Nr. 5 VERSLAG

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van onderhavig wetsvoorstel. Zij hebben daarover nog enkele vragen.

Deze leden hebben, evenals bij het thans voorliggende wetsvoorstel herziening regeling internationale samenwerking in strafzaken (Kamerstuk 34 493), moeite met de wijze waarop de beklagregeling en kennisgeving aan betrokkenen is vormgegeven. Het verslag van dit wetsvoorstel ligt overigens sinds 21 september 2016 bij de regering. Deze leden vragen wanneer zij de beantwoording hiervan tegemoet kunnen zien. Of is het de bedoeling van de regering deze wetsvoorstellen in samenhang te behandelen?

De leden van de PvdA-fractie lezen dat videoconferencing ook gebruikt kan worden voor het verhoren van verdachten in plaats van het uitvaardigen van een Europees Aanhoudingsbevel (EAB). Deze leden lezen dat het EAB in de praktijk soms wordt gebruikt om een verdachte een enkele maal te verhoren. Kan het EOB het EAB in dergelijke situaties geheel vervangen? Zo ja, moet dan de regelgeving rondom het EAB worden aangepast? Zo nee, in welke gevallen niet?

De aan het woord zijnde leden lezen dat de uitvoerende staat de kosten van de uitvoering van het EOB draagt. Zolang het aantal en de aard van de EOB’s tussen de lidstaten onderling ongeveer gelijk zal zijn, is dat een systeem dat als het ware met een gesloten beurs kan. Deze leden vragen of de regering het mogelijk acht dat een lidstaat veel meer verzoeken krijgt dan een andere lidstaat en dat dan de kosten voor die eerste lidstaat onevenredig hoop oplopen? Zo wijzen deze leden er op dat Nederland een zeer belangrijk knooppunt is in het internationale dataverkeer en -opslag. Is het uit te sluiten dat Nederland om die reden relatief veel EOB aanvragen krijgt en daarom ook veel meer kosten moet maken voor de uitvoering van het EOB? Zo ja, hoe kan dit uitgesloten worden? Zo nee, welke kosten kan dat voor Nederland met zich mee brengen?

De leden van de CDA-fractie vragen de regering in te gaan op eventueel aanwezige verschillen in de bevoegdheden van lidstaten. Stuiten de autoriteiten momenteel in de rechtshulpverzoeken over en weer op problematische situaties wanneer een bevoegdheid in Nederland of juist in een andere lidstaat niet voorhanden is? In dat kader vragen deze leden naar de in de afgelopen periode aangekondigde verscherpte wetgeving in Nederland in het kader van terrorisme, zoals de toepassing van voorlopige hechtenis bij teruggekeerde jihadisten maar ook de bevoegdheden zoals die voortvloeien uit de Wet Computercriminaliteit III (Kamerstuk 34 372). In hoeverre betreft deze wetgeving bevoegdheden die ook in andere lidstaten toegepast kunnen worden wanneer de Nederlandse autoriteiten daar om zouden willen verzoeken?

De regering noemt het voorbeeld dat als gevolg van het wachten op de uitvoering van een rechtshulpverzoek een verdachte onnodig lang in voorlopige hechtenis blijft. De aan het woord zijnde leden vragen de regering te bevestigen dat een gevolg juist ook het tegenovergestelde kan betreffen, namelijk de situatie dat een verdachte juist op vrij voeten blijft omdat een rechtshulpverzoek nog niet is uitgevoerd.

De leden van de SP-fractie willen weten waarom uiteindelijk is besloten het ontbreken van de proportionaliteit als weigeringsgrond op te nemen in de richtlijn en deze toets over te laten aan de uitvaardigende lidstaat. Wat kan een officier van justitie doen als deze op z’n minst het vermoeden heeft dat een onderzoeksbevel disproportioneel is en de overleggen met de uitvaardigende lidstaat hierover niet tot een goede uitkomst leiden? Wat kan er dan worden ondernomen? Hoe ver gaat het vertrouwensbeginsel dat de relatie tussen de lidstaten beheerst, met name in het licht van misstanden zoals geconstateerd in bijvoorbeeld Polen?1 Er mag ook niet worden getoetst aan het onderzoeksbelang. Welke consequenties heeft dat voor onderzoeksbevelen waarvan het vermoeden bestaat dat deze niet in het belang van het onderzoek zijn, maar een ander belang dienen?

Eén van de gronden die wel tot weigering van het onderzoeksbevel kan leiden is als het verschoningsrecht van toepassing is, behalve als een zwaarwegend (opsporings)belang prevaleert boven het belang van het verschoningsrecht. Wie bepaalt dat, de officier van justitie, wanneer is er sprake van een zwaarwegend (opsporings)belang? In hoeverre overlegt de officier van justitie met een vertegenwoordiger van de beroepsgroep die het betreft? Waarom worden beslissingen over weigeringsgronden niet genomen door een rechter-commissaris?

Het onderzoeksbevel moet zelfs worden uitgevoerd als er sprake is van het verkrijgen van reeds uit andere hoofde vergaarde informatie of bewijs, het verstrekken van politiegegevens of strafvorderlijke gegevens, het horen van een getuige deskundige, slachtoffer, verdachte of een derde in Nederland. Dat betekent dus dat de weigeringsgronden hier niet van toepassing zijn. Waarom niet? Waarom kan hier geen sprake zijn van een weigeringsgrond? Hoe kan worden verzekerd dat de rechten van belanghebbenden niet worden geschonden? Wat kan een officier van justitie ondernemen als deze, in het geval dat het een onderzoeksbevel zou hebben betroffen dat niet onder die categorieën valt, één van de weigeringsgronden zou hebben toegepast?

De leden van de CDA-fractie vragen naar de precieze uitwerking van de aangenomen motie-Van der Steur en Recourt over dubbele strafbaarheid (Kamerstuk 32 317, nr. 92), waarnaar wordt verwezen en waarin de regering wordt opgeroepen ervoor zorg te dragen dat de justitiële autoriteiten in Nederland geen opsporingsactiviteiten en/of (dwang)middelen toepassen als de verdenking samenhangt met in Nederland gepleegde abortus, euthanasie en/of prostitutie of misdrijven waarvan de dubbele strafbaarheid ontbreekt.

Uitzondering hierop vormen onder andere de misdrijven in de lijst in bijlage D bij de onderhavige richtlijn. Dit betreft een zeer lange lijst van (zware) delicten, waaronder ook mensenhandel. Erkent de regering dat de scheidslijn tussen mensenhandel en prostitutie niet altijd even scherp is te trekken en sterker nog, dat hier helaas soms sprake is van nauwe verwantschap? Hoe wordt aldus gewaarborgd dat niet wordt geschroomd bevoegdheden in te zetten indien indicaties bestaan van mensenhandel, ook al is weliswaar sprake van het ontbreken van de dubbele strafbaarheid bij prostitutie? Welke indicaties worden hiervoor gehanteerd, hoe verloopt een en ander in de huidige praktijk bij bestaande rechtshulpovereenkomsten?

De leden van de PvdA-fractie vragen of er sprake is van systeemtoezicht op Europees niveau naar het uitvaardigen van EOB’s. Bijvoorbeeld daar waar het gaat over de proportionaliteit of de werking van het EOB in de praktijk. Zo ja, hoe dan en door wie? Zo nee, acht de regering dit wel wenselijk en hoe kan daaraan gevolg worden gegeven?

Voornoemde leden begrijpen dat indien een EOB door een onafhankelijk rechterlijke beslissing wordt uitgevaardigd de Nederlandse rechter die beslissing dan niet opnieuw dient te toetsen. Deze leden vragen of in alle gevallen sprake is van een dergelijke onafhankelijke beslissing. De Raad voor de rechtspraak wijst er in het advies op het conceptwetsvoorstel op dat EOB’s ook door officieren van justitie kunnen worden gegeven waarvan naar de mening van de Raad voor de rechtspraak de onafhankelijkheid van deze autoriteiten niet in alle lidstaten van de Europese Unie in dezelfde mate kan worden gegarandeerd. Kan de regering hier op ingaan? Acht de regering het mogelijk en wenselijk dat indien er sprake is van een EOB die door een niet onafhankelijke autoriteit wordt uitgevaardigd er in de uitvoerende staat alsnog een rechterlijke toets moet plaatsvinden? Zo ja, hoe gaat de regering hieraan gevolg geven? Zo nee, waarom niet?

De leden van de SP-fractie lezen dat er geen verlofprocedure en dus geen rechterlijke toetsing komt, omdat dat onder andere te veel tijd zou kosten. Is dan de termijn niet gewoon veel te krap vastgesteld? Hoe staat deze redenering bovendien in verhouding tot artikel 14, tweede lid, van de richtlijn zelf, dat niet dwingt tot het achterwege laten van een aan de overdracht voorafgaande rechterlijke toetsing in de uitvoerende staat, zij het dat deze zich niet mag uitstrekken tot de materiële gronden van het onderzoeksbevel zelf? Wordt uiteindelijk niet de doorlooptijd belangrijker gevonden dan de rechtsbescherming?

Ook het vertrouwensbeginsel zou een rol spelen bij het achterwege laten van de verlofprocedure. Daarop hebben voornoemde leden hiervoor al kritiek geuit. Zij delen de zorg van de Raad voor de rechtspraak dat de onafhankelijkheid van de justitiële autoriteiten niet in alle lidstaten in dezelfde mate is gegarandeerd. Graag ontvangen deze leden een reactie daarop.

Er zouden voorts dezelfde rechtsmiddelen openstaan als in een Nederlandse zaak. Wat gebeurt er als een klaagschrift wordt ingediend? Betekent dit dat de uitvoering van het onderzoeksbevel wordt opgeschort? Zo nee, wat betekent dit als de klacht wordt toegekend? Waarom is rechterlijke controle vooraf volgens de regering niet effectiever dan achteraf, ook omdat dit betekent dat de drempel voor belanghebbenden wordt verlaagd? De aan het woord zijnde leden vinden rechterlijke controle voorts van belang in zaken waarin de opsporingsbevoegdheid geheim moet worden gehouden wegens het onderzoeksbelang. Wat kan een belanghebbende dan doen? Vaak is het dan al te laat en eventuele schade al geschied. Graag ontvangen voornoemde leden hierop een reactie.

De leden van de SP-fractie constateren dat voorlopige terbeschikkingstelling van bewijsmateriaal mogelijk is om te voorkomen dat het onderzoek in de uitvaardigende staat vertraging oploopt. De Raad voor de rechtspraak stelt hierover een aantal belangrijke vragen. Hoe kan bijvoorbeeld worden beoordeeld of gevolg wordt gegeven aan de voorwaarden die zijn gesteld aan de voorlopige terbschikkingstelling? Hoe kan naleving van de gestelde voorwaarden worden afgedwongen? In hoeverre is het mogelijk om gegevens voorlopig ter beschikking te stellen? In hoeverre is te verwachten dat buitenlandse ambtenaren niets doen met informatie die hun rechtmatig voorlopig ter beschikking zijn gesteld? Hoe wordt daar controle op uitgeoefend?

Waarom kan alleen worden opgekomen tegen een beslissing tot voorlopige terbeschikkingstelling via de civiel kort gedingrechter? Wordt de belanghebbende hiervan wel op de hoogte gesteld? Zo nee, waarom niet?

Net als bij het wetsvoorstel herziening regeling internationale samenwerking in strafzaken (Kamerstuk 34 493) hebben de leden van de CDA-fractie met verbazing kennisgenomen van de keuze van de regering de verlofprocedure grotendeels af te schaffen, maar tegelijkertijd het bereik van kennisgevingen, middels een nieuw in te stellen klachtenprocedure, uit te breiden.

Is de regering allereerst niet bevreesd dat verdachten en betrokkenen, in tegenstelling tot de huidige situatie, volop gebruik zullen maken van de mogelijkheid tot beklag, dit gelet op het feit dat het openbaar ministerie (OM) hen actief op deze beklagmogelijkheid zal moeten wijzen?

Het college van procureurs-generaal heeft volgens deze leden terecht aangegeven dat de voorgestelde kennisgeving en klaagschriftprocedure geen goed idee is. Geheimhouding vormt een van de pijlers waarop een opsporingsonderzoek rust. De voorgestelde regeling vraagt van buitenlandse autoriteiten dat zij expliciet vragen om geheimhouding, zodat geen kennisgeving behoeft te worden gegeven maar de verlofprocedure geldt. Deze leden delen de mening van het college van procureurs-generaal dat dit een binnen het internationale rechtshulpverkeer ongebruikelijk methode zou zijn en onvermijdelijk tot problemen gaat leiden. De regering geeft aan dat meestal uit de beschrijving van het onderzoek waarop het bevel betrekking heeft, of uit de aard van de gevraagde onderzoekershandeling duidelijk zal zijn of geheimhouding geboden is. De leden van de CDA-fractie vragen of dat niet al te naïef is. Immers, als door buitenlandse autoriteiten om wat voor reden in het formulier niet wordt aangegeven dat de inzet van rechtshulp geheim dient te blijven, zal dus een kennisgeving moeten worden verstrekt aan de verdachte of betrokkene. Ziet de regering de risico’s hiervan in voor de effectiviteit van de opsporing? Terecht wordt in het advies gesteld dat buitenlandse autoriteiten erop mogen vertrouwen dat Nederland bij alle rechtshulpverzoeken de geheimhouding in acht zal nemen. Het voorgestelde artikel 5.4.10 strookt ook niet met de hoofdregel dat geheimhouding in acht wordt genomen, zoals artikel 19 van de richtlijn voorschrijft. In artikel 5.4.10 wordt immers gesteld dat de betrokkene in kennis wordt gesteld indien de geheimhouding van het onderzoek daardoor niet in het gedrang komt. Uit deze zin blijkt dat geheimhouding geen hoofdregel, maar juist een uitzondering op de regel is. Kan de regering deze keuze toelichten? Kan de regering dit aanpassen zodat deze hoofdregel van geheimhouding wettelijk beter wordt verankerd?

Daarop volgt de vraag of het wel noodzakelijk is conform de richtlijn om zulke vergaande kennisgevingen voor te stellen als de regering nu doet. De regering geeft aan dat artikel 14 van de richtlijn verplicht tot actief informeren bij het inzetten van bevoegdheden. Deze leden vragen waaruit de regering opmaakt dat er «actief geïnformeerd» moet worden en ook hoe zij hierin een verschil heeft kunnen bemerken met artikel 552a van het Wetboek van Strafvordering (Sv), waarin naar Nederlands recht thans een mogelijkheid tot beklag wordt aangeboden aan de betrokkene. Waarom volstaat dit artikel niet meer? Van burgers wordt immers verwacht dat zij de wet kennen. Vloeit uit dit principe niet voort dat ook van verdachten en betrokkenen inzake een (opsporings)onderzoek verwacht mag worden en dat zij, al dan niet met behulp van een raadsman, van deze mogelijkheid gebruik zullen maken?

De leden van de CDA-fractie merken op dat de regering de incidentele kosten op 200.000 euro voor het OM en de structurele kosten op 500.000 euro in totaal voor het OM en de politie schat. Deze leden vragen hoe dit bedrag gedekt zal worden binnen de begroting van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, gelet op de financiële krapte en scherpe prioritering hierin. Kan de regering garanderen dat de gelden voor deze organisaties zoals toegezegd in de begroting voor 2017, niet ten koste zullen gaan van de kosten voortvloeiend voor onderhavig wetsvoorstel? Als de regering dat kan bevestigen, waar worden deze kosten dan uit gedekt, waar gaat het dan wel concreet ten koste van?

Voornoemde leden vragen de regering ook de impactanalyse die is verricht in het kader van onderhavig wetsvoorstel naar de Kamer te sturen. Zij maken uit de bewoordingen van de regering op dat deze enkel ziet op de kosten voor het OM en de politie. Hoe zit het echter met de incidentele en structurele kosten voor de rechtspraak, gelet op de extra inspanningen die van de rechter-commissaris zullen worden gevergd? Hier is ook meermaals naar verwezen in de adviezen bij het voorstel. Graag vernemen deze leden hierop een reactie.

Voorts vragen de aan het woord zijnde leden of de uitgevoerde impactanalyse qua opzet overeenkomt met de wens van het OM en de politie een nulmeting te verrichten gelet op de budgettaire en capacitaire consequenties. Over de capacitaire consequenties wordt immers in de memorie van toelichting niet gesproken. Wat zijn deze consequenties voor zowel het OM, de politie als de rechtspraak?