Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het artikel «Hongerstakers nog altijd in kale isoleercellen opgesloten»?1

Ja. De aanleiding voor het artikel is een uitspraak van de beklagcommissie uit de Commissie van Toezicht bij het Detentiecentrum Schiphol.

Vraag 2

Heeft u de Nationale ombudsman toegezegd dat er geen hongerstakers meer in de isoleercel zullen worden gezet?

De Nationale ombudsman heeft in 2010 in een rapport de aanbeveling gedaan om bij de directeuren van de justitiële inrichtingen onder de aandacht te brengen dat wanneer hongerstakers in een observatiecel worden geplaatst, in deze cel zoveel mogelijk faciliteiten moeten worden geboden zoals in een reguliere cel (meubilair, televisie, radio, etc.) en een hongerstaker andere kleding moet worden verstrekt dan scheurkleding. Bij brief van 8 juni 2011 heb ik aan de Nationale ombudsman gemeld deze aanbeveling te zullen overnemen.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het plaatsen van mensen in een isoleercel een zeer vergaande maatregel is en schadelijke effecten voor de betrokkene kan hebben?

Ik deel de mening dat het afzonderen van ingeslotenen een vergaande maatregel is. Om die reden gaan de inrichtingen terughoudend om met deze maatregel. De maatregel wordt overigens in de meeste gevallen toegepast met het oog op de bescherming van de ingeslotene. Kortheidshalve verwijs ik naar het themarapport «Plaatsing in isolatie in huizen van bewaring en gevangenissen» van de toenmalige Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) van mei 2012 en mijn beleidsreactie daarop die is opgenomen in mijn gebundelde beleidsreactie op rapporten van de Inspectie Veiligheid en Justitie (TK, Vergaderjaar 2012–2013, 24 587, nr. 482).

Vraag 4

Hoe vaak zijn er in het afgelopen jaar mensen in een isoleercel geplaatst vanwege een hongerstaking of dorststaking en voor hoe lang? Wanneer wordt besloten om iemand weer uit de isoleercel te plaatsen? Welke voorwaarden worden daaraan gesteld?

In mijn brief van 15 mei 2013 (TK, Vergaderjaar 2012–2013, 19 637, nr. 1667) heb ik uw Kamer geïnformeerd over het aantal personen dat in mei 2013 groepsgewijs in honger- dan wel dorststaking is gegaan en het aantal personen dat in observatie is geplaatst. Bij eerder genoemde gebundelde beleidsreactie heb ik uw Kamer geïnformeerd over omvang en redenen voor de toepassing van afzondering in detentiecentra.
Uitgangspunt is dat een eet- en/of drinkstaker op een reguliere afdeling verblijft. Een ingeslotene wordt pas onder cameratoezicht geplaatst en/of geïsoleerd als daar een medische reden voor is (of bij wijze van ordemaatregel indien nodig). De maatregel wordt beëindigd zodra geen grond voor observatie meer bestaat.

Vraag 5

Wanneer is de directie bevoegd cameratoezicht toe te passen bij hongerstakers? Is het ook mogelijk om cameratoezicht, indien nodig, in de eigen cel te faciliteren?

De directeur is op grond van artikel 24 a Pbw bevoegd om te bepalen dat een ingeslotene die in een afzonderingcel verblijft, door middel van een camera wordt geobserveerd indien dit ter bescherming van de geestelijke of lichamelijke toestand van de gedetineerde noodzakelijk is. Alvorens hij hiertoe beslist, wint hij het advies in van een gedragsdeskundige onderscheidenlijk de inrichtingsarts, tenzij dit advies niet kan worden afgewacht. In dat geval wint de directeur het advies zo spoedig mogelijk na zijn beslissing in.
Het is niet mogelijk om cameratoezicht op de eigen cel te faciliteren. Een reguliere cel is onvoldoende overzichtelijk om door middel van cameratoezicht de veiligheid van de ingeslotene te waarborgen. Bovendien verblijven de meeste vreemdelingen met twee personen op cel waardoor het plaatsen van cameratoezicht zou ingrijpen op de privacy van de celgenoot.

Vraag 6

Welke implicaties heeft de uitspraak van de commissie van toezicht voor het beleid ten aanzien van het gebruik van de isoleercel in vreemdelingendetentie?

Conform mijn toezegging in reactie op het eerder genoemde rapport van de ISt van 2011 worden honger- en dorststakers geplaatst in afzonderingscellen met meer faciliteiten. De hiervoor noodzakelijke aanpassingen van de afzonderingscellen in Detentiecentrum Schiphol zijn in mei van dit jaar gereed gekomen.

Vraag 1

Hoe interpreteert u de berichten over de verslechterende mensenrechtensituatie in Rusland in aanloop naar de Olympische Spelen van 2014?1 2 3

De ontwikkeling van de mensenrechtensituatie in Rusland baart het kabinet zorgen. Deze negatieve ontwikkeling is al enige tijd gaande. Op velerlei terrein (behandeling van NGO’s, Pussy Riot, arrestatie van politieke demonstranten etc.) wordt de vrijheid van Russische burgers om maatschappelijk actief te zijn, en voor hun opvattingen en seksuele geaardheid uit te komen, geleidelijk verder ingeperkt. De aanvaarding van de wetgeving betreffende een verbod op «propaganda onder minderjarigen voor niet-traditionele seksuele relaties» (de zogenoemde «anti-homopropagandawet») is de recentste stap in dat proces.

Vraag 2

Deelt u de grote zorgen over de toenemende mate waarin in Rusland de rechten van LHBT’s4 en van mensen die voor hun rechten opkomen en die vrij hun mening willen uiten, worden geschonden? Kunt u dit toelichten?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Welke rol ziet u voor uzelf weggelegd en welke concrete stappen bent u bereid te zetten, om ervoor zorg te dragen dat in breed Europees verband de schending van elementaire mensenrechten in Rusland, zoals onder andere de Russische LHBT-gemeenschap nu in steeds heviger mate ondervindt, structureel aan de kaak worden gesteld?

Nederland zal waar mogelijk zorgen kenbaar maken aan de Russische autoriteiten. Het is staand beleid dat Nederland, zowel in bilateraal- als multilateraal verband, autoriteiten van andere landen aanspreekt m.b.t. LHBT-kwesties. De mensenrechtensituatie wordt, juist ook in dit Nederland-Ruslandjaar, voortdurend aan de orde gesteld.
De door de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBT-personen («guidelines to promote and protect the enjoyment of all human rights by LGBTI persons») vormen het raamwerk voor de inzet van EU-delegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit jaar een verklaring afgegeven inzake de anti-homopropagandawet. De RBZ spreekt regelmatig over de ontwikkelingen in Rusland. Het kabinet zal in de RBZ in het najaar, die de voorbereiding van de halfjaarlijkse EU-Rusland Top ter hand zal nemen, de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de orde stellen en bevorderen dat over de anti-homopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal worden ingenomen.

Vraag 4

Deelt u de mening dat een persoonlijke uiting van iemands geaardheid of welke andere persoonlijke eigenschap dan ook, op geen enkele manier een politiek statement is en dat een dergelijke uiting niet in strijd is met het Olympic Charter, omdat het charter stelt dat discriminatie naar seksuele geaardheid op geen enkele wijze getolereerd zal worden? Kunt u dit toelichten?

Een persoonlijke uiting van iemands geaardheid, of welke andere persoonlijke eigenschap dan ook, is geen politiek statement, tenzij de persoon zelf expliciet aangeeft dat het dat wel is. Een persoonlijke uiting van iemands geaardheid is dan ook niet in strijd met het Olympisch Handvest. Wanneer de bedoelde uiting een proactieve protestactie of demonstratie is, kan het Internationaal Olympisch Comité bekijken in hoeverre er sprake is van een overtreding van de regel uit het Handvest die proactieve protestacties of demonstraties verbiedt.

Vraag 1

Kent u het bericht «From Boko Haram to Christian Heaven: How former «islamic warrior» had change of heart»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de afschuw over de wijze waarop islamitische terroristen christenen met het mes op de keel dwingen zich tot de islam te bekeren en hen anders als beesten afslachten?

Het Kabinet keurt alle mensenrechtenschendingen, waaronder gedwongen bekeringen, ten zeerste af.

Vraag 3

Herinnert u zich uw antwoorden op eerdere vragen over islamitisch geweld tegen Nigeriaanse christenen waarin u aangaf dat «hoewel christenen zeker tot de doelen behoren, er een evenredigaantal islamitische slachtoffers valt» en «het geweld in Nigeria politieke, sociaaleconomische, etnische en religieuze dimensies heeft»?2

Ja.

Vraag 4

Bent u zich ervan bewust dat Nigeria het dodelijkste land voor christenen ter wereld is3 en erkent u dat het getuigenis van Nasir Isiaku het zoveelste bewijs is dat deze beestachtige lynchpartijen niets te maken hebben met politieke, sociaaleconomische of andere drogredenen, maar puur voortvloeien uit de moordlustige ideologie genaamd islam?

Aanslagen van Boko Haram richten zich in toenemende mate op het maken van burgerslachtoffers langs etnische of etnisch-religieuze lijnen. Deze aanslagen richten zich echter niet uitsluitend op christelijke doelen, maar op eenieder die zich tegen een nauwe interpretatie van de islam keert. De aanval in het weekend van 10 en 11 augustus op een moskee in Kondugo (Borno State) waarbij 44 doden vielen onderstreept dit.

Vraag 5

Is het u bekend dat Iran in Nigeria een tweede Hezbollah op poten heeft gezet, die de lynchpartijen op christenen faciliteert?4

Het Kabinet beschikt niet over betrouwbare informatie die deze veronderstelling bevestigt.

Vraag 6

Op welke wijze heeft u tot nu toe in de internationale arena uw zorgen geuit over de Iraanse steun aan islamitische terreurgroepen in Nigeria die het op christenen hebben gemunt?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Bent u ervan op de hoogte dat islamitische terroristen de Nigeriaanse elite, politie en het leger hebben geïnfiltreerd? Zo nee, hoe verklaart u dan het ineffectieve optreden van de Nigeriaanse overheid tegen het islamitisch geweld?

De complexiteit van de veiligheidsproblematiek in het noordoosten van Nigeria bemoeilijkt het behalen van snelle resultaten in de strijd tegen Boko Haram.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Antihomowet geldt wel tijdens Spelen»?1

Ja.

Vraag 2

Hoe oordeelt u over de uitspraken van de Russische minister voor sport, Vitali Moetko, inzake de handhaving van de antihomowet in Rusland tijdens de Olympische Spelen van Sotsji in 2014?

Deelnemers en bezoekers horen niet te worden belemmerd door deze wet tijdens de Spelen. Het Internationaal Olympisch Comité heeft op 22 augustus jl. bekendgemaakt de schriftelijke garantie te hebben ontvangen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich strikt zal houden aan het Olympisch Handvest, dat discriminatie op elke grond verbiedt.

Vraag 3

Hoe rijmt u de uitspraken van het NOC*NSF betreffende eerder door de Russen afgegeven garanties aan het IOC hierover met de recente uitspraken van de Russische minister voor sport?2

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Deelt u de mening dat de eventuele handhaving van de antihomowet tijdens de Olympische spelen in Soltjsi lijnrecht ingaat tegen de fundamentele principes van de Olympische gedachte, zoals verwoord in het Olympic charter van 8 juli 2011?3 Zo nee, waarom niet?

De Spelen moeten inderdaad openstaan voor iedereen, vrij van discriminatie, en dat geldt voor toeschouwers, officials, media en natuurlijk voor de sporters.

Vraag 5

Bent u bereid het NOC*NSF op te roepen een krachtig signaal van afkeuring, in aanvulling op de reactie van de technische directeur van het NOC*NSF over deze uitspraken uit te doen gaan? Zo nee, waarom niet?4

Het kabinet heeft begrepen van NOC*NSF dat er doorlopend contact is met het IOC waarbij dit onderwerp ook besproken wordt. In navolging van het IOC vindt NOC*NSF dat sport een mensenrecht is en beschikbaar moet zijn voor iedereen, ongeacht ras, geslacht of seksuele geaardheid.

Vraag 6

Bent u bereid het NOC*NSF op te roepen nogmaals in contact te treden met het IOC over de recente uitspraken van de Russische minister voor sport? Zo nee, waarom niet?

Het onderwerp heeft de voortdurende aandacht van het IOC. Het kabinet ziet dan ook geen reden om het NOC*NSF hiertoe op te roepen.

Vraag 7

Ziet u kans, al dan niet in samenspraak met de minister van Buitenlandse Zaken, deze uitspraken aan te kaarten op Europees niveau? Zo nee, waarom niet?

De door de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBT-personen («guidelines to promote and protect the enjoyment of all human rights by LGBTI persons») vormen het raamwerk voor de inzet van EU-delegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit jaar een verklaring afgegeven inzake de Russische anti-homopropagandawet. Binnen de RBZ wordt regelmatig gesproken over de ontwikkelingen in Rusland. De minister van Buitenlandse Zaken zal bij de eerstvolgende bespreking van de RBZ de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de orde stellen en bevorderen dat over de anti-homopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal worden ingenomen.

Vraag 8

Welke maatregelen ziet u voor zich om de veiligheid van de Nederlandse sporters, die door deze wet zouden kunnen worden geraakt, tijdens de Olympische Spelen te garanderen?

Een team bestaande uit vertegenwoordigers van de meest betrokken ministeries, NOC*NSF en bedrijfsleven is enkele maanden geleden begonnen om de Nederlandse deelname aan de Olympische Spelen in 2014 zo goed mogelijk te laten verlopen. In dat verband komt ook de anti-homopropagandawet aan de orde. Tijdens de Spelen zal het team ter plaatse zijn om Nederlanders eventueel bijstand te verlenen. Inmiddels is een notitie over de LHBT-situatie in Rusland, inclusief de nieuwe anti-homopropagandawet, opgenomen in het reisadvies voor Rusland.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de uitspraken van de Russische minister van Sport, Vitaly Moetko, dat sporters die meedoen met de Olympische Winterspelen in Sotsji volgend jaar onder de Russische antihomowetgeving vallen?

Ja.

Vraag 2

Bent u van mening dat de Russische anti-homo wetgeving zeer onwenselijk is en dat deze de grondgedachte van de Olympische Spelen ondermijnt?

Het kabinet kan niet vaak genoeg herhalen dat deze Russische wet een discriminerende en stigmatiserende werking heeft die personen en organisaties met homofobe sentimenten sterkt in hun opvattingen en daarom onwenselijk is. De beginselen van de Olympische Spelen bepalen dat deze moeten openstaan voor iedereen, vrij van discriminatie, en dat geldt voor toeschouwers, officials, media en natuurlijk voor de atleten.

Vraag 3

Vindt u ook dat Rusland keiharde garanties moet geven dat de desbetreffende wetgeving het bijwonen van of het deelnemen aan de Olympische Spelen niet mag belemmeren?

Deelnemers en bezoekers horen niet te worden belemmerd door deze wet tijdens de Spelen. Het IOC heeft op 22 augustus 2013 bekendgemaakt de schriftelijke garantie te hebben ontvangen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich strikt zal houden aan het Olympisch Handvest, dat discriminatie op elke grond verbiedt.

Vraag 4

In uw mensenrechtennota schrijft u over LHBT-rechten: «In Oost-Europa en Centraal Azië zal de nadruk op non-discriminatie en sociale acceptatie liggen, voornamelijk het verbeteren van het recht op vergadering en vereniging.» Bent u van mening dat de nieuwe anti-homo wetgeving in Rusland precies de verkeerde kant opgaat? Op welke wijze gaat u dit stuk van de mensenrechtennota operationeel maken?

In bredere zin dan alleen door onderhavige wet baart de ontwikkeling van de mensenrechtensituatie in Rusland het kabinet zorgen. Nog meer dan voorheen moet elke gelegenheid te baat worden genomen in gesprek met Rusland te treden om deze zorgen kenbaar te maken. Daarbij zal ook worden getracht het Russische publiek te bereiken. Juist in dit Nederland-Ruslandjaar wordt de mensenrechtensituatie voortdurend aan de orde gesteld. Tegelijkertijd zal voor dit onderwerp ook in multilateraal verband (EU, VN, RvE, OVSE) blijvende aandacht worden gevraagd.

Vraag 5

Op welke wijze zult u ervoor zorgen dat er tijdens de Olympische Spelen geen enkele belemmering zal zijn voor sporters door deze wetten?

Nederland zal in internationaal verband er op blijven aandringen dat de anti-homopropagandawet tijdens de Winterspelen in 2014 niet op deelnemers en bezoekers wordt toegepast. Een team bestaande uit vertegenwoordigers van de meest betrokken ministeries, NOC*NSF en bedrijfsleven is enkele maanden geleden begonnen om de Nederlandse deelname aan de Olympische Spelen in 2014 zo goed mogelijk te laten verlopen. Tijdens de Spelen zal het team ter plaatse zijn om Nederlandse sporters, supporters en officials bij te staan.

Vraag 6

Bent u van mening dat de Russische wetten onder de net aangenomen richtsnoeren voor gelijke behandeling van LHBTI van de Raad Algemene Zaken en Externe Betrekkingen vallen en op grond daarvan (bijvoorbeeld artikel 17b) bestreden dienen te worden? Zo ja, bent u bereid om deze wetgeving, inclusief de wijze waarop deze van toepassing kan zijn bij de Olympische Spelen, te agenderen voor een van de komende RAZEB-vergaderingen met het doel een gemeenschappelijk standpunt in te nemen als EU?

Vraag 7

Bent u van plan voorstellen te doen om de instrumenten in de richtsnoeren in EU-verband te gebruiken en dan met name:

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Homo’s Rusland digitaal vernederd»?1

Ja.

Vraag 2

Kunt u toelichten of er berichten zijn van toenemend anti-homogeweld in Rusland sinds de nieuwe wet tegen «homopropaganda» is aangenomen in Rusland?

Homofobie en gebrekkige acceptatie van homoseksualiteit zijn geen nieuwe verschijnselen in Rusland. Het is dan ook niet verrassend dat onder de Russische bevolking draagvlak bestaat voor de nieuwe anti-propagandawetgeving. De wet heeft een stigmatiserende en discriminerende werking en draagt bij aan een homofoob klimaat. Dit heeft een intimiderend effect op LHBT-personen en -sympathisanten. Ook wordt de wet door sommige groeperingen geïnterpreteerd als een vrijbrief om Rusland te «zuiveren» van «niet-Russische» elementen, onder wie zij ook LHBT scharen. Onderzoek door Russische NGO’s lijkt vooralsnog het beeld te bevestigen dat geweld tegen LHBT in Rusland toeneemt, maar veel blijft onder de oppervlakte omdat slachtoffers terughoudend zijn met het doen van aangifte en officiële statistieken ontbreken. Hierdoor is het moeilijk om de situatie voor en na de introductie van de wet te vergelijken.

Vraag 3

Kunt u toelichten of de Russische autoriteiten optreden tegen de intimidatie, vernedering en bedreiging van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen, biseksuelen en transgenders (LHBT's) in Rusland?

Nederland heeft de Russische autoriteiten eerder gewezen op de plicht van overheden burgers te beschermen tegen elke vorm van discriminatie. Tijdens zijn bezoek aan Amsterdam op 8 april jl. gaf President Poetin aan op te komen voor de rechten van àlle Russen. Het kabinet zal hierover met zijn Russische gesprekspartners blijven spreken. Daarbij zal Nederland wijzen op de voorbeelden van discriminatie van LHBT die de afgelopen jaren in Rusland zijn gesignaleerd. Ook zal Nederland daarbij aandacht vragen voor wisselende berichten over het optreden van ordehandhavers tegen homofobe uitingen.

Vraag 4

U sprak reeds uw collega Lavrov aan op de situatie van homo-rechten in Rusland. Hoeveel ruimte ziet u om dit – al dan niet met EU-collegae en/of in Raad van Europa verband – wederom te doen?

Het is staand beleid dat Nederland autoriteiten van andere landen aanspreekt op LHBT-kwesties en waar mogelijk publieke evenementen actief steunt. In EU-verband vormen de door de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBT-personen («guidelines to promote and protect the enjoyment of all human rights by LGBTI persons») het raamwerk voor de inzet van EU-delegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit jaar een verklaring afgegeven inzake de anti-homopropagandawet. Binnen de RBZ wordt regelmatig gesproken over de ontwikkelingen in Rusland. Nederland zal bij de eerstvolgende bespreking van de RBZ de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de orde stellen en bevorderen dat over de anti-homopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal worden ingenomen.

Vraag 5

Kunt u toelichten of de berichten juist zijn dat de anti-homopropagandawet in Rusland niet van kracht zal zijn tijdens de Olympische Winterspelen in Sochi in 2014?

Van NOC*NSF heeft het kabinet begrepen dat het Internationaal Olympisch Comité meedeelt dat deze wetgeving het bijwonen van of deelnemen aan de Olympische Winterspelen 2014 in Sotsji niet zal mogen beïnvloeden. Het IOC heeft voorts op 22 augustus 2013 bekendgemaakt de schriftelijke garantie te hebben ontvangen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich strikt zal houden aan het Olympisch Handvest, dat discriminatie op elke grond verbiedt.

Vraag 6

Bent u bereid om in Europees verband erop aan te dringen dat deze wet tijdens de Olympische Spelen niet zal gelden voor sporters, journalisten, non-gouvernementele organisaties (NGO’s) en bezoekers van de Spelen?

Zoals uit het antwoord op vraag 4 blijkt, verdwijnt de LHBT-problematiek in Rusland niet van de agenda. Ook heeft het IOC de garantie gekregen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich aan het Olympisch Handvest zal houden. Het Handvest verbiedt discriminatie op elke grond.

Vraag 1

Kent u het bericht «Amnesty beschuldigt leger Egypte»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de Kopten in Egypte vogelvrij zijn doordat het leger onder de interim--regering passief stond toe te kijken hoe Koptische christenen zwaar mishandeld en zelfs vermoord werden?

Waar Egypte in de afgelopen jaren een voortdurende spanning heeft gekend tussen moslims en christenen, is deze spanning sinds de machtswisseling verder toegenomen. Het staat vast dat individuele Egyptenaren deze onrust hebben aangegrepen om geweld te plegen tegen christenen. Het kan niet met zekerheid gesteld worden dat sprake is van georganiseerd geweld door politieke bewegingen. Van een georganiseerde religieuze zuivering is geen sprake. Er is op dit moment geen eenduidige en betrouwbare informatie beschikbaar over aantallen slachtoffers en over aantallen kerken die vernield zijn.
Het is betreurenswaardig dat de Egyptische veiligheidssector het geweld tegen christenen onvoldoende voorkomt. Legereenheden zijn niet altijd in de buurt en lokale overheden handelen soms weinig doortastend ten behoeve van de bescherming van de koptische gemeenschap. De interim-regering heeft haar intenties om de koptische minderheid te beschermen duidelijk uitgesproken, maar is in de huidige instabiele situatie niet consequent in staat gebleken noodzakelijke verbeteringen in de wijze van opereren van lokale autoriteiten door te voeren.
Desalniettemin bevestigde de koptische paus Tawadros II op 17 augustus jl. in een publieke verklaring zijn steun aan leger, politie en de interim-regering. Hij blijft vertrouwen op hun vermogen de nationale eenheid te bewaren en samen met zijn geloofsgemeenschap dit geweld te beteugelen.

Vraag 3

Bent u bereid de huidige machthebbers in Egypte aan te spreken op de discriminerende houding van de Egyptische autoriteiten jegens de Kopten, die volgens Amnesty International onveranderd is gebleven na de val van Mubarak en de regeerperiode van de Moslimbroederschap?

Het kabinet is bezorgd over de positie van religieuze minderheden in Egypte en veroordeelt iedere vorm van sektarisch geweld. In gesprekken op 7 augustus jl. met president Mansour, premier Beblawi en andere politieke leiders heb ik aangedrongen op een democratisch en inclusief transitieproces, met respect voor rechtsstatelijke principes en mensenrechten.
Ook de EU vraagt consequent aandacht voor de positie van minderheden. EU Hoge Vertegenwoordiger Catherine Ashton heeft het recente geweld, en de aanvallen op kerken in het bijzonder, veroordeeld in een verklaring op 14 augustus jl. Op 21 augustus is de situatie in Egypte besproken in de Raad Buitenlandse Zaken. Tijdens die bijeenkomst is ook de situatie van de kopten aan de orde gekomen en zijn de zorgen van de EU neergelegd in de Raadsconclusies.

Vraag 4

Hoe beoordeelt u het feit dat de huizen van meer dan 100 christelijke gezinnen zijn aangevallen, waarbij het moslimgeweld een onwerkelijk lange periode van 18 uur ongehinderd doorgang kon vinden, terwijl door de Kopten op alle mogelijke manieren contact is opgenomen met de hulpdiensten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Bent u bereid de nieuwe Egyptische machthebbers erop aan te spreken dat het realiseren van een democratische rechtstaat ook vereist dat christenen actief beschermd moeten worden door de overheid?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Kent u het bericht «Erdogan zet grof geschut in bij heksenjacht»?1

Ja.

Vraag 2

Kunt u bevestigen dat journalisten en vreedzame demonstranten gevangen worden genomen, puur vanwege het feit dat deze personen een dissidente mening hebben? Hoe beoordeelt u deze gang van zaken?

Er is sprake van ruim 3.600 aanhoudingen, waarbij geldt dat het overgrote deel binnen 48 uur weer worden vrijgelaten. Voorts is er sprake van dat rond de 160 demonstranten zijn gearresteerd op instructie van de officier van justitie.

Vraag 3

Deelt u de mening dat café-eigenaren en dokters die demonstranten tegen de barbaarse handelwijze van de Turkse politie probeerden te beschermen juist een pluim verdienen, in plaats van op Bahreinse wijze te worden afgevoerd en opgesloten?

Artsen en zorgverleners moeten niet belemmerd worden bij het uitoefenen van hun zorgverlenende taak. Dit onderwerp heeft mijn aandacht, zoals ik uw Kamer heb beloofd tijdens het Algemeen Overleg over Turkije van 25 juni.

Vraag 4

Kunt u een cijferoverzicht en uw kwalificatie geven van het aantal journalisten, studenten, betogers, organisatoren, architecten en dokters die recent door Erdogan’s regime gevangen zijn genomen?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Bent u er voorts van op de hoogte dat de door Erdogan georkestreerde islamisering nu zover toeslaat, dat de autoriteiten manieren zoeken om moedermelk van niet-moslima’s te weren bij de moedermelkbank en de Turkse Rode Halve Maan zgn. halal-donorbloed gaat produceren?2

De recente gebeurtenissen in Turkije weerspiegelen de grote uitdagingen die resteren op het gebied van de rechtsstatelijkheid. De recente onrust vindt verder zijn oorsprong in wat seculiere delen van de Turkse samenleving ervaren als een aantasting van de persoonlijke levenssfeer en zien als pogingen van de regering tot islamisering van de samenleving. Hierbij past de kanttekening dat in Turkije nog altijd sprake is van scheiding van kerk en staat.
In reactie op de recente gebeurtenissen kiest het kabinet, zoals uiteengezet in mijn brief van 25 juni, voor een geloofwaardig toetredingsproces dat vasthoudt aan strenge toetredingsvoorwaarden. Deze benadering biedt de beste gelegenheid Turkije kritisch aan te spreken en aan te sporen verdere hervormingen van de rechtsstaat door te voeren.
Een intensieve samenwerking en goede betrekkingen tussen Nederland en Turkije maken een constructieve dialoog over hervormingen mogelijk. De economische relatie vormt een onderdeel van die samenwerking en goede betrekkingen tussen onze landen.

Vraag 6

Deelt u de mening dat Erdogan zich heeft ontpopt als eenzelfde islamitische leider met anti-democratische trekken als ex-president Morsi van Egypte? Zo nee, hoe verklaart u dan deze heksenjacht en uitsluiting van niet-moslims?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Deelt u de mening dat het -nadat de regering eerst al de gelegenheid voorbij heeft laten gaan om na het brute politiegeweld Erdogan publiekelijk daarover aan te spreken- absoluut een fout signaal afgeeft als een Nederlandse minister onder de huidige omstandigheden ook nog eens een economische missie naar Turkije gaat leiden? Zo nee, waarom niet?3

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 8

Zo ja, bent u bereid die missie, die gepland staat voor september/oktober 2013 o.l.v. de minister van Buitenlandse Handel te annuleren en in plaats daarvan uw afkeuring over Erdogan’s islamitische heksenjacht over te brengen?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel ««Decryptiebevel Opstelten mogelijk in strijd met mensenrechten», waarin wordt belicht dat dat het voorgestelde decryptiebevel mogelijk in strijd is met de mensenrechten en dat ook met het terughackvoorstel vergaande inbreuk zal plaatsvinden op de grondrechten van burgers?1

De auteur van het aangehaalde artikel verwijst naar het advies van de Raad voor de Rechtspraak inzake het conceptwetsvoorstel computercriminaliteit III, dat ik in mei 2013 aan een aantal adviesorganen, waaronder de Raad voor de Rechtspraak, ter consultatie heb voorgelegd. Anders dan in het artikel wordt gemeld vindt de Raad voor de Rechtspraak niet dat er onderzoek moet worden gedaan naar de wettelijkheid van het decryptiebevel. Een dergelijk onderzoek is reeds verricht door het Tilburg Institute for Law, Technology and Society (TILT) van de Universiteit van Tilburg. Bij brief van 27 november 20122 heb ik uw Kamer het onderzoeksrapport, getiteld «Decryptiebevel en artikel 6 EVRM», aangeboden en in kennis gesteld van mijn reactie op de bevindingen van het onderzoek. De Raad voor de Rechtspraak beveelt wel aan om de verhouding tussen het decryptiebevel en artikel 6 EVRM in de memorie van toelichting nader te beschouwen en daarbij te betrekken de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Chambaz. Aan dit advies zal gevolg worden gegeven.

Vraag 2

Bent u bereid het advies van de Raad voor de Rechtspraak ter harte te nemen en een onderzoek te laten uitvoeren naar de wettelijkheid van het decryptiebevel? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Bent u bereid met de Raad voor de rechtspraak in gesprek te gaan over zijn mening dat het terughackvoorstel mogelijkheden biedt die leiden tot ernstige inbreuk op de grondrechten van burgers en het daarom noodzakelijk is om een rechter vooraf toestemming te laten verlenen voor dergelijke handelingen?

Het conceptwetsvoorstel dat in consultatie is gegeven voorziet in de voorafgaande toetsing van de voorgestelde opsporingsbevoegdheden door de rechter-commissaris. De Raad voor de Rechtspraak acht de keuze voor een dergelijke voorafgaande rechterlijke toetsing wenselijk en verstandig (advies d.d. 4 juli 2013, blz. 2). Overigens zullen alle adviezen over het wetsvoorstel, ook die van de Raad voor de Rechtspraak, zorgvuldig worden bestudeerd en verwerkt voordat het conceptwetsvoorstel aan de Raad van State wordt voorgelegd.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Providers bewaren gegevens over gebruik websites en apps», waarin staat dat Nederlandse providers niet-geanonimiseerde gegevens over het gebruik van websites en applicaties (apps) van klanten hebben opgeslagen?1

Ik heb kennis genomen van het artikel.
Het College bescherming persoonsgegevens (CBP) heeft onderzoek gedaan naar de inzet van data-analysetechnieken door telecomaanbieders KPN, Tele2, T-Mobile en Vodafone. Tijdens het onderzoek constateerde het CBP bij alle bedrijven overtredingen van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). De bedrijven bleken onder meer in strijd met de wet op detailniveau gegevens te bewaren over de bezochte websites en gebruikte apps. Dergelijke gegevens moeten op basis van de wet zo snel mogelijk na het verzamelen worden verwijderd of onomkeerbaar worden geanonimiseerd. Het CBP heeft mij meegedeeld dat het verzamelen en bewaren van deze gegevens gebeurde voor verschillende doeleinden waaronder voor marktonderzoeksdoeleinden. Het CBP constateerde verder dat klanten niet of onjuist worden geïnformeerd over het feit dat de telecomaanbieders deze gedetailleerde informatie over hen verzamelen en met welk doel zij dat doen. Het CBP heeft aangegeven dat een deel van de geconstateerde overtredingen naar aanleiding van het onderzoek is beëindigd en dat het zal gaan controleren in hoeverre de geconstateerde overtredingen van de Wbp voortduren.2 Op basis daarvan zal het CBP, in afstemming met Agentschap Telecom (AT), beslissen of het handhavende maatregelen zal nemen. Deze kunnen bestaan uit het opleggen van een last onder dwangsom.

Vraag 2

Met welk doel hebben de genoemde providers de persoonsgegevens opgeslagen? Hebben de providers de opgeslagen gegevens gebruikt voor commerciële doeleinden? Bent u van mening dat de providers door hun handelen de wet hebben overtreden? Zo ja, welke consequenties heeft het overtreden van de wet voor de genoemde providers?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Deelt u de mening dat er een breder en diepgaand onderzoek noodzakelijk is, waarbij de werkwijze van telecomaanbieders, adverteerders en «payment processors» wordt onderzocht om te kunnen komen met adequate wet- en regelgeving ter bescherming van de privacy van de Nederlandse burger?

Het CBP heeft mij meegedeeld dat het betreffende onderzoek uitgebreid en diepgaand was.
Voorafgaand aan het CBP-onderzoek heeft OPTA in 2011 een quick scan uitgevoerd naar eventuele overtreding van de bepalingen uit de Telecommunicatiewet (Tw) waar OPTA (thans ACM) op toeziet. OPTA concludeerde dat er in dat stadium op basis van de Tw geen aanleiding was voor handhavend optreden. De resultaten uit dat onderzoek zijn overhandigd aan het CBP ten behoeve van het onderzoek door het CBP.
AT is ondertussen gestart met een onderzoek naar de naleving van de Tw waar AT op toeziet. De Tw geeft de operators kaders waarbinnen en doelen waarvoor deze gegevens verwerkt mogen worden. In dit onderzoek zullen de bevindingen van het CBP worden meegenomen. Indien nodig zal door AT op basis van de bevindingen uit het onderzoek handhavend worden opgetreden.
Ik deel niet de kennelijke gevolgtrekking dat het feit dat een aantal overtredingen is geconstateerd noopt tot nieuwe wet- en regelgeving. Het CBP laat zien dat het eraan werkt om met behulp van het bestaande instrumentarium naleving van de Wbp te bewerkstelligen.

Vraag 4

Bent u voornemens nieuwe wet- en regelgeving op te stellen om dergelijke misstanden verder te kunnen indammen? Zo ja, op welke wijze gaat u dit organiseren? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Spionagepraktijken in de VS? Kijk eerst eens naar Nederland», waarin wordt belicht dat justitie in Nederland ook veel gegevens van Nederlandse burgers verzamelt?1

Vraag 2

Klopt het dat opsporingsdiensten naar hartenlust kunnen frotten in de beschikbare data zonder dat een onafhankelijke organisatie controleert waarom deze data worden bekeken en wat met de verkregen informatie wordt gedaan? Is er op geen enkele wijze onafhankelijk toezicht geregeld? Welke rol speelt het College Bescherming Persoonsgegevens hierbij?

Vraag 3

Worden de verzamelde data 2,3 miljoen keer geraadpleegd door overheidsdiensten? Klopt het dat ook bijvoorbeeld een boswachter deze gevoelige persoonsgegevens kan raadplegen? Hoeveel personen hebben toegang tot deze persoonsgegevens en met welk doel kunnen zij deze gegevens raadplegen?

Vraag 4

Sluit u uit dat Nederlandse opsporingsdiensten internet- en telecomgegevens opvragen of bevragen dan wel inzien ten behoeve van buitenlandse collega's bij buitenlandse opsporingsdiensten zonder dat laatstgenoemden de daarvoor aangewezen paden te hebben bewandeld, bijvoorbeeld via een internationaal rechtshulp verzoek of zonder het indienen van enig ander formeel verzoek?

Als Nederlandse opsporingsdiensten ten behoeve van buitenlandse collega’s internet- en telecomgegevens opvragen, gebeurt dat altijd op basis van een buitenlands rechtshulpverzoek. Ik heb geen enkele reden om aan te nemen dat Nederlandse opsporingsambtenaren de genoemde bevragingen ook doen zonder voorafgaand rechtshulpverzoek.

Vraag 5

Zijn er door de Nederlandse opsporingsdiensten faciliteiten ingericht waardoor buitenlandse opsporingsdiensten direct internet- en telecomgegevens kunnen opvragen of bevragen dan wel inzien over voor hun relevante personen en bedrijven die zich al dan niet in Nederland bevinden of waarvan internet- of telecomgegevens zich in Nederland bevinden? Kunt u uw antwoord toelichten?

Nee, er bestaan geen autorisaties of andere faciliteiten waarmee buitenlandse opsporingsdiensten direct toegang hebben tot het CIOT-informatiesysteem. Ik verwijs verder naar mijn antwoord op vraag 4.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Online zoeken naar herpes is privacyrisico», waarin wordt belicht dat het online zoeken naar gezondheidsgerelateerde informatie privacyrisico’s met zich meebrengt?1

Uit de onlangs aan uw Kamer verzonden brief met de Kabinetsvisie op e-privacy, moge blijken dat het kabinet sterk hecht aan een doeltreffende bescherming van persoonsgegevens en de persoonlijke levenssfeer van internetgebruikers. Controle, transparantie en verantwoordelijkheid van bedrijven zijn essentiële randvoorwaarden en zijn bovendien bepalend voor de mate waarin bedrijven, organisaties en instellingen bijdragen aan het digitale vertrouwen van betrokkenen in online diensten.
Het in het artikel besproken onderzoek van de Universiteit van Zuid-Californië over «tracking» cookies heeft betrekking op Amerikaanse websites en de daar geldende wet- en regelgeving.
In Nederland zijn gegevens die kunnen worden herleid tot een identificeerbaar persoon (persoonsgegevens) beschermd door de Wet bescherming persoonsgegevens (hierna Wbp). Gezondheidsgerelateerde persoonsgegevens worden in artikel 16 van deze wet aangemerkt als bijzondere persoonsgegevens en extra beschermd vanwege hun grotere privacygevoeligheid. Als gegevens over het zoeken van gezondheidsgerelateerde informatie op internet kunnen worden gekoppeld aan de persoon die naar deze informatie heeft gezocht, kan er sprake zijn van een persoonsgegeven betreffende iemands gezondheid. Dergelijke persoonsgegevens mogen alleen onder de voorwaarden uit artikel 21 of 23 van de Wbp worden verwerkt. Voor de in het artikel beschreven situatie houdt dit voor zover ik kan beoordelen in dat dergelijke gegevens, indien deze herleid kunnen worden tot een identificeerbaar persoon, alleen met uitdrukkelijke toestemming van de betrokkene mogen worden verwerkt.
De zogenaamde cookiebepaling (artikel 11.7a Telecommunicatiewet (Tw)) bepaalt dat voor het plaatsen en lezen van cookies toestemming nodig is van de internetter en dat deze toestemming moet worden verkregen nadat de internetter hierover duidelijk en volledig is geïnformeerd. Voor «tracking» cookies, waarmee het surfgedrag van internetgebruikers kan worden gevolgd, geldt per januari 2013 het bij amendement Van Bemmel/Van Dam geïntroduceerde rechtsvermoeden dat hierbij sprake is van verwerking van persoonsgegevens. De plaatser van tracking cookies zal dan ook aan de Wbp moeten voldoen, tenzij hij kan aantonen dat hij géén persoonsgegevens verwerkt.

Vraag 2

Deelt u de mening van de onderzoeker dat de vertrouwelijkheid van het zoeken naar gezondheidsgerelateerde informatie wordt bedreigd door het lekken van informatie aan derde partijen? Zo nee, waarom niet?

De vertrouwelijkheid wordt inderdaad geschonden wanneer een site, waarop een internetgebruiker zoekt naar gezondheidsgerelateerde informatie, tot de gebruiker herleidbare informatie over dit zoekgedrag met derden deelt zonder dat aan de in antwoord 1 genoemde voorwaarden is voldaan.

Vraag 3

Zijn er Nederlandse providers, adverteerders en websites die met behulp van «tracking» codes persoonsgevoelige informatie van de internetgebruiker achterhalen om deze vervolgens te lekken of te verkopen aan een derde partij? Zo ja, welke risico’s lopen de Nederlandse internetgebruikers?

Het College bescherming persoonsgegevens (CBP) en de Autoriteit Consument en Markt (ACM) werken sinds 1 januari 2013 nauw samen in onderzoeken naar tracking cookies. Het CBP heeft op dit moment een aantal onderzoeken onderhanden waarin (ook) de (eventuele) verwerking van persoonsgegevens bij het gebruik van tracking cookies wordt beoordeeld. Over deze lopende onderzoeken kan het CBP geen nadere mededelingen doen.
Via tracking cookies verkregen informatie over het surfgedrag kan inzicht bieden in de interesses en (afgeleide) belangstelling van mensen. Dergelijke informatie raakt aan de inhoud van hun communicatiegedrag en kan gebruikt worden om mensen anders te behandelen dan anderen. Verder zijn bij het gebruik van tracking codes op websites of apps veelal derde partijen betrokken, zoals advertentienetwerken. In zijn algemeenheid geldt dat hoe meer partijen toegang hebben tot de genoemde informatie, hoe groter het risico wordt op een datalek of een andere vorm van onrechtmatige gegevensverwerking.

Vraag 4

Bent u, indien ook in Nederland gezondheidsgerelateerde informatie wordt gelekt, voornemens hier tegen op te treden? Zo ja, welke middelen kunt u inzetten om dit te voorkomen? Bent u daarnaast voornemens de Nederlandse internetgebruiker te informeren over deze handelwijze?

De ACM ziet toe op de naleving van de Tw. Het CBP ziet toe op de verwerking van persoonsgegevens overeenkomstig het bepaalde bij de Wbp en andere wet- en regelgeving op grond waarvan persoonsgegevens worden verwerkt. Zij beschikken daartoe over diverse bevoegdheden, waaronder het opleggen van een last onder dwangsom of een sanctie. ACM informeert op http://www.consuwijzer.nl/telecom-post/internet/privacy/uitleg-cookies over het gebruik van cookies. Het CBP informeert op www.mijnprivacy.nl over het gebruik van (bijzondere) persoonsgegevens.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Egypt’s Christians face backlash for Morsi ouster»?1

Ja.

Vraag 2

Hoeveel Kopten zijn er sinds het afzetten van de Egyptische president Morsi aangevallen?

Waar Egypte in de afgelopen jaren een voortdurende spanning heeft gekend tussen moslims en christenen, is deze spanning sinds de machtswisseling verder toegenomen. Het staat vast dat individuele Egyptenaren deze onrust hebben aangegrepen om geweld te plegen tegen christenen. Het kan niet met zekerheid gesteld worden dat sprake is van georganiseerd geweld door politieke bewegingen. Van een georganiseerde religieuze zuivering is geen sprake. Er is op dit moment geen eenduidige en betrouwbare informatie beschikbaar over aantallen slachtoffers en over aantallen kerken die vernield zijn.
Het is betreurenswaardig dat de Egyptische veiligheidssector het geweld tegen christenen onvoldoende voorkomt. Legereenheden zijn niet altijd in de buurt en lokale overheden handelen soms weinig doortastend ten behoeve van de bescherming van de koptische gemeenschap. De interim--regering heeft haar intenties om de koptische minderheid te beschermen duidelijk uitgesproken, maar is in de huidige instabiele situatie niet consequent in staat gebleken noodzakelijke verbeteringen in de wijze van opereren van lokale autoriteiten door te voeren.
Desalniettemin bevestigde de koptische paus Tawadros II op 17 augustus jl. in een publieke verklaring zijn steun aan leger, politie en de interim--regering. Hij blijft vertrouwen op hun vermogen de nationale eenheid te bewaren en samen met zijn geloofsgemeenschap dit geweld te beteugelen.
Ook sjiieten en Syrische en Palestijnse vluchtelingen in Egypte bevinden zich momenteel in een moeilijke situatie. De Nederlandse overheid blijft hun situatie in Egypte volgen om te bepalen of die bijzonder kwetsbaar is.

Vraag 3

Deelt u de analyse dat aanhangers van president Morsi en andere islamisten nu van de gelegenheid gebruik maken om de Koptische christenen aan te vallen? Bent u van mening dat de Egyptische overgangsregering haar verantwoordelijkheid neemt wat betreft de bescherming van kwetsbare minderheden, waaronder de Koptische christenen? Verkeren andere minderheden zich nu ook in een bijzondere kwetsbare positie? Zo ja, welke?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Bent u bereid om naar aanleiding van de laatste ontwikkelingen een nieuw thematisch ambtsbericht over de positie van Koptische christenen uit te brengen? Bent u tevens bereid de Koptische christenen aan te merken als een risicogroep in het asielbeleid? Zo nee, waarom niet?

De huidige situatie geeft vooralsnog geen aanleiding om koptische christenen in het asielbeleid aan te wijzen als risicogroep. Wel worden de actuele ontwikkelingen bij de individuele beoordeling van asielaanvragen betrokken. Een nieuw thematisch ambtsbericht wordt op dit moment niet nodig geacht. Indien een christelijke asielzoeker aan de hand van zijn individuele asielrelaas aannemelijk maakt in Egypte te vrezen voor vervolging, wordt van deze persoon niet verlangd dat hij of zij zich, voorafgaande aan het vertrek uit Egypte, tot de Egyptische autoriteiten heeft gewend voor bescherming.

Vraag 5

Bent u bereid om in Europees verband er bij de Egyptische overgangsregering nadrukkelijk op aan te dringen haar minderheden adequaat te beschermen? Welke initiatieven zijn er hiervoor inmiddels genomen?

Het kabinet is bezorgd over de positie van religieuze minderheden in Egypte en veroordeelt iedere vorm van sektarisch geweld. In gesprekken op 7 augustus jl. met president Mansour, premier Beblawi en andere politieke leiders heb ik aangedrongen op een democratisch en inclusief transitieproces, met respect voor rechtsstatelijke principes en mensenrechten.
Ook de EU vraagt consequent aandacht voor de positie van minderheden. EU Hoge Vertegenwoordiger Catherine Ashton heeft het recente geweld, en de aanvallen op kerken in het bijzonder, veroordeeld in een verklaring op 14 augustus jl. Op 21 augustus is de situatie in Egypte besproken in de Raad Buitenlandse Zaken. Tijdens die bijeenkomst is ook de situatie van de kopten aan de orde gekomen en zijn de zorgen van de EU neergelegd in de Raadsconclusies.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het persbericht «Wider investigation into Shell’s Nigeria operation needed after arrest of contractors»1, waarin wordt belicht dat er dringend behoefte is aan een onderzoek naar de werkwijze van Shell in Bodo, Nigeria?

Het door Shell ingestelde onderzoek naar de brand in Bodo richt zich op de aanleiding, oorzaken en afwikkeling van het incident. Het onderzoeksteam kijkt hierbij ook naar de mogelijke betrokkenheid van (onder-) aannemers en van eenheden van politie en leger. Een vertegenwoordiger van de door u genoemde overkoepelende milieu-NGO «National Coalition On Gas Flaring and Oil Spills in the Niger Delta» (NACGOND) maakt deel uit van het onderzoeksteam. NACGOND heeft tegenover de Nederlandse ambassadeur verklaard dat naar haar oordeel de onafhankelijkheid van het interne Shell-onderzoek is gewaarborgd.
Het is aan de Nigeriaanse overheid al dan niet een aanvullend onderzoek naar dit incident in te stellen. Indien de Nigeriaanse overheid bij een eventueel onderzoek informatie over Nederlandse (rechts)personen nodig heeft, kan zij daartoe een rechtshulpverzoek indienen bij de Nederlandse autoriteiten.

Vraag 2

Deelt u de mening van Amnesty International en Nigerian National Coalition on Gas Flaring and Oil Spills dat een onafhankelijk onderzoek noodzakelijk is naar zowel de oorzaken van de recente brand in Bodo als de gebeurtenissen de dagen voor de brand in Bodo, nu blijkt dat acht aannemers van Shell zijn gearresteerd door de Nigeriaanse Veiligheidsdienst? Bent u daarnaast van mening dat slechts een onderzoek uitgevoerd door Shell niet volstaat gezien het feit dat haar eigen aannemers zijn gearresteerd?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Bent u bereid om de Nigeriaanse overheid aan te sporen tot het laten uitvoeren van een onafhankelijk onderzoek naar zowel de oorzaken van de brand in Bodo als de gebeurtenissen de dagen voor de brand in Bodo? Op welke wijze kunt u bijdragen aan het onderzoeken van de problemen in Bodo gezien de mogelijke betrokkenheid van een Nederlands bedrijf?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 4

Tijdens het algemeen overleg Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) op 7 maart 2013 heeft u laten weten dat u blijft hameren op de uitvoering van de aanbevelingen van het VN-milieuprogramma (UNEP) richting alle betrokken partijen; welke stappen heeft u hiertoe reeds gezet? Wat heeft dit tot nu toe opgeleverd?

De Nederlandse ambassade in Nigeria heeft sinds het uitbrengen van het UNEP-rapport nauw contact met de Nigeriaanse overheid (op federaal en deelstaatniveau), andere betrokken overheidsorganisaties, Shell/SPDC, UNEP en milieu-NGO’s over de aanpak van de in dat rapport gesignaleerde problemen. De Nigeriaanse overheid is voornemens in de tweede helft van 2013 een «masterplan» uit te brengen om uitvoering te geven aan de aanbevelingen uit het UNEP-rapport. Op mijn uitnodiging heeft de uitvoeringsorganisatie Hydrocarbon Pollution Restoration Project (HYPREP) in januari van dit jaar een bezoek gebracht aan Nederland. HYPREP is van plan enkele Nederlandse deskundigen bij de totstandbrenging van het plan te betrekken. Ondertussen heeft de Nederlandse ambassade vanaf maart 2013 in samenwerking met NACGOND de haalbaarheid van een bemiddelingsproces tussen de Bodo-gemeenschap, Shell/SPDC en de lokale overheid verkend, met als resultaat dat dit proces medio augustus van start gaat.

Vraag 5

Heeft u reeds een reactie van de Nigeriaanse overheid ontvangen op uw aanbod voor technische assistentie voor de versterking van het toezicht op de olie- en gassector? Zo ja, wat zijn de ontwikkelingen en verwachtingen? Staat er inmiddels een missie naar Nigeria gepland van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM)? Zo nee, welke stappen gaat u ondernemen om deze impasse te doorbreken?

Ondanks herhaaldelijk verzoek om een reactie en in tegenstelling tot eerder gedane toezeggingen van Nigeriaanse kant, is de minister van Oliezaken nog niet ingegaan op het aanbod. Inmiddels ga ik er van uit dat de Nigeriaanse overheid voorlopig geen gebruik wenst te maken van het aanbod.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) tegen het Verenigd Koninkrijk waarin het EHRM bepaalt dat levenslange gevangenisstraf in strijd is met het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM)?1

Ja.

Vraag 2

Heeft deze uitspraak consequenties voor de wijze waarop Nederland moet omgaan met levenslanggestraften? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u uitvoering geven aan de zienswijze van het EHRM op levenslanggestraften?

Ik heb de uitspraak van het Europees Hof goed bestudeerd. Een analyse van de uitspraak treft u in de bijlage bij deze beantwoording aan.2

Vraag 3

Kent u de Stichting Forum Levenslang?2

Ja.

Vraag 4

Deelt u de mening van de stichting dat gedurende de levenslange gevangenisstraf er een moment moet zijn dat de rechter opnieuw kijkt naar de gedetineerde en de levenslange gevangenisstraf die eerder is opgelegd?

Ik deel de mening van de stichting dat gedetineerden een perspectief op invrijheidstelling moeten hebben. In mijn analyse van de uitspraak, die u als bijlage bij deze antwoorden aantreft4, leest u dat dit perspectief naar mijn mening in Nederland, met de mogelijkheid tot gratie, ook aanwezig is.
Zoals ik in de antwoorden op Kamervragen van het lid Schouw (D66) over de wijze waarop Nederland invulling geeft aan de levenslange gevangenisstraf (Kamerstukken II 2011–2012, Aanhangsel, nr. 676) heb aangegeven, is het opleggen van de levenslange gevangenisstraf in ons rechtssysteem alleen mogelijk voor de ernstigste misdrijven, zoals moord, terroristische misdrijven en misdrijven tegen de veiligheid van de staat. Voor de misdrijven waarop in het Wetboek van Strafrecht levenslange gevangenisstraf is gesteld, kan de rechter ook de maximale tijdelijke gevangenisstraf opleggen. Het is de rechter die afweegt of de ernst van de feiten en de omstandigheden rechtvaardigen dat de levenslange gevangenisstraf wordt opgelegd, of een tijdelijke (maximale) gevangenisstraf. Dit betekent echter niet dat er geen enkel perspectief op vrijlating is. Levenslanggestraften kunnen immers ook in aanmerking komen voor gratie.
Door deze mogelijkheid kent Nederland een wettelijke regeling als gevolg waarvan een door de rechter opgelegde levenslange gevangenisstraf kan worden verkort.

Vraag 5

Deelt u de mening van de stichting dat gedetineerden perspectief op invrijheidstelling moeten hebben en dat het inhumaan is als dit perspectief gedetineerden niet wordt geboden? Zo ja, bent u van mening dat een gratieverzoek voldoende perspectief kan bieden om te voldoen aan de kritiek van het EHRM? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Is gratie in Nederland een voldoende effectief middel? Zo ja, hoe vaak is in de afgelopen tien jaar een gratieverzoek gehonoreerd? Zo nee, waarom niet en wat moet daaraan veranderen?

Gratie is zeker een effectief middel. Zo zijn in 2013 in de maanden januari tot en met augustus in totaal 1.075 gratieverzoeken ingediend. Er zijn 1.019 gratiebeslissingen genomen in deze periode. In 147 gevallen is er onvoorwaardelijke gratie verleend, in 51 gevallen is er voorwaardelijke gratie verleend. 329 gratieverzoeken zijn afgewezen, en 492 verzoeken zijn buiten behandeling gesteld.
In de afgelopen tien jaar is eenmaal een gratieverzoek van een levenslanggestrafte ingewilligd.

Vraag 7

Deelt u de mening dat bij de afweging of een levenslanggestrafte gratie moet worden verleend altijd het belang van het slachtoffer moet worden meegewogen? Zo nee, waarom niet?

Ja, deze mening deel ik. Dit is overigens ook de praktijk. Gratieverzoeken worden conform de door de Gratiewet voorgeschreven procedure afgehandeld. Aan de hand van de adviezen van de rechterlijke macht en het openbaar ministerie wordt op basis van de individuele omstandigheden van de levenslanggestrafte en met inachtneming van maatschappelijke belangen en de belangen van slachtoffers en nabestaanden op het gratieverzoek beslist.

Vraag 8

Heeft u contact met de Stichting Forum Levenslang (gehad)? Zo ja, wanneer was dat en wat heeft dit opgeleverd?

Ja, ambtenaren van mijn ministerie hebben contact met de Stichting Forum Levenslang. In juli 2012 heeft het laatste overleg plaatsgevonden. Tijdens dit overleg is onder andere van gedachten gewisseld over de aparte afdelingen voor levenslanggestraften (Kamerstukken II 2011–2012, 24 587, nr. 464).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het verslag-Tavares over de grondrechtensituatie in Hongarije, dat op 3 juli jl. door het Europees Parlement is aangenomen?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de teleurstelling van het Europees Parlement over het feit dat «de Europese Raad de enige politieke instelling van de EU is die zich niet heeft uitgesproken, terwijl de Commissie, het Parlement, de Raad van Europa, de OVSE en zelfs de regering van de VS hun bezorgdheid hebben geuit over de situatie in Hongarije»?

Het is goed dat het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van Europa de rechtsstaatontwikkelingen in zo Hongarije nauwgezet volgen. Deze internationale druk van m.n. de Europese Commissie en de Raad van Europa (waaronder de Venetië Commissie) heeft er eerder toe geleid dat Hongaarse wetgeving werd aangepast.
De merites van de aanpak van de Europese Commissie en de Venetië Commissie ligt in hun onafhankelijke en technische beoordeling van de situatie in Hongarije (respectievelijk bezien vanuit de Europese verdragen en de waarden van de Raad van Europa) – evenals de Hongaarse bereidheid met hen in dialoog te gaan en waar nodig wetten aan te passen. Ook nu heeft de Hongaarse regering gezegd tegemoet te komen aan de zorgen van de Europese Commissie en Venetië Commissie. Nederland verwacht dit ook van Hongarije.
Het kabinet is tevreden met de wijze waarop de Europese Commissie en de Venetië Commissie deze dialoog voeren en Hongarije weten te overtuigen aanpassingen door te voeren. De internationale kritiek op de wetgevingsprocessen is de Hongaarse regering reeds goed bekend, en de zorgen worden ook geregeld besproken door verschillende Europese lidstaten met Hongarije zelf. Ook Nederland heeft, zowel bij monde van de minister-president bij zijn Hongaarse ambtsgenoot als van de minister van Buitenlandse Zaken bij zijn ambtsgenoot, de situatie aan de orde gesteld.

Vraag 3

Bent u bereid te bevorderen dat de voorzitter van de Europese Raad voldoet aan het verzoek om het Europees Parlement op de hoogte te brengen van zijn beoordeling van de situatie in Hongarije?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Bent u bereid te bevorderen dat de grondrechtensituatie in Hongarije op de eerstkomende bijeenkomst van de Europese Raad wordt geagendeerd, opdat voorzitter Van Rompuy kan voldoen aan het verzoek van het Europees Parlement?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Zult u zich inzetten voor het inwilligen van het verzoek van het Europees Parlement om een «artikel 2-trialoog» in het leven te roepen, waarbij de Europese Commissie en de Raad elk een vertegenwoordiger aanwijzen teneinde er, met de rapporteur en schaduwrapporteurs van het parlement, gezamenlijk op toe te zien dat de Hongaarse autoriteiten de aanbevelingen uit het verslag-Tavares (alsmede die van de Venetiëcommissie) ten uitvoer leggen?

In een Europese waardengemeenschap moeten we elkaar kunnen aanspreken op naleving van die waarden. Dat doet Nederland ook. Wat betreft de Hongaarse rechtsstaatontwikkelingen vervullen de Europese Commissie en de Raad van Europa hierbij momenteel een goede en constructieve rol.
Daarnaast zet het kabinet zich in voor de ontwikkeling van een aanvullend rechtsstaatelijkheidsmechanisme binnen de EU, zoals onlangs wederom besproken in de Raad Algemene Zaken. De aanbevelingen in de EP-resolutie naar aanleiding van het rapport Tavares voor een structureel monitoringsmechanisme («Kopenhagen-commissie») en een ad hoc mechanisme in geval van acute problemen op dit terrein («artikel 2 Noodagenda») sluiten hier goed bij aan. Het kabinet is evenwel geen voorstander van de ontwikkeling van mechanismen die specifiek gericht zijn op afzonderlijke lidstaten, zoals de voorgestelde «artikel 2-trialoog» voor Hongarije, omdat het aanvullend mechanisme op gelijke wijze op alle lidstaten toegepast moet kunnen worden indien daarvoor aanleiding zou zijn.

Vraag 6

Deelt u de inschatting dat zo'n artikel 2-trialoog helpt voorkomen dat de politieke instellingen van de Europese Unie zich achter elkaar verschuilen bij het aanspreken van de Hongaarse regering op de ondermijning van de rechtsstaat, de democratie en de grondrechten, en het in werking zetten van de procedure van artikel 7, lid 1 van het EU-verdrag kan vergemakkelijken?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Kunt u beoordelen of de pogingen van de Europese Volkspartij (EVP) om de regering-Orbán via partijpolitieke contacten tot groter respect voor Europese waarden te bewegen, al resultaat hebben gesorteerd?

Nee, maar acties van de EVP in die richting worden uiteraard ondersteund.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «VS «zeer bezorgd» over internetregels Singapore»?1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op het feit dat Singaporese nieuwssites met minstens 50.00 bezoekers een licentie van de overheid moeten hebben? Bent u van mening dat dit de digitale vrijheid in Singapore ernstig kan inperken? Kunt u uw mening toelichten?

Op 28 mei jl. maakte de Singaporese «Media Development Authority» (MDA) bekend dat nieuws-websites die aan bepaalde criteria voldoen per 1 juni 2013 een aparte vergunning nodig hebben. Het gaat om websites die gemiddeld tenminste één nieuwsbericht per week over Singapore plaatsen en een gemiddeld bereik hebben van minimaal 50.000 bezoekers. De MDA heeft tien websites geïdentificeerd die aan de genoemde criteria voldoen. De Singaporese regering beoogt met deze stap de regelgeving voor online nieuws-websites meer in lijn te brengen met die voor «traditionele nieuwsplatforms» (kranten, TV). Voor deze «traditionele» media werden al individuele vergunningen afgegeven.
Het vereiste van een licentie kan op gespannen voet komen te staan met het recht op vrijheid van meningsuiting zoals opgenomen in artikel 19 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Dit omvat het recht om zonder tussenkomst een mening toegedaan te zijn en de vrijheid om onafhankelijke informatie te zoeken, ontvangen en te delen.

Vraag 3

Hoe oordeelt u over het feit dat websites met een licentie binnen 24 uur artikelen moeten verwijderen als de mediawaakhond in Singapore daar opdracht toe geeft? Welke gevolgen verwacht u dat dit zal hebben voor de persvrijheid in Singapore?

De inhoudelijke normen waar deze sites aan moeten voldoen zijn niet veranderd. Deze sites zijn – net als voorheen – verplicht om inhoud, die niet aan de door de MDA gestelde normen voldoen, binnen 24 uur te verwijderen. Het verwijderen van inhoud op verzoek is een vorm van censuur. Het is onduidelijk wat er onder gewraakt materiaal wordt geschaard en welke waarborgen er bestaan om misbruik van deze gronden te voorkomen. In dat opzicht zal deze nieuwe wijze van vergunningverlening vermoedelijk op zichzelf geen grote verandering in de mate van persvrijheid teweeg brengen in Singapore.

Vraag 4

Welke gevolgen verwacht u dat deze wet zal hebben voor de mensenrechtensituatie in Singapore en voor Nederlanders in Singapore?

De impact van de nieuwe regelgeving is beperkt. De inhoudelijke normering waaraan de geselecteerde websites moeten voldoen is niet veranderd.
De aankondiging heeft tot onrust geleid in de «online community» in Singapore, omdat gevreesd wordt voor mogelijke uitbreiding van de lijst van nieuws-sites in de toekomst. De Singaporese overheid heeft aangegeven dat «blogs» niet onder de regelgeving zullen vallen en dat kritiek op de overheid geen reden vormt om tot een verzoek tot verwijdering van inhoud over te gaan.

Vraag 5

Bent u bereid stappen, eventueel op Europees niveau, te nemen om de vrijheid van meningsuiting en in het bijzonder de internetvrijheid in Singapore te waarborgen? Zo ja, welke stappen bent u bereid in deze te nemen en op welke termijn?

De aankondiging is binnen de EU uitgebreid besproken.
Gezien de beperkte impact van deze specifieke aankondiging ligt een stap richting de Singaporese overheid op dit moment niet voor de hand. De Nederlandse ambassade in Singapore zal dit dossier wel nauwlettend blijven volgen, ook in overleg met EU-partners.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Cambodia's Sam Rainsy to return for election» en de nog altijd voortdurende ballingschap van Sam Rainsy als gevolg van zijn politieke vervolging?1

Ja.2

Vraag 2

Bent u bekend met de uitspraken van het Europees Parlement, het Congres van de Verenigde Staten en verschillende mensenrechtenorganisaties inzake de verhinderde deelname aan de Cambodjaanse politiek van Sam Rainsy? Zo ja, hoe beoordeelt u deze?

Ja. Het is zorgelijk dat de vrijheid van meningsuiting onder druk staat. Ook NL heeft de Cambodjaanse overheid meerdere malen, in VN- en EU-verband, hierop aangesproken. In EU-verband vinden regelmatig demarches plaats over de mensenrechtensituatie in Cambodja. NL ondersteunde onlangs de verlenging van het mandaat van de VN Speciale Rapporteur voor Cambodja, m.n. voor monitoring van mensenrechten ontwikkelingen rond de parlementsverkiezingen van 28 juli in Cambodja.

Vraag 3

Deelt u de mening dat uit de akkoorden van Parijs verplichtingen voortkomen die op dit moment onvoldoende worden nageleefd, bijvoorbeeld waar het gaat om zijn vrijheid van meningsuiting en zijn mogelijkheid om deel te nemen aan de verkiezingen?

Met het uitschrijven van verkiezingen waaraan ook de oppositie zal kunnen deelnemen, voldoet Cambodja aan o.m. artikel 12 van de Agreement on a comprehensive political settlement of the Cambodia conflict (onderdeel van de 1991 Paris Peace Agreements): «the Cambodian people shall have the right to determine their own political future through the free and fair election of a constituent assembly [...]». De aanbevelingen van de Speciale Rapporteur behelzen o.m. het vinden van een politieke oplossing die het Rainsy mogelijk maakt als oppositieleider een rol te spelen in de Cambodjaanse politiek.

Vraag 4

Bent u bereid om u in te zetten voor het intrekken van de aanklachten tegen Sam Rainsy en het herstel van zijn parlementaire immuniteit? Bent u tevens bereid om u in te zetten voor de deelname van Sam Rainsy aan de Cambodjaanse verkiezingen van 28 juli? Zo ja, op welke manier bent u van plan invulling aan die inzet te geven?

Nederland heeft zich aangesloten bij het EU-standpunt over de verkiezingen in Cambodja, waarin de EU pleit voor transparante en geloofwaardige verkiezingen. Eerder is door de EU aan de National Election Commission technische assistentie aangeboden, die van grote waarde blijkt te zijn in de organisatie van de verkiezingen. In tegenstelling tot in 2008 stuurt de EU ditmaal geen waarnemersmissie naar de verkiezingen in juli.
De Cambodjaanse koning heeft op 14 juli Sam Rainsy op verzoek van premier Hun Sen gratie verleend. Sam Rainsy zal naar verwachting nog voor de verkiezingsdatum van 28 juli terugkeren naar Cambodja.

Vraag 1

Wanneer heeft u kennisgenomen van de «guidelines on the promotion and protection of freedom of religion or beliefs», aangenomen op de Raad Buitenlandse Zaken van 24 juni jl, waarin precies beschreven wordt wat de EU verstaat onder vrijheid van godsdienst en hoe zij die toepast in haar beleid naar andere landen met zeer precieze richtlijnen onder andere op het gebied van gewetensbezwaren en een zeer beperkte uitleg van de wijze waarop mensen hun godsdienst in groepsverband mogen belijden als recht?

Deze richtsnoeren zijn besproken in de Raadswerkgroep Mensenrechten (COHOM).

Vraag 2

Wat is de reden dat noch de geannoteerde agenda van 14 juni, noch het verslag van 27 juni ook maar één woord aandacht schonk aan het voorgenomen en het genomen besluit?

De richtsnoeren zijn tijdens de bijeenkomst van de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) van 24 juni jl. niet inhoudelijk besproken. Zij vormen een uitwerking van de mensenrechtenstrategie die werd aangenomen tijdens de Raad Buitenlandse Zaken van 25 juni 2012. De positie van Nederland is voorafgaand aan deze Raadsbijeenkomst met uw Kamer afgestemd. Zoals tijdens het AO godsdienstvrijheid van 15 mei jl. aan uw Kamer toegezegd, wordt uw Kamer per brief over de aanname van deze richtsnoeren geïnformeerd. Dit geldt ook voor de richtsnoeren over de rechten van LHBT-personen. In het overleg van 15 mei jl. heb ik u geïnformeerd dat de richtsnoeren over vrijheid van godsdienst en levensovertuiging waarschijnlijk bij de RBZ in juni zouden worden aangenomen.

Vraag 3

Herinnert u zich dat de fracties van CU, SGP en CDA u een initiatiefnota godsdienstvrijheid aangeboden hebben in het debat over godsdienstvrijheid op 15 mei jl. en dat u daarin zei: «Als de mensenrechtenbrief in de Kamer besproken is, ga ik proberen daar ook in Europees verband meer steun voor te krijgen. Dan zal ik ook navraag doen naar de strategie. In dat kader zal ik een en ander aan de Kamer terugkoppelen.»?

Ja. Ik heb toegezegd te zullen proberen in Europees verband steun te krijgen voor de mensenrechtenbrief – nadat die in de Kamer is besproken – en daarbij ook navraag te doen naar de stand van de uitvoering van de EU-strategie mensenrechten. De aanname van deze richtsnoeren, maar vooral de uitwerking ervan, is deel van de uitvoering van die EU-strategie.

Vraag 4

Heeft u, nu deze richtlijnen besproken werden voordat de mensenrechtennota in de Kamer besproken is, het idee om ook in Europees verband een ranglijst van vervolgde religieuze minderheden en godsdienstvrijheid besproken? Zo ja, hoe was de reactie en zo nee, wanneer zult u dat wel doen?

Nee. Zoals toegezegd aan de Kamer zal ik de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, als onderdeel van het Nederlandse mensenrechtenbeleid, in EU-verband bespreken nadat de mensenrechtennota in de Kamer is besproken.

Vraag 5

Deelt u de mening dat het zeer gepast geweest zou zijn als u van tevoren gemeld zou hebben dat deze richtlijnen, die gelden voor het buitenlands beleid van de Unie en opgesteld waren in het Europees Parlement en daar goedgekeurd, ter besluitvorming voorlagen in de Europese Raad en dat u dan het Nederlandse parlement in staat gesteld zou hebben zich hier een mening over te vormen?

Tijdens het AO godsdienstvrijheid is de Kamer geïnformeerd dat de RBZ de richtsnoeren waarschijnlijk in juni zou aannemen. Het document is niet opgesteld in het Europees Parlement, maar door de Raadswerkgroep Mensenrechten, en vastgesteld door de Raad. Het Europees Parlement heeft wel aanbevelingen gedaan aan de Raad. De richtsnoeren vormen een publiek document waarover de Kamer zich uiteraard een mening kan vormen.

Vraag 6

Op welke wijze gaat u het Nederlandse parlement in staat stellen zich een oordeel te vormen over deze richtlijnen en die mee te laten wegen in de besluitvorming?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Staat het Nederlandse parlement nu voor een voldongen feit bij het besluit over aanname van deze richtlijnen over godsdienstvrijheid?

De richtsnoeren vormen deel van de uitvoering van de met uw Kamer besproken Mensenrechtenstrategie van de EU. Zij helpen EU-delegaties en ambassades van lidstaten – waaronder Nederlandse vertegenwoordigingen – het EU-mensenrechtenbeleid uit te voeren. Op basis van hun terugkoppeling zal te zijner tijd evaluatie van de richtsnoeren plaatsvinden. Uiteraard zijn ook de meningen van onder andere het Europees Parlement, nationale parlementen en het maatschappelijk middenveld over de uitvoering van dit beleid van belang.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Ibn Ghaldoun onder de christelijke paraplu»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat artikel 23 van de Grondwet, dat de vrijheid van godsdienst garandeert, een groot goed is, waarmee op een eerlijke en waardige wijze moet worden omgegaan?

Ja.

Vraag 3

Deelt u de mening dat daarvan geen sprake is als een protestants-christelijke school islamofacistisch onderwijs aan zal bieden? Zo nee, waarom niet?

Ik neem afstand van het neologisme dat u gebruikt in uw vraag en de duiding die u daarbij lijkt te willen geven. Een eventuele samenwerking tussen schoolbesturen beoordeel ik op overeenstemming met wet- en regelgeving en ik stel hierbij de kwaliteit van het onderwijs en het belang van de leerlingen centraal.

Vraag 4

Bent u bereid om het bestuur van de Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs in Rotterdam tot de orde te roepen en op te dragen af te zien van het plan om islamitisch onderwijs aan te gaan bieden en anders de subsidie in te trekken? Zo nee, waarom niet?

Zoals ik heb aangegeven in mijn brief aan de Tweede Kamer van 4 juli jl. is nog niet duidelijk hoe de samenwerking tussen de stichting voor Christelijke Voortgezet Onderwijs en Ibn Ghaldoun vorm zou moeten krijgen en daar wil ik ook niet over speculeren. Daarnaast is het onderzoek van de politie en het Openbaar Ministerie nog in volle gang en voert de Inspectie van het Onderwijs onderzoek uit naar het bestuurlijk handelen op de school. Ik wacht de uitkomsten van de onderzoeken af voordat ik mijn conclusies trek. Uw Kamer wordt zo snel mogelijk na het zomerreces hierover geïnformeerd.