Nr. 119 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op 18 december 2013 overleg gevoerd met Staatssecretaris Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over:

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 10 december 2013 met de Derde voortgangsrapportage passend onderwijs (Kamerstuk 31 497, nr. 113);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 5 november 2013 met de beantwoording van vragen van de commissie over de positie en specifieke bekostiging van het praktijkonderwijs (Kamerstuk 31 497, nr. 111);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 16 september 2013 met de aanbieding van het toezichtkader samenwerkingsverbanden passend onderwijs (Kamerstuk 31 497, nr. 110);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 4 november 2013 met het afschrift van het antwoord op de brief aan het samenwerkingsverband passend onderwijs vo 31.03 (Weer e.o.) inzake de groei van het vso na 01-10-2011;

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 22 augustus 2013 over de positie en specifieke bekostiging van het praktijkonderwijs (Kamerstuk 31 497, nr. 109);

• – de brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 2 december 2013 met reactie op de brandbrief Netwerk Ouderinitiatieven m.b.t. knelpunten passend onderwijs MBO (Kamerstuk 31 497. Nr. 112);

• – de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 16 december 2012 met de reactie op de brief van Onderwijscentrum De Berkenschutse over de positie van het speciaal onderwijs.

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Ypma

Griffier: De Kler

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Ik ken het begrip passend onderwijs al een aantal jaren, ook nog vanuit mijn werk. Het is in oorsprong een prachtig idee. Toch is er ergens onderweg iets mis gegaan, want het blijkt een vernieuwing die we uiteindelijk misschien met bewindvoerders moeten afdwingen. Dat klinkt niet goed. Dat brengt mij op de gedachte dat wij in dit parlement nog eens goed moeten nadenken over de plek waar onderwijsvernieuwing begint. Die begint in de klas en gaat over het kind. In de klas moeten docenten, die met hart en ziel hun werk doen, de ruimte en het vertrouwen krijgen het goede te doen met kinderen. Ergens in de verhouding tussen de overheid en dat klaslokaal gaat er iets niet goed, dat mag blijken. Dit laat onverlet dat we nu middenin een vernieuwing staan. Daar moeten we iets van vinden.

In eerdere debatten en bij de begrotingsbehandeling hebben we stilgestaan bij de problemen rond de invoering van passend onderwijs. De voortgangsrapportage laat zien dat er bestuurlijk vooruitgang is geboekt, maar inhoudelijk nog heel veel werk moet worden verzet. In de brief van de Staatssecretaris klinkt door dat hij de ambities bijstelt, naar beneden. Het noodzakelijke moet geregeld worden, de rest mag later. Hij zegt dat er eigenlijk niet zo veel verandert per 1 augustus. Maar ouders moeten weten hoe de ondersteuning eruitziet en scholen en docenten moeten weten hoe te handelen als een leerling met een extra ondersteuningsbehoefte zich meldt. Zo wordt de invoering van passend onderwijs toch niets meer dan een papieren invoering? De ambitie van passend onderwijs lag toch hoger dan alleen passende protocollen? Het heet toch passend onderwijs? Elk kind op de juiste plek, regulier waar het kan, speciaal waar het moet. Past het passend onderwijs straks bij de kinderen, of alleen bij de besturen? Zoals het er nu voor staat wordt de invoering niet uitgesteld, maar de uitvoering wel. Hoe wil de Staatssecretaris ervoor zorgen dat passend onderwijs zijn oorspronkelijke ambities waarmaakt? En blijven middelen voor de invoering van passend onderwijs ook na 2014 beschikbaar? De invoering loopt immers door. Er moet nog veel gebeuren. Ik vraag de Staatssecretaris daarom ook om een actieplan voor de periode na augustus 2014. Dit moet gaan over passend onderwijs, maar dan in de klas.

We moeten nog steeds concluderen dat leraren, ouders en schoolleiders onvoldoende geïnformeerd zijn. Er zijn ouders met een kind op het speciaal onderwijs, die denken dat hun kind vanaf volgend jaar ergens anders heen moet. Hoe kan het bijvoorbeeld dat de informatievoorziening zo slecht loopt, terwijl de aanmeldingsprocedure al over een maand begint? Hoe gaan we dat verbeteren? Leraren vrezen voor busladingen leerlingen met extra behoeftes. De Staatssecretaris schrijft dat dit niet zo zal zijn, maar waar baseert hij dit op? Waar zijn de cijfers die dit staven? En zelfs met maar twee of drie extra zorgleerlingen in de klas wordt de druk op de leraar extra groot. Die is al groot. Leraren maken zich zorgen, omdat ze niet weten waar ze aan toe zijn. En hoe zit het met bijscholing voor de leraren? Komen de ondersteuningsplannen niet veel te laat om leraren nog bij te scholen? Als je pas op 1 mei 2014 weet welke leerlingen je wilt opnemen, kun je dan nog wel voor 1 augustus je docenten goed hebben bijgeschoold?

Een van de uitstroomprofielen van het voortgezet speciaal onderwijs (vso) is arbeidsmarktgericht. Het lijkt mij dat het mbo daar ook een grote rol in speelt. Hoe kan het dan dat maar 62% van de mbo-instellingen aangeeft een vast contactpersoon te hebben met het samenwerkingsverband? Hoe kan het dat maar 55% van de instellingen periodiek overleg voert met de samenwerkingsverbanden? Kan de staatsecretaris vertellen hoe hij wil waarborgen dat de samenwerking niet vastloopt wanneer buiten het samenwerkingsverband wordt gekeken? Ziet hij kansen voor intensieve, passende onderwijstrajecten, zoals het eSKeeB-programma?

De aanpak van thuiszitters wordt genoemd als een van de belangrijkste doelstellingen van passend onderwijs. Heeft de Staatssecretaris er vertrouwen in dat op 1 augustus alle thuiszitters helder in beeld zijn? En ziet de Staatssecretaris er iets in om voor zogeheten leerbare thuiszitters gebruik te maken van initiatieven als de Partnerschool, de Wereldschool of de IVIO@School?

De invoering van passend onderwijs loopt parallel aan de decentralisatie van de jeugdzorg. Deze dossiers hebben natuurlijk grote samenhang. Hoe gaat de Staatssecretaris zorgen dat die samenhang ook op het niveau van het kind blijft bestaan? Hoe voorkomen we dat een kind door bij het ene dossier in het ene hokje te vallen geen passende plek heeft op het andere dossier? Als voorbeeld noem ik een jongere op een zorgboerderij. Kan die daar ook onderwijs volgen? De fractie van D66 heeft grote zorgen over passend onderwijs. Kinderen kunnen in de knel komen als gevolg van gebrekkige voorbereiding. Dat geldt ook voor docenten. Heeft de Staatssecretaris er nog vertrouwen in dat de ingangsdatum voor elk samenwerkingsverband haalbaar en verantwoord is?

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Ik was bij de presentatie van de voortgangsrapportage van de Evaluatie en adviescommissie Passend onderwijs (ECPO). Daar was een prachtig en beeldend filmpje te zien. Een van de slides daarin was dat een zorgleerling namens 270.000 zorgleerlingen een hartenkreet deed: «Het gaat hier om de samenwerkingsverbanden, maar niet over ons». Dat is een typerend beeld, dat we zien in alle rapportages en ook in de reactie van de Staatssecretaris. In de afgelopen periode is regelmatig gezegd dat ouders en leraren beter betrokken zouden moeten worden, maar in de praktijk is er op dit moment juist bij hen onvoldoende betrokkenheid. Dit blijkt overigens niet uit de hoeveelheid reacties die wij hebben gekregen, van organisaties en van individuele ouders, leraren, ambulant en intern begeleiders. Allen delen hun zorg met ons.

Het is ontzettend jammer dat ouders en leraren nog steeds onvoldoende betrokken zijn bij de inrichting van passend onderwijs. Natuurlijk moet de structuur er zijn. Maar er is ook bij mijn fractie veel zorg over het feit dat passend onderwijs vooral lijkt te gaan over bestuurlijke inrichting, over de zeggenschap van schoolbesturen en het veilig stellen van financiële belangen. De leraar en de ouders stellen boven alles het belang van het kind voorop, en daar moet het uiteindelijk om gaan. Wat moeten ouders van een kind met een rugzakje, als ze niet weten of de school volgend schooljaar nog steeds de juiste ondersteuning kan bieden als het rugzakje vervalt? Wat moet de leraar doen die over vier weken op de open dag van zijn school ouders te woord moet staan en zelf niet eens weet welke basisondersteuning zijn school kan bieden, laat staan wat de inhoud is van het schoolondersteuningsprofiel?

Het netwerk ouderinitiatieven (NWOI) heeft concrete suggesties gedaan om toe te zien op een zorgvuldige vorming van ondersteuningsplanraden. Het woord alleen al. We weten wat we ermee bedoelen. Het gaat om ouderbetrokkenheid. Zij willen verschillende symposia organiseren in het land om ouders én onderwijsprofessionals te betrekken en te informeren. Ziet de Staatssecretaris de waarde van dit soort leeksymposia en is hij bereid deze ook financieel te ondersteunen?

Uit onderzoek van CNV Onderwijs blijkt dat slechts 25% van alle leraren zegt én te kunnen differentiëren én individuele hulp aan zorgleerlingen te kunnen bieden. CNV Onderwijs stelt voor om te investeren in co-teaching en het omgaan met verschillen op school. De organisatie wil daarin investeren. Ziet de Staatssecretaris mogelijkheden om hierin te investeren? Ambulant begeleiders vrezen dat bij het in beeld brengen van de ondersteuningsbehoefte van leerlingen de stille kinderen die niet zo talig zijn, of kinderen met een internaliserende problematiek, minder in de aandacht staan. Hierdoor zal een verschuiving ontstaan van rugzakmiddelen van deze groep naar kinderen met gedragsproblemen. Herkent de Staatssecretaris deze angst, en zo ja, wat gaat hij daar aan doen?

Het CDA is er nog steeds niet van overtuigd dat de Staatssecretaris er goed aan doet om het praktijkonderwijs (PrO) onder te brengen in het passend onderwijs. Wij zien dat in dit type onderwijs juist geen buitensporige groei heeft plaatsgevonden. We denken dat er daarmee meer problemen bijkomen dan dat er worden oplost. We zijn bang voor weglek van middelen uit het PrO naar andere vormen van onderwijs.

Terecht heeft de overheid in de afgelopen jaren veel energie gestoken in de aanpak van voortijdig schoolverlaten (vsv) in het mbo. Daarbij spelen ook bekostigingssancties een rol. De vrees bestaat dat deze sancties ertoe leiden dat leerlingen met extra zorgbehoefte minder kansen hebben aangenomen te worden op de school van hun keuze. Herkent de Staatssecretaris deze angst en, zo ja, wat gaat hij hier aan doen?

Een van de belangrijke doelen van passend onderwijs was om te komen tot minder bureaucratie en een betere verantwoording van de besteding van het geld voor extra ondersteuning aan kinderen die dat nodig hebben. In het eindadvies van de ECPO lezen we dat aan deze verwachting vermoedelijk niet voldaan kan worden. Wat gaat de Staatssecretaris daaraan doen? In mijn gesprekken met leraren en intern begeleiders hoor ik ook dat zij gek worden van de bureaucratische rompslomp, als ze wel betrokken zijn. Hoe zorgt de Staatssecretaris ervoor dat er daadwerkelijk een vermindering komt van de bureaucratie en de administratieve lastendruk? In de brief van 10 december laat de Staatssecretaris zich in de laatste alinea wel van een buitengewoon optimistische kant zien. Hij stelt daar dat hij «erop vertrouwt dat er per 1 augustus 2014 voor alle kinderen een plaats is in het onderwijs». Bedoelt de Staatssecretaris daarmee dat het andere heel belangrijke doel van passend onderwijs, dat we geen thuiszitters meer hebben, per 1 augustus is gerealiseerd? Hoe gaat hij het voor elkaar krijgen dat er voor al die duizenden leerlingen een plek is op scholen?

Als de ECPO gaat stoppen, moeten ontwikkelingen in passend onderwijs op een goede manier geëvalueerd blijven worden. Is er voldoende expertise bij het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) voor de evaluerende taak, en bij de Onderwijsraad voor de adviserende taak ten aanzien van passend onderwijs? Hoe reageert de Staatssecretaris op de oproep van de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad), het Platform VG en oudervereniging Balans, die vragen om voortzetting van de ECPO tot 2020? En als hij daar niets in ziet, is hij dan bereid de NRO en de Onderwijsraad tenminste tot het laatste overgangsjaar 2020 met deze extra taak te belasten?

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. We spreken over het zogenaamde passend onderwijs. Het plan is om per 1 augustus 2014 over te gaan tot invoering. Volgens de Staatssecretaris was dit debat de laatste kans om de planning aan te passen. In zijn brief van 10 december is daar echter niets van terug te vinden. We lezen dat de evaluatiecommissie en bureau Gateway kritisch zijn. Ouders en leraren zijn onvoldoende betrokken. Extra maatregelen zijn nodig. De Staatssecretaris neemt maatregelen. Hij gaat ouders en leraren ondervragen, er komen informatiepakketten en er komt een actieweek. Dit zijn natuurlijk lapmiddelen. Ik zie een grote kloof tussen papier en werkelijkheid, tussen management en werkvloer. Ik vrees dat we op een drama afkoersen. Opnieuw wordt een onderwijsvernieuwing van bovenaf opgelegd. Opnieuw wordt top-down aan leraren opgelegd wat ze moeten doen. Dat zouden we niet meer doen, sinds de commissie-Dijsselbloem. We zouden vernieuwingen zorgvuldig invoeren, inclusief een invoeringstoets et cetera. Zonder draagvlak geen grote hervormingen. Veel leraren willen best aan de slag met het passend onderwijs, maar niet onder de huidige omstandigheden: te grote klassen, hoge werkdruk, vele verplichte toetsen, de prestatiedwang en de nadruk op differentiatie. De ECPO heeft daar ook kritiek op. De commissie zegt dat de Staatssecretaris duidelijk moet zijn in zijn boodschap, en niet tegenstrijdig. Kijk naar advies 2 op pagina 15: zorg voor samenhang met ander beleid. De commissie bedoelt dat de Staatssecretaris enerzijds pleit voor passend onderwijs, en anderzijds voor excellentie en differentiatie. Enerzijds wil hij dat scholen beter presteren, anderzijds wil hij dat ze meer zorgleerlingen opnemen. Dat wordt als tegenstrijdig ervaren. Scholen vrezen dat ze worden afgerekend op hun zorgbeleid, zie pagina 13. Kent de Staatssecretaris deze strijdigheid? Mijn stelling is dat passend onderwijs zonder aanpassing van deze omstandigheden, zoals de grote klassen, een drama wordt. Passend onderwijs wordt dan knellend onderwijs. Ons standpunt wordt bevestigd door de Gateway Review. Onderzoekers noemen een geslaagde invoering onzeker: «In meerdere opzichten zijn er grote risico's of problemen. Er zijn dringend maatregelen nodig om te zorgen dat deze worden aangepakt en om vast te stellen of het haalbaar is om ze op te lossen.» De onderzoekers geven de kleurcode oranje/rood, en dat ruim een halfjaar voor invoering van het passend onderwijs. Er is gebrekkige aansturing en leraren en ouders worden nauwelijks betrokken.

De Algemene Onderwijsbond (AOb) heeft ook onderzoek gedaan. Het heet Passend onderwijs vanuit de leraar bezien. Ik noem een paar conclusies. Leraren hebben het gevoel dat ze weinig invloed hebben op de zorgstructuur. Meer dan de helft van de leraren heeft geen idee of er een ondersteuningsprofiel is opgesteld. Belangrijk: leraren willen kleinere klassen van bij voorkeur rond 23 leerlingen. Het gemiddelde ligt nu op 26 leerlingen. In de praktijk worden de klassen ook steeds groter. 28 tot 30 leerlingen is allang geen uitzondering meer. Bovendien hebben leraren gemiddeld vijf zorgleerlingen per klas, terwijl ze aangeven er maximaal drie aan te kunnen. Met het passend onderwijs zal dit aantal alleen maar toenemen. Ik citeer een leraar: «Het zal zeker niet lukken met grote klassen. Ik heb als docent niet de tijd om de zorgleerling de aandacht te geven die hij nodig heeft.» Nu de kernvraag: erkent de Staatssecretaris dat hij bezig is met een mission impossible zolang er niets wordt gedaan aan die grote klassen? Met alleen meer voorlichting gaat het niet lukken. Dat is een lapmiddel. Er zullen structurele maatregelen moeten komen. Als de Staatssecretaris dat niet doet, wordt passend onderwijs een mislukking. Dan zeggen wij dat hij het maar niet moet doen en er vanaf moet zien.

De verevening wordt een groot probleem voor scholen in het oosten en het zuiden. Zij verliezen een flink bedrag. De Staatssecretaris roept deze scholen op tot een forse inspanning. Dat is een dooddoener. In de praktijk zal het budget voor veel zorgleerlingen verloren gaan. Is de Staatssecretaris bereid tot reparatie, bijvoorbeeld door compensatie?

Wij zijn net als andere fracties bezorgd over de positie van het PrO. Als dit wordt ondergebracht in het passend onderwijs bestaat het risico dat de gelden niet meer terechtkomen bij deze leerlingen. Het samenwerkingsverband bepaalt of een leerling toelaatbaar is voor het PrO. Er kunnen financiële redenen zijn om een leerling niet meer naar dat PrO te laten gaan, terwijl hij daar wel het beste op zijn plek is. Hoe gaat de Staatssecretaris dit voorkomen? Is het niet beter om PrO buiten het passend onderwijs te houden, aangezien het een apart onderwijstype is?

Bij de behandeling van de begroting vroeg ik om uitstel van passend onderwijs. Dat was onder andere naar aanleiding van een uitzending van Brandpunt en onderzoek van CNV. Daaruit blijkt dat 60% van de schoolleiders niet klaar is voor passend onderwijs. De Staatssecretaris verwees toen naar het debat van vandaag, als de laatste kans om zaken te veranderen. Ik krijg uit zijn brief de indruk dat hij alleen maar gedrevener en fanatieker wordt. Hij begaat daarmee in mijn ogen een grote fout. Daarover wil ik een uitspraak vragen in de Kamer.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. De VVD is altijd voorstander geweest van de Wet passend onderwijs. Het is een aanpak die uit het onderwijsveld naar boven is gekomen. De huidige werkwijze zorgt ervoor dat veel leerlingen thuiszitten, omdat scholen onvoldoende in staat zijn om een passend aanbod te verzorgen. Het kind en zijn of haar mogelijkheden is het uitgangspunt van passend onderwijs. Dit is iets wat de VVD alleen maar kan ondersteunen. Het is de derde keer in driekwart jaar tijd dat we praten over de voortgang van passend onderwijs. Helaas gaat het over andere dingen dan over deze kinderen. Reeds bij de eerste bespreking heeft de VVD benadrukt dat de betrokkenheid van ouders en docenten tekortschoot. Dit blijft onverminderd een punt van zorg. Zij zijn tenslotte degenen die passend onderwijs in de praktijk moeten brengen. Er is bewust voor gekozen om bij de invoering van passend onderwijs veel ruimte te geven aan scholen. De formele stappen om passend onderwijs vorm te geven op het niveau van het bestuur zijn gezet. Hoe kan het dat ouders en docenten nog veel te weinig in beeld zijn?

In drie samenwerkingsverbanden is passend onderwijs al op 1 augustus 2013 ingegaan. Zij zijn erg enthousiast over deze nieuwe aanpak. Dat stemt mij optimistisch, maar de VVD wil graag dat de andere 149 samenwerkingsverbanden volgend jaar augustus ook van start gaan, bij voorkeur met een even groot enthousiasme. De VVD wil benadrukken dat dit eigenlijk de verantwoordelijkheid is van de schoolbesturen. Zij wilden dit graag, en het zou mooi geweest zijn als zij de handschoen hadden opgepakt om ouders en docenten veel meer te betrekken. In dit licht steunen wij de Staatssecretaris in zijn voornemen om naast alle ondersteuning die er al is, gericht actie te ondernemen om de invoeringstermijn te halen. We willen wel benadrukken dat het eigenlijk een noodgreep is om scholen in beweging te laten komen. Het sturen van brochures naar scholen is wat ons betreft te passief. Die verdwijnen in een la of onder een laag stof. Wel vinden we de actieweek die de Staatssecretaris voorstelt een goed idee. Heeft hij al voor ogen hoe die eruitziet?

In zijn brief lezen we dat hij vertrouwen heeft in de invoering van passend onderwijs in het mbo. Is hij het met ons eens dat er een overlap is tussen diegenen die uitvallen vanwege gebrek aan passende ondersteuning, en vsv? En in hoeverre kunnen de nieuwe kwaliteitsafspraken met het mbo op het terrein van vsv hierbij worden meegenomen? Hieraan wordt in de voortgangsrapportage niet gerefereerd. Er zijn twee onderwerpen waarover de VVD in het verleden al eens een motie heeft ingediend rond passend onderwijs, die ik wil aanstippen. Bij de behandeling van de wet in 2012 is de motie-Elias c.s. ingediend, die specifiek aandacht voor de tyltylscholen heeft gevraagd. De motie zou zijn afgedaan in de vorige voortgangsrapportage, maar ons bereiken nog steeds geluiden dat deze scholen zich zorgen maken. Dit betreft vooral de afstemming met de veranderingen in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Ontvangt de Staatssecretaris deze signalen ook? Zo ja, wat doet hij er dan mee? Heeft hij bijvoorbeeld overleg gehad met zijn collega van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en zijn hierover afspraken gemaakt? Hoe kijkt hij aan tegen de zorgen van de integratieklassen? We ontvingen hierover gisteravond een brief van de Blauwe Bloem in Eindhoven. We hebben al eerder aandacht gevraagd voor de symbiose- en integratieklassen. De Staatssecretaris zou hierop terugkomen. Wellicht kan hij aangeven hoe het hiermee staat.

Mijn laatste punt is dat ik nogmaals aandacht wil vragen voor hoogbegaafden in passend onderwijs. Onze motie daarover is aangenomen. Daar zijn wij heel blij mee, maar we missen het onderwerp in de voortgangsrapportage. Kan de Staatssecretaris aangeven hoe het hiermee staat?

De heer Voordewind (ChristenUnie): Voorzitter. Het is goed dat we weer over passend onderwijs praten. Drie rapporten hebben we: de derde voortgangsrapportage, het ECPO-eindrapport en de Gateway Review. Ze geven allemaal de grote zorg weer dat ouders en leraren te weinig betrokken zijn, net als de VO-raad. Andere woordvoerders hebben daar al uitgebreid bij stilgestaan. Ook de ChristenUnie heeft eerder grote zorgen geuit over de overgang naar het passend onderwijs. Hoewel we het systeem op zich hebben ondersteund, zagen we de problemen rond draagvlak en betrokkenheid van ouders. Toentertijd hebben we zelfs tegen het wetsvoorstel gestemd, omdat dit gepaard ging met 300 miljoen bezuinigingen. Gelukkig zijn die van tafel. Ook stond er nog 50 miljoen bezuiniging voor passend onderwijs op stapel. Ook die is nu van tafel met het Herfstakkoord. Er is zelfs 650 miljoen euro bijgekomen. Voor een deel zal dit neerslaan bij de invoering van passend onderwijs. Aan de financiële zorgen is dus grotendeels tegemoet gekomen. Met de 50 miljoen wil de ChristenUnie in ieder geval het voortgezet onderwijs (vo) tegemoet komen. Dat zou immers voor 21 miljoen gekort worden. Met dit geld worden leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) en PrO bovendien ontzien. Er zijn nog wel andere problemen.

Negatieve verevening geeft grote zorgen in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. De Rekenkamer noemde deze zomer de krimp van leerlingaantallen als een grote risicofactor bij de invoering van passend onderwijs. Van de commissie-Dijsselbloem hebben we geleerd dat een stelselwijziging niet gepaard moet gaan met een bezuiniging. Toch gaan sommige regio’s er 6 miljoen op achteruit. In veel regio’s wordt verevend op basis van cluster 4-leerlingen, maar dreigt cluster 3, kinderen met een handicap, de dupe te worden van de bezuinigingen. De laatste Kinderen met een handicap in Tel laat juist zien dat naar verhouding meer kinderen met een handicap in Noord- en Oost-Nederland wonen.

De ChristenUnie kijkt met zorg naar de vorming van samenwerkingsverbanden. Het lijkt veelal om bureaucratie te gaan, in plaats van om de kinderen in de klas. Op verschillende plaatsen duiken nieuwe directeuren op, worden bureaus opgericht, zien allerlei adviesbureaus hun kans. We zien nieuwe overhead ontstaan. Had het geld niet gewoon direct via de schoolbesturen moeten lopen? Is dat niet een weeffout in het systeem? Door deze nieuwe bureaucratie zijn veel samenwerkingsverbanden nog niet toegekomen aan de kern: de stap naar de leraar en de klas. Ziet de Staatssecretaris ook het probleem dat we nog te druk zijn met management en overhead, en de leraar en de klas pas op het laatste moment in beeld komen?

De ECPO heeft code oranje afgegeven over de invoering volgend jaar augustus en adviseert om gas bij te geven. Ook de sector wil volgend jaar passend onderwijs invoeren. De ChristenUnie hoopt dat van de overgang volgend jaar weinig te merken zal zijn in de klas. Dat betekent namelijk dat er rust blijft voor leraren en leerlingen. De ChristenUnie sluit aan bij de oproep van de sector. Het speciaal onderwijs blijft gewoon bestaan. De norm is regulier waar het kan, speciaal waar het moet. Volgend jaar zal er geen grote verschuiving moeten plaatsvinden van speciaal naar regulier onderwijs. Steunt de Staatssecretaris deze gedachte?

Ik heb grote zorgen over de thuiszitters. De huidige situatie is dat veel kinderen thuiszitten, omdat er geen passende plek is. Veel leerlingen met autisme zitten thuis, vooral omdat het vo en het mbo hen geen toegang tot onderwijs geven. Het Meldpunt AUTI-Weigerscholen laat een zorgelijk beeld zien. Wil de Staatssecretaris opkomen voor deze afgewezen kinderen met autisme? Moeten zij wachten tot volgend jaar zomer? Een ander punt van zorg is dat kinderen met autisme vaak worden afgewezen in het hbo en wo. De universiteiten gaan vanaf 2014 matchen en roepen tegelijkertijd aanmelders op om zo snel mogelijk aan te geven of sprake is van een beperking als Asperger of autisme, bij voorkeur al voorafgaand aan de inschrijving voor de matching of aanmelding. Die twee gaan absoluut niet samen. Er is ontzettend veel achterstand in kennis en ervaring bij veel beoordelaars over bijvoorbeeld Asperger en het effect op het leerproces dat per persoon verschillend kan zijn. Een quick screen door een onvoldoende deskundige kan groot onrecht aandoen. Het vakje «Beperking ja/nee» is te kort door de bocht. Het moet worden uitgebreid met de vraag «Zo ja, welke aanpassing»? Kent de Staatssecretaris dit probleem? Wat gaat hij daaraan doen?

Mijn laatste zorgpunt is het PrO. Veel collega's hebben hier vragen over gesteld en ook wij hebben er eerder bij stilgestaan. Nog steeds zijn er grote vragen over de inpassing van het PrO. De ChristenUnie vindt dat dit niet moet. We moeten overwegen hierover een Kameruitspraak te vragen, als ik de andere woordvoerders zo hoor. Het is een grijs gebied. De Staatssecretaris bevestigt dit, maar meent dat dit wordt opgelost met de samenwerkingsverbanden. De vraag is of de verbanden de juiste inschatting maken, of een kind naar het PrO gaat of naar het regulier onderwijs kan. Ook erkent de Staatssecretaris dat er op dit moment grote expertise in het PrO aanwezig is voor onderwijs en de arbeidstoeleiding. Waarom wil hij deze situatie toch nodeloos complex maken door die budgetten uit elkaar te trekken? Het PrO is nu verantwoordelijk voor de basisbekostiging en het ondersteuningsbudget. Straks wordt het samenwerkingsverband verantwoordelijk voor het ondersteuningsbudget. Waarom houdt hij de financieringsstromen niet bij het PrO?

De heer Bisschop (SGP): Voorzitter. Elk kind krijgt het onderwijs dat bij hem past en dat hem ondersteunt in een evenwichtige groei naar volwassenheid. Wie kan daar nu tegen zijn? Niemand, lijkt mij. Dit is de ambitie van passend onderwijs. Wij waarderen dit pedagogische vertrekpunt buitengewoon hoog. Ondertussen hebben we te maken met de wat weerbarstige praktijk, de gegroeide situaties en de wijzigingen die in het bestel zullen moeten plaatsvinden. Wat ons betreft spreken we hardop uit dat het passend onderwijs zich geleidelijk aan zal ontwikkelen. Alles hoeft niet op 1 augustus kant-en-klaar te zijn. Laat het veld de mogelijkheden pakken die ze hebben, laat het denken vanuit kansen. We zien dat veel gebeuren. Laten we de ruimte geven voor een verdere geleidelijke ontwikkeling. De SGP pleit nadrukkelijk voor wat ik graag noem een organische ontwikkeling. Je moet niet met stoom en kokend water de dingen veranderen. Geef de professionals de ruimte om hieraan invulling te geven. Uit de rapportages blijkt dat er nog het nodige moet gebeuren. Soms moet je dan als overheid de verleiding weerstaan om extra druk uit te oefenen, met extra controle en extra verantwoording. Je moet wel wat Pokon geven, zodat die organische ontwikkeling een boost krijgt. De overheid moet in dit stadium vooral niet remmen, maar gas geven en stimuleren. Ik waardeer de intentie hiertoe die in de brief van de Staatssecretaris nadrukkelijk wordt uitgesproken. Dit biedt mogelijkheden om bij problemen voor maatwerk te zorgen.

Er leven nog steeds hardnekkige misverstanden over de bedoeling van passend onderwijs. Dat is een bestuurlijk probleem. De aangenomen motie-Bisschop/Ypma wilde dit corrigeren. In het vele en goede dat de Staatssecretaris in brieven en brochures richting scholen en docenten zegt, mis ik de kernachtige mededeling dat passend onderwijs niet bedoeld is om het speciaal onderwijs te verkleinen. Waarom is deze overweging uit de motie niet klip-en-klaar, kort en bondig gecommuniceerd? Dit is juist een van de dominante misvattingen in het veld, bij collega's die de maatregelen moeten gaan uitvoeren. De Staatssecretaris ontkracht slechts de extreme veronderstelling dat het speciaal onderwijs helemaal opgeheven zou worden.

De SGP steunt de lijn om het toezicht geleidelijk te laten ontwikkelen. Ik heb wel twee kritische vragen bij het toezichtkader. Het is prima dat de samenwerkingsverbanden hun informatievoorziening op orde moet hebben, maar het gaat ons te ver om van de verbanden te vragen dat zij zich in de regio actief profileren als dienstverlener van passend onderwijs. Dat is een letterlijke indicator. Ik vraag me af of je dit op deze wijze van samenwerkingsverbanden moet vragen. Ook de eis dat het samenwerkingsverband jaarlijks op systematische wijze de ervaringen van belanghebbenden in kaart moet brengen is te rigide. Wat mij betreft moeten we bij die indicatoren de moed hebben een stapje terug te doen en veel meer te focussen op wat ze moeten doen, in plaats van hoe ze het moeten doen. Een tweede kritische opmerking is dat het toezichtkader meldt dat de inspectietaak sinds 2012 is aangevuld met het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijspersoneel. Bij zo'n formulering rijzen bij ons vragen. Die uitleg klopt namelijk niet helemaal met de bedoeling van de wetswijziging. Het toezicht gaat niet over de kwaliteit van de leraren, maar over de duurzame borging van de kwaliteit van het onderwijspersoneel door het bevoegd gezag. Dat is een cruciaal element in de omschrijving. Dat onderscheid is bewust in het amendement aangebracht en is door de regering ook erkend. Gaat de Staatssecretaris dit onderscheid ook explicieter hanteren?

Passend onderwijs gaat over veel geld, zeker wanneer het complexe situaties betreft met intensieve ondersteuning. In een tijd van bezuinigingen ligt het voor de hand dat gemeenten, scholen en andere instanties hun kostenposten het liefst naar de buren willen verplaatsen. Dat kan bijvoorbeeld door te spelen met de vrijstelling van de leerplicht op basis van medische redenen. Is de Staatssecretaris alert op zulke grensproblemen? Hoe wordt de afstemming geregeld?

Er zijn nog twee punten waarvoor ik aandacht wil vragen. De eerste is het probleem van twee soorten bekostigingssystematieken. Het passend onderwijs heeft een systematiek, maar het PrO en het lwoo hebben een eigen systeem. Dat kan leiden tot een cumulatie van bezuiniging en inkrimping van financiële middelen, zeker in bepaalde al genoemde geografische gebieden. Ik wil daar graag op wijzen. Als door beide systematieken voor een onderwijsinstelling een cumulatie van bezuinigingsopdrachten ontstaat, wil ik dat daar nog een keer naar wordt gekeken.

Mijn laatste punt betreft de thuiszitters. Ik denk dat we allemaal kennis hebben genomen van creatieve, nieuwe initiatieven om thuiszitters op een pedagogische manier weer in het reguliere onderwijsproces te betrekken. Ik noem de Partnerschapschool. Hier heeft mijn fractie onlangs uitvoerig kennis mee gemaakt. Hoe kijkt de Staatssecretaris aan tegen deze pedagogische ruimte? Die moet je soms aan scholen en ouders gunnen. Leerplichtambtenaren lijken mee te willen werken, maar er zijn ook instanties die zeggen dat deze leerlingen per se op school moeten zijn. Dat is juist het probleem, daar krijg je ze niet. Via een innovatieve aanpak kun je ze wel weer bij het onderwijsproces betrekken, en in toenemende mate in het reguliere onderwijs krijgen. Ik wil dit graag onder de aandacht brengen. Dit lijkt mij een prachtig voorbeeld van een initiatief dat onder passend onderwijs kan vallen. Het is misschien een beetje onorthodox, maar als orthodoxe SGP'er wil ik er graag voor pleiten om gebruik te maken van dit soort dingen.

Mevrouw Ypma (PvdA): Voorzitter. Ieder kind verdient een passende plek in het onderwijs. Ieder kind verdient het ook om veilig op te groeien. Daarom zijn de Wet passend onderwijs en de Wet op de jeugdzorg (Wjz) aangenomen. Die bieden kinderen dichtbij huis de juiste plek en leerkrachten en ouders de ondersteuning die ze nodig hebben. Mijn partijgenoot Wallage heeft ooit eens gevraagd waarom kinderen naar de zorg toe gaan, en waarom de zorg niet naar de kinderen toekomt. Dat is volgens mij het idee achter deze twee wetten. Wij willen aandacht vragen voor de samenhang tussen die twee. Het kind moet centraal staan. Het belang van het kind staat voorop. Ook de Partij van de Arbeid merkt dat er nog veel onrust is onder leerkrachten. Wat betekent passend onderwijs voor mij? We hebben daar tijdens de begrotingsbehandeling eigenlijk allemaal aandacht aan besteed. Ik zal dat hier niet herhalen. Ook de ECPO concludeert dat het echt tijd wordt dat de leerkrachten en ouders worden betrokken bij het onderwijs. Hoe geeft de Staatssecretaris invulling aan de motie die ik eerder heb ingediend over de betrokkenheid van ouders met het instemmingsrecht op het zorgdeel van het plan? Hoe worden de leerkrachten extra betrokken?

Uit onderzoek blijkt dat in het primair onderwijs (po) vier op de vijf leerkrachten al betrokken zijn of zich betrokken voelen bij passend onderwijs. In het vo is dat de helft, in het mbo maar een derde. Dat is nogal een verschil tussen de onderwijslagen. Hoe gaat de Staatssecretaris dit cijfer omhoog helpen?

Mevrouw Ypma (PvdA): Ik was getroffen door een verhaal van Ben Cüsters uit de regio Zuid-Kennemerland. Daar werken ze al een tijdje met passend onderwijs in de praktijk. Het valt hem op dat in de media veel sombere geluiden zijn, terwijl hij eigenlijk heel positief is. Hij geeft aan dat ouders erg tevreden zijn over de snelheid waarmee hun kinderen de juiste zorg krijgen, in tegenstelling tot de lange procedures in het verleden. Er zijn nauwelijks thuiszitters in de regio Zuid-Kennemerland, en de weinige thuiszitters die er zijn hebben ze scherp in beeld. Ze proberen er met maatwerk oplossingen voor te vinden. Bovendien hebben scholen voldoende financiële middelen om naast het betalen van verwijzingskosten ook de individuele zorg van leerlingen en het zorgbeleid op de school te versterken. Dit soort verhalen stemt mij positief. Natuurlijk moet er op dit moment gas bij als het gaat om de betrokkenheid van ouders en leerkrachten bij het passend onderwijs. Ook in het verleden heb ik aandacht gevraagd voor twee dingen die daarbij ontzettend belangrijk zijn. De bij- en nascholing voor leraren is het eerste punt. Het succes van passend onderwijs moet plaatsvinden in het klaslokaal. Daarbij zijn het de leraren die om moeten gaan met verschil in de klas. Dat is cruciaal. Elke leraar heeft immers een ander ontwikkelpunt. Ze kunnen vaak al heel veel. Als ik met leraren in gesprek ga, blijkt dat ze allang passend onderwijs bieden. Ze gaan allang goed om met verschil in de klas. Ze hebben nog wel een aantal vragen, en vinden een aantal dingen moeilijk. Daar moet het volgens mij beginnen. In een team wordt gekeken wat de collega's kunnen, hoe zij elkaar kunnen versterken, waar ze extra ondersteuning bij nodig hebben en hoe ze dit gaan inzetten. Bovendien hoor ik veel leerkrachten over de hoge werkdruk. Ik zie in alle rapportages dat dit klopt. Daarom bezuinigen wij niet op het onderwijs. Sterker nog, we trekken er bijna een miljard extra voor uit. De PvdA wil dit vooral besteden aan extra handen in de klas, extra mensen, extra banen en werkgelegenheid in het onderwijs.

Ik heb ook nog een paar vragen. Op dit moment worden de zorgprofielen overal vastgesteld. Hoe verhouden deze zich tot de zorgplicht die scholen hebben? Hoe voorkomen we dat er binnen een samenwerkingsverband wordt gezegd dat er wel een passende school is voor een kind, maar dat die 30 kilometer verderop is? We willen graag dat onderwijs dichtbij huis gegeven wordt. Wordt er op de een of andere manier gestuurd op samenwerking over denominatiegrenzen heen, tussen scholen binnen een wijk? Op die manier kun je proberen een passende plek te vinden voor kinderen in de buurt van hun huis. Er zijn grenzen, maar daar waar scholen vlak bij elkaar staan zou het mooi zijn als ze samenwerken en de zorgprofielen met elkaar bespreken over de grenzen van de denominaties heen.

Ik ben het kortheidshalve eens met de focus op thuiszitters, die al door collega's is genoemd.

Mijn laatste punt is het sturen op het daadwerkelijk verminderen van de bureaucratie rondom het passend onderwijs. Welke maatregelen neemt de Staatssecretaris, hoe stuurt hij op het verminderen van bureaucratie? Komt er een meldpunt voor overbodige bureaucratie? Komt er een regelsnoeiprogramma als dat nodig is? Worden goede voorbeelden uitgedragen? Het zou zonde zijn als te veel bureaucratie in stand wordt gehouden.

De voorzitter: Om het nog iets ingewikkelder te maken, wil ik ook een interruptie richting mevrouw Ypma plaatsen. Ik heb net gevraagd of daar een andere voorzitter voor nodig is. Als het uit de hand loopt, neemt de heer Rog het over.

Ik wil bezwaar maken tegen de insteek van mevrouw Ypma, die in een paar zinnen twee keer zegt dat de Partij van de Arbeid investeert in onderwijs. Dat is een onterechte conclusie. Het gaat over de honderden miljoenen die D66 met veel pijn en moeite en bittere strijd bij het Herfstakkoord heeft weten los te peuteren bij de Partij van de Arbeid en de VVD. Ik wil echt afstand nemen van het beeld dat het de Partij van de Arbeid is die investeert in onderwijs. Het is nu inmiddels een coalitie van vijf partijen, maar we moeten niet de indruk wekken dat dit te danken is aan de Partij van de Arbeid. Het is eerder ondanks de Partij van de Arbeid het geval. Dit wil ik gezegd hebben. Daar mag mevrouw Ypma uiteraard op reageren, maar dit moest me even van het hart.

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. Dank aan de Kamerleden voor hun inbreng. We praten vandaag weer over passend onderwijs. Het is goed dat we dit met zeer grote regelmaat doen. De invoering van passend onderwijs is misschien wel een van de grootste stelselwijzigingen die in deze kabinetsperiode zijn beslag moet krijgen. Uit het verleden hebben we geleerd dat we niet de illusie moeten hebben dat het allemaal vanzelf goed komt als we een wet aannemen. Daar moeten we bovenop zitten. Misschien is de fase die komt na de wetswijziging, de implementatie, wel belangrijker voor het welslagen van passend onderwijs dan het aannemen van de wet as such. Ik sta straks lang stil bij de stand van zaken rond de invoering van passend onderwijs. Een ander thema dat veel aandacht heeft gekregen is het afmaken van het stelsel van passend onderwijs, door ook het lwoo en het PrO als een onderdeel daarvan mee te nemen. Dit staat eigenlijk los van de uitvoering en de implementatie van de Wet passend onderwijs, en zal een nieuw wetstraject vragen. Ook daarop kom ik straks uitvoerig terug.

Even terug naar het basisidee. Waarom deden we dit ook alweer? Het idee van passend onderwijs is dat we heel bewust een keuze maken voor een stelsel waarbij het uiteindelijk draait om de leerlingen. We kijken niet naar het bestaande onderwijs en hoe de leerling daarin past, maar precies andersom. We hebben een leerling en hoe zorgen we dat om die leerling heen het onderwijs zo passend en zo goed mogelijk wordt georganiseerd? Net als de woordvoerders kom ik in het land, ook op scholen voor speciaal onderwijs. Ik spreek basisscholen, samenwerkingsverbanden, ouders, leraren en leerlingen. In die verhalen komen echt heel emotionele dingen voorbij. Een van de verhalen die ik hoorde gaat over een leerling uit 5 vwo. Dit staat ook op de website die wij als departement voor passend onderwijs hebben. Die leerling zei dat leerlingen die anders zijn een kans verdienen in het gewone onderwijs. Een leerling die anders is moet niet meteen worden opgegeven. Zelf had hij dat ook ondervonden. De mensen om hem heen dachten dat het speciaal onderwijs de beste oplossing was, maar uiteindelijk redde hij het met hulp in het reguliere onderwijs. Dit is heel in het klein, op het niveau van één enkele leerling, waar deze heel grote discussie om draait. We moeten steeds kijken wat leerlingen kunnen in plaats van wat ze niet kunnen. We kijken of we ze kunnen helpen in het regulier onderwijs, omdat we weten dat het regulier onderwijs uiteindelijk de beste garanties geeft op succes in vervolgopleidingen en bij het vinden van een baan. We moeten ons realiseren dat dit lang niet voor iedere leerling zal kunnen. We moeten het speciaal onderwijs behouden voor die leerlingen die het echt nodig hebben. De afweging wie waar het beste op zijn plek zit, kan het beste laag in het stelsel worden gemaakt. Dat moet niet vanuit Den Haag, maar op werkvloer. Scholen doen dit in samenspraak met leerlingen en ouders.

Het is wel goed dat wij een aantal dingen verbeteren. De manier waarop het nu is geregeld staat het idee van passend onderwijs in de weg. We hebben een stelsel dat uitgaat van labeling, van indicaties en van beperkingen van kinderen. Er is een landelijk indicatiestelsel, niet lokaal, dat ook nog eens heel digitaal is. Je hebt wel of niet een indicatie. Er is weinig ruimte voor iets wat er tussenin zit, voor maatwerk. Systeem is een vreselijk woord, het gaat uiteindelijk om leerlingen. De manier waarop we het hebben georganiseerd en het stelsel daaromheen is wel van belang. Daar moeten we vandaag ook over doorpraten. Doordat er gescheiden stelsels zijn, zien we dat het loont om een kind naar het speciaal onderwijs te dirigeren als er wat mee aan de hand is. Het loont soms als een leerling een rugzak krijgt. Niet geschoten, altijd mis. Dat levert iedereen wat op. In Nederland heeft daarom een explosie plaatsgevonden van kinderen die zijn geïndiceerd en in die zin extra zorg nodig hebben. De rugzakjes zijn in de afgelopen tien jaar verviervoudigd. Je kunt je afvragen of het aantal zorgleerlingen in die mate is toegenomen. Ondanks het feit dat we in Nederland relatief veel leerlingen hebben die gebruik maken van speciale voorzieningen, zien we dat nog veel te veel leerlingen buiten de boot vallen. Zij vallen letterlijk buiten de boot en zitten thuis. Dat zijn de kinderen die soms ingeschreven zijn op een school maar al langer dan vier of vijf weken niet meer naar school gaan. Dat zijn ook de absolute verzuimers, die überhaupt niet zijn ingeschreven op een school terwijl ze nog wel leerplichtig zijn. Daar is een sterke relatie met vsv. Ik zal straks iets zeggen over passend onderwijs in het mbo.

Het mooie van passend onderwijs is dat we aan al deze dingen wat gaan doen. Scholen krijgen de verantwoordelijkheid voor alle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Als ouders en leerling op een school aankomen, kan de school niet meer zeggen dat de zorg niet geboden kan worden, en dat ze naar een andere school moeten gaan. Scholen krijgen een zorgplicht. Ze moeten kijken of de basiszorg of de extra zorg die verleend kan worden in een reguliere school voldoet. Zelfs als de conclusie is dat het kind zo veel zorg nodig heeft dat het wellicht niet op deze reguliere school geholpen kan worden, ligt de verantwoordelijkheid bij die school om samen met andere scholen in het samenwerkingsverband te zoeken naar een passende oplossing. Er kan straks geen school meer zijn die zegt dat hij niet kan helpen. Ik sprak afgelopen maandag nog met ouders op het Altra in Amsterdam. Zij hebben al zo veel zorgen aan hun hoofd. Als ze eenmaal bij een school aankomen, zitten ze niet te wachten op de boodschap dat ze niet kunnen worden geholpen, en dat ze vooral door moeten zoeken. Dat is het grote voordeel van passend onderwijs. Scholen nemen ouders en leerlingen onder de arm, omdat ze de zorgplicht hebben. Het kan tegelijkertijd niet meer zo zijn dat ouders zeggen dat er geen school is die hun kind kan en wil helpen. Ook dat gebeurt nog wel eens. Thuiszitten is een complex fenomeen. Het is goed als leerlingen in het vizier zijn, aangesloten zijn bij een school, en dat gekeken wordt welk maatwerk nodig is. Ik kom straks uitvoeriger terug op de ontheffing van de leerplicht.

Scholen gaan voor regulier en speciaal onderwijs samenwerken in de samenwerkingsverbanden. Het budget voor die extra ondersteuning gaat naar de samenwerkingsverbanden. Ik wil benadrukken dat dit budget niet wordt gekort. Er wordt niet bezuinigd op passend onderwijs. Bij de start van dit kabinet is gekeken wat mogelijk is als het lwoo en het PrO ondergebracht worden in het passend onderwijs. Bij het Herfstakkoord is gezegd dat we snijden in de bureaucratie die dat wellicht tot gevolg zou hebben en dat de kortingen worden teruggedraaid. Ik wil dit samen doen, niet alleen vanuit het parlement maar politiek breed. Passend onderwijs is geen bezuinigingsoperatie. Het helpt scholen juist om op dat lage niveau meer en betere keuzes te maken. De samenwerkingsverbanden maken afspraken over de organisatie en de bekostiging van de extra ondersteuning. Zij bespreken dit met ouders en leraren, de medezeggenschap en gemeenten.

Staatssecretaris Dekker: De heer Van Dijk heeft gelijk dat het wordt gebudgetteerd. We doen dat om een einde te maken aan de enorme groei die erin heeft gezeten. Het gaat voor scholen lonen om te kijken of ze die groei kunnen kenteren. Daar worden ze wijzer van. Openeindefinanciering heeft voordelen en nadelen. Als er extra kinderen naar het speciaal onderwijs moeten of een rugzak krijgen, is er altijd extra geld om daarin te voorzien. Het grote nadeel is dat als je dit terugdringt, je geld weg is. Je wordt immers per geval gefinancierd. Met het gebudgetteerde systeem, zoals we dat nu gaan invoeren, komt er een plafond. We willen over de gehele linie dat de groei stopt. Volgens mij zijn er goede redenen om aan te nemen dat dit kan. Dat is voor een aantal samenwerkingsverbanden best een opgave, zeker voor de verbanden die relatief meer verwezen naar het speciaal onderwijs. Het voordeel is dat je in staat bent om binnen je samenwerkingsverband andere keuzes te maken. Dit zal een geleidelijk proces zijn. De heer Bisschop had een reëel verhaal. De wereld verandert niet plotsklaps per 1 augustus 2014. Het gaat organisch. In de komende jaren kunnen scholen, als leraren geschoold zijn en als ze het belangrijk vinden om die keuzes te maken, meer kinderen met zorg opnemen. In de landen om ons heen kan dat ook. Overigens zijn er op dit moment ook al scholen die bewust deze keuze maken. Dat kan, maar dat betekent dat je aan de achterkant geld overhoudt. Kinderen gaan niet meer naar het speciaal onderwijs. Dat geld kan in het reguliere onderwijs worden aangewend voor bijvoorbeeld klassenverkleining. Daar is de heer Van Dijk een voorstander van. Een keuze die ook vaak wordt gemaakt is extra handen in de klas, door intern begeleiders of ambulante zorg. Scholen kunnen dit geld steken in hoger opgeleide leraren. Het vraagt meer van het niveau van de leraar als er meer verschillende kinderen in de klas zitten. Dat is de dubbele boodschap die ik wil geven. Er komt een plafond, maar er wordt niet bezuinigd. Daardoor wordt het aantrekkelijker voor scholen om lokaal af te wegen wat ze aankunnen en welke keuzes ze kunnen maken. Ik hoop diep in mijn hart dat de groei hierdoor wordt omgezet in een geleidelijke daling, op een zorgvuldige en verantwoorde manier. Zo heb ik dat gisteren ook in het interview aangegeven. Het antwoord is dus ja. Ik hoop dat inderdaad, ook omdat ik de indruk krijg dat er in sommige gebieden in Nederland wel heel veel kinderen naar speciale voorzieningen worden verwezen. Ik kan me niet voorstellen dat dit uiteindelijk tot een reductie naar nul zal leiden, tot opheffing van het speciaal onderwijs in Nederland. Er zal voor kinderen met zwaardere vormen van autisme en bepaalde handicaps altijd speciaal onderwijs beschikbaar moeten blijven. Er zijn grensgevallen, die omdat dit loont in de manier waarop het nu is georganiseerd, naar speciale voorzieningen worden gedirigeerd. Ik hoop dat voor hen in de toekomst andere keuzes worden gemaakt en scholen zeggen dat ze dit aan kunnen. Als dat gebeurt, kan het geld dat dit uitspaart aan speciale voorzieningen binnen het samenwerkingsverband worden gebruikt in het reguliere onderwijs.

Het is goed om te bezien waar we nu staan. Er zijn inmiddels drie samenwerkingsverbanden koploper. Zij zijn op 1 augustus 2013 begonnen. Dit zijn Zuid-Kennemerland, Helmond en Utrecht. Ik ben het met mevrouw Ypma eens. Het is echt leuk om te kijken naar de blogs en de verhalen over de ervaringen die daarmee zijn opgedaan. Die staan op de website passendonderwijs.nl. Zij hebben het allemaal sneller moeten doen dan de rest van het land, maar de enthousiaste verhalen en de voordelen die het oplevert qua versnelling zijn echt positief. Mevrouw Straus noemde dit punt ook. Er zijn geen lange indicatietrajecten meer, ouders worden sneller geholpen. Daarom zeggen we dat we moeten doorgaan. De heer Van Dijk sprak over draagvlak. Ik ben het met hem eens dat er echt nog wel wat moet gebeuren, ook in de aanloop naar augustus. Ik ken echter maar weinig grote verandertrajecten waarbij op de vooravond van de echte invoering breed door vakbonden, ouderorganisaties, sectorraden en belangenverenigingen wordt gezegd dat er nog veel werk aan de winkel is, maar dat we door moeten gaan. Dit is een goede ontwikkeling. Ik voel dit als draagvlak voor hetgeen waaraan we werken.

Alle 152 samenwerkingsverbanden zijn opgericht. Dat verdient een compliment. We mogen kritisch zijn naar de samenwerkingsverbanden. Een aantal van de woordvoerders hebben dat gedaan en gewezen op de verantwoordelijkheid die de verbanden hebben om het tempo erin te houden. Ik vind wel dat we alle mensen in het land tekort doen als we geen oog hebben voor de belangrijke eerste stappen. Die betreffen structuur, systemen, statuten, de oprichting van een organisatie en de regeling van zeggenschap. Ik zie dat als het fundament van het huis. Er gaat veel geld en tijd zitten in een goed fundament. We kunnen zeggen dat dit zonde is omdat we het uiteindelijk niet meer zien, maar we weten wat er gebeurt als het fundament niet goed staat. Dan kan er nog zo'n mooi huis bovenop worden gebouwd, maar dat stort vroeg of laat in. Ik vind het goed dat dit is gerealiseerd. Ik constateer dat alle samenwerkingsverbanden het binnen de wettelijke termijnen hebben gedaan. Een aantal woordvoerders vroeg waar mijn optimisme vandaan komt. Dit geeft mij het vertrouwen dat de samenwerkingsverbanden in staat zijn belangrijke stappen te zetten. We hebben vooralsnog hierover geen enkel verband op de vingers hoeven te tikken. Nu is het kijken naar de inhoud van de zorg die geleverd kan worden. Ook daar zien we veel vooruitgang.

Het is goed dat we de voortgangsrapportages hebben. We hebben het vaak over de foto en de film in het onderwijs. Dit zijn de foto's die straks de film vormen over de implementatie van passend onderwijs. We kijken niet alleen waar we nu staan, en waar het nog moet of kan worden verbeterd. We kijken ook naar de beweging die erin zit, naar de ontwikkeling. Op veel fronten zie ik vorderingen, ook voor dingen waar we ons nog steeds zorgen over maken. Ik noem de betrokkenheid van ouders en leraren en de inhoudelijke plannen. In bijna driekwart van de verbanden zijn de schoolprofielen opgesteld. 75% van de scholen heeft nagedacht over zijn eigen schoolprofiel voor de basiszorg. Die profielen komen niet uit de lucht vallen. Die moeten op een school worden gemaakt. Daar zijn schoolleiders bij betrokken, intern begeleiders en vaak ook leraren. Dit zijn niet alle leraren, maar wel degenen die straks die taak op hun schouders nemen. In het schoolprofiel staat de basisondersteuning en de extra zorg die gegeven kan worden. Ongeveer de helft van de samenwerkingsverbanden heeft ook het ondersteuningsplan in concept gereed. Dat is het plan voor het samenwerkingsverband in zijn geheel. Er is dus nog wel wat te doen en dat moet allemaal voor 1 februari. Daar hebben ze nog anderhalve maand voor. Ik denk dat daar hard aan wordt gewerkt. Ik heb daar vertrouwen in. Het feit dat de helft al klaar is, betekent dat daarover is gepraat. We weten dat er ook al ondersteuningsplanraden zijn, waarin ouders en leraren zitten. Daar zal het gesprek plaatsvinden. Dit is een belangrijke beweging de goede kant op. In oktober is ook de stand van zaken van de voorbereiding op de invoering van het passend onderwijs in het mbo onderzocht. Ook in die sector zijn instellingen druk bezig. Meer dan de helft van de instellingen heeft overleg gevoerd met de samenwerkingsverbanden van vo om te zorgen voor een warme overgang van vo naar mbo. Ik sta straks wat langer stil bij het mbo.

De crux is of we nu klaar zijn. Volgens mij is het antwoord daarop nog niet volmondig ja. We zijn er nog niet. Er liggen kritische rapporten, een eindadvies van de ECPO en de Gateway Review die wij zelf hebben gedaan om aan zelfevaluatie te doen. In beide rapporten wordt gezegd dat het belangrijkste punt is dat ouders en leraren nog niet overal in voldoende mate worden betrokken. De heer Van Dijk noemde ook andere conclusies. Daar staan we straks bij stil. We weten dat ouders en leraren belangrijke partners zijn voor het succes van passend onderwijs. Beide rapporten zeggen dat een verantwoorde invoering in gevaar komt als er geen extra maatregelen worden getroffen. Dat is een les die we uiteraard goed in onze oren hebben geknoopt. Daarom treffen we nu extra maatregelen en zetten er een tandje bij. Dat doen we langs drie lijnen.

Voor het betrekken van ouders en leraren is het goed om regels en plannen te hebben, maar het gaat voor een groot deel om communicatie. Dit is heel basaal, zorgen dat er gepraat wordt, dat de boodschap overkomt. Eventuele onzekerheden die bij leraren en ouders bestaan moeten worden weggenomen. Ook tot mijn eigen frustratie zie ik dat de invoering van het passend onderwijs is omgeven met heel veel spookbeelden. Die staan soms een soepele invoering in de weg. Een daarvan haalde ik net al aan, namelijk dat passend onderwijs een bezuiniging is. Dat is onzin. Een ander spookbeeld is dat er vanaf 1 augustus busladingen kinderen vanuit het speciaal onderwijs naar het regulier onderwijs komen, of dat het speciaal onderwijs wordt opgeheven. Het is heel belangrijk dat wij keer op keer blijven herhalen dat deze aannames niet kloppen. Dat doen we door daar steeds over te communiceren. Het is belangrijk dat dit binnen scholen wordt gedaan door de meest betrokkenen, de schoolleiders, de samenwerkingsverbanden, door leraren die erbij betrokken zijn. Wij kunnen daarin wel ondersteuning bieden. We hebben besloten om dat te doen met goede informatiepakketten, door schoolbesturen aan te spreken en op te roepen werk te maken van het gesprek tussen ouders en leraren, door hulpmiddelen en voorbeelden van geactualiseerde brochures aan te bieden. Scholen kunnen deze gebruiken, dat vergemakkelijkt het voor hen om het gesprek met leraren aan te gaan. Het vraagt veel van scholen om eigen informatiemateriaal te maken, als ze al veel aan hun hoofd hebben. Dat kunnen we ze uit handen nemen. Naast communicatie is van belang dat wij in de aanloop naar het voorjaar een goed beeld krijgen van de stand van zaken, niet zozeer op stelselniveau, maar meer qua differentiatie in samenwerkingsverbanden en misschien naar scholen. Op dit moment zien we dat op het niveau van het samenwerkingsverband al het een en ander weten, maar niet op schoolniveau en niet van ouders. Dat inzicht kan enorm helpen. Het is belangrijk om te weten welke samenwerkingsverbanden er klaar voor zijn en welke niet. Binnen samenwerkingsverbanden is het goed om te weten welke scholen voorop lopen, en welke scholen nog een steuntje in de rug nodig hebben. We brengen dit de komende maanden per samenwerkingsverband in beeld op basis van monitoring en metingen. Vervolgens kan dit gebruikt worden voor gerichte extra ondersteuning, bijvoorbeeld door inzet van experts van de sectororganisaties, door ondersteuning van het steunpunt Medezeggenschap Passend Onderwijs of als het nodig is de extra inzet van onze eigen accountmedewerkers. Die hebben een aantal samenwerkingsverbanden onder zich. Wij gaan onze monitoring verfijnen.

De derde stap is de mogelijkheid om te interveniëren. Diverse woordvoerders hebben mij eerder gevraagd wat we doen als een samenwerkingsverband niet klaar blijkt te zijn. Kinderen mogen niet de dupe worden van het feit dat niet wordt voldaan aan de minimale vereisten. De heer Van Meenen heeft die termen al eens in een eerder debat gebruikt.

Als uit de monitor of uit andere signalen blijkt dat een verband op 1 augustus 2014 niet aan de wettelijke vereisten voldoet, dan is het mogelijk om in te grijpen.

Staatssecretaris Dekker: Ik heb dat op mijn antwoordenlijstje staan bij de ondersteuning van ouders en leraren. Ik zal dit nu toelichten. Dit soort initiatieven vind ik heel goed. Ik zal het gesprek aangaan met de initiatiefnemers om te kijken hoe we dit een plek kunnen geven. De steunpunten Medezeggenschap worden ook nu al ondersteund. Zij hebben een heel specifieke rol en opdracht, om de totstandkoming van het steunpunt medezeggenschap goed te organiseren. Dat is de plek waar ouders en leraren in een soort medezeggenschapsraad van het samenwerkingsverband een stem krijgen en formeel iets kunnen zeggen. Zij kunnen ook zeggen dat iets niet goed is. Dan kom je in een geschillenprocedure. Zo is formeel geregeld dat de medezeggenschap van ouders en leraren een plek krijgt. Dit moet allemaal worden afgerond voor eind mei van 2014. Ik neem dit mee en ga het gesprek aan hoe dit kan. Ik heb net een greep gedaan uit de dingen die we doen. Dat is niet helemaal volledig. Mevrouw Straus vroeg bijvoorbeeld naar de actieweek, hoe die eruit gaat zien. Wellicht is dat ook een mooi moment om dit soort conferenties een plek te geven. Het gaat erom dat er het komende jaar veel platforms en gelegenheden moeten komen om de boodschap uit te dragen, zeker nu de ondersteuningsplannen op schoolniveau en voor het samenwerkingsverband echt vorm krijgen. Het plan is er niet voor om in de la te leggen, het is ervoor om te delen met de mensen die het uiteindelijk raakt.

Wij kunnen de beschikbare ondersteuning gerichter inzetten als we beter zicht hebben op de samenwerkingsverbanden en scholen die voorop lopen en degenen die een duwtje moeten krijgen. We zullen zien dat er verbanden zijn die er klaar voor zijn. Daar kun je dan nog veel energie en tijd in steken, maar het is misschien beter om dit gericht te doen op de plekken waar we denken dat het het hardste nodig is. Dat kan onze inzet en aanpak effectiever maken. Het is belangrijk dat dit allemaal van onderop komt. Het monitoren, de simulaties door de inspectie, de praktijktoetsen die we als handreikingen aan scholen en samenwerkingsverbanden meegeven, dit alles is niet bedoeld om scholen keihard op af te rekenen. Dit is vooral bedoeld zodat scholen zichzelf kunnen evalueren, daar vervolgens lessen uit kunnen trekken en hun eigen handelen kunnen verbeteren.

Mocht uit dit soort dingen blijken dat het niet op orde is, dan biedt de wet de mogelijkheid om in te grijpen. Dat is mijn derde punt. Artikel 163c van de Wet op het primair onderwijs (WPO) en artikel 103h van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) geven aan dat indien een samenwerkingsverband zijn taken verwaarloost, ik de noodzakelijke voorzieningen kan treffen. Dat is vrij breed, maar het geeft duidelijk aan dat er een interventiemogelijkheid is. Ik wil deze artikelen gebruiken om te waarborgen dat passend onderwijs in alle samenwerkingsverbanden wordt ingevoerd, en kinderen dus niet tussen wal en schip raken. Hoe wordt dit precies vormgegeven? Op dit moment moeten we dit niet doen, we moeten samenwerkingsverbanden nu vertrouwen geven. Er loopt nog veel op scholen, er wordt gepraat over de ondersteuningsplannen, ouders en leraren worden betrokken. Dit geeft ons de tijd om de procedure rond de interventie nader uit te werken, ook met de betrokken schoolbesturen. In januari zal deze gereed zijn.

Staatssecretaris Dekker: Er moeten een paar dingen worden geregeld om ervoor te zorgen dat een samenwerkingsverband van start kan gaan op 1 augustus. Dat is in ieder geval de ondersteuning van leerlingen die voorheen een rugzak hadden. Dat kan. Formeel vervalt de rugzak, maar het geld niet. Je moet goede afspraken maken over waar het geld naartoe gaat en hoe dit wordt verdeeld over de scholen. Scholen kunnen dat dan gebruiken. Je moet denken aan het inrichten van procedures voor de toelaatbaarheid tot het speciaal onderwijs. Die gaan veranderen, want we gaan af van de indicaties. Op het niveau van het samenwerkingsverband moet worden nagedacht over de afwegingen die worden gemaakt. Het zijn twee veranderingen waarover je ouders goed moet informeren.

De heer Van Meenen vroeg naar de leraren in de klas. Stel dat je ze extra wilt opleiden, ga je dat allemaal redden voor 1 augustus? Ik weet niet of dit per se nodig is voor die datum. Dat hangt er maar vanaf hoe groot de verandering is die je inzet. We zien dat de ECPO terecht aangeeft dat het misschien verstandig is als veel samenwerkingsverbanden niet met ingang van augustus alle of een aantal veranderingen doorvoeren en direct gehele scholen op de schop nemen. Ik vermoed dat er in veel samenwerkingsverbanden de facto niet heel veel wijzigt in de aantallen zorgleerlingen per school. Als dat het geval is, kun je je afvragen of er dan heel veel extra op leraren afkomt. Ik denk dat dit zeer relatief is.

Staatssecretaris Dekker: Er moet nog het een en ander gebeuren in de aanloop naar 1 augustus, maar het is op 1 augustus niet allemaal afgerond. Zoals het er nu naar uitziet kiezen veel samenwerkingsverbanden voor een geleidelijke invoering van het passend onderwijs. Ik denk dat dit een verstandige keuze is. Het is verstandig dat de tijd wordt genomen om leraren nog verder te bekwamen op dit punt. Dat gebeurt al. Mevrouw Ypma vroeg hoe wordt omgegaan met verschillen in de klas. Sinds de bestuursakkoorden wordt hierop ingezet met extra opleiding, met School aan Zet. We zien dat veel scholen al bezig zijn met de behoefte aan meer differentiatie in de klas, omgaan met verschillen. Veel leraren die een lerarenbeurs aanvragen doen een opleiding die is gefocust op Special Educational Needs (SEN). Naarmate dit zich verder uitbreidt, zullen ook de mogelijkheden ontstaan om op het niveau van samenwerkingsverbanden met scholen keuzes te maken om bijvoorbeeld meer zorgleerlingen in het reguliere onderwijs op te nemen. Ik vind het heel verstandig dat dit niet een soort schokverandering wordt. We hebben een systeem en in augustus verandert de wereld niet plotsklaps. Het is goed om dit meer organisch te doen. Naast de organische invoering op scholen is de verandering van het stelsel nog niet volledig voltooid na 1 augustus. Er moeten dan nog dingen gebeuren, denk bijvoorbeeld aan de invoering van de budgetfinanciering vanaf 1 augustus 2015 en de verevening die een periode van vijf jaar in beslag zal nemen. Deze begint in 2015 met een eerste trede en is dan nog 100%. Hij gaat pas in het jaar daarna van start, als hij voorzichtig met 10% wordt verevend. Het is iets wat tot 2020 zijn beslag zal hebben. Bij de integratie van het lwoo en PrO sta ik straks uitvoeriger stil. Dat is een heel belangrijke verandering waar scholen ook mee worden geconfronteerd. De decentralisatie van de jeugdzorg staat los van het passend onderwijs, maar heeft er veel raakvlakken mee. Die maakt goede samenwerking met gemeenten nog eens extra nodig. We hebben het natuurlijk over de positie van het (v)so, het inzetten van de expertise daar in het reguliere onderwijs en de extra mogelijkheden die daartoe ontstaan.

De ondersteuning die wij bieden aan het passend onderwijs gaat ook na 1 augustus door. Met de onderwijsorganisaties werk ik dit voorjaar uit hoe die ondersteuning er in de komende jaren uit gaat zien. De ECPO gaf adviezen, maar deed ook onderzoek. Evaluatie en onderzoek zijn nu geïntegreerd in onze reguliere onderzoeks- en adviesorganen, de Onderwijsraad en de NRO. De Onderwijsraad zal ons blijven adviseren, ook over passend onderwijs. Ik vind dat goed. Het is het belangrijkste adviesorgaan voor het onderwijs. Als passend onderwijs daar een belangrijk deel van is, moet ze ook daarover adviseren. De NRO pakt het onderzoeksdeel op. Deze organisatie zal in de komende jaren gefinancierd worden om onderzoek te doen naar veel aspecten van onderwijs, waaronder het passend onderwijs. Al met al zie ik een heel divers beeld.

Er waren verschillende specifieke vragen over de invoering. De heer Rog vroeg hoe het gaat met ouders en kinderen als zij zich in het voorjaar aanmelden. Het is belangrijk om een onderscheid te maken in wat er dan al staat, en wat er nog staat te gebeuren. In februari 2014 geldt de zorgplicht bijvoorbeeld formeel nog niet. Het is wel goed als scholen daar enigszins op anticiperen, maar formeel bestaat die nog niet. Als een school de leerling niet toelaat, is de school niet verplicht een aanbod op een andere school te vinden. Dat gaat pas in per 1 augustus. Scholen kunnen daarop vooruitlopen en gebruik maken van de afspraken binnen het samenwerkingsverband. Ik vind het wel belangrijk om aan te geven wat de formele punten zijn. Dit betekent overigens niet dat een school een leerling zomaar kan weigeren. Een school moet op basis van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap en chronische ziekte (Wgbh/cz) beoordelen of hij een leerling kan toelaten. Zo niet, dan moet de school dit goed kunnen onderbouwen. Ik vind dit een belangrijk principe, waar het College voor de Rechten van de Mens ook op heeft gewezen.

In februari is het schoolondersteuningsplan op alle scholen gereed. Het is verstandig dat scholen ouders zo goed mogelijk informeren over de mogelijkheden voor begeleiding en ondersteuning op de school. Als toelating op de eigen school niet kan, moet duidelijk zijn welke alternatieven er zijn. Als ouders hun kind na 1 augustus aanmelden, geldt uiteraard de zorgplicht en alles wat daarbij hoort wel.

Staatssecretaris Dekker: Voor leerlingen die op een school zitten, is het vraagstuk van de zorgplicht veel minder relevant dan voor kinderen die zich aanmelden op een school. Daar zit het probleem in mijn ogen niet zozeer. Ik kan het niet anders maken dan het is. Ik constateer dat er op dit moment geen zorgplicht is. Ik zou hem graag willen., Daarom wil ik dat we tempo maken en dat we vasthouden aan de invoering van passend onderwijs per 1 augustus. Dat betekent dat de zorgplicht formeel pas per 1 augustus ingaat. Scholen en samenwerkingsverbanden kunnen daarop vooruitlopen, omdat ze daarover gesproken hebben, omdat ze nu bezig zijn met de ondersteuningsplannen, omdat ze nu betere afspraken maken dan in het verleden over wat welke school kan in het samenwerkingsverband. Ze hebben in beeld hoe ze elkaar aanvullen en hoe een dekkend aanbod kan worden geboden, om te voorkomen dat leerlingen tussen wal en schip raken. Ouders kunnen daar nu al van profiteren, vooruitlopend op de wijzigingen die gaan komen. Dat is het enige wat ik wil meegeven. Ik vind dit een goede zaak. Ik heb er vertrouwen in dat dit straks goed gaat lopen.

De heer Bisschop vroeg naar aanleiding van de geleidelijke invoering waarom we niet expliciet aan scholen hebben gecommuniceerd dat de 70.000 plekken in het speciaal onderwijs blijven bestaan. Dat hebben we heel bewust gedaan, omdat dit geen doel op zich is. Het gaat erom dat het geld voor die 70.000 plekken blijft bestaan. Er is voor samenwerkingsverbanden geen financiële noodzaak om dit aantal te reduceren. Het positieve van de Wet passend onderwijs vind ik tegelijkertijd dat scholen vanaf 1 augustus, als ze daarvoor kiezen, op lokaal niveau andere afwegingen kunnen maken. Daarbij kun je het geld wat je in het passend onderwijs bespaart als je meer zorgleerlingen opneemt in het reguliere onderwijs, aanwenden om in het reguliere onderwijs te gebruiken.

Staatssecretaris Dekker: Dit is een van de dingen die we in de communicatie naar de scholen en de samenwerkingsverbanden meenemen.

De heer Rog vroeg naar de thuiszitters. Hij had een ambitieuze passage gelezen in de voortgangsrapportage, waarin ik aangeef dat ik erop vertrouw dat er per 1 augustus voor alle kinderen een plek is in het onderwijs. Dit behoeft enige toelichting, daar heeft hij gelijk in. Ik wilde zeggen dat in ieder geval per 1 augustus de zorgplicht intreedt. Die gaat helpen om het aantal thuiszitters terug te dringen. Het is te ambitieus om te veronderstellen dat per 1 augustus alle thuiszitters onmiddellijk een plek in het onderwijs hebben. Dat vraagt om meer tijd. Wel is het zo dat ook ouders van kinderen die nu thuiszitten bij een school kunnen aankloppen en niet meer zomaar weggestuurd kunnen worden. Dat vind ik een heel belangrijke verandering, die ouders en leerlingen ten goede moet komen. Ik wil daaraan vasthouden. Natuurlijk is het goed de aantallen thuiszitters ook de komende jaren te volgen. Er zijn verschillende soorten. Ik vind het altijd zo'n vergaarbak. Sommige leerlingen zitten thuis met een medische vrijstelling. Daarvan zeggen we dat het logisch is dat ze thuis zijn, omdat ze om een medische reden niet naar school kunnen. De meer problematische categorieën vind ik de leerlingen die wel zijn ingeschreven op een school, maar niet naar school gaan, en de leerlingen die überhaupt niet zijn ingeschreven maar wel leerplichtig zijn. Voor beide soorten leerlingen willen we dat de aantallen teruglopen.

De heer Van Dijk vroeg naar de relatie tussen groepsgrootte en passend onderwijs. Binnenkort spreken wij uitvoerig over groepsgrootte, in verband met het burgerinitiatief dat is aangenomen. Ik vermoed dat de heer Van Dijk dit op de agenda gaat zetten. Ik heb de Kamer recent een brief over groepsgrootte gestuurd. We kunnen altijd discussiëren over de omvang van de groep en of scholen in staat zijn om redelijke groepsgroottes te creëren. Wij verschillen daarover van mening. Ik constateer dat passend onderwijs niet iets is wat scholen er zomaar bovenop krijgen, zonder dat ze daarvoor de middelen ontvangen. Als een school ervoor kiest om meer zorgleerlingen op te nemen, dan kan het geld dat daardoor vrijvalt in het speciaal onderwijs worden aangewend in het reguliere onderwijs. Dit kan worden ingezet voor extra handen in de klas. De rugzakmiddelen blijven ook beschikbaar, alleen de systematiek van de indicaties van de rugzakken verdwijnt.

De laatste vraag die is gesteld betreft alles wat tot nu toe is opgericht. Leidt dit niet tot veel extra bureaucratie? De heer Voordewind ziet allerlei nieuwe bureautjes opduiken. De optie om het geld beschikbaar te stellen via de samenwerkingsverbanden of via de schoolbesturen is een afweging die een paar jaar terug al is gemaakt bij de totstandkoming van de wet. Toen is gekozen voor de samenwerkingsverbanden. Ik wil dat nu niet zomaar wijzigen. We gaan wel kijken of de manier waarop de samenwerkingsverbanden het vorm en inhoud geven niet tot veel onnodig gedoe leidt. We doen dat op twee manieren. De inspectie kijkt of de samenwerkingsverbanden de boel op orde hebben. Die kijkt ook naar de procedures, de overhead en de bureaucratie, en of dit onnodig ingewikkeld of duur is. Daarnaast hebben we van onderaf een soort team dat meedenkt over een zo eenvoudig mogelijke wijze om dingen te organiseren. Dat is de Kafkabrigade. Die helpt samenwerkingsverbanden en schoolbesturen om dit op een goede manier te doen.

Staatssecretaris Dekker: De heer Voordewind heeft gelijk dat er een uitvoeringsbureau komt. Dat is nodig, want er zullen dingen moeten worden afgestemd. Kinderen moeten onder de arm worden genomen en scholen moeten niet zeggen: gaat u maar een deur verder. Dat vraagt om hulp en begeleiding. Scholen moeten voor ambulante zorg de mogelijkheid hebben ergens aan te kloppen, als er een leerling is voor wie ze de expertise niet in huis hebben. Het helpt als je dan aan kunt kloppen bij het samenwerkingsverband, waar iemand met dat bepaalde specialisme werkt en je daarbij kan helpen. Dit moet vooral gericht zijn op uitvoering.

De heer Rog vroeg of de samenwerkingsverbanden zich actief moeten profileren als het centrale ondersteuningspunt voor passend onderwijs. Ik vind dit een heel goede indicator. We bediscussiëren hier of leraren weten waar ze naartoe moeten. Dat is straks dat samenwerkingsverband. Dan moeten we wel zorgen dat dit bij leraren bekend is. Ze moeten weten waar ze kunnen aankloppen.

Ik heb een aantal opmerkingen over ondersteuning, vooral van leraren. Mevrouw Ypma heeft daar vragen over gesteld. Welke mogelijkheden zijn er voor leraren om zich individueel bij te scholen? Ik kan me herinneren dat zij hierover een motie heeft ingediend. Ik weet niet of die al is aangenomen. Ja? Dan gaan we die uitvoeren. Het is een ondersteuning van ons beleid. Ik vind het heel belangrijk dat scholen en leraren inzetten op omgaan met verschil in de klas. Het is jammer dat de heer Van Dijk nu net even wegloopt, want wij vragen heel veel van scholen en van leraren. Ik ben het niet helemaal eens met zijn tegenstelling. Je moet kiezen tussen passend onderwijs en zorgleerlingen, of voor excellentie en toptalenten, en het kan niet allebei. Ik vind dat een heel cynische kijk op het onderwijs. Alsof wij zouden moeten kiezen voor de ene of de andere leerling. Ik hoop dat alle leerlingen goed onderwijs krijgen. De vraag is hoe we er vervolgens voor zorgen dat dit op scholen gebeurt. Wij vragen veel van scholen, dat realiseer ik me terdege. We vragen veel van leraren, maar we investeren de komende jaren ook honderden miljoenen om de leraren bij te scholen en de ondersteuning te geven om hier in de toekomst beter mee om te gaan. Vorig jaar hebben wij een peiling onder leraren gedaan. We hebben gevraagd waar zij behoefte aan hebben. Veel leraren geven aan dat zij zich op dit vlak verder willen bekwamen. Het is goed dat ze dit zelf onderkennen en dat er ruimte en tijd ontstaat om daaraan te werken.

Staatssecretaris Dekker: Ik vind het een heel goede suggestie om dit actief te communiceren. Dit gaan we oppakken.

Ik wil nog wat dingen zeggen over de financiën. De middelen die zijn ingezet voor de invoering blijven beschikbaar. Er wordt geen cent bezuinigd op het passend onderwijs, zeker niet nu ook de 50 miljoen op het lwoo en het PrO is teruggedraaid.

Staatssecretaris Dekker: Er zijn ook vragen gesteld over de verevening. De vraag was of wij daarvoor willen compenseren. Daar ben ik niet onmiddellijk een voorstander van, omdat er heel duidelijke bedoelingen achter de verevening zitten. Het is een verevening die niet alleen plaatsvindt op basis van cluster 4-leerlingen, zoals de heer Voordewind stelde. Het gebeurt op basis van het totaal aantal leerlingen die zware ondersteuning ontvangen. Dit zijn zowel cluster 3- als cluster 4-leerlingen. De ECPO heeft al enige tijd terug onderzocht of er redenen zijn om te veronderstellen dat er in de ene regio meer zware zorgleerlingen zouden wonen of geboren worden, dan in de andere regio. Dit onderzoek laat klip-en-klaar zien dat daar geen enkele aanleiding toe is. Daarom willen we op termijn toe naar een eerlijker verdeling van de gelden voor zorgleerlingen. Nu geven sommige regio's meer uit dan gemiddeld. Andere krijgen daardoor minder dan gemiddeld, terwijl ze gemiddeld genomen hetzelfde aantal zorgleerlingen hebben. Dit gaan we niet abrupt doen, dat zou ongewenst zijn. We nemen er een lang tijdpad voor. De verevening wordt afgerond in 2020.

Ik wil straks nog iets zeggen over het lwoo en het PrO, maar de heer Voordewind vroeg of daar ook een verevening gaat optreden, en of er kans was dat dit zou accumuleren. Een van de redenen dat we dit besluit nu nog niet voorleggen maar daar eerst onderzoek naar doen, is om te kijken of dit soort effecten zullen optreden, en de mate waarin dat het geval zal zijn. Op basis van die informatie kunnen we te zijner tijd tot een goed geïnformeerd en afgewogen besluit komen.

Staatssecretaris Dekker: Ik ben nu bij het mbo, hbo en wo. Dat zijn terreinen waarbij de Minister ook nauw betrokken is. De heer Voordewind vroeg hoe het zit met het Meldpunt AUTI-Weigerscholen. Het beeld dat naar voren komt nemen wij vanzelfsprekend serieus. De meldingen zijn aanleiding geweest voor een aanvullend onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs. Zij kijken wat de kern is, hoe het precies in elkaar zit en wat er klopt, om zo een goed beeld te krijgen. Uiteindelijk kunnen we naar aanleiding van dit beeld stappen ondernemen.

De heer Van Meenen vraagt waarom nog maar de helft van de instellingen periodiek overleg voert met de samenwerkingsverbanden. Je ziet dat het basisonderwijs voorop loopt, daarna komt het vo en daarna het mbo. Dit vraagt echt om verbetering. Ik weet dat de Minister met de MBO Raad overleg voert om de inhaalslag te maken.

De heer Voordewind vraagt of ik bekend ben met de problemen van studenten met een beperking in het hoger onderwijs. Ik zal dit bespreken met de Minister. Overigens geldt ook daar de Wgbh/cz. Op grond van die wet mag een instelling geen onderscheid maken tussen studenten met en zonder een handicap. De blijvende verplichting is om aanpassingen te treffen als dat nodig is voor die studenten, om onderwijs te kunnen volgen op universiteiten of hbo-instellingen.

Er waren vragen over het raakvlak tussen passend onderwijs en vsv. In mijn ogen is dat raakvlak er. De aanpak van het vsv heeft ertoe geleid dat er meer leerlingen, studenten, de eindstreep halen, en dat ze in ieder geval langer en beter in beeld blijven. Dan hebben we het ook over de problematiek van de thuiszitters. Als een leerling uitvalt in het laatste jaar van het vmbo, dan helpt het ook met de aanpak van het vsv om die kinderen er weer bij te halen. Wat straks extra helpt is dat scholen geen excuus meer hebben. Scholen kunnen niet zeggen dat een leerling zo'n lastig geval is dat ze hem niet kunnen helpen. Vanuit de leerplicht en straks vanuit de Wet passend onderwijs kunnen we zeggen dat scholen ook voor die leerlingen een zorgplicht hebben. Ook als bijvoorbeeld sprake is van ernstige gedragsproblemen, moeten scholen er voor zorgen dat kinderen goed terechtkomen.

Staatssecretaris Dekker: Ik begrijp de vraag. Misschien mag ik die meenemen, voordat ik daar op voorhand toezeggingen over doe. Ik zit hier minder goed in. Ik zie wel de raakvlakken en ik weet wat de Minister heeft gezegd over de doelstelling voor het vsv. We moeten ons niet rijk rekenen met hetgeen we in het verleden hebben behaald. We willen dit doorzetten. Naarmate het aantal steeds kleiner wordt, worden de gevallen steeds ingewikkelder. Je zult zien dat er dan veel meer gaat spelen dan alleen een kwestie van een leerling die niet goed uit zijn studiekeuze kwam, maar dat er soms thuis problemen zijn of problemen die om extra zorg vragen.

De heer Bisschop heeft vragen gesteld over toezicht. Hoe zit het met het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijspersoneel, ook in relatie tot het amendement dat ooit is ingediend bij de totstandkoming van de wet? De borging van de kwaliteit van de leraar maakt uiteraard onderdeel uit van het kwaliteitsbeleid van schoolbesturen. De inspectie beoordeelt conform de strekking van het amendement bij het toezicht op de samenwerkingsverbanden niet de kwaliteit van de leraren op de scholen, maar kijkt vooral naar kwaliteitsbeleid. De inspectie wil wel gegevens verzamelen om te bepalen of in een samenwerkingsverband mogelijke risico's bestaan. Daarbij kan de kwaliteit van leraren een risicofactor zijn. Momenteel brengt de inspectie in kaart hoe ze die risicoparameter voor dat doel kan gebruiken en hoe dit kan worden gevalideerd.

De heer Bisschop vroeg ook naar de eis dat samenwerkingsverbanden jaarlijks op systematische wijze de ervaringen van belanghebbenden in kaart moeten brengen, en of dat niet te rigide is. Ik gaf daar in mijn antwoord op de vraag van de heer Rog al het een en ander over aan. Ik vind dat het bij de normale voorwaarden van goede kwaliteitszorg behoort, dat je als samenwerkingsverband of schoolbestuur kijkt wat de meest belanghebbenden vinden van de manier waarop je uitvoering geeft aan goed en goed passend onderwijs. Als je er geen weet van hebt, kun je er ook niet op sturen, laat staan verbeteren.

De heer Rog vroeg ook naar het actief profileren als dienstverlener in het passend onderwijs. Ik geloof dat ik die vraag al heb beantwoord. Het samenwerkingsverband wordt het orgaan met de belangrijke wettelijke taak om vorm en inhoud te geven aan passend onderwijs. Het is belangrijk dat de samenwerkingsverbanden zichtbaar, vindbaar en herkenbaar zijn. In die zin wil ik die indicator behouden.

Ik ga heel staccato door een aantal resterende vragen. De eerste gaat over de vrijstelling van de leerplicht. Ik denk dat er twee vormen van vrijstelling zijn, die in dit debat aan de orde zijn geweest. Er zijn er meer. Een gaat om de vrijstelling op basis van medische redenen. De vraag was of er geen onbedoelde prikkels in zitten. Krijgen we geen afschuifgedrag? Dit is een vorm van vrijstelling waarbij een gemeente geen enkele invloed kan uitoefenen op het afgeven ervan vanwege de medische verplichting. Zo'n vrijstelling wordt afgegeven op basis van het oordeel van een medische specialist. Daarmee krijgt het van rechtswege werking. Daarna is er geen keuzemoment meer, als de vraag zo is bedoeld. De leerplichtambtenaar oordeelt of de documenten volledig zijn en of de procedure op de juiste manier is gevolgd. Dat is meer tweedelijns dan eerstelijns.

Er zijn ook vragen gesteld over een andere vorm van ontheffing, voor leerlingen die tijdelijk om een of andere reden niet naar school kunnen, of soms niet fulltime naar school kunnen. De heer van Meenen refereerde hieraan. Dit zijn leerlingen voor wie het soms nuttig kan zijn om een deel van het onderwijs thuis te volgen. Eventueel kan dit met behulp van programma's die daarvoor beschikbaar zijn. Die mogelijkheid blijft bestaan in artikel 11g van de Leerplichtwet. Ik voorzie dat hier in de toekomst alleen maar betere afspraken over worden gemaakt. Scholen kunnen door de zorgplicht nooit meer zeggen dat een leerling zo ingewikkeld is dat zij er niets mee kunnen. Ouders kunnen in de toekomst nooit meer tegen ons zeggen dat er geen enkele school is die hen wil helpen. We zorgen ervoor dat ouders en scholen samen moeten kijken naar een oplossing. Kinderen die bijvoorbeeld te maken hebben met een schooltrauma, kunnen niet vijf dagen in de week naar school, maar wel een of twee. Dan gaan we voor die andere dagen zorgen dat er thuis wat wordt gedaan, onder verantwoordelijkheid van de school. Het is heel belangrijk dat er kwaliteitscontrole op is. Er wordt bovendien een soort re-integratietraject gestart, zodat dit kind bij voorkeur wel weer naar school kan. We zien vaak dat met hulp van een psychiater of met hulp van psychologen kinderen van dit soort angsten afgeholpen kunnen worden. Ik vind het belangrijk dat we er met het vooruitzicht op een vervolgopleiding of een baan, zo veel mogelijk naar streven dat deze kinderen uiteindelijk weer op school komen.

Mevrouw Straus vroeg naar de integratieklassen, zoals bij de Blauwe Bloem. Dat is een heel specifiek geval. In de Blauwe Bloem zitten leerlingen met een verstandelijke beperking in het reguliere vo. Op basis van het inrichtingsbesluit kunnen deze leerlingen niet worden ingeschreven in het reguliere vo, omdat zij niet in staat zijn om een diploma te halen. Er zijn alternatieven denkbaar, bijvoorbeeld het inrichten van een nevenvestiging voor het vso op die reguliere school. Ik zal mijn medewerkers vragen om met deze school te kijken hoe we daar het beste een mouw aan kunnen passen.

Mevrouw Straus vroeg ook naar de hoogbegaafden. De motie daarover had breed draagvlak in de Kamer. De motie vroeg om een plek voor deze groep in het passend onderwijs. Dat vraagt nogal wat. Hoe zorg je ervoor dat het niet een loze letter blijft en dat scholen de ruimte en de armslag hebben om daar invulling aan te geven? Dan gaat het gewoon over geld. Dat is best ingewikkeld, maar we moeten in de aanloop naar de Voorjaarsnota kijken hoe we omgaan met het terugdraaien van de bezuiniging op het passend onderwijs. Wellicht dat we dan ook voor dit soort dingen iets kunnen doen. Dat vraagt echt even wat meer aandacht en studie.

Mevrouw Straus vroeg ook naar de motie-Elias/Ferrier, met specifieke aandacht voor tyltylscholen. Daar zou soms toch nog onduidelijkheid bestaan. Tyltylleerlingen ontvangen niet alleen bekostiging in het SBO of vso, maar zij maken ook vaak gebruik van regelingen in de AWBZ. Straks vallen ze voor een groot deel onder de Wet Langdurige Intensieve Zorg (Wet LIZ), die nu in behandeling is. Dit wetsvoorstel ligt nu bij de Raad van State en zal naar verwachting in het voorjaar naar de Kamer worden verzonden. Ik kijk samen met mijn collega van VWS hoe deze twee elkaar raken. Er is een gezamenlijke werkagenda Verbinding passend onderwijs en zorg voor jeugd. Onze beide ministeries werken samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), de PO-Raad en VO-raad, om voor deze leerlingen op het snijvlak van zorg en onderwijs zitten goede voorzieningen te treffen.

Staatssecretaris Dekker: Mevrouw Straus noemt één initiatief. Ik ben wat voorzichtig om er nu één uit te lichten, omdat er meer positieve voorbeelden zijn waarbij er een goede balans wordt gevonden tussen de zorg op een reguliere school en extra dingen die daarnaast nodig zijn. Ik wil al die vormen met een positieve blik bekijken. Dit is geen doel op zich. Het is voor mij een middel om de reguliere scholen of de scholen voor SBO in staat te stellen om een mouw te passen aan de extra zorg die bijvoorbeeld een leerling nodig heeft als hij niet vijf dagen in de week naar school kan. Als het een doel op zich wordt, zouden we kunnen zeggen dat het wel goed is dat kinderen heel hun schoolloopbaan dat soort vormen van onderwijs krijgen en daar ben ik absoluut tegen. Met die nuance wil ik ernaar kijken.

Ik heb als toetje een laatste antwoord voor de voorzitter. Zij vroeg hoe het staat met de uitwerking van de motie rond de instemming van de ouders op het zorgdeel van het profiel. De voorbereidingen voor dat wetsvoorstel vinden nu plaats. Ik vermoed dat dit in de eerste helft van 2014 richting de Kamer gaat.

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. De Staatssecretaris is een optimist. Dat ben ik ook, maar optimisme kan ook iets krijgen van fluiten in het donker. En daar lijkt het toch een beetje op. De ambities waarmee passend onderwijs is begonnen, lijken losgelaten te worden om er alsnog een succes van te maken en om een invoering per 1 augustus te rechtvaardigen. De Staatssecretaris zegt dat het fundament voor het huis klaar is. Ik zeg dat dit mooi is, maar dat de eerste bewoners zich al melden. Daar zit een belangrijk punt, dat ook in het debat naar voren is gekomen. De zorgplicht gaat in per 1 augustus, maar kijk in het vo. Er melden zich nu leerlingen die mijns inziens terecht een beroep zullen doen op de zorgplicht die per 1 augustus ingaat.

Bewindvoerder klinkt daarbij heel stevig en stoer, maar die gaat zich vooral richten op het op orde brengen van de noodzakelijke papieren. Ik maak me daar zorgen om. Om die reden overweeg ik, en dat kan ik in deze minuut nog net zeggen, om daar een motie over in te dienen. Ik meen dat het woord VAO nog niet is gevallen, daarom zeg ik het maar.

Staatssecretaris Dekker: De heer Rog had concrete vragen over het symposium. Ik wil niet specifiek ingaan op het ene of het andere symposium. Ik wil kijken hoe we dit soort initiatieven een plek kunnen geven en zal het gesprek aangaan met de initiatiefnemers waaraan hij refereert.

Het bewindvoerderschap is tijdelijk tot het moment dat de onvolkomenheden zijn teruggedrongen, zodat passend onderwijs op een verantwoorde manier kan worden ingevoerd. Zolang dit niet het geval is, zal de bewindvoerder aanblijven. Dat is niet tot in de eeuwigheid.

De heer Rog vroeg naar vsv in relatie tot bekostigingssancties. Mbo-instellingen krijgen een reguliere bekostiging voor ingeschreven studenten. Vanaf het schooljaar 2012–2013 is er sprake van prestatienormen voor het terugdringen van vsv. Als instellingen dat aantal weten te realiseren, krijgen ze daarvoor een prestatiesubsidie. Dat is extra geld als zij het goed doen, in plaats van een straf als ze het niet halen.

Staatssecretaris Dekker: Ik zie dat punt. Ik zie de spanning die daarop staat. Daarom doet de inspectie nu onderzoek. De termijn waarop dit naar de Kamer komt, moet ik nagaan. Dit wordt door de Minister getrokken, maar ik kan de Kamer schriftelijk laten weten wanneer het klaar is. Dan kunnen we kijken waar de spanning precies zit en wat we zouden kunnen doen om ongewenste effecten te voorkomen. Daar zijn we het snel over eens.

De heer Voordewind vroeg of al het geld voor het PrO naar het samenwerkingsverband gaat. Dit is niet zo, alleen het ondersteuningsbudget komt onder de verantwoordelijkheid van het samenwerkingsverband.

Staatssecretaris Dekker: Dat klopt. Zowel het basis- als het ondersteuningsbudget worden rechtstreeks aan het PrO overgemaakt.

Hoe wordt gewerkt over denominaties heen? Ik constateer dat dit in de huidige samenwerkingsverbanden al een stuk gemakkelijker is dan in de vroegere Regionale Expertise Centra (REC's). Die waren vaak georganiseerd langs de lijnen van denominatie. Tegen ouders en kinderen werd dan gezegd dat er wel een plek was in het SBO, maar dan aan de andere kant van de stad of de regio. Een katholiek samenwerkingsverband verwees graag naar een katholieke school voor SBO. Door dit meer gezamenlijk te nemen en daar in de ondersteuningsplannen rekening mee te houden, ontstaan automatisch de mogelijkheden om dit door denominaties heen te doen.

De voorzitter: Ik dank iedereen voor de aandacht. Ik heb de volgende toezeggingen genoteerd:

• – In de voortgangsrapportage in het voorjaar van 2014 wordt de Kamer ook geïnformeerd over het proces van het aanstellen van bewindvoerders.

• – De Staatssecretaris zegt toe dat hij de Kamer in januari 2014 zal informeren over de pilots inzake de toegevoegde waarde en leerwinst.

• – Het wetsvoorstel dat regelt dat ouders instemmingsrecht krijgen op het zorgdeel van het ondersteuningsplan komt in de eerste helft van 2014 naar de Kamer.

• – De Kamer ontvangt een actieplan voor het verdere verloop van de implementatie na augustus 2014.

• – De Staatssecretaris zal de Kamer schriftelijk informeren over het moment waarop het inspectierapport over het toelaten van studenten met een handicap in het mbo naar de Kamer komt.

• – De Staatssecretaris zal aandacht geven aan het samenwerken binnen de wijk over denominatiegrenzen heen en zal hierop terugkomen in de voortgangsrapportage.

Ik dank allen voor de aanwezigheid en hun bijdrage, en de Staatssecretaris voor de beantwoording van de vragen. Zijn er toezeggingen vergeten?