermediairs visueel/auditief en persoonlijke ondersteuning (zie ook tabel 47.4). Doel van deze instrumenten is om belemmeringen bij re-integratie weg te nemen en werkgevers zo te stimuleren om gedeeltelijk arbeids(on)geschikten in dienst te nemen of te houden en om de werknemers en gedeeltelijk arbeidsongeschikten zelf te stimuleren om (aangepast) werk te blijven doen of te aanvaarden. Behalve door de uitgaven in dit artikel wordt de re-integratie van gedeeltelijk arbeidsgeschikten bevorderd door een korting op de Aof- en Awf-premie. Daarnaast zijn er re-integratieinstrumenten waarbij uitkeringen worden ingezet om mensen te laten werken. Dit zijn bijvoorbeeld loondispensatie, loon- en inkomenssuppletie en de no risk polis. De kosten van deze instrumenten zijn onderdeel van de totale uitgaven aan uitkeringen in artikel 46.

Re-integratie WW

Re-integratiemiddelen voor de WW moeten selectief en vraaggericht worden ingezet op basis van de afstand tot de arbeidsmarkt. Een belangrijk deel van de WW’ers heeft niet of nauwelijks ondersteuning nodig om weer aan de slag te komen. Voor WW’ers met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt zet UWV passende ondersteuning bij re-integratie in. Deze kan bijvoorbeeld bestaan uit een kleine ondersteunende dienst, scholing, een re-integratietraject of IRO. Naast de uitgaven aan re-integratietrajecten voor WW-gerechtigden wordt de re-integratie van oudere WW-gerechtigden bevorderd door een premiekortingsregeling gedurende 3 jaar bij het in dienst nemen van uitkeringsgerechtigden van 50 jaar en ouder. Werkgevers die een werknemer van 62 jaar of ouder in dienst houden, krijgen eveneens een premiekorting. Tevens komt er een tijdelijke «no risk polis», die werkgevers tegemoet komt in de kosten van loonderving bij ziekte wanneer zij WW-ers van 55 jaar en ouder in dienst nemen. Tevens kunnen werkgevers gebruik maken van het instrument proefplaatsing. WW’ers kunnen daarnaast gedurende maximaal 6 maanden met behoud van het recht op de uitkering starten als zelfstandige. De raming uitvoeringskosten re-integratie WW voor 2007 en verder is gebaseerd op het aantal coaches ultimo 2007.

Totaaloverzicht re-integratiemiddelen UWV

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het totaal aan re-integratiemiddelen voor UWV (exclusief uitvoeringskosten). Ter bevordering van de selectieve inzet van re-integratie en een doelmatige besteding van middelen zijn in de meibrief aan UWV de bedragen voor de inkoop van trajecten voor mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering en voor de inkoop van trajecten voor WW’ers als richtbedrag opgenomen.

Bron: SZW/UWV

Loonkostensubsidies en participatieplaatsen UWV

In het kader van de beleidsinzet van de Participatietop en de afspraak over brugbanen in het coalitieakkoord zijn er voor het UWV middelen gereserveerd om aan werkgevers een tijdelijke loonkostensubsidie te verstrekken in de jaren 2008–2010 (omdat de subsidies een jaar duren is er ook in 2011 een budgettair beslag). Doel van de loonkostensubsidie is om de kansen op regulier werk voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt te bevorderen. De loonkostensubsidie stimuleert werkgevers hen in dienst te nemen. UWV heeft sinds eind februari 2008 de beschikking over het instrument loonkostensubsidie voor herbeoordeelden. Daarmee kan UWV werken aan de in het coalitieakkoord aangekondigde 10 000 brugbanen voor herbeoordeelden. Het kabinet is voornemens met ingang van 1 januari 2009 met het wetsvoorstel Stimulering Arbeidsparticipatie het instrument loonkostensubsidie voor de gehele UWV populatie mogelijk te maken. Met dit wetsvoorstel krijgt UWV tevens de mogelijkheid om participatieplaatsen in te zetten. Jonggehandicapten zijn hiervoor waarschijnlijk de belangrijkste doelgroep.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2009

Operationele doelstelling

1 Dienstverlening voor uitkeringgerechtigden en werklozen die op eigen kracht regulier werk kunnen vinden

Motivering

Niet iedereen heeft re-integratieondersteuning nodig. Een groot deel van de uitkeringsgerechtigden en werklozen komt op eigen kracht weer aan de slag. De basisdienstverlening van UWV is daarbij ondersteunend. Met deze doelstelling wordt inzichtelijk gemaakt welk deel van de instroom in een uitkering of werkloosheid zonder re-integratieondersteuning aan de slag komt.

Instrumenten

• Regelgeving (Wet SUWI);

• Bijdrage aan UWV en Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen;

• Totstandkoming van circa 100 Locaties Werk en Inkomen.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Opstellen beleid en regelgeving met betrekking tot UWV;

• Bevorderen van de ontwikkeling van integrale dienstverlening in de Locaties Werk en Inkomen;

• Voeren van bestuurlijk overleg en algemeen ketenoverleg (AKO);

• Aansturen van en toezicht houden op UWV.

Activiteiten ketenpartners:

• Totstandkoming van circa 100 Locaties Werk en Inkomen;

• Activiteiten gericht op het voorkomen van een uitkering (preventie);

• Uitvoeren van werkintake;

• Bemiddeling van vraag (werkgevers) en aanbod (werkzoekenden);

• Handhaving van de verplichtingen;

• Onafhankelijke diagnose en indicatiestelling en het beoordelen van competenties van werkzoekenden;

• Verstrekken van overdrachtsrapportages met arbeidsmarktkansenanalyse;

• Dienst verlenen aan werkgevers.

Doelgroepen

• Ingeschreven werkzoekenden

• Werkgevers

Indicatoren

Het werkbedrijf UWV biedt via het internet en fysiek op de Locaties Werk en Inkomen basisdienstverlening aan. Werkzoekenden worden geholpen bij het op eigen kracht weer aan het werk komen. Werkgevers worden geholpen bij het vervullen van vacatures. De indicatoren in tabel 47.5 geven aan in welke mate werkgevers en werkzoekenden tevreden zijn over de aangeboden basisdienstverlening in de Locaties Werk en Inkomen.

Het uitgangspunt van UWV is het niveau van de dienstverlening verbeteren. Daartoe is het oordeel van de klanten een belangrijke stimulans. De ambitie voor 2009 is dat de klant werkzoekende de geïntegreerde dienstverlening waardeert met ten minste het rapportcijfers 6,8. De meting van de klantgerichtheid werkgevers staat nog in de kinderschoenen. UWV gaat – nu de eerste meting is afgerond – een nadere analyse uitvoeren op de klantprincipes. Het is in dit stadium te vroeg om een ambitieniveau af te geven.

Bron: UWV begroting

Kengetallen

Het kengetal in tabel 47.6 geeft inzicht in de mate waarin personen zonder de inzet van re-integratieondersteuning de weg naar regulier werk vinden.