Kamervragen

Alle

2 februari 2023 - 16 maart 2023

42 dagen

Het bericht ‘Dood gehandicapte Naoufel (10) leidt tot conflict nabestaanden en politie’
	Farid Azarkan (DENK)
	Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD)

Bronnen

1. Telegraaf, 26 januari 2023, Dood gehandicapte Naoufel (10) leidt tot conflict nabestaanden en politie | Binnenland | Telegraaf.nl

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Dood gehandicapte Naoufel (10) leidt tot conflict nabestaanden en politie»?1

Ja. Daarbij wil ik als eerste noemen dat het overlijden van een kind hartverscheurend en verdrietig is. Ik wens de nabestaanden dan ook veel sterkte toe in deze moeilijke tijd.
Vraag 2

Klopt het dat de recherche het lichaam van Naoufel in beslag heeft genomen op woensdag en dat hij pas op zondag thuis is gebracht?

Zoals ik begon bij de antwoorden is het overlijden van een kind is hartverscheurend en verdrietig. Echter, kan ik niet nader op deze of andere individuele casussen ingaan.
In algemene zin is het aan politie om de geldende procedures uit te voeren. Hierbij wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met de gevoelens van de nabestaanden en hun eventuele religieuze achtergrond. De politie evalueert, als lerende organisatie, met regelmaat haar eigen handelen. Indien de nabestaanden van mening zijn dat hierbij fouten zijn gemaakt dan is het belangrijk dat zij dit bespreken met de politie, die hiervoor open staat. Leidt dat niet tot een bevredigend resultaat, dan kan men een klacht indienen bij politie. Mocht de klacht niet naar tevredenheid zijn opgelost dan kunnen de nabestaanden ook terecht bij de Nationale ombudsman. De Ombudsman kan een onafhankelijk onderzoek instellen.
Ik vind het vervelend om onder deze omstandigheden door te verwijzen naar technische en juridische mogelijkheden om een klacht in te dienen. Toch vind ik het belangrijk om dit te vermelden, dit omdat klachten kunnen leiden tot een objectieve beoordeling van een ontstane situatie indien dit nodig wordt geacht. Dit doet uiteraard niets af aan het persoonlijk leed waar de familie mee te maken heeft.
Vraag 3

Kunt u uiteenzetten wat de normale procedure is in een dergelijke situatie? Zo nee, waarom niet?

Er wordt een medische richtlijn gevolgd met betrekking tot het vrijgeven van een stoffelijk overschot na een schouw. In geval van minderjarigen is er een scherpere richtlijn.2
In het algemeen geldt dat als een schouwarts geen verklaring van natuurlijk overlijden afgeeft, de politie dan automatisch wordt geïnformeerd. De politie neemt vervolgens contact op met de officier van justitie. Wanneer er het vermoeden kan zijn van een strafbaar feit, kan de officier van justitie opdracht geven om het stoffelijk overschot in beslag te nemen. Ook kan er opdracht worden gegeven om sectie te verrichten op het stoffelijk overschot. Dit medisch onderzoek, naar de doodsoorzaak, wordt door een forensisch arts van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) verricht. Tijdens dit onderzoek wordt geprobeerd om de doodsoorzaak te kunnen herleiden.
Vraag 4

Bent u van mening dat de politie in dit geval de juiste procedure heeft gevolgd? Kunt u dit toelichten?

In algemene zin wil ik aangeven dat politie procedures volgt zodra er sprake is van een verdachte situatie. Hiertoe is de politie ook verplicht. Deze procedures hebben als doel het verkrijgen van informatie.
Met deze informatie kan er gehandeld worden of kunnen zaken uitgesloten worden.
Vraag 5

Kunt u uiteenzetten wat er precies met het lichaam van Naoufel is gebeurd vanaf woensdag tot zondag? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 6

Bent u van mening dat men de procedure heeft gevolgd door de moeder dagenlang niet te informeren waar haar zoon is? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 7

Kunt u uiteenzetten waarom de moeder geen informatie kreeg over waar haar zoontje naartoe werd gebracht en waar hij was? Wat is uw zienswijze hierover?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 8

Kunt u toelichten waarom de politie het lichaam in beslag heeft genomen? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 9

Kunt u toelichten waarom de schouwarts weigerde een verklaring van een natuurlijke dood af te geven? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 10

Waarom kwam het lichaam van Naoufel onvolledig en niet netjes dichtgemaakt terug bij de familie? Kunt u uiteenzetten waarom het nodig is om de hersenen nog te houden en delen van het ruggenmerg zelfs te vernietigen?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 11

Bent u ervan op de hoogte dat het hierdoor niet mogelijk is om Naoufel islamitisch te begraven? Wat is uw mening hierover?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 12

Wat gaat u doen om het leed van deze nabestaanden te verzachten?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 13

Wat gaat u doen om te voorkomen dat dit in de toekomst nog een keer gebeurt?

Het is – zoals ik hiervoor heb toegelicht – belangrijk dat mensen die ontevreden zijn over het handelen van de politie een klacht indienen. De politie onderzoekt dan haar eigen optreden en dat is een goede manier om te leren en zo nodig werkwijzen aan te passen. Indien nodig kunnen de klagers de Ombudsman hierna vragen onafhankelijk onderzoek te doen. Daarnaast is het ook aan de politie zelf om werkwijzen te evalueren.

2 februari 2023 - 17 februari 2023

15 dagen

De stand van zaken rondom het toeslagenschandaal, de hersteloperatie en de uithuis geplaatste kinderen
	Pieter Omtzigt (Omtzigt)
	Mark Rutte (minister-president , minister algemene zaken) (VVD)

Bronnen

1. Jan Kleinnijenhuis en Irene de Kruif. 1 februari 2023. NOS. https://n…

Vraag 1

Herinnert u zich dat u het compenseren van ouders in het toeslagenschandaal een erekwestie noemde, na het verschijnen van het rapport «Ongekend Onrecht» in 2020?

Ja.
Vraag 2

Kunt u een reactie geven op de uitzending van nieuwsuur, waarin duidelijk wordt dat het herstel van de gedupeerden vastloopt door ambtelijke chaos?1

Alle inzet is erop gericht om de hersteloperatie zo snel als mogelijk af te ronden en ervoor te zorgen dat ouders en kinderen hun leven weer kunnen oppakken. Dit gaat helaas niet van de ene op de andere dag. En eenvoudige kant-en-klaar oplossingen zijn er niet. Tegelijkertijd zijn er de nodige resultaten geboekt. Eind 2022 hebben ruim 59.000 personen zich aangemeld. Tot nu toe zijn 28.000 mensen erkend als gedupeerde. Zij kunnen rekenen op 30.000 euro en de schuldenaanpak. Ook ontvangt iedereen die zich heeft aangemeld brede ondersteuning van hun gemeente. In de meest recente Voortgangsrapportage, die op 3 februari jl. naar uw Kamer is gestuurd, valt te lezen dat sinds medio 2022 verschillende versnellings- en verbeteringsmaatregelen in gang zijn gezet.2 Onder de randvoorwaarden die daarbij zijn genoemd ziet de prognose er als volgt uit: de inzet is om 90% van de integrale beoordelingen in het eerste kwartaal van 2025 af te ronden. De laatste 10% volgt in het half jaar daarna. Het streven is om eind 2026 het proces van bezwaar tegen de eerste toets en de integrale beoordeling afgerond te hebben. In de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) zijn signalen geuit over hoge werkdruk, regels en procedures en een relatief groot verloop van medewerkers. Deze signalen en ook de media aandacht hierover laten de medewerkers van de organisatie niet onberoerd. De opgave vraagt veel van medewerkers. Het is cruciaal dat er in de organisatie kan worden samengewerkt aan de hersteloperatie op basis van vertrouwen en in een veilige omgeving. In de aanbiedingsbrief bij de Voortgangsrapportage is hier ook een passage over opgenomen. De signalen zijn door ambtelijke leiding erkend en zij zijn hierover met de medewerkers in gesprek.
Vraag 3

Kunt u een reactie geven op het feit dat slechts tien van de uithuisgeplaatste kinderen weer bij hun ouders zijn teruggekeerd na hulp van het ondersteuningsteam?

Een uithuisplaatsing is voor zowel de ouder, als het kind zeer ingrijpend. Ook hier doet het kabinet al het mogelijke om de getroffen gezinnen passende hulp en ondersteuning te bieden.
Zoals de Minister voor Rechtsbescherming in de tweede voortgangsbrief uithuisplaatsingen kinderopvangtoeslag3 van 1 november 2022 en tijdens het notaoverleg van 30 januari 2023 heeft benadrukt, heeft elke ouder die zich aanmeldt bij het Ondersteuningsteam een eigen verhaal en hulpvragen. Aan elk gezin wordt daarom maatwerk geleverd. De ondersteuning is hiermee persoons- en situatieafhankelijk en heeft geen vastomlijnde uitkomsten. Vaak zijn er eerst zaken die verbeterd moeten worden in de leefsituatie omdat sprake is van een opeenstapeling van verschillende problemen. In de genoemde voortgangsbrief van 1 november is de Minister voor Rechtsbescherming nader ingegaan op de verscheidenheid aan resultaten waar de inzet van het Ondersteuningsteam aan heeft bijgedragen.
Vraag 4

Heeft u op de vergadering van de onderraad herstel toeslagen, die op 31 januari voor het eerst in 8 maanden weer vergaderd heeft, een realistisch beeld gekregen van de hersteloperatie?

Zowel tijdens de Ministeriële Commissie Toeslagen Herstel (MCTH) van 31 januari als tijdens de ministerraad van 3 februari 2023 is gesproken over de hersteloperatie, onder andere aan de hand van de laatste Voortgangsrapportage hersteloperatie toeslagen over het 4e kwartaal van 2022. Deze voortgangsrapportages geven de stand van zaken van de hersteloperatie weer en laten zijn waar nog werk te doen is.
Vraag 5

Is uw regering nog in control bij de hersteloperatie? Kunt u dit toelichten?

Ouders willen vooruit en elke dag dat zij langer moeten wachten op financiële compensatie is er één te veel. Daarom is de inzet van het kabinet gericht op versnellen van de hersteloperatie. In de meest recente Voortgangsrapportage valt te lezen dat sinds medio 2022 verschillende versnellings- en verbeteringsmaatregelen in gang zijn gezet en dat onder de randvoorwaarden die daarbij zijn genoemd op basis hiervan een prognose is gegeven hoe het overgrote deel van de gedupeerde ouders in 2025 financieel gecompenseerd zal zijn en bezwaren op de eerste toets en de integrale beoordeling in 2026 afgerond. Tegelijk is er niet één gouden oplossing die ervoor zorgt dat álle gedupeerde ouders op korte termijn hun herstel kunnen afronden. Maar met de ingezette maatregelen heeft het kabinet er vertrouwen in dat de uitvoeringsorganisatie verbeteringen en versnellingen kan doorvoeren.
De noodzakelijke opschaling van de UHT is ambitieus, maar realistisch. De personele bezetting is in het laatste kwartaal van 2022 gegroeid met ruim 13%, daarnaast wordt geworven op zowel vaste contracten als inhuurcontracten en bovendien is er aandacht voor goed werkgeverschap voor zittende werknemers, om uitstroom te voorkomen.
Vraag 6

Wilt u samen met de Ministers en vicepremiers, die na het aftreden van uw vorige kabinet weer opnieuw zijn aangetreden, de stand van zaken in de ministerraad van 3 februari bespreken en daarna aan de Kamer aangeven welke gevolgen u verbindt aan de huidige stand van zaken?

Tijdens de ministerraad van 3 februari 2023 is gesproken over de hersteloperatie. De bespreking vond plaats aan de hand van de Voortgangsrapportage hersteloperatie toeslagen over het 4e kwartaal van 2022. De ministerraad heeft na de bespreking ingestemd met verzending van de Voortgangsrapportage met aanbiedingsbrief aan de Tweede Kamer door de Staatssecretaris van Financiën (T&D). In de aanbiedingsbrief schetst het kabinet stappen die worden genomen om de hersteloperatie te verbeteren en versnellen, zoals aanpassingen in de werkwijze en versnelde afhandeling van de integrale beoordelingen, verbeterde informatievoorziening en een versnelde afhandeling van bezwaren.
Vraag 7

Wilt u in ieder geval de klokkenluiders niet bestraffen – zoals eerder in het toeslagenschandaal gebeurde – en publiekelijk aangeven waar zij gehoord kunnen worden?

Het is belangrijk dat medewerkers van UHT hun werk veilig en goed kunnen uitvoeren. De ambtelijke leiding van UHT neemt signalen over hoge werkdruk, gevoelens van onveiligheid en behoefte aan stabiliteit en rust serieus. Medewerkers kunnen op verschillende manieren signalen en gevoelens kenbaar maken. Men kan in gesprek met de leidinggevende of het management, signalen kunnen worden doorgegeven aan de ondernemingsraad of er kan (ook anoniem) een melding worden gedaan bij de vertrouwenspersoon. Vanuit interne communicatie worden medewerkers hier periodiek over geïnformeerd.
Vraag 8

Vindt u dat uw kabinet bezig is met het inlossen van de ereschuld?

De kinderopvangtoeslagaffaire heeft gedupeerde ouders en hun kinderen groot onrecht aangedaan met ernstige gevolgen voor alle facetten van hun leven. De compensatie voor de ouders moet goed worden afgewikkeld. Alle inzet van het kabinet is erop gericht om via financieel herstel, brede ondersteuning door gemeenten, het aanpakken van schuldproblemen, en een steun in de rug voor kinderen, ervoor te zorgen dat ouders en kinderen hun leven weer kunnen oppakken. Er is al veel werk verzet en tegelijkertijd is er nog heel veel werk te doen om te herstellen wat er is misgegaan rondom de kinderopvangtoeslag en ouders en kinderen verder te helpen. De schade is aanzienlijk en iedere dag dat ouders eerder het traject kunnen afronden, is belangrijk om het leven weer op te kunnen pakken.
Vraag 9

Wilt u deze vragen één voor één en vóór dinsdag 6 februari 2023 beantwoorden?

De vragen zijn met zorgvuldigheid en zo snel als mogelijk beantwoord.

2 februari 2023 - 24 februari 2023

22 dagen

Het bericht ‘Oude ict kost fiscus miljoenen’
	Hawre Rahimi (VVD), Folkert Idsinga (VVD)
	Marnix van Rij (staatssecretaris financiën) (CDA)

Bronnen

1. Derk Stokmand & Stefan Vermeulen. 13 januari 2023. NRC. https://www.n…

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Oude ict kost fiscus miljoenen»?1

Ja.
Vraag 2

Kunt u per jaar vanaf 2010 tot heden een overzicht geven van de kosten die de belastingdienst aan ICT heeft uitgegeven? Kunt u deze uitgesplitst in interne en externe inhuur met daarbij de overschrijdingen aangegeven?

In het overzicht hieronder ziet u de jaarlijkse budgetten van de ICT-organisatie van de Belastingdienst in de periode 2010–2022. De middelen voor de ICT-organisatie zijn bestemd voor zowel personele als materiële uitgaven. De personele uitgaven zijn als onderdeel van de totale ICT-uitgaven (kolom 1) apart inzichtelijk gemaakt, met daarbij ook een nadere splitsing naar eigen personeel en externe inhuur.
In de reguliere begrotingscyclus wordt gedurende het jaar inzicht gegeven in tussentijdse bijstellingen van beschikbare middelen op basis van de verwachte kasuitgaven. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting bij Najaarsnota hebben er in de periode 2010 t/m 2022 over het algemeen geen overschrijdingen van personeelsbudgetten plaatsgevonden. De gemiddelde onderschrijding lag rond de 3%. Uitzondering hierop zijn de jaren 2015 en 2016 waarin sprake was van een overschrijding van de personele budgetten van respectievelijk 5% en 8%. De overschrijding zat in deze jaren met name op externe inhuur en werd veroorzaakt door een grote opdrachtenstroom die niet volledig gerealiseerd kon worden met de bezetting eigen personeel. Op het niveau van de totale ICT-uitgaven waren de overschrijdingen in deze jaren overigens kleiner (4% in 2015 en <1% in 2016).
Vraag 3

Kunt u een overzicht geven van de verhouding tussen uitgaven aan onderhoud van bestaande systemen en de modernisering daarvan?

Afgelopen jaren zijn vanuit de voorjaarsbesluitvorming en Werk aan Uitvoering middelen beschikbaar gekomen voor de ICT-organisatie van de Belastingdienst. Inmiddels bedraagt het budget van de ICT-organisatie van de Belastingdienst in 2023 circa € 860 mln. Een groot gedeelte hiervan, circa 60%, is bestemd voor personele uitgaven. Met het personeel dat van deze budgetten wordt betaald, zowel eigen personeel als inhuur van externen, worden IV-dagen gerealiseerd. Voor 2023 wordt gewerkt met 626.000 IV-dagen.
Jaarlijks is circa 60% van de beschikbare IV-dagen nodig voor beheer en onderhoud. Onderdeel van beheer en onderhoud zijn de activiteiten voor het Datacenter van de Belastingdienst, de printstraat, regulier lifecycle-management en het bewaken van de digitale veiligheid in het Security Operations Center (SOC). Aan modernisering wordt circa 10% van de totaal beschikbare capaciteit besteed. Aan vernieuwing wordt circa 14% besteed. Onder vernieuwing vallen dienstverlening, integrale beveiliging, initiatieven met betrekking tot gegevens, toezicht en bedrijfsvoering. Onderstaande tabel geeft dit weer.
Portfolio categorieën in IV-dagen
2019
2020
2021
2022
Beheer en onderhoud
Data Center Services
163.400
152.400
155.700
152.700
Regulier Beheer en Onderhoud
162.200
185.200
186.200
206.200
Projecten
Wetgeving
33.900
31.600
47.000
45.500
Modernisering
61.800
64.600
80.400
74.800
Vernieuwing
57.300
72.100
93.300
81.500
Jaaraanpassingen
Vraag 4

Per wanneer kunnen de ICT-systemen uit bijvoorbeeld de jaren 70, of waarvoor geen expertise meer in huis is, worden omgezet in moderne ICT-systemen met moderne programmeerta(a)l(en)?

Het hebben van ICT-systemen uit de jaren «70 uit zich in technische schuld. De Belastingdienst is bezig met het reduceren van die technische schuld. Sinds 2018 is deze gehalveerd van 52% naar 26%. Deze modernisering is desondanks complex en wordt daarom in kleinere stappen uitgevoerd, zodat er grip is op deze projecten.
Voor alle ketens wordt aan de modernisering gewerkt. Het is de planning om het overgrote deel van het achterstallig onderhoud, dat wijzigingen belemmert, in 2026 opgelost te hebben. Of dat tijdpad gehaald wordt is afhankelijk van veel factoren, zoals de beschikbaarheid van ICT-personeel, tussentijdse onvoorziene ontwikkelingen (zoals box 3, energiemaatregelen, etc.) en het verloop van aanbestedingen.
Voor de volgende ketens geldt dat er na 2026 nog gemoderniseerd moet worden: inning en betalingsverkeer, omzetbelasting en gegevens. Bij inning en betalingsverkeer komt dit onder andere door werkzaamheden rondom het herstel toeslagen, FSV en corona uitstelbeleid die voorrang kregen boven modernisering. De binnenlandse omzetbelasting wordt gemoderniseerd met als planning dat in 2026 een nieuw systeem operationeel is. In deze keten dienen na 2026 ook andere regelingen nog gemoderniseerd te worden. Voor de keten gegevens is na 2026 nog een forse inspanning nodig, omdat er veel applicaties van lokale applicaties omgezet moeten worden naar centrale applicaties en de gegevenshuishouding verbeterd moet worden.
Vraag 5

Waarom is de aanbesteding voor het moderniseren van het nieuwe systeem voor de omzetbelasting nog niet uitgeschreven? Kunt u aangeven welke stappen u zet om deze en andere aanbestedingen te versnellen?

In 2021 heeft een marktconsultatie plaatsgevonden waaruit bleek dat er oplossingen in de markt beschikbaar zijn voor een nieuw systeem voor de omzetbelasting. Een extern advies in 2022 heeft dit bevestigd. De aanbesteding bevindt zich nu in de voorbereidende fase. Er zijn nog verschillende go en no-go momenten. Ik ben terughoudend om u in deze fase uitgebreid over de planning te informeren, zie ook antwoord 6.
Een versnelling in deze of andere aanbestedingen leidt tot risico’s en kan afbreuk doen aan de kwaliteit van het proces van aanbesteden of aan de aanbestede dienst of product. Ondanks dat ik de wens begrijp om een aanbesteding te versnellen om zo bijvoorbeeld sneller te beschikken over een modern systeem, wil ik zorgvuldigheid boven snelheid stellen.
Vraag 6

Welke andere aanbestedingen moeten nog worden uitgeschreven?

De Belastingdienst voert jaarlijks een groot aantal ICT-aanbestedingen uit met wisselende inhoud en omvang. In aanbestedingen die in voorbereiding zijn of in de nabije toekomst op de markt zullen worden gebracht, wordt door de Belastingdienst geen inzage vooraf gegeven. Dit kan marktverstorend werken of de juridische positie van de Belastingdienst schaden.
Vraag 7

Hoe duidt u de uitspraak in het artikel, gebasseerd op interne documenten, dat door personeelstekorten en achterstanden in de ICT het belastingmoraal van burgers en ondernemers kan worden aangetast?

De Belastingdienst heeft als taak om belastingen eerlijk en zorgvuldig te heffen en innen. Iedere burger, elk bedrijf en elke andere belastingplichtige organisatie moet erop kunnen vertrouwen dat hij of zij het juiste deel aangeeft en betaalt en dat hij of zij ook (terug)krijgt waar hij of zij recht op heeft. Daarnaast moeten burgers en bedrijven er ook op kunnen vertrouwen dat de Belastingdienst ervoor zorgt dat andere burgers en bedrijven hun bijdrage leveren. Als dat vertrouwen afneemt kan dat effect hebben op de belastingmoraal.
De Belastingdienst voert deze taak nog steeds naar behoren uit, in die zin is er geen sprake van een aantasting van de belastingmoraal. Dit komt ook naar voren in de fiscale monitor die jaarlijks wordt uitgevoerd en uw Kamer bij het jaarplan Belastingdienst 2023 heeft ontvangen. De situatie is nu ook anders dan in 2018. Er was toen sprake van een groot personeelsverloop en achterstand in de ICT. Inmiddels is meer personeel aangetrokken en worden ICT-systemen vernieuwd. Daardoor kan personeel efficiënter en mogelijk anders worden ingezet.
Dat laat onverlet dat de Belastingdienst nog stappen moet zetten. Zo is er nog sprake van een tekort aan (ICT-)personeel en wordt er in sommige ketens nog gewerkt met verouderde systemen.
Vraag 8

Kunt u aangeven bij welke ICT-systemen continuiteitsrisico’s spelen en welke delen van de bedrijfsvoering van de Belastingdienst hiervan afhankelijk zijn?

De urgentie voor modernisering wordt bepaald door risico’s. Systemen met de grootste risico’s op het gebied van continuïteit door verouderde technologie, zijn als eerste gemoderniseerd, zoals het systeem voor autobelastingen. De systemen voor omzetbelasting, loonheffing en inkomensheffing worden de komende tijd vervangen. Tot die systemen volledig zijn vervangen, ziet de Belastingdienst voor deze ketens risico’s. Om deze risico’s te beheersen, zijn aanvullende maatregelen genomen. In figuur 5 en 6 van de begeleidende brief ziet u hoe de technische schuld per keten nu is en wat de ambitie is qua ontwikkeling tot en met 2026.
Vraag 9

Kunt u de vragen één voor één beantwoorden?

Ja.

2 februari 2023 - 20 maart 2023

46 dagen

De onduidelijkheden die zijn gerezen bij de overdracht van data ten behoeve van het onderzoek naar de oversterfte gefaciliteerd door ZonMW
	Wybren van Haga (BVNL)
	Kuipers

Bronnen

1. CBS en RIVM, 23 juni 2022, «Sterfte en oversterfte in 2020 en 2021» (Sterfte en oversterfte in 2020 en 2021 (cbs.nl))
2. World Health Organization, «Emergency use ICD codes for COVID-19 dise…

Vraag 1

Kunt u aangeven in welk specifiek bestand van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de vaccinatiestatus van overleden personen staat geregistreerd en of die registratie nog hetzelfde detail (prikdatum, merk vaccin, batchnummer enzovoort) bevat als dat van de geregistreerde personen die in leven zijn? Zo nee, wilt u daar navraag naar doen bij het RIVM en de Kamer berichten wat eventuele discrepanties zijn tussen de beide registraties?

Gevaccineerde personen die daarvoor toestemming hebben gegeven worden geregistreerd in het vaccinatieregister CIMS. Dit register kan binnen de CBS microdata onderzoeksomgeving gekoppeld worden aan andere datasets, zoals het sterfte- en doodsoorzakenregister via een koppelsleutel die het CBS aanmaakt, het zogenaamde RIN. Indien data BSN informatie bevat, vindt pseudonimisatie plaats waarbij het BSN wordt vervangen door een nieuwe sleutel, het RIN, waardoor het koppelen van datasets mogelijk is en ook de privacy gewaarborgd is.
Op basis van de gekoppelde datasets is het dus mogelijk om te zien welke overleden personen gevaccineerd waren, mits deze personen toestemming hebben gegeven om hun data te gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek. Deze data wordt gebruikt binnen het oversterfteonderzoek.
Vraag 2

Kunt u aangeven met welk specifiek veld het vaccinatiestatusregister van het RIVM na overdracht aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) kan worden gekoppeld met het doodsoorzakenregister van het CBS, gezien het feit dat er in het doodsoorzakenregister van het CBS geen burgerservicenummer (BSN) staat vermeld en er ook geen ander gemeenschappelijk veld tussen die datasets bestaat waarmee koppeling kan plaatsvinden? Zo nee, wilt u daar navraag naar doen bij het CBS?

Zie antwoord vraag 1.
Vraag 3

Indien er geen koppeling mogelijk is, hoe kunnen onderzoekers op individueel niveau vaccinatiestatus (RIVM) en doodsoorzaak (CBS) matchen?

Zie antwoord vraag 1.
Vraag 4

Hoe heeft deze koppeling eerder plaatsgevonden toen het CBS en het RIVM op uw verzoek het rapport «Sterfte en Oversterfte in 2020 en 2021» hebben opgesteld?1

Bij het oversterfte onderzoek dat in juni 2022 is afgerond door het CBS en het RIVM is de vaccinatiedata op dezelfde manier als hierboven beschreven, gekoppeld aan doodsoorzakengegevens en de sterftedata. Het RIVM heeft binnen de beveiligde remote access omgeving van het CBS, onderzoek gedaan naar de redenen en oorzaken van oversterfte, gebruikmakend van CIMS vaccinatiedata.
Vraag 5

Bent u bekend met het feit dat het CBS volgens informatie op haar website een automatische, softwarematige batch-classificatie van de doodsoorzaken zoals opgegeven in doodsoorzaakformulieren laat plaatsvinden met de door de WHO aanbevolen Iris software (ja/nee)? Dat met deze software ook de primaire doodsoorzaak kan worden bepaald (ja/nee)? Dat de daaruit voortvloeiende ICD-10 gecodeerde doodsoorzaken leidend zijn in de onderzoeken die door ZonMW worden gehonoreerd (ja/nee)? Kunt u de Kamer berichten, eventueel na navraag bij het CBS, wat de classificatiespecificiteit en -sensitiviteit van deze Iris software is ten opzichte van COVID-19, dat wil zeggen, wat de kans is op een COVID-19 classificatie als er geen sprake is van COVID als doodsoorzaak en de kans op een niet-COVID classificatie als er wel sprake is van COVID als doodsoorzaak? Kunt u deze waarden voor beide voor COVID gereserveerde ICD-10 codes opgeven, namelijk U07.1 en U07.2?

Ja, ik ben met al deze zaken bekend. Ruwweg 60 procent van alle doodsoorzaakverklaringen kan automatisch door Iris software gecodeerd worden. Ongeveer 40 procent wordt handmatig gecodeerd. Formulieren waarop door een arts melding is gemaakt van vermoedelijke of vastgestelde COVID-19 doodsoorzaak zijn allen echter handmatig onderzocht en gecodeerd. Classificatiespecificiteit en -sensitiviteit van de Iris software is in deze situatie daarom niet van toepassing. Aanvullend vertrouw ik op de professionaliteit van de artsen die de doodsoorzaken registreerden van de overleden patiënten.
Vraag 6

Wilt u het CBS verzoeken om bij de landelijke doodsoorzakenrapportage op haar website ook de ICD-10 codes bij de diverse rubrieken te vermelden, zoals ook in andere landen gebruikelijk is? Zo nee, waarom niet?

De ICD-10 codes worden door het CBS bij de diverse rubrieken vermeld2.
Vraag 7

Is het op basis van bovengenoemde registratie en classificatie niet mogelijk om de meest prevalente doodsoorzaken in die groep te rapporteren, gezien het feit dat in diverse krantenberichten staat te lezen dat het CBS ruim 3.000 doden niet kan verklaren in de periode van de derde prik voor de immuungecompromitteerden en de boosterprik van de rest van de populatie in het vierde kwartaal van 2021? Zo nee, waarom niet?

Het klopt dat naar aanleiding van de huidige oversterfte rapportages van het CBS er in 2021 een deel (nog) niet te verklaren oversterfte is. Dit betekent echter niet dat er voor deze groep overledenen geen doodsoorzaken bekend zijn. Er wordt momenteel aanvullend en diepgaand onderzoek uitgevoerd naar de redenen en oorzaken van de oversterfte in 2020 en 2021.
Vraag 8

Heeft het CBS de code U12 in de doodsoorzakenclassificatie en daaropvolgend rapport «Sterfte en Oversterfte in 2020 en 2021» meegewogen, gezien het feit dat de WHO diverse ICD-codes vastgesteld heeft voor preventie, diagnose en post-covid registratie en dat de code U12 door de WHO in januari 2021 voor (ook fatale) bijwerkingen van vaccinatie gereserveerd is? Zo nee, waarom niet?2

Binnen het oversterfteonderzoek hebben RIVM en het CBS een analyse verricht naar mogelijk overlijden als gevolg van bijwerkingen van vaccinaties. Het CBS heeft in dit kader alle doodsoorzaakverklaringen waarop melding is gemaakt van bijwerkingen van COVID-19 vaccinaties onderzocht. In 11 gevallen, waarbij er geen sprake was van onderliggend lijden, werd door artsen op de doodsoorzaakverklaring vermeld dat aandoeningen na vaccinatie tegen COVID-19 mogelijk het startpunt van de causale keten zouden kunnen zijn. Hierbij werden zowel bekende bijwerkingen als nog niet als bijwerking bekende aandoeningen vermeld. De resultaten zijn vergelijkbaar met bevindingen van bijwerkingencentrum Lareb.
De 11 gevallen waarbij vaccinatie tegen COVID-19 mogelijk het startpunt van de causale keten zou kunnen zijn, moeten afgezet worden tegen de 166.076 doodsoorzakenverklaringen die in 2021 zijn ontvangen.
Vraag 9

Kunt u aangeven welke impact het weglaten van een doodsoorzaak gerelateerd aan vaccinatie (bijvoorbeeld U12) heeft in de classificatie van doodsoorzaken en de daarop gebaseerde wetenschappelijke onderzoeken, als in dit proces een mogelijk significante doodsoorzaak niet wordt meegenomen?

Zie antwoord vraag 8.
Vraag 10

Kunt u uitvoerig ingaan op welke ICD-10 codes die de WHO in het bovenstaande document aanbeveelt in Nederland straks in iemands medisch dossier worden opgenomen en of zorgverzekeraars toegang hebben tot bijvoorbeeld iemands vaccinatiestatus?

De ICD-10 codes worden bij klinische opnamen, dagopnamen en langdurige observaties geregistreerd ten behoeve van de Landelijke Basisregistratie Ziekenhuiszorg op basis van het medische dossier van de patiënt. Ziekenhuizen worden geadviseerd om code U12.9 vast te leggen voor eventuele ongewenste gevolgen en bijwerkingen van een COVID-19 vaccinatie. Zorgverzekeraars hebben geen directe inzage in de doodsoorzaak of in de vaccinatiestatus van een persoon.
Vraag 11

Kunt u in het algemeen en uitvoerig ingaan hoe welke COVID-specifieke ICD-codes, die in het bovengenoemde WHO-document vermeld staan, op welke wijze worden en zullen worden toegepast in Nederland?

Vanaf 2020 zijn voor COVID-19 door de WHO een tweetal codes toegevoegd aan de lijst met ICD-10 codes.
Namelijk:
Deze ICD-10 codes zijn vanaf het begin van de COVID-19 epidemie gebruikt voor de registratie van aan COVID-19 overleden personen. De WHO werkt op dit moment aan meer actuele richtlijnen voor de classificatie van dergelijke gevallen.

2 februari 2023 - 21 februari 2023

19 dagen

Het bericht 'Uren vergaderd, maar bespreken Landbouwakkoord moet nog beginnen'
	Tjeerd de Groot (D66)
	Piet Adema (minister landbouw, natuur en voedselkwaliteit) (CU)

Bronnen

1. Boerderij.nl, 1 februari 2023

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Uren vergaderd, maar bespreken Landbouwakkoord moet nog beginnen»?1

Ja.
Vraag 2

Ligt u op schema om het Landbouwakkoord voor april 2023 af te hebben zoals u eerder heeft aangegeven?

In het debat over de LNV-begroting afgelopen december, heb ik aangegeven dat het Landbouwakkoord eind maart, begin april rond moet zijn. Het proces is erop gericht om in april tot een akkoord te komen.
Vraag 3

Wilt u de Kamer uitvoerig berichten over de voortgang en de resultaten?

De hoofdtafel komt sinds eind december met regelmaat bij elkaar en heeft goede vorderingen gemaakt in het opstellen van een gedeelde visie op de toekomst van de landbouw in Nederland in brede zin. Hierin is aandacht voor langjarige ontwikkelingen en mogelijke ontwikkelrichtingen die agrarische ondernemers kunnen inslaan naar de toekomst. Kringlooplandbouw is hierbij het uitgangspunt. Daarnaast is in beeld gebracht over welke thema’s in het kader van het landbouwakkoord afspraken zouden moeten worden gemaakt om het tweeledige doel te bereiken dat in de brief Toekomstvisie agrarische sector (Kamerstuk 30 252, nr. 77) voor het Landbouwakkoord is gesteld: het beschrijven van de toekomstbestendige positie van de landbouw als strategisch belangrijke economische sector, producent van duurzaam voedsel en grondstoffen en essentiële drager van een vitaal platteland, en het beschrijven van de wijze waarop de landbouwsector haar aandeel gaat leveren aan de grote opgaven van natuurherstel, water en klimaat.
Het zwaartepunt ligt in deze fase bij de sectortafels: zij leveren deze week de eerste producten op en zullen aan de hoofdtafel bouwstenen aanleveren voor het akkoord. Aan de hoofdtafel zal vervolgens bepaald worden hoe de inbreng van de sectortafels zal worden gesmeed tot een integraal landbouwakkoord, in overeenstemming met de visie die de hoofdtafel heeft op de toekomst van de Nederlandse land- en tuinbouw.
Vraag 4

Herkent u de constatering uit het bericht dat er bij de reflectietafel – waar experts vanuit verschillende universiteiten op het Landbouwakkoord kunnen reflecteren – deelnemers zijn ingeruild, na druk vanuit de hoofdtafel?

Nee, dat beeld herken ik niet. De reflectietafel is bedoeld ter ondersteuning van de hoofdtafel. Aan de hoofdtafel is afgewogen welke expertises in de reflectietafel gewenst zijn en voor deze verschillende kennisdomeinen zijn meerdere kandidaten in beeld gebracht. De hoofdtafel heeft uiteindelijk een afgewogen besluit genomen over de samenstelling van de reflectietafel. Er zijn daarna geen experts «ingeruild» voor andere.
Vraag 5

Kunt u aangeven wie er aan de reflectietafel deelnemen en kunt u daarbij ook ingaan op nevenfuncties, commissariaten, private financiering van eventuele leerstoel(en) van betrokkene(n) dan wel politieke oriëntatie van de deelnemers?

In de bijlage treft u een overzicht van de leden van de reflectietafel.
De reflectietafel heeft geen bepalende stem in het proces, maar een adviserende. De gevraagde experts zijn benaderd vanwege hun inhoudelijke deskundigheid op onderwerpen die door de hoofdtafel van belang worden gevonden om over geadviseerd te kunnen worden. Welke belangen en meningen zij hebben naast deze expertise en ervaring, heeft geen rol gespeeld bij de samenstelling.
Vraag 6

Op welke wijze is de integriteit en onafhankelijkheid van de reflectietafel geborgd?

De reflectietafel is samengesteld uit deskundigen met relevante kennis en ervaring, die op een aantal momenten gedurende het proces reflecteren op het werk aan de akkoordtafel en die gedurende het proces ook (collectief of individueel, afhankelijk van de benodigde expertise) benaderd kunnen worden om over specifieke vragen mee te denken. Gezien de veelheid en complexiteit van opgaven en onderwerpen die bij het landbouwakkoord aan de orde komen, zijn deskundigen benaderd die, vanuit verschillende kennisvelden kunnen meedenken en adviseren over de vragen en discussies die aan de orde komen. Bij de selectie is gelet op het vermogen tot inspiratie en reflectie en het vermogen voorgenomen afspraken op doelbereik en consequenties te kunnen beoordelen. Dit vraagt een mix van economische, juridische, ecologische/ruimtelijke en maatschappelijke expertise. De reflectietafel heeft een adviserende rol voor de hoofdtafel.
Vraag 7

Klopt het dat de hoofd- en deeltafels als doel hebben inhoudelijke bijdrages te leveren aan het akkoord en op welke wijze is daarbij het doelbereik van het Landbouwakkoord geborgd als het gaat om de doelen op het gebied van water, stikstof en klimaat?

Het klopt dat de hoofd- en deeltafels als doel hebben inhoudelijke bijdrages te leveren aan het akkoord. Voor het kabinet vormen het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), de Klimaatwet en de brief Water en Bodem sturend het toetsingskader. Het landbouwakkoord wordt beoordeeld op de bijdrage aan het bereiken van de genoemde doelen en aan de bijdrage aan een gezonde agrarische sector.
Vraag 8

Op welke wijze is de ambtelijke ondersteuning van de tafels geregeld en klopt het in dit verband dat de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) Nederland een medewerker aan het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft uitgeleend?

Voorzitter en procesbegeleider Wouter de Jong wordt ondersteund door een klein team van extern ingehuurde medewerkers, aangevuld met enkele medewerkers afkomstig van LNV en (in deeltijd) een medewerker van LTO. Dit team heeft tot taak het proces om het werk aan de verschillende tafels om tot een landbouwakkoord te komen, te faciliteren en te ondersteunen.
Vraag 9

In hoeverre is er bij het maken van de afspraken over grondgebondenheid geborgd dat de melkproductie per koe, en daarmee de milieubelasting, niet verder zal toenemen?

In de brief van 25 november jl. (Kamerstuk 30 252, nr. 77) over de toekomst van de landbouw, heb ik de kaders voor de afspraken over grondgebondenheid geschetst. De invulling komt aan de orde in de gesprekken over het Landbouwakkoord. Milieubelasting is daarbij een belangrijk aspect.
Vraag 10

Hoe zorgt u dat de afspraken in het coalitieakkoord en de stikstofdoelen gewaarborgd worden bij de gesprekken en in de uitwerking van het Landbouwakkoord?

Ik voer de gesprekken in het kader van het landbouwakkoord op basis van de afspraken in het coalitieakkoord en de kaders die ik heb geschetst in de brief over de toekomst van de landbouw (Kamerstuk 30 252, nr. 77). Tevens stelt het Rijk als voorwaarde dat de gebiedsprogramma’s in overeenstemming moeten zijn met de afspraken uit het Landbouwakkoord wanneer deze betrekking hebben op de gebiedsprogramma’s. Daarnaast heb ik het Planbureau voor de Leefomgeving gevraagd een reflectie te geven op de maatregelen die in het Landbouwakkoord worden uitgewerkt.
Vraag 11

Bent u parallel aan het Landbouwakkoord bezig met het werken aan het perspectief voor de sector, inclusief de transitie naar kringlooplandbouw en de afspraken in het coalitieakkoord over de niet-vrijblijvende bijdrage van de verwerkende industrie, toeleveranciers en de retail?

We zijn serieus onderweg en zetten alles op alles om het Landbouwakkoord tijdig te laten slagen met concrete resultaten. Mocht het onverhoopt niet slagen dan kom ik met een kabinetsplan dat invulling geeft aan de stappen die gezet moeten worden voor de transitie van de landbouw. De voorbereidingen hiervoor lopen parallel aan de onderhandelingen voor het Landbouwakkoord. Kringlooplandbouw is hierbij, zoals genoemd in de brief van 25 november jl. (Kamerstuk 30 252, nr. 77) over de toekomst van de landbouw, het uitgangspunt.
Onderdeel van het Landbouwakkoord is het maken van bindende afspraken met de ketenpartijen, zowel met de toeleverende en de verwerkende industrie als met de retail en de financiële sector, zoals banken. Ik zal ook voorstellen doen voor wettelijke maatregelen, waarbij ook de Autoriteit Consument en Markt (ACM) betrokken is. Beide sporen zullen worden gewogen en tot een stevig pakket van maatregelen leiden.
Vraag 12

Kunt u deze vragen afzonderlijk beantwoorden binnen een week?

De vragen zijn afzonderlijk beantwoord. Helaas is het niet gelukt uw vragen binnen deze korte termijn te beantwoorden.

2 februari 2023 - 16 maart 2023

42 dagen

Het bericht ‘Pro-Russische DDoS-aanvallers vallen Nederlandse ziekenhuizen aan’
	Queeny Rajkowski (VVD), Judith Tielen (VVD)
	Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD), Kuipers

Bronnen

1. NOS, 30 januari 2023, «Pro-Russische DDoS-aanvallers vallen Nederland…
2. Kamerstuk 36 200-XVI, nr. 125.
3. Aanhangsel van de Handelingen II, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3969. …

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Pro-Russische DDoS-aanvallers vallen Nederlandse ziekenhuizen aan»?1

Ja.
Vraag 2

Is bekend of ook ziekenhuizen in andere landen te maken hebben (gehad) met DDoS-aanvallen? Is bekend of hierbij patiëntgegevens of continuïteit van zorg in gevaar is gebracht?

Dat klopt. Andere landen hebben bevestigd dat ziekenhuizen getroffen zijn door DDoS-aanvallen. Wij hebben geen volledig beeld van de gevolgen in andere landen van deze DDoS-aanvallen.
Vraag 3

Wat is de (potentiële) schade die Killnet, en mogelijk andere hackerscollectieven, aan hebben kunnen richten aan de zorginfrastructuur in Nederland? Hoe zien de effecten van dit soort veiligheidsrisico’s eruit voor patiënten en zorginstellingen? Zijn zorgorganisaties of ziekenhuizen of websites onbereikbaar geweest? Kunt u meer vertellen over de modus operandi van de aanvallen? Welke lessen worden hieruit getrokken?

De Russische groep Killnet gebruikt DDoS-aanvallen voornamelijk om de dagelijkse dienstverlening van de beoogde slachtoffers te frustreren. Deze aanvallen passen in het huidige digitale dreigingsbeeld. Tijdens de DDoS-aanvallen waar het artikel naar verwijst is de zorgcontinuïteit niet in het geding geweest. De aanvallen hebben vooral geleid tot het beperkt beschikbaar zijn van de websites van ziekenhuizen. Ziekenhuizen zijn via andere kanalen wel bereikbaar gebleven.
De geleerde les is in hoofdlijnen dat cybersecurity een continu proces is dat geborgd dient te worden binnen de bedrijfsvoering van organisaties en ook periodiek dient te worden geëvalueerd: welke dreigingen zijn er, welke belangen zijn relevant, tot welke risico’s leidt dat en welke maatregelen moeten er genomen worden om te komen tot een passend niveau van weerbaarheid. Een DDoS-aanval is een scenario dat daarin kan worden meegenomen.
Vraag 4

Kunt u een stand van zaken geven over het lopende proces om de ziekenhuissector als vitale sector te identificeren zoals aangegeven in het commissiedebat Online veiligheid en cybersecurity en zoals aangegeven in het debat over de Wet elektronische gegevensuitwisseling in de zorg?

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zal u uiterlijk voor de zomer per Kamerbrief informeren over de stand van zaken van het aanwijzen van de zorgsector als vitale sector. In deze brief wordt u ook geïnformeerd over de implementatie van de herziene richtlijn voor Netwerk- en Informatiebeveiliging (NIB2) en de richtlijn Veerkracht van Kritieke Entiteiten (CER) in het zorgveld.
Vraag 5

Bestaat er een «scrubbing center» voor de zorg en de nu al aangewezen vitale infrastructuren/sectoren, waarin dataverkeer wordt opgeschoond en geanalyseerd, en kwaadaardig dataverkeer zoals DDoS wordt verwijderd? Zo nee, wat vindt u van een dergelijke «veiligheidsklep» voor deze infrastructuren/sectoren?

Er zijn leveranciers waar deze maatregel («scrubbing straat») in diverse vormen als dienst kan worden afgenomen. Diverse Nederlandse ziekenhuizen maken hier ook gebruik van. Er bestaat echter geen wasstraat specifiek voor de zorg en de nu al aangewezen vitale infrastructuur/sectoren. Behalve een wasstraat («scrubbing straat») zijn er nog andere maatregelen die genomen kunnen worden op het niveau van applicatie/diensten, netwerk en servers. Organisaties besluiten individueel welke maatregelen voor hen nodig zijn om DDoS-aanvallen af te weren. Of een wasstraat een noodzakelijke maatregel is, dient iedere organisatie voor zichzelf af te wegen op basis van het risicoprofiel en de overige maatregelen die er al zijn genomen. Ook is het goed mogelijk dat internetproviders reeds scrubbing diensten hebben opgenomen in hun dienstverlening, waarover de organisatie zelf afspraken kan maken over hoe en wanneer dergelijke technologie wordt geactiveerd.
Vraag 6

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wil de zorg bewust maken van cyberveiligheid door onder andere de diensten van expertisecentrum Z-Cert uit te breiden naar de gehele zorgsector, waarom zijn diensten van Z-Cert nu alleen van toepassing op ziekenhuizen en de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en niet bijvoorbeeld op de Geestelijke Gezondheidsdiensten (GGD’en)? Welke termijn heeft u voor ogen om de diensten voor de gehele zorgsector beschikbaar te maken? In hoeverre gaat de inwerkingtreding van de NIS2 deze situatie veranderen?2

Zoals eerder aan uw Kamer gecommuniceerd4 kiezen het Ministerie van VWS en Z-CERT ervoor om de verschillende sub-sectoren in het zorgveld aan te sluiten volgens een risicogebaseerde aansluitstrategie. Concreet betekent dit dat de sub-sectoren waarin de risico’s op cyberincidenten en de bijbehorende gevolgen het grootst zijn als eerste worden aangesloten bij Z-CERT. Op dit moment zijn bijna 300 instellingen uit verschillende sub-sectoren aangesloten bij Z-CERT. Ook de GGD’en zijn via de koepelorganisatie aangesloten. Het Ministerie van VWS blijft zich inzetten om de dienstverlening van Z-CERT zo breed mogelijk beschikbaar te stellen binnen de gehele zorgsector. Daarbij wordt rekening gehouden met het absorptievermogen van Z-CERT. Voor de zomer zal de Minister van VWS de Kamer informeren over de implementatie van de nieuwe Europese Netwerk en Informatiebeveiligingsrichtlijn (NIB2) en zal hij ingaan op wat dit voor de zorgsector betekent.
Vraag 7

Bent u bereid actief te communiceren dat zorginstellingen zich aan kunnen sluiten bij Z-Cert en hoe wordt gestimuleerd dat straks de gehele zorgsector zich aansluit, aangezien in de beantwoording van eerdere schriftelijke vragen is aangegeven dat aangesloten zorginstellingen bij ICT-incidenten kunnen rekenen op de hulp van Z-Cert?3

Zie antwoord vraag 6.
Vraag 8

Hoe staat het met de toezegging dat Nederland zich inzet om de zwaarste cybercriminelen op Europese sanctielijsten te krijgen? Deelt u de mening dat de cybercriminelen van Killnet hier ook op thuishoren? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat gaat u doen om dit te bereiken?

Onze eerste prioriteit lag bij het mitigeren van deze aanvallen en de getroffen systemen weer online te krijgen. Daarna kan er een onderzoek worden verricht naar de mogelijke dader(s) en kan bezien worden of sancties of strafrechtelijke vervolging tot de mogelijkheden behoren. Nederland zal hierbij zo mogelijk optrekken met de EU en afzonderlijke lidstaten, omdat een reactie sterker is als deze in coalitie-verband wordt vormgegeven.
Als internationaal recht en in VN-verband overeengekomen normen geschonden worden door cyberaanvallen, kunnen diplomatieke maatregelen in coalitieverband worden genomen. In EU-verband hebben we hiertoe de Cyber Diplomacy Toolbox, die mede door Nederland tot stand is gekomen. Op dit moment wordt de Toolbox herzien, hier nemen we een actieve rol in. Het EU Cyber Sanctie Regime is onderdeel van deze Toolbox. Welke respons opportuun is, zal afhankelijk zijn van de ernst en impact van het incident. Voor inzet van het sanctiemiddel is bovendien unanimiteit vereist in de EU-besluitvorming.

2 februari 2023 - 10 maart 2023

36 dagen

Het demonstratierecht
	Christine Teunissen (PvdD), Frank Wassenberg (PvdD)
	Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD), Hanke Bruins Slot (minister binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties) (CDA)

Bronnen

1. https://twitter.com/FossielvrijNL/status/1620092829551984640
2. «De justitieminister hekelt tevens de grote politie-inzet die nodig w…
3. «De justitieminister hekelt tevens de grote politie-inzet die nodig w…
4. College voor de Rechten van de Mens, «Demonstratierecht onder druk, b…
5. «Drie mannen en drie vrouwen zijn vanmorgen aangehouden en worden op …
6. «Het overschrijden van wettelijke grenzen als strategie zorgt voor op…
7. «Veel politiemensen hebben begrip voor de positie van de boeren, ik ook. Je zult maar jarenlang geïnvesteerd hebben en je voortbestaan staat op het spel. Daarom vind ik dat de provincies zo snel mogelijk met de boeren moeten gaan zitten over de concrete gevolgen en het niet over de zomer heen moeten tillen.»
8. De Volkskrant, «Veel meer arrestaties bij acties Extinction Rebellion…
9. «Op 27 juli, de dag met veel boerenacties tegelijk, heeft de politie …
10. Algemeen Dagblad, «Docent RUG ziet klimaatactivist harder aangepakt w…

Vraag 1

Klopt het dat er bij de demonstratie van de klimaatactivisten van Extinction Rebellion in Den Haag op 28 januari jongstleden 768 mensen gearresteerd zijn?

Ja.
Vraag 2

Is het eerder voorgekomen in Nederland dat er meer dan 700 arrestaties zijn verricht bij één demonstratie?

Het is niet mogelijk om dit uit de systemen van de politie of het Openbaar Ministerie te halen, omdat er geen specifiek registratie plaatsvindt van het aantal aanhoudingen per aparte demonstratie. Op de dag zelf kan de politie handmatig bijhouden hoeveel mensen er zijn aangehouden. Daarna volgt echter geen aparte registratie onder de noemer van de demonstratie.
Vraag 3

Vindt u het wenselijk dat er meer dan 700 arrestaties worden verricht bij één demonstratie? Staat het arresteren van meer dan 700 mensen bij één demonstratie wat u betreft op gespannen voet met het demonstratierecht?

Ten eerste wil ik benadrukken dat het aantal arrestaties geen doel op zich is van het lokale gezag en de politie. Het recht om te demonstreren is een belangrijk grondrecht. De wijze waarop de politie tijdens demonstraties optreedt wordt bepaald binnen de lokale driehoek. Op voorhand was duidelijk gecommuniceerd dat de blokkade van de A12 niet zou worden toegestaan door de burgemeester. De burgemeester heeft dan ook besloten de blokkade te beëindigen, waarna de activisten zijn aangehouden en weggeleid door de politie. Dit is zoveel mogelijk gebeurd op een de-escalerende wijze. Zie verder het antwoord op vraag 9.
Vraag 4

Hoe lang heeft de demonstratie op de snelweg geduurd voor de politie ingreep?

De politie heeft na een half uur gevorderd dat men de A12 diende te verlaten op last van de burgemeester. Vervolgens heeft het nog even geduurd (15–30 minuten) voordat de politie de eerste aanhoudingen heeft verricht.
Vraag 5

Hoe lang heeft de steundemonstratie op de stoep boven de tunnelbak geduurd?

De gemeenteraad van Den Haag is over het verloop rondom de steundemonstratie op 7 maart jl. middels een brief geïnformeerd.2 Hieruit blijkt dat er zich boven de A12 een grote groep demonstranten verzamelden en dat verschillende materialen vanaf de fly-over naar beneden werden gegooid. Aanvankelijk is de groep door de politie gevorderd de locatie te verlaten en zich te verplaatsen naar de A12. Toen duidelijk werd dat alleen de actievoerders op de A12 zich dienden te verwijderen is het vorderen boven de A12 direct gestopt. De groep is ook niet van deze locatie verwijderd en er is niemand aangehouden.
Dit onderstreept nogmaals het belang van het doen van een kennisgeving van een demonstratie. Die procedure is er juist voor bedoeld dit soort onduidelijkheden te voorkomen.
Vraag 6

Klopt het dat de politie de steundemonstratie na een half uur probeerde te beëindigen?1 Zo nee, hoe zit het dan?

Zie antwoord vraag 5.
Vraag 7

Waarom probeerde de politie de steundemonstratie boven de snelweg aanvankelijk na een half uur te beëindigen? Erkent u dat dit een ernstige inperking van het demonstratierecht zou hebben opgeleverd?

Zie antwoord vraag 5.
Vraag 8

Klopt het dat de steundemonstratie uiteindelijk niet is beëindigd, omdat de politie besloot de rijstroken naast de stoep af te zetten om de veiligheid te waarborgen?

Zie antwoord vraag 5.
Vraag 9

Erkent u dat wanneer het faciliteren van een demonstratie mogelijk is en er maatregelen kunnen worden getroffen voor de veiligheid, de demonstratie niet zou mogen worden beëindigd?

Het uitgangspunt van het demonstratierecht is inderdaad dat demonstraties zoveel mogelijk gefaciliteerd dienen te worden en dat maatregelen worden getroffen om de veiligheid te garanderen. Op grond van de Wet openbare manifestaties (Wom) heeft de burgemeester wel de bevoegdheid om een demonstratie aan voorschriften te binden of te beperken of in het uiterste geval zelfs te verbieden. Dit mag alleen als dit noodzakelijk is in het kader van drie doelcriteria: ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer of ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. De inhoud van de demonstratie mag daarbij geen reden zijn om beperkingen op te leggen. De burgemeester moet elke demonstratie op zijn eigen merites beoordelen, mede op basis van de plaatselijke omstandigheden. De burgemeester legt over zijn handelen verantwoording af aan de gemeenteraad. De gemeente Den Haag heeft aangegeven dat door Extinction Rebellion geen kennisgeving was gedaan, er geen aanspreekbare organisator van de actie was en er geen afspraken gemaakt konden worden over de manier waarop de burgemeester de demonstratie wel zou kunnen faciliteren. Om die reden was het volgens de burgemeester niet mogelijk de veiligheid van zowel actievoerders als omstanders te garanderen en is de blokkade beëindigd.
Vraag 10

Erkent u dat ook de demonstratie op de snelweg gefaciliteerd had kunnen worden – door bijvoorbeeld rijstroken af te zetten en matrixborden te gebruiken voor het wegverkeer – aangezien de locatie en het tijdstip van de demonstratie ver van tevoren duidelijk waren? Erkent u dat dit waarschijnlijk minder politiecapaciteit zou hebben gekost, aangezien u zich daar zorgen over maakt?2

Zie het antwoord op vraag 9. Het faciliteren en in goede banen leiden van demonstratie is een taak van de burgemeester, waarbij de politie optreedt onder het gezag van de burgemeester, in het kader van het handhaven van de openbare orde. Ik treed niet in een beoordeling daarvan.
Het is uiteraard belangrijk en noodzakelijk dat de politie voor het in goede banen leiden van demonstraties capaciteit heeft en blijft vrijmaken. Echter kan ik niet ontkennen dat de veelvoud en heftigheid van demonstraties van de afgelopen jaren wel drukt op de capaciteit van de politie(zie ook het antwoord op vraag 20).
Vraag 11

Kunt u uitgebreid toelichten waarom de lokale driehoek de demonstratie niet heeft gefaciliteerd, maar gekozen heeft voor het strafrechtelijke instrumentarium?

De gemeente Den Haag heeft aangegeven dat door Extinction Rebellion geen kennisgeving was gedaan, er geen aanspreekbare organisator van de actie was en er geen afspraken gemaakt konden worden over de manier waarop de burgemeester de demonstratie wel zou kunnen faciliteren. Om die reden was het volgens de burgemeester niet mogelijk de veiligheid van zowel actievoerders als omstanders te garanderen. Bovendien heeft Extinction Rebellion al vier keer eerder actie gevoerd op de Utrechtsebaan/A12, met gevaar voor verkeersdeelnemers en actievoerders zelf. Derhalve is op voorhand duidelijk gecommuniceerd dat de blokkade van de A12 niet zou worden toegestaan door de burgemeester. Het blokkeren van de A12 ten behoeve van een demonstratie levert in dat geval een overtreding op van artikel 11 van de Wom. De burgemeester heeft dan ook besloten de demonstratie waarbij de Utrechtsebaan werd geblokkeerd te beëindigen.
Vraag 12

Klopt het dat er tegen sommige demonstranten hardhandig is opgetreden door de politie?

Laat ik allereerst benadrukken dat het uitgangspunt voor het optreden van de politie altijd de-escalatie is. Geweldgebruik is een ultimum remedium (laatste redmiddel) en het is een stap die politieambtenaren niet lichtzinnig nemen. Voor geweldgebruik gelden dan ook strikte regels en voorwaarden. Het is voor de politie soms onvermijdelijk om bij het uitvoeren van haar taak geweld te gebruiken. Dit doet de politie alleen als het absoluut noodzakelijk is. Hiertoe heeft de politie op grond van artikel 7 van de Politiewet 2012 de bevoegdheid. Hierbij moeten de beginselen van proportionaliteit, subsidiariteit, redelijkheid en gematigdheid in acht worden genomen. Politieambtenaren worden getraind om deze afweging in verschillende situaties te maken. Dat betekent dat de politie niet zomaar zonder aanleiding of redelijk doel geweld mag en zal gebruiken tegen burgers. In algemene zin merk ik daarbij op dat bij die beoordeling naar de gehele context van een incident wordt gekeken, die niet in alle gevallen blijkt uit bepaalde beelden van een incident. Ik wijs er hierbij op dat het niet aan mij maar aan andere autoriteiten is – in voorkomende gevallen de rechter – om te oordelen over het geweld dat hierbij door de politie is gebruikt. Over geweldgebruik moet verantwoording worden afgelegd. Iedere geweldsaanwending worden gemeld teneinde te worden getoetst door de hulpofficier van justitie.
Op 7 maart jl. is de gemeenteraad in Den Haag middels een brief geïnformeerd over het verloop van de demonstratie.4 Hieruit blijkt onder andere dat tot op heden geen aangifte is gedaan of klachten zijn ingediend in verband met het toepassen van geweld door de politie. Voor eventuele klachten tegen het optreden van de politie staat altijd een klachtenprocedure open.
Vraag 13

Volgt er een onderzoek naar geweldsaanwending door de politie bij de demonstratie op 28 januari jongstleden? Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunt u de uitkomsten delen?

Zie antwoord vraag 12.
Vraag 14

Klopt het dat er journalisten zijn opgepakt bij de demonstratie, ondanks het tonen van een perskaart? Op basis van welke verdenking zijn deze journalisten opgepakt? Worden deze journalisten inmiddels nog steeds verdacht van strafbare feiten?

De burgemeester heeft hierover in de commissievergadering d.d. 1 februari 2023 toegelicht dat één journalist niet over een geldige perskaart bleek te beschikken. Een andere journalist had zich niet als zodanig kenbaar gemaakt. Toen duidelijk werd dat tussen de aangehouden verdachten mogelijk een journalist zat, is de politie actief op zoek gegaan naar deze persoon. Toen deze zich alsnog als journalist kenbaar maakte, kon betrokkene direct vertrekken. Dat geldt ook voor de journalist die niet over een geldige perskaart beschikte.
Vraag 15

Vindt u het wenselijk dat journalisten worden opgepakt bij een demonstratie?

De journalistieke vrijheid is een groot goed, hier zetten wij ons vanuit het kabinet met volle toewijding voor in.
De politie hanteert interne aanwijzingen om de vrijheden en rechten van journalisten te borgen. In gevallen dat de openbare orde verstoord wordt of dreigt te worden verstoord kan de politie overgaan tot aanhouding van de aanwezigen op een bepaalde plaats. Bij grootschalige verstoringen van de openbare orde, of dreigingen hiertoe, kan het zijn dat de journalistieke status van een aanwezige pas later kan worden uitgezocht dan op het moment van aanhouding, waarbij er naderhand een beoordeling plaatsvindt van de aanhouding.
Daarnaast kunnen journalisten worden aangehouden, wanneer jegens hen een verdenking ontstaat van het plegen van strafbare feiten. Het is dan aan de rechter om in een concreet geval te oordelen of het plegen van strafbare feiten gerechtvaardigd was in de context van de persvrijheid.
Vraag 16

Deelt u de mening dat het oppakken van journalisten bij demonstraties een bedreiging vormt voor de persvrijheid? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 15.
Vraag 17

Kunt u zich herinneren dat er bij vorige demonstraties van Extinction Rebellion in Den Haag ook journalisten zijn opgepakt? Zijn er sindsdien plannen gemaakt in samenwerking met de lokale driehoek om dit in de toekomst te voorkomen? Zo nee, waarom niet?

Ja, dat kan ik mij herinneren. Het gegeven dat bij twee voorgaande demonstraties van Extinction Rebellion journalisten zijn aangehouden, is besproken in de driehoek. Bij de eerste keer betrof het een journalist die zich niet hield aan de aanwijzingen die de politie gaf om voldoende afstand te bewaren tot de politie, die op dat moment demonstranten bevrijdde uit lock-ons. De journalist is na aankomst op het politiebureau in vrijheid gesteld. In een ander geval ging het om twee journalisten, die zich bevonden in een busje met Extinction Rebellion demonstranten, dat op weg was om de A12 te blokkeren. Deze journalisten zijn volgens de rechter rechtmatig aangehouden.
De Haagse driehoek onderschrijft het belang van persvrijheid en heeft onderstreept dat journalisten bij demonstraties ongehinderd hun werk moeten kunnen doen. Zij dienen zich echter te houden aan de door de politie gegeven aanwijzingen, die er toe strekken om het werk van de politie veilig te houden. Wanneer jegens journalisten een verdenking ontstaat van het plegen van strafbare feiten, kunnen zij worden aangehouden. Het is dan aan de rechter om de oordelen of het plegen van strafbare feiten gerechtvaardigd was in de context van de persvrijheid.
Vraag 18

Klopt het dat er voorafgaand aan de demonstratie zes mensen gearresteerd zijn op verdenking van opruiing vanwege het oproepen tot een snelwegblokkade? Klopt het dat er in totaal acht mensen worden verdacht van opruiing vanwege het oproepen tot een snelwegblokkade?

Er zijn in totaal acht personen voorafgaand aan de demonstratie aangehouden wegens de verdenking van opruiing.
Vraag 19

Is het eerder voorgekomen in Nederland dat demonstranten voorafgaand aan een demonstratie zijn gearresteerd op verdenking van opruiing vanwege het oproepen tot een snelwegblokkade?

Ja, er zijn eerder demonstranten voorafgaand aan een demonstratie aangehouden voor het oproepen tot het plegen van strafbare feiten tijdens een demonstratie. Dit is onder meer gebeurd bij de coronademonstraties en de boerenprotesten.
Vraag 20

Klopt het dat het Openbaar Ministerie deze mensen voor de rechter brengt? Zou het niet beter zijn als rechters zich bezig kunnen houden met echte «boeven», zeker gezien de capaciteitstekorten in de rechtspraak, in overeenstemming met uw wens dat de capaciteit van de politie wordt ingezet voor het «vangen van boeven»?3

Ja, het Openbaar Ministerie brengt een aantal zaken voor de rechter. Het Openbaar Ministerie heeft tevens aangegeven de aanloop naar de blokkade te evalueren. Het Openbaar Ministerie zal daarbij het oordeel van de rechter betrekken.
Het faciliteren en in goede banen leiden van een demonstratie is een taak van de burgemeester, waarbij de politie optreedt onder het gezag van de burgemeester, in het kader van het handhaven van de openbare orde. Het is belangrijk en ook noodzakelijk dat de politie hier capaciteit voor heeft en blijft vrijmaken. Echter kan ik niet ontkennen dat de veelvoud en heftigheid van demonstraties van de afgelopen jaren wel drukt op de capaciteit van de politie.
Vraag 21

Staat het vooraf arresteren van demonstranten wat u betreft op gespannen voet met het demonstratierecht? Zo nee, waarom niet?

De aanhoudingen zijn verricht als gevolg van de verdenking tot een strafbaar feit, namelijk opruiing. De verdachten zijn dezelfde dag weer op vrije voeten gesteld. Wel is aan deze verdachten een gedragsaanwijzing opgelegd waardoor zij zich voor een bepaalde periode niet op of bij de Utrechtsebaan/A12 mochten begeven. Het stond hen vrij om op andere plekken die door de gemeente zijn aangedragen te demonstreren. Vijf van de acht opgelegde gedragsaanwijzingen zijn inmiddels door de rechtbank in stand gehouden.6 Deze verdachten mogen zich voor een bepaalde periode niet op de Utrechtsebaan begeven, zij mogen wel in de naastgelegen straten komen. De gedragsaanwijzing van de andere drie verdachten is niet in stand gehouden. In dezelfde uitspraak heeft de rechtbank geoordeeld dat het oproepen tot een blokkade van de A12 in beginsel strafbaar is. Daar heeft de rechtbank aan toegevoegd dat het oproepen tot een blokkade alleen een ernstige verstoring van de openbare orde oplevert op het moment dat die oproep tot het blokkeren al eerder is gedaan en die blokkades in het verleden ook daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Door de rechtbank Den Haag is bovendien onlangs nog geoordeeld dat een blokkade van de A12 gevaarlijk is en strafbaar kan zijn.7 Hierbij heeft de rechtbank uitdrukkelijk rekening gehouden met het demonstratierecht en de vreedzaamheid van de voorgenomen actie en die afgewogen tegen het gevaar voor de verkeersveiligheid dat er met die blokkade zou worden veroorzaakt.
Vraag 22

Deelt u de volgende opvatting van het College voor de Rechten van de Mens: «Het opleggen van beperkingen mag alleen als dat echt noodzakelijk is en moet gebeuren op de minst ingrijpende manier. Inzet van strafrechtelijke instrumenten om de organisatie van een demonstratie te verhinderen is een extreem zwaar middel dat niet makkelijk te rechtvaardigen valt»?4 Vindt u dat de inzet van strafrechtelijke instrumenten in dit geval wordt gerechtvaardigd? Zo ja, kunt u dit uitgebreid toelichten? Zo nee, waarom niet?

Wij delen de opvatting dat het opleggen van beperkingen alleen mag wanneer dat noodzakelijk is en moet gebeuren op de minst ingrijpende manier.
Vraag 23

Kunt u reageren op de analyses van het College voor de Rechten van de Mens en van Amnesty International, die stellen dat het oproepen tot een snelwegblokkade niet zomaar gekwalificeerd kan worden als een strafbaar feit als de intentie een vreedzame demonstratie is?

Of een snelwegblokkade als demonstratie kan worden gezien, is steeds afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het geval. In het algemeen geldt dat bij demonstraties de gemeenschappelijke meningsuiting op de voorgrond moet staan en andere elementen niet moeten gaan overheersen. Volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zijn acties met bezettende, blokkerende en dwingende elementen vandaag de dag niet ongebruikelijk, maar is een dergelijke wijze van actievoeren niet een standaard situatie van een vreedzame demonstratie. Fysiek gedrag tijdens een demonstratie dat tot doel heeft de activiteiten van anderen ernstig te verstoren vormt niet de kern van het recht op de vrijheid van demonstreren. Hiermee is echter niet gezegd dat dergelijke acties per definitie niet meer onder de reikwijdte van het demonstratierecht vallen.
Het feit dat een actie onder de bescherming van het demonstratierecht valt wil echter nog niet zeggen dat demonstranten niet gesanctioneerd kunnen worden.
Specifiek met betrekking tot de blokkade van de A12 is door de rechtbank Den Haag geoordeeld dat een dergelijke blokkade van de A12 gevaarlijk is en strafbaar kan zijn.9 Het Gerechtshof Amsterdam heeft eerder geoordeeld dat de oproep tot het blokkeren van wegen een potentieel strafbaar feit is, maar dat de verdachte in deze specifieke zaak niet strafbaar was aangezien naar het oordeel van het Hof niet bewezen kon worden dat de verdachte opzet had op het aansporen tot enig strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag, of dat hij bewust de aanmerkelijke kans daartoe op de koop heeft toegenomen.10 Door rechtbank Den Haag is onlangs geoordeeld dat het oproepen tot een blokkade van de A12 gekwalificeerd kan worden als een strafbaar feit.11
Vraag 24

Erkent u dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft geoordeeld dat ook aan een tijdelijke wegblokkade de vrijheid van demonstratie moet worden toegekend?

Zie het antwoord op vraag 23. Hier ging het overigens niet om een «tijdelijke» wegblokkade. Demonstranten hebben zich vastgelijmd aan de snelweg. Bovendien heeft Extinction Rebellion vooraf (ook tijdens het gesprek met de burgemeester) laten weten dat het de weg zou blijven blokkeren totdat regeringsbeleid zou worden gewijzigd
Vraag 25

Erkent u dat het Gerechtshof van Amsterdam vorig jaar heeft geoordeeld dat het blokkeren van een snelweg onder het demonstratierecht valt als de intentie een vreedzame en geweldloze demonstratie is?

Mij is bekend dat het Gerechtshof Amsterdam vorig jaar in een zaak heeft geoordeeld dat de oproep tot het blokkeren van wegen een potentieel strafbaar feit is. Echter was de verdachte in deze specifieke zaak niet strafbaar aangezien naar het oordeel van het Hof niet bewezen kon worden dat de verdachte opzet had op het aansporen tot enig strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag, of dat hij bewust de aanmerkelijke kans daartoe op de koop heeft toegenomen.12 De rechtbank Den Haag heeft begin dit jaar, met kennis van dit arrest, een verdachte veroordeeld voor o.a. voorbereidingshandelingen om de A12 te blokkeren.13
Vraag 26

Hoe beoordeelt u de handelwijze van het Openbaar Ministerie in dezen? Erkent u dat het vooraf arresteren van demonstranten een zeer ingrijpende maatregel is die uitgebreid moet worden gemotiveerd met het oog op de inperking van het demonstratierecht? Is dat in dit geval gebeurd? Kunt u die analyse delen?

Het recht om te demonstreren is een belangrijk grondrecht. Het uitoefenen van dat recht rechtvaardigt echter niet het plegen van een strafbaar feit. Ik benadruk nogmaals dat bij de aanhouding wegens opruiing geen sprake is geweest van de inperking van het demonstratierecht. De aangehouden personen zijn dezelfde dag allemaal weer in vrijheid gesteld en het stond hen vrij om op door de burgemeester aangewezen locaties te demonstreren.
Vraag 27

Erkent u dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, de Nationale ombudsman, Amnesty International en drie staatsrechtdeskundigen in opdracht van uw ministerie uitvoerig hebben bepleit dat het Openbaar Ministerie en het lokale bestuur een demonstratie zo goed mogelijk moeten faciliteren, door bijvoorbeeld maatregelen te treffen voor de veiligheid? Vindt u dat dit op 28 januari en de dagen daaraan voorafgaand gebeurd is?

Vooropgesteld, het faciliteren van een demonstratie is geen taak van het Openbaar Ministerie, maar van het lokale bestuur; de burgemeester, en de politie in dit kader handelend onder het gezag van de burgemeester.
Het uitgangspunt van het demonstratierecht is inderdaad dat demonstraties zoveel mogelijk gefaciliteerd dienen te worden en dat maatregelen worden getroffen om de veiligheid te garanderen. De gemeente Den Haag heeft aangegeven dat door Extinction Rebellion geen kennisgeving was gedaan, er geen aanspreekbare organisator van de actie was en er geen afspraken gemaakt konden worden over de manier waarop de burgemeester de demonstratie wel zou kunnen faciliteren. Om die reden was het volgens de burgemeester niet mogelijk de veiligheid van zowel actievoerders als omstanders te garanderen en is de blokkade beëindigd. Het is aan de burgemeester om hierover desgewenst verantwoording af te leggen aan de gemeenteraad.
Vraag 28

Erkent u dat de Nationale ombudsman in 2018 in het rapport «Demonstreren, een schurend grondrecht» erop wees dat «De overheid neigt naar risicomijdend gedrag. Overheden beschouwen het demonstratierecht in de praktijk niet zelden als onderdeel van een belangenafweging: het recht op demonstreren versus het belang van de openbare orde en veiligheid. De essentie van het grondrecht tot demonstreren moet voorop staan. Die essentie is dat de overheid zich tot het uiterste moet inspannen om demonstraties te faciliteren en te beschermen, zodat burgers in vrijheid hun mening – hoe impopulair ook – kunnen laten horen. Elke andere houding van de overheid doet afbreuk aan de kern van het demonstratierecht»? Wat is er sinds het rapport van de Nationale ombudsman concreet gedaan om dit te verbeteren?

Wij zetten ons in om burgemeesters te ondersteunen bij het zoveel mogelijk beschermen van het demonstratierecht, onder meer door hierover het gesprek te blijven aangaan met alle betrokkenen, voor het onderwerp (extra) aandacht te vragen en door het delen van kennis en goede praktijkvoorbeelden. Mede naar aanleiding van het rapport van de Nationale ombudsman uit 2018 heb ik uw Kamer bij brieven van 13 juli 2018 en 21 maart 2019 geïnformeerd over de inspanningen die op dit terrein zijn verricht, onder meer door gesprekken te voeren met gemeenten, het breed onder de aandacht brengen van de handreiking «Demonstreren bijkans heilig» van de gemeente Amsterdam, het meewerken aan (andere) handreikingen en het organiseren en bijwonen van bijeenkomsten over dit onderwerp. Verder verwijs ik naar de brief die de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en ik voor deze zomer hebben toegezegd aan uw Kamer over het demonstratierecht.
Vraag 29

Deelt u de opvatting van Amnesty International en het College voor de Rechten van de Mens dat het demonstratierecht ernstig onder druk staat en dat het vooraf oppakken van demonstranten geen gewoonte moet worden? Zo nee, waarom niet?

Ik blijf benadrukken dat de aanhoudingen zijn verricht als gevolg van de verdenking tot een strafbaar feit dat al had plaatsgevonden, namelijk opruiing. De verdachten zijn dezelfde dag weer op vrije voeten gesteld. Aan deze verdachten is een gedragsaanwijzing opgelegd waardoor zij zich niet opof bij de Utrechtsebaan/A12 mochten begeven. Deze gedragsaanwijzing is in 5 van de 8 gevallen inmiddels in stand gehouden door de rechtbank voor zover deze ziet op het verbod om zich op de Utrechtsebaan te begeven. De verdachten konden op de voorgenomen dag – 28 januari jl. – demonstreren op andere plekken die door de gemeente zijn aangedragen.
Verder verwijs ik naar de brief die de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en ik nog voor de zomer aan uw Kamer zullen sturen over het demonstratierecht, waarin ook zal worden ingegaan op het recente rapport van Amnesty International «Demonstratierecht onder druk».
Vraag 30

Hoe bent u van plan in de toekomst om te gaan met oproepen tot snelwegblokkades en hoe bent u van plan daarbij het demonstratierecht te garanderen? Deelt u de mening dat de omgang met snelwegblokkades geen lokale aangelegenheid is omdat snelwegblokkades in het hele land kunnen plaatsvinden en een eenduidige aanpak daarbij gewenst is om rechtsgelijkheid te garanderen? Zo nee, waarom niet?

Het opleggen van beperkingen of voorschriften of in het uiterste geval een verbod van een demonstratie is een bevoegdheid van de burgemeester. Daarbij mag de inhoud van een demonstratie geen rol spelen. Het is van belang dat burgemeesters per geval een beoordeling blijven maken omdat iedere situatie anders is. Overigens zijn na afloop van de stikstofprotesten ruim honderd personen aangehouden vanwege overtredingen en misdrijven die verband houden met deze protesten. Het ging hierbij onder meer om snelwegblokkades, brandstichting en afvaldumping. Daarnaast zijn er meer dan 700 bekeuringen uitgeschreven.
Vraag 31

Bent u bereid de gang van zaken in de dagen voorafgaand en op de dag van de demonstratie uitgebreid te evalueren en hierover in gesprek te gaan met mensenrechtenorganisaties zoals het College voor de Rechten van de Mens en Amnesty International? Zo nee, waarom niet?

Zoals hiervoor ook vermeld zullen de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en ik nog voor de zomer een brief aan de Kamer sturen waarin wij tevens reageren op het rapport van Amnesty International. Daarover zal ook nog met Amnesty International worden gesproken.
Zoals in het antwoord op vraag 20 opgemerkt heeft het Openbaar Ministerie aangegeven de aanloop naar de blokkade te evalueren en daarbij het oordeel van de rechter te betrekken.
Vraag 32

Kunt u aangeven wat het Openbaar Ministerie verstaat onder de term «ontwrichting»? Erkent u dat dit klinkt als een politieke en niet als een strafrechtelijke duiding van de situatie?5

In deze vraag wordt verwezen naar een persbericht van het Openbaar Ministerie. Terminologie die wordt gebruikt in een persbericht hoeft niet één-op-één een strafrechtelijke duiding van het handelen te zijn. Het Openbaar Ministerie gebruikt de strafrechtelijke duiding binnen de kaders van het strafproces. Het gebruik van een bepaalde term wil nog niet zeggen dat hiermee politiek wordt bedreven. Het Openbaar Ministerie zal de beoordeling van strafbare feiten altijd maken op basis van de feitelijke handelingen en de omstandigheden van het geval.
Vraag 33

Kent u de uitlatingen van de heer Zwinkels, hoofdofficier van Justitie in Den Haag, op LinkedIn, waarin hij de strategie van de demonstranten bekritiseerd, die voor maatschappelijke verharding en polarisatie zou zorgen waardoor het draagvlak voor oplossingen zou worden ondermijnd?6 Erkent u dat dit politieke uitspraken zijn? Deelt u de mening dat deze uitlatingen over de strategie van een groep demonstranten op gespannen voet staat met de onafhankelijkheid die het Openbaar Ministerie dient te hebben wat het doel van demonstraties?

Zowel de burgemeester als het Openbaar Ministerie hanteren de hun toekomende bevoegdheden zonder naar de inhoud van een demonstratie te kijken. Immers, het recht op demonstratie is een algemeen geldend grondrecht, dat voor een ieder geldt, ongeacht afkomst, geloof, levensovertuiging of politieke voorkeur. Het Openbaar Ministerie heeft zich uitgelaten over de wijze waarop werd gedemonstreerd, zonder dat daarbij een uitspraak is gedaan over het doel van de demonstratie. Demonstreren is een grondrecht. Het is echter de taak van het Openbaar Ministerie om op te treden op het moment dat tijdens de uitoefening van dat grondrecht sprake is van het plegen van strafbare feiten. Het is vervolgens aan de rechter om over de beoordeling van het Openbaar Ministerie een oordeel te geven.
Vraag 34

Kent u het interview met politiechef Willem Woelders waarin hij zegt dat veel politiemensen sympathie hebben voor het standpunt van de boeren en dat de provincies zo snel mogelijk met de boeren om tafel moeten gaan zitten?7 Erkent u dat dit politieke uitspraken zijn? Deelt u de mening dat deze uitlating op gespannen voet staat met de onafhankelijkheid die de politie dient te hebben wat betreft het doel van demonstraties?

Ja, ik ben bekend met het interview. In het artikel van de NRC van 30 juni 2022 staat de volgende tekst; «Als je denkt dat de politie dit kan stoppen: Dat is niet zo. Repressie lijkt mij het allerlaatste waar je het over moet hebben. Want wat doen we om deze protesten te voorkomen? Veel politiemensen hebben begrip voor de positie van de boeren, ik ook. Je zult maar jarenlang geïnvesteerd hebben en je voortbestaan staat op het spel. Daarom vind ik dat provincies zo snel mogelijk met boeren moet gaan zitten over de concrete gevolgen en het niet over de zomer moeten tillen. Anders moeten we als politie blijven optreden».
De context waarin de uitspraak deze politiechef werd gedaan was dus dat repressie niet het enige middel wat we hebben binnen de overheid. Daarnaast kunnen wij het als Ministers van JenV en BZK alleen maar aanmoedigen om meer begrip te hebben voor elkaars positie als burgers. De politie is in het kader van hun taakstelling continu is gesprek met de burgers, waarbij burgers ook hun grieven kunnen uiten. Dat betekent echter niet dat de politie niet zal optreden wanneer deze grieven worden geuit op een manier die een ernstige verstoring oplevert van de openbare orde of door het plegen van strafbare feiten.
Vraag 35

Erkent u dat dit erop duidt dat hoge functionarissen bij politie en justitie meer sympathie hebben voor de boeren dan voor klimaatactivisten? Zo nee, waarom niet? Kunt u zich wel voorstellen dat mensen door deze uitspraken die indruk krijgen? Vindt u dat wenselijk?

Nee, wij herkennen ons hier, als Minister van Justitie en Veiligheid en Minister van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, niet in. Wij erkennen wel dat er verschillen zijn in handhaving tussen verschillende demonstraties (zie ook de antwoorden op vraag 36 tot en met 42). Echter herkennen wij ons er niet in dat dit zou voortkomen vanuit meer of minder sympathie voor een demonstratie/ groepering zou zijn ten opzichte van een andere demonstratie/groepering vanuit de politie of justitie. Zoals u hebt kunnen lezen in het artikel waar u in vraag 34 naar refereert laat Willem Woelders weten «dat zijn mensen het maximale naar hun mogelijkheden hebben gedaan tijdens de boerenprotesten». Verschillen in handhaving komen voort uit verschillende omstandigheden en worden afgestemd met het bevoegd gezag. De inhoud van de demonstratie is hierbij niet van belang.
Vraag 36

Kent u het artikel in de Volkskrant van 29 januari jongstleden, «Veel meer arrestaties bij acties Extinction Rebellion dan bij boerenprotesten»8, waaruit blijkt dat er sinds 2020 bij demonstraties van Extinction Rebellion ruim 2.000 demonstranten zijn opgepakt, tegenover 100 arrestaties bij de boerenprotesten, terwijl er meer boerenprotesten dan klimaatdemonstraties waren? Hoe verklaart u dit verschil? Waarom houdt de overheid deze cijfers zelf niet bij? Op welke manier kan zonder deze cijfers rechtsgelijkheid tussen groepen demonstranten worden gegarandeerd?

Zoals hierboven ook benoemd in het antwoord op vraag 3 is het aantal arrestaties geen doel op zich van het lokale gezag en de politie. De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag. Voorbeeld waarop een afweging gemaakt kan worden is op basis van het mogelijke gevaar voor de demonstranten of omstanders, de impact op openbare orde, maar ook het gevaar voor de agenten. Dit kan betekenen dat bij de ene demonstratie direct aanhoudingen worden verricht en bij de andere demonstratie – tevens met het oog op veiligheid voor de handhavers zelf – aanhoudingen naderhand worden verricht. Er wordt geen verschil gemaakt op basis van de inhoud van de demonstraties.
Voor het Openbaar Ministerie en de politie is er geen noodzaak om het aantal arrestaties per demonstratie apart te muteren. Wel kan worden opgemerkt dat ten aanzien van de aanhoudingen bij de demonstraties van Extinction Rebellion vrijwel alle aanhoudingen – op last van de burgemeester – hebben plaatsgevonden op grond van artikel 11 van de Wom. Er hebben 11 aanhoudingen plaatsgevonden voor het treffen van voorbereidingshandelingen en 8 aanhoudingen voor opruiing. Na afloop van de stikstofprotesten zijn ruim honderd personen aangehouden vanwege overtredingen en misdrijven die verband hielden met die protesten. Het ging hierbij dan onder meer om snelwegblokkades, brandstichting en afvaldumping. Daarnaast zijn er ook meer dan 700 bekeuringen uitgeschreven.
Vraag 37

Erkent u dat uit het onderzoek van de Volkskrant blijkt dat er veel meer arrestaties hebben plaatsgevonden bij demonstraties van Extinction Rebellion dan bij de boerenprotesten?

De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag. De wijze waarop de politie tijdens demonstraties optreedt, wordt dus bepaald binnen de lokale driehoek. Hierbij kan een afweging gemaakt op basis van het mogelijke gevaar voor de burgers, de impact op openbare orde, maar ook het gevaar voor de agenten. Het uitgangspunt van de politie is om altijd de-escalerend op te treden. Dit kan betekenen dat bij de ene demonstratie direct aanhoudingen worden verricht en bij de andere demonstratie – tevens met het oog op veiligheid voor de handhavers zelf – aanhoudingen naderhand worden verricht. Er wordt geen verschil gemaakt op basis van de inhoud van de demonstraties. Ik erken dat demonstraties en de mogelijke handhaving daarbij onder verschillende omstandigheden plaatsvinden. Echter verschillende situaties en omstandigheden laten zich ook slecht vergelijken. De burgemeester kan desgewenste verantwoording voor zijn keuze afleggen aan de gemeenteraad.
Extinction Rebellion geeft (onder andere op hun website) zelf aan dat het hun bedoeling is om bij demonstraties zoveel mogelijk aanhoudingen uit te lokken. Hiermee beoogt Extinction Rebellion maximale aandacht te genereren voor hun acties. Vanuit deze bedoeling is het niet verwonderlijk dat in gevallen waarin handhavend werd opgetreden bij demonstraties van Extinction Rebellion er veel aanhoudingen plaatsvonden. In het artikel van de Volkskrant werd daarnaast geen rekening gehouden met aanhoudingen die na afloop van verstorende acties hebben plaatsgevonden. Na afloop van de stikstofprotesten zijn ruim honderd personen aangehouden vanwege overtredingen en misdrijven die verband hielden met die protesten. Het ging hierbij dan onder meer om snelwegblokkades, brandstichting en afvaldumping. Daarnaast zijn er ook meer dan 700 bekeuringen uitgeschreven.
Vraag 38

Klopt het dat er bij demonstraties van Extinction Rebellion vaak meer dan 50 mensen worden gearresteerd? Klopt het dat dit bij boerendemonstraties slechts één keer het geval was sinds 2020? Hoe verklaart u dit verschil?

Zie ook hetzelfde antwoord op de vragen 36 en 37. Zoals hierboven ook benoemd in het antwoord op vraag 3 is het aantal arrestaties geen doel op zich van het lokale gezag en de politie. De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag. Voorbeeld waarop een afweging gemaakt kan worden is op basis van het mogelijke gevaar voor de burgers, de impact op openbare orde, maar ook het gevaar voor de agenten. Er wordt geen verschil gemaakt op basis van de inhoud van de demonstraties.
Vraag 39

Erkent u dat er bij boerenprotesten veel vaker achteraf arrestaties zijn verricht? Erkent u dat achteraf arresteren het demonstratierecht minder inperkt dan arresteren voorafgaand of tijdens een demonstratie?

De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag. De wijze waarop de politie tijdens demonstraties optreedt, wordt dus bepaald binnen de lokale driehoek. Hierbij kan een afweging gemaakt op basis van het mogelijke gevaar voor de burgers, de impact op openbare orde, maar ook het gevaar voor de agenten. Het klopt dat er tijdens de stikstof protesten een keuze is gemaakt door sommige lokalen gezagen om achteraf te handhaven. Het uitgangspunt is dat waar gevaar dreigt of ernstige strafbare feiten worden gepleegd, dient te worden opgetreden. Waar mogelijk (en veilig en niet-escalerend) vindt dat optreden in het moment plaats. Waar dat niet kan, wordt achteraf opgetreden. Tegen die achtergrond zijn er geen verschillen tussen het optreden tegen blokkadeacties van boeren en blokkadeacties van Extinction Rebellion.
Vraag 40

Erkent u dat arrestaties bij boerenprotesten vaak gebeuren vanwege verdenking van strafbare feiten die niets te maken hebben met een vreedzame en geweldloze demonstratie die worden beschermd onder het demonstratierecht, zoals bijvoorbeeld geweldpleging en brandstichting, terwijl het merendeel van de demonstranten van Extinction Rebellion worden gearresteerd vanwege het blokkeren van een snelweg, waarvan het Europees Hof heeft geoordeeld dat dit onder het demonstratierecht kan vallen?

De politie treedt tijdens de handhaving van de openbare orde op onder het gezag van de burgemeester. Waar het gaat om strafrechtelijke handhaving treedt de politie op onder het gezag van de OvJ.
Demonstranten kunnen om verschillende uiteenlopende feiten worden aangehouden. Dit kan uiteenlopen zoals bijvoorbeeld voor het overtreden van de Wet openbare manifestaties, ter zake van vernieling, brandstichting, afvaldumping, het overtreden van een gebiedsgebod, etc. Politie legt per arrestatie vast voor welke overtreding of misdrijf is aangehouden. De inhoud waarvoor iemand demonstreert is hierbij niet van belang.
Het demonstratierecht is geen absoluut recht, demonstranten worden geacht zich aan de wet te houden. Op het moment dat vreedzame demonstranten zich op een snelweg begeven of zelfs daaraan vastplakken, terwijl deze snelweg niet als demonstratielocatie is aangewezen kan dit uitermate gevaarlijke situaties opleveren voor de demonstranten zelf maar ook voor de weggebruikers. Extinction Rebellion heeft in het verleden al meerdere malen vergelijkbare gevaarlijke situaties veroorzaakt door middel van de blokkades van de snelweg. Recent heeft de rechtbank Den Haag nog geoordeeld dat een dergelijke blokkade in een vergelijkbare situatie een strafbaar feit opleverde.
Vraag 41

Erkent u dat demonstraties van Extinction Rebellion vaak na korte tijd beëindigd worden, terwijl boeren vaak urenlang de snelweg kunnen bezetten?9 Zo nee, waarom niet en kunt u dat aantonen? Zo ja, hoe verklaart u dit verschil?

Zie ook het antwoord op vraag 37. De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag. De wijze waarop de politie tijdens demonstraties optreedt, wordt dus bepaald binnen de lokale driehoek. Hierbij kan een afweging gemaakt op basis van het mogelijke gevaar voor de demonstraten of omstanders, de impact op openbare orde, maar ook het gevaar voor de agenten. Het uitgangspunt van de politie is om altijd de-escalerend op te treden. Dit kan betekenen dat bij de ene demonstratie direct aanhoudingen worden verricht en bij de andere demonstratie – tevens met het oog op veiligheid voor de handhavers zelf – aanhoudingen naderhand worden verricht. Er wordt geen verschil gemaakt op basis van de inhoud van de demonstraties. Ik erken dat demonstraties en de mogelijke handhaving daarbij onder verschillende omstandigheden plaatsvinden. Echter verschillende situaties en omstandigheden laten zich ook slecht vergelijken. De burgemeester kan desgewenste verantwoording voor zijn keuze afleggen aan de gemeenteraad.
Vraag 42

Erkent u dat het wegslepen van een grote hoeveelheid trekkers veel moeilijker is dan het wegslepen van een klimaatdemonstrant die zich niet verzet? Erkent u dat het resultaat daarvan is dat er bij boerenprotesten vaak de-escalerend wordt opgetreden, terwijl er bij klimaatprotesten juist voor een harde aanpak wordt gekozen? Erkent u dat de uitkomst daarvan is dat het recht van de sterkste geldt? Zo nee, waarom niet? Zo ja, vindt u dit wenselijk? Kunt u dit toelichten?

Zie ook het antwoord op vraag 37 en het antwoord op vraag 41. De wijze waarop wordt gehandhaafd is afhankelijk van de omstandigheden en wordt afgestemd met het bevoegd gezag.
In alle gevallen – ook in het geval van de klimaatdemonstranten – wordt zoveel mogelijk de-escalerend opgetreden. Het verwijderen van de demonstranten van de snelweg op 28 januari jl. heeft enkele uren geduurd, omdat dit op een georganiseerde wijze gebeurde.
Vraag 43

Kunt u uitgebreid reageren op de analyse van mr. dr. Berend Roorda, docent bij de Rijksuniversiteit Groningen gespecialiseerd in het demonstratierecht, dat het erop lijkt dat de aanpak van klimaatactivisten steviger is dan de aanpak van boerenprotesten, mede vanwege de angst bij boerenprotesten dat het escaleert?10 Kunt u ook de beschreven casus van de klimaatactivisten in het Mauritshuis die harder zijn gestraft dan de boeren die voor het huis stonden van Minister van der Wal hierbij betrekken?

Het recht om te demonstreren is een groot goed in Nederland. Dit grondrecht geldt voor iedereen. De uitoefening van het demonstratierecht kan enkel worden beperkt door de burgemeester op basis van de Wet openbare manifestaties, waarbij uitdrukkelijk geldt dat de inhoud van de demonstratie daarbij geen rol mag spelen. Wel is het zo dat demonstraties onder verschillende omstandigheden plaatsvinden. Het lokale gezag maakt afwegingen op basis van deze lokale situatie. De politie treedt op onder dit lokale gezag, waarbij het uitgangspunt inderdaad de-escalatie is. Geweldgebruik is het ultimum remedium en een stap die politieambtenaren niet lichtzinnig nemen. De-escalatie is bij elke demonstratie het uitgangspunt. Ook bij de demonstratie van Extinction Rebellion heeft de politie de-escalerend opgetreden door de activisten op een rustige manier van de snelweg weg te voeren.
Het opleggen van straffen aan klimaatactivisten of boeren is aan de rechter; het is niet aan ons om over de hoogte van deze straffen te oordelen.
Vraag 44

Erkent u dat door het verschillend aanpakken van demonstraties van boeren en klimaatactivisten er rechtsongelijkheid is tussen deze groepen demonstranten? Zo nee, waarom niet? Erkent u dat het uw taak is om te waarborgen dat er rechtsgelijkheid is tussen groepen demonstranten? Hoe vervult u die taak en welke concrete acties horen daarbij?

Het staat eenieder vrij binnen de grenzen van de wet uiting te geven aan zijn of haar zorgen. Dat kan op velerlei wijzen, waarvan demonstreren er één is. Dat is een grondrecht, daar sta ik voor en dat moeten we als overheid ook faciliteren.
In dit geval gaat het echter niet (alleen) om een oproep tot een demonstratie, maar om een oproep tot het blokkeren van een snelweg. Zoals in het antwoord op voorgaande vragen heeft de rechtbank Den Haag onlangs nog geoordeeld dat het blokkeren van de snelweg een strafbaar feit kan opleveren; strafbaar gesteld in artikel 162 van het Wetboek van Strafrecht. Ongeacht het doel van dergelijke acties, is het aan de politie en het Openbaar Ministerie op te treden wanneer strafbare feiten worden gepleegd en de veiligheid in het geding is. Op welk moment wordt opgetreden is afhankelijk van de veiligheidssituatie van handhavers, hulpverleners, demonstranten en omstanders. De inhoud van de demonstratie wordt bij die afweging niet meegewogen.
Vraag 45

Kunt u deze vragen elk afzonderlijk en binnen drie weken beantwoorden?

Dat is mij gezien het grote aantal vragen en de verschillende sets Kamervragen op dit onderwerp, helaas niet gelukt.

2 februari 2023 - 16 maart 2023

42 dagen

Het bericht ‘UMCG getroffen door Russische cyberaanval, meer ziekenhuizen onder vuur’
	Maarten Hijink
	Kuipers

Bronnen

1. Skipr, 30 januari 2023, «UMCG getroffen door Russische cyberaanval, m…

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht «UMCG getroffen door Russische cyberaanval, meer ziekenhuizen onder vuur»?1

Ik vind het zeer zorgelijk dat Nederlandse ziekenhuizen het doelwit zijn van DDoS-aanvallen.
Vraag 2

Zijn er de afgelopen maanden meer van dit soort aanvallen geweest? Zo ja, kunt u vertellen welke ziekenhuizen of andere zorginstellingen hierdoor zijn getroffen?

Het digitaal aanvallen van Nederlandse ziekenhuizen door middel van DDoS-aanvallen is niet eerder waargenomen door het Computer Emergency Response Team voor de zorg (Z-CERT), het Nationaal Cyber Security Center (NCSC) of hun (internationale) partners.
Vraag 3

In hoeverre vormen deze aanvallen een risico voor de patiëntenzorg?

Tijdens de DDoS-aanvallen waar het artikel naar verwijst is de zorgcontinuïteit niet in het geding geweest. Tegelijkertijd kunnen diensten die een rol spelen bij de zorg voor patiënten wel verstoord worden door een DDoS-aanval. Het risico hierop wordt mede bepaald door de preventieve maatregelen van de zorgorganisatie, de inrichting van het netwerk en de eigenschappen van de DDoS-aanval.
Vraag 4

In hoeverre zijn Nederlandse ziekenhuizen in het algemeen voorbereid op cyberaanvallen, zoals DDoS-aanvallen?

Ziekenhuizen nemen maatregelen om de gevolgen van cyberaanvallen te beperken, en waar nodig zo spoedig mogelijk te mitigeren. Zo hebben ziekenhuizen afspraken met hun ICT-leveranciers over veiligheidseisen aan ICT-producten, en over beheers- en mitigerende maatregelen. Diverse Nederlandse ziekenhuizen maken bijvoorbeeld gebruik van een DDoS-«wasstraat» die ze helpt om DDoS-aanvallen af te kunnen weren.
Nederlandse ziekenhuizen moeten daarnaast wettelijk verplicht voldoen aan normen voor informatiebeveiliging in de zorg: de NEN 7510, 7512 en 7513. De NEN-7510 schrijft onder andere voor dat ziekenhuizen de risico’s voor informatiebeveiliging in kaart brengen en hiervoor passende maatregelen nemen. De norm vereist ook beheersmaatregelen voor de bescherming van netwerken, bedrijfscontinuïteit en bereikbaarheid.
Alle ziekenhuizen in Nederland die lid van zijn van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) of de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) zijn daarnaast aangesloten bij Z-CERT. Z-CERT voorziet de ziekenhuizen van advies en dreigingsinformatie, en in het geval van een incident kan Z-CERT een ziekenhuis ondersteunen bij het mitigeren van de gevolgen van een cyberaanval. Daarbij heeft Z-CERT onder andere contact met NCSC.
Vraag 5

In hoeverre zijn ziekenhuizen voorbereid op het wegvallen van IT-systemen? Hoe groot is de kans dat ziekenhuizen helemaal stilvallen bij grotere cyberaanvallen?

Zorgaanbieders zijn verantwoordelijk voor het leveren van goede en veilige zorg. Een onderdeel daarvan is dat zij risico’s inventariseren en bijpassende maatregelen treffen om deze risico’s te beheersen. Een voorbeeld van een risicobeheersmaatregel is een noodscenario om bij uitval van ICT-systemen tijdelijk een alternatieve voorziening te gebruiken.
Vraag 6

Welke acties onderneemt u om ziekenhuizen en andere zorginstellingen te ondersteunen om zich beter tegen cyberaanvallen te beschermen?

Bewustwording van risico’s en het belang van zorgvuldig handelen door eigen medewerkers is essentieel voor goede informatieveiligheid, ook in de zorg. Ik zet daarom ten eerste in op het stimuleren van informatieveilig gedrag van zorgprofessionals. Daarvoor is het Ministerie van VWS in 2019 het project informatieveilig gedrag gestart. Via dit project werk ik aan een gestructureerde methode voor gedragsverandering op het gebied van informatieveiligheid, toegespitst op de Nederlandse zorgsector. In mijn brief «Voortgang op elektronische gegevensuitwisseling» van 15 december 2022 heb ik uw Kamer hier nader over geïnformeerd.2
Daarnaast zorg ik er samen met het zorgveld voor dat we de eerder genoemde NEN-normen voor informatiebeveiliging blijven ontwikkelen, en breng ik deze normen actief onder de aandacht bij zorgaanbieders. Zo heb ik NEN in 2022 de opdracht gegeven om een herziening van de NEN-7510 te coördineren, en daarbij ook implementatietools te ontwikkelen.
Ook stimuleert het Ministerie van VWS op basis van een risicogebaseerde aansluitstrategie dat steeds meer zorgaanbieders lid worden van Z-CERT. Op dit moment zijn bijna 300 instellingen uit verschillende sub-sectoren aangesloten bij Z-CERT. Het Ministerie van VWS blijft zich inzetten om de dienstverlening van Z-CERT zo breed mogelijk beschikbaar te stellen binnen de gehele zorgsector. Daarbij wordt rekening gehouden met het absorptievermogen van Z-CERT.
In januari 2023 heeft het Ministerie van VWS daarnaast samen met ROAZ Zuidwest-Nederland en GHOR Zuid-Holland Zuid een grootschalige oefening georganiseerd. Hierbij is gezamenlijk geoefend met een scenario waarin sprake was van digitale verstoring van onder andere de ziekenhuiszorg. De lessen die hieruit zijn getrokken zullen de komende tijd worden gebruikt om de voorbereiding op dergelijke incidenten te verbeteren.
Tot slot wordt de komende tijd gewerkt aan de implementatie van nieuwe Europese richtlijnen met betrekking tot informatieveiligheid (NIB2) en algemene weerbaarheid (CER). Over de deze implementatie zal ik uw Kamer binnenkort nader informeren.
Vraag 7

Is deze cyberaanval op het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) voor u een aanleiding om aanvullende acties te ondernemen om de cyberveiligheid van Nederlandse zorginstellingen te versterken?

De cyberaanval op het UMCG onderstreept het belang van de cyberweerbaarheid van de Nederlandse samenleving in zijn geheel, en de zorgsector in het bijzonder. Het vergroten van de cyberweerbaarheid van de Nederlandse samenleving is een van de speerpunten van dit kabinet. In de Nationale Cybersecurity Strategie die in september 2022 is gepresenteerd heeft het Ministerie van VWS ook een aantal aanvullende acties gepresenteerd om de cyberweerbaarheid op peil te houden.

2 februari 2023 - 21 maart 2023

47 dagen

De mogelijkheid om de Chinese applicatie TikTok te weren van mobiele werkdevices van medewerkers van de Rijksoverheid
	Hind Dekker-Abdulaziz (D66)
	Alexandra van Huffelen (staatssecretaris binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties) (D66)

Bronnen

1. The Guardian (2022), «TikTok banned on devices issued by US House of …

Vraag 1

Deelt u de mening dat het onduidelijk is in hoeverre de gegevensbescherming van TikTok voldoet en dat de Chinese applicatie daarmee een potentieel hoog veiligheidsrisico heeft?

In de begeleidende brief bij deze antwoorden, ben ik nader ingegaan op risico’s voor de rijksoverheid, en de stappen die ik in reactie daarop ga nemen.
Als het gaat om het voldoen van TikTok aan de geldende regels, doet op dit moment de Ierse privacytoezichthouder (de zogenaamde Data Protection Commission), als leidende EU-privacytoezichthouder, onderzoek naar de wijze waarop TikTok persoonsgegevens verwerkt. Het onderzoek van de Ierse toezichthouder richt zich onder andere op rechtmatigheid van de overdracht door TikTok van persoonsgegevens naar derde landen waaronder China en de naleving van de vereisten van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) voor deze overdrachten.
De Minister voor Rechtsbescherming heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gevraagd om bij haar Ierse collega te vragen naar de stand van zaken van dit onderzoek. Uit deze navraag blijkt dat de onderzoeksresultaten in de eerste helft van 2023 worden verwacht. Uit dit onderzoek zal blijken in hoeverre de gegevensbescherming van TikTok voldoet aan de geldende wet- en regelgeving.
Vraag 2

Hoe kijkt u naar de ontwikkeling in de Verenigde Staten waar het besloten is om publieke vertegenwoordigers te verbieden TikTok op hun mobiele werkdevice te hebben en zou u dit ook aan Nederlandse volksvertegenwoordigers adviseren?1

Zoals aangegeven in de begeleidende brief, is in het traject de afgelopen weken nauw contact geweest met Europese partners, en hun beleid rondom mobiele apparaten bij de overheid en TikTok. Deze contacten hebben daarmee bijgedragen aan de in de brief genoemde besluiten.
De risico’s die naar voren zijn gekomen, gelden niet alleen voor de rijksoverheid, maar kunnen ook breder gelden. Ik adviseer het Nederlandse parlement dan ook om kennis te nemen van de brief, en met inachtneming van zijn eigen onafhankelijke positie, te besluiten over eventuele extra veiligheidsmaatregelen.
Vraag 3

Bent u bereid medewerkers van de rijksoverheid en andere overheidsambtenaren te verbieden de applicatie TikTok op hun mobiele werkdevice te hebben, om op die manier potentiele risico’s te verkleinen?

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het beleid zoals geformuleerd in de begeleidende brief bij deze antwoorden.

2 februari 2023 - 22 mei 2023

109 dagen

De registratie van fraudeurs door verzekeraars
	Henk Nijboer (PvdA), Songül Mutluer (PvdA)
	Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD), Sigrid Kaag (viceminister-president , minister financiën) (D66)

Bronnen

1. Trouw, 31 januari 2023, Nederlandse verzekeraars spelen voor aanklage…

Vraag 1

Kent u het bericht «Nederlandse verzekeraars spelen voor aanklager en rechter tegelijk»?1

Ja.
Vraag 2

Mogen verzekeraars zelf een lijst van fraudeurs bijhouden? Zo ja, waarom en welke wet- of regelgeving staat dit toe of stelt hier voorwaarden aan? Zo nee, waarom niet?

Verzekeraars wisselen samen met in totaal ruim 160 financiële instellingen informatie met elkaar uit over incidenten via het zogenaamde Incidenten Waarschuwingssysteem Financiële Instellingen. Het waarborgen van de veiligheid en integriteit van de financiële sector is essentieel. Verzekeraars hebben dan ook de wettelijke verplichting tot het voeren van een beheerste en integere bedrijfsvoering.2 In dat kader moeten verzekeraars beschermende maatregelen nemen om effectief op te treden tegen criminaliteit (waaronder fraude en misbruik). Fraudeurs beperken zich immers zelden tot één instelling. Met het incidentenwaarschuwingssysteem geven verzekeraars dus invulling aan een wettelijke verplichting.
Het is belangrijk om te voorkomen dat verzekeraars betrokkenen te lichtvaardig in een register opnemen. De diensten van financiële instellingen zoals verzekeraars hebben namelijk betrekking op financiële producten die een normale deelname aan het economisch verkeer mogelijk maken. Met de registratie kunnen verzekeraars de toegang van personen tot financiële producten beperken. Het registreren van persoonsgegevens in een dergelijk register en specifiek van persoonsgegevens van strafrechtelijke aard in de zin van artikel 1 UAVG is daarom omgeven met veel wettelijke waarborgen en is in beginsel het domein van de overheid. Private organisaties mogen alleen persoonsgegevens van strafrechtelijke aard in Nederland verwerken wanneer de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) hiervoor toestemming verleent.3
De regels en waarborgen met betrekking tot het incidentenwaarschuwingssysteem zijn door vijf brancheverenigingen4 vastgelegd in het Protocol Incidentenwaarschuwingssysteem Financiële Instellingen (PIFI).5 Het PIFI schept voorwaarden voor een behoorlijke en zorgvuldige gegevensverwerking. Per 1 april 2021 heeft de AP goedkeuring verleend aan dit protocol.6 Volgens de AP hebben financiële instellingen voldoende aangetoond dat zij een zwaarwegend belang hebben bij het gebruik van persoonsgegevens van strafrechtelijke aard in dit register. De AP heeft geconcludeerd dat behoorlijke en zorgvuldige gegevensverwerking binnen de wettelijke eisen aannemelijk is.
Vraag 3

Weten verzekerden als zij door een verzekeraar aangemeld worden bij het zogeheten Extern Verwijzingsregister? Zo ja, hoe worden zijn daarvan op de hoogte gesteld? Zo nee, waarom weten zij dat niet?

Ja, verzekeraars stellen de betrokkene daar in beginsel van op de hoogte. Betrokkenen van wie persoonsgegevens in het incidentenwaarschuwingssysteem zijn opgenomen hebben volgens het PIFI recht op een mededeling van opname in het register. Een mededeling blijft alleen in uitzonderingssituaties achterwege. Dit is onder meer het geval voor zover dat noodzakelijk is in het belang van de voorkoming, opsporing en vervolging van strafbare feiten, de bescherming van de betrokkene of de rechten en vrijheden van anderen. De afweging om de mededeling achterwege te laten moet de verzekeraar vastleggen. Wanneer een betrokkene niet is geïnformeerd over opname in het register, wordt hij door de verzekeraar op de hoogte gesteld van opname zodra een toets heeft geresulteerd in een «hit». Dit gebeurt in situaties waarin een persoon bij een andere verzekeraar een verzekeringsaanvraag indient, en de andere verzekeraar in het incidentenwaarschuwingssysteem ziet dat de aanvrager is geregistreerd. De AP heeft geconcludeerd dat het voldoende aannemelijk is dat het PIFI voldoet aan de beginselen van rechtmatigheid, behoorlijkheid en transparantie.
Vraag 4

Hoeveel klachten zijn er de afgelopen vijf jaar door verzekerden over plaatsing in het register bij het Klachteninstituut Financiele Dienstverlening (Kifid) ingediend en in hoeveel gevallen was het oordeel dat een verzekerde ten onrechte in dat register stond? Welke andere mogelijkheden hebben verzekerden nog meer om zich tegen plaatsing in het register te verzetten?

In 2021 heeft het Kifid 102 klachten gericht tegen verzekeraars behandeld met betrekking tot registratie in het incidentenwaarschuwingssysteem. Bij 17% van deze klachten heeft de geschillencommissie (in een uitspraak) de betrokkene geheel (4%-punt) of deels (13%-punt) in het gelijk gesteld. In 2022 heeft het Kifid 135 klachten gericht tegen verzekeraars behandeld. De geschillencommissie heeft dat jaar (in een uitspraak) bij 21% van deze klachten de betrokkene geheel (3%-punt) of deels (18%-punt) in het gelijk gesteld. In beide jaren heeft het Kifid in iets meer dan de helft van de gevallen de klacht opgelost via bemiddeling. Dat wil zeggen dat een oplossing is gevonden naar tevredenheid van de betrokkene en de verzekeraar. Deze oplossingen kunnen heel verschillend zijn, waaronder het verkorten van de duur van de registratie. In de overige situaties zijn de klachten ongegrond verklaard of om een andere reden afgelopen (bijvoorbeeld bij het tussentijds intrekken van de klacht door de betrokkene). Kifid beschikt niet over dergelijke (betrouwbare) informatie over het aantal klachten van betrokkenen voor de jaren 2018, 2019 en 2020.
Wanneer een persoon het niet eens is met opname in het incidentenwaarschuwingssysteem, kan hij in de eerste plaats bezwaar maken bij de verzekeraar die het incident registreert. De verzekeraar beoordeelt zo snel als mogelijk en in ieder geval binnen een maand na ontvangst van het bezwaar of het bezwaar gerechtvaardigd is. Indien hij het bezwaar gerechtvaardigd vindt, beëindigt hij direct de registratie. Wanneer dit niet het geval is, kan de betrokkene zich wenden tot het bestuur van de verzekeraar. Wanneer deze stap niet leidt tot een oplossing kan de betrokkene zicht wenden tot het Kifid, dan wel de Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) indien het geschil betrekking heeft op de zorgverzekering of ziektekostenverzekering, de AP of de bevoegde rechter.
Vraag 5

Acht u het begrijpelijk dat verzekeraars geen aangifte doen van fraude maar de voorkeur geven aan het via het register kunnen opleggen van eigen maatregelen? Zo ja, waarom en acht u dit ook wenselijk? Zo nee, waarom niet?

Als volgens een verzekeraar in voldoende mate vaststaat dat een persoon betrokken is bij een gedraging die een bedreiging vormt, vormde of kan vormen voor de (financiële) belangen van klanten en/of medewerkers van de verzekeraar, voor de verzekeraar zelf, of voor de integriteit van de financiële sector, dan zal de verzekeraar volgens het PIFI in principe aangifte doen. In sommige situaties gebeurt dat, in overleg met het OM, niet (meteen). In zaken waar sprake lijkt van het in georganiseerd verband op grote schaal misbruik maken van het stelsel van financiële dienstverlening, bepaalt de verzekeraar conform het PIFI in overleg met het OM op welk moment de verzekeraar het beste aangifte kan doen en bij welke opsporingsinstantie dat het meest effectief is. Bij klachtmisdrijven zoals het schenden van geheimen kan alleen het slachtoffer aangifte doen, niet de verzekeraar. Verder is in het PIFI bepaald dat verzekeraars het proportionaliteitsbeginsel in acht moeten houden bij de keuze om over te gaan tot aangifte van een strafbaar feit. De verzekeraar maakt deze afweging en legt deze vast.
Personen en private organisaties zoals een verzekeraar hebben nooit een verplichting om aangifte te doen van een strafbaar feit zoals fraude. Het kabinet heeft er begrip voor dat verzekeraars niet in alle situaties overgaan tot aangifte, maar een afweging maken op basis van proportionaliteit. Een aangifte kan namelijk voor de betrokkene verstrekkende gevolgen, bijvoorbeeld ten aanzien van het vinden of behouden van werk. Een situatie waarbij aangifte doen volgens het PIFI disproportioneel kan zijn is bijvoorbeeld wanneer een jongere die door middel van het beschikbaar stellen van zijn of haar bankrekening betrokken is bij fraudeleuze praktijken of wanneer een first offender zich niet bewust was van de gevolgen van zijn handelen.
Ook registratie in het incidentenwaarschuwingssysteem kan nadelige gevolgen hebben voor de betrokkene, maar die zijn vaak minder verstrekkend dan wanneer de verzekeraar tevens aangifte doet van een strafbaar feit. Dat verzekeraars zorgvuldig afwegen of aangifte naast registratie proportioneel is, betekent niet dat zij in het algemeen lichtvaardig omgaan met registratie. Ook wanneer een verzekeraar over gaat tot registratie en geen aangifte volgt, blijft het uitgangspunt dat de verzekeraar moet kunnen aantonen dat in voldoende mate vaststaat dat de gedraging de kwalificatie strafbaar feit kan dragen en dat voldoende bewijs van betrokkenheid tegen de betrokkene beschikbaar is. In die zin kan de betrokkene baat hebben wanneer een verzekeraar niet overgaat tot het doen van aangifte. De AP heeft het proportionaliteitsbeginsel ook nadrukkelijk meegewogen in het uiteindelijke positieve oordeel ten aanzien van het PIFI.
Vraag 6

Deelt u de mening dat strafbare feiten zoals fraude bij voorkeur via het strafrecht aangepakt zouden moeten worden? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Een aanpak van criminaliteit, zoals verzekeringsfraude, is pas effectief als de repressie via het strafrecht wordt voorafgegaan door effectieve preventie. De inzet van verzekeraars is hierop gericht en vult de aanpak aan. Uiteraard moeten er zowel bij de strafrechtelijke repressie als preventie goede rechtswaarborgen zijn. Die zijn er in mijn ogen en in die van de AP ook. In dit kader vind ik het daarom goed dat het uitgangspunt in het PIFI is dat een verzekeraar aangifte doet van strafbare feiten. Zoals ik in het antwoord op vraag 5 ook toelicht, heb ik er echter ook begrip voor dat verzekeraars niet altijd over gaan tot aangifte vanwege onder andere proportionaliteitsoverwegingen.
Vraag 7

Deelt u de mening dat er betere regels en waarborgen moeten komen voor het bijhouden van een register van fraudeurs door verzekeraars? Zo ja, aan welke regels en waarborgen denkt u en hoe gaat u hier zorg voor dragen? Zo nee, waarom niet?

Nee, dat deel ik niet met u. Er zijn diverse wettelijke waarborgen ten aanzien van het beschermen van persoonsgegevens van strafrechtelijke aard. Voor het verwerken van zulke persoonsgegevens door private organisaties zoals verzekeraars moet de AP onder meer een vergunning verlenen. De AP toetst in dat kader of behoorlijke en zorgvuldige gegevensverwerking binnen de wettelijke eisen aannemelijk is. In 2021 heeft de AP geconcludeerd dat dit het geval is. Ik vind het PIFI een voorbeeld dat laat zien dat de verwerking van persoonsgegevens van strafrechtelijke aard kan, binnen de gestelde wettelijke waarborgen.

2 februari 2023 - 13 februari 2023

11 dagen

Het World Economic Forum (WEF)
	Pepijn van Houwelingen (FVD)
	Mark Rutte (minister-president , minister algemene zaken) (VVD)

Bronnen

1. Substack.com, 19 december 2022 (https://dossier.substack.com/p/exclus…

Vraag 1

Is het correct dat u een spreker («speaker») was tijdens het jaarlijkse congres van het World Economic Forum (WEF) afgelopen januari in Davos?1

Ik heb tijdens het World Economic Forum 2023 deelgenomen aan drie paneldiscussies. De eerste paneldiscussie was het «Ukrainian breakfast»2, de tweede paneldiscussie was «Finding Europe’s new growth»3 en de derde paneldiscussie was «Repowering the World»4. Deze drie paneldiscussies zijn gelivestreamd en terug te zien op YouTube.
Vraag 2

Indien dit correct is, kan de Kamer de tekst ontvangen van deze toespraak die u bij het WEF heeft gegeven?

Zie het antwoord op vraag 1.

2 februari 2023 - 16 maart 2023

42 dagen

Het bericht 'Dordts asielzoekerscentrum komt waarschijnlijk op bedrijventerrein Distripark langs de A16'
	Anne-Marijke Podt (D66)
	Eric van der Burg (staatssecretaris justitie en veiligheid) (VVD)

Bronnen

1. AD, 31 januari 2023, Dordts asielzoekerscentrum komt waarschijnlijk o…

Vraag 1

Bent u het ermee eens dat Dordrecht het goede voorbeeld geeft door vooruit te lopen op te spreidingswet en bereid is een asielzoekerscentrum voor minimaal 500 asielzoekers te vestigen?1

Ik ben al geruime tijd in overleg met de medeoverheden, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Veiligheidsberaad, en de Commissarissen van de Koning in hun rol als Rijksorgaan, met als doel het verhogen van de beschikbare opvangcapaciteit voor asielzoekers. Daarnaast werk ik aan het wetsvoorstel Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen om de opvanglocaties beter te spreiden over het land en voldoende opvangcapaciteit te waarborgen. Het initiatief en de intentie van de gemeente Dordrecht zie ik dan ook als een positieve ontwikkeling. Ik ben de gemeente Dordrecht hier dan ook erkentelijk voor.
Vraag 2

Hoe kijkt u naar één van de door de gemeente Dordrecht gestelde voorwaarden voor het asielzoekerscentrum, namelijk dat asielzoekers straks fulltime mogen werken? Welke stappen gaat u zetten om aan deze voorwaarden te voldoen?

De mogelijkheid om te werken tijdens de asielprocedure kan een waardevolle bijdrage leveren aan het integratieproces van asielzoekers in de Nederlandse samenleving. Op dit moment bestaat wettelijk de mogelijkheid om 24 weken per 52 weken te werken nadat asielzoekers 6 maanden in procedure verkeren. Om meer inzicht te krijgen in de belemmeringen die de asielzoekers in procedure ervaren om toe te treden tot de arbeidsmarkt, laat de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hiernaar op dit moment onderzoek verrichten. De inzichten uit dit onderzoek kunnen worden gebruikt bij de vraag of een beleidswijziging gewenst is. Het kabinet acht het niet wenselijk om vooruit te lopen op de resultaten van het onderzoek. Besluitvorming over een eventuele beleidswijziging vergt een zorgvuldige weging van aspecten op verschillende terreinen. In dat kader is het nu niet wenselijk om, in afwachting van de uitkomsten van het onderzoek, in te gaan op de voorwaarde die de gemeente hierover stelt.
Vraag 3

Bent u bekend met het feit dat meerdere gemeenten die bezig zijn met opvanglocaties – zoals Utrecht en Zwolle – de wens hebben uitgesproken om asielzoekers die op die locaties worden opgevangen te laten werken?

Ja. Uit verschillende delen van het land hebben signalen mij bereikt over de wens om de arbeidsmogelijkheden voor asielzoekers uit te breiden.
Vraag 4

Bent u bereid om op korte termijn met deze gemeenten in gesprek te gaan om te kijken welke mogelijkheden er zijn om asielzoekers snel, desnoods in de vorm van pilots, op een of meer locaties de mogelijkheid te geven om direct en het hele jaar te laten werken?

Zie het antwoord op vraag 2.

2 februari 2023 - 15 februari 2023

13 dagen

Het bericht ‘Telefoonlijnen roodgloeiend bij uitkerende instanties over tegenvallende AOW-uitkering’
	Liane den Haan (Fractie Den Haan)
	Carola Schouten (viceminister-president , minister zonder portefeuille sociale zaken en werkgelegenheid) (CU)

Bronnen

1. De Telegraaf, 29 januari 2023, «Telefoonlijnen roodgloeiend bij uitke…

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Telefoonlijnen roodgloeiend bij uitkerende instanties over tegenvallende Algemene Ouderdomswet (AOW-)uitkering»?1

Ja.
Vraag 2

Wat vindt u van de onrust die is ontstaan doordat mensen onvoldoende op de hoogte waren van de hoogte van de stijging van de AOW?

Het is spijtig dat er onrust en onduidelijkheid is ontstaan over de hoogte van de stijging van de AOW-uitkering. Ik begrijp dat sommige mensen de verwachting hadden dat de AOW-uitkering die zij op hun bankrekening gestort krijgen met 10% zou stijgen.
Vraag 3

Kunt u aangeven waarom AOW’ers niet proactief zijn geïnformeerd over deze wijziging? Gaat u ervoor zorgen dat dat alsnog gebeurt? Zo nee, waarom niet?

Op verschillende websites is aandacht besteed aan de verhoging van de AOW-uitkering per 1 januari 2023. In december zijn er op de website van de rijksoverheid teksten geplaatst om ouderen te informeren. Daar is vermeld dat de AOW-bedragen wel zijn gestegen, maar niet met 10%. Ook is er in december een nieuwsbericht uitgegaan over wat er verandert in 2023 op het terrein van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In het nieuwsbericht is onder meer aangegeven dat de extra inkomenstoeslag op de AOW – de IOAOW – verlaagd is van € 26,38 naar € 5 per maand. Daarnaast zijn op de website van de SVB de nieuwe AOW-bedragen voor 2023 vermeld. Daarbij is ook aangegeven dat de inkomensondersteuning AOW vanaf januari 2023 wordt verlaagd van € 26,38 naar € 5,00. Er is dus proactief gecommuniceerd over de stijging van de AOW-uitkering, tegelijk begrijp ik dat niet iedereen deze boodschap heeft ontvangen.
Uit gegevens over de dienstverlening van de SVB blijkt een lichte stijging van het aantal telefoongesprekken ten opzichte van januari vorig jaar. In januari 2022 waren dit 45.870 AOW-gesprekken en dit jaar 48.109. Een toename van minder dan 5%. Uit gegevens van de SVB blijkt voorts dat met name de webpagina over de nieuwe bedragen in januari aanzienlijk vaker is bezocht. De pagina is in januari door ca. 860.000 unieke bezoekers bekeken. Een jaar eerder bezochten ca. 275.000 personen deze informatie op.
Vraag 4

Bent u het eens dat de AOW’ers minstens gecompenseerd zouden moeten worden voor de inflatie? Zo nee, waarom niet?

Ik begrijp de zorgen die leven over de koopkracht en inkomensontwikkeling van kwetsbare groepen in onze samenleving. Deze zorgen deel ik. Met deze zorgen in het achterhoofd heeft het kabinet tijdens de voorjaars- en augustusbesluitvorming gekeken naar het inkomensbeeld in 2023.
Het kabinet heeft daarbij gekeken hoe de koopkracht van kwetsbare groepen in de samenleving zo gericht mogelijk ondersteund kan worden. De AOW-uitkering is daarbij verhoogd. Daarnaast hebben AOW-gerechtigden baat bij diverse maatregelen voor 2023 die specifieker zijn gericht op het ondersteunen van kwetsbare groepen, zoals het prijsplafond voor energie. AOW’ers met een laag inkomen maken in 2023 tevens aanspraak op onder meer een hogere huurtoeslag en zorgtoeslag. Daarmee is sprake van een groot pakket aan maatregelen waar ook gepensioneerden baat bij hebben.
Vraag 5

Wat gaat u doen voor de AOW’ers die amper rond kunnen komen, gezien alle stijgende kosten? U roept werkgevers op werknemers te ondersteunen of een salarisverhoging te geven. Wat kan de AOW’er van de overheid verwachten?

Zie antwoord vraag 4.

1 februari 2023 - 21 februari 2023

20 dagen

De nachtsluiting van de spoedeisende hulp in Meppel
	Julian Bushoff (PvdA)
	Kuipers

Bronnen

1. Kamerstuk 29 247, nr. 370.

Vraag 1

Bent u bekend met de sluiting van de Spoedeisende Hulp (SEH) in Meppel gedurende de nacht? Zijn er nog meer recente voorbeelden bij u bekend van SEH’s die (gedeeltelijk) sluiten?

Ja, ik ben bekend met de tijdelijke nachtelijke sluiting van de SEH in Meppel. Er is mij één ander voorbeeld bekend van (gedeeltelijke) sluiting van een SEH in het afgelopen jaar, namelijk de sluiting van de SEH van het LangeLand ziekenhuis in Zoetermeer van augustus tot oktober 2022 gedurende drie dagen per week.
Vraag 2

Klopt het dat het aantal SEH’s in Nederland van 2015 tot 2021 met 13 procent is afgenomen? Deelt u de opvatting dat patiëntenstops en nu dus een gehele nachtelijke sluiting van de SEH in Meppel onwenselijk en zorgelijk is? Zo nee, waarom niet?

In 2015 waren er 91 ziekenhuizen met een SEH die 24/7 beschikbaar was. In 2022 waren er 80 SEH’s met 24/7 beschikbaarheid, wat een afname is van 12%. Het aantal bedden op alle SEH-locaties samen is over de jaren toegenomen, namelijk van 1.278 bedden in 2018 naar 1.303 bedden in 2022.
Ik deel de opvatting dat de nachtelijke sluiting van de SEH in Meppel onwenselijk is. Deze SEH is gevoelig voor de 45-minutennorm, wat betekent dat er door de sluiting meer inwoners zijn die niet binnen 45 minuten met een ambulance bij een SEH kunnen zijn, in vergelijking met een situatie waarbij de SEH in Meppel open is. Het is echter ook onwenselijk dat patiënten naar een SEH gebracht worden waar geen goede en veilige zorg verleend kan worden. Het ziekenhuis heeft aangegeven dat aan deze randvoorwaarden, namelijk kwaliteit en veiligheid, tijdelijk niet voldaan kan worden, omdat er niet voldoende arts-assistenten zijn om de SEH in de nacht te bemensen. Het ziekenhuis en het Regionaal Overleg Acute Zorgketen (ROAZ) in de regio Zwolle hebben een continuïteitsplan opgesteld en maatregelen genomen om de toegankelijkheid van de acute zorg in de regio zo goed mogelijk te borgen. Volgens de IGJ zijn de onwenselijke gevolgen van de sluiting hiermee teruggebracht tot een acceptabel niveau. Daarom vind ik deze tijdelijke sluiting niet zorgelijk.
Het feit dat er kortdurende patiëntenstops zijn, betekent niet dat de toegankelijkheid van de acute zorg niet op orde is. Een patiëntenstop van bijvoorbeeld enkele uren kan een logistiek hulpmiddel zijn om de zorgvraag op de SEH’s in de regio op piekmomenten te reguleren, zodat patiënten die op de SEH komen tijdig de juiste zorg kunnen ontvangen. Het kunnen inzetten van een stop bevordert de patiëntveiligheid en kwaliteit van de zorg. In levensbedreigende situaties kunnen patiënten ook tijdens een SEH-stop terecht bij de meest geschikte nabije SEH.
Vraag 3

Deelt u de mening dat de toegankelijkheid van zorg in Drenthe onder grote druk staat gelet op de sluiting in 2012 van de afdeling Verloskunde in het Isala-ziekenhuis in Meppel, in 2018 de afdelingen kindergeneeskunde en klinische verloskunde in Hoogeveen, recentelijk de spoedeisende hulp in Hoogeveen en nu dus in de nachturen de SEH in Meppel? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat gaat u daar op korte termijn aan doen?

In 2020 heeft het Acute Zorgnetwerk Noord-Nederland een evaluatie uitgevoerd met betrekking tot de continuïteit en toegankelijkheid van de acute zorg in Drenthe en Zuidoost-Groningen in het licht van de genoemde sluitingen. Uit die evaluatie bleek dat er gehandeld is volgens de voorwaarden uit de AMvB Acute zorg en dat de continuïteit van acute zorg tijdens deze transitie behouden is.1 2
Het Isala ziekenhuis meldt dat voor de tijdelijke nachtelijke sluiting van de SEH in Meppel de procedure volgens de AMvB Acute Zorg gevolgd is. Om de toegankelijkheid van de acute zorg in Drenthe te garanderen gedurende deze nachtsluiting, heeft overleg plaatsgevonden met de ROAZ-en in de regio Zwolle en de regio Noord-Nederland. Hierbij zijn afspraken gemaakt met huisartsen, ziekenhuizen en ambulancediensten. Het continuïteitsplan om de acute zorg in de regio te borgen is ook besproken binnen het ROAZ. Het ziekenhuis geeft aan dat één van de maatregelen is dat ambulances dusdanig worden gepositioneerd, dat zo min mogelijk patiënten een aanrijtijd hebben van langer dan 45 minuten. Daarnaast heeft het ziekenhuis zich ingespannen om nieuwe artsen aan te trekken voor de SEH in Meppel, zodat de sluiting van zo kort mogelijke duur is. Volgens het ziekenhuis starten in april nieuwe arts-assistenten en twee nieuwe SEH-artsen, waardoor de SEH vanaf april weer 24/7 beschikbaar kan zijn.
De tijdelijke sluiting van de SEH in Meppel is bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) gemeld. Volgens de NZa is het aan de regio om te beoordelen of een sluiting de meest passende oplossing is om de patiëntveiligheid te waarborgen. De NZa ziet dat de regio in dit geval weloverwogen tot een besluit gekomen is en dat er zorgvuldige afspraken gemaakt zijn over de opvang van patiënten. Wel geeft de NZa aan dat het belangrijk is kritisch te blijven en te leren van deze situatie. De NZa noemt tevens dat de toegankelijkheid van de acute zorgketen in het algemeen onder druk staat, ook in Drenthe. Daarom vindt de NZa het, net als ik, belangrijk dat knelpunten in kaart worden gebracht en dat elke ROAZ-regio een plan opstelt voor de acute zorg om deze knelpunten aan te pakken, zoals in het Integraal Zorgakkoord (IZA) is afgesproken.
Vraag 4

Welke gevolgen hebben bovenstaande sluitingen voor patiënten en de kwaliteit van de zorg in Drenthe? Hoe beoordeelt u de kwaliteit van de zorg in Drenthe tegen het licht van de aangenomen motie van het lid Bushoff dat nabijheid van zorg ook onderdeel is van kwaliteit van acute zorg? Blijven de geldende normen in Drenthe voor de acute zorg gehandhaafd in het licht van bovenstaande sluitingen?1

Het Isala Meppel heeft aangegeven dat patiënten die ’s nachts de SEH in Meppel zouden bezoeken, zullen moeten uitwijken naar andere ziekenhuizen. Het gaat hierbij om gemiddeld 4 patiënten per nacht. In de meeste gevallen zal uitgeweken worden naar het Isala Zwolle. Isala Zwolle heeft bevestigd dat er gedurende de nacht voldoende capaciteit is om de patiënten op te kunnen vangen. Ook met ziekenhuizen in Emmen, Assen en Heerenveen zijn afspraken gemaakt. Voor minder complexe spoedzorg kunnen inwoners nog steeds terecht bij de huisartsenspoedpost in Meppel.
Uw vraag met betrekking tot de kwaliteit van zorg heb ik neergelegd bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Volgens de IGJ gaat het hier om een unieke situatie, waarbij het ziekenhuis aangeeft dat er geen alternatieve oplossing is om de SEH in de nacht open te houden, goede en veilig zorg te leveren én de reguliere zorg volledige doorgang te laten vinden. De beslissing om de SEH tijdelijk te sluiten in de nacht, ondanks dat het ziekenhuis gevoelig is voor de 45-minutennorm, vindt de IGJ dan ook navolgbaar. Het ziekenhuis heeft in het continuïteitsplan maatregelen afgesproken om de onwenselijke gevolgen van de nachtelijke sluiting voor de individuele patiëntenzorg zo klein mogelijk te maken. De IGJ vindt dat deze onwenselijke gevolgen hiermee teruggebracht zijn tot een aanvaardbaar niveau.
Ik neem aan dat u met «geldende normen» doelt op de 45-minutennorm. Het RIVM heeft op verzoek van het ziekenhuis een bereikbaarheidsanalyse uitgevoerd. In bereikbaarheidsanalyse 2022 was de SEH in Meppel gevoelig voor 1.700 inwoners.4 Dit betekent dat deze 1.700 inwoners niet binnen 45 minuten naar een andere SEH kunnen worden gebracht volgens het theoretische rijtijdenmodel. De afspraken die zijn gemaakt over slimme positionering van ambulances moeten ervoor zorgen dat patiënten in deze gebieden zo snel mogelijk bij een SEH kunnen zijn.
De sluiting van de SEH in Meppel laat zien dat het bestaan van de 45-minutennorm niet kan voorkomen dat een gevoelige SEH toch (tijdelijk) moet sluiten vanwege personele problemen. De 45-minutennorm in deze vorm biedt dus geen garanties voor de toegankelijkheid van acute zorg. Daar bovenop zijn er, zoals toegelicht in de Beleidsagenda toekomstbestendige acute zorg, meerdere andere redenen om de 45-minutennorm te vervangen.5 Bij het ontwikkelen van dit alternatief zal de nabijheid van acute zorg in acht genomen worden.
Naast de 45-minutennorm geldt ook het Kwaliteitskader spoedzorgketen, waarin onder andere eisen zijn opgenomen voor zorg op de SEH. Voor de kwaliteit van de zorg vind ik het naleven van deze eisen van groot belang. Als niet aan deze eisen voldaan kan worden, kan het noodzakelijk zijn het leveren van deze zorg (al dan niet tijdelijk) te beëindigen.
Vraag 5

Klopt het dat de sluiting van de SEH in Meppel gedurende de nacht mede het gevolg is van een personeelstekort omdat het de laatste jaren moeilijker is om arts-assistenten te vinden die in het ziekenhuis willen werken? Zo nee, wat is dan de reden? Zo ja, zou dit een gevolg kunnen zijn van bijvoorbeeld de hoge werkdruk, maar ook doordat arts-assistenten minder makkelijk in opleiding tot specialist kunnen komen? Wat bent u voornemens hieraan te doen? Welke concrete stappen zijn er al gezet of gaat u op korte termijn zetten? Kunt u een toelichting geven?

Het ziekenhuis heeft aangegeven dat de wijziging in openingstijden inderdaad het gevolg is van een tekort aan arts-assistenten voor de maanden februari en maart 2023. Zoals genoemd zijn er volgens het ziekenhuis vanaf april weer voldoende arts-assistenten om de SEH open te houden. Of het personeelstekort in Meppel komt doordat arts-assistenten niet meer in het ziekenhuis zouden willen werken, kan ik niet beoordelen. Over het algemeen worden alle opleidingsplaatsen voor medische vervolgopleidingen in het ziekenhuis gevuld. Daaruit leid ik af dat er wel belangstelling is om in het ziekenhuis te werken.
Vraag 6

Waarom stelde het zogenoemde Capaciteitsorgaan onlangs dat meer mensen moeten worden toegelaten tot medische opleidingen, maar kwam dat advies er niet voor de SEH-opleiding? Zou het niet verstandig zijn ook meer opleidingsplaatsen voor SEH-opleidingen te creëren? Zo ja, wat gaat u daartoe doen? Zo nee, waarom niet? Welke andere oplossingen voor het capaciteitsprobleem bij de SEH ziet u?

Het Capaciteitsorgaan adviseert periodiek, ongeveer eenmaal in de drie jaar, over de benodigde instroom in een groot aantal medische vervolgopleidingen om evenwicht te behouden of te bereiken tussen zorgvraag en zorgaanbod. Het meest recente advies van het Capaciteitsorgaan over de instroom in de opleiding tot SEH-arts is eind oktober 2022 verschenen. Daarin geeft het Capaciteitsorgaan aan dat de instroom in de opleiding iets zou moeten stijgen (van 40 naar 42 plaatsen). Dit advies betreft de instroomjaren 2024 tot en met 2026. Dit voorjaar vindt de besluitvorming over de instroom voor 2024 plaats. Dan wordt dus bepaald hoeveel instroomplaatsen voor onder meer SEH-artsen beschikbaar worden gesteld. Daarbij wordt het advies van het Capaciteitsorgaan zoveel mogelijk gevolgd, mits dit binnen de beschikbare financiële kaders past. Specifiek voor de opleiding tot SEH-arts geldt dat de Tweede Kamer een motie heeft aangenomen (motie van den Berg / Van Hil) waarin de regering wordt verzocht om bij voorrang te bezien of de maximaal geadviseerde instroom voor de opleiding tot SEH-arts kan worden gevolgd.6 Deze motie wordt bij de besluitvorming over het totaal aan instroomplaatsen voor 2024 betrokken. Ik heb voorts geen reden om aan te nemen dat niet alle beschikbare plekken worden benut. De afgelopen jaren zijn steeds alle opleidingsplekken voor SEH-artsen ingevuld.
De afspraken die in het IZA zijn gemaakt over acute zorg, waaronder het voorkomen van acute zorg, het door middel van zorgcoördinatie inzetten van de juiste zorgverlener op de juiste zorgvraag en het maken van regionale plannen voor de acute zorg moeten er (onder meer) aan bijdragen dat de druk op de SEH’s vermindert.
Vraag 7

Bestaat er het risico dat nachtsluiting van de SEH betekent dat ook patiënten wegstromen naar een ander ziekenhuis met vergaande financiële gevolgen voor het betreffende ziekenhuis in Meppel? Zo nee, waarom ziet u dit risico niet terwijl dit fenomeen zich wel voordoet bij gehele sluiting van SEH-posten in kleine ziekenhuizen? Zo ja, wat gaat u doen om te voorkomen dat het ziekenhuis in de financiële problemen komt?

Het ziekenhuis meldt dat de nachtelijke sluiting geen vergaande financiële gevolgen zal hebben. Allereerst betreft het een tijdelijke sluiting, namelijk tot april 2023. Daarnaast gaat het om gemiddeld vier patiënten per nacht. De meeste patiënten werden in de nacht al opgevangen in Zwolle.
Het is de verantwoordelijkheid van zorgaanbieders zelf om hun organisatie financieel gezond te houden. Tevens monitoren de zorgverzekeraars door middel van hun early warning system de financiële gezondheid van zorgaanbieders. Wanneer zij risico’s zien voor de continuïteit van zorg voor hun verzekerden, melden de zorgverzekeraars dit volgens de vroegsignaleringsafspraken bij de NZa. De NZa zal de situatie dan monitoren met het oog op de zorgplicht en ik houd via hen vinger aan de pols. De NZa heeft mij laten weten op dit moment geen signalen te hebben ontvangen over het Isala ziekenhuis omtrent mogelijke financiële problemen.

1 februari 2023 - 16 maart 2023

43 dagen

Het bericht dat de politie kleine criminaliteit laat schieten
	Songül Mutluer (PvdA)
	Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD), Franc Weerwind (minister zonder portefeuille justitie en veiligheid) (D66)

Bronnen

1. De Gelderlander, 28 januari 2023, «Politie laat kleine criminaliteit schieten: oplichting, dierenmishandeling en 200 wietplanten op zolder blijven liggen», Politie laat kleine criminaliteit schieten: oplichting, dierenmishandeling en 200 wietplanten op zolder blijven liggen | Enschede | gelderlander.nl.

Vraag 1

Kent u het bericht «Politie laat kleine criminaliteit schieten: oplichting, dierenmishandeling en 200 wietplanten op zolder blijven liggen»?1

Ja.
Vraag 2

Kent u het in het bericht genoemde interne beleidsdocument? Zo ja, wat is de inhoud daarvan en kunt u een afschrift daarvan aan de Kamer doen toekomen? Zo nee, kunt u dan alsnog kennisnemen van dat document en het aan de Kamer doen toekomen?

Ik heb van het document kennis genomen en van het Openbaar Ministerie (OM) een toelichting ontvangen. Ik kan het nu nog niet delen met uw Kamer, omdat het nog onderwerp van bespreking is met de burgemeesters in de regionale eenheid Oost-Nederland. Het OM laat aan mij weten wanneer die bespreking is afgerond en doet mij dan de actueelste versie toekomen. Die zal ik met een volgend halfjaarbericht Politie aan uw Kamer doen toekomen.
Vraag 3

Welke delicten staan er op die lijst en welke afspraken zijn er gemaakt over hoe in het geval van een aangifte van een dergelijk delict er met die aangifte om moet worden gegaan?

Het document uit Oost Nederland vloeit voort uit en is onderdeel van het volledige kader waarbinnen keuzes in de opsporing worden gemaakt. Daarom geef ik daar eerst een schets van. Capaciteit is altijd schaars. Het maken van keuzes in de opsporing is niet eenvoudig. Het is ook niet nieuw, maar behoort standaard tot het werk van OM en politie en vindt plaats onder gezag van het OM. De aanwijzing voor de opsporing van het OM, die voor veelvoorkomende criminaliteit concreter is uitgewerkt in het landelijk screenings- en selectiviteitskader, vormt het landelijk afwegingskader. Deze beide documenten zijn openbaar2. Dit kader op hoofdlijnen biedt ruimte voor verdere regionale of lokale invulling in samenspraak met de burgemeester in de gezagsdriehoek. Van een dergelijke regionale invulling is in Oost Nederland nu sprake. Het document zal derhalve besproken worden in de gezagsdriehoeken, maar ook in het Regionaal en in het Districtelijk Veiligheidsoverleg, waarin burgemeesters, districts- en eenheidsleiding, parketleiding en gebiedsofficier periodiek bijeenkomen.
Het document waarover De Gelderlander schrijft is een intern operationeel werkinstrument. Het is te beschouwen als een levend instrument dat telkens kan worden geactualiseerd indien de omstandigheden of ervaringsfeiten daartoe aanleiding geven, uiteraard in overleg met de politie Oost-Nederland en de lokale driehoeken.
Het document is bedoeld om de basisteams van de politie in de eenheid Oost-Nederland extra houvast te geven bij het maken van de dagelijkse afwegingen en keuzes in de opsporing van veelvoorkomende criminaliteit3. Het document is in lijn met het selectiviteitskader, maar maakt het nog een stap concreter. Ik benadruk dat het delict hierin niet het uitgangspunt is. Met andere woorden: het is niet een lijst van delicten die nooit worden opgepakt. Het uitgangspunt is het moment waarop politie tegen capaciteitsgrenzen oploopt en keuzes moet gaan maken over welke zaken wel en welke zaken niet strafrechtelijk kunnen worden opgepakt. Als voorbeelden van delicten waar in een dergelijke situatie de keuze gemaakt kan (niet: móet) worden om de zaak niet op te pakken, worden onder andere de volgende genoemd: dierenmishandeling, tanken zonder te betalen, mondelinge bedreigingen, kleine diefstallen en inbraken in auto’s, schuren en garages. Bij de afwegingen die bij het maken van zo’n keuze worden gemaakt speelt de aanwezigheid van concrete aanknopingspunten voor opsporing, en in samenhang daarmee de kans op bewijsbaarheid, een rol. Belangrijke factoren die daarnaast worden meegewogen zijn de impact van het strafbare feit op slachtoffers en maatschappij, de persoon van de verdachte en de context waarin het strafbare feit heeft plaatsgevonden. Ook wordt bezien of een niet-strafrechtelijk interventie meer betekenis kan hebben. Deze factoren maken ook allemaal deel uit van het landelijke selectiviteitskader.
Aanvullend is het goed om te benoemen dat met de informatie uit meerdere niet-opgepakte zaken een patroon zichtbaar gemaakt kan worden op basis waarvan politie, met toestemming van het OM, opsporingsmiddelen kan inzetten die de kans op het opsporen van de dader vergroten. Op vergelijkbare wijze kan de informatie uit niet-opgepakte zaken, bijvoorbeeld van kleine hennepplantages op zolders van woonhuizen, een belangrijke rol spelen bij het aanpakken van een achterliggend crimineel netwerk.
Vraag 4

Deelt u de mening dat het pijnlijk voor de slachtoffers én voor de politie en het Openbaar Ministerie (OM) zelf is dat er bij gebrek aan capaciteit een lijst van wetsovertredingen opgesteld moet worden van delicten waarvoor in opsporing en vervolging geen of weinig aandacht meer is? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Capaciteit is altijd schaars. Het maken van keuzes in de opsporing is dan ook niet nieuw, maar behoort standaard tot het werk van OM en politie. In mijn antwoord op vraag 2 heb ik geschetst hoe dat is vormgegeven en hoe het werkinstrument in Oost Nederland daar in past.
Ik heb de Kamer sinds eind 2020 herhaaldelijk geïnformeerd over de onderbezetting bij de politie, over de zorg die ik daarover heb en over de maatregelen die we nemen om de werkdruk die ermee gepaard gaat waar mogelijk te verlichten4. Ik heb daarbij aangegeven dat die situatie voor de gezagen, dus OM en burgemeesters, betekent dat er op dagelijkse basis helaas in nog meer scherpte en schaarste dan voorheen keuzes gemaakt moeten worden over de inzet van de politie. In basisteams waar de werkdruk erg hoog is kan dit in de praktijk helaas betekenen dat agenten moeilijke keuzes moeten maken die voor slachtoffers teleurstellend kunnen zijn.
Vraag 5

Wat gebeurt er in de genoemde regio concreet met een unieke aangifte van een diefstal van een fiets uit een schuurtje of met een aangifte van een mondelinge bedreiging?

Elke unieke aangifte wordt door de politie opgenomen. Hierin wijkt de politie-eenheid Oost-Nederland niet af van het landelijke beleid. Of een aangifte ook verder strafrechtelijk wordt opgepakt hangt af van de uitkomst van de afwegingen op basis van het selectiviteitskader en het werkinstrument zoals in het antwoord op vraag 3 beschreven.
Vraag 6

Weten slachtoffers die aangifte komen doen van een delict dat op de genoemde lijst staat dat die aangifte wellicht tot geen of weinig opsporingshandelingen gaat leiden of worden zij daarvan op de hoogte gesteld? Zo ja, hoe reageren deze slachtoffers doorgaans? Zo nee, waarom niet?

Zoals de Kamer weet zetten wij ons in voor de rechten en belangen van slachtoffers, zodat zij een sterke positie in het recht hebben en de hulp en ondersteuning krijgen die zij nodig hebben. Het tijdig en volledig informeren van slachtoffers is daar onderdeel van. Wij hebben dit regelmatig aan de orde in gesprekken met politie en OM.
De politiemedewerker die de aangifte opneemt, legt altijd aan het slachtoffer uit wat het vervolg op een aangifte kan zijn. De beslissing over wat er vervolgens met de aangifte gebeurt ligt bij functionarissen van politie en OM verderop in het proces. Dit wordt beschreven in het selectiviteitskader, waarop ik in het antwoord op vraag 3 ben ingegaan. De aangever wordt altijd schriftelijk, en afhankelijk van de context ook mondeling, in kennis gesteld van de beslissing wat er met de aangifte gebeurt. Doorgaans reageren slachtoffers begripvol op de keuzes die gemaakt worden.
Vraag 7

Wordt aan genoemde slachtoffers daar waar gewenst wel slachtofferhulp aangeboden of naar andere oplossingen zoals herstelrecht gezocht? Zo ja, in welke mate wordt daar gebruik van gemaakt? Zo nee, waarom niet?

Indien een zaak niet strafrechtelijk wordt opgepakt, betekent niet dat er geen enkele interventie wordt gepleegd. De politie voert bijvoorbeeld stopgesprekken, laat een ruiming uitvoeren, stuurt partijen door naar Perspectief Herstelbemiddeling, schakelt buurtbemiddeling in, doet een aanmelding bij een zorg- en veiligheidshuis of speelt een rol bij het regelen van de schade. In het selectiviteitskader wordt een aantal mogelijkheden genoemd en het Oost-Nederlandse werkinstrument geeft bijvoorbeeld aan dat bij een jeugdige die voor het eerst zijn/haar bankrekening of pinpas ter beschikking heeft gesteld voor criminele doeleinden (een zgn. money mule) een vorm van reprimande of stopgesprek toegepast moet worden. Op dit moment is er geen informatie voorhanden in welke mate gebruik wordt gemaakt van herstelbemiddeling. Zie hierover ook het antwoord bij vraag 12.
Vraag 8

Gaat het opstellen van een genoemde lijst verder dan het afwegen van aan welke prioriteiten er in opsporing en vervolging moeten worden gesteld? Zo ja, waar blijkt dat uit? Zo nee, waarom niet?

Nee; zie het antwoord bij vraag 4.
Vraag 9

Zijn er meer politieregio’s in Nederland waar dergelijke lijsten ook bestaan? Welke regio’s betreft dit en wat is de inhoud van die lijsten?

Bij het OM zijn centraal geen signalen bekend dat voor andere regionale eenheden een nadere invulling van het selectiviteitskader is gemaakt zoals het operationele werkinstrument in Oost-Nederland. Het is echter mogelijk dat men daarvoor ook in andere eenheden op enig moment aanleiding zal zien. Zoals toegelicht bij vraag 2 laat het landelijk afwegingskader ruimte voor een dergelijke nadere regionale of lokale invulling. Dat vloeit voort uit de gezagsrol van het OM en maakt het deel uit van het standaardwerk van OM en politie in de regionale eenheden.
Vraag 10

Deelt u de mening dat van het geven van weinig aandacht aan in het bericht genoemde delicten plus het eerder moeten schrappen van 1200 politierechterzaken het signaal uitgaat dat deze zogenoemde kleine criminaliteit niet meer serieus genomen kan worden? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Het OM en de politie nemen de kleine, of veelvoorkomende, criminaliteit zeker serieus. Zij weten uit ervaring dat iets «klein» kan heten, maar voor een slachtoffer heel groot kan zijn. Zoals in de antwoorden hierboven toegelicht, maakt de politie onder gezag van het OM bij het behandelen van aangiftes keuzes die erop zijn gericht om energie en tijd op de juiste zaken te richten.
De reden voor het seponeren van politierechterzaken in Gelderland was een gebrek aan capaciteit bij de rechtbank Gelderland5. De rechtspraak (maar ook het OM) krijgt op grond van het coalitieakkoord (Bijlage bij Kamerstuk 35 788, nr. 77) middelen om de capaciteit te vergroten. Daarnaast werken zowel Rechtspraak als OM onder meer in ketenverband aan het verkorten van doorlooptijden en aan een beter zicht op de voorraden.
Vraag 11

Deelt u de mening dat de aanhoudende druk op politie, OM en rechtspraak verlicht moet worden? Zo ja, hoe en op welke termijn gaat u zorgen voor minder druk en daarmee betere behandeling van ook kleine criminaliteit? Zo nee, waarom deelt u die mening niet?

Ja, ik deel de mening dat die druk verlicht moet worden en ik span me daar ook doorlopend voor in.
Onderdeel van de intensivering van 200 mln. op veiligheid, die volgt uit de eind 2021 aangenomen motie-Hermans, is een uitbreiding van de operationele politiecapaciteit met 700 fte agenten voor de basisteams. Na overleg in het Landelijk Overleg Veiligheid en Politie (LOVP) heb ik de verdeling van deze 700 fte over de eenheden vastgesteld. Met de regioburgemeesters en de voorzitter van het College van Procureurs-Generaal is besproken dat er, naast wijkagenten, «digitale wijkagenten» en andere agenten voor in de wijk, ook behoefte is aan agenten die in de basisteams gaan werken aan de opsporing van veel voorkomende criminaliteit. De verdeling binnen de eenheden is uiteindelijk aan de gezagen, dus aan de hoofdofficier van justitie en aan de burgemeesters. Het eerste deel van de extra agenten zal in 2026 als volledig opgeleide agent van de politieacademie komen6.
Zoals ik in het antwoord op vraag 10 heb toegelicht krijgen OM en Rechtspraak op grond van het Coalitieakkoord middelen om onder meer de capaciteit te vergroten. Het betreft middelen ter hoogte van in totaal € 200 mln. voor de «versterking justitiële keten», waaronder vooral rechtspraak en OM. Het gaat om een oplopende reeks van € 50 mln. in 2022 oplopend naar € 200 mln. vanaf 2025.
Vraag 12

Hoe gaat u ervoor zorgen dat deze vorm van criminaliteit daar waar dat mogelijk is buiten het strafrecht om gaat worden opgelost bijvoorbeeld door middel van herstelrecht, een waarschuwing op hulpverlening? Welke verlichting van de druk op de justitiële keten verwacht u hierdoor?

Binnen de politie is er in toenemende mate aandacht voor betekenisvolle interventies voor de burger. Dit is ook verwoord in het selectiviteitskader, waarnaar ik o.a. bij vraag 3 heb verwezen. Dit betekent dat meer wordt stilgestaan bij de hulpvraag van burgers en vervolgens bij de vraag met welk soort interventie zij (zowel slachtoffer als dader) het meest zijn gediend. Dat hoeft niet altijd het strafrecht te zijn. Het streven is dat steeds meer politiemedewerkers zich in een zo vroeg mogelijk stadium afvragen of het (onderliggende) probleem beter buiten het strafrecht om kan worden opgelost. Een gunstig effect hiervan is dat het kan bijdragen aan het verminderen van de druk op de strafrechtketen. Onder de noemer «betekenisvolle intake» is in 2022 een aantal pilots gestart, waarvan de uitkomst wordt gebundeld om verder te brengen binnen de politieorganisatie.
Een doorverwijzing van de politie naar een herstelrechtvoorziening, zoals Perspectief Herstelbemiddeling, behoort tot het inzetten van betekenisvolle interventies. Om de inzet van herstelrecht verder te stimuleren wordt op dit moment het Beleidskader herstelrechtvoorzieningen gedurende het strafproces geëvalueerd. Gelet op het vereiste van vrijwillige deelname aan herstelrecht, is goede informatie hierover essentieel. Mijn aandacht zal in de komende periode in het bijzonder uitgaan naar de communicatie en goede voorlichting op dit punt. In mijn brief van 1 november jl. heb ik uw Kamer uitgebreider geïnformeerd over de initiatieven van politie en een aantal ontwikkelingen op het vlak van herstelrecht7.
Het zal niet eenvoudig zijn om de inzet van herstelrecht te vertalen naar winst in termen van middelen, capaciteit of invloed op de duur van de strafrechtelijke procedure. Op dit moment is dat in ieder geval niet mogelijk.

1 februari 2023 - 23 februari 2023

22 dagen

De berichtgeving over energiearmoede en schimmel in woningen
	Wybren van Haga (BVNL)
	Micky Adriaansens (minister economische zaken) (VVD), Kuipers

Bronnen

1. RTL Nieuws, 30 januari 2023, «Honderdduizenden huishoudens zetten kac…

Vraag 1

Hebt u kennisgenomen van het bericht «Honderdduizenden huishoudens zetten kachel lager: huizen vol schimmel het gevolg»?1

Ja
Vraag 2

Wat vindt u ervan dat de energiearmoede inmiddels zo hard oploopt en dusdanig ernstig is, dat mensen niet langer onder gezonde omstandigheden in hun eigen woning kunnen wonen?

De cijfers uit de CBS/TNO-energiearmoedemonitor en de aanvullende analyse van TNO zijn zorgelijk. Huishoudens in Nederland hebben veel last van de gestegen energierekening. Dit geldt in het bijzonder voor mensen in slecht geïsoleerde huurwoningen. Daarom heeft het kabinet een prijsplafond ingevoerd naast het brede koopkrachtpakket voor 2023. Op 7 februari jl. is ook het Tijdelijk Noodfonds Energie gelanceerd, waar het kabinet een subsidie voor heeft verstrekt. Dit noodfonds betaalt een deel van de energierekening voor huishoudens die een te groot deel van hun inkomen kwijt zijn aan de energierekening. Deze maatregelen dringen het aantal huishoudens met energiearmoede terug.
Momenteel worden verschillende denkrichtingen verkend over het te voeren beleid rondom de hoge energieprijzen voor de komende jaren. Mede naar aanleiding van de Motie Van der Lee/Kathmann heeft het kabinet de Kamer geïnformeerd2 welke maatregelen het kabinet verkent om huishoudens die kwetsbaar zijn voor de gevolgen van hoge energieprijzen de komende jaren gericht te ondersteunen tijdens de afbouw van de generieke maatregelen. Daarbij ligt de focus op huishoudens die kwetsbaar zijn voor de hoge energieprijzen.
Vraag 3

Weet u hoeveel mensen in Nederland op dit moment te kampen hebben met energie-armoede, waardoor zij hun huizen niet meer adequaat kunnen verwarmen? Als u de actuele situatie niet inzichtelijk heeft, bent u dan voornemens om deze in kaart te brengen?

De Minister voor Klimaat en Energie heeft uw Kamer op 27 januari 2023 geïnformeerd over de Monitor Energiearmoede in Nederland (Kamerstuk 29 023, nr. 390). We spreken van energiearmoede als een huishouden te maken heeft met een laag inkomen in combinatie met een te hoge energierekening en/of een woning van (zeer) slechte energetische kwaliteit. In de eerste Monitor Energiearmoede geeft het CBS informatie over 2019 en 2020; de cijfers van 2020 zijn de meest actuele cijfers. Hieruit volgt dat 6,4% van het totaal aantal huishoudens (ongeveer 512.000 huishoudens) te maken heeft met energiearmoede in dat jaar.
Om een beeld te krijgen bij de ontwikkeling van energiearmoede na 2020 heeft TNO een actuele inschatting van het niveau van energiearmoede eind 2022 op zowel nationaal als lokaal niveau opgesteld. Deze analyse is gebaseerd op inschattingen en aannames op basis van cijfers van het CBS die zijn vastgesteld voor 2020 voor individuele huishoudens, en sluit qua methode en definities aan op de Monitor Energiearmoede. Voor de energieprijs, compensatiemaatregelen en energiebesparing die ten grondslag liggen aan de inschatting van energiearmoede voor 2022 zijn aannames gedaan. Uit het TNO-rapport blijkt dat, als gevolg van de hoge energieprijzen, het aandeel energiearme huishoudens tussen 2020 en 2022 naar schatting is gestegen van 6,4% naar 7,4%. Het totaal aantal huishoudens dat in 2022 kampt met energiearmoede wordt geschat op 602.000 (7,4% van het totaal aantal huishoudens). Dit TNO-rapport is onderdeel van het meerjarige TNO-kennisprogramma energiearmoede, waarover uw Kamer eerder is geïnformeerd (Kamerstuk 29 023, nr. 354).
Vraag 4

Weet u hoeveel woningen in Nederland inmiddels onderhevig zijn aan de gevolgen van ontoereikende verwarming en in welke verschillende vormen deze schade zich manifesteert, naast schimmelvorming?

Het kabinet heeft geen overzicht van het aantal huizen in Nederland dat gevolgen ondervindt van ontoereikende verwarming. Voor vocht- en schimmelproblematiek heeft de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening een brede aanpak met alle betrokken partijen ingezet. Deze aanpak lijkt effect te hebben, getuige dat uit het WoON 2021 blijkt dat het aandeel corporatiehuurders dat last heeft van vocht en/of schimmel is afgenomen van 28% in 2018 tot 24% in 2021. Dat aantal blijft desalniettemin te hoog, vandaar dat in de Nationale prestatieafspraken, die in juni 2022 zijn ondertekend met Aedes, Woonbond en de VNG, ook aandacht is voor onderhoud en woningkwaliteit. In de Nationale prestatieafspraken is afgesproken dat corporaties ervoor zorgen dat er vanaf 2026 geen woningen meer zijn met een slechte staat van onderhoud (categorie 5 of3 en dat corporaties tot en met 2030 jaarlijks € 200 miljoen extra investeren in woningverbetering, met een focus op een versnelde aanpak van vocht en schimmel, loden leidingen, asbest en brandveiligheid.
Vraag 5

Wat kunnen de gevolgen zijn van schimmelvorming in een woning voor de gezondheid van de bewoners, zowel op de korte, als op de lange termijn?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) concludeerde in 2009 in de Air Quality Guidelines over vocht en schimmels in binnenmilieu, dat er voldoende epidemiologisch bewijs is voor een hoger risico op luchtwegklachten, luchtweginfecties en verergering van astma bij mensen die wonen in huizen met schimmels en vocht. Er is enig bewijs voor een verhoogd risico op allergische rhinitis en astma. Ook is er klinisch bewijs dat blootstelling aan schimmels en andere vocht gerelateerde microbiële agentia (bacteriën) een verhoogd risico geeft op zeldzame aandoeningen zoals hypersensitieve pneumonitis, allergische alveolitis, chronische rhinosinusitis en sinusitis op basis van een schimmelallergie.
Resultaten van toxicologisch onderzoek duiden op het optreden van diverse toxische en ontstekingsreacties na blootstelling aan micro-organismen, evenals hun sporen, stofwisselingsproducten en -componenten, afkomstig van vochtige woonmilieus. Alhoewel allergische personen extra gevoelig zijn voor biologische en chemische agentia in vochtige woonmilieus, zijn ook gezondheidseffecten gevonden in niet-allergische populaties. Door toename van de prevalentie van astma en allergieën is ook het aantal individuen toegenomen dat gevoelig is voor vochtige woonmilieus.
Naast gevolgen voor de fysieke gezondheid kunnen schimmelvorming (en geassocieerde problemen zoals vocht en kou in huis) ook gevolgen hebben voor de mentale gezondheid. Er zijn associaties gevonden tussen wonen in een koud en vochtig huis en uiteenlopende gevolgen voor de mentale gezondheid waaronder een toename in depressieve gevoelens en piekeren, bezorgdheid over de fysieke gezondheid en chronisch thermisch discomfort. Onderzoek laat zien dat problemen in huis (vocht, kou, schimmel) vooral tot negatieve mentale gezondheidsgevolgen kunnen leiden als men daarnaast zorgen heeft over de betaalbaarheid van energiekosten. Het wordt verondersteld dat wonen in een koud en vochtig huis een bron is van cumulatieve stress, waarbij er een opeenstapeling is van meerdere bronnen voor stress (o.a. effecten op de fysieke gezondheid; financiële zorgen), die samen de kwetsbaarheid voor negatieve mentale gezondheidseffecten vergroten.
De GGD’en bieden via de website www.ggdleefomgeving.nl informatie over de gezondheidsrisico’s van schimmel en over het voorkomen en verwijderen van schimmel.
Vraag 6

Wat zijn specifiek de gevolgen voor kinderen en ouderen die moeten leven in een huis met schimmelvorming? Leidt het wonen in een huis met schimmelvorming bijvoorbeeld tot co-morbiditeiten en/of vroegtijdig overlijden bij ouderen die al lijden aan bepaalde aandoeningen en/of kunnen kinderen hierdoor bijvoorbeeld astma en/of ontwikkelingsproblemen krijgen?

Als risicogroepen voor gezondheidseffecten van schimmels onderscheiden we mensen die door specifieke woningkenmerken kans lopen op een verhoogde blootstelling en mensen die vanwege lichamelijke omstandigheden gevoeliger zijn. Verhoogde blootstelling aan vocht en schimmels in woningen kan optreden bij gebrekkige woonomstandigheden door bouwtechnische gebreken of achterstallig onderhoud en door bewonersgedrag zoals onvoldoende (mogelijkheid tot) ventileren en stoken of een te hoge bezettingsgraad van de woning. Bij zowel allergische als niet-allergische personen kunnen vochtige woonomstandigheden en schimmelgroei leiden tot gezondheidseffecten. Reden hiervoor is dat naast allergische mechanismen ook niet-allergische mechanismen vermoedelijk een rol spelen. Bij allergische personen treden effecten echter vaker op en kunnen de effecten ernstiger zijn. Om deze redenen worden allergische personen aangemerkt als behorend tot een risicogroep. Kinderen en ouderen kunnen tot de risicogroepen behoren, maar dit is niet noodzakelijk zo.
Vraag 7

Wat zijn de gevolgen voor de (druk op de) zorg van het toenemende aantal mensen in Nederland dat onder ongezonde omstandigheden moet wonen in een huis dat ontoereikend wordt verwarmd? Welke ziekten/aandoeningen kunnen hierdoor worden aangewakkerd/verergerd en hoeveel meer huisartsenbezoeken en ziekenhuisopnames en medische behandelingen zijn hiervan het gevolg?

De gezondheidsklachten die kunnen worden verwacht als gevolg van vocht en schimmel zijn beschreven in het antwoord op vraag 5. Het kabinet heeft geen exacte gegevens over de zorgkosten die hiermee samenhangen. TNO heeft op 27 januari 2023 wel een verkennende studie gepubliceerd met de titel Gezondheidskosten en energiearmoede. Een empirische analyse voor Nederland.Uit hun econometrische analyse blijkt dat zorgkosten van huishoudens hoger zijn naarmate de energiekwaliteit van hun huis slechter is. TNO beschrijft dat de analyse aantoont dat de extra zorgkosten voor huishoudens met een laag inkomen gemiddeld 5 procentpunt hoger zijn in woningen met een slecht energielabel (F&G) dan in woningen met een goed energielabel (A&B). Bij kinderen tot 18 jaar uit energiearme huishoudens (d.w.z. een laag inkomen en een slecht energielabel) waar de verwarming uit of te laag staat (onderconsumptie van energie) is dat effect nog groter. Zij hebben 11 procentpunt hogere totale zorgkosten, met name ziekenhuiskosten, dan kinderen uit huishoudens met een laag inkomen in een woning met een goed energielabel. Binnen de groep energiearme huishoudens zijn de ziekenhuiskosten van kinderen in een woning waar de verwarming uit of te laag staat gemiddeld 17% hoger dan van jongeren in vergelijkbare woningen waar de verwarming wel aan staat.
Het onderzoek is een econometrische analyse gebaseerd op het combineren van geanonimiseerde CBS-microdata voor 5,8 miljoen huishoudens. Een dergelijke «big data» analyse heeft voordelen omdat het inzicht geeft in effecten die alleen voorkomen bij relatief kleine groepen – zoals kinderen in huishoudens met een laag inkomen in de energetisch slechtste woningen met onderconsumptie van energie. Een belangrijk nadeel van deze methode is echter dat de onderliggende mechanismen van de aangetoonde effecten niet goed in beeld komen – de analyse geeft bijvoorbeeld geen inzicht in welke klachten de extra zorgkosten onder kinderen uit energiearme huishoudens veroorzaken.
Vragen over vocht en schimmel in huis vormen ook een belangrijk deel van de milieu gerelateerde vragen waar mensen contact over opnemen met de GGD.
Vraag 8

Wat betekent de energie-armoede en de daardoor veroorzaakte schade aan woningen voor de Nederlandse woningmarkt? Hoeveel huizen zullen op termijn onbewoonbaar worden en/of ingrijpend moeten worden gesaneerd? Wat zullen hiervan de kosten zijn en wat betekent dit voor de toch al grote krapte op de woningmarkt?

Het kabinet kan hier geen inschatting van maken.
Vraag 9

Wat betekent de schade aan woningen als gevolg van ontoereikende verwarming voor het milieu? Wat doet overmatige schimmel bijvoorbeeld met de lucht, bodem en drinkwaterkwaliteit en welke schade treedt er nog meer op die potentieel nadelig kan zijn voor de leefomgeving?

Onderzoek naar de effecten van huisschimmel op de gezondheid richten zich op het binnenmilieu, met name de lucht die mensen inademen in huis. Er is, voor zover bij ons bekend, weinig tot geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van huisschimmel voor de buitenlucht, bodem of drinkwater. Het kabinet heeft geen reden om aan te nemen dat er grote effecten zijn.
Vraag 10

Wat gaat u doen om ervoor te zorgen dat mensen die het zich financieel niet kunnen veroorloven om hun huis op te knappen en/of te verduurzamen niet onder ongezonde omstandigheden hoeven te wonen? Waar kunnen deze mensen terecht voor hulp?

Het kabinet heeft zowel vorig jaar als dit jaar fors ingegrepen om de gevolgen van de hoge prijzen te dempen: vorig jaar de energietoeslag, belastingverlaging en 190 euro in november en december, een energiearmoede aanpak met o.a. energiecoaches en -fixers en energiebesparende maatregelen, campagnes en een o%-lening voor laagste inkomens bij warmtefonds voor verduurzaming. Dit jaar het koopkrachtpakket, het prijsplafond en de start van het Nationaal isolatieprogramma, gericht op de slechtst geïsoleerde woningen met focus op kwetsbare huishoudens.
Een structurele oplossing is huishoudens helpen met verduurzamen, om zo de energierekening structureel omlaag te brengen.
Het kabinet heeft de verhuurdersheffing woningcorporaties afgeschaft: 3 mrd o.a. voor verduurzaming en afspraken gemaakt over verduurzamen woningen.
Voor particuliere huur zijn de subsidies verruimd.
Verhuurders mogen slecht geïsoleerde huizen met label F en G vanaf 2030 niet meer verhuren en vanaf 2024 gaat het aangepaste puntenstelsel zorgen voor extra prikkels om te verduurzamen: extra punten voor groene labels en aftrekpunten voor de slechtste labels.
Drempels wegnemen voor verduurzamen huurhuizen (instemming voor verduurzamen).
Met lokale aanpak isolatie kunnen gemeenten slecht geïsoleerde woningen verduurzamen en het warmtefonds heeft een lening met 0% rente voor de laagste inkomens.
Het kabinet is bezig met een versnellingspakket verduurzaming gebouwde omgeving. De Minister voor VRO zal u in het voorjaar daarover meer informatie sturen.

1 februari 2023 - 21 februari 2023

20 dagen

De kwaliteitscriteria voor waterstof
	Henri Bontenbal (CDA)
	Rob Jetten (minister zonder portefeuille economische zaken) (D66)

Bronnen

1. FD, 27 januari 2023, «Nederland start riskant waterstofavontuur». (ht…

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Nederland start riskant waterstofavontuur»1?

Ja.
Vraag 2

Klopt het dat in de adviesbureaus KIWA en DNV een minimaal vereiste zuiverheidsgraad van 98% adviseren, maar dat waterstofproducenten inzetten op een percentage van 99,5 of hoger?

Kiwa en DNV hebben vorig jaar in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) een adviesrapport over de kwaliteitseisen voor waterstof geschreven. Zij adviseren om te starten met het stellen van een minimale zuiveringsgraadeis van 98% (mol%).
Daarbij adviseren Kiwa en DNV om drie jaar na ingebruikname van het waterstofnetwerk de specificaties te evalueren.
Eind 2022 heeft EZK een marktconsultatie uitgezet over de conclusies en aanbevelingen van Kiwa en DNV. Veel respondenten geven aan geen voorstander te zijn van een aanpassing na een aantal jaren omdat aanpassingen resulteren in extra kosten. Eventuele wijzigingen van de specificaties, moeten bedrijven nu al in de investeringsplannen meewegen.
Vervolgens geeft de meerderheid van de respondenten de voorkeur aan een minimaal zuiverheidspercentage van 99,5% of hoger. Er zijn ook bedrijven die pleiten voor een lagere zuiverheid of aangeven dat zij zelf nog onderzoek doen naar de zuiverheid die ze kunnen aanbieden. Toekomstig netbeheerder HNS (dochteronderneming van Gasunie) heeft aangegeven dat het net een zuiverheidspercentage van 99,5% zou kunnen garanderen. De consultatie heeft waardevolle signalen opgeleverd die ik meeneem in de besluitvorming over de kwaliteitseisen.
Vraag 3

Kunt u uitleggen wat de oorzaak is van dit verschil in inzicht tussen de adviesbureaus en waterstofproducenten?

Kiwa en DNV hebben geadviseerd eerst een minimale zuiverheidspercentage vast te stellen van 98% en een aantal jaar later dit te evalueren en eventueel te verhogen. In die zin is er geen verschil in inzicht dat op termijn een hogere minimumwaarde optimaal is, maar adviseren Kiwa en DNV daar gefaseerd naar toe te werken. Ze verwachten namelijk dat op termijn een hogere minimum zuiverheid optimaal is en de kwaliteitseisen dus kunnen worden verhoogd. Reden voor deze verwachting is dat het aandeel van elektrolyse (groene waterstof met hoge zuiverheidsgraad) in de waterstofproductie toeneemt en er over een aantal jaar meer kennis is opgedaan over het transporteren en opslaan van waterstof en de mogelijkheden voor reiniging van waterstof.
Vraag 4

Wat is uw reactie op het standpunt van waterstofproducenten dat er investeringen in zuiveringssystemen nodig zullen zijn om groene waterstof te transporteren indien de minimale zuiverheidsgraad op 98% wordt gesteld? Wat zal daarvan de impact zijn op de kosten van groene waterstof, de systeemkosten voor de netgebruikers, de vraag naar groene waterstof en de uitrol van groene waterstof in Nederland?

Met behulp van elektrolyse wordt waterstof geproduceerd met een zeer hoge zuiverheid. Partijen die elektrolyse-projecten ontwikkelen, geven aan dat zij marktvraag zien naar waterstof met een hoge zuiverheid. Deze partijen hebben daarom ook de voorkeur voor een waterstofnet met zo hoog mogelijke eisen aan de zuiverheidsgraad. Afnemers die zuivere waterstof willen gebruiken hoeven minder (zuiverings)kosten te maken indien de minimale zuiverheidsgraad hoger is, Aan de andere kant geldt dat bij een relatief hoge ondergrens van de zuiverheidsgraad bepaalde waterstofproducenten (blauwe waterstof) en importterminals meer moeten zuiveren ten opzichte van een zuiverheid van 98% en dus meer kosten moeten maken om in te kunnen voeden op het net.
Een hoge ondergrens voor de minimale zuiverheid verlaagt dus relatief de kosten voor gebruik van groene waterstof ten opzichte van blauwe waterstof en geïmporteerde waterstof.
Vraag 5

Wie zal de kosten voor het investeren in deze zuiveringsinstallaties moeten dragen? Op welke plek in de keten komen deze terecht?

Bij een relatief hoge zuiverheidseis zijn het producenten van minder zuivere waterstof die de kosten van zuiveringsinstallaties moeten dragen. Uiteindelijk zijn het afnemers voor wie waterstof van lagere kwaliteit ook zou volstaan die deze kosten dragen. Bij een lagere zuiverheidseis zijn het gebruikers die een hoge kwaliteit nodig hebben die geconfronteerd worden met kosten omdat zij het waterstof dat zij uit het waterstofnetwerk betrekken, moeten zuiveren.
Zowel de hoogte van de kosten van zuivering als de verdeling van de kosten zijn dus afhankelijk van de kwaliteitseis. Daarom moet ik voor de vaststelling van die eis een belangenafweging maken.
Vraag 6

Door wie zullen de kwaliteitscriteria worden vastgesteld? Is Gasunie daarvoor verantwoordelijk of bent u degene die daarover besluit?

Ik zal de kwaliteitscriteria vaststellen. Het gaat daarbij overigens niet alleen om de zuiverheid van de waterstof maar ook om andere kwaliteitsparameters zoals de temperatuur van de waterstof.
Vraag 7

Op welke wijze zullen onder andere waterstofproducenten worden betrokken in de besluitvorming over de uiteindelijke kwaliteitscriteria?

Ik heb de marktconsultatie georganiseerd om marktpartijen bij de besluitvorming over de criteria te betrekken. De resultaten van aanvullend onderzoek zal ik daarnaast met representatieve organisaties bespreken.
Vraag 8

Wat is uw reactie op de suggestie om de kwaliteitscriteria voor waterstof al in een vroeg stadium te bespreken met onder andere de Duitse, Belgische en Britse overheid? Bent u bereid dit toe doen? Zo nee, waarom niet?

Ik vind het van belang om bij de vaststelling van de kwaliteitscriteria nauw op te trekken met buurlanden. Medewerkers van mijn ministerie hebben contact met ministeries in omringende landen en medewerkers van de Europese Commissie met de vraag of zij vergelijkbare signalen hebben ontvangen.
Vraag 9

Klopt het dat in de studie van DNV en KIWA is gewerkt is met een simpel model waarin grote toekomstige waterstofgebruikers uit onder andere de staalsector en raffinage niet zijn meegenomen? Zo ja, wat betekent dit voor de uitkomst van de studie en het advies met betrekking tot de minimaal vereiste zuiverheidsgraad?

Zie de beantwoording van vraag 10.
Vraag 10

Bent u bereid om voordat de kwaliteitscriteria worden vastgesteld een nieuw, uitgebreider onderzoek te doen waarin alle sectoren worden betrokken om daarmee te komen tot een norm die voor een zo groot mogelijk aantal partijen hanteerbaar is?

Ja. Ik ga opdracht geven voor aanvullend onderzoek waarin inzichten uit de marktconsultatie worden meegewogen en ook de door uw Kamer aangegeven wens om de ambities ten aanzien van de productie van groene waterstof te verhogen.
Ik zal daarbij vragen om er vanuit te gaan dat de kwaliteitscriteria in één keer voor een langere periode moeten worden vastgesteld (dus zonder aanpassing na een aantal jaren). De onderzoekers zal daarnaast gevraagd worden om te beschrijven met welke aannames zij werken over (1) het aanbod en het gebruik van waterstof in specifieke sectoren en (2) het deel van de waterstofproductie dat ingevoed wordt in het landelijke net. Voor afronding van het onderzoek zullen de gebruikte scenario’s met representatieve organisaties worden besproken.
Na afronding van het onderzoek zal ik een beslissing nemen over de kwaliteitscriteria. Voor de zomer zal ik u informeren over de vervolgstappen.

1 februari 2023 - 27 februari 2023

26 dagen

De gewelddadige aanslagen in Palestina en Israël en de dreiging van escalatie van het conflict
	Tom van der Lee (GL)
	Wopke Hoekstra (viceminister-president , minister buitenlandse zaken) (CDA)

Bronnen

1. https://nos.nl/artikel/2461369-dodelijke-inval-in-jenin-door-leger-is…
2. https://nos.nl/artikel/2461514-zeker-zeven-doden-bij-aanslag-synagoge…
3. Idem
4. Kamerstukken II 2022/23, 30 950, nr. 320

Vraag 1

Bent u bekend met de dodelijke aanslag in het Palestijnse vluchtelingenkamp in Jenin van donderdag jongstleden?1

Ja.
Vraag 2

Wat vindt u van deze gewelddadige inval door het Israëlische leger?

Het hoge aantal slachtoffers als gevolg van de operatie in Jenin baart het kabinet zorgen. Het kabinet roept Israël op terughoudend te zijn met het gebruik van geweld in veiligheidsoperaties en verwacht van Israël dat ieder geweldsgebruik proportioneel is.
Vraag 3

Bent u bereid deze vorm van geweld door het Israëlisch leger stevig te veroordelen? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.
Vraag 4

Bent u bekend met de aanslag die vrijdagavond jongstleden plaatsvond bij een synagoge in Jeruzalem?2

Ja.
Vraag 5

Wat vindt u van deze gewelddadige actie, en hoe kijkt u naar het feit dat dit vermoedelijk een directe reactie was op de aanslag in Jenin?

De gewelddadige actie in Neve Yaakov is zeer triest en ik heb mijn afschuw hierover geuit. Spanningen lopen verder op getuige de door u genoemde voorbeelden. Het is in het belang van beide partijen om verdere escalatie te voorkomen. Nederland roept hier nadrukkelijk toe op en spreekt zich uit tegen unilaterale stappen die de situatie verder onder druk zetten. Ook op Europees niveau wordt hierop gereflecteerd om te bezien hoe de EU kan bijdragen aan de-escalatie. Ook steunt Nederland in dit kader de recente initiatieven van de VS.
Vraag 6

Bent u bereid deze vorm van geweld door de Palestijnen streng te veroordelen?

Zie antwoord vraag 5.
Vraag 7

Wat is uw kijk op het gegeven dat de frequentie van agressieve acties door zowel de Palestijnen als het Israëlische leger toeneemt en verdere escalatie van het conflict dreigt? Bent u bereid dit te veroordelen, en welke vervolgstappen bent u van plan te nemen?

Zie antwoord vraag 5.
Vraag 8

Wat is uw reactie op het feit dat de Palestijnse Autoriteit de stilte vanuit de internationale gemeenschap over de aanval in Jenin bekritiseert, nu mede door mensenrechtenorganisaties is bevestigd dat de Palestijnen lijden onder schending van mensenrechten door het Israëlisch regime?3

Nederland heeft de VN-verklaring waarin gealarmeerd is gereageerd op de operatie in Jenin onderschreven, en beide partijen opgeroepen tot de-escalatie. Nederland blijft zich uitspreken tegen schendingen van internationaal recht en het oplopende geweld.
Vraag 9

Hoe apprecieert u het gegeven dat de Verenigde Naties hieromtrent recentelijk het Internationaal Gerechtshof gevraagd heeft de legaliteit te onderzoeken van de Israëlische bezetting en de annexatie van de Palestijnse gebieden?

Een Advisory Opinion van het Internationaal Gerechtshof is een gezaghebbend instrument dat bijdraagt aan de ontwikkeling van de internationale rechtsorde. Het Internationaal Gerechtshof wordt gevraagd een Advisory Opinion over de juridische consequenties van de Israëlische bezetting te formuleren.
Nederland heeft zich onthouden van stemming over de resolutie «Israeli practices affecting the human rights of the Palestinian people in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem» waar de adviesaanvraag aan het Internationaal Gerechtshof onderdeel van is. Deze aanvraag is pas laat in de onderhandelingen over deze resolutie ingebracht. Dit liet weinig tijd voor discussie over de tekst van de aanvraag, terwijl zorgvuldige formulering het Internationaal Gerechtshof beter in staat stelt alle relevante overwegingen mee te nemen.
Daarnaast bevat deze resolutie een referentie aan de heilige plaatsen in Jeruzalem waarin alleen de Arabische benaming van de Haram al-Sharif wordt genoemd. Nederland zet zich actief in binnen EU-verband om balans in te brengen in de aanduiding van de heilige plaatsen, conform motie van het Eerste Kamerlid Schalk (Kamerstuk 35 403, J).
Vraag 10

Kunt u aangeven waarom Nederland zich hieromtrent heeft onthouden van stemming, juist terwijl Nederland aangeeft het Internationaal recht te willen toepassen als het gaat om Israël?4

Zie antwoord vraag 9.
Vraag 11

Bent u bereid uit te spreken dat het Nederlandse kabinet zich inzet om te bewerkstelligen dat het internationaal recht overal wordt toegepast, ook in Israël? Kunt u aangeven hoe Nederland dit doet?

Nederland blijft de Israëlische regering consistent wijzen op haar internationaalrechtelijke verplichtingen, zowel in bilateraal als in EU-verband. Dit is bijvoorbeeld ook gebeurd tijdens de eerste contacten op politiek niveau met de nieuwe Israëlische regering. Op Europees niveau heeft de Associatieraad de mogelijkheid geboden om dit belang te onderstrepen. De opvolging van deze raad, bijvoorbeeld in de bijeenkomsten van het mensenrechten- of politieke comité, bieden hier tevens ruimte voor.
Vraag 12

Welke manieren ziet u om hieromtrent een duidelijk signaal af te geven aan de Israëlische autoriteiten?

Zie antwoord op vraag 11.

1 februari 2023 - 16 februari 2023

15 dagen

Het intrekken van de vergunning van de omroep Ongehoord Nederland
	Mohammed Mohandis (PvdA)
	Gunay Uslu (staatssecretaris onderwijs, cultuur en wetenschap) (D66)

Bronnen

1. Kamerstuk 32 827 nr. 255.

Vraag 1

Bent u ervan op de hoogte dat de NPO omroep Ongehoord Nederland een derde sanctie heeft opgelegd na onderzoek van de NPO Ombudsman?

Ja, daar ben ik van op de hoogte. De NPO heeft op 31 januari 2023 laten weten voornemens te zijn een derde sanctie op te leggen aan Ongehoord Nederland. In het kader van hoor en wederhoor, krijgt Ongehoord Nederland 14 dagen de tijd om een zienswijze te geven. Vervolgens zal de NPO besluiten of de derde sanctie zal worden opgelegd.
Vraag 2

Wat is de reden van deze derde sanctie? Verschilt deze sanctie van de vorige twee sancties en zo ja, waarin zit dat verschil?

Uit het persbericht van de NPO maak ik op dat de derde sanctie ziet op het tijdens het tweede seizoen van het programma Ongehoord Nieuws stelselmatig overtreden van de Journalistieke Code NPO. Omdat het een voornemen tot het opleggen van een sanctie betreft, is het sanctiebesluit zelf nog niet openbaar. De eerste sanctie van de NPO zag ook op de overtreding van de Journalistieke Code NPO. De tweede sanctie zag op het gebrek aan bereidheid tot samenwerking door Ongehoord Nederland.
Vraag 3

Is er vanwege deze sancties sprake van een situatie zoals bedoeld in de Mediawet op grond waarvan u de erkenning van de genoemde omroep kunt intrekken? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom is er geen sprake van die situatie?

Nee, daarvan is geen sprake. Op grond van artikel 2.33, vierde lid onder a kan de erkenning van een omroep worden ingetrokken als de raad van bestuur minimaal tweemaal een sanctie heeft opgelegd én een verzoek om intrekking heeft gedaan. Van dat laatste is op dit moment geen sprake. De NPO heeft laten weten zich te beraden op het doen van een verzoek tot intrekking.
Vraag 4

Bent u voornemens om na deze derde sanctie de erkenning van Ongehoord Nederland in te trekken? Zo ja, op welke termijn? Zo nee, hoeveel sancties kan deze omroep nog krijgen voordat u wel gaat ingrijpen?

Pas op het moment dat de NPO een verzoek tot intrekking van de erkenning doet, kan ik die afweging maken. Als de NPO besluit een dergelijk verzoek te doen, zal ik op dat moment alle relevante informatie moeten betrekken bij de afweging om al dan niet over te gaan op het intrekken van de erkenning van Ongehoord Nederland. Ik kan en wil niet vooruitlopen op deze zaken.
Vraag 5

Deelt u de mening dat de bepalingen ten aanzien van uw mogelijkheden om tegen omroepen op te treden een dode letter worden als u geen gebruik van die mogelijkheden maakt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Er is geen sprake van een situatie waarin ik geen gebruik maak van de mogelijkheden die de Mediawet biedt. De bepalingen in de Mediawet bieden op dit moment geen grondslag om op te treden tegen Ongehoord Nederland. Zie ook het antwoord op vraag 3.
Vraag 6

Deelt u de mening dat u, ook zonder een verzoek van de NPO, de wettelijke mogelijkheid heeft om een omroepvergunning in te trekken? Zo ja, op grond van wettelijke bepaling? Zo nee, hoe interpreteert u artikel 2.33 lid 1 van de Mediawet op dit punt dan wel?

Op grond van artikel 2.33, eerste lid, is het mogelijk de erkenning van een aspirant-omroep in te trekken indien deze niet voldoet aan de eisen die gesteld worden in artikel 2.26 van de Mediawet. Het gaat bijvoorbeeld om de eis dat de omroep een vereniging is en statutair tot doelstelling heeft om media-aanbod te maken. Er zijn mij geen signalen bekend dat de omroep Ongehoord Nederland niet aan deze eisen zou voldoen.
Vraag 7

Deelt u de mening dat het niet naleven van journalistieke codes, het niet bijdragen aan de kerntaken en niet samenwerken binnen het bestel niets te maken heeft met de vrijheid van meningsuiting of vrije pers, maar ondermijning is van het publieke bestel? Zo ja, kunt u dit toelichten en deelt u dan ook de mening dat een dergelijke omroep geen belastinggeld meer zou moeten krijgen? Zo nee, waarom niet?

Het is niet aan mij om hierover te oordelen. Het mediabestel is zo ingericht dat de overheid op afstand staat. Ik vind dat een groot goed, juist vanwege het belang van vrije pers. Het oordeel is in eerste instantie aan de NPO. Ik constateer dat de NPO hier ook daadwerkelijk over oordeelt en op acteert: door het opleggen van sancties aan omroep Ongehoord Nederland. Met de opgelegde sancties is Ongehoord Nederland gekort op zijn budget.
Vraag 8

Deelt u de mening dat een wetswijziging waarmee conform de motie van het lid Mohandis c.s1 het sanctiebeleid aangescherpt gaat worden geen reden mag zijn om nu niet handelend op te treden tegen Ongehoord Nederland en dat de wet daartoe nu al voldoende handvatten voor biedt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Een eventuele toekomstige wetswijziging is inderdaad geen reden om geldende regelgeving niet te volgen. De Mediawet biedt op dit moment geen grondslag om vanuit de bewindspersoon handhavend op te treden. Wel biedt de wet mogelijkheden voor de NPO om, indien er overtredingen worden vastgesteld, sancties op te leggen.
Vraag 9

Wat is de status van een verzoek van de NPO tot intrekking van de omroepvergunningen als u daartoe overgaat? Betekent dat, dat de desbetreffende omroep per onmiddellijk verboden wordt of kunnen zij gedurende hun erkenningsperiode dan programma’s blijven maken?

Op het moment dat de NPO een verzoek tot intrekking van de erkenning van een omroep doet, moet ik als Staatssecretaris de afweging maken om de erkenning al dan niet in te trekken. In het geval dat er besloten wordt om de erkenning van een omroep in te trekken, dan zal de omroep per direct geen onderdeel meer uitmaken van het publieke bestel en dus geen recht meer hebben op budget of zendtijd. Tegen dit besluit staat vervolgens wel bezwaar en beroep open.
Vraag 10

Deelt u de mening dat met de bestrafte overtredingen Ongehoord Nederland het vertrouwen in en aanzien van de publieke omroep als geheel schaadt? Kunt u dit toelichten?

Het is niet eerder voorgekomen dat een omroep meerdere sancties van de NPO opgelegd krijgt. De rapporten van de NPO Ombudsman en de sancties van de NPO constateren gebreken en overtredingen. Dat laat mij vanzelfsprekend niet koud. De publieke omroep zou onberispelijk moeten zijn en qua journalistieke normen en waarden een voorbeeldfunctie moeten vervullen.
Vraag 11

Welke rol ziet u voor uzelf om een nieuwe omroep niet alleen toe te laten maar er ook op toe te zien of een omroep de afgemaakte afspraken met uw departement nakomt?

Het publieke bestel is zo ingericht dat de overheid op afstand staat. Vrije media zijn een groot goed. Er zijn geen specifieke afspraken gemaakt tussen mijn departement en individuele omroepen. Het Commissariaat voor de Media houdt toezicht op de naleving van de Mediawet.

1 februari 2023 - 27 maart 2023

54 dagen

Het voortduren van het gebrekkige onderwijsaanbod voor kinderen in asielopvangvoorzieningen
	Lisa Westerveld (GL), Suzanne Kröger (GL), Kati Piri (PvdA)
	Eric van der Burg (staatssecretaris justitie en veiligheid) (VVD), Dennis Wiersma (minister zonder portefeuille onderwijs, cultuur en wetenschap) (VVD)

Bronnen

1. Aanhangsel Handelingen II, vergaderjaar 2022–2023, nr. 830. …
2. Verslag van een commissiedebat, gehouden op 30 november 2022, over On…
3. Gewijzigde motie-Koekkoek c.s. (Kamerstuk 19 637, nr. 2889). …

Vraag 1

Herinnert u zich uw antwoorden op eerder gestelde vragen over het gebrekkige onderwijsaanbod voor kinderen in asielopvangvoorzieningen1? En herinnert u zich uw toezegging om met elkaar in gesprek te gaan over het belang van onderwijs voor vluchtelingkinderen2?

Ja.
Vraag 2

Is er inmiddels een duidelijker beeld van hoeveel kinderen onderwijs mislopen? En kunt u aangeven of u beiden al gesproken heeft over het belang van goed en passend onderwijs op het juiste niveau onderwijs voor vluchtelingkinderen en over het zicht van leerplichtige asielkinderen? Zo ja, wat is er concreet uit dit gesprek gekomen?

Mijn collega de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs en ik hebben elkaar in december gesproken over het creëren van een duidelijker beeld van asielzoekerskinderen die onderwijs mislopen. Wij delen dat elk kind recht heeft op een zo passend mogelijk onderwijsaanbod. Om dat te kunnen bieden, is het zeer wenselijk dat kinderen tijdig in beeld zijn en wij hun onderwijsloopbaan ook kunnen volgen. Daartoe liepen reeds inspanningen om het zicht op asielzoekerskinderen in opvanglocaties van het COA te verbeteren. Vanwege de aanhoudende druk op de COA-opvang verblijven asielzoekerskinderen ook in crisisnoodopvanglocaties onder verantwoordelijkheid van Veiligheidsregio´s. De realisatie en het beheer van dergelijke locaties in relatie tot de toegang tot voorzieningen zoals onderwijs is een terugkerend aandachtspunt in daartoe geëigende gremia, waaronder het Veiligheidsberaad. Uitkomst van het gesprek was dat ik het belang van zicht op asielzoekerskinderen in de crisisnoodopvanglocaties heb betrokken bij dit bredere aandachtspunt.
Het COA verstrekt overzichten van het aantal leerplichtige asielzoekerskinderen in de leeftijd van het primair- en voortgezet onderwijs aan OCW per locatie. Op dit moment wordt aan een wekelijkse rapportage gebouwd door het COA waarin de wensen van OCW en LOWAN zijn meegenomen. Daarbij wel de kanttekening dat hiermee nog niet inzichtelijk wordt hoeveel kinderen onderwijs mislopen omdat dit bij het COA niet gemonitord wordt. Om dit te bewerkstelligen is het noodzakelijk dat er informatie-uitwisseling plaatsvindt tussen de systemen van diverse betrokken partners. Op dit moment wordt onderzocht wat er nodig is of een dergelijke uitwisseling doelmatig is en ook daadwerkelijk valt te realiseren. Zodra er een uitkomst is zal ik uw Kamer hierover informeren.
Vraag 3

Hoe wordt uitvoering gegeven aan de aangenomen motie over de voorrangspositie voor kinderen (en hun familie) bij overplaatsing van grootschalige locaties naar stabiele, veilige en kleinschalige asielopvang3? Klopt het dat nog steeds gezinnen met kinderen in (crisis) noodopvangvoorzieningen geplaatst worden terwijl zij vanwege hun kwetsbaarheid voorrang moeten krijgen bij overplaatsing naar veilige en stabiele asielopvang? Zo ja, waarom?

Per brief d.d. 31 oktober 2022 heb ik uw Kamer uitgelegd op welke wijze de door de leden Kröger, Westerveld en Piri aangehaalde motie uitgevoerd zal worden.4 In deze brief is aangegeven dat het COA zodra doorstroom vanuit een (crisis)noodopvanglocatie naar een reguliere locatie mogelijk is, waar mogelijk en wenselijk voorrang zal geven aan kinderen en hun gezinsleden.
In deze heb ik voorts aangegeven dat kinderen en hun gezinsleden echter niet altijd voorrang hebben ten opzichte van andere bewoners. Dit omdat ook andere kwetsbare groepen (zoals mensen met een handicap of zwangere vrouwen) in de asielopvang in aanmerking kunnen komen voor snelle overplaatsing. Het belang van kinderen weegt zwaar, maar hoeft niet in alle gevallen zwaarder te wegen dan de positie van andere kwetsbare personen.
Daarnaast klopt het dat er nog steeds gezinnen met kinderen in (crisis) noodopvangvoorzieningen worden geplaatst. Eerder heb ik u laten weten dat in algemene zin onwenselijk te achten, ondanks dat goede voorbeelden bestaan van onderwijs op noodfaciliteiten.
Zoals ook benoemd in de eerder aangehaalde Kamerbrief ziet het COA zich nog altijd geconfronteerd met situaties waarin meerdere gemeenten specifiek verzoeken om kwetsbare groepen, zoals gezinnen met kinderen, op te vangen in (crisis) noodopvang in plaats van bijvoorbeeld alleenstaande mannen. Het COA probeert in de afspraken met gemeenten doelgroepbeperkingen op locaties te allen tijde te voorkomen. Het COA is hierin terughoudend waar mogelijk maar kan deze constructies niet in alle gevallen afwijzen vanwege de nog altijd grote behoefte aan opvangplekken.
Als gevolg hiervan kan het inderdaad voorkomen dat er reguliere locaties zijn met onderwijsvoorzieningen waar minder gebruik van wordt gemaakt dan voorheen, omdat er op die reguliere locaties minder gezinnen verblijven. Dit probleem wordt herkend, maar geldt niet generiek. Er zijn bij het COA geen scholen bekend die gewoonlijk veel nieuwkomerskinderen onderwijs bieden, maar waarbij een terugloop van het aantal van deze kinderen negatieve gevolgen heeft gehad.
Zoals uw Kamer weet zet ik alles op alles in om zo spoedig mogelijk terug te keren tot een situatie waarin het gebruik van (crisis)noodopvanglocaties niet langer nodig is. Daarom wordt ingezet op het realiseren van reguliere en duurzame opvangplekken.
Vraag 4

Klopt het dat op verschillende reguliere asielopvanglocaties met name alleenstaande mannen worden geplaatst, terwijl die locaties wel zijn ingericht voor de opvang van en onderwijs aan kinderen en het risico bestaat dat reguliere onderwijsvoorzieningen en gekwalificeerd onderwijspersoneel, ondanks een enorme behoefte, verloren gaan?

Zie antwoord vraag 3.
Vraag 5

Klopt het dat kinderen nog steeds, soms wel 6 tot 7 maanden, verstoken blijven van onderwijs door continue verhuizingen tussen (crisis)noodopvangvoorzieningen? En klopt het dat leerlingen met speciale onderwijsbehoeften erg lang moeten wachten op passende onderwijsondersteuning? Bent u, kort en goed, met ons van mening dat kinderen niet in een crisisnoodopvang horen? Zo ja, wat is uw beleidslijn bij gemeenten die bij een aanbod voor crisisnoodopvanglocaties bedingen dat alleen gezinnen met kinderen zullen worden geplaatst? Zo nee, waarom niet?

Ja, het klopt dat kinderen soms lange tijd verstoken blijven van onderwijs en dat leerlingen met speciale onderwijsbehoeften soms lang moeten wachten op passende onderwijsondersteuning.
Het uitgangspunt is helder: Kinderen in Nederland hebben recht op onderwijs. Europees is de Nederlandse staat gebonden aan de afspraak om kinderen in de leerplichtige leeftijd drie maanden na aankomst in Nederland van onderwijs te voorzien. Het COA merkt echter bij zowel bestaande locaties als bij het zoeken naar nieuwe locaties dat het nieuwkomersonderwijs fors onder druk staat. Betrokken partnerscholen geven aan dat hier verschillende redenen voor zijn, zoals de instroom van Oekraïense kinderen en de verhoogde instroom van zowel asielkinderen als kinderen van arbeids- en kennismigranten.
Gevolg is dat er op diverse plaatsen wachtlijsten zijn ontstaan voor de toegang tot het nieuwkomersonderwijs, met name als het gaat om internationale schakelklassen in het voortgezet onderwijs (ISK’s). Dit betekent dat kinderen vaak langer moeten wachten tot ze naar school kunnen dan de richtlijn voorschrijft. In reactie op vraag twee heb ik al aangegeven dat diverse partners in asiel en onderwijs gezamenlijk werken aan de mogelijkheid om zicht te krijgen op of asielkinderen wel of geen onderwijs volgen. Op dit moment is het nog niet mogelijk om dit cijfermatig in beeld te krijgen.
Daarbij merkt het kabinet op dat het continu moeten openen en sluiten van -met name- (crisis)noodopvangplekken, waardoor kinderen regelmatig moeten verhuizen, ook merkbaar leidt tot het langer uitblijven van toegang tot onderwijs voor deze kinderen. Hierbij is extra complicerend dat diverse gemeenten veelal slechts gezinnen met kinderen en andere kwetsbare personen willen opvangen in de crisisnoodopvang. Het COA is voor het vinden van capaciteit afhankelijk van gemeenten, waarbij gezien de druk in de capaciteit bovendien de nadrukkelijke wens is te voorkomen dat opnieuw asielzoekers buiten moeten slapen. De problematiek rond toegang tot onderwijs voor asielkinderen raakt met al deze factoren dus veel kinderen in de opvang, niet alleen in de (crisis)noodopvang.
Zo zijn er in het voortgezet onderwijs in Nederland inmiddels zelfs ISK’s die een instroomstop hebben ingevoerd tot aan de zomervakantie. Zorgelijk is ook dat sommige ISK’s te kennen hebben gegeven alle 18-jarigen uit te schrijven. Een school mag leerlingen niet uitschrijven omdat zij plek willen maken voor andere leerlingen. Dat is extra zorgelijk omdat deze leerlingen dan het recht dreigen te verliezen om hun opleiding af te maken. De inspectie zal scholen hierop aanspreken.
Als gevolg van de problematiek rond onderwijs merkt het COA dat het organiseren van onderwijs voor gemeenten en scholen inmiddels een van de terugkomende knelpunten is geworden. In de praktijk ziet het COA dat dit dan ook een belemmerende rol speelt bij het afsluiten van bestuursovereenkomsten met gemeenten voor opvanglocaties. In een tijd dat er al een tekort is aan leraren neemt de bereidheid van gemeenten om een locatie te openen af, gezien het risico van het niet kunnen organiseren van onderwijs.
Hoewel er goede voorbeelden zijn van zowel noodopvang- als crisisnoodopvanglocaties, met in voorkomende gevallen faciliteiten die op z’n minst vergelijkbaar zijn met een reguliere locatie, acht ik het in algemene zin onwenselijk dat kinderen in gezinnen in (crisis)noodopvanglocaties worden opgevangen. Er wordt zoals uw Kamer weet dan ook alles op alles gezet om zo spoedig mogelijk terug te keren tot een situatie waarin gebruik van (crisis)noodopvanglocaties niet langer nodig is.
Vraag 6

Bent u bereid om te bezien of de ervaringen van gemeenten en onderwijsinstellingen met het opzetten van onderwijsvoorzieningen voor Oekraïense kinderen aanknopingspunten bieden voor onderwijsvoorzieningen voor de bredere groep asielkinderen? Bent u bereid om overleg te zoeken met (vertegenwoordigers van) gemeenten en onderwijsinstellingen om te kijken hoe hun ervaringen en wensen kunnen worden geadresseerd?

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs start binnenkort met een evaluatie van de tijdelijke onderwijsvoorzieningen ten behoeve van leerlingen uit Oekraïne (hierna: tov). Uw Kamer ontvangt vóór augustus 2025 een verslag over de doeltreffendheid en effecten van de wet tov.
Aan uw Kamer is toegezegd om in 2023 ook met een langetermijnvisie te komen op onderwijs aan nieuwkomers. Ik ga met de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs in gesprek om te bezien welke lessons learned er zijn van het inrichten van tov. Samen met het COA ga ik tevens in gesprek met gemeenten en scholen over hun ervaringen en behoeften.
De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs gebruikt deze gesprekken als input voor het wetsvoorstel dat hij in voorbereiding heeft. Met dit wetsvoorstel wordt ingezet op het versterken van het recht op onderwijs dat alle nieuwkomers hebben en wordt de verantwoordelijkheid van de verschillende betrokken partijen verhelderd.
Vraag 7

Bent u bereid om gemeenten die tijdelijke voorzieningen aanbieden om vluchtelingkinderen een vorm van onderwijs te bieden financieel te ondersteunen? Zo nee, waarom niet?

Voor elke leerplichtige nieuwkomer die ingeschreven wordt op een school (dat kan ook een tov zijn) stelt OCW leerlingbekostiging en nieuwkomersbekostiging ter beschikking. Deze bekostiging staat dus los van de soort school. Soms komt het ook voor dat een gemeente, buiten het onderwijs, een kortdurend programma aanbiedt om kinderen opvang te bieden voordat zij instromen in het onderwijs. Omdat deze activiteiten buiten de verantwoordelijkheid van het onderwijs vallen, kan de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs hier niet op toe zien en kunnen deze initiatieven ook niet in aanmerking komen voor onderwijsbekostiging. Hij kan niet voorzien in aanvullende middelen, maar is momenteel wel met een aantal regio’s in gesprek om te bezien waar de knelpunten precies zitten en hoe we deze kunnen oplossen. De regio coördinatoren voor nieuwkomersonderwijs zijn doorlopend in gesprek en denken mee over passende oplossingen.
Vraag 8

Bent u bereid om kinderen en hun onderwijsbehoefte een hogere prioriteit te geven binnen het plaatsingsbeleid van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en rekening te houden met de noodzaak van plaatsing in reguliere locaties en het beschikbare onderwijsaanbod? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.
Vraag 9

Bent u met ons van mening dat oplossingen op korte termijn dringend gewenst zijn? Zo ja, welke maatregelen neemt u zich voor om de druk op het onderwijs voor kinderen van asielzoekers ten spoedigste te verminderen?

Het is mijn verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat het plaatsingsbeleid voor deze doelgroep zo optimaal mogelijk wordt ingevuld. Dat betekent dan ook dat er op korte termijn dringend oplossingen gewenst zijn om de druk op het nieuwkomersonderwijs te verminderen. De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs zet zich er voor in om tegelijkertijd de druk op het onderwijsstelsel te verlichten en het aanbod zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de (crisis)noodopvang. De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs komt voor het zomerreces met een wetsvoorstel waarmee in wordt gezet op het versterken van het recht op onderwijs dat alle nieuwkomers hebben en waarin OCW de verantwoordelijkheid van de verschillende betrokken partijen verheldert.
Vraag 10

Bent u het met ons eens dat naast tijdelijke oplossingen ook structurele oplossingen dringend gewenst zijn? Zo ja, is er al meer duidelijkheid over de plannen? Hoe gaat u voorkomen dat de tijdelijke landingsplaatsen die sommige gemeenten hebben opgezet om in ieder geval iets te kunnen bieden een structureel karakter krijgen?

Ik deel met uw Kamer dat structurele oplossingen gewenst zijn. Alle inspanningen zijn erop gericht om kinderen zo snel mogelijk in het onderwijs te krijgen. Dit is zo snel mogelijk, maar wettelijk gezien uiterlijk binnen drie maanden nadat ze in Nederland zijn aangekomen. Ik hecht eraan te benadrukken dat dit voor het kabinet ook echt het leidende kader is en blijft.
Zoals ook aangegeven in antwoord op vraag twee zijn er continu gesprekken tussen de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs en mij, en de betrokken ministeries. Op dit moment hebben we te maken met een combinatie van toestroom, schaarste (zowel woningen als personeel) en ingewikkelde procedures en samenwerkingsvormen. Hoewel de gezamenlijke inzet er dus op gericht is om structurele oplossingen te realiseren is dit complex omdat de problematiek belegd is op verschillende niveaus en domeinen. Vanuit de opvangopgave wordt daarom ingezet op bijvoorbeeld het minimaliseren van verhuisbewegingen daar waar het gezinnen met kinderen betreft.
Daarnaast verkent de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs of er binnen het onderwijsstelsel meer mogelijk is. Daartoe is de Minister op dit moment onder meer bezig met een wetsvoorstel met als doel het versterken van het recht op onderwijs van alle nieuwkomers zoals ook benoemd in het antwoord op vraag negen. Net als de leden Kröger, Westerveld en Piri is de inzet van de Minister om de genoemde landingsplaatsen geen structureel karakter te geven. Een landingsprogramma is immers geen bestaand instrument in de wet, maar valt logischerwijs samen met de verantwoordelijkheid van gemeenten. Daarbij kwalificeert een landingsprogramma niet als volwaardig onderwijs, omdat kinderen niet staan ingeschreven op een school. De Inspectie van het Onderwijs houdt hier daarom ook geen toezicht op.
Vraag 11

Is het mogelijk om gezien het grote belang van onderwijs aan alle kinderen deze vragen met spoed te beantwoorden?

De inzet is om deze vragen zo snel mogelijk te beantwoorden, rekening houdend met de interdepartementale afstemming die deze problematiek behoeft en met inachtneming van de geldende termijnen.

Titel

Status

Indiener (persoon)

Indiener (partij)

Onderwerpen

38966 kamervragen gevonden

beantwoord onbeantwoord uitgesteld

Alle

2 februari 2023 - 16 maart 2023

42 dagen

Farid Azarkan (DENK)

Dilan Yeşilgöz-Zegerius (minister justitie en veiligheid) (VVD)

Bronnen

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5

Vraag 6

Vraag 7

Vraag 8

Vraag 9

Vraag 10

Vraag 11

Vraag 12

Vraag 13

2 februari 2023 - 17 februari 2023

15 dagen

Pieter Omtzigt (Omtzigt)

Mark Rutte (minister-president , minister algemene zaken) (VVD)

Bronnen

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5

Vraag 6

Vraag 7

Vraag 8

Vraag 9

2 februari 2023 - 24 februari 2023

22 dagen

Hawre Rahimi (VVD), Folkert Idsinga (VVD)

Marnix van Rij (staatssecretaris financiën) (CDA)

Bronnen

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5

Vraag 6

Vraag 7

Vraag 8

Vraag 9

2 februari 2023 - 20 maart 2023

46 dagen

Wybren van Haga (BVNL)

Bronnen

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5

Vraag 6

Vraag 7

Vraag 8

Vraag 9

Vraag 10

Vraag 11

2 februari 2023 - 21 februari 2023

19 dagen

Tjeerd de Groot (D66)

Piet Adema (minister landbouw, natuur en voedselkwaliteit) (CU)

Bronnen

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5