Nr. 249 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op 24 juni 2015 overleg gevoerd met Staatssecretaris Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over:

• − Antwoorden op feitelijke vragen over de brief examens in het voortgezet onderwijs (Kamerstuk 31 289, nr. 235 ) (Kamerstuk 31 289, nr. 245);

• − de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 23 april 2015 over examens in het voortgezet onderwijs (Kamerstuk 31 289, nr. 235);

• − de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 4 mei 2015 over de aanbieding van het jaarverslag College voor Toetsen en Examens 2014 en van het rapport «Evaluatie College voor Examens» (Kamerstuk 34 000 VIII, nr. 94);

• − de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 25 november 2014 over examens in het voortgezet onderwijs 2014 (Kamerstuk 31 289, nr. 203);

• − de brief van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap d.d. 12 juni 2015 inzake de reactie op brieven van Levende Talen inzake onderzoeksrapport SLO en Cito «ERK-niveau schrijfvaardigheid Engels, Duits en Frans» en inzake nader onderzoek naar aanleiding van Examenmonitor 2014.

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Van Meenen

Griffier: De Kler

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Op basis van een niet-aangenomen motie en een advies van de VO-raad dacht Staatssecretaris Dekker dat hij met een kattenbelletje aan de Kamer een wezenlijke wijziging in het Eindexamenbesluit VO kon doorvoeren, zonder leraren te consulteren en draagvlak te hebben in het onderwijsveld. Eerlijk is eerlijk, dit lijkt een patroon te worden. Ook wat de rekentoets betreft – dat is een pilot op reguliere scholen – ontbreekt het namelijk aan consultatie en draagvlak.

De Staatssecretaris schrijft dat hij dit besluit neemt, dus dat hij het Eindexamenbesluit VO wijzigt, en ik zeg dat hij niet de eigenaar is van het onderwijs maar dat hij een dienaar daarvan is. Het is dus van belang dat we het onderwijsveld betrekken bij dit soort wezenlijke besluiten en dat we ook nagaan waarom we veranderingen willen doorvoeren. De pilot van de VO-raad was er niet voor niets. Deze raad had namelijk eerder geconstateerd dat te weinig tijd voor docenten de hoofdreden was voor het niet altijd correct uitvoeren van de tweede correctie. Laten we dan nagaan hoe we die oorzaak kunnen wegnemen. Dat is ook een rol die de VO-raad zelf heeft met de werknemersorganisaties. De argumenten om niet over te gaan tot omkering van de correctievolgorde zijn bekend. Deze zijn namelijk door alle onderwijsorganisaties onder de aandacht gebracht. Gelukkig kwam er gisterenavond laat een brief van de Staatssecretaris naar de Kamer – ik zat in de trein, dus ik kon er meteen als zijnde «brekend nieuws» over twitteren – waaruit blijkt dat hij terugkeert op zijn schreden. Dat doet hij althans voor de duur van een jaar. Dat bevalt de CDA-fractie natuurlijk heel goed, want zij had al eerder tegen de motie van de heer Beertema gestemd en zij denkt nog steeds dat de correctievolgorde niet moet worden omgekeerd zonder dat daar draagvlak voor is. Ik vind het van belang dat de Staatssecretaris – ik roep hem daar dan ook toe op – met het veld in overleg treedt, dat hij daar echt naar luistert, dat hij nagaat op welke wijze de tweede correctievolgorde gerealiseerd kan worden en hoe hij de oorzaken van de problemen kan wegnemen.

De heer Rog (CDA): Ik denk dat het omkeren van de correctievolgorde vooral uitgaat van wantrouwen ten aanzien van de docenten wat het nakijken van de examens van de leerlingen betreft aan wie zij les hebben gegeven. Als de heer Beertema uitgaat van dat wantrouwen, kan het negatiever uitpakken als eerst een andere corrector zijn werk doet en als daarna de eigen docent dat doet. Als immers vanuit dat wantrouwen wordt geredeneerd, zal de eigen docent de fouten die er na de correctie van de eerste corrector – de vreemde ogen die dwingen – doorheen geslipt zijn, niet herstellen.

Ik vraag de Staatssecretaris of in het plan dat hij had de eigen docent uiteindelijk als tweede corrector de vrije hand had en hij dus volledig kon beslissen over het eindresultaat van dat examen.

De heer Rog (CDA): Graag. De spelling moet terugkomen in het centraal examen. Wij hebben daarover vanuit verschillende hoeken, onder andere van de beroepsverenigingen van de levende talen, veel interessante beschouwingen gelezen. Mijn oproep aan de Staatssecretaris in dezen is dezelfde als die ten aanzien van de omkering van de tweede correctie. Ik begrijp wat de Staatssecretaris wil. Ik zie ook dat schrijfvaardigheid van groot belang is en spelling is een onderdeel daarvan.

Ook voor de spelling geldt dat de Staatssecretaris vanuit de Haagse Hoftoren beslist dat dit onderdeel terug moet komen in het eindexamen. Ik roep hem op om in overleg te treden met de vakvereniging die dit betreft, alsmede met de VO-raad en vakbonden, en kom met een voorstel dat gedragen wordt. Ik begrijp dat de behoefte in het veld breder is wat schrijfvaardigheid betreft. Ook wij krijgen reacties waaruit blijkt dat er een probleem is op het gebied van de spelling. Dat erken ik. We moeten daar iets mee. Iedereen snapt dat, als je maar een paar letters goed hebt, al die apparaatjes het betreffende woord automatisch laten verschijnen. Jongeren hebben dus minder natuurlijke aandacht voor spelling. Dat is een verkeerde ontwikkeling, dus ik hecht aan een goede didactiek wat spelling betreft. Ik wil echter wel dat het vinden van de oplossing voor het probleem – waar, wanneer en hoe de spelling getoetst moet worden – in overleg met het onderwijsveld gebeurt. Ik kan hier nu namelijk niet zeggen dat de spelling erin moet of dat die juist eruit moet. Ik vind van groot belang dat de oplossing voor het probleem gedragen wordt.

Er zijn grote verschillen in de N-termen. Voor sommige examens geldt een N-term van 0,5. Voor andere examens geldt een N-term van 2,2. Het CDA vindt het van groot belang dat de examens verbeterd worden, dat er verantwoordelijkheid wordt gevoeld voor een gelijkwaardig niveau van examens. De situatie is nu dat de N-term als sluitstuk fouten in examens kan verdoezelen. Dat moet tot het verleden behoren.

Er is een enorm verschil tussen de normering in het eerste tijdvak en het tweede tijdvak. Een lerares Frans meldde mij dat zij hogelijk verbaasd was over die verschillen en dat zij zich afvroeg of haar leerling misschien een hersentransplantatie had ondergaan of dat hij in die drie weken in Frankrijk was geweest. Zij wist echter zeker dat dit niet het geval was. Dit kan niet en moet dus veranderen. Hoe gaat de Staatssecretaris dit oppakken? Is hij bijvoorbeeld bereid om ambassades een rol te geven in de beoordeling van examens over vreemde talen waarin aantoonbaar grote fouten staan?

De heer Beertema (PVV): Voorzitter. De Partij voor de Vrijheid was er natuurlijk blij mee dat de Staatssecretaris uiteindelijk recht heeft gedaan aan een mooi, eenvoudig idee. Ik zei net al dat die omkering van de correctievolgorde eigenlijk niet meer is dan een logistieke aanpassing. Het is een aanpassing van ondergeschikt belang met een groot gevolg voor het civiel effect van diploma's. Een integrale correctie in plaats van steekproeven wordt daarmee immers zo goed als gegarandeerd.

Helaas is de Staatssecretaris op het laatste moment echter toch gezwicht voor de druk van boze leraren – ze zijn altijd maar boos – en de Algemene Onderwijsbond (AOb) waarover we ons moeten afvragen wie ze nu eigenlijk vertegenwoordigen. Ik verwijs naar wat er net op het Plein gebeurde met vier à vijf mensen die een hele beroepsgroep vertegenwoordigen.

Ik merk nog een ding op over de reactie – ik ben geneigd om te zeggen «hysterische» reactie – van de AOb. Als de vakbond zich net zo druk zou maken over de rechtspositie van leraren als over dit ondergeschikte punt, waren alle leraren nu rijk geweest.

Ik kom kort terug op de aanleiding die wij zagen om deze motie in te dienen. Uit een onderzoek van Cito van 2013 bleek dat slechts een derde van de correctoren die tweede correctie integraal – in zijn geheel – uitvoert. De uitkomsten van dat onderzoek leidde toen tot de vraag of leerlingen wel een faire beoordeling kregen en of alle leerlingen wel op een gelijke manier werden beoordeeld. Dat was de reden om iets te veranderen aan het correctiesysteem. Als de Partij voor de Vrijheid altijd iets belangrijk gevonden heeft – dat geldt voor het voortgezet onderwijs, voor het funderend onderwijs en voor het hoger onderwijs – is dat wel het zogenaamde civiel effect van diploma's, ofwel de waardevastheid van diploma's, de brede erkenning en herkenning door het vervolgonderwijs, het bedrijfsleven en, breder nog, de samenleving als geheel. Het gaat om de erkenning en de herkenning van de kwaliteit van het onderwijs, dat heel belangrijk is.

Uit de pilot blijkt dat het omdraaien van correcties leidt tot een zorgvuldige beoordeling, al geloof ik graag dat er hier en daar haken en ogen aan die pilot zitten. Zoals de PVV-fractie echter al verwachtte, garandeert die omdraaiing de integrale correctie. Ook de VO-raad stelt in zijn brief dat die tweede corrector – een leraar van een andere school – geen houvast meer heeft aan de resultaten van de eerste correctie en dat hij dus alles zal moeten nakijken. De oorspronkelijk eerste corrector doet een zorgvuldige eindcontrole. Dat is logisch, want het gaat om zijn leerlingen. Er wordt dus beide keren integraal naar het gemaakte werk gekeken. In de brief van de Staatssecretaris lees ik niets over een terugkoppeling aan die externe corrector in het geval dat er verschillen geconstateerd worden. Ik krijg mails waarin docenten schrijven – de heer Rog had het er ook al over – dat ze het idee hebben dat de eigen docent, die als laatste een correctie doet, de vrijheid krijgt om de resultaten van de leerlingen aan zijn ideeën aan te passen, zonder dat de externe corrector daar weet van heeft. Daar schuurt iets. Altijd zijn er weer van die leerlingen die genadepuntjes nodig hebben. Als een docent zoiets doet, lijkt de drempel erg hoog voor de externe corrector om ophef te maken. Graag wil ik voor de docenten die dat beeld hebben, helder hebben dat ze een punt hebben en dat bij gebrek aan een goede procedure over die terugkoppeling fraude in de hand kan worden gewerkt. Ik weet als ex-docent uit ervaring hoe die procedures werken en dat er altijd een terugkoppeling nodig is. Ik verzoek de Staatssecretaris om aan ons toe te lichten hoe de terugkoppeling bij de omkering van die correctie uiteindelijk zal plaatsvinden.

Ik bestrijd de suggestie dat omdraaiing van de correcties leidt tot een hogere werkdruk. Het corrigeren is tenslotte al onderdeel van de taken van een docent. Hoe staat de Staatssecretaris hierin?

Ik kom op de spelling. De PVV vindt het een prima idee dat in het centraal examen Nederlands voor het havo en het vwo volgend jaar ook getoetst gaat worden op spelling. Wij delen de mening van de Staatssecretaris dat het niet meer toetsen daarvan een ongewenst effect is van de verandering van het onderdeel leesvaardigheid. De PVV heeft juist altijd ingezet op het bevorderen van de Nederlandse taal en zij zal dat blijven doen. Weer blijkt dat dit terecht is, want leerlingen bleken ook dit jaar het vwo-examen Nederlands een van de moeilijkste examens te vinden. Het LAKS zegt zelfs dat er alleen al 22.000 klachten binnenkwamen over dat examen, terwijl 38.000 leerlingen dat examen gemaakt hebben. Het commentaar luidde dat het examen lange teksten bevatte met erg moeilijke woorden.

De PVV geeft de Staatssecretaris wel een advies mee als het gaat om de totstandkoming, de inhoud en de manier waarop er getoetst gaat worden. Laat deze toets omtrent de spelling alstublieft niet uitlopen op een drama met een heilloze discussie, vergelijkbaar met dat ten aanzien van de rekentoets. Er is niets mis mee om de lat hoog te leggen. Dat werkt juist bevorderend. Over de rekentoets gaan we het volgende week hebben, dus dat onderwerp laat ik nu voor wat het is.

Mevrouw Ypma (PvdA): Voorzitter. Het doen van eindexamens is niet alleen spannend voor studenten en leerlingen maar dat is het ook voor docenten. Na het afnemen van het eindexamen gaat iedere leraar snel aan de slag om de leerlingen te beoordelen en ze tijdig van een uitslag te kunnen voorzien. Dat doen ze ook omdat ze zelf heel erg benieuwd zijn hoe hun leerlingen het er vanaf hebben gebracht. Nakijken is niet echt het hoogtepunt van een lerarenbestaan, zeg ik als oud-docent. Maar het toetsen en het afnemen van examens behoren wel voor 100% tot je vak. De toetsen en de examens zijn de afronding, de afsluiting, van de lessen die de docent heeft gegeven. Je bent dus benieuwd hoe je leerlingen het examen hebben gemaakt en het geeft voldoening dat, als je onderaan de stapel bent, je weet hoe je leerlingen het hebben gedaan. Sinds jaar en dag worden alle eindexamens ook door een tweede docent, van een andere school, nagekeken. Dat gebeurt om vriendjespolitiek te voorkomen. Deze volgorde heeft nog nooit tot grote problemen geleid. Een wijziging of omdraaiing van het nakijken, gaat uit van wantrouwen. Deze is onnodig en kan niet rekenen op draagvlak van docenten. Een dergelijke wijziging of omdraaiing biedt geen oplossing voor problemen, maar deze creëert juist extra problemen: een grotere werkdruk, vertraging en minder werkplezier.

Als we uitgaan van de beroepstrots en we het vak van leerkracht willen versterken, moeten we niet deze stap zetten, maar dan moeten we samen een goede analyse maken en we moeten dan gezamenlijk op zoek gaan naar oplossingen. Wij willen uitgaan van vertrouwen in docenten en wij willen reële oplossingsrichtingen bieden die wel op het noodzakelijke draagvlak kunnen rekenen. Daarom steunt de Partij van de Arbeid dit voorstel niet en duizenden docenten die in korte tijd een petitie hebben ondertekend, doen dat evenmin. In die petitie staat dat deze maatregel tot omgekeerde correctie al het plezier en alle motivatie weghaalt bij het corrigeren van examens en dat deze wantrouwen uitstraalt naar docenten. En elke docent is na afloop van het examen benieuwd hoe de eigen leerlingen het gedaan hebben. Nu kan er niet direct met de correctie begonnen worden. Dat maakt het werk minder interessant en minder leuk en dit is vanuit het ministerie een blijk van wantrouwen. De eerste correctie komt nu in handen van een onbekende collega, wat ook nog eens zorgt voor een vertragend effect.

Ik zeg nogmaals dat een systeemwijziging onnodig is en dat deze niet kan rekenen op draagvlak. Daarom wil ik hier een stokje voor steken. De Staatssecretaris kan zich beter nuttig maken door zich met andere dingen bezig te houden. Denk bijvoorbeeld aan de enorme werkdruk die docenten in de maanden mei en juni hebben om tijdig alle examens nagekeken te hebben. Daar valt een wereld te winnen. Ik doe twee voorstellen om de werkdruk te verlagen en de zorgvuldigheid van het nakijken te verhogen: meer tijd en minder fouten.

In de eerste plaats stel ik voor om de examens slimmer te plannen. Examens die veel nakijkwerk kosten, kunnen bijvoorbeeld wat eerder gepland worden dan de multiplechoicetoetsen. De Staatssecretaris heeft dit al in 2013 toegezegd, dus ik zou graag zien dat hij die gestand doet. Anders zal ik daar een Kameruitspraak over vragen.

In de tweede plaats doe ik een voorstel over de marge van nakijktermijnen. Die marge laat toe dat een tweede corrector wat extra tijd krijgt. Kijk nou eens hoe je die marge nog wat kunt oprekken. Dat maakt volgens de docenten dat de tweede correctie verbeterd wordt. Zo kunnen we beter werk maken van het oplossen van echte problemen in plaats van een probleem op te lossen dat niet bestaat. Juist die omkering brengt tijdrovende logistieke problemen met zich mee, waardoor de tijdsdruk toeneemt. Het is vanuit politiek oogpunt ook heel vreemd, want een motie heeft het niet gehaald. Waarom gaat een Staatssecretaris iets uitvoeren terwijl dat niet op een Kamermeerderheid kan rekenen? Aan het onderzoek namen 29 docenten deel waarvan slechts de helft daadwerkelijk landelijk wilde omkeren. Ook dat is een heel zwakke basis om zo'n ingrijpende maatregel door te voeren. Uit het onderzoek blijkt ook dat een dergelijke maatregel gezien wordt als een motie van wantrouwen.

Ten slotte merk ik op dat de Kamer begin juli 2014 de motie-Jadnanansing heeft aangenomen waarin werd gevraagd om een rol voor de inspectie bij de beoordeling van de validiteit van de centrale examens. In het jaarlijks onderwijsverslag van de inspectie is nog geen recht gedaan aan deze motie. In het rapport Evaluatie College voor Examens wordt aanbevolen om de inspectie aandacht te laten besteden aan de manier waarop het College voor Examens omgaat met de klachten en de examens steekproefsgewijs periodiek te laten controleren door externe audits, met name op specifieke vakken. Ik vraag de Staatssecretaris of hij deze aanbevelingen wil overnemen.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. Als ambassadeur van de Duitse taal heb ik de afgelopen maanden regelmatig met docenten Duits gesproken. Duits is een vak dat door leerlingen steeds minder gekozen wordt. Dat is niet alleen het geval doordat ons land steeds meer Angelsaksische invloeden kent, maar dat komt ook omdat het vak vaak een stoffig imago heeft. Met docenten sprak ik daarover en ik vroeg ze hoe ze ervoor kunnen zorgen dat het vak Duits weer supertoll wordt. De docenten gaven aan dat zij heel graag hun onderwijsprogramma veel meer praktijkgericht zouden willen insteken. Ze willen dus niet alleen de formele kennis van de Duitse taal overbrengen, maar ze willen ook praktische kennis doceren: spreken en luisteren en het voeren van een gesprek.

In een ledenraad van mijn partij over wat we onze jongeren wel en wat we ze niet moeten leren in de toekomst, verzuchtte een deelnemer dat zijn dochter op een citytrip naar Berlijn niet eens een biertje voor hem kon bestellen, terwijl ze eindexamen Duits aan het vwo had gedaan. Ik vroeg die docenten waar het probleem ligt. Zij wezen mij erop dat het examen Duits allerlei beperkingen oplegt. Daardoor zijn ze met name in de bovenbouw vooral bezig met het onderwijzen van de examenstof. Ik vroeg ze of ze niet via de vakverenigingen invloed kunnen uitoefenen op de examens. Ik vroeg: jullie kunnen toch met elkaar de inhoud bepalen van datgene wat onderwezen en geëxamineerd moet worden? De docenten keken me met grote ogen aan. Zij hadden geen idee. Blijkbaar lopen theorie en praktijk op dit punt mijlen ver uit elkaar. Ik kan niet anders dan constateren dat de werkwijze van het College voor Toetsen en Examens (CvTE) met vaststellings- en syllabuscommissies bij de meeste docenten onbekend is. Dat geldt in ieder geval voor de docenten met wie ik gesproken heb.

Dit geldt overigens niet alleen voor de docenten Duits. Ik heb ook andere docenten in het verlengde hiervan hierover gesproken. Zij waren evenmin op de hoogte van de wijze waarop de inhoud van de examens tot stand komt. Na lezing van de brief van de Vakvereniging Nederlands over de vraag of spelling in het examen moet worden opgenomen, heb ik ook niet het idee dat de beroepsgroep serieus over de inhoud van de examens kon meepraten.

Spelen de vakverenigingen inderdaad een rol bij het bepalen van de inhoud van het examen? Kiezen zij bijvoorbeeld hun eigen afgevaardigden in die commissies? En worden docenten die niet in die commissies zitten dan op een andere manier geconsulteerd, bijvoorbeeld via het internet? Kortom, hoe verloopt dit proces nu en hoe kunnen we dat verbeteren zodat de inhoud van de examens veel beter aansluit bij de belevingswereld van de leerlingen en docenten zich beter in die examens herkennen en in datgene wat daarvoor geleerd moet worden? Op al die berichten die ik in mijn mailbox krijg over dat examen, kan ik eerlijk gezegd niet voor die leraren reageren. Zij moeten zelf een plek hebben om dat te kunnen doen.

Tijdens het laatste debat over de examens – dat was in oktober – heeft de heer Beertema een motie ingediend over het omdraaien van de tweede correctie. De afgelopen jaren was namelijk uit onderzoek gebleken dat slechts een deel van de tweede correctoren die tweede correctie daadwerkelijk doet. De VVD is voorstander van het principe van het omdraaien van de correctievolgorde en ook de leerlingen van het LAKS omarmen het voorstel. Alle leerlingen in Nederland verdienen immers dat hun gemaakte examen zo gedegen mogelijk worden nagekeken. Ook de samenleving moet erop kunnen vertrouwen dat examens goed nagekeken worden. We hebben in oktober echter niet voor de motie gestemd, omdat er nog een pilot liep en het ons wel zo netjes leek om die even af te wachten. Die pilot is nu afgerond en de Staatssecretaris had het voornemen om het besluit voor omdraaiing van de tweede correctie al te nemen. Echter, gezien de ontploffing van mijn mailbox hierover, constateer ik dat er een draagvlakissue is voor dit besluit. Laat ik het maar even zo zeggen. Gisterenavond – dat was heel erg laat – hebben wij in de antwoorden op de schriftelijke vragen gezien dat de Staatssecretaris zelf een voorstel doet om een tussenmaatregel te nemen. Ik zeg nogmaals dat dit wat ons betreft niet hoeft. Wij zijn voor het principe van de omkering, maar wij begrijpen ook dat het in het onderwijsveld belangrijk is om zo veel mogelijk draagvlak voor een besluit te hebben. Gaat de Staatssecretaris verder met dit besluit nu niet alle partijen aan boord zijn wat zijn tussenvoorstel betreft? Of gaat het verdere implementatietraject er op een andere manier uitzien?

Mevrouw Straus (VVD): Wij verschillen van mening over de aanname dat het al jarenlang goed gaat. Ik pak de tekst erbij zodat ik weet dat ik goed citeer: «Uit een enquête van Cito onder 6.000 correctoren van wie al bijna 3.700 correctoren hebben gereageerd, bleek dat maar liefst 65% van hen de tweede correctie via steekproeven afdeed.»

Dat is de huidige werkwijze, mevrouw Ypma. En daar ben ik het niet mee eens. Als die 65% er niet was en zou blijken dat 100% de tweede correctie altijd doet en dat het dat nauwkeurig doet, was er helemaal geen probleem. Dan hoefden we het niet om te keren.

Mevrouw Straus (VVD): Voor het oplossen van het logistieke probleem hebben we al een suggestie van het publiek gekregen. Dat is dus geen punt meer.

De Staatssecretaris doet nu een voorstel om meer draagvlak te creëren. Hij stelt voor om deze omkering een jaar uit te stellen. Ik zie dat er een aantal partijen is dat zich daarachter geschaard heeft, waaronder vertegenwoordigers van leraren. Ik vind het interessant om dat te zien. Het gaat mij erom dat die tweede correctie in 100% van de gevallen daadwerkelijk gebeurt. Als dat in de huidige praktijk kan, vind ik dat prima. Kan dat niet, dan gaan we het omkeren.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. Ik begin met de vaststelling dat de VVD veel nadruk legt op het luisteren naar het onderwijs en dat het er niet om gaat alleen onder de Haagse kaasstolp plannetjes te bedenken. Dat is een prachtig begin van de dag. Die onthouden we!

Verder zou ik dit het debat van het voortschrijdend inzicht willen noemen, want er is goed nieuws te melden. In mei stelde ik Kamervragen over het bericht dat spelling en schrijfvaardigheid niet meer meetellen bij het examen Nederlands op het havo en het vwo. De Staatssecretaris noemde dit nog idioot, wat dit des te opmerkelijker maakte. Spelling en schrijfvaardigheid zijn van groot belang, zeker als het gaat om het vak Nederlands. Het is dan ook goed dat de Staatssecretaris tot voortschrijdend inzicht is gekomen naar aanleiding van mijn vragen.

Maar op welke manier gaat spelling weer meetellen? Voorheen hadden wij de samenvatting, maar die is geschrapt. Hoe wil de Staatssecretaris spelling en schrijfvaardigheid toetsen? Is het toevoegen van een centraal examen schrijfvaardigheid een optie, wat ook de Vereniging Levende Talen voorstelt? Dat zou bijvoorbeeld kunnen in de vorm van het schrijven van een opstel. Komt de Staatssecretaris met een gedragen voorstel waarover wij in debat kunnen gaan, uiteraard met draagvlak vanuit het onderwijs? Daar hecht mevrouw Straus namelijk heel veel waarde aan.

Er is meer goed nieuws, namelijk dat over de omkering van de correctie van de examens. De Staatssecretaris wilde hiertoe overgaan op basis van een uiterst kleinschalig onderzoekje onder 29 leraren. Dit leidde echter tot veel onrust. Daarover is al veel gesproken. Docenten voelen zich daardoor geschoffeerd. Uit het onderzoek van de AOb blijkt dat maar liefst 72% van de docenten het oneens is.

De heer Jasper van Dijk (SP): Ik verzoek de heer Beertema om zijn antwoord in het stenografisch verslag te lezen. Hij zegt twee dingen. In de eerste plaats zegt hij dat de PVV wel degelijk aan draagvlak hecht. In de tweede plaats zegt hij dat we niet zo bang moeten zijn voor al die leraren die protesteren. Als we dat doen, verandert er volgens hem nooit iets in het onderwijs. Die twee dingen gaan niet samen. Dat geldt voor de rekentoets, voor de omkering van de correctievolgorde en voor talloze andere onderwijsvernieuwingen die helaas weleens als onderwijsvernielingen uitpakten. Je moet daar als politicus dus mee omgaan.

In de enquête van de Onderwijsbond lees ik over allerlei opties voor verbeteringen, dus over alternatieven om tegemoet te komen aan de zorgen die de heer Beertema terecht adresseert.

De heer Jasper van Dijk (SP): De Staatssecretaris stelt voor om het voorstel voor de omkering van de correctievolgorde met een jaar uit te stellen. Dat is interessant. Ik juich dat toe. Is dat ook een manier om via uitstel tot afstel te komen?

Volgende week komen we terug op de rekentoets. Het ligt echter voor de hand dat ik op de vraag die ik aan mevrouw Straus stelde, ook een antwoord wil van de Staatssecretaris. De Staatssecretaris geeft ten aanzien van de correctievolgorde heel duidelijk aan dat hij luistert naar de zorgen in het veld. Het is een inkopper van jewelste, maar ik vraag mij af hoe hij dat doet ten aanzien van de rekentoets. De zorgen daarover zijn minstens zo groot.

Verder sluit ik mij aan bij de vragen van de heer Rog over de N-termen en de fouten die mogelijk worden verdoezeld.

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Om te beginnen – dit staat niet in mijn spreektekst – dank ik de Partij van de Arbeid voor de hartverwarmende woorden die hier gesproken zijn over draagvlak. Ik mag hopen dat mevrouw Ypma dit doorgeeft aan haar collega die de rekentoets voor haar rekening neemt. We moeten namelijk toch wel constateren dat er wat dat betreft sprake is van een vergelijkbaar issue.

Terwijl een aantal leerlingen nog hoopvol wacht op de resultaten van de herexamens, spreken wij vandaag over de examens in het voortgezet onderwijs. Ik begin met het omkeren van de volgorde en mijn dwaling. Ik kies dus de vlucht vooruit, zal ik maar zeggen.

Het plan voor het omdraaien van de correctievolgorde heeft geleid tot grote onrust in onderwijsland. Ook ik heb even gedacht dat dit een goed idee was, maar eigenlijk is het debat over deze omdraaiing pas ontstaan nadat de motie in stemming was gekomen en de Staatssecretaris, ongeacht de uitkomst van die stemming, doorging op dit pad. Ik heb in het debat dat daarna plaatsvond, goed geluisterd naar de verschillende argumenten. Ik heb de resultaten van de pilot goed bekeken en dit heeft mij tot de conclusie gebracht dat dit toch geen goed idee is.

Ik geef het voorbeeld dat al is gegeven. Een tweede corrector zal bijvoorbeeld nooit meer tot een lagere score komen dan de eerste. In de eerste correctie door een andere docent wordt dus al de bodem voor het uiteindelijke cijfer gelegd. Dat vind ik fout. Ik ben ook altijd docent geweest en weet dat docenten niet in het eigen vlees gaan snijden.

De heer Van Meenen (D66): Dat is niet mijn punt. Mijn punt is dat wij nodig vinden dat er een tweede corrector is omdat we ervan uitgaan dat een eerste corrector met een optimistische en positieve blik kijkt naar zijn eigen leerlingen. Dat element haal je er niet uit, ook niet met de omdraaiing. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het alleen maar heel goed vind dat docenten dat doen. Ik heb er dus ook veel vertrouwen in dat docenten hart hebben voor hun eigen leerlingen. Het moet niet zo zijn dat het daaraan ontbreekt.

Als er al tweede correctoren zijn die niet altijd even zorgvuldig te werk gaan, gebeurt dat vaak omdat zij niet genoeg tijd hebben. Het omkeren van de volgorde lost dit probleem niet op. Het efficiënter plannen van de examens zou eerder kunnen bijdragen aan het verlichten van de correctiedruk.

Ik denk overigens dat we met een heel ander probleem te maken hebben. Dat vraagt veel meer aandacht van ons dan deze kwestie die zelfs in de ogen van de heer Beertema miniem kan worden genoemd. Het betreft de kwaliteit van de examens. Daar krijgen wij ook veel berichten over. De oud-docenten die hier aan tafel zitten, kunnen daarbij ook wel vraagtekens plaatsen. Ik kreeg net het examen wiskunde onder ogen. Ik ben wiskundeleraar geweest. Ik wil me er verre van houden om daar een oordeel over te geven, maar ik zeg wel dat het uiten van enige zorgen wel op zijn plek is. Die zorgen moeten wij niet laten bestaan. Daarom lijkt het mij van belang dat wij ervoor zorgen dat er een onafhankelijk oordeel komt over de kwaliteit van de examens en dat dit gebeurt in samenspraak met degenen die deze vakken doceren op de vervolgopleiding. Anderen hebben daar ook voor gepleit. De Staatssecretaris heeft in reactie op het rapport van de Onderwijsinspectie aangegeven dat hij dat voornemen heeft. Ik vraag hem hoe het hiermee staat en wat zijn plannen op dat vlak zijn.

Ik kom op het examen Nederlands. De Staatssecretaris is voornemens om spelling weer te toetsen als onderdeel van het examen Nederlands. Dat is een goede zaak. Ik pleit er net als voorgaande sprekers voor om dat in nauw overleg te doen met de Vereniging Levende Talen. Mijn vraag richt zich natuurlijk op het dreigement dat erachter zit, namelijk dit dat we met eenzelfde situatie te maken krijgen als die met betrekking tot de rekentoets. Zelfs de heer Beertema ziet een dreiging, al ziet hij een andere dreiging dan ik.

Kan de Staatssecretaris ons nu al verzekeren dat we niet toegaan naar een aparte spellingstoets die beslissend wordt voor het al dan niet slagen? Kan de Staatssecretaris die zorgen wegnemen; geen spellingstoets naar analogie van de rekentoets?

Tijdens het vorige AO over examens heb ik gepleit voor de introductie van het examenvak computer science als keuzevak. Kort daarna is de Staatssecretaris begonnen met het initiatief Onderwijs 2032. Het gevolg daarvan is dat de broodnodige inhoudelijke aanpassing van het vak informatica stilligt en dat er sprake blijft van een tekort aan goede docenten op dat vlak. Dit, terwijl de digitale wereld uiteraard steeds belangrijker wordt. Ik verzoek de Staatssecretaris nogmaals om niet te wachten op Onderwijs 2032 en op dit vlak nu door te pakken. Ik hoor graag zijn reactie.

Tot slot zeg ik dat ik er blij mee ben dat de Staatssecretaris positief kijkt naar de maatwerkdiploma's. Wanneer kunnen we daarover volgens hem het advies van de Onderwijsraad ontvangen?

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. We hebben het vandaag over de examens. Ik ben toch wel blij om te kunnen constateren dat zo'n kleine 200.000 leerlingen netjes door de eindexamenperiode zijn gehobbeld. Het is altijd spannend. Je leert elke dag op school, maar als het moment van het centraal eindexamen daar is – het is een soort ritueel in Nederland; het is spannend – moet het er toch nog een keer uitkomen. Dat is het moment waarnaar leerlingen vijf à zes jaar hebben toegewerkt.

Na wat turbulente rondes in de afgelopen jaren kunnen we constateren dat deze examenronde eigenlijk zonder al te veel ernstige calamiteiten is verlopen. Ik vind dat een compliment waard aan alle leraren en scholen die betrokken zijn bij de organisatie en natuurlijk ook aan alle leerlingen die zo ongelooflijk goed hun best hebben gedaan. Het overgrote deel van hen is geslaagd en een aantal leerlingen heeft een herexamen, waarmee ik hen veel succes wens.

Er is dit jaar wel een recordaantal klachten binnengekomen bij het LAKS. Grappig genoeg is over een aantal examens zelfs meer klachten geuit dan er deelnemers waren. Dat sterkt ons ook een beetje in de gedachte dat onder leerlingen ... Ik ben heel erg blij, want de leerlingen weten het LAKS inmiddels te vinden en ik ben ongelooflijk enthousiast over die klachtenlijn. Elk jaar zijn het immers gewoon leerlingen die dat gezamenlijk organiseren. Ik geef ze daarvoor een groot compliment. En de samenwerking met het CvTE verloopt ook vlekkeloos. Die lijnen staan dus helemaal open en dat leidt ertoe dat er goed gekeken wordt naar de dingen die binnenkomen. Kennelijk is ook de veronderstelling dat de normering «naar beneden gaat» als er meer geklaagd wordt. Het is misschien goed om hier nog maar eens publiekelijk te zeggen dat dit absoluut niet het geval is.

De officiële cijfers van de geslaagden en de gezakten zijn er nog niet. Ik hoop uiteraard dat de uitkomsten niet ver afliggen van die van vorig jaar. Hopelijk zijn die zelfs beter. In oktober wordt de definitieve monitor aan de Kamer gezonden, zoals we dat elk jaar doen.

Afgelopen oktober in het AO over examens hebben we naar aanleiding van de examenmonitor gediscussieerd. Ik denk dat het goed is om vast te stellen dat de wijze waarop we het in Nederland doen – het schoolexamen dat echt van de school is en een centraal eindexamen – heel mooi is. Ook de OECD complimenteert Nederland altijd daarmee. Het zorgt voor een soort garantiecheck op de kwaliteit en het civiel effect van diploma's. In de aanloopfase daar naartoe laat het echter heel veel ruimte voor scholen. Dat leidt ertoe dat een havodiploma dat behaald is in Noord-Groningen dezelfde waarde heeft als een havodiploma dat behaald is in Den Haag of in Venlo. In heel veel landen om ons heen is dat niet het geval. Daarvoor worden de dure woorden «civiel effect» gebruikt. Dat betekent dat we op de kwaliteit en de validiteit van het diploma kunnen rekenen.

Er is wel een aantal zorgpunten. Een daarvan heeft betrekking op de vraag of de examens nu goed worden nagekeken; de discussie over de eerste correctie en de tweede correctie. Dat is het eerste punt waar ik graag iets langer bij stil wil staan. Laat ik maar direct zeggen dat de omdraaiing – daarover is vandaag en in de afgelopen weken veelvuldig gesproken met leraren en mij en daarover is veel in de kranten verschenen – wat mij betreft niet een doel op zich is. Het is een middel om ervoor te zorgen dat het nakijken van de centrale examens op een goede manier gebeurt. Op dat punt valt wel wat op en aan te merken. De afgelopen keren hadden we het over de examens en werd niet de omkering als probleempunt genoemd maar de vraag was hoe het kan dat de wet voorschrijft dat er een integrale correctie moet plaatsvinden door een eerste corrector en een tweede corrector en dat dit eigenlijk niet gebeurt. Het Cito-onderzoek – een aantal leden heeft dat ook aangehaald – bevatte verontrustende cijfers. Uit dat onderzoek kwamen twee dingen naar voren. In de eerste plaats kwam daarin naar voren dat, als de eindexamens goed werden nagekeken door een tweede corrector of een derde corrector – dat is in die proef gebeurd – het aantal onvoldoendes significant toeneemt. We konden eruit afleiden dat de eerste corrector bedoeld of onbedoeld wat soepeler nakijkt dan de tweede corrector. Daarmee wordt ook de noodzaak aangetoond van een tweede correctie. In de tweede plaats constateerden we dat er meer leraren waren die dat niet conform deden dan dat er leraren waren die dat wel conform deden. Slechts een derde van de leraren deed de tweede correctie volledig en integraal. Twee derde van de leraren deed dit meer steekproefsgewijs. Volgens mij is dat het probleem dat we hier steeds heel helder op tafel hebben gehad en ik heb de indruk dat een meerderheid van deze commissie dat erkent. Volgens mij is dat een bedreiging van het civiel effect van onze diploma's. Voor mij staat dus als een paal boven water dat we daar naar moeten kijken en dat we ons moeten afvragen of het beter en dus anders kan. De correctie moet goed worden uitgevoerd. Dat kan op twee manieren gebeuren. De eerste manier is omkering – dat wilden we uitproberen – van de eerste correctie en de tweede correctie waardoor er een steviger aanleiding is voor de tweede corrector om het integraal te doen. Wij veronderstelden dat de eerste corrector, de eigen docent, het toch ook nog wel graag een keer in zijn volledigheid ziet. Dan heb je die twee goede nakijkmomenten. De tweede manier is gewoon dat te doen wat de wet op dit moment voorschrijft, namelijk het integraal nakijken door zowel de eigen docent als de tweede docent in de ronde daarna.

De meningen over het omdraaien van de correcties zijn verdeeld. Dat geldt sowieso voor de meningen over de wijze waarop je met dit probleem moet omgaan. Ik heb eerder aan de Kamer geschreven dat ik meega met het voorstel van de VO-raad om de omkering twee jaar lang te proberen zodat kan worden gezien hoe dat bevalt, waar dat toe leidt, waar de knelpunten zitten en of dat leidt tot betere resultaten. Ik denk echter dat we er ook helder over moeten zijn dat dit tot heel veel reacties in het veld heeft geleid. Om die reden heb ik gezegd dat we een jaar een pas op de plaats maken, dat we nog eens een jaar echt goed kijken of het ook binnen het huidige systeem kan om te komen tot een integrale en zorgvuldige correctie. Maar dat vraagt wel commitment van alle partijen. Het vraagt twee dingen, namelijk commitment van de partijen aan de voorkant om er alles aan te doen met als doel er met achterbannen en op scholen voor te zorgen dat het mogelijk is om de eerste correctie en de tweede correctie volledig te doen. Van de VO-raad heb ik dat commitment gekregen. Van CNV Onderwijs heb ik dat ook gekregen. We hebben ook gesproken met de AOb en uit dat gesprek bleek dat men nog niet zo ver is. Ik weet dat een aantal mensen van de AOb in deze zaal zit. Ik roep deze mensen op om, als we dit willen laten slagen en we zeggen dat we het toch nog een jaartje gaan proberen, dat commitment te geven. Als het integraal gebeurt, is het probleem bij wijze van spreken opgelost. We moeten een en ander dan ook goed bekijken. Ik wil het opnieuw laten onderzoeken na de examens in 2016. Wat mij betreft wordt het een herhaling van het eerder gedane onderzoek. Daaruit moet blijken of het heeft gewerkt, dus of het inderdaad heeft geleid tot het integraal en volledig nakijken in twee rondes. Als dat niet het geval is, is dat volgens mij een extra argument om te kijken naar een andere manier. Ik blijf erbij dat ik denk dat een omdraaiing een manier kan zijn om dat te doen.

Er is veel gesproken over het draagvlak. Ik denk dat deze tussenstap een manier kan zijn om dat draagvlak te vergroten, dus om inzet van alle partijen te vragen. Ook is dit een manier om te benadrukken dat we, als men dit niet wil, ervoor moeten zorgen dat het goed gebeurt. Ik denk dat die boodschap helder is. Ook in het oorspronkelijke voorstel was het idee om te zoeken naar draagvlak. Wij hebben niet gezegd dat wij het vanaf nu tot in de eeuwigheid gaan omdraaien. Het idee was om dat twee jaar te proberen met als doel daarvan te leren. Dat kan in de toekomst altijd nog.

De heer Beertema vroeg of het omdraaien leidt tot een hogere werkdruk. Ik zie dat probleem niet onmiddellijk. Op dit moment moeten alle examens twee keer worden nagekeken, ongeacht of de volgorde is eerste en tweede corrector of dat het de omgekeerde volgorde is. Ik ben van mening dat de werkdruk dan hetzelfde is.

Gevraagd is, mocht er gewerkt worden met die omdraaiing, of dit een vrijbrief is voor de eigen docent om in die tweede ronde zelf de uitslag te bepalen. Wat mij betreft is het dat niet. Nu is het zo dat er, in geval van onenigheid tussen de eerste corrector en de tweede corrector, contact is over de vraag of ze er samen uit kunnen komen. Als ze er niet samen uitkomen, wordt opgeschaald naar conrectoren en eventueel komt de inspectie erbij. Dat mechanisme wil ik graag behouden, want dat is ook belangrijk om de kwaliteit van het nakijkwerk hoog te houden.

Staatssecretaris Dekker: Dat is de connotatie die de heer Rog daar op de een of andere manier graag aan geeft. Ik kijk gewoon naar de feiten die inhouden dat de correctie in het overgrote deel van de gevallen niet integraal wordt gedaan. Uit het laatste onderzoek blijkt dat dit voor een meerderheid geldt. Vervolgens is nagegaan wat er gedaan kan worden om te bevorderen dat dit wel gebeurt. Omdraaiing zou een mogelijkheid daartoe zijn. Daar is de vorige keer ook uitgebreid over gediscussieerd. Ik ben toen nota bene degene geweest die zei: laten we niet over een nacht ijs gaan en dit dus niet met een motie er doorheen jassen. Ik proefde echter wel dat er destijds een meerderheid was in deze commissie voor het omdraaien van de correcties. Mevrouw Straus stemde weliswaar niet in met de motie maar op mijn advies ... Ik heb toen namelijk gezegd: laten we eerst de eerste proeven afwachten. En met de VVD was daar een ruime meerderheid voor geweest. Ik zie nu dat er twee partijen zijn die voortschrijdend inzicht tonen. Dat kan allemaal. Ik heb ook voortschrijdend inzicht getoond, zeg ik dan maar. Anders is er misschien een interruptie nodig om dat te zeggen. Dat is de stand van zaken. Volgens mij moeten we vooruitkijken. We kunnen elkaar vliegen afvangen: doe je dit uit vertrouwen of uit wantrouwen? Is er een probleem of is dat er niet? Wat mij betreft is voor het civiel effect nodig dat examens twee keer goed worden nagekeken. Dat moet linksom of rechtsom gebeuren. We gaan het nog een keer op de oude manier doen, maar dat gaat echt alleen maar werken als iedereen zich daar achter schaart, dus niet alleen de VO-raad maar ook de vakbonden die zich zo tegen die omdraaiing hebben gekeerd. Ik ben geneigd om te zeggen dat je je achterban op moet roepen: doe dat nou netjes, zorg voor een goede tweede correctie. Dan moet blijken of dat tot resultaat leidt.

Mevrouw Ypma vroeg of er slimmer kan worden gepland. Ja, dat gebeurt al. Ook in de brief heb ik dat aangegeven, namelijk in antwoord op vraag 7. Nederlands, kunst en tehatex op het vwo worden vroeg in de examenperiode gepland. Voor het havo worden Nederlands en biologie vroeg in de examenperiode gepland. Er zijn wel een paar praktische dingen waarmee rekening moet worden gehouden, bijvoorbeeld met de examens die in Caribisch Nederland of op de Caribische eilanden worden afgenomen. We proberen daar zo veel mogelijk te schuiven om wat de tijd betreft zo gunstig mogelijk te plannen.

Gevaagd is of er nog iets gedaan kan worden aan de marge van het nakijken door de tweede corrector.

Mevrouw Ypma (PvdA): Ik ben overigens ook benieuwd naar die tweede beantwoording.

Ik ben echter vooral geïnteresseerd in het antwoord op de vraag waar nog wel ruimte is. Ik zie dat we gisteren pas antwoorden op de vragen hebben gekregen. Het was daardoor dus wat lastig om die tijdig tot ons te nemen. Wij hebben in de vragen maatschappijleer en geschiedenis als voorbeelden gesteld. Ik heb zelf maatschappijleer gegeven en gezien dat die kinderen hele lappen tekst opschrijven. En ik kreeg een correctiemodel waarin stond dat er een aantal woorden in die lap tekst moet staan. Het is best ingewikkeld om dat allemaal na te kijken. En dat geldt ook voor de tweede correctie. Als je dat integraal nakijkt, wat we graag willen, kost dat veel tijd. Dan is het dus prettig als dat soort vakken wat eerder in de periode wordt gepland. Ik wil graag een stevige toezegging van de Staatssecretaris. Als ik die niet krijg, ben ik genoodzaakt om via een motie een uitspraak van de Kamer te vragen.

Staatssecretaris Dekker: Nee, ik heb niets van de commissie nodig, behalve misschien enig begrip en toch ook wel een positieve blik ten aanzien van de dingen die al gebeurd zijn. In het vorige debat is gezegd dat er sindsdien niets is gebeurd. Dat vind ik te gemakkelijk. In de beantwoording van de vragen – ik erken dat die laat is gekomen omdat ik graag het commitment van alle partijen had willen meegeven, maar dat is slechts voor een aantal partijen gelukt – heb ik een aantal voorbeelden gegeven van examens die heel bewust wat meer naar voren zijn gehaald. Ik ga er overigens geen gewoonte van maken om pas aan de vooravond van een debat dit soort vragen te beantwoorden. Mevrouw Ypma spreekt over maatschappijleer en geschiedenis en zegt dat het wat dat betreft steeds wat knelt. Ik wil daar graag naar kijken.

Mevrouw Ypma vraagt of het niet belangrijk is om samen met leraren na te gaan hoe je de eerste correctie en de tweede correctie op een goede manier doet. Dat is de crux. Dat is de essentie van het voorstel dat ik hier heb gedaan; ik ben bereid om het een jaar aan te houden, maar dan moeten we het echt met z'n allen doen. Dan moet er sprake zijn van full commitment van iedereen. Dat moet uiteindelijk leiden tot een goed resultaat.

Staatssecretaris Dekker: Dat verschilt misschien van school tot school. Ik weet het niet. Ik ken ook scholen waar het wel goed geregeld is. De vraag is of het altijd ten koste moet gaan van roosters. Leraren staan niet alleen maar voor de klas. Het voor de klas staan neemt ongeveer de helft van de tijd in beslag. De andere helft van de tijd wordt gevuld met andere taken. Volgens mij kunnen ze dat onderling heel goed regelen.

Ik ga door met het thema spelling. Het is de ochtend van het voortschrijdend inzicht. Dit punt is terecht aangekaart door de heer Van Dijk. Dat deed hij met een motie. Hij deed dat in ieder geval met vragen in het vorige debat. We zien dat schrijfvaardigheid onderdeel is van het schoolexamen. In het centraal eindexamen gaat het meer om leesvaardigheid en argumentatie. Dit jaar is de toetsing van leesvaardigheid wat anders vormgegeven dan in de jaren daarvoor. In die verandering is de aandacht voor spelling weggevallen. Net als de heer Van Dijk en een aantal anderen van deze commissie vind ik dat onwenselijk, al is het alleen maar vanwege de symbolische waarde. Het zou toch raar zijn dat je een Nederlands examen kon doen en dat het geen consequenties had als het vol stond met spelfouten. Ik heb het CvTE dan ook verzocht om de aftrek van punten in het geval van onjuiste spelling in 2016 in de correctievoorschriften op te nemen.

Gevraagd is op welke manier er wordt getoetst. Nou ja, dat gebeurt eigenlijk op de manier die twee jaar geleden gebruikelijk was. Er worden dus punten afgetrokken als er sprake is van een onjuiste spelling. Er is niet zozeer sprake van een nieuwe spellingstoets waar de heer Van Meenen bang voor is. Tegen de heer Van Dijk zeg ik dat dit ook niet een-twee-drie gebeurt door bijvoorbeeld het opstel of de samenvatting in het examen te herintroduceren. Ik vind dat dit echt onderdelen zijn die moeten worden meegenomen in de gehele vakvernieuwing, als je daarnaar kijkt. Dat gebeurt op dit moment ook. Het CvTE voert wat dat betreft ook overleg met de verschillende vakverenigingen om na te gaan welke onderdelen het best in het schoolexamen kunnen worden meegenomen en welke onderdelen het best kunnen worden meegenomen in het centraal eindexamen.

Staatssecretaris Dekker: Een aantal punten dat mevrouw Straus aandraagt, neem ik mee terug. De bekendheid met dit soort dingen kan kennelijk beter. Het gebeurt wel, maar we kunnen dat misschien wel meer en beter laten zien. Hetzelfde geldt voor vernieuwing: de usual suspects en de vraag of je daar steeds nieuwe mensen bij kunt betrekken. Die zaken vind ik heel relevant. In het kader van het draagvlak en brede consensus zeg ik er direct bij dat er op een gegeven moment een eindexamen moet liggen. Over elk eindexamen is er wel een groep docenten die zegt: wij hadden liever nadrukkelijker dit erin gezien. Of zij zeggen dat het anders had gemoeten. Denk maar aan de discussie over het exact rekenen en het contextrijk rekenen. Ik zie die kampen het niet snel met elkaar eens worden, maar er moet toch een goed examen komen. Maar het is wel goed om die discussie te voeren. Die gaat immers over de kern van het onderwijs: wat is onze wens over wat onze kinderen meekrijgen? Ik heb liever dat het daarover gaat dan om een van de randvoorwaarden. Daar moet dus een goed platform voor zijn.

De heer Van Meenen stelde een vraag die in het verlengde hiervan ligt. Hij vroeg naar de kwaliteit van de examens en wat er wordt gedaan, ook bij het Cito. Hij vroeg of er vakleraren bij zijn betrokken. Het gaat dan om het maken van examens. Dat gebeurt altijd op basis van syllabi. En ook bij de totstandkoming van syllabi zijn leraren betrokken. Ik neem al die punten mee om ze in mijn brief uiteen te zetten en te kijken of dat soort procedures genoeg bekend is.

De heer Van Meenen stelde ook een vraag over het programmeren als onderdeel van het centraal eindexamen. Naar aanleiding van het advies van de Onderwijsraad over informatica loopt er op dit moment een traject naar vakvernieuwing in de bovenbouw. Dat ligt wat mij betreft dus niet stil. De vorige keer ging het over de vraag of het ook een centraal eindexamenvak moet worden. Het heeft mijn voorkeur om dat mee te nemen in het traject van de talenherziening van het curriculum onder de titel Onderwijs 2031, omdat dat vrij ingrijpend is. Daar zie ik dat informatica en leren programmeren thema's zijn die heel nadrukkelijk op de agenda staan.

Er zijn vragen gesteld over de N-termen. Ik denk dat het goed is om te zeggen dat ik de opmerking over de N-termen – ik zeg dit ook tegen de heer Rog, want hij zei dat de N-term wordt gebruikt om allerlei fouten te verdoezelen – direct van tafel wil hebben. Als er fouten in de examens staan, kunnen die worden gecorrigeerd. Eenieder die een fout ontdekt, moet aan de bel trekken. Daar is de examenlijn ook voor. Ook dit jaar hebben we gezien dat dit ten aanzien van een aantal onderdelen gebeurde. Dan wordt de betreffende vraag eruit gehaald, of het correctievoorschrift wordt veranderd. De N-term is dus niet voor de correctie van dat soort dingen. Daar hebben we echt andere mechanismen voor. De N-term is er omdat ook in kwalitatief goede examens met goede vragen er altijd – dat geldt jaar naar jaar en examen na examen – wat verschillen zijn in de zwaarte. Dat kunt u zich ook wel voorstellen. Als je met verschillende vragen werkt, is het ene examen moeilijker dan het andere. Dat wil je corrigeren om ervoor te zorgen dat de zwaarte over al die jaren heen gelijk is. Dan kunnen er ook betrouwbare uitspraken worden gedaan over hoe de school het heeft gedaan of hoe de totale leerlingenpopulatie het heeft gedaan en om te zien of de vaardigheden toenemen. Dat is de essentie van de N-termen.

Tot slot vroeg mevrouw Ypma naar de validiteit van examens. We hebben het gehad over de validiteit van nakijkwerk. Ook in de basis moet het goed zijn. Het moeten dus goede examens zijn. Externe validering kan daar zeker bij helpen. Ook naar aanleiding van het vorige debat en de motie-Jadnanansing is het CvTE samen met de inspectie bezig om de aanbevelingen in het rapport, waaraan u refereerde, «op te pakken». Dat betekent dat de verantwoordelijkheden behouden blijven maar dat er veel meer externe checks komen. Daarin kan de inspectie zeker ook een rol spelen. Specifiek ten aanzien van de aanbevelingen waar u naar vroeg, kan ik al een doorkijkje geven; daar wordt in positieve zin in meegegaan. Na de zomer zal het CvTE aangeven hoe een en ander eruit gaat zien.

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Ik houd het kort. Ik ga geen VAO aanvragen omdat ik blij ben dat de Staatssecretaris heeft aangegeven dat hij in een verduidelijkende brief nader ingaat op de essentiële punten. Daar heb ik waardering voor.

De Staatssecretaris gaf in zijn inleiding aan dat het aantal klachten over sommige examens het aantal examenkandidaten overschrijdt. Hij merkte daarbij op dat dit toch iets te maken zou kunnen hebben met sommige examens die meerdere fouten bevatten. Ik wil af van het beeld dat organisaties worden weggezet. Het gaat mij erom dat wij een verantwoordelijkheid hebben voor het goed functioneren van het stelsel. Als er kritiek is en die leeft in het onderwijsveld – ik waardeer het dat de Staatssecretaris heeft gezegd dat hij het onderwijsveld erbij gaat betrekken – verzoek ik de Staatssecretaris om de ruimte te geven om die te ventileren en hem daarop aan te spreken. Dat is de wijze waarop we met elkaar omgaan en daar wil ik volop de ruimte voor behouden.

Ik zie uit naar de brief.

De heer Beertema (PVV): Voorzitter. Ik dank de Staatssecretaris hartelijk voor de beantwoording.

Ik kan een gevoel van teleurstelling natuurlijk niet onderdrukken. Een niet-aangenomen motie die plotseling wel door de Staatssecretaris werd uitgevoerd ... Een mooier voorbeeld van gefundenes fressen is niet te verzinnen. Het werd echter onmiddellijk voor mijn neus weggetrokken, dus de Staatssecretaris heeft mijn dag niet goedgemaakt.

Zijn er scholen die al werken met omkering van die correctie? Als dat zo is, kunnen zij dan de vrijheid behouden om daarmee door te gaan?

Mevrouw Ypma (PvdA): Voorzitter. Het is goed om te horen dat wij allen hetzelfde doel voor ogen hebben maar dat we alleen een verschillende route zien om dat doel te bereiken.

In eerste termijn heb ik al aangegeven dat ik vind dat het omdraaien van het nakijksysteem uitgaat van wantrouwen en dat dit wat de Partij van de Arbeid betreft onnodig is. Ik heb ook gezegd dat we veel beter onze energie kunnen steken in het met docenten zoeken naar oplossingen die op draagvlak kunnen rekenen en in het van tafel halen van extra werkdruk en minder werkplezier.

Ik dring aan op het komen tot betere oplossingen, samen met docenten. Voor de zekerheid vraag ik een VAO aan om daarover een Kameruitspraak te vragen.

Mevrouw Straus (VVD): Ik benadruk dat het de VVD er niet om te doen is, het ene systeem boven het andere te stellen. Het gaat haar erom dat de tweede correctie integraal plaatsvindt. Ik ben blij dat de Staatssecretaris beaamt dat dat de bedoeling is van dit alles. Het gaat dus niet om steekproeven in de tweede correctie maar om integraliteit.

Ik dank de Staatssecretaris voor het feit dat hij een brief heeft toegezegd met onder andere de totstandkoming van de examens en de wijze van betrokkenheid van het veld daarbij, met name de docenten en de vakverenigingen. Ik druk hem nogmaals op het hart dat het mij niet slechts gaat om een beschrijving van de huidige situatie maar dat het mij ook gaat om een reflectie van het CvTE en wellicht ook van de Staatssecretaris. Het gaat er mij om of dit anno 2015 nog wel de beste manier is om docenten inhoudelijk bij de totstandkoming van examens te betrekken. Ik ben heel benieuwd wat daaruit komt. Daarna kijken we weer verder.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. Ik dank de Staatssecretaris voor zijn antwoorden. Dit was een vruchtbaar algemeen overleg. Zo mag het vaker gaan.

We krijgen een brief over de spelling. Het is heel belangrijk dat we hier zorgvuldig een besluit over nemen. Ik vind de volgende quote van de Stichting Levende Talen wel aansprekend: «Een leesvaardigheidsexamen met een snufje spelling biedt wellicht een economisch interessante toets, omdat die redelijk objectief na te kijken is. Maar dit rendementdenken holt het mooie vak Nederlands uit. Juist het opstel biedt de leerlingen de gelegenheid om een meesterproef of te leggen.» Ik geef dit mee voor die brief.

Ik kom op de omkering van de examens.

De heer Jasper van Dijk (SP): Exact voorzitter. Dank, u houdt me scherp.

De Staatssecretaris schrijft het volgende: «Het omkeren van de correcties is voor mij geen doel op zich, maar het is een middel. Om recht te doen aan de zorgen en de bezwaren die zijn geuit, ben ik bereid om mijn besluit nog een jaar aan te houden.» Dat zijn twee prachtige zinnen. Pas die nu eens toe op de rekentoets. Waarom wordt hier wel geluisterd naar het onderwijs en waarom gebeurt dat niet als het gaat om de rekentoets?

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Ik sluit naadloos aan bij de laatste woorden van de heer Van Dijk.

Ik denk dat we een heel goed overleg hebben gehad waarin buitengewoon goede dingen zijn gezegd. Die zouden volgende week hun toepassing kunnen vinden in het debat dat wij hebben over een nieuw element in het examen, namelijk de rekentoets. Ik zie erg naar dat debat uit en ik zie ook uit naar de door de Staatssecretaris toegezegde brief. Ik dank de Staatssecretaris voor die toezegging.

Ik heb ook geen VAO nodig. Ik begrijp eerlijk gezegd ook niet waarom die nodig zou zijn, maar het is aan de Partij van de Arbeid om daarover te oordelen. Dat zullen we wel zien.

De heer Van Meenen (D66): Ik was bijna klaar met mijn betoog.

Ik zie uit naar de brief. Het wordt een «brede brief» over examens. Ongetwijfeld spreken we daarover in het najaar.

Mijn voornaamste zorg gaat uit naar de kwaliteit van de examens. Goede examens zijn immers uiteindelijk de beste garantie voor een heel goed civiel effect en daar moeten we voortdurend voor waken.

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. De heer Rog sprak over het aantal klachten in relatie tot het aantal fouten dat uit de examens is gehaald. Er zijn duizenden klachten binnengekomen. Ik raad de heer Rog echt aan om een keer bij de klachtenlijn van het LAKS te gaan zitten. Ik heb net al een geweldig groot compliment gegeven aan de leerlingen. Zij organiseren dit immers zelf. Niet-examenkandidaten van havo-4, van vwo-3 en van het vmbo organiseren dus zelf dat drie weken lang elke middag de telefoon wordt opgenomen en dat de serieuze dingen worden doorgekabeld naar het CvTE. Lang niet al die klachten hebben echter betrekking op de vragen en lang niet alle klachten leiden tot aanpassingen. Misschien is het goed voor dit debat om te constateren dat dit jaar heeft geleid tot 39 aanpassingen in de correctievoorschriften die betrekking hadden op fouten dan wel vragen. Een deel daarvan had betrekking op verheldering; voor de eerste corrector en de tweede corrector moest helder zijn hoe er moest worden nagekeken. In een enkel geval had de klacht echt betrekking op een verkeerde vraag die uit het examen gehaald moest worden. Over het geheel gezien is het aantal vragen dat uit de examens is gehaald in mijn ogen redelijk beperkt.

De heer Beertema vroeg of er al scholen zijn die werken met die omkering. Bij mijn weten is dat niet het geval. Wellicht zijn het de scholen die meedoen in de pilot. Ik moet nog om de tafel gaan zitten als men zich eraan committeert, ook met de AOb. Dat de AOb zich eraan committeert is namelijk part of the deal. Anders gaat het feest niet door. Ik wil ook met een aantal scholen om de tafel gaan om na te gaan hoe men erin zit en waar ruimte kan worden geboden.

Tegen mevrouw Ypma zeg ik dat ik het VAO ook afwacht. Ik heb een uiterste poging gedaan om een heel harde toezegging te doen, maar kennelijk was die niet hard genoeg. Ik heb echter wel de indruk dat we op dezelfde lijn zitten en daar gaat het uiteindelijk om.

Staatssecretaris Dekker: Mevrouw Straus heeft een opmerking gemaakt. We nemen die inderdaad mee in die ene brief.

Tot slot kom ik op de kwaliteit van de examens. Ik kijk zeer uit naar het debat dat wij volgende week zullen hebben over de rekentoets. Dat vind ik namelijk een uitstekende toevoeging aan het eindexamen om ervoor te zorgen dat echt wordt gekeken hoe kinderen zijn opgeschoten met de rekenvaardigheden. We weten dat die jarenlang onder de maat zijn geweest. Ik sluit echter niet uit dat daar langzaam maar zeker wat verbetering in komt. Ik zorg ervoor dat de commissie daarover zo snel mogelijk een brief krijgt.

De voorzitter: Ik som de toezeggingen op:

• − de Kamer ontvangt in het najaar de jaarlijkse eindexamenmonitor;

• − de Kamer ontvangt een «brede» brief over de examens waarin aandacht is voor de kwaliteit van de examens, de totstandkoming, de methodiek voor handhaving daarvan, de betrokkenheid van het onderwijsveld daarbij en een reflectie op de toekomst en de correctievoorschriften voor spelling in teksten van het centraal examen vanaf 2016.

Kan eenieder zich hierin vinden?

De voorzitter: Ik constateer dat er een VAO is aangevraagd door de Partij van de Arbeid. Dat zal ongetwijfeld volgende week plaatsvinden en daarin zal een motie worden ingediend of er zullen meerdere moties worden ingediend.

Ik dank de leden, de Staatssecretaris en zijn ambtenaren. Verder bedank ik de mensen op de publieke tribune en de mensen die thuis aan de buis gekluisterd hebben gezeten. Ik wens u allen een mooie dag met veel voortschrijdend inzicht toe. Zo niet, dan toch.

Ik sluit de vergadering.