Nr. 6 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

De leden van de VVD-fractie hebben met verbazing kennisgenomen van het voorstel van wet van het lid Van Houwelingen betreffende het houden van een raadplegend referendum over het Nederlandse lidmaatschap van de Europese Unie. Het gaat om een niet-bindend referendum. Deze leden willen hierover een paar opmerkingen maken en een paar vragen aan de initiatiefnemer stellen.

De bevolking is soeverein zegt de initiatiefnemer. Het parlement zou deze soeverein slechts vertegenwoordigen. Naar de mening van deze leden vertegenwoordigen de leden van de Staten-Generaal het Nederlandse volk en stemmen zij zonder last. De Staten-Generaal neemt beslissingen in het algemeen belang namens de Nederlandse bevolking. De leden van de Staten-Generaal zijn daarvoor gekozen. De uitleg van de initiatiefnemer inzake de soevereiniteit brengt deze leden op de volgende vraag. Heeft in de gedachtegang van de initiatiefnemer de volksvertegenwoordiging eigenlijk in het algemeen de bevoegdheid om wetsvoorstellen goed te keuren of te verwerpen? Hoe ziet de initiatiefnemer dat, zo vragen zij.

De initiatiefnemer dankt de leden van de VVD-fractie voor deze fundamentele staatsrechtelijke vraag over de vertegenwoordigingsbevoegdheid van het parlement. De Staten-Generaal vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk (art. 50, Grondwet) en de vaststelling van wetten geschiedt door de regering en de Staten-Generaal gezamenlijk (art. 81, Grondwet). De volksvertegenwoordiging heeft dus de bevoegdheid om wetsvoorstellen goed te keuren of te verwerpen, maar voor de vaststelling van wetten geldt dat dit een gedeelde bevoegdheid is van de Staten-Generaal en de regering.

Er is een duidelijk hiërarchisch verschil tussen het referendum en de besluiten van het parlement. Volksvertegenwoordigers, de naam zegt het al, vertegenwoordigen slechts het volk, ze zijn het niet. Als het volk zélf rechtstreeks, via een referendum, een oordeel velt over het een of ander is dit oordeel, wat de indieners betreft, per definitie leidend en rest de volksvertegenwoordiging, die de bevolking nogmaals immers slechts vertegenwoordigt, niets anders dan dit oordeel zo goed mogelijk te eerbiedigen.

De overtuiging van de VVD verhoudt zich slecht tot het zelfbeschikkingsrecht van het Nederlandse volk, een recht dat nota bene in diverse verdragen is vastgelegd. Zo staat bijvoorbeeld in het eerste artikel van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten dat alle volken het zelfbeschikkingsrecht bezitten. Volken bepalen in alle vrijheid hun politieke status en streven vrijelijk hun economische, sociale en culturele ontwikkeling na. Ook het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten kent een artikel van dezelfde strekking.

Het zelfbeschikkingsrecht kan vervolgens, zoals in Nederland, ertoe leiden dat men een bepaalde vorm van bestuur kiest, namelijk de parlementaire democratie, maar dat alles laat onverlet dat het zelfbeschikkingsrecht aan het Nederlandse volk toekomt. En het Nederlandse volk kiest zelf wie zij wil dat haar belangen zal vertegenwoordigen (de volksvertegenwoordigers).

Een en ander kan eventueel ook worden geïllustreerd met voorbeelden uit het privaat- en publiekrecht. Zo kan een natuurlijk persoon een ander een volmacht (machtiging) verstrekken om een bepaalde handeling te verrichten. Dit neemt echter niet weg dat de volmachtgever altijd zelf bevoegd blijft om de bedoelde handeling zelf te verrichten. Eenzelfde rechtsfiguur zien we in het publiekrecht. Een bevoegd bestuursorgaan kan namelijk een ander mandateren om in naam van de mandans (mandaatgever) een bepaald besluit te nemen (art. 1:3 Algemene wet bestuursrecht). De mandans blijft echter altijd zelf bevoegd om de gemandateerde bevoegdheid uit te oefenen (art. 10:7 Awb), ondanks het feit dat hij de mandataris (mandaatontvanger) een mandaat heeft verstrekt om hetzelfde te kunnen doen. Volksvertegenwoordigers zijn in wezen vergelijkbaar met een volmachtontvanger of mandataris. Zij krijgen namelijk voor een bepaalde periode (4 jaar) het mandaat van de kiezer om hun belangen te vertegenwoordigen.

De leden van de D66-fractie hebben kennisgenomen van het voorstel van het lid Van Houwelingen. Deze leden lezen in de toelichting dat de initiatiefnemer van mening is «dat het houden van een referendum over fundamentele zaken, en dat betreft zeker beslissingen die raken aan de soevereiniteit van de staat, tot gevolg heeft dat besluiten een groter draagvlak kennen en daarmee het democratisch proces een grotere legitimiteit en validiteit verschaffen.» Het gaat in dit geval dus om een raadplegend referendum, waarbij de wetgever zelf het onderwerp en de vraagstelling kiest en voorlegt aan de kiezer.

Deze leden vragen de initiatiefnemer hoe deze opzet zich verhoudt tot de volgende passage uit de memorie van toelichting van het min of meer gelijktijdig ingediende voorstel van wet van de leden Baudet en Van Houwelingen houdende regels inzake een breed raadgevend referendum naar Zwitsers model (36 161):

«Het referendum als «volksraadpleging», oftewel: het «plebisciet». Een van overheidswege georganiseerde volksstemming waarbij de staat bepaalt wanneer het referendum wordt gehouden en wat precies de vraagstelling wordt. De meeste kritiek, op referenda in het algemeen, gaat vaak eigenlijk alleen over het plebisciet – omdat deze plebiscieten in het verleden nogal eens zijn gebruikt door machtsbeluste heersers om op een goed getimed moment via een beroep op de «volkswil» bepaalde dictatoriale maatregelen door te drukken. Geen zorgen: dit wetsvoorstel is nadrukkelijk geen pleidooi voor het plebisciet.»

De initiatiefnemers van het voornoemde voorstel verzekeren de lezers van de memorie van toelichting ervan dat hun voorstel tot het referendum geen volksraadpleging betreft. Zij benadrukken ook elders nog het belang dat kiezers zelf het onderwerp van een referendum moeten aandragen. Anders bestaat het risico dat overheden het raadplegend referendum misbruiken hun eigen keuzes democratisch wit te wassen. Deze leden vragen de initiatiefnemer in hoeverre zij het onderhavige voorstel moeten begrijpen als een volksraadpleging, zoals in bovenstaande citaat beschreven wordt. Doet de initiatiefnemer met dit voorstel niet waarvan hij elders zegt dat dit onwenselijk is, zo vragen deze leden tevens.

Deze leden merken op dat het voorstel in hun ogen gebrekkig is uitgewerkt en gemotiveerd. Zij wijzen hierbij ook op het commentaar van de Afdeling advisering van de Raad van State. Zij zijn van mening dat de initiatiefnemer zich onvoldoende rekenschap hebben gegeven van de terechte opmerkingen die de Afdeling advisering van de Raad van State heeft gemaakt.

Deze leden hebben ook nog enkele vragen over de aanleiding van dit voorstel. Als aanleiding van het indienen van dit voorstel haalt de initiatiefnemer de Eurocrisis uit 2008 aan, en spreekt de initiatiefnemer over de verdeeldheid rondom vluchtelingenproblematiek. Nu wil het toeval dat juist op dit moment in de Europese Unie (EU) grote stappen worden gezet rondom een migratiepact, en is de EU juist door steun van de Europese Raad en de Europese Commissie redelijk goed uit de coronapandemie gekomen, juist omdat er lessen zijn getrokken uit de crisis van 2008. Deze leden vinden dit dan ook geen steekhoudende argumenten om het lidmaatschap ter discussie te stellen. Tot slot plaatsen zij enkele vraagtekens bij de gebruikte statistiek van de initiatiefnemer: «In 2022 zegt 47% van de Nederlanders dat de EU een positief beeld bij hen oproept, tegenover 20% met een negatief beeld van de EU en 33% van de Nederlanders die hier neutraal over zijn, blijkt uit Eurobarometer.» Uit de meest recente Eurobarometer blijkt dat bijna 60 procent van de Nederlanders positief tegenover de EU staat, niet 47 procent. Ter vergelijking: het vertrouwen in de EU is daarmee hoger dan het vertrouwen in het nationale parlement en de regering. Daarbij is 85 procent van de ondervraagde uit die Eurobarometer voorstander van een gemeenschappelijk defensie en veiligheidsbeleid, 77 procent voorstander van gemeenschappelijk energiebeleid, en zelfs over het uitbreiden van de Europese Unie is 55 procent van de Nederlanders positief. Deze leden zijn dus van mening dat de initiatiefnemer de cijfers niet helemaal volledig in de memorie van toelichting heeft weergegeven, en daarmee een foutief beeld heeft getracht te schetsen van de Nederlandse houding ten opzichte van de EU.

De initiatiefnemer dankt de fractie van D66 voor de vragen en kritische opmerkingen. De D66-fractie merkt terecht op dat Forum voor Democratie in het algemeen geen voorstander is van volksraadplegingen en dat dit wetsvoorstel een voorbeeld van een volksraadpleging is. Initiatiefnemer is, in lijn met diens fractie, echter ook van mening (zoals hierboven wederom toegelicht in antwoord op vragen van de VVD-fractie) dat de Nederlandse soevereiniteit uitsluitend en alleen aan bij de Nederlandse bevolking berust en dat de volksvertegenwoordiging dus geen soevereiniteit kan en mag opgeven zonder expliciete toestemming van de Nederlandse bevolking. De Nederlandse bevolking heeft de overdracht van soevereiniteit naar de Europese Unie echter nooit (!) goedgekeurd. Sterker nog, de Nederlandse bevolking, de soeverein van dit land, heeft zich er twee keer in een referendum expliciet tegen uitgesproken, namelijk door de Europese Grondwet in 2005 per referendum af te keuren en door het verwerpen van het associatieverdrag van de Europese Unie met Oekraïne in 2016. De Europese Grondwet (in de vorm van het Verdrag van Lissabon) is er in 2009 echter toch gekomen, net zoals het associatieverdrag uiteindelijk, ondanks het veto van de soeverein, van de Nederlandse bevolking zélf, door vertegenwoordigers van de Nederlandse bevolking toch is goedgekeurd. De Europese Unie ontbeert daarmee vanzelfsprekend in Nederland elke democratische legitimiteit. Dit moet worden rechtgezet en dat kan alleen maar via een referendum. Een referendum dat de Nederlandse bevolking overigens nog «te goed» heeft omdat over het Verdrag van Lissabon, dat wil zeggen de Europese Grondwet die in 2005 is verworpen door de Nederlandse bevolking maar dan in een ander jasje, nooit een referendum in ons land is gehouden. Een referendum georganiseerd vanuit de bevolking zelf zou daarbij onze voorkeur hebben. Het wetsvoorstel dat dit mogelijk zou hebben gemaakt, het wetsvoorstel van Baudet en Van Houwelingen voor het invoeren van een referendum naar «Zwitsers model» waar de D66-fractie naar verwijst, is helaas niet aangenomen door de Tweede Kamer onder andere omdat D66 tegen dit wetsvoorstel heeft gestemd. Vandaar dat initiatiefnemer met dit wetsvoorstel voor een volksraadpleging komt.

De leden van de Volt-fractie hebben kennisgenomen van het voorstel van het lid Van Houwelingen. Deze leden lezen dat de initiatiefnemer van mening zijn dat de Staten-Generaal niet bevoegd is om een keuze te maken over lidmaatschap van de EU. Die soevereiniteit ligt volgens de initiatiefnemer enkel bij «het volk».

Deze leden vragen zich af: is de initiatiefnemer bekend met de Grondwet?

Is de initiatiefnemer bekend met de gevolgen van Brexit?

Het lijkt hen goed dat de initiatiefnemer de volgende openbare bronnen raadpleegt om een evenwichtig beeld te krijgen:

• – FD, 22 juni 2022, «De balans van zes jaar brexit: echte schade en triviale voordelen».

• – Reuters, 18 juli 2023, «More Brits than ever say Brexit was wrong choice: YouGov survey»

• – Byline Times, 22 januari 2021, ««I Was Taken Along on the Ride»: Fishing Merchant’s Regret at Voting Leave After Brexit Ruins his Business «Almost Overnight»».

De initiatiefnemer dankt de Volt-fractie voor de vragen. Ja, de initiatiefnemer is bekend met de Grondwet en met Nederlandse bedrijven zoals Unilever en Shell die na de Brexit hun kantoor hebben verplaatst van Nederland naar Groot-Brittannië.