Nr. 619 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op 15 april 2015 overleg gevoerd met Vice-Minister-President, Minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over:

• − de brief d.d. 31 maart 2015 van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, houdende de Reactie op het verzoek van het lid Kuzu, gedaan tijdens de Regeling van

• − Werkzaamheden van 17 maart 2015, over de uitspraak van de Minister-President dat er weinig te doen valt tegen arbeidsmarktdiscriminatie (Kamerstuk 29 544, nr. 598);

• − de brief d.d. 13 april 2015 van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, houdende Discriminatie: reactie op de analyse van Eurostat/OESO en de beantwoording van de vragen aan de Minister van SZW uit het AO discriminatie van 1 april jl. (Kamerstuk 29 544, nr. 603).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Kerstens

Griffier: Esmeijer

Mevrouw Karabulut (SP): Voorzitter. Discriminatie op de arbeidsmarkt betekent dat je niet geaccepteerd wordt, dat je geweigerd wordt vanwege je gevorderde leeftijd, je achtergrond, je afkomst of omdat je jong bent. Discriminatie komt heel veel voor en is groeiende. Migrantenjongeren of kinderen van migranten krijgen geen kans blijkens de hoge werkloosheidscijfers. Bovendien ben je tegenwoordig vanaf een jaar of 40, 45 al te oud voor de arbeidsmarkt. Ook worden jongeren gediscrimineerd doordat zij een kinderloon krijgen, zelfs als zij volwassen en dus 18 jaar oud zijn.

De Minister is actief in de weer met dit onderwerp en daar ben ik blij om. Hij was de afgelopen tijd heel veel in het nieuws. Nadat zijn baas, de Minister-President, bijvoorbeeld had gezegd dat jongeren zich maar als een sumoworstelaar moesten invechten op de arbeidsmarkt, haastte Minister Asscher zich om te zeggen dat hij toch echt wel arbeidsmarktdiscriminatie zou gaan bestrijden. Een statement hier, een lezing daar en mooie woorden; ik werd er haast blij van. Zou de Minister nu eindelijk zijn plannen gaan uitvoeren om discriminatie op de arbeidsmarkt te bestrijden? Zou hij eens durven op te treden tegen Minister-President Rutte, the big boss? Inmiddels zijn we een dozijn interviews verder en helaas moet ik concluderen dat Minister Asscher heel veel mooie verhalen verteld heeft over wat het kabinet allemaal zou gaan doen, maar dat de Minister-President het echte verhaal vertelt: wij doen er niets aan; u hebt pech gehad.

Uit onderzoek van de OESO blijkt dat Nederland op Zweden na het land met de minste arbeidskansen voor migranten en migrantenkinderen is. Nog niet de helft van de migranten in Nederland heeft werk. In 2014 zei de Minister van Sociale Zaken dat de werkloosheid onder migrantenjongeren moet worden aangepakt. Dat is een jaar geleden. Een jaar later zegt hij tegen NU.nl: daar maken wij een plan voor. Tussentijds heeft hij een motie van ons met het verzoek om een plan te maken, afgewezen.

De korpschef van de Nationale Politie maakt zich zorgen over discriminatie op de werkvloer, en hoe! Hij spreekt over het gif van de uitsluiting. De Minister heeft de korpschef ook aangehaald in zijn Martin Luther King Lezing. Maar ondertussen heeft het kabinet het Landelijk ExpertiseCentrum Diversiteit (LECD) bij de politie opgeheven. De vicepremier zegt dat discriminatie op de arbeidsmarkt een probleem is en Jan meer kans maakt op een baan dan Mohammed. Maar ondertussen zegt de Minister-President dat Mohammed zich maar lekker moet invechten.

Tijdens het vorige algemeen overleg over racisme en discriminatie is er een flink aantal vragen gesteld over de manier waarop omgegaan wordt met de aangifte van discriminatie. Die aangiftes komen nauwelijks binnen bij het OM. Vorig jaar zei de Minister van Sociale Zaken dat hij erop vertrouwde dat zijn collega van Justitie de meldingsbereidheid en de vervolging adequaat zou oppakken. In de brief van gisteren zou ik antwoorden krijgen over de lage cijfers, maar ik zie niets. Wat wil de Minister? Wordt hij de Minister van de schijnbewegingen? Gaat hij goede sier maken met intenties? Of gaat hij nu echt werk maken van discriminatie op de arbeidsmarkt? Want een aantal goede ideeën heeft hij wel overgenomen, zoals naming-and-shaming, dus om de namen van discriminerende bedrijven te publiceren. Hij zou ook een aanvullend onderzoek doen naar arbeidsmarktdiscriminatie. Wanneer komt dat? Welke plannen heeft de vicepremier om het Openbaar Ministerie meer ruimte te geven voor strafzaken tegen racisme en discriminatie?

De voormalige Ambassadeur Jeugdwerkloosheid adviseert om plannen te maken specifiek om de hoge werkloosheid onder migrantenjongeren op te lossen. Ik vind het overigens goed dat de Minister zich nu zelf tot ambassadeur voor het bestrijden van jeugdwerkloosheid heeft benoemd. In de media heeft de Minister het advies van de voormalige ambassadeur omarmd. Een jaar geleden deed hij dat nog niet, maar goed, ik ben blij met alle vooruitgang. Maar waar komt de Minister nu eigenlijk mee? Ik zie vooral lege handen. Wat doet de Minister tegen leeftijdsdiscriminatie? De jeugdlonen zijn ook een vorm van discriminatie. Is de Minister bereid om die vorm van discriminatie op te heffen? Wij stonden net – ik was wat later – op het Plein met CNV Jongeren en zij hebben dat idee ook. Dat onderschrijf ik volledig en daarom leg ik dit voor.

De Minister heeft eerder gesproken over een diversiteitsbeleid. Als wij ervoor willen zorgen dat bedrijven een afspiegeling van de samenleving vormen, zullen zij een dergelijk personeelsbeleid moeten gaan voeren. Is de Minister bereid om hen te verplichten om in ieder geval in het jaarverslag op te nemen wat zij daaraan doen?

Ik heb samen met collega Van Weyenberg een amendement ingediend om een speciale unit bij de Arbeidsinspectie op te richten die arbeidsmarktdiscriminatie actief gaat bestrijden. Ik ben blij dat dat in ieder geval een concreet puntje is waar de Minister dit voorjaar werk van gaat maken. Kunnen mensen nu al meldingen doen? Ik heb tijdens het vorige AO al gezegd en herhaal nu dat ik zelf verschrikkelijk veel meldingen krijg. Ik kan mensen eerlijkheidshalve niet altijd vertellen waar ze precies terecht kunnen en op welk moment. Ook dat zou de Minister voor ons uitzoeken. Ik hoop dat na meer dan een jaar voornamelijk praten en goede statements maken, nu ook echt werk hiervan wordt gemaakt en dat discriminatie concreet wordt bestreden.

De heer Van Weyenberg (D66): Voorzitter. Vorige week donderdag hield Minister Asscher de Martin Luther King Lezing. Ik vond dat een mooie toespraak. Ik heb die op papier gelezen. De droom van Martin Luther King, een wereld waarin iedereen niet alleen gelijke rechten heeft, maar ook gelijke kansen krijgt, is nog lang niet bereikt. Nog niet, zeg ik, want we moeten niet moedeloos worden maar strijdbaar blijven. We moeten niet moedeloos worden als in de praktijk blijkt dat het inderdaad ingewikkeld is en dat toveroplossingen niet bestaan. Dat gold in het verleden bijvoorbeeld voor de strijd voor het vrouwenkiesrecht. Laten wij dezelfde strijdbaarheid op dit onderwerp dus niet verliezen.

Ook ik had bewondering voor de moedige blog van Gerard Bouman van de Nationale Politie. Hij stelt ongemakkelijke, maar zeer terechte vragen aan de orde. Waarom is het voor de politie zo lastig om mensen met een migrantenachtergrond te werven? Wat zegt dat over de cultuur bij de politie? Wat betekent dit voor de binding tussen de politie en de mensen die de politie elke dag op straat moet beschermen? Het is goed dat de korpschef daar aandacht voor vraagt en mee aan de slag gaat.

Ik heb een bredere vraag aan de Minister. Bij arbeidsmarktdiscriminatie denken wij heel vaak aan bijvoorbeeld sollicitaties en geen kans krijgen. Maar hoe zit het eigenlijk met discriminatie en pesterijen op de werkvloer? In hoeverre wordt daar nu, ook door sociale partners en met steun van het kabinet, actie tegen ondernomen? Dit lijkt me bijvoorbeeld een belangrijk onderdeel bij de aanpak van stress. Dit lijkt mij ook een belangrijk onderdeel voor de unit van de Arbeidsinspectie waar mevrouw Karabulut het net over had. Die unit is per amendement opgericht en de Minister zet nu stappen in dit verband. Die unit kan hier een rol in spelen door gewoon te bekijken waar er signalen zijn. Het gaat dus niet alleen over de vraag of een bedrijf mensen een kans wil geven, maar ook over de vraag of er binnen het bedrijf bijvoorbeeld sprake is van discriminatie. Graag krijg ik een reactie hierop.

Al die mooie woorden van de Minister en de heer Bouman worden meteen overschaduwd door de uitspraken van premier Rutte die in de Metro twee dagen voor de verkiezingen vooral heeft gezegd: je moet je als nieuwkomer gewoon invechten; discriminatie kan ik niet oplossen. Ik vond het wel mooi dat CNV Jongeren daar zojuist op het Plein gewoon maar eens ludiek gehakt van maakte, door in sumoworstelaarspakken te zeggen dat het toch een hele worsteling is om je kans op de arbeidsmarkt te krijgen. We mogen niet opgeven. We mogen vooral niet de indruk wekken dat we zeggen: zoek het zelf maar uit.

Ik snap dat de VVD net voor de verkiezingen probeert om kiezers bij de PVV weg te lokken, maar de woorden van de Minister-President van alle Nederlanders hebben meer betekenis. Ik had gehoopt dat die rol voor de premier meer gewicht had gehad. Want wat betekent het als Mohammed die hard solliciteert, maar overal wordt afgewezen, hoort: tja, je moet je invechten? Dat is toch niet het kabinetsstandpunt? Waarom hebben wij dan een Actieplan arbeidsdiscriminatie? Waar is dan de strijdbaarheid van het hele kabinet? Ik hoop dat de Minister vandaag klip-en-klaar afstand neemt van die uitspraak. In de debatten tot nu toe en in de brieven geeft de Minister aan wat hij vindt. Dat zijn dingen waar ik mij vaak veel beter in herken. Laten we vandaag gewoon zeggen: die uitspraak is geen kabinetsbeleid.

De Minister noemde in de Martin Luther King Lezing twee maatregelen uit het actieplan. De eerste was dat de overheid geen zaken moet doen met bedrijven die discrimineren. De tweede was dat de Inspectie SZW aan naming-and-shaming gaat doen. De indruk werd gewekt dat dit nieuwe plannen waren, maar die maatregelen werden een jaar geleden ook al in het actieplan aangekondigd. Het gaat nu natuurlijk om de uitvoering daarvan: van woorden naar daden!

Voor de zomer zal de Minister ons een update geven. Nu heeft hij deze twee maatregelen al zelf genoemd, dus ik wil toch graag weten waar wij nu staan. De deadline voor indiening van het wetsvoorstel om naming-and-shaming mogelijk te maken was 1 januari 2015. Dat is drie maanden geleden, maar ik heb het wetsvoorstel hier nog niet gezien. Waar blijft dat?

Doet de overheid nu inderdaad geen zaken meer met discriminerende bedrijven? Hoeveel contracten zijn er bijvoorbeeld al opgezegd? Hoeveel bedrijven zijn al uitgesloten van aanbesteding? Of moeten de inkoopvoorwaarden nu nog worden gewijzigd? Dat zou ik jammer vinden, want dan hebben wij een jaar verloren.

Tot slot ga ik in op de positie van migrantenjongeren. De jeugdwerkloosheid onder hen is twee keer zo groot als die onder autochtone jongeren. In de brief die de Minister stuurde over de aanpak van jeugdwerkloosheid ging hij daar ook op in. Ik was daar blij mee. De Minister pakt dit zelf op in vervolg op een motie van mevrouw Vermeij en mijzelf. De focus lijkt te liggen op achterstandswijken en op jongeren die wat lager opgeleid zijn, maar ook voor hoger opgeleide migrantenjongeren is de kans op een baan veel kleiner. Zij doen alles wat de overheid en samenleving van hen vraagt, zoals studeren en investeren in zichzelf. Ze behalen een diploma, maar komen toch veel minder makkelijk aan de bak. Ze hebben bijvoorbeeld wel het talent en de kennis, maar missen het werk, of ze hebben last van arbeidsmarktdiscriminatie. Maar misschien hebben ze wel ervaring met invechten, zeg ik met een knipoog. In ieder geval is hier echt een boel te doen.

Ik sprak deze week twee dames die mij het voorbeeld gaven van iemand die solliciteerde op de Zuidas. Daar vroeg men vrij serieus: je bent moslim, dus je drinkt geen alcohol, maar bij ons is de vrijdagmiddagborrel heel belangrijk, dus pas jij hier wel? Ik vond dat een goed voorbeeld van de wijze waarop er bijvoorbeeld bij een advocatenkantoor op de Zuidas wel degelijk een drempel bestaat in het aannamebeleid, zonder dat men enige discriminerende intentie heeft. Dat is dan wel geen discriminatie, maar je komt er toch mooi niet tussen. De uitkomst in dit concrete geval was dat die persoon de baan niet kreeg. Wat kunnen wij daaraan doen? Welke maatregelen gaat de Minister nog voor de begrotingsbehandeling nemen om specifiek met deze groep aan de slag te gaan?

In dat verband vraag ik ook de reactie van de Minister op in ieder geval twee van de concrete voorstellen van CNV Jongeren. Het eerste is dat wij het veel laagdrempeliger kunnen maken om te vragen waarom iemand het niet geworden is bij een sollicitatie. Kunnen wij nog iets doen op dat vlak? Het tweede voorstel gaat over de rolmodellen en ik deel dat. Kunnen wij de rolmodellen niet veel meer op het schild hijsen? Kan de Minister in een gesprek met werkgevers en werknemers, die hier ook mooie adviezen over hebben gegeven in de SER, bekijken hoe wij hier handen en voeten aan kunnen geven?

Mevrouw Yücel (PvdA): Voorzitter. De cijfers van Eurostat en de OESO zijn schokkend. De arbeidsparticipatie van allochtone Nederlanders blijft nog steeds ver achter. Discriminatie is kwalijk en strafbaar. Je moet die fel bestrijden. Discriminatie ontkent niet alleen de gelijke waarde van het individu, maar tast ook de fundamenten van onze rechtsstaat aan. Mensen die gediscrimineerd worden, ervaren dit vaak als kwetsend. Het kan hun gevoel voor veiligheid en gelijkwaardigheid ernstig aantasten. Het is ook een kwalijke beperking van de toekomstmogelijkheden. Bovendien blijft er veel talent onbenut. Dat mogen wij nooit accepteren. Ook van mijn kant dus complimenten voor de mooie woorden van de Minister tijdens de Martin Luther King Lezing. Hij baseerde zich precies op de waarden vrijheid en gelijkwaardigheid.

In de afgelopen jaren kwamen er veel zaken langs. Telkens waren het mogelijk incidenten. De statistieken die wij krijgen, liegen echter niet. Het probleem van de achterlopende arbeidsparticipatie van vooral migranten bestaat al heel lang. Deels is dit te verklaren door de opleiding, de soft skills die nog niet beheerst worden, het zoekgedrag, het netwerk et cetera. Maar deels is dit toch echt te wijten aan discriminatie en vooroordelen.

Misstanden moeten aan de kaak worden gesteld en worden aangepakt. Korpschef Bouman gaf het goede voorbeeld door discriminatie aan de kaak te stellen in een interne column. Hij schreef: «Er sluipt een gif de Nationale Politie binnen». Het is kwalijk en niet professioneel om te discrimineren op de werkvloer. Mensen moeten niet langer wegkijken, maar het onderwerp bespreekbaar maken en elkaar kunnen aanspreken wanneer dit voorkomt in bijvoorbeeld hun functioneringsgesprek of beoordelingsgesprek.

In het Actieplan arbeidsmarktdiscriminatie staan goede initiatieven, maar de Partij van de Arbeid wil de nadruk erop leggen dat de overheid zelf het goede voorbeeld moet geven. Practice what you preach! Ik doel dan op het naleven van het Diversiteitscharter. Ook vraagt de PvdA om tempo en toelichting bij de uitvoering van bepaalde punten.

Allochtone jongeren zijn tot drie keer vaker werkloos dan autochtone jongeren. Dit kunnen en mogen wij niet accepteren. De PvdA-fractie vraagt Minister Asscher dan ook om met zijn actieplan onder de arm een inclusieve-arbeidsmarkttop te organiseren in de Ridderzaal met de 50 grootste bedrijven van Nederland, de VNG, de migrantenorganisaties en het onderwijs, zodat er afspraken gemaakt kunnen worden en we met urgentie kunnen werken aan de bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie. Deze afspraken zouden ook direct doorvertaald kunnen worden naar regionaal en lokaal arbeidsmarktbeleid. Wat mij betreft houden wij na de landelijke top overal in de grote en middelgrote steden een inclusieve-arbeidsmarkttop. Kijk ook naar de Europese dimensie, is mijn verzoek. Waar doen ze het beter en waarom? Kunnen we die maatregelen of dat beleid overnemen? Zo zorgen wij ervoor dat iedereen die kansen wil pakken, ook de mogelijkheid krijgt om die kansen te pakken.

Mevrouw Yücel (PvdA): Tja, ruimte nemen, ruimte nemen. Welke rol we ook spelen, de Partij van de Arbeid zal altijd strijden tegen discriminatie en tegen uitsluiting. Wij laten ons door niemand daarin belemmeren, never nooit. Dat weet de heer Öztürk ook heel goed. Ik constateer dat de Minister in het kabinet en ook namens het kabinet met een actieplan is gekomen om discriminatie te bestrijden. Er zijn heel veel ideeën. Er is geld beschikbaar. Er zijn heel veel plannen. Wij moeten daar nu volgens mij tempo in brengen, zodat dit alles ook de werkgevers en de migrantenjongeren bereikt en zij daadwerkelijk aan de slag kunnen. Het moet niet bij praten blijven, zij moeten daadwerkelijk aan de slag gaan.

Ik ga verder met mijn betoog. Ik heb vragen over de aangekondigde maatregelen, om te beginnen over het onderdeel handhaving. Is de clausule om de voor discriminatie veroordeelde bedrijven uit te sluiten van aanbestedingsprocedures en om contracten met discriminerende bedrijven te beëindigen al opgenomen in een standaardcontract van het Rijk? Zo ja, zijn deze contracten dan ook concreet toegepast? In hoeverre wordt naming-and-shaming toegepast? Kan er ieder jaar een top vijf van veroordeelde discriminatoire bedrijven openbaar gemaakt worden, om te beginnen bij de overheid zelf?

Mevrouw Yücel (PvdA): Ik ga er zeker van uit dat er stappen zijn gezet. Ik hoop dat dit al in de praktijk wordt toegepast. Als dat niet zo is, hoor ik graag van de Minister waarom het niet zo is. Want als we maatregelen aankondigen, moeten wij daar ook mee aan de slag gaan, anders stellen ze niet zo veel voor.

Ik vervolg mijn betoog en ga in op de melding en registratie. Wanneer staat er op een aangifteformulier een hokje voor arbeidsmarktdiscriminatie? Herkennen politiemedewerkers discriminatoire incidenten op de arbeidsmarkt adequaat genoeg? Overweegt de Minister de versnippering van de meldpunten die tegelijkertijd toch ontoegankelijk zijn, tegen te gaan door bijvoorbeeld tien professionele meldpunten op te richten gelieerd aan politie-eenheden? Wij hebben eerder een motie met de VVD ingediend om de regionale antidiscriminatieaanpak daadwerkelijk regionaal te maken. Verder moeten er laagdrempelige loketten zijn in een laagdrempelig netwerk, zoals bij de bibliotheek. Daar is de toegang makkelijk en zo kunnen er laagdrempelig meldingen gemaakt worden. Kan de overheid tempo maken met de uitvoering? Kan de overheid bovendien de voorlichtingscampagne eerder lanceren dan in de zomer van 2015? Ik vind de zomer van 2015 een beetje een gekke periode om dit te doen, want dan is de helft van het land op vakantie. Als wij een goede voorlichtingscampagne willen voeren, laten wij die dan voeren in een periode waarin zo veel mogelijk mensen die campagne mee kunnen maken.

Mevrouw Karabulut (SP): Het is een beetje merkwaardig dat de Minister eerst met een campagne komt en pas later zijn plan ter bestrijding van racisme en discriminatie presenteert. Daar hebben wij het vorige keer ook al over gehad. Ik zou die twee dingen alvast omdraaien. Dit is een tip.

Mijn vraag gaat over het volgende. Mevrouw Yücel heeft de column en de oproep van korpschef Bouman gelezen. Wat daarin staat, is heel ernstig. Er moet een grondige analyse gemaakt worden van hoe het zo ver heeft kunnen komen in de politieorganisatie. Tegelijkertijd heeft dit kabinet het Landelijk ExpertiseCentrum Diversiteitsbeleid bij de politie opgedoekt, dat er onder andere voor moest zorgen dat de zaken goed geregistreerd werden en dat de kennis werd overgedragen. Zullen wij ervoor zorgen dat het LECD in stand blijft en zijn werkzaamheden kan continueren, voordat we weer allerlei nieuwe meldpunten oprichten?

Mevrouw Yücel (PvdA): Op basis van de berichten van gisteren lijkt het inderdaad merkwaardig. Ik vind wel dat wij heel goed moeten bekijken of dit breed gezien wordt als een groot probleem dat opnieuw een expertisecentrum rechtvaardigt. Daarbuiten vind ik sowieso dat binnen iedere organisatie, maar ook binnen een politie-eenheid, altijd actief diversiteitsbeleid gevoerd moet worden. Je hoeft dus niet van een expertisecentrum afhankelijk te zijn. Er moet sowieso aandacht hiervoor zijn. Dat het merkwaardig is, ben ik helemaal met mevrouw Karabulut eens, maar ik wil wel de antwoorden van de Minister van Justitie bestuderen voordat ik stappen onderneem op dit onderwerp.

Mijn laatste blokje gaat over kwetsbare jongeren. Kan de Minister uitleggen waarom pas in 2015 tot 2016 extra aandacht wordt gegeven aan kwetsbare jongeren zonder startkwalificatie of jongeren met een uitkering en waarom wij daar niet twee jaar geleden mee begonnen zijn? Kan de Minister ook uiteenzetten waarom het stimuleren van de soft skills «loopbaanoriëntatie en ontwikkeling van arbeidsmarktcompetenties» nu wel zou werken voor de kwetsbare jongeren, terwijl jongeren in deze groep de afgelopen twee jaar geen profijt hebben gehad van de aanpak jeugdwerkloosheid? Althans, zo lijkt het. Kan de Minister ook concrete voorbeelden uit de praktijk geven van kwetsbare jongeren die zijn geholpen en ook van gevallen waarin het niet heeft gewerkt?

Tot slot wil ik graag een toelichting van de Minister over initiatieven zoals JINC, K!X, Link2Work en Business Club. Hoe gaat het daarmee? Wat leren wij daarvan? Wat betekent dit voor het verdere beleid?

De heer Pieter Heerma (CDA): Voorzitter. Zojuist stond een groot deel van de woordvoerders die aanwezig zijn bij dit debat, buiten bij een ludieke actie van CNV Jongeren. Een aantal andere sprekers had het er al over dat deze jongeren zich in het warme voorjaarszonnetje in zweterige sumopakken hesen om te laten zien dat het invechten in de arbeidsmarkt ook een hele worsteling kan zijn. In navolging van de heer Van Weyenberg wil ik graag een reactie vragen van de Minister op een aantal van de vijf punten die deze jongeren presenteerden. Sowieso vraag ik een reactie op het rolmodelverhaal. De jongeren van de CNV wijzen erop dat dit een positieve bijdrage kan leveren, vooral voor de kansen van allochtone jongeren op de arbeidsmarkt. Ik vraag vooral een reactie van de Minister op het punt dat we het belang van een inhoudelijke reactie op een afwijzing van een sollicitatie moeten benadrukken. Ik neem daarbij niet het voorstel van CNV Jongeren over om die reactie te verplichten, want ik heb er mijn twijfels over of dat de juiste manier is. Maar ik denk dat hun pleidooi wel klopt. Het is inderdaad goed als jongeren horen waarom ze worden afgewezen. Dat kan ertoe bijdragen dat cynisme wordt voorkomen. Bovendien kan het een leermoment zijn als duidelijk wordt waarom ze zijn afgewezen. Ik voel er dus niet veel voor om werkgevers hiertoe te verplichten, maar wellicht kan de Minister in het gesprek met de werkgevers het belang hiervan benadrukken. Als hier meer tijd en energie in wordt gestoken, kan dit een bijdrage leveren voor iedereen, zowel voor de mensen die moeten zeggen «je bent het niet geworden» als voor de mensen die horen dat ze het niet geworden zijn. Iedereen die ooit aan een van die twee kanten van de telefoonlijn heeft gezeten, weet dat dit geen aangenaam gesprek is en dat het in de praktijk heel snel wordt afgeraffeld. Als je daar meer tijd en energie in steekt, conform het verzoek van CNV Jongeren, zou dat kunnen helpen.

Verder wil ik de Minister danken voor de brief die wij gisteren kregen naar aanleiding van het Volkskrantartikel over de Eurostat- en OESO-cijfers en de verschillen met de cijfers die wij hanteren. Ook dank ik hem voor het feit dat hij niet wegpoetste dat in beide gevallen het verschil groot is en dat de kansen voor allochtonen en allochtone jongeren op de arbeidsmarkt, hoog- en laagopgeleid, gewoon slechter zijn. De brief maakt ook duidelijk dat de Minister zowel in woord als in daad bezig is om de vijf lijnen die in de brief staan, op allerlei manieren op te pakken. Dat kwam vorige week ook uitdrukkelijk naar voren in de Martin Luther King Lezing van de Minister.

Ik vraag de Minister graag om een reactie op een aantal opmerkingen van de Ambassadeur Jeugdwerkloosheid, mevrouw Sterk, in interviews rond haar afscheid. Volgens mij vroeg mevrouw Karabulut daar zojuist ook al om. Mevrouw Sterk benadrukte niet alleen dat ze het probleem groter ziet worden, maar ook dat een aantal beleidskeuzes de initiatieven tegenwerkt die de Minister in woord en in daad neemt om discriminatie van allochtonen op de arbeidsmarkt tegen te gaan. Daarbij is natuurlijk ook het leenstelsel genoemd. Als de kans op een baan bij voorbaat al kleiner lijkt, dus als de kans dat je niet aan het werk komt groot is en de kans op werkloosheid ook na een studie twee keer zo hoog is, ontmoedigt het leenstelsel allochtone jongeren dan niet extra om te gaan studeren? Daar komt het ontmoedigingsbeleid om te stapelen in het onderwijs bovenop. Dat is de cascade in het mbo waardoor instellingen financieel gestimuleerd worden om jongeren vooral niet door te laten studeren. Het is bekend dat slechts de helft van de autochtone jongeren op het vmbo start, maar dat een grote meerderheid van de allochtone jongeren wel op het vmbo start. Verslechtert het ontmoedigingsbeleid voor stapelen de arbeidskansen dus niet ook? Als je inzet is om de arbeidsmarktpositie te verbeteren – dat zie ik en dat heb ik ook herkend, dat staat ook heel duidelijk in de brief van de Minister – moet je dan niet ook naar dat soort elementen van het beleid kijken? De Ambassadeur Jeugdwerkloosheid zegt naar aanleiding van de Wet werk en zekerheid, waar wij morgen uitgebreid over spreken, dat het risico bestaat dat juist de allochtone jongeren in flexcontracten blijven zitten en geen vast contract krijgen. Graag krijg ik een concrete reactie van de Minister op deze drie punten.

Ik rond af. De Minister benoemt in zijn brief heel duidelijk de twee kanten van de zaak. De ene kant is de discriminatiekant waarvoor er maatregelen zijn. De heer Van Weyenberg vraagt terecht wanneer de maatregelen zoals naming-and-shaming en geen contracten met de overheid et cetera nu eindelijk komen. De andere kant is minder intensiteit en effectiviteit in het sollicitatieproces aan de kant van allochtonen zelf. In zijn brief laat de Minister heel erg in het midden hoe hij de verhouding tussen die twee ziet. Ik snap dat het allemaal niet zo makkelijk is, want het is allebei belangrijk, maar ik ben toch benieuwd aan welke van de twee kanten er volgens de Minister de meeste winst te behalen is. Denkt hij dat het vooral aan de discriminatiekant ligt en dat er dus veel meer veroordelingen zullen gaan volgen? Of denkt de Minister juist dat aan de kant van de soft skills, de intensiteit en effectiviteit van het sollicitatieproces, meer winst te behalen is?

Mevrouw Van Ark (VVD): Voorzitter. Dank u wel. Ik zal proberen om goed in deze commissie te integreren. Ik moet bekennen dat ik het onderwerp «discriminatie» volg. Daarvoor laveer ik soms door verschillende commissies heen. Ik ben ook al eens bij de commissie voor Binnenlandse Zaken te gast geweest en nu dus bij de commissie voor Sociale Zaken en dat heeft alles te maken met het onderwerp «discriminatie» dat vandaag op de agenda staat.

Net als vorige week bij het debat over discriminatie, begin ik ook hier met de opmerking dat ik er trots op ben dat ik in een land woon waar in het eerste artikel van de Grondwet een verbod op discriminatie staat. Ik denk dat het ontzettend belangrijk is dat wij in een rechtsstaat leven waarin iedereen daarvan opaan kan. Als je je gediscrimineerd voelt of weet, kun je de gang naar de rechter maken. Er staan strenge straffen op discriminatie. Maar het is beter om discriminatie te voorkomen, want het is een gif in de samenleving. Het gaat dan om het wegnemen van belemmeringen en ervoor zorgen dat mensen gelijke rechten hebben. Het gaat er ook om, mensen weerbaar te maken.

Volgens de VVD is het de taak van de overheid om goede wetten te maken en gelijke rechten te borgen, maar het is de taak van mensen in de samenleving om die cultuur te verinnerlijken en ook uit te dragen. Daarbij past wel een waarschuwing, want de samenleving is niet maakbaar. Ik herken bij mijn collega's heel erg de behoefte om dingen te doen. We zouden het liefst discriminatie uitbannen, zoals we ook vreselijke ziektes het liefst zouden willen uitbannen, maar niet alles is per decreet op te lossen. Mijn angst is dan ook dat veel burgers van een koude kermis thuiskomen als de politiek veel belooft, maar de maatregelen niets opleveren.

Een van de maatregelen van de Minister is om bijvoorbeeld bedrijven te weren die veroordeeld zijn voor discriminatie. Ik zet daar een aantal vraagtekens bij. Ik zal niet zeggen dat ik ertegen ben, maar ik ben wel wat huiverig voor dilemma's. Ik stel mij zo voor dat een veroordeling heel goed kan betekenen dat er een gedragsverandering volgt in een organisatie. Het is namelijk niet zomaar iets waarvoor je veroordeeld wordt. Er zijn bovendien bedrijven waar niemand veroordeeld is, maar waar discriminatie wel kan plaatsvinden. Misschien zijn mensen bij veroordeelde bedrijven wel zodanig tot inkeer gekomen dat er juist een heel proactief antidiscriminatiebeleid in dat bedrijf wordt gevoerd. Zijn er niet ook heel veel televisieprogramma's, websites en andere social media waar die discussie gevoerd kan worden? Op een initiatief als Glassdoor kun je heel veel ervaringen met bedrijven zetten.

Er is nog veel werk te verzetten en dat zien we ook terug in de rapportage. Ik deel die zorg met de collega's. Wat de VVD betreft is misschien wel het meeste werk te verzetten in de samenleving. Want je moet discriminatie aanpakken, maar je kunt die nog beter voorkomen. Soms moet je discriminatie het hoofd bieden. Ik heb veel collega's horen spreken over het interview met mijn partijleider. Dat kwam ook in het vorige discriminatiedebat aan de orde. Het lijkt mij goed om daar nog even door een vergrootglas naar te kijken, want een aantal uitspraken wordt behoorlijk uit zijn verband gerukt.

In het gesprek ging het over de ervaringen van Minister-President Rutte op de school waar hij een keer per week lesgeeft. Toen kreeg hij de vraag: Wat leert u van die kinderen? Ik denk dat het heel cruciaal is om de vraag hier te benoemen. De vraag was: Wat leert u van die kinderen? Het antwoord van de Minister-President was: «Heel veel. Een van de dingen die ik leer, is hoe ingrijpend discriminatie is. Dat het in Nederland nog veel voorkomt en het echt uitmaakt of je Mohammed of Jan heet als je solliciteert. Ik heb daar over nagedacht en ben tot de conclusie gekomen dat ik dit niet kan oplossen. De paradox is dat de oplossing bij Mohammed ligt. Ik kan tegen Nederland zeggen: «discrimineer a.u.b. niet, beoordeel iemand op karakter en kennis.» Maar als het wel gebeurt, heeft Mohammed de keus: afhaken wegens belediging of doorgaan. Nieuwkomers hebben zich altijd moeten aanpassen, en altijd te maken gehad met vooroordelen en discriminatie. Je moet je invechten.» Ik vind dat een heel mooie weergave van de ervaringen die kinderen delen. Ze getuigen van realiteitszin. De samenleving is niet maakbaar, maar wel de moeite waard om voor te vechten.

Mevrouw Yücel (PvdA): Zijn mevrouw Van Ark en haar partij zich bewust van het effect van die woorden op al die jongeren die prima meedoen en prachtige studies aan het doen zijn? Als zij met hun mobieltje in de hand op NU.nl lezen dat de premier van Nederland alleen de boodschap heeft dat je je moet invechten, schrikken zij daarvan. De boodschap dat er stelling wordt genomen tegen discriminatie met maatregelen horen zij dan niet. Natuurlijk, we hebben geen toverstokje. We kunnen discriminatie misschien niet helemaal uitroeien, maar dat ontslaat ons niet van de verantwoordelijkheid om wel altijd tegen discriminatie te strijden. Dat is de essentie van onze vrije samenleving.

En dan nog een punt. Als de VVD deze boodschap uitdraagt, realiseert zij zich dan dat dit ook een effect heeft op de werkgevers die denken dat het kennelijk een fact of life is en dat het niet uit te roeien is dat migranten zich moeten invechten?

De heer Öztürk (Groep Kuzu/Öztürk): Maar goed, ik wil daarop ingaan. We hebben de heer Azmani gevraagd waarom hij zich leent tot het vuile werk doen voor de VVD. Waarom hebben wij dat gevraagd? Ik zeg het nogmaals, wij vroegen dit omdat wij vinden dat de heer Azmani zijn vader in allerlei interviews gebruikt om zijn eigen VVD-beleid uit te leggen. Als je je eigen vader gebruikt om het VVD-beleid uit te leggen, kan het zo zijn dat een Kamerlid je ook een andere vraag stelt, die je misschien niet aardig vindt. Dat is de reden geweest.

Ik heb nog een vraag aan de VVD. Wij hebben ook spindoctors en die kijken naar de peilingen. Het gaat slecht met de VVD: Opstelten, Teeven en Verheijen. Er moet dus iets op de agenda gezet worden. Is het niet een beetje hypocriet van de VVD om op dat moment de aandacht over de rug van moslims en migrantenjongeren weer op een ander gebied te vestigen? Is dat niet een beetje hypocriet? Is dat niet een beetje misbruik maken van de situatie van deze jongeren?

De heer Van Weyenberg (D66): Mevrouw Van Ark hanteert een debattrucje door steeds te zeggen dat mensen ook zelf hun best moeten blijven doen, alsof degenen die kritisch zijn over de uitspraak van de premier dat niet vinden. Volgens mij zijn wij aan deze tafel allemaal van mening dat je niet moet opgeven. Die oproep zou ik altijd doen en ik denk dat dit voor iedereen hier geldt. Het normatieve deel van het debat was natuurlijk dat de oplossing alleen bij Mohammed leek te liggen, in de woorden van de premier. Mevrouw Van Ark zal mij niet overtuigen en ik haar ook niet. In die zin staan wij als liberalen toch heel ver uit elkaar.

Mijn vraag is een andere. Mevrouw Van Ark sprak net met wat dedain over al die plannetjes van mensen hier aan tafel. De meeste vragen gingen over de door het kabinet aangekondigde plannen: hoe staat het daarmee? Daar was mevrouw Van Ark heel aarzelend over. Die plannen liggen er nu al een jaar. Is de VVD, die zich hierover volgens mij nooit kritisch heeft uitgesproken, inmiddels niet overtuigd meer van een aantal van de acties die de Minister heeft aangekondigd en, naar ik hoop, ook al in praktijk heeft gebracht?

Mevrouw Van Ark (VVD): Maatschappelijk gezien loont het ontzettend om die discussie te voeren. Ik denk dat we er ontzettend veel aan hebben dat discriminatie nu zo'n groot topic is. Er is echter ook een aantal kanttekeningen te plaatsen bij de maatregelen. Dat schetste ik zojuist al. Ik heb aan de Minister gevraagd of hij dit beeld herkent. Wij zijn niet per se tegen een aantal zaken, maar wij zien wel dat er enkele kanttekeningen bij geplaatst kunnen worden. Ik waarschuw voor het overnemen van initiatieven die in de samenleving zouden moeten plaatsvinden, omdat ik van mening ben dat de overheid de wetgeving moet maken en de randvoorwaarden moet creëren, maar dat de ontwikkeling in de samenleving moet plaatsvinden.

Ik ga afronden, want een hoop van wat ik wilde zeggen heb ik al in interrupties gezegd. Ik benadruk nogmaals dat de overheid volgens ons streng moet zijn op het overtreden van het discriminatieverbod, maar dat dit alleen samengaat met een weerbare samenleving. Ik herhaal de woorden van mijn collega die vorig jaar woordvoerder in dit debat was en onderstreep dat discrimineren niet alleen moreel verwerpelijk is, maar ook ontzettend dom vanuit een economisch oogpunt, omdat je een hele groep mensen passeert die je onderneming zou kunnen versterken, dan wel omdat je een hele groep mensen links laat liggen die als afzetmarkt zou kunnen dienen. Het is belangrijk om gebruik te maken van de mechanismen die er in de samenleving zijn. Politiek en samenleving moeten, met inachtneming van het gezegde «schoenmaker, blijf bij je leest» met elkaar de goede kant op blijven gaan. Dat is hard nodig, ook in 2015.

De heer Öztürk (Groep Kuzu/Öztürk): Voorzitter. Discriminatie is verboden. Toch zien wij nog dagelijks voorbeelden van discriminatie, ook op de arbeidsmarkt. Terwijl iedereen gelijke kansen moet krijgen op een baan, worden mensen afgerekend op hun naam, nationaliteit en geslacht. Dat is onrechtvaardig en onacceptabel.

De Minister weet uit persoonlijke ervaring hoe pijnlijk discriminatie is. In Oostenrijk heeft hij te maken gehad met antisemitische uitlatingen. Ik was erbij toen hij dat vertelde bij de Martin Luther King Lezing. Wij willen dat de Minister veel meer naar zijn hart luistert, dat hij in actie komt en discriminatie keihard aanpakt. Mooie woorden zijn deze Minister wel toevertrouwd, maar mooie woorden zijn niet genoeg. Mooie woorden zijn hypocriet als ze niet gepaard gaan met concrete daden.

Het gaat om de toekomst van onze Nederlandse jongeren. Daar moet deze Minister voor staan. Wat doet hij echter? Hij heeft een uiterst dubieus onderzoek van Motivaction naar buiten gebracht. Uit dat onderzoek zou blijken dat 89% van de jongeren van Turkse afkomst sympathisant van IS zou zijn. Dit onderzoek heeft hij waarschijnlijk laten doen op advies van zijn spindoctors, zodat hij kan laten zien dat hij een sterke Minister is. Zo kan hij ook een beetje meeliften op de hype, want als je dit soort onderzoeken naar buiten brengt, stijgen de peilingen. Als je wat zware uitspraken doet, doe je mee met de hype. Later bleek dit onderzoek niet valide te zijn en geen representatief beeld te geven. De gevolgen van dit onderzoek zijn echter enorm. Het gaat allemaal om beeldvorming, niet om de waarheid. Door zo'n onderzoek krijgen jongeren met een moslimachtergrond een stigma. Dat wakkert discriminatie op de arbeidsmarkt slechts verder aan. Het is de taak van de Minister om deze jongeren aan het werk te helpen, maar door zo'n stigma zorgt de Minister ervoor dat het voor migranten op de arbeidsmarkt alleen maar moeilijker wordt. De Minister is naar onze mening medeverantwoordelijk voor de hoge werkloosheid onder jongeren met een moslimachtergrond. De resultaten van dit onderzoek hadden niet naar buiten gebracht mogen worden. Er had een second opinion moeten komen: er had een ander onderzoek moeten plaatsvinden om aan te tonen dat dit onderzoek niet deugt. Daardoor had de schade voor jongeren van Turkse afkomst beperkt kunnen worden.

Discriminatie op de arbeidsmarkt is slecht voor de Nederlandse economie. De collega van de VVD heeft daarvoor terecht aandacht gevraagd. Mensen raken ontmoedigd en laten het hoofd hangen. Mensen kunnen hun talenten niet benutten en komen in een uitkering terecht. Zij worden ziek en ongelukkig. Dat is allemaal verlies en onnodige negativiteit, terwijl het ook zo anders kan. Heel veel jongeren staan te popelen om aan de slag te gaan. Zorg ervoor dat ze geaccepteerd en omarmd worden. Geef hun kansen en je zult zien dat die kansen worden gepakt, dat deze jongeren opbloeien en hun talenten ontplooien.

Wij vragen speciale aandacht voor de nieuwe economie. Heel veel jongeren zijn niet meer een traditionele werknemer. Ze zijn zzp'er of kleine ondernemer geworden. Dan gaat het niet om discriminatie op de arbeidsmarkt, maar om discriminatie op de ondernemingsmarkt. Daarover is nog weinig bekend. Daarom vragen wij de Minister om hiernaar onderzoek te laten doen. Voorheen stuurde je een cv als je een baan wilde; nu stuur je als zzp'er of ondernemer een offerte. Dit is de Week van de Ondernemer 2015. We hebben anderhalf miljoen ondernemers, van wie heel veel met een migrantenachtergrond. Die ondernemers krijgen geen kans en worden gediscrimineerd.

Wat ik hier vertel, is geen vaag verhaal. Alles wat ik vertel, kan met cijfers onderbouwd worden. Zo zijn er cijfers over het percentage werklozen onder etnische minderheden. Uit onderzoek van Eurostat blijkt dat Nederland op dit gebied het op één na slechtst scoort, na Zweden. Dat is beschamend.

Wat zijn onze oplossingen? Wij pleiten voor een ketenaanpak van discriminatie, van constatering tot straf. Dat hebben wij al eerder aan de orde gesteld. Zoals je kunt stoppen met roken of drinken, kun je ook stoppen met discrimineren. Dit is het eerste aspect van onze ketenaanpak van discriminatie: bewustwording. We hebben een liefhebbende overheid. We bieden racisten dan ook een mogelijkheid om te leren. Aan alcoholisten kan, wanneer zij de fout ingaan, een EMA (Educatieve Maatregel Alcohol en verkeer) worden opgelegd. Wij pleiten voor een EMD, een Educatieve Maatregel Discriminatie. Ook racisten zijn namelijk te genezen. Krijg je een EMD opgelegd, dan ga je naar een praatgroep onder begeleiding van professionele docenten. Een EMD kan door de rechter worden opgelegd wanneer men zich schuldig maakt aan een zichtbare vorm van discriminatie.

De heer Öztürk (Groep Kuzu/Öztürk): Ik had van de PVV een sterker argument verwacht, maar goed; de heer De Graaf kan nog veel leren van Geert, die uit Venlo komt.

Het tweede aspect in de keten is de meldingsbereidheid. Deze kunnen wij vergroten door mensen beter te informeren over de mogelijkheden om een klacht in te dienen. De politie moet deze klachten ook serieuzer gaan nemen.

Het derde aspect betreft de registratie. Mensen die zich schuldig maken aan racisme dienen in een R-register geregistreerd te worden. Racisme hoort niet bij de overheid thuis. Daarom vragen wij de Minister of hij een racismeregister wil toevoegen aan de vog (verklaring omtrent het gedrag). Via de vog kan gecheckt worden of mensen in het verleden dingen hebben gedaan die niet door de beugel kunnen. Wij willen daar graag een R-register bij, zodat je kunt zien of iemand in het verleden racistische uitspraken heeft gedaan waarvoor hij veroordeeld of aangeklaagd is. Het OM dient meer capaciteit te krijgen voor vervolging op het gebied van discriminatie. Zo zal uiteindelijk ook de meldingsbereidheid bij discriminatie toenemen.

Tot slot wil ik de Minister graag toespreken. Minister, bevrijd u van uw spindoctors, word wethouder Asscher van Amsterdam, kies voor uw hart, spreek niet alleen mooie woorden, maar verricht ook goede daden. Nu bent u Minister. Nu kunt u handelen. Gebruik deze jaren om echt iets te doen, dan kijkt u later op deze periode terug met voldoening in plaats van spijt. Zorg ervoor dat u als Minister ieder jaar de Martin Luther King Lezing kunt houden, maar verricht ook daden. Minister, durf discriminatie aan te pakken!

De heer De Graaf (PVV): Voorzitter. Werkloosheid is iets vreselijks voor ieder gezin dat daardoor wordt getroffen. Dat is al helemaal het geval als vader of moeder er alles aan gedaan heeft om een baan te bemachtigen, van startkwalificatie tot bijvoorbeeld afstuderen aan de universiteit. Voor migranten die hun best doen, is het net zo vreselijk; niet erger. Al deze mensen kregen deze straf namelijk van de Kunduzcoalitie van dit kabinet en van de crematoriumpartijen. De grootste lastenverhogingen ooit in Nederland hebben er zodanig in gehakt, dat iedereen er last van heeft. Het overleg van vandaag voeren wij onder meer vanwege een ideologische clash tussen de Minister-President en de Vice-Minister-President. De Minister-President zegt voor het eerst in tweeënhalf jaar iets zinnigs over integratie en meteen stapt de Vice-Minister-President, tevens Minister van Sociale Zaken en integratie, uit de coulissen om dat punt te ontkrachten. Het verschil van mening heeft echter geresulteerd in brieven en een debat en dus komen de vragen vanzelf.

Ten eerste. De Minister-President benoemt de problemen die de tweede- en derdegeneratieallochtonen wereldwijd hebben, ook op de arbeidsmarkt. Dat is een prima reden om in ieder geval de derde generatie weer in de statistieken te gaan vatten, zodat we ook in Nederland weer een helder beeld krijgen van de problematiek van de derde generatie. Dat is wel zo eerlijk, zeker tegenover deze mensen zelf. Ik zou graag horen dat de Minister hiertoe bereid is.

Ten tweede. De Minister heeft in weerwil van de teksten van de Minister-President een heel actieplan opgesteld omdat hij, zoals hij zelf zegt, de rol van de overheid groter wil maken. Welke kosten worden gemaakt voor kennis en bewustwording, diversiteitsbeleid en onderzoek op het gebied van discriminatie? Wat is daaraan reeds uitgegeven en welke kosten kunnen wij de komende tijd nog verwachten? Hoe doelmatig en effectief is de inzet van deze gelden eigenlijk? Dat geldt ook voor de andere subsidies op het gebied van integratie en discriminatie. Daar is nog nooit een antwoord op gekomen, dus wij willen van de Minister graag een stevig onderbouwde motivatie op dit punt.

Ten derde. De Minister stelt in twee brieven dat een verklaring voor de hogere werkloosheid onder allochtonen onder meer is gelegen in de intensiteit van het zoekgedrag. Hieruit kun je maar één ding concluderen, al hoop ik dat het niet zo is. Bedoelt de Minister hiermee dat deze mensen gemakzuchtig zijn? Zo nee, dan krijg ik graag een heldere uitzetting van wat hij wel verstaat onder het verschil in intensiteit van het zoekgedrag.

Ten vierde. In een lezing heeft de Minister het punt van de zogenaamde stille discriminatie genoemd. Dit punt baseert hij op – ik citeer – reclameposters met alleen maar witte vrouwen. Ik heb eens rondgeneusd in Turkse, Marokkaanse, Hindoestaanse en andere media die gericht zijn op migranten en migrantennakomelingen in Nederland. Wat blijkt? Ik kom er geen enkele witte vrouw in tegen. Conclusie: de Minister krijgt dus al een «weg met ons»-gevoel van een reclameposter met een witte vrouw erop. Die conclusie trek ik omdat de Minister zelf zich niet eens op die andere media heeft georiënteerd. Misschien is het dus wel de Minister zelf die hier discrimineert, en niet eens op stille wijze. Graag krijg ik hierop een heldere reactie.

Tot slot. De Minister van SZW en integratie koketteert in NRC Handelsblad met zijn stellingname dat hij de overheid een grotere rol wil geven op dit punt. Ik refereerde daar net al aan. Dat maakt me argwanend, want hoe groter de rol van de overheid, hoe kleiner de rol van de mens. Een Minister die het systeem voor de mens stelt, komt steeds verder van die mens af te staan; hij staat mijlenver van die mens af. De werkloosheid wordt dan slechts een statistiek. De PVV ziet die 600.000 persoonlijke drama's, plus de achterliggende drama's van de honderdduizenden gezinsleden, en komt voor deze mensen op. Dat is wat wij ervaren en doorvoelen door het contact met die mensen. Wij voelen wel die menselijkheid.

De aanpak van de Minister is niets anders dan weer een middel om bedrijven overheidskeuzes op te dringen en willekeurig te straffen waar de Minister dat nodig acht. Dat vinden wij destructieve neigingen. Wederom is er geen vertrouwen in de mensen en de bedrijven. Dat is structureel. Het probleem van de arbeidsdiscriminatie is niet hét probleem waar het om gaat. Het is slechts een derivaat, een afgeleide van de open grenzen, de massa-immigratie van de Europese Unie en het geïnstitutionaliseerde slachtofferisme dat Nederland in zijn greep houdt, mede dankzij deze Minister. Die problemen moeten worden aangepakt. Dan worden mensen van allochtone afkomst, ook de sollicitanten, in elk geval door de overheid weer voor vol aangezien. De bedrijven doen dit allang. Zij kiezen namelijk gewoon de beste kandidaat. Als er echt gediscrimineerd wordt, moet daartegen worden opgetreden. Discriminatie mag niet. Daar hebben we regelgeving voor en die moet worden gehandhaafd. Wie niet wil begrijpen dat bedrijven voor de beste kandidaat gaan, heeft nog nooit een bedrijf van binnen gezien of willen zien.

Samengevat: stop met het gesubsidieer en het ideologisch slachtofferisme, zoals het pamperen, de positieve discriminatie en het diversiteitsbeleid, want dat is ook discriminatie. Zie migranten als volwaardig en probeer hen niet op socialistische wijze afhankelijk te maken en te houden. De oproep die ik daarmee aan de regering doe, is eigenlijk heel simpel: stop met het discrimineren van allochtonen.

Minister Asscher: Voorzitter. Discriminatie op de arbeidsmarkt is een onderwerp dat iedereen aangaat. Dat blijkt ook uit de betogen van de verschillende woordvoerders. Onze rechtsstaat garandeert dat iedereen in ons land, ongeacht zijn afkomst, volledig meetelt en volwaardig onderdeel van de samenleving is. Iedereen hoort als individu te worden behandeld en als individu te worden aangesproken op inzet en prestaties. Iedere vorm van discriminatie is onaanvaardbaar en onacceptabel en moet met kracht worden bestreden. Het is onrechtvaardig en ook verboden om mensen af te rekenen op hun huidskleur, geloof, geslacht, seksuele gerichtheid, handicap, leeftijd of afkomst.

Wij weten echter dat het wel voorkomt. In de betogen van de woordvoerders zijn verschillende voorbeelden gegeven; die zal ik niet herhalen. Uit onderzoek van het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau) blijkt dat het voor bijvoorbeeld jongeren met een niet-westerse allochtone achtergrond veel moeilijker is om een baan te vinden, nog afgezien van andere factoren dan hun afkomst die daarvoor een verklaring kunnen zijn. Het SCP concludeerde in zijn jaarrapportage dat de verklaring nauwelijks gelegen is in algemene objectieve kenmerken en dat de intensiteit en effectiviteit van het zoekgedrag, het netwerk en ervaren discriminatie oorzaken zijn. Daarnaast heeft het College voor de Rechten van de Mens vorig jaar 179 oordelen uitgesproken, waarvan twee derde betrekking had op arbeid. Geslacht, leeftijd en ras zijn de meest voorkomende gronden. Ook in een recent artikel in de Volkskrant, waarover de Kamer vragen heeft gesteld, zie je het verschil in arbeidsparticipatie tussen autochtonen en allochtonen. In de brief aan de Kamer ben ik daar ook op ingegaan, om die cijfers te verklaren en bepaald niet om ze weg te poetsen.

Dit kabinet zal discriminatie nooit accepteren. Discriminatie zorgt ervoor dat toekomstdromen eindigen in frustratie en dat talenten worden verspild. Een gezamenlijke aanpak van kabinet, werkgevers en werknemers is vereist. Het probleem van discriminatie op de arbeidsmarkt kan alleen worden opgelost als iedereen daar een rol in speelt. Het is de taak van de overheid om voorwaarden te scheppen om discriminatie te voorkomen en tegen te gaan. Om die reden heb ik de Kamer op 16 mei 2014 het Actieplan arbeidsmarktdiscriminatie doen toekomen, waarin ook een reactie stond op het SER-advies «Discriminatie werkt niet!». Voor dit SER-advies hadden de sociale partners zelf de handschoen opgepakt om ideeën te ontwikkelen om dit probleem te bestrijden. In het actieplan worden de 42 acties van het kabinet op het gebied van bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie langs vijf sporen beschreven: handhaving, melding en registratie, kennis en bewustwording, diversiteitsbeleid en onderzoek. Je zou het een ketenbenadering kunnen noemen. Deze vormt een ambitieuze basis voor een open en eerlijke arbeidsmarkt. De uitvoering van al die maatregelen is intussen conform de destijds aan de Kamer gestuurde planning – ik begreep dat er vragen waren over de planning – in volle gang. Zoals toen is afgesproken, wordt voor de zomer een voortgangsrapportage aan de Kamer gestuurd met de precieze stand van zaken. Check, check, double check: we werken volgens de planning die we toen met elkaar hebben afgesproken – de ene maatregel komt in het voorjaar, de andere in de zomer, een volgende in het najaar – en voor zover ik nu kan nagaan, halen we die planning. Ik zal kijken wat ik nog aan specifieke informatie kan toevoegen, maar in het kort staat het er zo voor met het actieplan. We zijn ermee aan het werk en zoals beloofd krijgt de Kamer voor de zomer een update.

De SP-woordvoerster heeft gevraagd hoe het staat met het nieuwe onderzoek naar discriminatie. In september vorig jaar is een nieuw onderzoek gestart. Dat loopt nog. Ik kan nu nog niets zeggen over de resultaten daarvan. Ik betrek dit punt bij de rapportage die de Kamer voor de zomer zal krijgen. Dan zullen die resultaten er zijn.

De SP-woordvoerster heeft ook gevraagd wat we tegen leeftijdsdiscriminatie doen. Dat is een goed punt. De aandacht gaat heel snel uit naar rassendiscriminatie – dat is niet raar – maar mensen ervaren ook veel leeftijdsdiscriminatie. Die is onderdeel van het actieplan. Dat richt zich niet alleen op discriminatie op grond van ras, maar ook op discriminatie op grond van leeftijd. Zoals gezegd, wordt de Kamer voor de zomer geïnformeerd over de stand van zaken.

Wanneer gaat het team arbeidsmarktdiscriminatie aan de slag? Dit punt stond in het amendement van D66 en de SP dat bij de begrotingsbehandeling is ingediend. Zoals toen verzocht, is een team ingericht. Dit gaat over een paar weken, per 1 mei, aan de slag. De inspectie kan aan de werkgever vragen om te laten zien dat hij een adequaat beleid voert om discriminatie op de werkvloer te voorkomen. Als dat niet of onvoldoende aanwezig is, kunnen we daarop handhaven.

De heer Van Weyenberg (D66): Het is goed om dat te horen.

Mevrouw Karabulut sprak, zeer terecht, over leeftijdsdiscriminatie. Een van de dingen die ik echt wil noemen, is discriminatie vanwege ziekte. Ik heb met de Minister eerder gesproken over bijvoorbeeld kankerpatiënten. Wij zijn in afwachting van een, naar ik verwacht, mooi actieplan. Kan de Minister in dat actieplan ook aandacht geven aan deze vorm van discriminatie? Hierover is nog weinig jurisprudentie. Bij het college zullen hierover zeker wel zaken zijn, want ook dit is een vorm van discriminatie op de werkvloer. Ik hoop dat dit punt in het actieplan aan de orde kan komen.

Minister Asscher: Ik durf dat nu nog niet toe te zeggen. Ik zal nagaan of ik dit een plek kan geven in de voortgangsrapportage. Misschien kan ik hierover in tweede termijn iets zinnigs zeggen.

Mevrouw Karabulut heeft gevraagd of we het minimumjeugdloon gaan aanpassen vanwege de campagne die hierover gevoerd wordt.

Minister Asscher: Ik wilde straks nog op het naming-and-shaming terugkomen, maar ik kan er net zo goed nu meteen op ingaan. Als de Wet aanpak schijnconstructies (WAS), die wijzigingen bevat op dit punt – deze gelden ook voor de Arbeidsomstandighedenwet en een aantal andere wetten – de Eerste Kamer gepasseerd is en in werking treedt per 1 juli, kunnen inspectiegegevens openbaar gemaakt worden. Dan kijk ik ook expliciet – dat zat al in het actieplan vorig jaar – naar inspectiegegevens op basis van de vraag of er een adequaat antidiscriminatiebeleid is. Het ziet er goed uit voor de WAS. Het wetsvoorstel is in de Tweede Kamer met algemene stemmen aangenomen. Volgende week heb ik een eerste mondeling overleg met de Eerste Kamer. Als we ervan uitgaan dat de Eerste Kamer zich in meerderheid kan vinden in het oordeel van de Tweede Kamer, kan de WAS per 1 juli in werking treden. Vanaf die datum kunnen de onderzoeken dus leiden tot naming-and-shaming. Een van de leden vroeg hoe snel er een top vijf kan komen. Het zal vast wel even duren voordat die tot stand komt, maar vanaf 1 juli kan hiermee een begin worden gemaakt. Wat is snel en wat is langzaam? Het wetsvoorstel is een jaar geleden ingediend. Veel sneller dan dit kun je het niet in het Staatsblad krijgen. Ik ben er dan ook heel blij mee dat de Tweede Kamer hiermee heeft ingestemd.

Ben ik dan nog op zoek? Op zichzelf is het netjes geregeld. Een individu kan met zijn of haar klachten naar het college of naar de burgerlijk rechter; de inspectie moet kijken naar het beleid van bedrijven en nagaan of die zich aan de geldende regels houden. U en ik hebben echter allebei het gevoel dat er een meerwaarde te halen is door die gegevens naast elkaar te leggen. De winst van zo'n speciaal team is dat er capaciteit is, dat die expertise verder ontwikkeld wordt en dat men breder kijkt. We gaan het team slim inzetten. We gaan niet zitten wachten op een klacht. Zo'n team is een zegen om op een steeds serieuzere, intensievere maar wel risicogestuurde manier iets aan de klachten te doen.

Er is een vraag gesteld over PSA (psychosociale arbeidsbelasting), pesten en stress. Psychosociale arbeidsbelasting is een grote ziekmaker voor Nederlandse werknemers en een grote kostenpost voor Nederlandse bedrijven. Er is aandacht voor het probleem van pesten op de werkvloer, met inbegrip van discriminatie. Dat is een serieus probleem, misschien niet voor heel veel bedrijven, maar wel voor de mensen die het betreft. Het kan een ziekmaker zijn. Wij hebben dat al eerder onder ogen gezien. In de eerste helft van 2016 gaat hiervoor een specifieke campagne van start. Je kunt dan worden gevolgd door de inspectie. Je vraagt daar aandacht voor en dan kunnen er acties van de inspectie volgen. Die vraag is gesteld door de heer Van Weyenberg. Het antwoord is dus «ja».

Ik kom op het minimumjeugdloon. Ik heb gezien dat er een campagne van start is gegaan. Die heet Young & United en is van de FNV en een aantal politieke jongerenorganisaties. Ik begrijp hun pleidooi heel goed. Er zijn veel vragen te stellen over het minimumloon. Hoe zit het daar überhaupt mee? Past de manier waarop het nu geregeld is bij deze tijd? Het minimumloon is van civiel recht steeds meer publiek recht geworden. De handhaving daarvan vergt veel. Ik heb al eerder aan de Kamer aangekondigd dat er een herziening van de WML (Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag) nodig is. Daarbij moeten wij kijken naar en debatteren over de positie en hoogte van het minimumjeugdloon. Ik kan daarover nu geen toezegging doen. Dat zou niet goed zijn. De Kamer moet erop kunnen rekenen dat ik in het licht van de hele herziening van de WML ook mijn opvatting over het minimumjeugdloon geef.

Waar kunnen mensen die gediscrimineerd worden terecht? Dat is een vraag van de SP-fractie. Die mensen kunnen terecht bij het College voor de Rechten van de Mens, de politie, de ADV's (antidiscriminatievoorzieningen) en waar nodig ook de civiele rechter. Vanaf 1 mei start het team.

Hoe kijk ik aan tegen het plan om bedrijven verplicht een diversiteitsclausule te laten opnemen in het jaarverslag waarin zij rapporteren over hetgeen zij hebben gedaan om hun personeelsbestand zo veel mogelijk een afspiegeling van de samenleving te laten zijn? Misschien is het goed om hierbij een aantal algemene opmerkingen te maken over de wijze waarop wij dit probleem met elkaar moeten aanpakken. Ten eerste zul je, om discriminatie te bestrijden, heel streng moeten zijn op overschrijding van de normen. Dat staat in de wet: in de Grondwet en in de strafwet. Een harde aanpak van bewezen strafbare discriminatie is dus aan de orde en een aantal maatregelen ziet daarop. Ten tweede moet je je realiseren dat er ook onbewuste, indirecte, niet direct strafbare maar even zeer schadelijke discriminatie plaatsvindt. Dat zal moeten veranderen door bewustwording, confrontatie en het wegnemen van vooroordelen. Ten derde is er behoefte aan goede voorbeelden van bedrijven die laten zien dat zij beter begrijpen hoe de toekomst van ons land eruitziet en die hun personeels- en klantenbestand in ogenschouw nemen. Die positieve kant moeten wij niet veronachtzamen. Als er alleen maar een opgeheven vinger is voor degenen die het verkeerd doen, misken je dat er ook bedrijven zijn die juist een voortrekkersrol hebben. Dat zie je terug in het SER-advies en in de initiatieven die sinds het SER-advies zijn genomen.

Ik denk dat een verplichte diversiteitsclausule in het jaarverslag weinig meerwaarde zou opleveren ten opzichte van het diversiteitscharter, dat een van de gevolgen was van het SER-advies. Aan dat charter werk ik mee en daar sluiten bedrijven zich bij aan. Bedrijven committeren zich daarmee vrijwillig aan eigen ambitieuze doelstellingen voor diversiteit in het personeelsbestand. Zo'n zelfgekozen commitment van het management is essentieel om een cultuur van inclusief werkgeverschap te creëren. Ik vind dat ook de rijksoverheid daaraan moet deelnemen, zeg ik in antwoord op een vraag die hierover is gesteld. De overheid is namelijk een grote werkgever die daar net zozeer belang bij heeft.

Minister Asscher: De kern van de vraag is niet of het te veel gevraagd is, maar of het een effectieve bijdrage levert. In die zin gaat de vergelijking met een quotum voor arbeidsgehandicapten of vrouwen aan de top niet voor de volle 100% op. Een quotum is zo'n beetje de sterkst afdwingbare prikkel die je kunt verzinnen. Van de verplichting om verslag te doen van het diversiteitsbeleid in het jaarverslag gaat daarentegen amper een prikkel uit. Dan moet je je afvragen of het opleggen van die verplichting een meerwaarde heeft ten opzichte van de andere dingen die ik heb genoemd. Uit mevrouw Karabuluts laatste interruptie leid ik af dat wij hier anders tegenaan kijken. Dat kan. Misschien worden wij het er op een later moment over eens. Wij verschillen in ieder geval niet van mening over de doelstelling.

Vorige week of de week daarvoor is er een debat gevoerd over discriminatie. Dat liep uit de hand qua tijd, niet qua inhoud. De Minister van Binnenlandse Zaken heeft toen vragen van de Kamer beantwoord. Er komt nog een tweede termijn van dat AO, waarin collega Plasterk dus het woord heeft gevoerd. Daarnaast heeft de Minister van Veiligheid en Justitie schriftelijke vragen van de D66-fractie beantwoord. Het lijkt mij verstandig om mij niet tussen de collega's Plasterk en Van der Steur te wringen, want de kans dat het daar helderder door zou worden, is niet zo vreselijk groot.

Er is gevraagd welke aandacht er, afgezien van het Actieplan arbeidsmarktdiscriminatie, de afgelopen jaren is geweest voor migrantenjongeren bij de bestrijding van de jeugdwerkloosheid. Dat is een terechte vraag. Hier is vanaf de eerste dag dat we met elkaar werken aandacht voor geweest. Toen we die aanpak presenteerden, heeft de Kamer actief aangegeven dat hier een specifiek probleem zat. Wij waren het erover eens dat er geen aparte ambassadeur voor migrantenjongeren moest komen omdat dat averechts zou kunnen werken, maar dat er wel aandacht moest zijn voor de kwetsbaarheid van deze jongeren en hun specifieke moeilijkheden om een baan te vinden. Die aandacht is er ook geweest. Er is gekeken naar de verschillende onderdelen die verklaren waarom deze jongeren het minder goed doen. In de eerste plaats is er het probleem van het voortijdig school verlaten. Dat is veel groter bij de groep kwetsbare jongeren, waarin migrantenjongeren oververtegenwoordigd zijn. Stap één is om het aantal voortijdige schoolverlaters terug te dringen. Minister Bussemaker heeft de Kamer onlangs een brief gestuurd waarin zij heeft aangegeven hoever wij daarmee zijn en hoe wij daarmee verdergaan. Dat blijft heel belangrijk in de aanpak van dit probleem.

In de tweede plaats gaat het om soft skills: netwerken en weten wat je nodig hebt om in de moderne samenleving aan een baan te komen. Welke nadelen heb je als je niet over zo'n traditioneel netwerk beschikt? Dat kun je niet oplossen met een wet. Daarvoor moet een veelheid aan activiteiten worden ontplooid, vaak op initiatief van gemeenten, onderwijsinstellingen of jongeren zelf. Als mij wordt gevraagd wat de beste en de slechtste activiteit is, moet ik zeggen dat ik dat niet precies weet. Ik ben er echter wel van overtuigd dat het de moeite waard is om daaraan aandacht te besteden, niet zozeer direct vanuit het Rijk, als wel vanuit gemeenten en onderwijsinstellingen, die een match vormen met deze initiatieven. Je haalt immers een achterstand weg waardoor de kansen van jongeren op het vinden van werk worden vergroot.

In de derde plaats gaat het om vooroordelen en discriminatie. Daarbij moet je onderscheid maken tussen directe, strafbare discriminatie enerzijds en stille, onbewuste vormen van discriminatie anderzijds. Vooroordelen, waar men zich vaak niet van bewust is, leiden er vaak toe dat mannen mannen selecteren, dat witte mannen witte mannen selecteren et cetera. Op al die punten zijn er activiteiten ontplooid, maar ik vind dat je na twee jaar wel kunt nagaan hoe je daar een schepje bovenop kunt doen. Hoewel de jeugdwerkloosheid behoorlijk is gedaald – zij is misschien niet gedaald naar het niveau dat je zou willen, maar zij is wel gedaald, van 14% naar 11% – is er geen zekerheid dat juist de kwetsbaarste groep daar ook van profiteert. Ik vind dat de samenleving de gezamenlijke verplichting heeft om dat wel te proberen. Het is niet zozeer een morele verplichting, als wel een belang dat iedereen daarbij heeft. Daardoor worden talenten benut, kunnen jongeren een bijdrage leveren en zijn onze bedrijven beter op de toekomst voorbereid. Daar zijn allerlei voorbeelden van. Omdat wij nu over een ander onderwerp spreken dan de jeugdwerkloosheid als zodanig, denk ik dat het te ver zou voeren om hier nu op in te gaan. Gezien de vragen, heb ik toch een korte impressie gegeven.

Minister Asscher: Het is zeker waar dat dit niet alleen een probleem van laagopgeleiden is. Hoogopgeleide allochtonen zijn minstens drie keer zo vaak werkloos als hoogopgeleiden zonder migrantenachtergrond. Dat is een behoorlijk verschil. De maatregelen en projecten die ik noemde, die op die soft skills zien, zijn niet alleen bedoeld voor laagopgeleiden, maar ook voor hoogopgeleiden. Daarmee kun je een enorme meerwaarde bereiken. De traditionele netwerken veranderen hoe dan ook, voor iedereen, maar er moet wel aansluiting gevonden worden. Ik ben het met de heer Van Weyenberg eens dat het verkeerd zou zijn om het te reduceren tot een probleem van opleidingsniveau. Discriminatie kan, helaas, vrijwel iedereen overeenkomen, zoals mevrouw Van Ark zei. Dat is waar. Dat zie je ook op de arbeidsmarkt. De maatregelen in het actieplan zien daarop, maar ik ben altijd bereid – zo kennen de heer Van Weyenberg en ik elkaar ook – om na te gaan wat we nog meer kunnen doen. Wat missen we? Hoe kun je een en ander effectiever maken?

De woordvoerders van D66 en de PvdA hebben gevraagd of we gaan stoppen met het zakendoen met discriminerende bedrijven. Dat is opgenomen in het actieplan. Dat gaat over de nieuwe contracten en de aanbestedingsdocumenten. Standaardraamcontracten en aanbestedingsdocumenten worden aangepast. Volgens de planning moet dat dit voorjaar geschieden. Ik heb de indruk dat dat lukt; het is op een haar na gevild. Via Binnenlandse Zaken zal dit de nieuwe praktijk, de nieuwe standaard worden. Dat is geen sinecure, maar het is geregeld. Als het goed is, is het dit voorjaar nog operationeel. In de voortgangsrapportage kan ik hierover precies verslag uitbrengen.

Minister Asscher: Daartoe ben ik bereid. Ik heb dat nog niet gedaan omdat ik er eerst voor wilde zorgen dat het in eigen huis op orde was. Er zijn namelijk nogal wat beren op de weg als je dit in contracten gaat regelen. Als wij daarin geslaagd zijn, kunnen wij het aan anderen aanbieden. Dat is een goed moment voor anderen om gebruik te maken van de dan opgedane kennis en expertise. Daartoe ben ik dus bereid.

D66 en de PvdA hebben ook gevraagd naar naming-and-shaming. Ik heb daar net het een en ander over gezegd. Het zit eraan te komen. Het voorstel ligt in de Eerste Kamer.

De woordvoerder van D66 heeft gevraagd naar de uitspraken van de Minister-President. Ik heb daarover nu drie keer mogen debatteren met de heer Van Weyenberg. Ik heb er ook een brief over gestuurd. Ik denk dat ik het nu niet veel beter kan verwoorden dan vorige keer, niet omdat ik het toen zo geweldig deed, maar omdat ik er toen heel uitgebreid op in ben gegaan. Ik heb geprobeerd uit te leggen dat de Minister-President, mede vanuit zijn observaties als docent, een aantal punten heeft benoemd die op zichzelf juist zijn, maar dat niet de indruk moet ontstaan dat de overheid geen rol heeft in het bestrijden van arbeidsmarktdiscriminatie. Dat is het mooie van spreken namens het kabinet. Dat punt heb ik ernaast gezet, niet om de rol van de overheid groter te maken, maar juist omdat die verkleind leek te worden. Ik heb gezegd – zo zie je hoe ingewikkeld het is – dat de rol van de overheid wel erg klein gemaakt leek te worden door de interpretatie van het interview en dat ik die rol daarom weer wat groter heb gemaakt. Daarmee wilde ik benadrukken, in volle overeenstemming met onze Minister-President, dat de overheid wel degelijk een taak heeft bij het bestrijden van discriminatie. We weten echter allemaal dat, hoe de overheid het ook doet, voordelen er niet zomaar door verdwijnen. Daar is meer voor nodig.

Ik kom nog op het woord «invechten». Dat duidt, geloof ik, eigenlijk op studenten die oorlogje spelen teneinde een positie aan de bar te bemachtigen. Op een gegeven moment gaan we elkaar vliegen afvangen over het gebruik van zo'n woord, terwijl ik het gevoel heb dat iedereen in deze zaal het erover eens is dat de overheid de taak heeft om discriminatie hard aan te pakken en dat ook de samenleving daar een taak in heeft: bedrijven moeten het goede voorbeeld geven. Hoewel er inderdaad vooroordelen en discriminatie zijn, moeten we jongeren vooral laten zien dat het de moeite waard is om toch door te zetten. Ik denk dat ik hierover nu genoeg gezegd heb, maar het is natuurlijk aan de Kamer om dat te beoordelen.

Minister Asscher: Ik weet niet precies wat mevrouw van Ark, die naast u zit, allemaal heeft aangericht voor die jongeren. Maar even alle gekheid op een stokje en voor de goede orde: er wordt onderzoek gedaan naar gepercipieerde en ervaren discriminatie, en dat gebeurt stelselmatig, zodat de trends daarin zichtbaar zijn. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de positie van jongeren op de arbeidsmarkt. Op dit moment zie ik niet wat een dergelijk onderzoek zou toevoegen voor de beleidsvorming. Ik ben het eens met de heer Öztürk dat we niet alleen moeten kijken naar bewezen discriminatie, maar ook naar gepercipieerde discriminatie en de effecten ervan, maar ook dat doen we dus al.

D66 en het CDA verwijzen naar de actie van CNV Jongeren. Dat was een mooie actie, met die pakken. Wij ben het zeer eens over het belang van rolmodellen. Zij kunnen op verschillende manieren en voor verschillende doelen worden ingezet. Je ziet bijvoorbeeld een enorme impact als men zich binnen de sport uitspreekt tegen discriminatie. Een mooie follow-up van die lelijke affaire rond die selfie van Leroy Fer was dat er ergernis en maatschappelijke verontwaardiging ontstond, maar ook dat andere sporters als Robin van Persie zich opeens volop in het maatschappelijke debat mengden. Dat maakt veel los, soms zelfs meer dan waarover we hier een debat voeren. Ja, hiervandaan is dat misschien onvoorstelbaar, maar hier en daar hebben die sportmensen echt nog meer invloed dan een Minister. Maar bij jeugdwerkloosheid is dit dus ook heel belangrijk. Ik ben het eens met de opmerking van de heer Van Weyenberg, namelijk dat dit naar twee kanten kan uitwerken: een rolmodel dat is afgestudeerd maar toch geen baan heeft, kan immers negatief uitpakken. Maar we zien gelukkig ook heel veel voorbeelden van het omgekeerde. Het bevorderen daarvan hoort echt bij de positieve kant van het tegengaan van discriminatie.

Ik kom bij de vragen over een top over arbeidsmarktdiscriminatie. In het overleg van 1 april jongstleden heb ik aangegeven dat ik niet zo veel voel voor een rondetafel, een verzoek destijds van D66. Ik wil mij nu richten op de acties die komen uit het Actieplan arbeidsmarktdiscriminatie. Die mening ben ik nog steeds toegedaan, maar ik kan me wel het volgende voorstellen. Vóór de zomer komt de voortgangsrapportage. Daarna gaan wij die met elkaar bespreken. Vervolgens komen we in een fase waarin een rondetafel of Ridderzaalbijeenkomst of -forum – de precieze opzet kun je later bepalen – nuttig kan zijn. We weten dan hoe ver we zijn en wat zaken opleveren. Tegen die tijd kunnen we de suggestie van PvdA en D66 misschien nuttig inzetten. Op dit moment is dat te vroeg, omdat we bezig zijn met de uitvoering van het actieplan, conform het afgesproken schema. Mijn suggestie aan mevrouw Yücel zou zijn om dit plan even in de zak te houden en het, als zij de noodzaak daartoe voelt, in het AO voor de zomer weer op tafel te leggen.

Minister Asscher: U weet dat ik niets liever wil dan overeenstemming met de Kamer. Bovendien is de Partij van de Arbeid ook niet echt de partij waar ik de meeste afstand toe voel, maar dit is niet wat ik zonet zei. Ik zei wel: laten we een jaar na dato bekijken waar we staan, en dan beslissen of zo'n bijeenkomst een meerwaarde heeft; en als we dat vinden, ben ik zeker bereid om dit te organiseren.

Mevrouw Yücel vroeg verder of er een vinkje met «arbeidsmarktdiscriminatie» is. In de huidige rapportage van de ADV's (gemeentelijke anti-discriminatievoorzieningen) wordt wel degelijk een onderverdeling gemaakt naar discriminatieterreinen, waaronder arbeidsmarkt. In hun brief aan Minister Plasterk bieden de ADV's aan om het themadossier Arbeidsmarkt over de gemelde klachten jaarlijks te herhalen. Dat lijkt mij, en ook hem, een nuttige bijdrage aan de kennis over en de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie. Dit wordt bekeken als onderdeel van de follow-up van de regionale rapportages, waaraan nu wordt gewerkt door alle ADV's.

Mevrouw Yücel stipte de kwaliteit aan van laagdrempelige antidiscriminatievoorzieningen, waaronder de organisaties op politie-eenheidniveau. In het verleden werd dit onderwerp ook regelmatig door de VVD aangesneden. De uitgangspunten daarvan staan in de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen. Strikt genomen valt dit onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Binnenlandse Zaken. Een goed functionerend stelsel waarbinnen discriminatie kan worden gemeld, geregistreerd, voorkomen, opgespoord en bestreden, is van groot belang. Er zijn signalen dat dit stelsel niet altijd optimaal functioneert. Daarom heeft de Minister van Binnenlandse Zaken de kwaliteitsrichtlijnen bekeken, in samenwerking met de gemeenten, de politie, de ADV's en het Openbaar Ministerie. Op basis daarvan zal er nog dit jaar nader onderzoek worden gedaan, waarin ook de schaalgroottevraag zal worden meegenomen: moeten we de veiligheidsregio erbij nemen, ja of nee? Een en ander moet leiden tot aanbevelingen. De Minister van Binnenlandse Zaken zal deze met de Kamer bespreken.

Kan de door Minister Plasterk aangekondigde landelijke campagne eerder dan in de zomer? Deze campagne beoogt de bewustwording van discriminatie bij burgers te verbeteren en tegelijkertijd de meldings- en aangiftebereidheid van burgers te stimuleren. In het AO over discriminatie vroeg D66 om deze campagne uit te stellen tot na de vaststelling en totstandkoming van een nieuw nationaal actieplan tegen discriminatie. Om het eenvoudiger te maken, heb ik in het debat over de antidemocratische partijen beloofd om aan het actieplan tegen discriminatie ook weerbaarheid en besef van de democratische rechtsstaat te koppelen. Dat is niet zo raar; dit zijn immers kanten van dezelfde medaille. Dit maakt wel dat ik niet zo snel zou zeggen om alles nu maar naar voren te halen, tot vóór de zomer. «Vóór de zomer» is eigenlijk al bijna zover, dus ik wil de termijn laten zoals hij is.

Waarom is er nu pas aandacht voor kwetsbare jongeren? Net gaf ik al aan dat er ook in de afgelopen jaren veel aandacht voor hen was, bijvoorbeeld onder verwijzing naar de brief van OCW. Ondanks die extra aandacht ligt het in de rede om er in de komende jaren een schepje bovenop te doen.

Kan ik voorbeelden geven van maatregelen die wel en niet werken? Wat in ieder geval werkt, is de aanpak van voortijdig schoolverlaten. Dat is een heel succesvolle aanpak. Hij begon al onder eerdere regeringen, maar is door de huidige regering volop doorgezet. Deze aanpak heeft het aantal voortijdige schoolverlaters zeer drastisch teruggebracht, wat heel belangrijk is voor een grote groep kwetsbare jongeren. Voor de rest verwijs ik naar de brief over de aanpak van de jeugdwerkloosheid, inclusief de verantwoording van het beleid van de afgelopen jaren die daarin is opgenomen.

De heer Heerma vroeg naar de integratieakkoorden en de afspraken met de werkgevers in dat verband. Deze zijn onderdeel van een bredere inzet. Wat mij betreft zijn we niet klaar met wat we nu hebben bereikt. Misschien zijn we met het bouwproces iets minder ver dan de heer Heerma zou willen, maar we zijn nu toch wel veel verder dan wanneer we er niet aan waren begonnen. Als ik zie hoe snel de sneeuwbal groter wordt, ben ik best optimistisch. Bij de taalakkoorden gaan we met heel veel moeite van een paar bedrijven naar meer dan honderd, dus er vindt een schaalsprong plaats. Op die manier beproeven we een tussenvorm, in plaats van te wachten tot de samenleving het helemaal zelf oplost of een wet te maken en iedereen hiertoe te verplichten. Ik ben daar dus heel positief over, maar ik erken tegelijkertijd dat je hier meer uit zou moeten willen halen.

Het CDA wilde ook graag een reactie op de uitspraken van mevrouw Sterk. Zij refereerde aan beleidsterreinen waarover ik niet ga en waarvoor ik niet verantwoordelijk ben. Ik ben hier heel terughoudend in. Het staat haar vanzelfsprekend vrij om bespiegelingen te geven; als je die taak twee jaar hebt vervuld, is dat volgens mij ook gepast. Ikzelf pas er echter voor om nu het debat over het studievoorschot of leenstelsel dit AO in te trekken. In het algemeen kun je stellen – en dat doe ik ook – dat voorzieningen toegankelijk moeten zijn, zodat mensen zich kunnen opwerken, maar ik denk niet dat het heel veel meerwaarde oplevert als ik dit debat via die band ga voeren.

De kwetsbaarheid van migranten op de arbeidsmarkt vanwege het soort contract dat zij hebben, valt wel onder mijn verantwoordelijkheid. Volgens mijn analyse is veel van de onzekerheid die in andere landen in grotere inkomensverschillen tot uitdrukking is gekomen, in Nederland tot uiting gekomen in de kloof en posities op de arbeidsmarkt. Je ziet een oververtegenwoordiging van onzeker werk bij jongeren, en nog meer bij migrantenjongeren. Ik heb daarop gewezen in de door de Stichting Martin Luther King Lezing georganiseerde lezing, die ik laatst mocht houden. Dat effect is er dus zeker. Dit betekent dat de inspanningen van het kabinet om de balans tussen vast en flex te vergroten, juist ten bate komen van die groep. Het effect van die wet zal echter niet voor iedereen positief zijn. Als gevolg van die wet zullen er daarom verliezers zijn, ook onder de migrantenjongeren. Wij denken dat er meer winnaars zullen zijn en dat dit een begin is van een kentering en cultuurverandering, en ook dat je meer moet doen in de richting van de werkgevers, maar die overgang is heel spannend. We verschillen hierover dus niet van mening. Bij de behandeling van de Wet werk en zekerheid hebben we het hier vaak over gehad. Morgenochtend spreken we hier verder over aan de hand van de casus van ING. Ik erken dus dat jongeren met een migrantenachtergrond vaker in onzeker werk zitten. Ik heb zelfs vaak de jongeren voor ogen die ik heb leren kennen in Nieuw-West in Amsterdam, die me vertelden wat het met hen doet om zo'n nulurencontract te hebben. Dan gaat het echt om negentiende-eeuwse onzekerheid: je weet niet of er werk komt, je weet niet hoeveel werk er komt; je kunt niet eens een huis huren, dus je blijft eigenlijk verplicht opgehokt bij je ouders. Eigenlijk heb ik hen altijd voor ogen als ik spreek over de positie van flexwerkers. Op zich delen wij dus deze analyse.

De heer Heerma wijst er verder op dat er verschillende kanten aan de zaak zitten; dat zowel soft skills als discriminatie een rol speelt. Ik heb hier net het een en ander over gezegd. Wij zijn het daarover eens. Je moet het allebei doen: discriminatie aanpakken blijft belangrijk, maar je moet ook iets doen aan het verbeteren van die soft skills. «Soft skills» is natuurlijk een beetje een verwarrend woord; alsof zoiets niets voorstelt en niet belangrijk is. Je kunt best de stelling verdedigen dat soft skills in deze samenleving in veel gevallen meer waard zijn dan hard skills, of de dingen die je in een diplomaatje terugziet.

Minister Asscher: Ik wil dit toevoegen aan de brief met de rapportage, die voor de zomer komt. Ik ga hun vragen wat ze hiermee willen doen en zal hun antwoord in de brief vermelden.

Ik kwam bij het punt dat de heer Öztürk aanstipte. We richten ons nu heel erg op de discriminatie van werknemers, binnen het werk of bij de toegang tot de dienstbetrekking; dat is natuurlijk een heel zichtbaar moment, waarbij zo'n afwijzing letterlijk wordt ervaren. Maar hoe zit het nu met ondernemers of kleine zelfstandigen die een bepaalde opdracht niet krijgen? Dit maakt nu geen onderdeel uit van het lopende onderzoek naar arbeidsmarktdiscriminatie, maar ik vind het een goed punt. Ik ga daarom bekijken of wij dit bij een volgende ronde kunnen meenemen; dit onderzoek wordt namelijk steeds herhaald. Ik weet niet zeker of dat kan, want je kunt hierbij natuurlijk allerlei complexiteiten verzinnen. Ik ga de onderzoekers wel vragen of zij manieren zien om dit te bekijken.

De heer Öztürk vroeg verder of er een racismemeldpunt of R-register kan komen voor overheidsfuncties. Ik ben geen voorstander van een apart meldpunt voor overheidsfuncties.

Minister Asscher: Oké, op dat andere punt komt u later terug. In het algemeen vind ik dat je er voorzichtig mee moet zijn om voor de toegang tot een dienstbetrekking bij de overheid nadere eisen te stellen dan voor andere functies, dus boven op een strafrechtelijke sanctionering. Het principe van «ne bis in idem» moet hierop van toepassing zijn: geen mens wordt twee keer voor dezelfde zaak gestraft. Als er sprake is geweest van een strafrechtelijke veroordeling, kan dat de afgifte van een dergelijke vog in de weg staan. Dat kan ook nu al het geval zijn, juist voor overheidsfuncties. Dan is het vanzelfsprekend nu al relevant, want een mogelijk beletsel. Ik ben het eens met de heer Öztürk dat racistische uitlatingen zich niet verhouden tot hetgeen je mag verwachten van overheidspersoneel. Iemand die dat doet, mag er dus best van uitgaan dat dat een rol zal spelen in zijn sollicitatieprocedure. Maar dit als een aanvullende eis in een vog-achtig register op te nemen, past volgens mij niet bij gelijke behandeling. Ik voel daar dus niet voor.

Ik voel dat ik de laatste antwoorden onder een zwaard van Damocles zal moeten geven. De heer De Graaf vroeg hoeveel er is uitgegeven aan kennis en bewustwording, en gaf voorbeelden van een paar zaken waarover hij niet zo enthousiast is. Ik denk dat die vraag het best kan worden beantwoord in het verantwoordings- en begrotingsdebat. Het is ingewikkeld om nu een selectie of uitsnede uit bepaalde uitgaven te maken. Natuurlijk hebben we in onze begroting een onderscheid gemaakt met betrekking tot het integratiebeleid, waarin middelen worden uitgegeven aan inburgering en allerlei andere zaken. Vanzelfsprekend ben ik graag bereid om daarover bij de begroting meer tekst en uitleg te geven, of bij het verantwoordingsdebat in mei, als er wordt teruggekeken.

Minister Asscher: That's it. Een winstpunt van dit debat is een oproep van de PVV: houd op met discrimineren. Hoe doorvoeld die oproep is, doet er nu niet toe; die oproep is gedaan. En natuurlijk leg ik niet alleen verantwoording af op één woensdag in mei; ik leg iedere dag verantwoording af. Ik geloof dat mevrouw Karabulut zei dat Rutte mijn baas is. Nee, het parlement, dus ú bent mijn baas. Ik leg hier iedere keer verantwoording af. Er zijn stapels evaluaties van wetten en beleid op dit punt. De Kamer hoeft maar een kik te geven om die te agenderen en ik kom mij erover verantwoorden.

Ben ik bereid om de derde generatie te registreren? Nee. Ik zie er geen aanleiding tot of meerwaarde van om ook de herkomst van de derde generatie te registreren. Registratie moet nuttig zijn, en nodig voor het inzichtelijk maken en aanpakken van problemen. Mijns inziens is daarvan bij dit voorstel geen sprake. Ik wil dus geen R-register opzetten.

Wat versta ik onder verschil in intensiteit van zoekgedrag? Veel van de jongeren die moeilijk aan het werk komen, groeien op in buurten waarin ze überhaupt minder mensen tegenkomen die aan het werk zijn. Daardoor is hun netwerk beperkter, worden ze minder snel op de hoogte gesteld van vacatures, zijn ze minder opgeleid en getraind voor het vinden van vacatures en krijgen ze ook in aantallen minder vacatures onder ogen waarop ze zouden kunnen reageren. Ook dat kan een factor zijn die maakt dat zij minder snel aan het werk komen; vandaar die andere intensiteit in het zoekgedrag.

Tot zover mijn antwoorden in eerste termijn.

Mevrouw Karabulut (SP): Voorzitter. Ik begrijp en zie echt wel dat de Minister in ieder geval met betrekking tot het stukje over arbeidsmarktdiscriminatie welwillend is. Alleen gaat het allemaal wel heel traag. Ik ben blij dat de Minister zegt dat hij met een aantal onderdelen haast wil maken, onder andere het actief bestrijden van de arbeidsmarktdiscriminatie door de Arbeidsinspectie handen en voeten te geven, maar vooral ook tanden. Klopt het dat we vóór 1 mei duidelijkheid moeten krijgen over hoe, wat en wanneer je waar met welke discriminatieklachten terechtkunt, evenals over de rol van de Arbeidsinspectie en het desbetreffende college? Kan de Minister vooral ook duidelijkheid geven over de mensen hiervoor, omdat dat in zijn actieplanning stond?

Ik vind het heel jammer dat de Minister geen afstand wil nemen van de premier, want die haalt mijns inziens zijn beleid hard onderuit. Maar goed, gegeven alle ontwikkelingen, denk ik dat de coalitiepartners in de komende tijd flink tekeer zullen gaan met hun gesumoworstel. Ook al wil hij dat hier niet uitspreken, ik hoop dat de Minister hier wel afstand van heeft genomen en dit duidelijk heeft gemaakt aan de Minister-President.

Klopt het dat er binnenkort een wetsvoorstel komt over het uitsluiten van discriminatoire bedrijven, dus bedrijven die zich aantoonbaar aan discriminatie schuldig hebben gemaakt? Komt daar een wetsvoorstel voor? Kan de Minister zijn stelling onderbouwen dat het verplichten van bedrijven om in hun jaarverslag het diversiteitsbeleid uiteen te zetten, geen effect zal hebben op de diversiteit zelf?

En klopt het dat ik bij de Minister een positieve grondhouding bespeur met betrekking tot het afschaffen van het jeugdminimumloon, zodat volwassen jongeren niet meer een kinderloon krijgen, dus gewoon kunnen rondkomen en een toekomst kunnen opbouwen?

Ik heb de Minister verder gevraagd om te reflecteren op het opdoeken van het Landelijk ExpertiseCentrum Diversiteit bij de politie. Ik weet dat de Minister zal zeggen dat dat niet zijn pakkie-an is. Ik vind van wel, zeker gegeven de recente ontwikkelingen en ook omdat dit een belangrijke organisatie is voor de strijd tegen racisme en discriminatie. Graag een reactie hierop van de Minister.

De heer Van Weyenberg (D66): Voorzitter. Ik dank de Minister voor zijn antwoorden. Voor mijn fractie geldt: er zijn gelijke rechten, maar de overheid heeft ook de verantwoordelijkheid om te streven naar zo veel mogelijk gelijke kansen. Na het debat van vandaag heb ik ontdekt dat ook liberale partijen hierover van mening verschillen. Ik vond en vind het interview van de premier onhandig, ongelukkig en ongepast. De Minister neemt daar afstand van, zonder het zo te benoemen. Ik snap dat hij vindt dat hij daar nu niet zo veel meer over kan zeggen. Hopelijk zal de premier zelf ooit zeggen dat hij beter alle dingen had kunnen benadrukken die de overheid moet doen.

Er komen een aantal acties. De Minister gaat rapporteren over de voortgang. Inderdaad kwam er een brede oproep uit de Kamer om haast te maken. De enige die kritisch was, was een coalitiegenoot. Dit was overigens een vraag waar de Minister niet op inging, dus ik rappelleer namens mevrouw Van Ark: wil de Minister nog ingaan op de kritische noot die de VVD plaatste over zijn beleid op dat vlak? Het waren allemaal zorgelijke punten, zij was nog niet overtuigd et cetera. Ik roep de Minister op om met kracht door te gaan.

Verder was ik nieuwsgierig of de Minister nog iets kan zeggen over discriminatie op de werkvloer tussen werknemers onderling. In hoeverre krijgt die een plek in het actieplan?

Ik ben blij met de toezegging dat de Minister aan de slag gaat met de terugkoppeling na het solliciteren. Hij was ook positief over de rolmodellen, maar dat verraste me niet. Ik vraag hem wel of hij concrete ideeën heeft over hoe dat door de overheid zou kunnen worden ondersteund. De Minister zou in tweede termijn ook nog kort terugkomen op mijn vragen over discriminatie wegens ziekten als kanker. Ik wacht de antwoorden vol belangstelling af.

Mevrouw Yücel (PvdA): Voorzitter. Ook ik dank de Minister voor zijn uitgebreide beantwoording. De Partij van de Arbeid staat voor gelijke kansen en voor het strijden tegen discriminatie en uitsluiting. Ik heb nog korte vragen over drie punten, die me niet helemaal duidelijk zijn geworden. Hebben inmiddels alle ministeries zich gecommitteerd aan de diversiteitscharters? Mijn tweede vraag betreft de PvdA-wens om een inclusieve-arbeidsmarkttop te organiseren, juist om zodoende met werkgevers, onderwijs, gemeenten en iedereen die daarbij een belangrijke rol kan spelen, tot concrete acties te komen en om juist het tempo, een versnelling en de concrete uitvoering ervan aan te jagen? Ik heb de Minister daar twee dingen over horen zeggen. Enerzijds dat het een mooie suggestie is, aan de andere kant iets over de timing: namelijk dat het beter is om dit na de evaluatie te doen. Misschien kan ik een tussenvoorstel doen: kan de Minister bij de tussenevaluatie, een jaar na de discriminatieaanpak, dit voorstel meenemen in de brief, waarbij hij duidelijk positie inneemt? Zo wordt ons duidelijk of de Minister deze PvdA-wens overneemt en op welke wijze daaraan uitvoering kan worden gegeven, en kunnen we daar later verder over praten.

Tot slot heb ik vragen gesteld over de ervaringen met initiatieven als JINC, K!X en Link2Work. Dat zijn allemaal heel mooie initiatieven. Hebben we er zicht op of deze initiatieven tot concrete resultaten leiden? Kan de Minister een tussenstand geven of is het daarvoor wellicht te vroeg en moeten we wachten op de evaluatie, die nog vóór de zomer gaat komen?

De heer Pieter Heerma (CDA): Voorzitter. Allereerst wil ik de Minister danken voor zijn toezegging om naar aanleiding van de acties van de, zoals hij ze noemde, «sumojongeren» met de werkgevers te gaan praten over het belang van een actieve terugkoppeling bij de afwijzing na een sollicitatie. In de afgelopen tijd kreeg ik van diverse jongeren teruggekoppeld dat niets terughoren vaak wordt uitgelegd als een soort impliciete discriminatie. Het belang van dat actieve terugkoppelen kan wellicht onnodig cynisme tegengaan. In het beste geval kan het nadien zelfs bijdragen aan de effectiviteit van solliciteren.

Ik begrijp dat de Minister nu niet wil ingaan op opmerkingen die raken aan arbeidsmarktdiscriminatie, dus aan de kansen van allochtone jongeren aldaar, die niet direct raken aan zijn beleidsterrein. Het leenstelsel is inderdaad wel iets heel groots, maar rond de financiering van het mbo en daarbij het ontmoedigen van stapelen, van doorgroeien en doorstromen, spelen wel lastige dilemma's. Volgens mij kun je veel actie ondernemen en daarbij op zoiets simpels stuiten. Ik ga nog even bekijken hoe ik een vervolg hieraan kan geven.

Dank voor de reactie met betrekking tot de rolmodellen. Ik heb de Minister gehoord over een schaalsprong bij het integratieakkoord en over de ambitie om verder te gaan. Wij zullen dit blijven volgen. Ten slotte heb ik net ook de erkenning gehoord dat de Wet werk en zekerheid verliezers kent. Inderdaad gaan wij hier morgenochtend verder over discussiëren.

De heer Öztürk (Groep Kuzu/Öztürk): Voorzitter. Dit is de Week van de Ondernemer. De Minister heeft de toezegging gedaan om discriminatie op de arbeidsmarkt mee te nemen in het eerstvolgende onderzoek. Dat doet mij goed. We kunnen volgend jaar dus bekijken of de discriminatie op de ondernemingsmarkt net zo groot is als die op de arbeidsmarkt.

De PvdA heeft het heel vaak over het aanspreken van ondernemers op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ik vind dat de overheid zelf dan wel het goede voorbeeld moet geven. Op de ministeries moeten dus heel veel mensen met een migrantenafkomst gaan werken. Ik hoop dat ik het nog kan meemaken dat er een kabinet komt dat kleur heeft.

Ik kom nu te spreken over het racismeregister. Wij vinden dat heel belangrijk. Er zijn 400 migranten verdronken. Kijk naar Facebookpagina's van PVV-aanhangers, en de walgelijke, onmenselijke reacties daarop. Wij vinden dat die mensen nooit en te nimmer voor de overheid zouden mogen werken. We moeten deze reacties registreren, en ervoor zorgen dat deze mensen geen enkele kans krijgen om voor de overheid te werken. Ik roep de heer De Graaf van de PVV op om er afstand van te nemen en deze mensen ertoe op te roepen om daarmee op te houden. Zo wordt Nederland weer een fatsoenlijk land. Door dit soort uitspraken zijn we een onfatsoenlijk land aan het worden.

De heer De Graaf (PVV): Ik was bijna aan het eind van mijn reactie. Ik zei dat ik het racismeregister niet nodig vind, hoewel ik wil dat duidelijk is dat ik me verre houd van racisme en dergelijke.

Ik wil nu beginnen met mijn tweede termijn. Ik vond dit een triest AO. Ik heb op geen enkele manier hier aan tafel en bij de Minister en zijn ambtenaren het gevoel bespeurd dat er letterlijk vanuit de waarden van mensen moet worden uitgegaan, van bottom-updenken, van uitgaan van de kracht van mensen. Nee, ik heb alleen maar gehoord over overheidsingrijpen. Ik heb alleen maar over systeemdenken gehoord. Ik heb alleen maar socialistische taal gehoord. Het moeilijkste en ergste vind ik nog wel dat er straks bedrijven worden aangepakt. Er komt een soort gedachtepolitie boven op de maatregelen die er al zijn voor bedrijven. Ik wil me, nogmaals, verre houden van discriminatie, maar daar zijn al regels voor en die kunnen worden gehandhaafd. Er mag niet twee keer worden gestraft, maar op de een of andere manier mogen er wel extra maatregelen komen. Het venijn van dit AO zat in de beantwoording van de Minister, en wel in zijn allereerste zin. Daarin zei hij dat het gaat om «ervaren» discriminatie. Daarmee geeft hij een vrijbrief aan iedereen in Nederland die zich gediscrimineerd voelt, op wat voor manier ook. Hij gaat met een megafoon op het Plein staan en roept iedereen op om aangifte tegen discriminatie te doen, zodat hij die bedrijven vervolgens kan aanpakken. Het gaat niet alleen om ervaren discriminatie, maar om bewezen discriminatie. Daar zit een heel eng punt in de beantwoording van de Minister. Ik zou graag zien dat hij er «bewezen discriminatie» van maakte in plaats van alleen maar «ervaren discriminatie». Anders maken we van Nederland een land van watjes en komen we helemaal nergens meer. Als je hier in Nederland komt, zul je een dikke huid moeten hebben. Je zult je inderdaad moeten invechten; daarover ben ik het eens met de premier. Dat invechten is helemaal niet zo erg. Als we over zo'n term al moeilijk gaan doen, heeft het slachtofferisme in Nederland inderdaad een flinke poot in de aarde gekregen en diep wortelgeschoten. Ik zou graag op dat laatste punt nog een reactie van de Minister horen. Voor de zekerheid wil ik een VAO aanvragen.

Minister Asscher: Voorzitter, ik zal hier niet op reageren.

Mevrouw Karabulut vroeg hoe het zit met de handreiking over discriminatie, die mensen de weg wijst. Het is slechts een kwestie van weken voordat deze er is. Zoals toegezegd, ga ik in de brief van vóór de zomer in op de manier waarop dit team van de inspectie zijn werk gaat doen, een en ander naar aanleiding van de vragen in eerste termijn.

Het volgende gaat over de onderbouwing van de effectiviteit van de verplichting. Ik zei niet dat het daarbij gaat om een wetenschappelijke discussie met rekensommen. Wij verschillen van mening over de vraag of die extra belasting of verplichting in vergelijking met het werken met goede voorbeelden zo veel extra oplevert.

Mevrouw Karabulut kent mij al wat langer dan vandaag, dus zij wist dat ik voor het Landelijk ExpertiseCentrum Diversiteit bij de politie zou verwijzen naar de daarvoor verantwoordelijke bewindspersoon. Ik wil haar niet teleurstellen, dus dat doe ik bij dezen.

Discriminatie en pesten onderling valt onder de PSA-aanpak, dus bedrijven moeten daarvoor effectief beleid formuleren. Ik zal in het actieplan aandacht besteden aan discriminatie wegens, bijvoorbeeld, chronische ziekte. Dat is al een onderdeel van het actieplan. Ik kom in de voortgangsrapportage terug op de rolmodellen.

De PvdA vroeg naar het diversiteitscharter. De stichting heeft in december de opzet gepresenteerd. Ik heb daar ook mijn steun aan verleend. Momenteel bekijken we hoe het Rijk daarbij aansluiting kan vinden. Wij gaan bekijken via welke departementen dat precies zal gebeuren, dus ik kan daar nu niets definitiefs over zeggen. Het gaat daarbij natuurlijk niet om iets kant-en-klaars. Men moet juist zelf doelstelling formuleren en die weer laten zien in het charter. De vraag is dus niet of men meedoet ja of nee; men moet nadenken over hoe men de diversiteit in zijn organisatie vergroot.

Ik ben op zich positief over een instrument als de inclusieve-arbeidsmarkttop, maar als je dat effectief wilt maken, moet je volgens mij een goede timing hebben. Vandaar dat ik zei dat we eerst die voortgangsrapportage moeten bekijken, en daarna moeten bezien of, en zo ja, op welke manier en op welk moment zo'n top zou moeten worden georganiseerd. De ervaringen met Link2Work, JINC, K!X et cetera zijn positief, maar lastig te kwalificeren. Het is heel belangrijk dat jongeren via die weg kennismaken met werk, werkgevers, studiekeuze et cetera, maar er is geen ranking te maken. Natuurlijk is er in de verschillende verslagen, bijvoorbeeld die van de gemeenten die ermee werken, veel meer aan duiding en evaluatie te vinden. Het blijft echter wel bij het algemene beeld. Ook daarom lijkt het me goed om dit niet direct vanuit het Rijk te subsidiëren, maar om aan te sluiten bij lokaal onderbouwde initiatieven.

De VVD vroeg of het uitsluiten van bedrijven geen onnodige neveneffecten oplevert. Ik denk dat het belangrijk is dat bedrijven niet bij het minste of geringste worden uitgesloten. Natuurlijk zijn er checks-and-balances in te vinden. Je loopt anders ook risico's op schadeclaims. Maar een strafrechtelijke veroordeling is een heel belangrijk signaal. De concurrenten die het wel netjes doen, verdienen een opdracht meer dan die andere bedrijven. Als klant, opdrachtgever en financier verwacht het Rijk kwaliteit op allerlei punten, zoals op het gebied van duurzaamheid en noem maar op. Ik denk dat het goed is om dit ook op dit gebied te doen, al moeten we altijd oog hebben voor de rechtspositie van bedrijven: zij moeten zich ertegen kunnen verzetten, het moet niet te lichtvaardig et cetera. Daarmee is allemaal rekening gehouden; vandaar dat het even duurde om een en ander op een fatsoenlijke manier op te nemen in de raamcontracten en aanbestedingsmodellen.

Ik hoorde van de VVD, net als van alle andere partijen, steun voor de aanpak van discriminatie, maar ook altijd de zoektocht om dit zo effectief mogelijk te doen. Dat lijkt mij passend. Die reclamering van de zijde van D66 leek mij daarom niet heel erg nodig.

Ik heb gehoord dat de heer Öztürk blij is met de toezegging over de ondernemers. Hij heeft nog eens toegelicht hoe hij tegen die andere kwesties aankijkt.

De vraag van de heer De Graaf heb ik, om hem ter wille te zijn, zonet als eerste beantwoord.

Zodoende ben ik gekomen aan het eind van mijn tweede termijn.

De voorzitter: En zodoende zijn wij gekomen aan het eind van dit algemeen overleg. Weer voor de zekerheid kijk ik naar de heer De Graaf, die aankondigde dat hij een VAO wilde aanvragen. Ik zie hem knikken, dus er komt een VAO.

De Minister heeft geen heel formele toezeggingen gedaan, in de zin dat hij specifieke brieven zei te gaan sturen. Wij hebben hem wel een aantal dingen horen zeggen, zoals net in de richting van de heer Öztürk. Zo bekijkt hij in hoeverre discriminatie op de ondernemersmarkt is mee te nemen in het volgende onderzoek. Ook zal hij in de voortgangsrapportage van het actieplan, die verschijnt vóór de zomer, ingaan op een aantal genoemde zaken, zoals de terugkoppeling aan de sociale partners van de suggesties van de CNV Jongeren. Ook is er aandacht voor de afstemming tussen inspectie en het College voor de Rechten van de Mens, een en ander vanuit de gedachte dat dit een meerwaarde oplevert. De Minister gaf ook aan dat hij in een volgende fase graag met de Kamer zal nadenken over nut en noodzaak, en vorm en inhoud van een inclusieve-arbeidsmarkttop.

Ik denk dat ik nu erg compleet ben geweest. Ik dank alle aanwezigen voor hun aanwezigheid en bijdragen.