Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

De vrijheid van vereniging is vastgelegd in art 8 van de Grondwet. De Kieswet stelt geen eisen aan de oprichting van een politieke partij. Ons parlementair stelsel is gebaseerd op deze vrijheid van vereniging en een open democratie waarin iedereen de gelijke kans moet hebben om aan dat parlementair stelsel deel te kunnen nemen. Als een partij echter met een geregistreerde aanduiding mee wil doen aan verkiezingen, dan is een van de vereisten dat het een vereniging is met volledige rechtsbevoegdheid.

De door de overheid gecontroleerde deelname aan verkiezingen wordt voor een nieuwe partij verder bepaald door als voorwaarden te stellen: het storten van een waarborgsom en het overleggen van ondersteuningsverklaringen. Ondersteuningsverklaringen zijn verklaringen van personen die deelname van de partij aan de verkiezing van draagvlak voorzien.

De initiatiefnemer stelt het principe dat er draagvlak moet zijn voor een nieuwe partij1 door middel van ondersteuningsverklaringen niet ter discussie. Lichtzinnige kandidaatstelling komt democratie niet ten goede.

Maar evenzeer komt het democratie niet ten goede om voor nieuwe en bestaande partijen louter bureaucratische hordes op te werpen.

Voor een volledige kandidaatstelling moeten ook ondertekende formulieren worden ingeleverd voor het gebruik van de aanduiding boven de kandidatenlijst, de kandidatenlijst zelf en de verklaring door de kandidaten dat zij instemmen met de kandidaatstelling. Alle kandidaten moeten ook een kopie van hun paspoort verstrekken. Tenslotte zijn er ook formulieren voor het desgewenst aangaan van een samenvoeging van aanduidingen boven een lijst of voor een lijstencombinatie. De gemachtigde van de politieke groepering levert alle stapels papieren op de dag van kandidaatstelling persoonlijk in bij een centraal stembureau.

De toegankelijkheid voor de verkiezingen wordt hiermee positief verbeterd. Niet door het verlagen van waarborgen, maar wel door het wegnemen van oude analoge drempels, zoals thans voor veel processen in de maatschappij. De transparantie wordt verbeterd via een portal, waarbij de status van het proces op eenvoudige wijze kan worden gedeeld met de betrokkenen (bijvoorbeeld automatische ontvangstbevestiging) en de integriteit wordt verhoogd door gebruik te maken van DigiD.

Onder de huidige Kieswet is het risico van ronselen van ondersteuningsverklaringen niet geheel uitgesloten ondanks de verplichte gang naar het gemeentehuis. Het ronselen van DigiD codes lijkt de initiatiefnemer uitgesloten omdat met de DigiD code de verkrijger ook toegang krijgt tot andere persoonlijke domeinen.

In artikel H 1 wordt de wijze van kandidaatstelling voor een verkiezing gewijzigd, ten behoeve van het elektronisch inleveren van kandidatenlijsten en de daarbijhorende bescheiden.

In het eerste lid wordt geregeld dat de bescheiden die voor een kandidatenlijst moeten worden overgelegd ook afzonderlijk van de kandidatenlijst kunnen worden ingeleverd, mits dat op de dag van kandidaatstelling gebeurt van negen tot zeventien uur. Dat zijn bijvoorbeeld de ondersteuningsverklaringen van kiezers, de instemmingsverklaringen van kandidaten of het bewijs dat de waarborgsom is betaald. Het is van belang dat deze stukken separaat kunnen worden ingeleverd, omdat niet iedere kiezer de mogelijkheid heeft om elektronisch stukken aan te leveren of over de authentificatiemiddelen beschikt die daarbij worden vereist (bijvoorbeeld DigiD). Als een kandidatenlijst elektronisch wordt ingeleverd dan moet het mogelijk zijn dat bijvoorbeeld een kiezer deze middels een papieren verklaring ondersteunt. Evenzo is het wenselijk voor de toegankelijkheid van verkiezingen dat als een kandidatenlijst persoonlijk wordt ingeleverd, een kiezer deze elektronisch kan ondersteunen. Dit wordt mogelijk door te regelen dat de bescheiden ten behoeve van de kandidaatstelling separaat kunnen worden ingeleverd. Voor de Tweede Kamerverkiezing is het overigens al mogelijk om de bescheiden ten behoeve van de kandidaatstelling separaat in te leveren (artikel Ya 5 Kieswet). Die mogelijkheid is ingevoerd vanwege de grote fysieke afstand tussen kieskring 20 (het Caribische deel van Nederland) en het centraal stembureau in Den Haag. Als bijvoorbeeld een kandidatenlijst bij de gezaghebber in Bonaire wordt ingeleverd, is het mogelijk de ondersteuningsverklaringen daarvoor separaat bij de Kiesraad in Nederland in te leveren. Of andersom kan een kandidaat op Bonaire zijn instemmingsverklaring separaat inleveren bij de gezaghebber, terwijl de kandidatenlijst is ingeleverd bij de Kiesraad.

Het tweede lid regelt welke personen bevoegd zijn om een kandidatenlijst in te leveren, en welke personen bevoegd zijn om bescheiden voor de kandidatenlijst in te leveren. De kandidatenlijst wordt ingeleverd door een kiezer. Deze bepaling is om systematische redenen overgeheveld van artikel H 3, eerste lid. De bescheiden voor een kandidatenlijst worden ingeleverd door ofwel de persoon die de kandidatenlijst inlevert, ofwel een persoon die op de kandidatenlijst daarvoor bevoegd is verklaard (op de kandidatenlijst wordt vermeld welke personen aanvullende bescheiden mogen inleveren). Aldus wordt voorkomen dat derden zich ongewenst kunnen mengen in de kandidaatstellingsprocedure van een bepaalde politieke partij.

Het derde lid regelt dat de stukken voor de kandidaatstelling – naast de reeds bestaande mogelijkheid van persoonlijke overhandiging – tevens op elektronische wijze kunnen worden ingeleverd. Het voorstel strekt niet verder, dus het is niet mogelijk om op andere wijze stukken in te leveren, zoals bijvoorbeeld bij aangetekende brief. De inlevermogelijkheden bij de kandidaatstellingsprocedure worden in dit wetsvoorstel alleen uitgebreid met de elektronische inlevering. Tenzij anders is bepaald, zijn de bepalingen van afdeling 2.3 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van toepassing op de elektronische inlevering. Dat betekent onder andere dat een burger niet verplicht is om van de elektronische weg gebruik te maken. Hij kan stukken ook door persoonlijke overhandiging inleveren. Verder geldt als tijdstip waarop een bericht door een bestuursorgaan elektronisch is ontvangen, het tijdstip waarop het bericht zijn systeem voor gegevensverwerking heeft bereikt (artikel 2:16 Awb). Deze regeling is van belang omdat kandidatenlijsten (eveneens als door persoonlijke overhandiging) alleen kunnen worden ingeleverd op de dag van kandidaatstelling tussen negen en zeventien uur. Alsdus dient het centraal stembureau objectief vast te stellen of aan deze termijn is voldaan.

Het vierde lid stelt de eisen aan de persoonlijke inlevering. Deze zijn overeenkomstig hetgeen thans is bepaald in artikel H 3, eerste lid, en hebben betrekking op de identificatieplicht van de inleveraar en dat de kandidaten bij de inlevering aanwezig kunnen zijn.

In het vijfde lid is een grondslag opgenomen waarmee voorwaarden kunnen worden gesteld aan het elektronisch inleveren van kandidatenlijsten of bescheiden daarvoor. Hierdoor kan bijvoorbeeld worden geregeld dat het inleveren van bescheiden plaatsvindt op één centrale digitale plaats. Daarmee kan een uniforme en gestroomlijnde kandidaatstellingsprocedure worden bewerkstelligd. Verwezen wordt naar het algemeen deel van de memorie van toelichting hieromtrent. Van belang is dat niet is gekozen voor een systeem waarbij de Minister de inzet van programmatuur goedkeurt of alle eisen opstelt voor kandidaatstellingssoftware. Belangrijkste reden hiervoor is de onafhankelijkheid van het centraal stembureau ten opzichte van de Minister als het gaat om de kandidaatstellingsprocedure.

Het centraal stembureau is gebonden aan de regels die bij of krachtens algemene maatregel van bestuur zijn gesteld. Op grond van artikel 2:15 van de Algemene wet bestuursrecht mag het zelf (nadere) eisen aan het gebruik van de elektronische weg stellen. Gelet op de grote expertise van de Kiesraad in het ontwikkelen van de kandidaatstellingssoftware, is aannemelijk dat alle centrale stembureaus gebruik zullen maken van de software die de Kiesraad hiervoor beschikbaar stelt. Aldus kan één softwarepakket worden ontworpen dat aan de eisen voldoet, waarvan alle centraal stembureaus gebruik maken.

Voor wat betreft de mogelijkheid van het stellen van voorwaarden aan het gebruik van de elektronische weg bij of krachtens algemene maatregel van bestuur, is aangesloten bij de systematiek van artikel P 1a van de Kieswet op grond waarvan nadere regels worden gesteld over het gebruik van en de eisen voor software voor het berekenen van de uitslag.

Het eerste lid wordt redactioneel gewijzigd zodat ondersteuningsverklaringen niet noodzakelijkerwijs bij de lijst moeten worden overgelegd, maar separate inlevering ook mogelijk is. In het derde en vierde lid wordt geregeld dat alleen bij het opstellen van een papieren ondersteuningsverklaring het verplicht is dat de ondertekening plaatsvindt in aanwezigheid van de burgemeester of een door deze daartoe aangewezen ambtenaar van de gemeente waar de ondersteuner als kiezer is geregistreerd. Deze waarborg tegen ronselen is bij elektronische ondersteuning niet vereist, omdat het ronselen van elektronische identificatiecodes (b.v. DigiD) niet aannemelijk is. Verwezen wordt naar het algemeen deel van de memorie van toelichting.

Van belang is voorts dat bij papieren ondersteuningsverklaringen de burgemeester de kiesgerechtigdheid van de ondersteuner controleert. Wanneer de ondersteuningsverklaring elektronisch wordt ingeleverd doet de burgemeester deze controle niet, maar zal desalniettemin het centraal stembureau deze controle uitvoeren. Het centraal stembureau doet dat op grond van de in artikel I 2, eerste lid, onderdeel a, onder i, opgenomen voorwaarde dat krachtens artikel H 4, tweede lid, verklaringen van ondersteuning slechts kunnen worden afgelegd door personen die als kiezer zijn geregistreerd voor de desbetreffende verkiezing.

Het eerste lid wordt gewijzigd zodat ondersteuningsverklaringen niet noodzakelijkerwijs bij de lijst moeten worden overgelegd, maar separate inlevering ook mogelijk is.

In het derde lid wordt zo gewijzigd dat uitsluitend bij een papieren instemmingsverklaring vereist is dat een kopie van een identiteitsdocument wordt overgelegd. Deze legitimatie is voor het papieren proces in het verleden verplicht gesteld omdat het (1) de mogelijkheid verkleint dat kandidaten tegen hun wil op een kandidatenlijst worden geplaatst, (2) de mogelijkheid biedt om de schrijfwijze van de naam van de kandidaat te verifiëren en (3) het een extra maatregel is tegen lichtvaardige kandidaatstelling.7 Voor elektronische inlevering – waarbij de kandidaat zijn instemmingsverklaring digitaal ondertekent – zijn deze belangen reeds geborgd. Lichtvaardige kandidaatstelling en fraude worden voorkomen doordat gebruik moet worden gemaakt van een digitaal authentificatiemiddel. De schrijfwijze van de naam van een kandidaat kan worden geverifieerd door gebruik te maken van de Basisregistratie personen.

In de aanhef van het eerste lid wordt geschrapt dat het centraal stembureau kennis geeft van eventuele verzuimen door middel van een aangetekende brief of tegen gedagtekend ontvangstbewijs. Nu dit vormvoorschrift vervalt, kan het centraal stembureau eventuele verzuimen ook langs de elektronische weg bekend maken aan de inleveraar van de kandidatenlijst. Daarbij moet overeenkomstig artikel 2:14 van de Algemene wet bestuursrecht de inleveraar van de kandidatenlijst wel kenbaar hebben gemaakt dat hij langs deze weg voldoende bereikbaar is. Indien een kandidaat niet langs deze weg bereikbaar is, is het aannemelijk dat het centraal stembureau zich zekerheid verschaft dat de inleveraar van de kandidatenlijst in kennis is gesteld van eventuele verzuimen door gebruik te maken van een aangetekende brief of een gedagtekend ontvangstbewijs. Anders zou de inleveraar zich erop kunnen beroepen dat hij hiervan nooit in kennis is gesteld, welke hem de gelegenheid kan bieden om tijdens de beroepsprocedure bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State alsnog deze verzuimen te herstellen.

In het eerste lid wordt verder de regeling over herstelbare verzuimen gewijzigd. Onderdeel a wordt zo gewijzigd dat het verzuim dat een ondersteuningsverklaring geen aantekening van de burgemeester heeft (artikel H 4, vierde lid) alleen van toepassing als de verklaring op papier is ondertekend. Dergelijke aantekening is voor een elektronische ondersteuningsverklaring namelijk niet vereist. Verder wordt in onderdeel a een onjuist verwijzing hersteld. In onderdeel f wordt geregeld dat er een verzuim is als (1) de kandidatenlijst of bescheiden voor een kandidatenlijst niet persoonlijk of elektronisch zijn ingeleverd en (2) de inlevering niet geschiedt door een bevoegd persoon (conform artikel H 1, tweede lid). Het verzuim beschreven in onderdeel h – de inleveraar moet zich identificeren met een identiteitsdocument – is alleen van toepassing bij persoonlijke inlevering. In onderdeel i wordt een verwijzing aangepast, vanwege de vernummering van de leden in artikel H 3.

In het voorgestelde tweede, derde en zesde lid van artikel I 2 wordt bepaald dat verzuimen ook elektronisch kunnen worden hersteld. Daarvoor gelden dezelfde voorwaarden als bij het inleveren van de kandidatenlijsten (artikel H 1, tweede tot en met vijfde lid).

Het voorgestelde artikel I 4a regelt dat verklaringen (of bewijzen) voor een kandidatenlijst buiten beschouwing blijven als zij niet correct zijn aangeleverd bij het centraal stembureau. Daarvoor gelden drie eisen. Ten eerste moet de verklaring tijdig bij het centraal stembureau zijn ingeleverd, dus op de dag van kandidaatstelling tussen negen en zeventien uur zijn ingeleverd, danwel tijdens de verzuimperiode als bedoeld in artikel I 2, tweede lid. Ten tweede moet de verklaring persoonlijk of elektronisch zijn ingeleverd door een persoon die daar blijkens de kandidatenlijst bevoegd toe is. Zodoende is voor politieke partijen verzekerd dat derden zich niet ongewenst in de kandidaatstellingsprocedure kunnen mengen. In dit verband is overigens van belang dat als bescheiden voor een kandidatenlijst door een onbevoegd persoon zijn ingeleverd, dergelijk verzuim kan worden herstel op grond van artikel I 2, zesde lid. Pas als van die herstelmogelijkheid geen gebruik is gemaakt, blijven de door de onbevoegde persoon ingeleverde bescheiden buiten beschouwing. Ten derde moet, bij elektronische inlevering, zijn voldaan aan de voorwaarden die op grond van artikel H 1, vijfde lid, bij of krachtens algemene maatregel van bestuur zijn gesteld. Ook aan de eisen die het centraal stembureau stelt op grond van artikel 2:15 van de Algemene wet bestuursrecht moet worden voldaan. Verwezen wordt naar de artikelsgewijze toelichting bij artikel H 1.

Indien een verklaring of bewijs wel op de juiste wijze is aangeleverd, wil dat overigens niet betekenen dat de verklaring of het bewijs geldig is. De geldigheid van de verklaring (bijvoorbeeld of een ondersteuningsverklaring is ondertekend door een kiezer) wordt nog beoordeeld door het centraal stembureau.

De redenen op grond waarvan een ingeleverde lijst ongeldig is, wordt op een aantal onderdelen aangepast vanwege het elektronisch kunnen inleveren van kandidatenlijsten.

De onderdelen b en c worden hierom redactioneel gewijzigd.

In onderdeel e wordt bepaald dat een lijst ongeldig is als deze niet persoonlijk of elektronisch is ingeleverd door een kiezer. Een lijst hoeft derhalve niet meer uitsluitend persoonlijk ingeleverd te worden. De in onderdeel f opgenomen grond dat een lijst ongeldig is als de inleveraar zich niet heeft geïdentificeerd met een identiteitsdocument, wordt alleen van toepassing bij persoonlijke inlevering. Bij elektronische inlevering hoeft geen fysiek identiteitsdocument te worden overgelegd, maar vindt de authentificatie digitaal plaats. Voorts wordt een nieuw onderdeel h opgenomen op grond waarvan een kandidatenlijst ongeldig is als deze elektronisch is ingeleverd maar niet voldoet aan de voorwaarden die bij of krachtens algemene maatregel van bestuur zijn gesteld, alsook de (nadere) eisen die het centraal stembureau stelt op grond van artikel 2:15 van de Algemene wet bestuursrecht. Als de kandidatenlijst op een andere wijze wordt ingeleverd zal de kandidatenlijst ongeldig worden verklaard. Hiervoor is overigens geen herstelmogelijkheid. Net als bij het inleveren van de kandidatenlijst in persoon, geldt bij elektronische inlevering dat de kiezer op de dag van kandidaatstelling tussen negen en zeventien uur alle stukken gereed moet hebben. In dat stelsel past het niet als de kiezer een korte mail zou kunnen sturen met daarbij een kandidatenlijst – met als doel de verzuimperiode van drie dagen te kunnen gebruiken om alsnog de stukken voor de kandidaatstelling op orde te krijgen.

In de artikelen I 6 en I 8 wordt een verwijzing aangepast.

Voor het herstellen van verzuimen hangende een beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State geldt op grond van dit voorstel dat het verzuim ook elektronisch kan worden hersteld.

In artikel R 1 wordt voor de Eerste Kamerverkiezing geregeld dat kandidatenlijsten elektronisch kunnen worden ingeleverd. Hiervoor wordt dezelfde regeling voorgesteld als bij de andere verkiezingen (op grond van artikel H 1). Dat betekent dat de verklaringen en bewijzen voor een kandidatenlijst ook separaat mogen worden ingeleverd bij het centraal stembureau. De kandidatenlijst, en daarbijhorende bescheiden, kunnen worden ingeleverd door persoonlijke overhandiging of op elektronische wijze. Bij persoonlijke inlevering identificeert de inleveraar zich met een geldig identiteitsdocument. Ten eerste kan het centraal stembureau zich zekerheid verschaffen over welke persoon de kandidatenlijst inlevert. Ten tweede kan het centraal stembureau controleren of de persoon die (separaat) bescheiden voor een bepaalde kandidatenlijst inlevert, daartoe ook bevoegd is op grond van de kandidatenlijst. Aldus wordt voorkomen dat derden zich onbevoegd mengen in de kandidaatstelling door politieke partijen. Bij elektronische inlevering hoeft geen identiteitsbewijs te worden overgelegd, maar vindt de authentificatie digitaal plaats.

Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur kunnen wel voorwaarden worden gesteld aan het gebruik van de elektronische weg, onverminderd de bevoegdheid van het centraal stembureau om op grond van artikel 2:15 van de Algemene wet bestuursrecht nadere regels te stellen. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de artikelsgewijze toelichting bij artikel H 1 waarin eenzelfde bepaling is opgenomen.

Het enige verschil met andere verkiezingen – een verschil de Kieswet reeds maakt – is dat het voor de Eerste Kamerverkiezing niet verplicht is dat de lijst wordt ingeleverd door een kiezer. Bij de Eerste Kamerverkiezing mag de kandidatenlijst door iedereen worden ingeleverd.

Het eerste lid van dit artikel wordt zo geredigeerd dat het niet verplicht is om de verklaring om boven de kandidatenlijst de aanduiding van een politieke groepering te plaatsen bij de lijst te overleggen. Deze mag derhalve ook separaat worden ingeleverd.

In het derde lid wordt geschrapt dat de inleveraar van de kandidatenlijst een bewijs daarvan ontvangt, nu die bepaling is opgenomen in artikel R 1. Daarnaast wordt geregeld dat de ingeleverde lijsten fysiek ter inzage liggen. De wetgever heeft in het verleden namelijk beoogd dat deze stukken op grond van artikel S 15 definitief vernietigd kunnen worden, ten einde na de verkiezingen de privacy en persoonsgegevens van kandidaten en ondersteuners te waarborgen.

Het eerste lid wordt redactioneel gewijzigd zodat een instemmingsverklaring niet noodzakelijkerwijs bij de lijst moeten worden overgelegd, maar separate inlevering ook mogelijk is.

In het derde lid wordt zo gewijzigd dat – net als bij de andere verkiezingen op grond van artikel H 9 – uitsluitend bij een papieren instemmingsverklaring vereist is dat een kopie van een identiteitsdocument wordt overgelegd. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de toelichting bij artikel H 9.

In het derde lid, de aanhef, wordt geschrapt dat het centraal stembureau kennis geeft van verzuimen door middel van een aangetekende brief of tegen gedagtekend ontvangstbewijs. Daardoor kan het centraal stembureau eventuele verzuimen ook langs de elektronische weg bekend maken aan de inleveraar van de kandidatenlijst. Deze voorgestelde wijziging is overeenkomstig het voorstel voor de andere verkiezingen. Kortheidshalve wordt voor een nadere toelichting verwezen naar de toelichting bij artikel I 2.

Verder worden er twee herstelbare verzuimen toegevoegd. Ten eerste als de bescheiden voor een lijst niet persoonlijk of elektronisch zijn ingeleverd door een persoon die blijkens de kandidatenlijst daartoe bevoegd is. Alsdus wordt voorkomen dat derden zich ongewenst mengen in de kandidaatstellingsprocedure van een politieke partij. Ten tweede dat de inleveraar zich moet identificeren met een geldig identiteitsdocument (bij persoonlijke inlevering). Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de toelichting bij artikel R 1.

In het voorgestelde vijfde lid wordt geregeld dat verzuimen ook op elektronische wijze kunnen worden hersteld. De bepalingen in artikel R 1 daarover zijn van overeenkomstige toepassing.

Het voorgestelde artikel S 2a regelt dat verklaringen (of bewijzen) voor een kandidatenlijst buiten beschouwing blijven als zij niet correct zijn ingeleverd bij het centraal stembureau. In dit verband gelden drie eisen. Allereerst moet de verklaring op de dag van kandidaatstelling tussen negen en zeventien uur zijn ingeleverd bij het centraal stembureau, danwel tijdens de verzuimperiode als bedoeld in artikel S 1, vierde lid. Ten tweede moet de verklaring persoonlijk of elektronisch zijn ingeleverd door een persoon die daartoe bevoegd is. Zodoende is voor politieke partijen verzekerd dat derden zich niet ongewenst in de kandidaatstellingsprocedure kunnen mengen. Ten derde moet, bij elektronische inlevering, zijn voldaan aan de voorwaarden die op grond van artikel R 1 zesde lid, bij of krachtens algemene maatregel van bestuur zijn gesteld. Ook aan de eisen die het centraal stembureau stelt op grond van artikel 2:15 van de Algemene wet bestuursrecht moet worden voldaan.

Indien een verklaring of bewijs wel op de juiste wijze is aangeleverd, wil dat overigens niet betekenen dat de verklaring of het bewijs geldig is. De geldigheid van de verklaring (bijvoorbeeld of een ondersteuningsverklaring is ondertekend door een lid van provinciale staten) moet nog worden beoordeeld door het centraal stembureau.

Bij de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer kunnen de kandidatenlijsten elektronisch worden ingeleverd bij het centraal stembureau. Eventuele inlevering van de kandidatenlijsten op Bonaire, Sint Eustatius of Saba dient of digitaal bij het centraal stembureau (de Kiesraad in Nederland) of door persoonlijke overhandiging bij de gezaghebber plaats te vinden. Hetzelfde geldt voor het inleveren van de verklaringen of bewijzen ten behoeve van een kandidatenlijst, het inleveren van de verklaring voor een lijstencombinatie, of het herstellen van verzuimen.

Het tweede, derde en vierde lid van artikel Ya 5 kan vervallen nu dat reeds is geregeld in artikel H 1.

In artikel Ya 10a wordt geregeld dat, in afwijking van artikel I 4a, een verklaring of bewijs van een kandidatenlijst correct is ingeleverd als deze op de dag van kandidaatstelling tijdig bij de gezaghebber is ingeleverd. Dat is dus op de dag van kandidaatstelling tussen negen en zeventien uur, of tijdens de verzuimperiode als bedoeld in artikel Ya 9. Voorwaarde is verder dat de verklaring door persoonlijke overhandiging is ingeleverd.

Het huidige tweede lid kan vervallen, nu het tweede en derde lid van artikel Ya 5 zijn vervallen, en het eerste lid van artikel Ya 5 is opgenomen in het nieuwe eerste lid van artikel Ya 10a.