Vraag 1

Hoe vaak worden andere schepen en hun bemanning gebruikt voor visserijonderzoek dan die van de Rijksrederij?

Als voor visserijonderzoek in opdracht van de Rijksoverheid gebruik wordt gemaakt van andere schepen dan die van de Rijksrederij, gaat het in nagenoeg alle gevallen om de inzet van commerciële visserijschepen. De mate waarin dit gebeurt hangt af van het type onderzoek. Ik maak hier onderscheid in de wettelijke onderzoekstaken en contractonderzoek.
De wettelijke onderzoekstaken, die voor een groot deel bepaald worden door de EU Datacollectieverordening en waarvoor de inzet van schepen is vereist, worden uitgevoerd door IMARES. Het ministerie van EZ geeft hiertoe opdracht en heeft zich gecommitteerd aan het afnemen van schepen bij de Rijksrederij conform de convenanten die zijn opgesteld bij de oprichting van de Rijksrederij. Dit betekent dat voor de uitvoering van de wettelijke onderzoekstaken vrijwel alleen schepen van de Rijksrederij worden ingezet. Uitzondering hierop is de inzet van bedrijfsschepen voor onderzoek naar het overboord zetten van ongewenste vis (discards).
Voor contractonderzoek worden vaker bedrijfsschepen ingezet. Het gaat hierbij vaak om samenwerkingsprojecten tussen kennisinstellingen en beroepsvissers dat zich onder anderen richt op:
Momenteel zijn circa 150 zeegaande vissersschepen in meer of mindere mate betrokken bij onderzoek uitgevoerd door IMARES.

Vraag 2

In welke situaties wordt hier toe besloten en waarom?

Voor het wettelijke onderzoek naar het overboord zetten van ongewenste vis, is samenwerking met de bedrijfsschepen noodzakelijk omdat dit onderzoek uitsluitend tijdens het visserijbedrijf aan boord van een commercieel functionerend schip uitgevoerd kan worden.
Voor zowel de wettelijke taken als voor het contractonderzoek kan ook vanwege andere redenen gekozen worden voor samenwerking met bedrijfsschepen en hun bemanning.
Door samen te werken met vissers, kunnen indien noodzakelijk meerdere schepen tegelijk ingezet worden. Daarmee kan een grotere hoeveelheid informatie over een groter gebied in korte tijd worden verzameld. Vaak zorgt de beschikbaarheid van meer informatie ervoor dat het onderzoek leidt tot sterkere conclusies.
Vissers kennen hun visserij zelf het beste. Door samen te werken met vissers, hebben onderzoekers toegang tot hun waardevolle kennis over de visserijpraktijk, zoals over veelgebruikte visgronden en visserijmethoden. Dit soort kennis kan de kwaliteit van het onderzoek verbeteren.
Om het draagvlak bij de vissers voor uitkomsten van het onderzoek te vergroten, wordt de visserijsector betrokken bij onderzoeksprogramma’s.
Deel van het onderzoek richt zich op effecten van een bepaald vistuig. De schepen van de Rijksrederij zijn niet uitgerust om te vissen met deze, soms experimentele tuigen.
Niet voor alle type werkzaamheden binnen een onderzoek is het noodzakelijk dat deze door onderzoekers worden uitgevoerd. Zolang bepaalde maatregelen worden genomen, zie hiervoor de antwoorden op vraag 3, is het in een aantal gevallen efficiënter om bepaalde werkzaamheden door een visser uit te laten voeren, zonder dat dit ten koste gaat van de onafhankelijkheid en bruikbaarheid van de gegevens.

Vraag 3

Met welke specifieke eisen wordt gepoogd de onafhankelijkheid te waarborgen indien er van commerciële schepen en hun bemanning gebruik wordt gemaakt?

De ministeries van EZ en I&M hechten groot belang aan de onafhankelijkheid van al het onderzoek. Middelen om dit te waarborgen zijn:
In de meeste projecten waarin wordt samengewerkt met bedrijfsschepen, gaan onafhankelijke waarnemers mee aan boord van de schepen die meewerken. Dit kan steekproefsgewijze of bij alle onderzoekreizen, afhankelijk van het onderzoek.
Deze waarnemers verzamelen volgens het IMARES-bemonsteringsprotocol hun eigen gegevens, onafhankelijk van de bemonstering door het schip. De gegevens van de visreizen waarop waarnemers mee zijn geweest worden gebruikt ter vergelijking van de gegevens verzameld door de vissers zelf.
De gegevens die vissers verzamelen staan in veel gevallen niet op zichzelf. Waar mogelijk vergelijkt IMARES de gegevens van de vissers met gegevens uit andere informatiebronnen. Bij onverwachte verschillen, achterhaalt IMARES waar deze vandaan komen.
Door vissers goed te informeren over het onderzoek en de doelstelling ervan, zorgt IMARES ervoor dat het voor de vissers duidelijk is dat het in ieders belang is om eerlijke informatie aan te leveren.
Eenduidige instructies en protocollen zorgen ervoor dat alle deelnemende vissers op dezelfde manier de gegevens verzamelen. Tijdens de reizen waarbij waarnemers aan boord zijn, wordt gecontroleerd of de protocollen correct worden nageleefd
Op dit moment zijn er meer dan 150 zeegaande vissersschepen in meer of mindere mate betrokken bij IMARES onderzoek.

Vraag 4

In hoeverre zijn er plannen om in de toekomst meer gebruik te maken van commerciële visserijschepen met hun bemanning voor visserijonderzoek?

In de regel wordt de voorkeur gegeven het onderzoek op de onderzoeksvaartuigen van de Rijksrederij uit te voeren omdat zij hier speciaal voor zijn uitgerust, goede ICT-faciliteiten hebben, over voldoende accommodatie beschikken en de onafhankelijkheid is geborgd. Verder is aan boord van de onderzoeksschepen standaardisatie en continuïteit van het onderzoek mogelijk, zodat over meerdere jaren het onderzoek op dezelfde wijze kan worden uitgevoerd.
Indien er overwegingen zijn die aangeven dat het onderzoek beter op een commercieel bedrijfsschip kan worden uitgevoerd dan zal daartoe worden gekozen. Indien onderzoek met eenzelfde kwaliteit maar tegen lagere kosten op bedrijfsschepen kunnen worden uitgevoerd dan kan deze keuze eveneens gemaakt worden. Niet in de laatste plaats omdat op deze manier ook de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de sector in het visserijonderzoek nader wordt vormgegeven.

Vraag 5

In hoeverre heeft onderzoekende instantie IMARES de vrije keus om te kiezen voor een onderzoekschip van de Rijksrederij of uit commerciële vaart? Welke middelen heeft onderzoeksinstelling IMARES in handen om onderzoek op haar voorwaarden te laten plaatsvinden?

Voor bijdragen aan nationale en internationale bestandsopnamen, die uitgevoerd worden in het kader van afspraken die vastliggen in internationale verordeningen (wettelijke taken), wordt in principe gebruik gemaakt van de vaartuigen van de Rijksrederij. Wanneer deze vaartuigen niet beschikbaar zijn (bijvoorbeeld door schade) en dit resulteert in het niet kunnen voldoen aan internationale verplichtingen kan een geschikt bedrijfsvaartuig worden ingezet om alsnog aan de verplichting te voldoen.

Vraag 6

Onderschrijft u de stelling dat de onafhankelijkheid van visserijonderzoek het best gewaarborgd kan worden door op schepen van en vooral met bemanning van de Rijksrederij te varen en niet op commerciële visserijschepen inclusief bemanning, die een andere doelstelling en andere belangen hebben?

Onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van de uitkomsten van het onderzoek hebben de hoogste prioriteit. Dit wordt vaak bereikt door gebruik te maken van schepen van de Rijksrederij. Bovendien zijn de vaartuigen van de Rijksrederij specifiek uitgerust voor het uitvoeren van onderzoek op zee en er is accommodatie voor de onderzoekers.
Echter, in bepaalde gevallen kan onafhankelijk en betrouwbaar onderzoek tevens of zelfs beter worden uitgevoerd met behulp van bedrijfsschepen als deze hier beter geschikt voor zijn dan de vaartuigen van de Rijksrederij. Dit vereist echter altijd aanvullende activiteiten om te garanderen dat de onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van de verzamelde informatie gewaarborgd kan worden.
Zie verder antwoord op vraag 2.

Vraag 1

Bent u bekend met het rapport «Turkey’s press freedom crisis» van het Committee to Protect Journalists en met het «Turkey 2012 progress report» van de EU?1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de massale veroordeling van 330 Turkse officieren? Deelt u de mening dat hier sprake is van een politiek proces bedoeld om premier Erdogan en de zijnen van de seculiere legertop te ontdoen?2

De Europese Commissie stelt in haar voortgangsrapport over Turkije van 10 oktober 2012 dat verbeteringen mogelijk zijn op het terrein van adequate rechtsgang, zoals wat betreft het recht van verdediging en het recht op een eerlijk proces. Nederland kan zich vinden in dit rapport. In december zal de Raad conclusies aannemen over het voortgangsrapport. Deze conclusies zullen vervolgens door de Unie en de lidstaten worden geuit tegenover de Turkse autoriteiten. De Turkse regering heeft op dit terrein overigens nieuwe hervormingen aangekondigd. Het is vooralsnog onduidelijk welke concrete wetswijzingen deel zullen uitmaken van dit vierde juridische hervormingspakket.

Vraag 3

Welke acties heeft de EU op grond hiervan ondernomen tegenover kandidaat-lid Erdogan (Turkije), afgezien van het uiten van zorgen in het voortgangsrapport 2012?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Hoe beoordeelt u de persvrijheid in Turkije, gezien het feit dat daar 76 journalisten vastzitten?

De vrijheid van meningsuiting en pers- en mediavrijheid dienen beter verankerd te worden in Turkije. Ik heb u hierover geïnformeerd in de Kabinetsappreciatie van 26 oktober jl. van het uitbreidingspakket van de Europese Commissie van 2012, waar ook de jaarlijkse voortgangsrapportage over Turkije deel van uitmaakt. In deze voortgangsrapportage spreekt de Europese Commissie expliciet haar zorgen uit ten aanzien van de persvrijheid in Turkije in verband met onder meer de gevangenneming van journalisten. De Turkse regering heeft op dit terrein nieuwe hervormingen aangekondigd. Het is vooralsnog onduidelijk welke concrete wetswijzingen deel zullen uitmaken van dit vierde juridische hervormingspakket.

Vraag 5

Hoe beoordeelt u Erdogan’s aankondiging om a) zich ervoor in te spannen dat islambelediging door middel van een internationaal verbod gelijkgesteld wordt aan misdaden tegen de menselijkheid en b) Turkije daarin het voorbeeld zal nemen?3

De mening dat islambelediging gelijk staat aan een misdaad tegen de menselijkheid deel ik niet. Islambelediging is niet opgenomen in de definitie van misdrijven tegen de menselijkheid als bedoeld in artikel 7 van het Statuut van het Internationaal Strafhof. Een internationaal verbod dat islambelediging gelijkstelt aan misdaden tegen de menselijkheid steun ik niet.

Vraag 6

Kunt u zich vinden in de stellingname van de Gustav Stresemann Foundation, dat het gelijkstellen van islambelediging met misdaden tegen de menselijkheid, in strijd is met allerlei regels van internationaal recht?4

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Deelt u de mening dat het zeer verwerpelijk is dat de Europese Commissie in het voortgangsrapport aangeeft dat Turkije wetgeving nodig heeft tegen haatzaaien en xenofobie? Zo ja, welke actie gaat u hiertegen ondernemen?

Het rapport van de Europese Commissie beschrijft de situatie van minderheden en culturele rechten en constateert op dat gebied een zekere vooruitgang, maar ook tekortkomingen. De Europese Commissie concludeert op grond daarvan dat er behoefte bestaat aan herziening van bestaande wetgeving en de instelling van mechanismen ter bestrijding van racisme, xenofobie, anti-semitisme en intolerantie, alsmede aan wetgeving tegen haatzaaien en haatgerelateerde misdrijven. Het kabinet is van mening dat Turkije de conclusies van de Europese Commissie ter harte dient te nemen.

Vraag 8

Erkent u dat Turkije in hoog tempo islamisering van de Staat doorvoert en dissidente meningen de kop indrukt, zoals o.a. blijkt uit de toename van het aantal islamitische scholen, het verspreiden van antisemitische lesboeken en het aanklagen van een atheïstische pianist wegens islambelediging?5

De regering Erdoğan heeft het islamiseren van de staat niet tot beleid bestempeld. De scheiding van kerk en staat is stevig verankerd in de Turkse grondwet.

Vraag 9

Acht u een economische missie van regeringsleden naar Turkije gepast6 – gelet op het vorenstaande – en gezien het feit dat Turkije al een jaar op de zwarte lijst van de Financial Action Task Force staat omdat het te weinig doet om de financiering van terrorisme tegen te gaan7?

Nederland kent intensieve betrekkingen en een continue dialoog met Turkije op onder andere politiek, economisch en cultureel terrein. In de politieke dialoog tussen Nederland en Turkije komen mensenrechten aan de orde, evenals dat tussen de EU en Turkije het geval is. De contacten met Turkse kabinetsleden tijdens het bezoek van de minister-president en de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking aan Turkije draagt bij aan deze dialoog.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de schending van landrechten en het geweld tegen inheemse bevolkingen en kleine boeren door grootschalige sojaboeren in Brazilië in met name Mato Grosso do Sul/ grensregio Dourados, zoals onlangs in de Kamer naar voren gebracht door Genito Gomes Kaiowá, wiens vader (Nicio Gomes) door «pistoleros» (huurmoordenaars) om deze reden vermoord werd?1

Ja.

Vraag 2

Welke acties heeft u ondernomen om dit geweld en andere sociale en milieuproblemen omtrent sojateelt zoals ontbossing aan de orde te stellen bij de Braziliaanse regering, de Nederlandse importeurs en Nederlandse financiers?

De afgelopen jaren is duurzaamheid prominent op de agenda van het Nederlandse bedrijfsleven komen te staan. Sinds 2005 hebben sojaproducenten, handelaren, verwerkers en NGO’s, waaronder het Productschap voor MVO, Nevedi, Unilever, Nutreco, Rabobank, Solidaridad en WNF in het kader van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) samen gewerkt aan het vaststellen van een duurzaamheidsstandaard voor soja. In deze standaard worden zowel ecologische, economische als sociale componenten meegenomen. De standaard voor duurzame soja is in mei 2010 vastgesteld.
De Nederlandse industrie heeft zich inmiddels gecommitteerd om in 2015 alleen nog maar duurzame soja te importeren en te verwerken, los van herkomstland of gebied («Intentieverklaring ketentransitie verantwoorde soja»). Nederland is daarmee mondiaal voorloper in verduurzaming van de sojateelt en handelsketen.
De Nederlandse overheid heeft vanaf het begin dit initiatief van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) gesteund en gefaciliteerd. Richting de Braziliaanse overheid, producenten, verwerkers, handel en financiers is dat ook de boodschap die de Nederlandse overheid uitdraagt.
Daarnaast is in oktober 2008 het Initiatief Duurzame Handel (IDH) opgericht. Dit betreft een publiek – privaat platform gefinancierd door het bedrijfsleven, NGO’s en de overheid dat ook een belangrijke bijdrage levert aan de verduurzaming van internationale agroketens, waaronder die van soja. Onderdeel van IDH is sinds dit jaar ook het Soy Fast Track initiatief dat gericht is op het ondersteunen en stimuleren van duurzame soja. Hierin wordt samengewerkt met het platform van Nederlandse bedrijven, Task Force Duurzame Soja.
De Nederlandse ambassade in Brasília brengt waar mogelijk MVO op in de contacten met Nederlandse bedrijven. Hierbij wordt gesproken over mogelijke implicaties van de herziene OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen, waarbij bedrijven geacht worden zich aan de regels te houden. De richtlijnen maken duidelijk dat overheden een taak hebben te beschermen en bedrijven een expliciete taak hebben om mensenrechten te respecteren. Tevens worden bedrijven gewezen op mogelijkheden om zich aan te sluiten bij initiatieven van het Braziliaanse instituut (NGO) Ethos op het gebied van het verbeteren van werkomstandigheden.

Vraag 3

Bent u op de hoogte van het rapport van Profundo/ Milieudefensie2 waaruit blijkt dat 57% van de sojateelt voor veevoer gebruikt wordt en dat de veestapel in Nederland zo’n 876 duizend hectare (anderhalf miljoen voetbalvelden) land voor sojateelt gebruikt in Latijns Amerika?

Ja. Ad3 Overigens wordt het Profundo rapport zelf niet correct geciteerd: het geschatte ruimtebeslag van de sojateelt voor veevoer dat de Nederlandse veestapel consumeert wordt geschat op 365 525 ha, in plaats van de vermelde 876 000 ha (tabel 9).

Vraag 4

Bent u bereid om, gezien de Nederlandse status als grootste Europese soja importeur, met de Braziliaanse regering contact op te nemen en het geweld tegen indianen en kleine boeren in de Mato Grosso aan de orde te stellen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wanneer en hoe? Bent u bereid daarbij specifiek aandacht te vragen voor het geweld tegen de Guarani-Indianan dat recentelijk dreigt te escaleren?3

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 5

Heeft de Nederlandse ambassade contact met CIMI (Conselho Indigenista Missionário) of andere organisaties die voor rechten van inheemse bevolking, kleine boeren en of plantagearbeiders opkomen? Zo ja, hoe intensief is dit contact. Zo nee, waarom niet en gaat dit alsnog gebeuren? Is of wordt er met ngo’s gesproken over de recente geweldsescalatie?

De Nederlandse overheid kaart de rechten van de inheemse bevolking met regelmaat aan bij de Braziliaanse regering. Zo is tijdens het bezoek van EU parlementsleden van de EU-Mercosul groep aan Brazilië op 31 oktober en 1 november jl. de invloed van de winning van soja op de leefomstandigheden van de inheemse bevolking specifiek aan bod gekomen. Ook wordt FUNAI, het onderdeel van de Braziliaanse overheid verantwoordelijk voor heeft op (de bescherming van) de inheemse bevolking in Brazilië, regelmatig uitgenodigd om met de EU ambassades van gedachte te wisselen over de ontwikkelingen.
Ook in het kader van de Universal Periodic Review, 4-jaarlijkse VN Mensenrechtenraad-toetsing van de mensenrechtensituatie in alle lidstaten, van Brazilië heeft Nederland specifiek aandacht gevraagd voor de situatie van de inheemse bevolking.
Tijdens de internationale dag van de Mensenrechten op 10 december, zal de Nederlandse ambassade met de VN, de EU delegatie en het Braziliaanse Mensenrechtensecretariaat een publicatie te presenteren over Braziliaanse mensenrechtenverdedigers. Tien mensenrechtenverdedigers werden hiervoor geïnterviewd, waaronder de Guarani-Kaiowá leider dhr. Eliseu Lopes.
De Nederlandse ambassade heeft contact met CIMI en ondersteunt de organisatie al sinds enkele jaren. Zo bracht de Nederlandse ambassadeur in Brazilië op 10 december 2009, de Internationale Dag van de Mensenrechten, een bezoek aan de Guarani-indianen. De ambassade heeft vervolgens CIMI financieel ondersteund met een project waarmee de Guarani-indianen op hun rechten werden gewezen en werden ondersteund om zich beter te organiseren.
Ook in 2010, 2011 en 2012 zijn projecten en bijeenkomsten van CIMI gesteund door de Nederlandse ambassade met als doel herbebossing en bewustmaking van jonge indianen en het herwinnen van hun traditionele manier van leven.
«Conselho Indigenista Missionário» (CIMI) is bovendien uitgenodigd om deel te nemen aan een seminar rond mensenrechten in Brussel in november 2012.

Vraag 6

Is het waar dat er met betrokkenheid van de Nederlandse ambassade in Brazilië en de Rotterdamse haven en/of Nederlandse baggerbedrijven een haalbaarheidsstudie is gemaakt naar de kanalisering, verbreding of verdieping van rivieren in Mato Grosso ten bate van het transport van soja? Zo ja, waaruit bestaat die betrokkenheid van de Nederlandse overheid/ambassade? Acht u die betrokkenheid verantwoord, gezien de negatieve sociale en milieu gevolgen van de massale sojateelt zoals geweld tegen inheemse bevolking en ontbossing?

De Nederlandse ambassade is niet betrokken bij noch bekend met een haalbaarheidsstudie naar de kanalisering, verbreding of verdieping van rivieren in Mato Grosso ten bate van het transport van soja door de Rotterdamse haven en/of Nederlandse baggerbedrijven.

Vraag 7

Is het u bekend dat bepaalde Nederlandse banken een significante rol spelen als financier van de uitbreidingsinvesteringen van de grootschalige sojaplantages ter plekke? Hebt u, of de Nederlandse ambassadeur, met deze banken gesproken over het risico op het medefinancieren van geweld tegen inheemse bevolking en kleine boeren en hebt u of de Nederlandse ambassadeur gesproken met deze banken over het voorkomen van mede-financiering van sojaplantages die grote sociale en milieuproblemen veroorzaken zoals ontbossing en schending van arbeidsrechten?

Zie beantwoording onder 2 en 8.

Vraag 8

Bent u bereid bij deze banken aan te dringen op een moratorium dan wel een effectieve «code of conduct» waarbij vertegenwoordigers van inheemse organisaties, kleine boeren en plantage arbeiders betrokken zijn bij opstellen en monitoring?

Er is één Nederlandse bank die overwegend actief is in de agrarische sector in Brazilië. Als onderdeel van zijn MVO-beleid, beschikt deze bank reeds over een «code of conduct». Deze «code of conduct» bevat sociale en ecologische regels en criteria waaraan financieringsverzoeken worden getoetst.

Vraag 9

Kunt u uzelf en de Kamer op de hoogte houden van de voortgang van de onderzoeken van de procureur-generaal Marco Antônio Humero (te Dourados, Mato Grosso do Sul) en overige procureurs die onderzoek doen naar het geweld van sojaboeren plus «pistoleros» en de rol van hun financiers, voor zover dit Nederlandse banken en financiers betreft?

Ja, voor zover dit Nederlandse banken en financiers betreft.

Vraag 1

Kent u het bericht «VS roepen Syrische oppositie op zich te verweren tegen extremisten»?1

Vraag 2

Herinnert u zich eerdere kritiek op de Nederlandse steun aan het exclusieve en radicaliserende soennietenclubje, genaamd de Syrische Nationale Raad?2

Vraag 3

Bent u er nu, net als de Amerikaanse regering, ook van overtuigd dat de Syrische Nationale Raad onze steun niet verdient? Zo nee, waarom niet? Zo ja, welke consequenties verbindt u hieraan?

Vraag 4

Hoe beoordeelt u het rapport «Syrian Jihadism» en de toenemende bewijzen dat de best georganiseerde en best gesponsorde rebellengroepen voor een groot deel uit salafisten bestaan?3

Vraag 5

Deelt u de mening van het hoofd van het VN-team dat beschuldigingen van schending van mensenrechten in Syrië onderzoekt, dat jihadisten één van de meest alarmerende elementen zijn in de burgeroorlog in Syrië?2

Vraag 6

Hoe schat u de kansen in dat de nieuw te verenigen Syrische oppositie een inclusieve vertegenwoordiging van de Syrische samenleving wordt en de massaal aanwezige jihadisten buiten de deur houdt? En welke mogelijkheden ziet u om dit te bevorderen?

Vraag 7

Kunt u deze vragen vóór het algemeen overleg op 14 november 2012 over de Raad Buitenlandse Zaken beantwoorden?

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de constatering van het Productschap Vee en Vlees (PVV) dat zevenduizend rundveehouders nog niet voldoen aan de verplichtingen voor de antibioticaregelgeving die per 1 januari 2013 zullen ingaan?1 Zo ja, hoe beoordeelt u dit?

Ik heb kennisgenomen van de constatering. Op grond van de verordening registratie en verantwoording antibioticagebruik van het Productschap voor Vee en Vlees (PVV) dienen rundveehouders met 5 of meer runderen sinds 1 januari 2012 onder andere de geleverde antibiotica centraal te registreren in de daartoe aangewezen database Medirund. Daarnaast moeten zij zich op eigen kosten laten controleren op naleving van de verordening. Rundveehouders kunnen dit doen door zich aan te melden bij een door het PVV erkende controleorganisatie of kwaliteitssysteem.
Van de bijna 32 000 rundveehouders in Nederland, hebben 7 000 rundveehouders nog niet aan de controleverplichting en/of de verplichting tot centrale registratie van de geleverde antibiotica voldaan.
Deze situatie is onwenselijk. Een volledige en betrouwbare registratie is van belang voor de monitoring van het gebruik en als instrument om het gebruik te kunnen verlagen.
De voorzitter van het PVV heeft de betreffende rundveehouders in oktober 2012 schriftelijk gewezen op de voornoemde verplichtingen. De rundveehouders hebben tot 1 december 2012 de tijd gekregen om aan de verplichtingen uit de verordening te voldoen. Als blijkt dat een rundveehouder na 1 december 2012 nog steeds in overtreding is, zal het PVV tuchtrechtelijke maatregelen nemen. Maatregelen die door het Tuchtgerecht PVV kunnen worden opgelegd zijn geldboetes, berisping, openbaarmaking van de uitspraak op kosten van de veehouder en het onder een verscherpt toezichtsregime plaatsen.
Ik ga ervan uit dat de door de voorzitter van het PVV genomen maatregelen effectief zullen zijn.

Vraag 2

Hoe verklaart u het feit dat zevenduizend veehouders niet voldoen aan de verplichtingen?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Wat gaat u doen om ervoor te zorgen dat voor het einde van dit jaar alle veehouders voldoen aan de nieuwe regels?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 4

Bent u bereid om, eventueel in samenwerking met het PVV, veehouders aan te spreken op het niet op tijd voldoen aan de regels, ervoor te zorgen dat alle veehouders voor 1 december van dit jaar voldoen aan de regels en waar nodig maatregelen te treffen? Zo ja, op welke termijn en wijze? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 5

Bent u bereid om de Kamer nog voor het einde van het jaar te informeren over de voortgang omtrent de nieuwe antibioticaregels en inzicht te geven in de maatregelen die dan mogelijk zijn getroffen? Zo nee, waarom niet?

Ik wil u verwijzen naar de brief die wij uw Kamer op 18 oktober 2012 (TK 29 683 nr. 592) hebben gestuurd. In deze brief is een overzicht gegeven van de voortgang van wet- en regelgeving inzake zorgvuldig antibioticagebruik in de veehouderij. Ik zal u in het voorjaar van 2013 een nieuw overzicht over de voortgang sturen.

Vraag 1

Kent u het bericht «Abortusbeweging stelt «zwarte lijst» van tegenstanders op»?1

Ja.

Vraag 2

Vindt u het opstellen van een dergelijke lijst een acceptabele wijze hoe om te gaan met politieke tegenstanders? Zo nee, bent u bereid bij het Europees Platform voor Bevolking en Ontwikkeling (EPF) en bij de Europese Commissie (financierder van het EPF) duidelijk te maken dat het hanteren van een dergelijke lijst niet bevorderlijk is voor een inhoudelijk debat? Zo ja, waarom vindt u het opstellen van een dergelijke lijst acceptabel?

Het Europees Parlementair Platform voor Bevolking en Ontwikkeling (EPF) is een particulier initiatief en zolang het platform binnen de Europese wet – en regelgeving opereert, zie ik geen aanleiding om dit aanhangig te maken. Een organisatie is zelf verantwoordelijk voor een gekozen strategie om haar standpunt duidelijk te maken.

Vraag 3

Bent u bereid om de financiering van het EPF door de Europese Commissie ter discussie te stellen naar aanleiding van de door het EPF opgestelde lijst? Zo ja, op welk moment zou u dit willen aankaarten? Zo nee, waarom niet?

Nee, ik zie hier geen aanleiding toe. Zoals ik in de beantwoording van de vorige vraag al aangaf, staat het elke organisatie, binnen de gegeven wet- en regelgeving, vrij om haar eigen strategie te bepalen.

Vraag 1

Kent u het bericht «Helft Chinese massagesalons in werkelijkheid illegale bordelen»?1

Ja.

Vraag 2

Kunt u het onderzoek van het Openbaar Ministerie (OM) naar illegale bordelen in massagesalons aan de Tweede Kamer doen toekomen? Wilt u daarbij een reactie op dit onderzoek geven?

Het onderzoek «De positie van Chinese masseuses in de Chinese beautybranche in Nederland» is opgesteld in opdracht van een samenwerkingsverband van het Openbaar Ministerie, het Korps Landelijke Politiediensten, de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Koninklijke Marechaussee, de Immigratie- en Naturalisatiedienst, de Belastingdienst en het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel. Binnen dit samenwerkingsverband – onder de naam The Wall – is onderzoek gedaan naar Chinese mensenhandel en -smokkel. Zoals ik u reeds heb gemeld in antwoord op eerdere Kamervragen van het lid Arib2 zijn de signalen over illegale prostitutie in massagesalons aanleiding geweest om een onderzoek naar mensenhandel in de Chinese beauty branche in te stellen.
De onderzoekers geven aan dat naar schatting in ruim de helft van de massagesalons illegale prostitutie voorkomt. Naar aanleiding van een verzoek van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie van uw Kamer van 8 november 2012, waarin wordt gevraagd om een reactie op de stand van zaken met betrekking tot de aanpak van Chinese massagesalons, zal ik in een aparte brief nader ingaan op het onderzoeksrapport. Het rapport zal als bijlage met de genoemde brief aan u worden gezonden.

Vraag 3

In hoeverre bevestigen dan wel versterken de resultaten van dit onderzoek signalen over illegale prostitutie in massagesalons?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

In hoeverre levert het onderzoek van het OM nieuwe inzichten op ten aanzien van een Bibob-waardigheid van massagesalons?

De resultaten van het onderzoek hebben geen invloed op de reeds bestaande of nog aanhangige wet- en regelgeving. Massagesalons zijn als zodanig niet vergunningplichtig. Massagesalons waar seksuele diensten worden verleend zijn echter prostitutiebedrijven, en moeten op grond van de Algemene Plaatselijke Verordening wel over een vergunning beschikken. Op vergunde bedrijven, inclusief vergunde massagesalons, is het mogelijk de Wet Bibob toe te passen. Wanneer bij handhaving blijkt dat er in een massagesalon prostitutie plaatsvindt en hier geen vergunning voor is afgegeven, is het mogelijk hiertegen bestuurlijk op te treden.

Vraag 5

Geven de resultaten van het onderzoek aanleiding om ook massagesalons vergunnings- en Bibobplichtig te maken? Zo ja, op welke wijze gaat u dit bewerkstelligen? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Zijn de resultaten van het genoemde onderzoek relevant in het kader van reeds aanhangige wet- en regelgeving ten aanzien van Bibob en prostitutie? Zo ja, op welke wijze? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 7

In hoeverre is de hulpverlening en opvang van vrouwen die (gedwongen) in de prostitutie werken toegerust op vrouwen die (vrijwel) alleen de Chinese taal beheersen? Bestaat er voorlichtingsmateriaal in het Chinees? Hoe worden Chinese vrouwen bereikt die werkzaam zijn in massagesalons?

Er is over prostitutie en uitbuiting door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een brochure in de Chinese taal beschikbaar gesteld voor mensen die in de prostitutie werken. De informatiebrochure is met name bestemd voor prostituees en hulpverlenende instellingen, en beschikbaar via de website van de rijksoverheid.3 Verder heeft CoMensha in opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie dit jaar een folder ontwikkeld om slachtoffers van mensenhandel te informeren over hun rechten en plichten. Deze folder is reeds beschikbaar in verschillende talen en zal ook naar het Chinees worden vertaald. Ten behoeve van (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel kunnen zowel de politie als de opvanginstellingen verder ook gebruik maken van tolken.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Pijn bij dementie vaak niet behandeld in verpleeghuis»?1

In de zorg, dus ook de zorg voor mensen met dementie, kunnen verbeteringen aangebracht worden. Het verheugt ons dat het onderzoek naar behandeling van pijn bij dementie aanknopingspunten biedt om deze zorg te verbeteren.

Vraag 2

Is het u bekend dat 40% van verpleeghuisbewoners met dementie vaak niet behandeld wordt bij pijnklachten? Zo ja, hoelang bent u hiervan al op de hoogte en wat heeft u hier eerder aan gedaan?

Het is al langer bekend dat er sprake is van onderbehandeling van pijnklachten bij dementie. Zo zijn hierover in 2007 Kamervragen beantwoord (TK 2006–2007, Aanhangsel, nr. 2615). Het is primair aan de beroepsbeoefenaren, zoals specialisten ouderengeneeskunde en geriaters, om daar maatregelen op te nemen.

Vraag 3

Hoe reageert u op de uitspraak van drs. B. Plooij van de Vrije Universiteit, dat opvallend is dat onderbehandeling niet afhankelijk is van het stadium van de ziekte? Wat is volgens u de verklaring van onderbehandeling bij mensen met dementie? Wilt u uw antwoord toelichten?

Het is primair aan de onderzoekers en de beroepsoefenaren om verklaringen voor deze onderbehandeling te geven. Wij kunnen daarom ook geen reactie geven op deze uitspraak van de heer Plooij. Evenmin kunnen wij uitspraken doen over mogelijke oorzaken van onderbehandeling. Indien beroepsbeoefenaren onvoldoende kennis over een onderwerp hebben, moeten zij in het kader van het leveren van kwalitatief goede zorg en het voldoen aan de beroepsstandaarden zorgen dat deze kennis verworven wordt. Het lijkt ons gepast dat Alzheimer Nederland, zoals aangegeven door mevrouw J. Meerveld, deze kwestie aankaart bij onder andere Verenso en ActiZ.

Vraag 4

Kan onderbehandeling komen door (chronisch) personeelstekort in de ouderenzorg? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Hangt onderbehandeling van pijn bij dementerenden samen met kennisgebrek bij personeelsleden? Zo ja, welke maatregelen gaat u treffen om onderbehandeling bij dementie aan te pakken? Wilt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 6

Wordt er in de opleiding van mensen die werken met dementerenden aandacht besteed aan pijn bij dementerenden en de mogelijkheden van pijnbestrijding? Kunt u een overzicht geven van deze aandacht in opleidingen?

Bij de opleidingen in de zorg wordt ingegaan op alle aspecten die voor de zorg van belang zijn. Deze opleidingen hebben een competentiegericht karakter. Er is geen detailoverzicht van de specifieke (sub)onderdelen die worden onderwezen.

Vraag 7

Zijn er zorginstellingen die werken met observatielijsten voor pijnklachten bij dementie? Zo ja, hoeveel zorginstellingen zijn dit? Zo nee, bent u bereid dit uit te zoeken en de Kamer hierover te informeren? Wilt u uw antwoord toelichten?

Zorginstellingen en zorgprofessionals zijn zelf verantwoordelijk voor het leveren van kwalitatief goede zorg. Wij beslissen niet over het al dan niet gebruiken van instrumenten daarbij.

Vraag 8

Wat is uw reactie op de uitspraak van mevrouw J. Meerveld van Alzheimer Nederland waarin zij stelt dat we nog te weinig weten over pijnklachten bij dementie? Bent u bereid onderzoek naar bestrijding van pijn bij dementeren te laten verrichten? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wanneer zijn de uitkomsten te verwachten?

Mevrouw J. Meerveld geeft zelf aan de bevindingen van het onderzoek te willen aankaarten bij beroeps- en brancheverenigingen. Het is primair aan het veld om te beoordelen of nader onderzoek nodig is en hoe dit uitgevoerd gaat worden.

Vraag 9

Is er zicht op de zorg voor pijnbestrijding voor dementerenden die thuis wonen en in de toekomst langer thuis (moeten) blijven wonen? Wilt u uw antwoord toelichten?

Evenals zorg in intramurale setting moet extramurale zorg voldoen aan kwaliteitseisen en beantwoorden aan de behoeften van de cliënt, in dit geval de mens met dementie. Het is aan de beroepsbeoefenaren om te zorgen dat zij hun kennis en deskundigheid dienovereenkomstig op niveau hebben.

Vraag 10

Hoe gaat u ervoor zorgen dat de kennis over dementie in gemeenten aanwezig is zodra persoonlijke verzorging thuis wordt overgeheveld naar gemeenten? Wilt u uw antwoord toelichten?

Het Transitiebureau begeleiding bereidt gemeenten en andere partijen voor op de decentralisatie van taken uit de AWBZ naar de Wmo. De afgelopen periode zijn in het kader van de functie begeleiding onder meer uitgebreide cliëntprofielen uitgebracht, waarin ook aandacht is voor mensen met dementie. De komende tijd gaat het Transitiebureau begeleiding verder met dit type activiteiten om zo gemeenten en andere partijen te ondersteunen bij de decentralisatie van begeleiding en persoonlijke verzorging naar de Wmo.
Gemeenten zullen nadrukkelijk een beroep doen op de kennis en expertise van aanbieders en andere professionals. Als het gaat om de specifieke kennis over dementie is het aan de beroepsbeoefenaren om te zorgen dat zij hun kennis en deskundigheid dienovereenkomstig op niveau hebben.

Vraag 11

Hoe gaat u in de toekomst verder met de inzet van casemanagers voor dementerenden die thuis wonen? Kunt u uw antwoord toelichten?2

Hiervoor verwijzen wij u naar de op 7 november 2011 aan u gezonden brief over casemanagement dementie (TK 2011–2012, 29 689, nr. 362). In die brief is aangegeven welke stappen gezet worden om te komen tot een inhoudelijk kader voor casemanagement, te weten een definitie van casemanagement en criteria voor de inzet van casemanagement en daarna een besluit over bekostiging van casemanagement.

Vraag 1

Heeft u kennis genomen van het feit dat publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties (PBO’s) als het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) al berichten aan het versturen zijn aan de heffingsplichtigen over de zogenaamde heffingsverordening 2013?

Vraag 2

Wanneer vindt de in het regeerakkoord aangekondigde opheffing van de productschappen plaats? Is het redelijk dat de schappen in ieder geval afzien van heffingen in 2013 als er reserves zijn? Zo nee, waarom niet?

Vraag 3

Bent u het ermee eens dat ondernemers en bedrijven recht hebben op meer duidelijkheid over hun verplichte bijdrage aan de schappen en dat het regeerakkoord deze duidelijkheid niet biedt?

Vraag 4

Wanneer zal de laatste keer zijn dat de PBO’s hun jaarlijkse factuur sturen? Welk jaar zal voor het laatst geïnd worden?

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de constateringen van de British Union for the Abolition of Vivisection (BUAV ) dat «overtollige» apen in een proefdierfokkerij van Noveprim Ltd op Mauritius op wrede wijze zijn afgemaakt, in bakken gedumpt en verbrand?1

Ik ben niet bekend met de in de vragen genoemde situatie. Aangezien het naar ik uit de vragen begrijp om een bedrijf gaat dat gevestigd is op Mauritius en niet in Nederlands eigendom is vind ik het logisch dat ik niet over deze zaak geïnformeerd te ben.

Vraag 2

Wat vindt u ervan dat een proefdierfokker c.q. -handelaar overschotten aan dieren laat ontstaan, in dit geval apen van boven de 3,5 kilo waarin laboratoria niet geïnteresseerd zouden zijn, om deze dieren vervolgens op brute wijze af te maken?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat de betreffende proefdierfokker/handelaar op Mauritius voor een groot deel in Britse handen is?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 4

Kunt u, eventueel via navraag bij de Europese Commissie, uiteenzetten welke Europese landen of onderzoeksinstituten binnen Europa apen gebruiken die afkomstig zijn van deze fokkerij? Zo nee, waarom niet? Zo ja, om hoeveel apen gaat het per jaar, voor welke onderzoeken worden ze gebruikt en in welke landen worden ze voornamelijk gebruikt?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 5

Kunt u aangeven hoe Nederlandse en andere Europese onderzoeksinstituten de apen die ze gebruiken voor experimenten selecteren en aan welke «wensen» de apen moeten voldoen? Is het waar dat zij apen «bestellen» die minder wegen dan 3,5 kilo? Aan welke andere eisen moeten de te importeren apen voldoen, en welke consequenties heeft dat, gelet op de slachtingen die worden aangericht onder «overtollige» apen?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 6

Kunt u uiteenzetten of, en zo ja in hoeverre, het afmaken van de apen in strijd is met de Europese Dierproevenrichtlijn, zowel in het licht van de gedeeltelijk Britse achtergrond van het bedrijf als in het licht van mogelijke leveringen van apen door deze proefdierfokker aan Europese laboratoria? Vindt u de richtlijn afdoende om proefdierfokkerijen zoals Novemprim Ltd te kunnen aanpakken? Kunt u dit toelichten?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 7

Kunt u bevestigen dat de Europese Dierproevenrichtlijn ruimte biedt voor nationale overheden, zoals de Britse, om nadere regels te stellen aan de fokkerij van, handel in en import van proefdieren?

De richtlijn bevat maatregelen ter bescherming van dieren die worden gebruikt voor wetenschappelijke of onderwijskundige doeleinden. Daartoe worden ondermeer voorschriften vastgesteld betreffende de verfijning van het fokken en de huisvesting en verzorging van dieren; de herkomst, het fokken en het doden van dieren; en het functioneren van fokkers en leveranciers.

Vraag 8

Kunt u aangeven of de Nederlandse apenhandelaar R.C. Hartelust BV ook apen van de apenfokkerijen op Mauritius koopt? Zo nee, waarom weet u dat niet? Zo ja, om hoeveel dieren per jaar gaat het dan, in welke onderzoeksinstituten in Nederland en Europa komen de apen terecht en voor welke onderzoeken worden ze gebruikt?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 9

Kunt u aangeven of er andere Nederlandse handelaren of instituten zijn die rechtstreeks of via Covance UK apen kopen die afkomstig zijn van fokkerijen op Mauritius? Zo ja, om hoeveel handelaren en/of instituten gaat het dan, hoeveel dieren betreft het en waar gaan de apen naartoe? Zo nee, waarom weet u dit niet?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 10

Deelt u de mening dat het onethisch is deze gezonde dieren massaal te doden terwijl ze wellicht in het wild konden worden teruggezet? Kunt u aangeven of alternatieven, zoals terugplaatsing in het wild, zijn onderzocht? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 11

Bent u bereid ervoor te zorgen dat Nederland op geen enkele wijze (meer) betrokken zal zijn bij de wrede afslachtingen van apen, zoals op Mauritius het geval is? Bent u voorts bereid om er bij uw Europese collega’s voor te pleiten dat hun onderzoeksinstituten niet langer meewerken aan deze wrede praktijken? Zo ja, op welke termijn en op welke wijze? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 1

Kent u het bericht «Zwijnen gruwelijk afgeslacht en gebruikt als horrordecor»?1

Ja.

Vraag 2

Is het waar dat de zwijnen eerst geschoten zijn?

Uit politieonderzoek is gebleken dat de zwijnen op legale wijze zijn doodgeschoten. De identiteit van de personen die bij het doden van de dieren betrokken zijn geweest, is bekend bij het Openbaar Ministerie. Aangezien er geen sprake is geweest van strafbaar handelen, heeft het Openbaar Ministerie besloten geen strafrechtelijk onderzoek in te stellen. Dit laat overigens onverlet dat ik de wijze waarop is omgegaan met de kadavers afkeur.

Vraag 3

Is er onderzoek ingesteld naar de aard van de gebruikte munitie, om de daders van deze slachtpartij op te sporen? Zo ja, met welk resultaat? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Kunt u aangeven of de betrokken boswachter over opsporingsbevoegdheid beschikt en of het waar is dat ze heeft gezegd «ik vertrouw de jagers op hun woord»?

De betrokken boswachter heeft geen opsporingsbevoegdheid. In dit geval heeft de politie onderzoek gedaan. Ik verwijs daarvoor naar mijn antwoord op vraag 2 en 3. Overigens ben ik van mening dat in het algemeen de medewerkers van Staatsbosbeheer op een integere en vakkundige wijze omgaan met hun bevoegdheden en verantwoordelijkheden en zij op basis van hun ervaring
en kunde goed in staat zijn om de juiste inschattingen te maken. De aangehaalde frase uit een krantenartikel doet daar niets aan af.

Vraag 5

Deelt u de mening dat het «op hun woord vertrouwen» van mensen die met vuurwapens actief zijn in het bewuste gebied en regelmatig zwijnen schieten, geen voor de hand liggend onderdeel van de opsporingsmethode zou moeten zijn om de daders te pakken te krijgen? Zo ja, bent u bereid te bevorderen dat er alsnog nader onderzoek ingesteld wordt, ook in jagerskringen? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het rapport «Trading Away Peace: How Europe helps sustain illegal Israeli settlements», waarin wordt gesteld dat Europees beleid de instandhouding van Israëlische nederzettingen in Palestijnse gebieden bevordert?1

Vraag 2

Bent u in principe voorstander van correcte etikettering van producten, ook als het gaat om producten afkomstig uit Israëlische nederzettingen?

Vraag 3

Kunt u in reactie op de twaalf aanbevelingen per aanbeveling aangeven wat het huidige Nederlandse standpunt is?

Vraag 4

Kunt per aanbeveling aangeven in hoeverre u bereid bent de aanbeveling nationaal te implementeren, alsmede de bereidheid en wijze waarop u ze in EU- en VN-verband zult bevorderen?

Vraag 5

Bent u bereid deze vragen te beantwoorden vóór 14 november 2012, zodat de antwoorden kunnen worden meegenomen in het algemeen overleg op die datum over de Raad Buitenlandse Zaken van 19 november a.s.?

Vraag 1

Bent u bekend met de kwartaalrapportage van het OV Loket, de onafhankelijke ombudsman voor openbaar vervoer?1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op de conclusie van het OV Loket, dat studenten niet gelijk worden behandeld en dat dit «onlogisch en onnodig» is?

De situatie verschilt per soort abonnement én ook per vervoerder. Er zijn vervoerbedrijven die aan balies vervangende kaarten verstrekken wanneer een persoonlijke ov-chipkaart met een bepaald abonnement defect is. De reiziger moet dan een kopie van zijn ov-chipkaart (voor- en achterzijde), kopie van zijn identiteitsbewijs en een uitdraai van zijn «Mijn ov-chipkaart account» tonen. De vervoerder kan de gegevens controleren omdat er een directe relatie met de reizigers bestaat. Er zijn ook vervoerders die geen tijdelijke kaart verstrekken.
Voor studenten is deze service om privacyredenen bij geen enkele vervoerder mogelijk. Conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens beschikken de vervoerders niet over persoonsgegevens van studenten en kunnen zij dan ook niet controleren of de reiziger die aan de balie komt daadwerkelijk een student is die over reisrecht van DUO beschikt.

Vraag 3

Kunt u aangeven waarom er voor studenten een andere regeling geldt wanneer de OV-chipkaart defect is dan voor niet-studenten? Vindt u dit eerlijk?

Zie het antwoord op vraag 2

Vraag 4

Gaat u stappen nemen om dit verschil in regelingen tussen studenten en niet-studenten te overbruggen?

De privacybepalingen worden niet aangepast. Individuele vervoerders zullen, ook in de toekomst, niet beschikken over de persoonsgegevens van studenten. Directe vervanging van defecte ov-chipkaarten wordt dus niet mogelijk. Wel zoeken de vervoerders en TLS naar mogelijkheden om de vervanging van defecte kaarten te versnellen.

Vraag 5

Hoe gaat u er voor zorgen dat de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), de Regisseur Studenten Reisrecht (RSR) en de Klantenservice OV-chipkaart beter met elkaar gaan samenwerken zodat studenten door hen beter geholpen kunnen worden?

Elke organisatie voert haar eigen taak goed uit en voorziet de andere organisaties tijdig van de juiste informatie. Helaas kunnen zij niet voorkomen dat er soms iets mis gaat. Gezien de zeer grote aantallen reizigers, kaarten en transacties, beoordeel ik de situatie niet structureel als structureel onvoldoende.

Vraag 1

Bent u bekend met het persbericht ««Studenten onredelijk behandeld bij defecte OV-chipkaart» van het OV Loket»?1

Ja.

Vraag 2

Kunt u uitleggen waarom studenten anders behandeld worden dan andere reizigers bij een defecte OV-chipkaart? Waarom is het voor studenten niet mogelijk om met een fotokopie van de defecte kaart te reizen, of om een tijdelijke kaart te krijgen, zoals bij verschillende streekvervoerbedrijven voor houders van een OV-abonnement wel gebruikelijk is?

De situatie verschilt per soort abonnement én ook per vervoerder. Er zijn vervoerbedrijven die aan balies vervangende kaarten verstrekken wanneer een persoonlijke ov-chipkaart met een bepaald abonnement defect is. De reiziger moet dan een kopie van zijn ov-chipkaart (voor- en achterzijde), kopie van zijn identiteitsbewijs en een uitdraai van zijn «Mijn ov-chipkaart account» tonen. De vervoerder kan de gegevens controleren omdat er een directe relatie met de reizigers bestaat. Er zijn ook vervoerders die geen tijdelijke kaart verstrekken.
Voor studenten is deze service om privacyredenen bij geen enkele vervoerder mogelijk. Conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens beschikken de vervoerders niet over persoonsgegevens van studenten en kunnen zij dan ook niet controleren of de reiziger die aan de balie komt daadwerkelijk een student is die over reisrecht van DUO beschikt.

Vraag 3

Herkent u het beeld dat Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), Regisseur Studenten Reisrecht (RSR) en Trans Link Systems onderling onvoldoende informatie uitwisselen?

Deze drie organisaties hebben elk een eigen rol en verantwoordelijkheid. DUO is verantwoordelijk voor toekenning van het reisrecht als onderdeel van studiefinanciering. TLS is verantwoordelijk voor de productie en uitgifte van ov-chipkaarten voor alle reizigers. RSR is speciaal opgezet als organisatie tussen DUO en individuele vervoerders in om de privacy van studenten te beschermen («privacy by design»). Elke organisatie voert haar eigen taak goed uit en voorziet de andere organisaties tijdig van de juiste informatie. Helaas kunnen zij niet voorkomen dat er soms iets misgaat. Gezien de zeer grote aantallen reizigers, kaarten en transacties, beoordeel ik de situatie niet als structureel onvoldoende.

Vraag 4

Wat gaat u doen om het onderscheid tussen studenten en andere reizigers op te heffen? Wat vindt u van de suggestie van het OV Loket dat informatie tussen de drie instanties wel uitgewisseld zou moeten worden als studenten daarvoor toestemming verlenen?

Studenten worden zoveel als mogelijk gelijk behandeld aan overige reizigers. Dat is vanwege de collectiviteit van de studentenreisvoorziening en de daaruit voortvloeiende privacybepalingen niet helemaal mogelijk. Privacy by design beperkt de vrijheid in het uitwisselen van informatie tussen de betrokken organisaties. Het is binnen de huidige systemen niet mogelijk om daarvoor op individuele basis uitzonderingen te maken.

Vraag 5

Wanneer heeft u dit probleem opgelost?

De privacybepalingen worden niet aangepast. Individuele vervoerders zullen, ook in de toekomst, niet beschikken over de persoonsgegevens van studenten. Directe vervanging van defecte ov-chipkaarten wordt dus niet mogelijk. Wel zoeken de vervoerders en TLS naar mogelijkheden om de vervanging van defecte kaarten te versnellen.

Vraag 1

Kent u het artikel «Steeds meer kinderen in opvang, geen goede hulp»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de opvatting van de voorzitter van de Federatie Opvang dat sprake is van een zorgwekkende trend en geen passende hulp voorhanden is? Zo ja, welke maatregelen gaat u treffen?

Ja, ik deel de opvatting van de Federatie Opvang.
Kinderen horen niet in de opvang. Daarom ligt het accent van de tweede fase van het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang van 13 april 2011 (29325, nr. 54) op het voorkomen van dakloosheid door te investeren in preventie van uitval en het voorkómen van terugval. De voorgenomen decentralisaties (jeugdzorg, begeleiding, verzorging, participatiewet) bieden gemeenten bij uitstek voor deze groep een kans om de hulp en begeleiding geïntegreerd vorm te geven en de gemeentelijke regie te versterken.
Toch is het helaas niet altijd te voorkomen dat kinderen in de opvang terechtkomen. Kinderen in de opvang verdienen aparte aandacht. Ik financier daarom de aanpassing van de methodiek Veerkracht voor de maatschappelijke opvang. Na een ontwikkel- en pilotfase, wordt de methodiek vanaf 2014 breed ingevoerd. Implementatie vindt plaats via ondersteuningbijeenkomsten, het ontwikkelen en uitvoeren van een train-de-trainer programma en het instellen van een landelijk coördinatiepunt dat de voortgang op de implementatie en trainingen monitort en een vraagbaakfunctie vervult. Tevens wordt een landelijk borgingskader opgesteld.

Vraag 3

Vindt u dat er voor deze kinderen een begeleidings- en veiligheidsplan moet komen, bijvoorbeeld volgens de methodiek Veerkracht? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke wijze bent u van plan dit te realiseren?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 1

Herinnert u zich uw antwoord op eerdere vragen omtrent de zaak Bilderbeek?1

Vraag 2

Is het verslag van het onderzoek naar de rechtsgang, dat in 2009 door een vertrouwensadvocaat is gedaan, aan de heer Van Bilderbeek beschikbaar gesteld? Indien neen, waarom niet?

Vraag 3

Bent u bereid het verslag van het onderzoek naar de rechtsgang door de vertrouwensadvocaat, desnoods vertrouwelijk, aan de Kamer beschikbaar te stellen? Indien neen, waarom niet?

Vraag 1

Bent u bekend met het belang dat de regering van Taiwan er aan hecht om als waarnemer deel te nemen aan de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), die van 26 november tot 7 december 2012 in Doha, Qatar, wordt gehouden?1

Vraag 2

Bent u bekend met het feit dat Taiwan een relatief hoge CO2 uitstoot heeft? Is het waar dat volgens de Key World Energy Statistics 2012 van het International Energy Agency (IEA) Taiwan de twintigste plaats inneemt op de wereldranglijst van landen met de hoogste CO2 uitstoot?2 Indien neen, wat zijn dan de feiten?

Vraag 3

Deelt u de mening dat, gezien de hoge uitstoot van CO2 door Taiwan, het belangrijk is dat Taiwan wordt betrokken bij de mondiale discussie over terugdringing van CO2 uitstoot en dat een waarnemersstatus van Taiwan bij de UNFCCC hier dienstbaar aan kan zijn? Indien neen, waarom niet?

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de uitspraken van de burgemeester van Utrecht waarbij hij aangeeft dat 80 tot 90% van de prostituees in Utrecht hun werk onvrijwillig doet?1

Ja.

Vraag 2

Zijn er vergelijkbare onderzoeken dan wel inschattingen met betrekking tot andere grote steden? Zo ja, kunt u die beschikbaar stellen? Zo nee, bent u bereid daar onderzoek naar te laten doen?

Er zijn mij geen onderzoeken bekend waarin een goed onderbouwde schatting wordt gedaan van het aantal prostituees dat dit werk onvrijwillig doet. Van slachtoffers van mensenhandel is bekend dat zij in veel gevallen te angstig zijn om aangifte te doen of niet beseffen dat ze slachtoffers van mensenhandel zijn. Ook zijn ze soms zo verbonden met hun mensenhandelaar dat ze niet bereid zijn om aangifte te doen. Het is daarom zeer moeilijk om hierover betrouwbare inschattingen te doen.
Het Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha) registreert in mijn opdracht het aantal slachtoffers van mensenhandel, waaronder prostituees die onder dwang werken ofwel slachtoffers van seksuele uitbuiting. In 2011 werden 716 slachtoffers van seksuele uitbuiting geregistreerd. De cijfers van CoMensha kunnen worden gezien als een benadering van het werkelijke aantal slachtoffers, zoals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel in haar 8e rapportage constateert.2

Vraag 3

Op welke manier biedt u de helpende hand aan prostituees die hun werk onvrijwillig doen?

Er is voorlichtingsmateriaal om prostituees te wijzen op de rechten die ze hebben als slachtoffer van mensenhandel. Omdat het regelmatig voorkomt dat slachtoffers geen aangifte doen (bijvoorbeeld omdat zij te angstig zijn) is het beleid erop gericht om mensen die in aanraking komen met mogelijke slachtoffers bewust te maken van of te trainen op het herkennen van signalen van mensenhandel. Zo worden opsporingsfunctionarissen en toezichthouders getraind en worden er verschillende voorlichtingscampagnes op dit terrein gevoerd.3 Met de signalen kunnen politie en OM de mensenhandelaren aanpakken en de slachtoffers uit hun benarde situatie bevrijden. Er zijn opvangvoorzieningen waar de slachtoffers vervolgens in een veilige omgeving zorg en hulp krijgen.
Ook zijn er verschillende non-gouvermentele organisaties die – al dan niet met subsidie van het Rijk – opkomen voor de belangen van prostituees en slachtoffers van mensenhandel.

Vraag 4

Bent u bereid om het aanbod van uitstapprogramma’s voor prostituees niet langer afhankelijk te laten zijn van lokale middelen en prioriteiten maar landelijk te garanderen, bijvoorbeeld via geoormerkte middelen in het gemeentefonds?

Zoals aangegeven in eerdere brieven aan uw Kamer4 ligt de verantwoordelijkheid voor uitstapprogramma’s bij gemeenten, omdat prostitutiebeleid in eerste instantie een lokale aangelegenheid is. Gezien het positieve verloop van de warme overdracht van uitstapprogramma’s5 zie ik geen aanleiding om hier verandering in aan te brengen.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «fuikenverbod nekt strandvisserij»?1

Ja.

Vraag 2

Waarom hebt u besloten om per 1 januari 2011 een verbod op te leggen aan recreanten om langs de kust te vissen met fuiken?

Nederland is op basis van de Aalverordening (EG) nr.1100/2007 verplicht maatregelen te nemen voor het herstel van de aal. In dit kader is besloten per 1 januari 2011 een verbod op te leggen op de recreatieve visserij met beroepsvistuigen, zoals fuiken langs de kust. Deze maatregel is opgenomen in het Nederlandse aalbeheerplan dat in oktober 2009 goedgekeurd is door de Europese Commissie.

Vraag 3

Is het waar dat de vissers niet op de hoogte waren van dit verbod? Zo nee, kunt u dan aangeven op welke wijze u dit verbod heeft gecommuniceerd naar de recreatieve fuikenvissers?

Het verbod op recreatieve visserij met fuiken langs de kust is met het in werking treden van het Nederlandse aalbeheerplan breed bekend gemaakt. Over het Nederlandse aalbeheerplan is uitvoerig gecommuniceerd met de betrokken partijen.
Het verbod op het vissen met vaste vistuigen in de kustwateren, waaronder de Westerschelde, heeft ook in het Informatiebulletin Regelgeving visserij van december 2010 gestaan. Daarnaast is informatie hierover ook op het DR loket (voorheen LNV loket) te vinden geweest. Bovendien gold voor de visserij in de als kustwater aangewezen gebieden al een vergunningplicht; op elke vergunning was vermeld dat deze geldig was tot en met 31 december 2010. Vergunningsaanvragen met ingangsdatum 1 januari 2011 zijn daarom ook niet meer toegekend. De vissers waren dus al ruim voor 1 januari 2011 bekend geworden met dit verbod.

Vraag 4

Deelt u de opvatting dat het recreatief vissen met fuiken een deel is van het Zeeuws cultureel erfgoed en dat de omvang zeer beperkt is? Zo ja, bent u bereid om het verbod zo snel mogelijk in te trekken? Zo nee, waarom niet?

Het verbod op het recreatief vissen met fuiken geldt voor geheel Nederland, ongeacht de omvang of historie van die visserij in sommige plaatsen.
Op verzoek van de Kamer of het verbod op recreatieve visserij met staandwant herzien kon worden, heeft voormalig minister Verburg aan toenmalig gedeputeerde Hollenga van de provincie Groningen gevraagd te zoeken naar een generieke oplossing die beperkt recreatief vissen met staandwant langs de Nederlandse kust mogelijk kan maken. U bent over deze opdrachtverstrekking en randvoorwaarden per brief ingelicht (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 29 675, nr. 93). De heer Hollenga heeft in dit traject contact gezocht met alle kustgemeenten.
Het advies dat gedeputeerde Hollenga destijds gaf, ging uit van een vrijstelling van het verbod op de recreatieve visserij met staandwant én aalfuiken in de kustwateren (Waddenzee en Westerschelde). Mijn ambtsvoorganger heeft daarop echter aangegeven (Tweede Kamer, vergaderjaar 2010–2011, 29 675, nr.108) dat het voorstel tot uitbreiding van de regeling met aalfuiken niet voldeed aan de opdracht, strijdig is met het Nederlandse aalbeheerplan en bovendien leidt tot extra handhavingsinspanning. Het deel van het advies dat betrekking heeft op de aalfuiken is daarom niet overgenomen. Ik zie geen reden om op dit standpunt terug te komen.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Kinderarbeid bij productie schoenen van grote ketens»1 en de rapporten over dit onderwerp van de stichting SOMO en de campagne «Stop Kinderarbeid – School, de beste werkplaats»?2

Ja.

Vraag 2

Bent u van mening dat de ketenverantwoordelijkheid van bedrijven zich uitstrekt tot de hele productieketen, waaronder productie van onderdelen en materialen zoals leer?

De Nederlandse overheid ziet de OESO-richtlijnen als het normatieve kader voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. De OESO-richtlijnen geven aan dat bedrijven zich binnen hun eigen activiteiten moeten onthouden van het veroorzaken van of bijdragen aan schendingen van de richtlijnen. Daarnaast moeten bedrijven nastreven om schendingen te voorkomen of te mitigeren als zij hier zelf geen bijdrage aan hebben geleverd, maar de schending direct verbonden is aan hun bedrijfsactiviteiten via de productieketen. Bedrijven dienen, waar mogelijk, hun leveranciers en onderaannemers aan te moedigen om gedragsregels toe te passen die verenigbaar zijn met de OESO-richtlijnen. Ook wordt van bedrijven verwacht dat ze due dilligence uitvoeren. Dat wil zeggen dat bedrijven mogelijke MVO-risico’s in kaart brengen en beleid voeren om deze risico’s te voorkomen of te verminderen. Hierbij moet rekening worden gehouden met aspecten als de omvang van het bedrijf, de aard en context van de bedrijfsactiviteiten en de ernst van de risico’s op schendingen. Bij het zoeken naar een ketenverantwoordelijkheidsstrategie kan de «supply chain logic» van prof. Ruggie, speciaal vertegenwoordiger voor mensenrechten en bedrijfsleven bij de VN, een goed hulpmiddel zijn.
Het rapport «Waar de schoen wringt» van SOMO en de campagne Stop Kinderarbeid geeft aan dat kinderarbeid in de schoenenketen op grote schaal lastig te monitoren is. De meeste kinderarbeid vindt plaats in de informele looisector waar moeilijk zicht op te krijgen is. Dit maakt dat het voor schoenenbedrijven lastig kan zijn om grip te krijgen op wat er zich dieper in de productieketen afspeelt. Echter, dit ontslaat bedrijven niet van eerder genoemde verplichting om al het mogelijke te doen wat redelijkerwijs van hen kan worden verwacht om kinderarbeid in de productieketen te voorkomen.

Vraag 3

Bent u bereid om de schoenenbedrijven waar kinderarbeid in de productieketen is gevonden, en de bedrijven die geen heldere aanpak van kinderarbeid in hun productieketen hebben, daarop aan te spreken?

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft naar aanleiding van uw vragen zowel contact gehad met de campagne Stop Kinderarbeid als met de Nederlandse bedrijven waarover in het rapport wordt geconcludeerd dat zij onvoldoende mee hebben gewerkt met het onderzoek. De methodiek die de campagne Stop Kinderarbeid hanteert voor hoor en wederhoor is bij de bedrijven niet als zodanig herkend. De bedrijven Van Lier, Van Bommel, Cruyff Sports en Euroshoe hebben aangegeven graag in gesprek te treden met de campagne Stop Kinderarbeid. Allen geven aan beleid te hebben om kinderarbeid in de keten te voorkomen. Overigens merken de bedrijven hierbij op dat het zeer lastig is om zicht te krijgen op zaken die zich dieper in de keten afspelen. Sommige bedrijven gaven aan dat de hen gestuurde vragenlijst zeer uitgebreid was en ook bedrijfsvertrouwelijke informatie verlangde. Om de dialoog tussen de Campagne Stop Kinderarbeid en de betrokken bedrijven te faciliteren, zal het ministerie de partijen uitnodigen voor een gesprek.
De campagne Stop Kinderarbeid verdenkt in het bijzonder de merken Bata, Clarks, Marks & Spencer en Bugatti van het gebruik van kinderarbeid in hun productieketen. Dit zijn alle buitenlandse merken zonder vertegenwoordiging in Nederland. De Raad Nederlandse Detailhandel (RND) geeft aan dat deze merken niet of nauwelijks door de aangesloten schoenenbedrijven worden verkocht. Bij de RND-leden die schoenen verkopen is geen kinderarbeid door de campagne Stop Kinderarbeid gevonden.
Twee grote RND-leden uit de schoenenbranche hebben samen met de RND aan het Business Social Compliance Initiative (BSCI) gevraagd om het onderwerp kinderarbeid in de schoenenketen op te pakken. BSCI is een platform van bedrijven dat als doel heeft wereldwijd de werkomstandigheden in de toeleveringsketen te verbeteren. BSCI heeft aan het ministerie bevestigd hiermee aan de slag te gaan. Hierbij zullen in ieder geval activiteiten in India opgestart worden. BSCI zal andere schoenenbedrijven vragen deel te nemen aan het initiatief dat zij gaat ontplooien.

Vraag 4

Zijn er schoenenbedrijven – waaronder de in de rapporten genoemde – die op enige wijze overheidssteun ontvangen dan wel meegaan met handelsmissies? Zo ja, bent u van plan de bedrijven die geen adequate aanpak van kinderarbeid en andere schendingen van arbeidsrechten in de keten hebben, aan te spreken op hun maatschappelijke verantwoordelijk dan wel, als zij hun gedrag niet veranderen, uit te sluiten van overheidssteun?

Nee, er zijn geen schoenenbedrijven die momenteel overheidssteun ontvangen of in het verleden mee zijn geweest met handelsmissies.

Vraag 5

Bent u bereid om de aankoop van werk/bedrijfsschoenen door (semi)overheidsorganisaties – waaronder politie en brandweer – en door de overheid gefinancierde organisaties – waaronder ziekenhuizen – te toetsen aan het beleid voor duurzaam inkopen, mede op het gebied van sociale criteria?

Binnen het beleid voor duurzaam inkopen zijn voor de inkoop van werk/-bedrijfsschoenen de sociale voorwaarden van toepassing. Door toepassing van de sociale voorwaarden verlangt een opdrachtgever van zijn opdrachtnemer een redelijke inspanning om sociale misstanden in de keten, zoals kinderarbeid, aan te pakken. De inspanning betreft in essentie het analyseren van risico’s en als die aanwezig zijn het beïnvloeden van de toeleverketen en daarover rapporteren3. Het beleid voor duurzaam inkopen is primair gericht op overheden, met het oogmerk een hefboom- en voorbeeldfunctie te vervullen. Andere organisaties kunnen het instrumentarium toepassen en worden daar in algemene zin ook toe opgeroepen. Het beoordelen van het aankoopbeleid van niet-overheidsorganisaties zoals ziekenhuizen behoort tot de verantwoordelijkheid van deze organisaties zelf.

Vraag 6

Bent u bereid om de bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten in de gehele productieketen van schoenen aan de orde te stellen bij de regeringen van landen waaruit Nederland veel schoenen importeert zoals India, China, Indonesië, Vietnam, Brazilië, Dominicaanse Republiek, Thailand, Bangladesh en Turkije?

De ambassades in de genoemde landen grijpen waar mogelijk de gelegenheid aan om aandacht te vragen voor de bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten en zullen dit voortzetten.
De Turkse overheid is door Nederland ondersteund bij het bestrijden van kinderarbeid in de seizoensarbeid in de hazelnootpluk. In Brazilië is in een gesprek van de ambassade met het Ministerie van Sociale Ontwikkeling en Bestrijding van de Honger (Ministério do Desenvolvimento Social e Combate à Fome) het rapport onder de aandacht gebracht. De Nederlandse ambassade in de Dominicaanse Republiek (DR) geeft aan dat verschillende betrokkenen in de productieketen (waaronder ook Nederlandse leveranciers van grondstoffen) van mening zijn dat er in de schoenenindustrie in de DR geen sprake is van kinderarbeid omdat deze industrie gevestigd is in de streng gecontroleerde vrijhandelsparken waarvan toegang voor kinderen verboden is en streng wordt gecontroleerd.
In China komt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen vrijwel altijd ter sprake in gesprekken tussen de Nederlandse posten en het bedrijfsleven. De posten wijzen bedrijven op de risico’s en verantwoordelijkheden (OESO-richtlijnen) en adviseren over aspecten als due diligence. De bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten staat op de agenda van de jaarlijkse EU-India mensenrechtendialoog. Ten aanzien van Vietnam geldt dat Nederland het door de International Labour Organization (ILO) opgezette Better Work programma financiert dat onder meer het naleven van arbeidsstandaarden tot doelstelling heeft en zich richt op de textielindustrie. Dit programma is uitgebreid en omvat nu ook de schoenenindustrie.
Tot slot is Nederland in EU-verband betrokken bij de bestrijding van kinderarbeid wereldwijd (antwoord4 van de Europese Commissie op de vragen E-007450/12 en E-007451/12).

Vraag 7

Bent u bereid de Nederlandse ambassades in de bovengenoemde exporterende landen op de hoogte te stellen van de informatie van Stop Kinderarbeid en SOMO en hen te vragen deze informatie onder de aandacht te brengen van overheidsorganisaties, relevante bedrijven en werkgevers- en werknemersorganisaties?

Op verschillende manieren worden de posten geïnformeerd over MVO en kinderarbeid. In september jl. zijn alle posten geïnformeerd over een aantal aspecten van MVO, waarbij o.a. de brochure van de campagne Stop Kinderarbeid, het actieplan Out of Work and into School, is toegestuurd en de brochure van OECD-Watch over de OESO-richtlijnen. In augustus zijn de ambassades in China, India, Vietnam en Brazilië op de hoogte gebracht van het onderzoek van de campagne Stop Kinderarbeid. De posten zijn op de hoogte gebracht van de rapporten via het online MVO Portal, een voor de posten, NGO’s en bedrijven toegankelijk forum dat dient ter informatievoorziening en platform voor discussie.

Vraag 8

Bent u als bewindspersonen bereid om als bewuste consument zelf schoenen en kleding te kopen van bedrijven met een adequaat beleid om kinderarbeid te bestrijden? Vindt u dat diplomaten als vertegenwoordigers van de Maatschappelijk Verantwoorde BV Nederland zo veel mogelijk verantwoorde kleding en schoeisel zouden moeten dragen? Zo ja, welke actie gaat u daartoe ondernemen?

Het dragen van verantwoorde kleding beschouw ik als een persoonlijke keuze voor zowel bewindspersonen als diplomaten. Zelf stel ik mij nu als bewindspersoon, maar ook al ver daarvoor, op als bewuste consument.