31 537
Voorstel van wet van de leden Koşer Kaya en Blok tot wijziging van de Pensioenwet met betrekking tot de medezeggenschap van pensioengerechtigden in pensioenfondsbesturen

nr. 4
ADVIES RAAD VAN STATE EN REACTIE VAN DE INDIENERS

Hieronder zijn opgenomen het advies van de Raad van State d.d. 2 september 2008 en de reactie van de indieners d.d. 19 maart 2009, aangeboden aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Het advies van de Raad van State is cursief afgedrukt.

De initiatiefnemers zijn de Raad van State erkentelijk voor het uitgebrachte advies ten aanzien van het voorstel van wet tot wijziging van de Pensioenwet met betrekking tot de medezeggenschap van pensioengerechtigden in pensioenfondsbesturen (31 537). Het advies geeft hen aanleiding tot de hieronder weergegeven reactie. Zij menen dat er alle reden is het wetsvoorstel in grote lijnen te handhaven.

1. Het voorstel bezien in relatie tot de aanstaande evaluaties

Vanzelfsprekend is het oordeel van de Raad van State voor de initiatiefnemers een belangrijke maatstaf voor hun wetsvoorstel. De Raad constateert terecht dat in de memorie van toelichting van het huidige voorstel op diverse plaatsen aansluiting is gezocht bij het advies dat de Raad op 5 augustus 2002 heeft uitgebracht over het initiatiefvoorstel van het Tweede Kamerlid Giskes. In 2002 stelde mevrouw Giskes een wet voor waarin, naast andere onderwerpen, eveneens de medezeggenschap van pensioengerechtigden in hun pensioenfondsbestuur zou worden geregeld. Met een uitgebreide motivering gaf de Raad van State toen als zijn oordeel dat er voldoende reden bestaat voor een wettelijke verplichting tot een vertegenwoordiging van de pensioengerechtigden in het bestuur van hun pensioenfonds (zie hoofdstuk 3 van de huidige Memorie van Toelichting). Omdat het advies van 5 augustus 2002 ten principale het oordeel van de Raad van State geeft over de wettelijke positie van de pensioengerechtigden in de fondsbesturen, vormt dat advies mede de basis van het huidige wetsvoorstel. Dat geldt zowel voor de strekking, als voor de rechtsgrond en de vormgeving. In deze reactie zal dit eerste advies uit augustus 2002 verder aangeduid worden als het basisadvies van de Raad. Het advies van 2 september 2008 is dus feitelijk het tweede advies over deze materie, dat verder zal worden aangeduid als het vervolgadvies van de Raad.

a. In het vervolgadvies wijst de Raad van State er op dat zich met betrekking tot de participatie van pensioengerechtigden in de pensioenfondsen na 2002 een aantal ontwikkelingen hebben voorgedaan. Het gaat de Raad hierbij speciaal om het tweede medezeggenschapsconvenant dat in 2003 is gesloten tussen STAR en CSO en om het opstellen in 2005 van de Principes voor goed pensioenfondsbestuur. De strekking van het tweede convenant is in de Pensioenwet opgenomen. Voorts zijn de Principes voor goed pensioenfondsbestuur wettelijk verankerd in de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en het Besluit uitvoering Pensioenwet. De Raad wijst vervolgens nog op de evaluaties in 2008 van zowel het tweede medezeggenschapsconvenant als van de implementatie van de principes voor pensioenfondsbestuur. Hierbij zal ook de samenhang aan de orde komen tussen beide onderwerpen, alsmede de samenloop van de deelnemersraad met het nieuwe verantwoordingsorgaan, waarin ook pensioengerechtigden zijn vertegenwoordigd. De Raad meent dat de informatie uit de desbetreffende evaluaties moet worden meegewogen bij de belangenafweging die door de Staten-Generaal en de regering moet worden gemaakt voordat eventueel tot nadere regulering kan worden besloten. De Raad adviseert daarom de evaluatie van het tweede medezeggenschapsconvenant en van de principes van goed pensioenfondsbestuur in 2008 alsook de standpunten van alle betrokken partijen daarop af te wachten.

De indieners waren in eerste instantie bereid om dit advies op te volgen. De evaluaties zouden in het najaar van 2008 verschijnen. Momenteel zijn ze er nog steeds niet. Door de kredietcrisis is evenwel een snelle parlementaire behandeling van het wetsvoorstel uiterst urgent geworden. In de komende periode worden bij vrijwel alle pensioenfondsen ingrijpende herstelplannen opgesteld waarbij langdurige bevriezing van de opgebouwde pensioenaanspraken en ingegane pensioenuitkeringen en zelfs afstempeling van pensioenaanspraken aan de orde kan komen. De gepensioneerden lopen daarbij evenals de werknemers grote risico’s. Het is daarom wenselijk dat de wetgever garandeert dat hun vertegenwoordigers, hoe ook georganiseerd, volwaardig kunnen deelnemen in de besturen van hun pensioenfondsen. Voor deze fondsen geldt meer dan ooit tevoren: «alle hens aan dek». Dat wil zeggen dat bij het besturen van de fondsen ook de denkkracht van alle gepensioneerdenorganisaties gemobiliseerd moet worden. Bovendien moet een einde gemaakt worden aan de situatie waarin en groot deel van de gepensioneerden zich niet vertegenwoordigd voelen. Dit zal tevens het vertrouwen van hen in de fondsbesturen versterken. De indieners zullen daarom de Tweede Kamer verzoeken de verdere behandeling van het wetsvoorstel zo snel mogelijk ter hand te nemen. Direct na de publicatie van de evaluaties zullen de initiatiefnemers hun commentaar geven op de voor hun voorstel relevante onderdelen.

b. De Raad merkt in dit deel van het vervolgadvies nog op dat het voorgelegde voorstel is beperkt tot de medezeggenschap van de pensioengerechtigden en tot stand is gekomen zonder de resultaten van de evaluatie van het medezeggenschapsconvenant af te wachten. Voorts trekt het de aandacht van de Raad dat aan de ontwikkelingen van goed pensioenfondsbestuur, waaronder de participatie van pensioengerechtigden in het verantwoordingsorgaan, in de toelichting op het initiatiefvoorstel geen aandacht is besteed. Van de mogelijke gevolgen van de samenloop van de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan wordt daarbij geabstraheerd.

Deze waarnemingen van de Raad kloppen. De indieners menen hiervoor goede gronden te hebben. Het tweede medezeggenschapsconvenant is (omdat het onvoldoende werd nageleefd) in de Pensioenwet opgenomen. Met name de tweede indiener heeft er in december 2007 reeds tijdens de behandeling van de zogenaamde Veegwet in de Tweede Kamer op gewezen dat hierdoor in feite de fase van zelfregulering is beëindigd en dat hierdoor de wetgever verantwoordelijk is geworden. Daardoor is volgens de indieners het moment gekomen dat de wetgever een eigen onafhankelijke afweging moet maken voor de op dit gebied vereiste wetgeving. Hierbij behoren onder meer de volgende aspecten zwaar te wegen:

• De rechten op medebestuur van hun pensioenfondsen voor de werknemers en de werkgevers zijn ook niet door zelfregulering ontstaan. Deze rechten zijn door de wetgever op grond van een eigen afweging in de pensioenwetgeving opgenomen. Het is dus logisch dat de wetgever thans eveneens voor de derde groep, de pensioengerechtigden, zelf een soortgelijke afweging maakt. Dit sluit nauw aan bij het hierboven genoemde oordeel van de Raad van State uit het basisadvies dat er voldoende reden bestaat voor een wettelijke verplichting tot de vertegenwoordiging van de pensioengerechtigden in het bestuur van hun pensioenfonds.

• Bij de toekenning van het recht op medebestuur gaat het om een belangrijk democratisch recht waarbij in principe alle groepen pensioenverzekerden gelijk behandeld behoren te worden. Dat betekent dat de pensioengerechtigden ook een recht op vertegenwoordiging in de besturen toekomt evenals de werknemers (gelijkheid voor de wet). Hierbij moet er tevens voor gezorgd worden dat er geen rechtsongelijkheid tussen verschillende soorten pensioenfondsen blijft bestaan. Dit vraagt een eigen nadere toetsing door de wetgever.

De initiatiefnemers hebben geconstateerd dat door de opname van de strekking van het tweede convenant in de Pensioenwet de pensioengerechtigden van een groot deel van de ondernemingspensioenfondsen een mogelijkheid kregen om te kiezen voor vertegenwoordiging in het fondsbestuur. Voor de pensioengerechtigden van de bedrijfstakpensioenfondsen (ongeveer 70% van het totale aantal pensioengerechtigden in ons land) kent de Pensioenwet een dergelijke mogelijkheid echter niet. Hierbij komt dat het keuzerecht voor de pensioengerechtigden bij ondernemingspensioenfondsen aan voorwaarden is gebonden waardoor het recht op vertegenwoordiging in het fondsbestuur niet altijd kan worden gerealiseerd. Deze feiten kunnen door de evaluatie van het tweede convenant niet worden veranderd. Wetgeving is dus naar de mening van de indieners in ieder geval vereist. Bovendien speelt dit onderwerp, zoals uit de bijlage bij de Memorie van Toelichting blijkt, al zo lang.

Bij de door de STAR in december 2005 samengestelde Principes voor goed pensioenfondsbestuur gaat het naar de mening van de indieners in feite om een nieuwe opzet van de organisatie van pensioenfondsen. Het betreft voornamelijk de manier waarop de begrippen intern toezicht en verantwoording binnen de pensioenfondsen vorm gegeven kunnen worden. Het gaat daarbij speciaal om de functie, de bevoegdheden en de samenstelling van het toezichthoudend orgaan alsmede van een verantwoordingsorgaan. Hierbij zijn de huidige wetgeving voor deelnemersraden en het medezeggenschapsconvenant als middelen voor de medezeggenschap van pensioengerechtigden als onveranderlijke gegevens aanvaard. Met betrekking tot de bestuurssamenstelling is in de Principes voor goed pensioenfondsbestuur uitgegaan van de bestaande wetgeving. Deze samenstelling wordt niet ter discussie gesteld. Het aspect van de medezeggenschap is in de vastgestelde Principes nog niet opgenomen. Dit vormt de verklaring waarom de ontwikkelingen met betrekking tot «een goed pensioenfondsbestuur» nog niet in de toelichting van het wetsvoorstel zijn vermeld.

Tussen STAR en CSO is afgesproken dat na de evaluaties van de Principes en het convenant in 2008 zal worden bezien hoe in de toekomst de medezeggenschapsfunctie als een essentieel onderdeel van goed pensioenfondsbestuur in de Principes kan worden geïncorporeerd. Dat de initiatiefnemers met de indiening van het wetsvoorstel hierop niet hebben gewacht is een gevolg van hun opvatting dat de pensioengerechtigden, als volwaardige verzekerden, allereerst een wettelijk recht behoren te verkrijgen op deelname aan het pensioenfondsbestuur, het centrum van de besluitvorming. Dat recht moet bestaan, onafhankelijk van de wijze waarop intern toezicht, verantwoording en medezeggenschap verder binnen de fondsen worden vormgegeven. Onafhankelijk dus ook van de wijze waarop deelnemersraad en verantwoordingsorgaan zich zullen ontwikkelen. Anders gezegd: de indieners vinden dat de Principes voor goed pensioenfondsbestuur, inclusief de integratie van het medezeggenschapsaspect, zich in de komende jaren moeten ontwikkelen binnen een kader waarin de pensioengerechtigden evenals de werknemers en de werkgevers een wettelijke aanspraak kunnen maken op bestuursdeelname. In deze opvatting weten de indieners zich gesteund door het basisadvies van de Raad van State. Zij wijzen er dan ook op dat de Raad in het vervolgadvies geen opmerkingen heeft over de aangegeven rechtsgrond voor de toekenning van een recht op medebestuur aan de pensioengerechtigden (hoofdstuk 3 van de toelichting op het wetsvoorstel).

2. De procedure betreffende de keuze voor een vertegenwoordiging van pensioengerechtigden in het pensioenfondsbestuur

In de aanhef van onderdeel 2 van het vervolgadvies stelt de Raad van State onder meer: «Op grond van het voorgestelde artikel 110, eerste lid, wordt ook een ondernemingspensioenfonds verplicht om een deelnemersraad in te stellen.» Deze passage wekt de indruk dat volgens het initiatiefvoorstel wordt voorgeschreven dat alle ondernemingspensioenfondsen een deelnemersraad moeten oprichten. Dit is onjuist. Het voorgestelde eerste lid van artikel 110 heeft dezelfde strekking als het huidige eerste lid van dat artikel in de Pensioenwet. In dit lid vervalt alleen het huidige onderdeel c omdat hierin een verwijzing voorkomt die niet meer van toepassing is. De rest van de tekst van dit lid blijft ten opzichte van de Pensioenwet ongewijzigd: er kan een deelnemersraad worden opgericht wanneer daartoe het initiatief wordt genomen door het fondsbestuur of door 5% van de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden.

a. De Raad van State memoreert in dit deel van het vervolgadvies dat het convenant uitgaat van maatwerk bij de medezeggenschap. Dit wordt met name van belang geacht voor de ondernemingspensioenfondsen. De voorgestelde maatregel is echter generiek en omvat het ondernemingspensioenfonds en het bedrijfstakpensioenfonds. Daarmee lijkt er van maatwerk nauwelijks meer sprake te zijn. In de toelichting wordt geen aandacht besteed aan de vraag of het voor ondernemingspensioenfondsen wel wenselijk is dat pensioengerechtigden zowel in het bestuur als in een deelnemersraad vertegenwoordigd kunnen zijn, noch aan de vraag of een combinatie van deze vormen van medezeggenschap van pensioengerechtigden, tezamen met deelname in het verantwoordingsorgaan, niet aan goed pensioenbestuur in de weg kan staan. De Raad adviseert de toelichting aan te vullen.

De initiatiefnemers geven hierop de volgende reactie. Zoals in de rechtsgrond voor het wetsvoorstel (hoofdstuk 2, toelichting) is aangegeven kunnen de pensioengerechtigden aanspraak maken op een recht op medebestuur van hun pensioenfonds: zij hebben een groot financieel belang bij het bestuursbeleid; het pensioenfonds beheert ook uitgesteld loon van de pensioengerechtigden; evenals de deelnemers zijn zij volwaardig pensioenverzekerden waardoor zij het recht behoren te verkrijgen op medebestuur van hun pensioenfonds (gelijkheid voor de wet); en door formele vertegenwoordiging van hen in het fondsbestuur ontstaat een voor de pensioenverzekerden werkelijk representatief bestuur. Het recht op medebestuur dient in beginsel op een gelijke wijze te gelden voor alle gepensioneerden van de bedrijfstak- en ondernemingspensioenfondsen. Generieke maatregelen zijn hiervoor het meest efficiënt. Zo zijn de rechten voor bestuursdeelname van de werkgevers en werknemers ook niet via maatwerk per fonds geregeld, maar zijn deze generiek geregeld in de Pensioenwet. Binnen dit kader laat het wetsvoorstel evenwel nog steeds ruimte voor maatwerk bij de uitwerking. Zo wordt voorgesteld bij de pariteitsbepalingen van de besturen van de bedrijfstakfondsen, evenals bij die van ondernemingspensioenfondsen thans, een vorm van regelend recht in te voeren (artikel 99). Hierdoor kan afgeweken worden van de exacte pariteit en kan per pensioenfonds rekening worden gehouden met de inzichten van de betrokken partijen en het specifieke karakter en de risicoverdeling van de pensioenregeling. Iets dergelijks kan eveneens plaatsvinden door de voorgestelde invoering van regelend recht ten aanzien van de verdeelsleutel van de bestuurszetels tussen de deelnemers en de pensioengerechtigden (artikel 101). Daardoor is het bijvoorbeeld mogelijk het criterium van de onderlinge getalsverhoudingen te vervangen door de toe te rekenen vermogens of door een verdeling met gelijke aantallen. Artikel 101 biedt tevens, anders dan de Pensioenwet, de keuze uit benoeming van bestuursleden via verkiezingen of via voordrachten van de belangenorganisaties.

Staat drievoudige medezeggenschap van pensioengerechtigden in bestuur, deelnemersraad en verantwoordingsorgaan een goed bestuur in de weg? Volgens de opvatting van de indieners niet. Naar hun mening is het terecht dat de pensioengerechtigden gelijkwaardig aan de werknemers vertegenwoordigd zijn, zowel in het fondsbestuur, als in de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan. Als volwaardige pensioenverzekerden en direct belanghebbenden hebben zij daar recht op. Het draagt tevens bij aan de representativiteit van deze fondsorganen en daarmee aan een goede bestuurskwaliteit. Er wordt wel eens verondersteld dat de vertegenwoordigers van pensioengerechtigden in het algemeen meer op hun eigen deelbelang zouden kunnen gaan letten dan de vertegenwoordigers van de werknemers en werkgevers, die zouden opkomen voor een soort algemeen belang van het pensioenfonds. Voor deze zienswijze bestaat geen goede grond. Niet valt in te zien dat de vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden in het algemeen meer aan hun eigenbelang zouden denken dan de vertegenwoordigers van de werknemers en werkgevers. Het gevaar bestaat even goed dat de vertegenwoordigers van de werknemers en werkgevers hun deelbelang laten prevaleren bijvoorbeeld als gevolg van bij de CAO gemaakte afspraken. In het basisadvies van de Raad van State wordt objectief zeer genuanceerd de verhouding tussen de deelbelangen van werkgevers, werknemers en pensioengerechtigden beschreven (zie hoofdstuk 3 van de toelichting van het huidige wetsvoorstel). Het vormt naar de mening van de indieners juist een aansporing om de pensioengerechtigden volwaardig in de genoemde fondsorganen op te nemen. Daardoor wordt het draagvlak van het fonds zelfs vergroot. De vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden zijn overigens net als die van de werknemers en werkgevers gebonden aan de wettelijk plicht van evenwichtige belangenbehartiging uit artikel 105, lid 2. Wanneer vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden worden opgenomen in bestuur, deelnemersraad en verantwoordingsorgaan is dat niets ongewoons. Iets dergelijks komt ook voor bij de werknemersvertegenwoordigers. En niemand vraagt of dat wel gewenst is en of dat een goed bestuur in de weg zou staan. Door pensioengerechtigden op te nemen in de drie genoemde fondsorganen worden ook de mogelijkheden vergroot om personen met voldoende pensioendeskundigheid aan te trekken omdat die dan mede betrokken kunnen worden uit de kring van de organisaties van pensioengerechtigden.

b. Volgens het wetsvoorstel (artikel 100, eerste lid) geldt een minimum respons van 10% voor de schriftelijke raadpleging over de vertegenwoordiging van de pensioengerechtigden in het bestuur. Voor een recht op vertegenwoordiging is een meerderheid daarvan (dus meer dan 5%) vereist. In het vervolgadvies merkt de Raad van State hierover op dat het instellen van een vertegenwoordiging indien 5% van de belanghebbenden daartoe een wens kenbaar maakt, thans alleen geldt voor het verzoek tot oprichting van een deelnemersraad bij een ondernemingspensioenfonds (artikel 110, eerste lid, PW). Een voorstel tot instelling van een deelnemersraad die adviesrechten uitoefent, heeft minder vergaande gevolgen voor de bestuursstructuur van het pensioenfonds dan een voorstel tot vertegenwoordiging van pensioengerechtigden in het bestuur. Om vertegenwoordiging in het bestuur af te dwingen, is naar het oordeel van de Raad een breder draagvlak geboden. De Raad merkt op niet in te zien waarom een regeling zoals deze nu in het huidige derde lid van artikel 100 van de Pensioenwet geldt, niet voor alle pensioenfondsen zou kunnen gelden. De Raad adviseert dit voorstel aan te passen.

De indieners merken hierover op dat in het huidige derde lid van artikel 100 PW voor de raadpleging bij ondernemingspensioenfondsen een minimum respons geldt van 50%. Dit percentage is in de praktijk zwaar en voor het verkrijgen van een representatief beeld van de mening van de pensioengerechtigden onnodig hoog. Essentieel is de meerderheid van de antwoorden. In de praktijk komt het overigens meer voor dat een recht op participatie bestaat voor een groep met een aantoonbare aanhang van minder dan 10%. Vele vakbonden nemen deel aan het cao-overleg terwijl zij een lagere organisatiegraad hebben dan 10%. Op grond van dit derde lid van artikel 100 bezit het fondsbestuur bovendien de bevoegdheid om van de wens van de meerderheid van de respondenten af te wijken wegens «zwaarwegende redenen». Deze bevoegdheid past niet meer bij dit wetsvoorstel omdat de pensioengerechtigden een wettelijk recht verkrijgen op vertegenwoordiging in het fondsbestuur. Daartoe bestaan zwaarwegende redenen die in de rechtsgrond voor het voorstel (zie hoofdstuk 2 van de memorie van toelichting) zijn aangegeven. Er mogen dan geen andere redenen zijn om af te wijken van de door de meerderheid van de pensioengerechtigden gemaakte keuze. Een fondsbestuur heeft ook niet de bevoegdheid om af te wijken bij de wettelijke rechten van de werkgevers of werknemers op bestuursdeelname.

3. Het beroepsrecht

De indieners hebben kennis genomen van het vervolgadvies van de Raad van State met betrekking tot dit onderdeel. Zij betreuren dat de Raad niet is ingegaan op de argumenten van de indieners, met name op hun argument dat bescherming van rechten van minderheden een essentieel onderdeel is van onze samenleving en dat die bescherming alleen kan lopen via een onafhankelijke (rechterlijke) instantie. Verder kunnen zij zich niet aan de indruk onttrekken dat het advies van de Raad van State vooral een theoretische beschouwing is die ver af staat van de dagelijkse praktijk.

In zijn vervolgadvies geeft de Raad van State als oordeel dat een beroepsrecht in principe aan de deelnemersraad zelf toekomt en niet aan een minderheid van deze raad, laat staan een minderheid van slechts 10%. Volgens de Raad zou namelijk de deelnemersraad als geheel het adviesrecht in kwestie uitoefen en niet een bepaalde minderheid daaruit. De indieners zijn van mening dat de Raad van State daarbij aan een aantal punten voorbij gaat. Allereerst geeft artikel 113 Pensioenwet aan dat een minderheid uit de deelnemersraad wel degelijk een advies kan uitbrengen. Bovendien heeft ook in de huidige wet, zoals de Raad zelf aangeeft, een minderheid (i.c. een geleding) de mogelijkheid in beroep te gaan tegen een besluit van het bestuur (artikel 218). Verder gold tot 1 januari 2007 de Pensioen- en Spaarfondsenwet. Artikel 6d van die wet bepaalde dat de deelnemersraad of een gedeelte van ten minste 10% van de leden van de deelnemersraad een klacht kon indienen bij de Pensioen-& Verzekeringskamer op grond van het oordeel dat het bevoegde orgaan van het fonds bij een aangelegenheid als bedoeld in artikel 6b, eerste lid, de belangen van belanghebbenden niet op evenwichtige wijze behartigt. De PSW ging er dus van uit dat er een vorm van beroep dient te zijn voor minderheden uit de deelnemersraad betreffende besluiten van het bestuur die de inhoud en de uitvoering van de pensioenregeling bepalen. Dit klachtrecht is met de inwerkingtreding van de Pensioenwet vervallen, waardoor de beroepsmogelijkheid met betrekking tot het beleid en de besluiten van het fondsbestuur voor minderheden niet meer bestaat. De indieners achten dit onjuist en in strijd met de alom erkende noodzaak van de bescherming van rechten van minderheden. Uit het voorgaande blijkt dat de wetgever erkent en erkende dat de meningen en de belangen van verschillende groepen in een deelnemersraad sterk uiteen kunnen lopen, dat minderheden een van de meerderheid afwijkend advies kunnen uitbrengen en dat er in bepaalde gevallen een beroepsmogelijkheid voor die minderheid dient te zijn. Zoals gezegd is de mogelijkheid van beroep tegen bestuursbesluiten, middels het klachtrecht, voor minderheden van de deelnemersraad vervallen. Het overgebleven beroepsrecht voor een minderheid conform artikel 218 is beperkt tot alleen overdracht van verplichtingen van het Fonds en liquidatie. Er is geen mogelijkheid meer van toetsing op evenwichtigheid van bestuursbesluiten door een onafhankelijke instantie. Dit wetsvoorstel beoogt die tekortkoming te herstellen.

Nogmaals willen de indieners hier aangeven waarom het beroepsrecht voor minderheden een noodzaak is om zeker te kunnen stellen dat bestuursbesluiten evenwichtig zijn. Uitgangspunt hierbij is dat in het arbeidsvoorwaardenoverleg afspraken worden gemaakt tussen werknemers(organisaties) en werkgevers(organisaties). De pensioengerechtigden zijn daar niet bij betrokken. Veel afspraken over arbeidsvoorwaarden hebben direct of indirect effect op pensioenen. Omdat een pensioenfonds een onafhankelijke rechtspersoon is moet het bestuur van het fonds de resultaten van het arbeidsvoorwaardenoverleg beoordelen en daarover een besluit nemen. Werkgevers en werknemers hechten er groot belang aan dat de gemaakte afspraken over de arbeidsvoorwaarden ook daadwerkelijk worden uitgevoerd. Daarom hebben de werkgevers en de werknemers in het fondsbestuur hetzelfde belang: goedkeuring van in het arbeidsvoorwaardenoverleg gemaakte afspraken. Pensioengerechtigden in het fondsbestuur vormen altijd een minderheid en kunnen dus goedkeuring door het bestuur van de pensioenaspecten van de arbeidsvoorwaardelijke afspraken niet tegenhouden, ook niet als die (in hun ogen) onevenwichtig zouden zijn. Ook hebben zij geen beroepsmogelijkheid. Als daarna het bestuursbesluit voor advies in de deelnemersraad wordt besproken ontstaat een soortgelijke situatie. Ook de actieven in de deelnemersraad wensen dat de afgesloten arbeidsovereenkomst wordt uitgevoerd. Ook in de deelnemersraad zullen over het algemeen de actieven in de meerderheid zijn en zal dus de deelnemersraad een positief advies uitbrengen. Een beroepsprocedure als omschreven in het voorgestelde artikel 218 is de enige mogelijkheid voor een minderheid om een bestuursbesluit op evenwichtigheid te laten toetsen. Veelal betreft zo’n minderheid de pensioengerechtigden, het zou echter ook een andere groep verzekerden kunnen zijn.

De Raad van State verbaast zich over het feit dat de minderheid van de deelnemersraad die in het wetsvoorstel het beroepsrecht wordt gegeven slechts 10% is. De indieners wijzen er in de eerste plaats op dat dit percentage ook in de PSW gebruikt werd voor het klachtrecht van een minderheid van de raad bij de Pensioen- & Verzekeringskamer. Ook in artikel 100 van de Pensioenwet wordt aan slechts 10% een recht gegeven, i.c. het recht voor pensioengerechtigden om in een deelnemersraad of in het bestuur zitting te hebben indien hun aantal ten minste 10% van de som van deelnemers en pensioengerechtigden van het fonds bedraagt. Ook hier dus rechten vanaf 10%. Indieners menen dat dit terecht is. Immers, als in een fonds de 10% wordt gehaald en de pensioengerechtigden in een deelnemersraad zitting krijgen spreekt het ook voor zich dat aan die groep pensioengerechtigden rechten worden verleend. 10% van de deelnemersraad kan soms slechts één raadslid zijn. Toch is het verantwoord ook in dat geval een beroepsrecht toe te kennen omdat dat raadslid een achterban vertegenwoordigt die in ieder geval groot genoeg is om in de deelnemersraad zitting te hebben.

De Raad van State meent dat de effectiviteit in geding is als door een minderheid van 10% van de deelnemersraad beroep kan worden aangetekend terwijl die zelfde minderheid ook in het bestuur zitting heeft. De indieners zijn van mening dat het voor wat betreft de effectiviteit van de besluitvorming niet uitmaakt of er wel of geen pensioengerechtigden in het bestuur zitting hebben bij het eventueel instellen van beroep. Bovendien is het hebben van bestuursleden namens de pensioengerechtigden geen enkele garantie dat de bestuursbesluiten evenwichtig zullen zijn. Immers, in vrijwel alle gevallen zullen – ook bij de voorstellen uit dit initiatiefvoorstel – de pensioengerechtigden een minderheid van de bestuurszetels bezetten. Zelfs zwaarwegende besluiten waarvoor een gekwalificeerde meerderheid is voorgeschreven kunnen nog zonder instemming van de pensioengerechtigden worden genomen. Natuurlijk kunnen de pensioengerechtigden in het bestuur middels discussie proberen invloed uit te oefenen, maar er is geen enkele garantie dat met hun mening rekening zal worden gehouden. Immers, zoals hiervoor reeds is weergegeven is het belang van werknemers en werkgevers voor het goedkeuren van de overeengekomen arbeidsvoorwaarden groot. Het is niet denkbeeldig dat vanwege dit grote belang de evenwichtigheid soms uit het oog wordt verloren. Daarmee is niet gezegd dat een minderheid van de deelnemersraad in beroep zal gaan. Veeleer is te verwachten dat het bestuur teneinde een rechtszaak te voorkomen zeer serieus naar evenwichtige belangenafweging zal gaan, zeker als het bestuur via een minderheidsadvies op de onevenwichtigheid is gewezen. Er is slechts één alternatief denkbaar voor het beroepsrecht van minderheden in de deelnemersraad en dat is het beroeprecht geven aan bestuursleden.

De indieners willen graag nog een opmerking maken ten aanzien van de effectiviteit. Allereerst verwijzen ze naar het gedeelte over besluitvaardigheid op pagina 11 van de Memorie van Toelichting. Verder is naar hun inschatting niet te verwachten dat er eindeloze hoeveelheden beroepsprocedures zullen volgen. Zij baseren dat op een viertal overwegingen:

• veel adviezen van een deelnemersraad zullen niet controversieel zijn;

• het bestaan van de mogelijkheid van een beroepsprocedure zal er veelal toe leiden dat een compromis wordt overeengekomen;

• ook al bestaat het recht op beroep, dan nog zal dat niet lichtvaardig gehanteerd worden, enerzijds omdat men bij kleine geschillen de verhoudingen niet op het spel wil zetten en anderzijds omdat het voeren van een procedure een lastige en veel energie vergende aangelegenheid is;

• na verloop van tijd zal jurisprudentie ontstaan, waardoor voor alle partijen duidelijkheid komt over verschillende situaties; het bestuur zowel als een minderheid van de deelnemersraad weten dan op voorhand wat van hen verlangd wordt en/of een beroepsprocedure kansrijk is.

De Raad van State spreekt ook over de effectiviteit van de besluitvorming in de deelnemersraad indien de deelnemersraad heeft besloten geen beroep aan te tekenen of zelfs positief heeft geadviseerd. Ook hier geldt dat de effectiviteit niet in het geding is, maar de evenwichtigheid. Zoals hierboven reeds is aangegeven zijn de werknemers in de deelnemersraad evenzeer gebaat bij het kunnen uitvoeren van de afgesloten arbeidsovereenkomst als de werknemers en werkgever(s) in het bestuur. Ook in de deelnemersraad met een meerderheid van actieven bestaat dus een grote aandrang om een bestuursbesluit daarover van een positief advies te voorzien, mogelijk met voorbijgaan aan de evenwichtigheid.

Tot slot vindt de Raad van State ten aanzien van het beroepsrecht dat dit voorstel contrasteert met die bepalingen van het voorstel die juist ten doel hebben verschillende geledingen gezamenlijk voor de uitvoering van de pensioenregelingen verantwoordelijk te maken. Dreigende beroepsprocedures zouden geledingen van deelnemers, gewezen deelnemers en gepensioneerden van elkaar kunnen verwijderen. Ook zou de verhouding binnen het pensioenbestuur met de werkgevers verstoord kunnen raken. De indieners delen deze mening absoluut niet. Het tegendeel is waar. Deze theoretische overwegingen staan ver af van de dagelijkse praktijk. Allereerst heeft het wetsvoorstel de bedoeling de pensioengerechtigden mede zeggenschap te geven en dus mede verantwoordelijk te maken voor de uitvoering van de pensioenregeling; dat is niet hetzelfde als gezamenlijk verantwoordelijk. (Dreigende) beroepsprocedures zorgen niet voor het van elkaar verwijderen van geledingen. Integendeel! Die verwijdering heeft plaats op het moment dat een meerderheid niet met een minderheid rekening houdt. Die minderheid wordt dan heel boos omdat de minderheid meent in pensioenrechten te zijn aangetast, hetgeen zorgt voor een jarenlange animositeit. De mogelijkheid van de beroepsprocedure zorgt er juist voor dat geledingen wel met elkaar rekening gaan houden; men wil immers een beroepsprocedure voorkomen en past het voorstel daartoe aan. Resultaat: goede verstandhouding. Mutatis mutandis geldt hetzelfde in het fondsbestuur.

4. Gehoudenheid van een pensioenfonds mee te werken aan de oprichting en instand-houding van een vereniging van pensioengerechtigden

Dit vierde onderdeel van het vervolgadvies gaat over het voorgestelde artikel 109, achtste lid, en 110, zevende lid, volgens welke pensioenfondsen verplicht zouden worden mee te werken aan de oprichting en instandhouding van een vereniging van pensioengerechtigden. De Raad stelt hierbij vast dat het niet zozeer gaat om de verplichting van een pensioenfonds om in juridische zin mee te werken aan de oprichting en instandhouding van een dergelijke vereniging, maar om desgevraagd informatie te verstrekken over pensioengerechtigden teneinde het mogelijk te maken deze te benaderen voor het lidmaatschap. De Raad wijst er op dat het hier gaat om gegevensverstrekking in de zin van de Wet bescherming persoonsgegevens. Daarbij is de Raad er niet van overtuigd dat de voorgestelde verplichting om deze gegevens te verstrekken noodzakelijk en evenredig is, zodat niet aan de criteria van de Wbp wordt voldaan. De initiatiefnemers kunnen het fondsbestuur vragen om aan de pensioengerechtigden informatie te verstrekken over de oprichting of het bestaan van een dergelijke vereniging, samen met bijvoorbeeld de periodieke informatieverstrekking op grond van de Pensioenwet aan de pensioengerechtigden of bij de raadpleging als bedoeld in het voorgestelde artikel 100. De Raad adviseert om in de toelichting hierop in te gaan en zo nodig de artikelen 109 en 110 op dit punt aan te passen.

De indieners hebben begrip voor deze beschouwing van de Raad en zullen daarom dit advies opvolgen. Zij zullen met een Nota van Wijziging komen waardoor de verplichting voor de pensioenfondsen uit artikel 109, achtste lid, en artikel 110, zevende lid, zal worden beperkt. In de nieuwe tekst zal worden opgenomen dat een bedrijfstakpensioenfonds respectievelijk een ondernemingspensioenfonds gehouden is om op verzoek van pensioengerechtigden of een vereniging van pensioengerechtigden mee te werken aan de verstrekking van informatie aan de pensioengerechtigden van het fonds over het voornemen tot oprichting of over het bestaan van een vereniging van pensioengerechtigden.

De Raad merkt nog op dat er momenteel al verenigingen voor ouderen bestaan, die samenwerken in CSO, en de belangen van pensioengerechtigden behartigen. Uiteraard is dat de indieners bekend. Juist uit die kringen zijn de indieners er op geattendeerd dat er duidelijk behoeft bestaat aan een verplichting voor de pensioenfondsen om mee te werken aan de communicatie van deze verenigingen met de pensioengerechtigden van hun pensioenfonds.

De indieners

Koşer Kaya

Blok