Nr. 71 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De algemene commissie voor Wonen en Rijksdienst heeft op 10 april 2013 overleg gevoerd met minister Blok voor Wonen en Rijksdienst over de problematiek op de koopwoningmarkt.

(De volledige agenda is opgenomen aan het einde van het verslag).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Van der Linde

Griffier: Van der Leeden

De heer De Graaf (PVV): Voorzitter. Ik maak meteen de opmerking dat ik zo meteen zal weggaan, maar niet uit desinteresse. Er zijn meerdere afspraken en ik vervang Joram van Klaveren, die ook dubbel in zijn afspraken zit. Geen desinteresse dus, maar wij willen als PVV wel onze bijdrage leveren. Waarvan akte.

Ik wil allereerst meteen een VAO aankondigen. Wij vinden de kabinetsplannen namelijk zo ongelooflijk slecht, dat wij elke mogelijkheid willen en zullen aangrijpen om moties in te dienen, om dit allemaal van tafel te krijgen. In een reconstructie van NRC Handelsblad van eind vorig jaar las ik dat de VVD-top al op 12 september in een overleg had besloten om de beperking van de hypotheekrenteaftrek te accepteren, als dat anders de samenwerking met de socialisten van de Partij van de Arbeid in de weg zou staan. Deelt de minister de mening dat dit het vertrouwen in de politiek schaadt? Graag een reactie van deze VVD-minister.

Tientallen economen, belangenorganisaties, huizenbezitters, starters en huurders zijn uitermate ontevreden over het gesloten woonakkoord. De draconische huurverhogingen zijn natuurlijk verschrikkelijk, maar ook de maatregelen op het gebied van de koopmarkt en het fonds voor energiebesparing zijn werkelijk om te huilen. Heeft deze minister werkelijk het idee dat er nog enig draagvlak in de samenleving bestaat voor het woonakkoord? Kan de minister daarop een antwoord geven, zonder het woord «overtuiging» daarbij te gebruiken?

Het geleidelijk afbouwen van de hypotheekrenteaftrek heeft tot gevolg dat de burger jaarlijks netto meer betaalt aan zijn hypotheek; weer gewoon een lastenverzwaring dus. De minister heeft samen met zijn kameraden van de Partij van de Arbeid, D66, ChristenUnie en de SGP zitten blokken op een constructie waardoor de burger zichzelf kan compenseren: de zogenaamde Blok-hypotheek. Uiteindelijk betaalt de gewone man zelf de rekening, want hij betaalt in feite voor zijn eigen lastenverlichting, die tegelijkertijd als restschuld wordt opgebouwd. Ook de minister erkende dat de Blok-hypotheek uiteindelijk duurder is dan een gewone annuïtaire hypotheek. Over de gehele periode zijn de kosten hoger dan wanneer de consument voor dit product zou kiezen. Dat laatste is overigens nog maar de vraag, want de hypotheekverstrekkers zijn nog niet van plan om deze producten op korte termijn aan te gaan bieden. Hypotheekadviseurs zeggen nu al dat zij dit product nooit zullen aanraden aan consumenten. Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft bedenkingen bij deze Blok-hypotheek. Volgens de AFM moeten de banken goed advies geven en rekening houden met de financiële positie en kennis van de consument. Ook moet duidelijk zijn hoeveel risico de huiseigenaar wil nemen. De minister schrijft dat de toezichthouder per geval moet beoordelen of het product de belangen van de consument al dan niet schaadt. Dit is toch te gek voor woorden. Zonder enig maatschappelijk fingerspitzengefühl wordt een nieuw financieel product aangekondigd, waar banken en hypotheekadviseurs geen snars van begrijpen, en wat voor de consument natuurlijk een sigaar uit eigen doos zal blijken. Wie houdt de minister hier nu eigenlijk voor de gek? Waarom is gekozen voor zo'n moeilijk financieel product? Waarom is de beperking van de hypotheekrenteaftrek niet gewoon teruggedraaid? Dan houden de mensen per maand netto meer over en zal, dankzij een toenemend vertrouwen in de woningmarkt, ook de waarde van huizen weer gaan stijgen. Dat zou goed nieuws zijn voor de miljoen woningbezitters die nu onder water staan.

Vorige maand kondigde de minister aan dat er schot in de zaak zit met betrekking tot de bereidheid van Nederlandse pensioenfondsen om te investeren in Nederlandse hypotheken. De plannen zullen nader worden uitgewerkt. Wanneer kunnen we de eerste resultaten verwachten? Dat is belangrijk, want wij maken ons ernstige zorgen over de veiligheid van de Nederlandse pensioengelden. Daarom zal de PVV zich verzetten tegen het plan om pensioengelden te investeren in Nederlandse hypotheken. De waarde van huizen is tegenwoordig zo stabiel als drijfzand, mede dankzij de onzekerheid die voortkomt uit het kabinetsbeleid. Het kan niet zo zijn dat straks ook nog pensioengeld verloren gaat in deze vernielzucht.

De heer De Graaf (PVV): Toch zijn wij iets anders van mening. Dit is niet de plek om al te veel over dat plan uit te weiden. De overheid staat al voor zo veel instellingen en zelfs landen garant. Ons standpunt is dat we niet aan die pensioenpotten moeten komen, want zoals ik al zei: geef de overheid één vinger en ze pakt je hele hand. Wij vinden dat daar een groot gevaar in schuilt. Wij beschermen juist de mensen voor wie 50PLUS zegt op te komen.

Ik wil afsluiten op een optimistische toon, want de mensen weten dat het ook anders kan: door het maken van radicaal andere keuzes. Dat zijn andere keuzes dan de keuzes van dit kabinet van de lastenverzwaringen. De PVV stond en staat nog steeds voor haar woord. Bij de PVV staat het – zoals het vroeger heette – «h-woord», de hypotheekrenteaftrek, als een huis. Dat was het geval in 2006, in 2010, in 2112 en vandaag de dag nog steeds. Dit systeem kan gewoon in stand worden gehouden; dat staat in het verkiezingsprogramma van de PVV van vorig jaar. Om het populair te zeggen: wij hebben voor onze invulling daarvan dikke pluskudo's gekregen van het Centraal Planbureau. De PVV wil de «loan to value»-ratio (ltv-ratio) niet verlagen en ook niet verhogen naar het niveau van vóór de kredietcrisis. Consumenten met een mooi inkomensperspectief mogen van de PVV best wat meer lenen. Dan kunnen zij, naast aan het kopen van een nieuw huis, denken aan de badkamer, de keuken of de dakkapel, zonder daarmee met geld te smijten. Dat is tegelijkertijd goed voor de bouwsector, want ook die is keihard getroffen door de crisis; daar vallen de meeste ontslagen, en volgens ons is dat nergens voor nodig. Investeer maar in de infrastructuur en zorg er tegelijk voor dat de vraag van consumenten naar bouw toeneemt. De PVV is, net als de woonakkoordpartijen, van mening dat er wat moet gebeuren op de woningmarkt, maar dan alstublieft wel het goede. Graag laat ik het hierbij voor de eerste termijn.

De heer Klein (50PLUS): Voorzitter. Ik wil inhaken op een van de dingen die staan in het rapport «Kosten Koper», dat vanochtend is verschenen, en wel dat «de» woningmarkt niet bestaat. Dat is natuurlijk zo; het zijn individuele woonwensen en een vraag-en-aanbodsituatie, waarin je dingen op een gegeven ogenblik op elkaar probeert af te stemmen. Er zijn regionaal een heleboel verschillende eisen; ook dat staat in het rapport. Voor 50PLUS is het van belang dat je een goede doorstroming kunt realiseren, waarmee je ook voor 50-plussers mogelijkheden kunt creëren voor een volgende stap in hun wooncarrière. Goede verhoudingen en extra mogelijkheden voor de doelgroepen om aan een woning te komen, zijn daarvoor heel belangrijk. Dat betekent enerzijds dat men zijn woning moet kunnen verkopen en anderzijds dat men woningen moet kunnen kopen.

In onze visie wordt de afgelopen periode gekenmerkt door een hoop onduidelijkheid en onzekerheid. Wij vinden dat het geval in het hele communicatietraject rond de maatregelen die zijn genomen. Met name de coalitiepartners in het woonakkoord hebben er een potje van gemaakt, met halve maatregelen die onuitgewerkt zijn, waardoor weer uitstelprocedures moeten worden gerealiseerd, zoals gisteren gebeurde met de motie-Knops (Kamerstuk 32 847, nr. 48). Die hebben wij uiteraard gesteund, omdat je toch probeert om de schade een beetje te beperken. Het zijn allemaal maatregelen die alleen maar leiden tot verwarring op de koopmarkt. Wij moeten af van die verwarring; wij moeten juist meer zekerheid creëren en meer consumentenvertrouwen. Op zich is er namelijk spaargeld, dus ook vermogen, genoeg om ervoor te zorgen dat er meer woningen worden gekocht. Dat is het onderdeel dat gaat om het repareren van allerlei stofkammaatregelen. Er moet veel meer duidelijkheid komen, dus niet de wildgroei van kleine regeltjes en regelingen, die volgens mij ook het gevolg is van deze Kamer. Al die maatregelen zijn natuurlijk ontstaan buiten 50PLUS om, want wij willen dit juist veel zuiverder en helderder hebben. Daarom roepen wij de minister op om met de stofkamreparatie te zorgen voor helderheid, zodat het consumentenvertrouwen terug kan komen.

Over de institutionele beleggers, met name de pensioenfondsen, het volgende. 50PLUS is van mening dat het hierbij niet gaat om graaien in de pensioenpot, zoals de heer De Graaf net aangaf. Het gaat wel om de vraag hoe je er op een verantwoorde manier voor kunt zorgen dat geld dat in Nederland is gespaard, waarvan op dit moment 85% naar het buitenland vloeit, in Nederland blijft en op een voor pensioengerechtigden verantwoorde manier wordt besteed. Dat zou heel goed kunnen door middel van deelname aan de hypotheekmarkt. Daardoor kan er meer concurrentie op de hypotheekmarkt komen, waardoor de rente op hypotheekleningen kan worden verlaagd, wat uiteindelijk voor de gehele koopmarkt verstandig en heel goed is. Wij vragen de minister om in te gaan op de vervolgstappen met betrekking tot het financieringsinstrument: wat ligt er nog voor en hoe kunnen we dit uitwerken, met name de dekking door de overheid die pensioenfondsen zullen vragen? Over dekking gesproken, wij hebben de stukken over de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) ook gezien, met name over de gehonoreerde verliesdeclaraties. In hoeverre zullen er te veel verliesdeclaraties komen, waardoor het door het aantal borgstellingen – het gaat nu om zo'n 150 miljard – op een gegeven moment allemaal niet meer is op te hoesten, dus dat heel het systeem door zijn hoeven gaat zakken? Dat zal toch niet de bedoeling zijn? Een hypotheekgarantie betekent ook dat mensen daar mogelijkerwijs een beroep op doen omdat zij verplicht uit hun huis moeten. Het is wat merkwaardig dat we wel van woningcorporaties weten hoeveel huisuitzettingen er zijn, maar niet hoe dat zit in de koopsector, terwijl dat ook aan de orde is. Die mensen verdwijnen toch niet zomaar, met die mensen moet toch ergens iets gebeuren? Zij zullen ergens blijven. Ik denk dat het verstandig is om te weten wat er met hen gebeurt, omdat wij dan mensen die worden getroffen door uitzetting, een goed woonalternatief kunnen aanbieden.

Een goed voorbeeld van de verwarring vind ik wat de Blok-hypotheek heet, terwijl die niet eens is bedacht door de heer Blok; als ik het me goed herinner is die bedacht door de SGP, in het kader van het woonakkoord. Dat die een blok aan het been wordt en een fopspeen is, hadden wij al voorzien. Wat ons betreft houden we daar gewoon mee op, want dit leidt tot niets. Maar goed, als de markt dit verder wil oppakken, moet men dat zelf maar weten.

Nog drie opmerkingen. De restschuldproblematiek is mooi geregeld, alleen is er nu het probleem dat alle banken die restschuld willen meefinancieren. Ik had het net over de problematiek rond de Nationale Hypotheek Garantie. Als die wat minder ernstig is dan de cijfers suggereren, is het wellicht een goed idee om een deel van die restschuld te gaan garanderen in de Nationale Hypotheek Garantie, om er zo voor te zorgen dat de banken wel actie kunnen ondernemen.

De gemeentelijke grondprijzen zijn volgens mij een aparte discussie. Kan de minister nog ingaan op het verloop van het traject voor de verwachte ontwikkelingen rond de gemeentelijke grondbedrijven? Daar zit uiteraard een groot probleem, omdat gemeenten extra risico's hebben gelopen.

Tot slot een klein vraagje. Een tijdje terug was er het voorstel van het energielabel. Wij vonden dat op zich bevorderlijk voor de verkoop van huizen. De Kamer heeft dit afgewezen. Mogelijk zou er uit Europa een boete komen. Wat is de stand van zaken?

De heer Knops (CDA): Voorzitter. Op de dag dat het rapport van de tijdelijke commissie Huizenprijzen het licht ziet, getiteld «Kosten Koper», praten wij over een deel van wat er in dat rapport staat. Over dat rapport gaan wij vandaag uiteraard niet spreken, maar het is vermeldenswaardig dat zelfs de heer Jansen positief was over het rapport, en dat wil wel wat zeggen. Wij komen daar dus nog met de minister over te spreken. Wonen is natuurlijk een eerste levensbehoefte. Als er wordt gesproken over wonen en de problemen die daaraan annex zijn, raakt dat feitelijk iedereen. Niet voor niets reageren mensen dan alert. Dat geldt ook voor de zaken die nu op de agenda staan.

Uit de stand van zaken op de huidige woningmarkt kun je niet anders dan concluderen dat we echt in een dikke dip zitten. Op dit moment staat een aantal indicatoren op rood. Veel mensen staan onder water, zo'n 800.000 eind dit jaar. Volgende week komt de BKR Hypotheekbarometer uit. Dan zal blijken dat 80.000 huiseigenaren betalingsproblemen hebben, dat zij bijvoorbeeld langer dan drie maanden hun hypotheek niet kunnen betalen. De NHG is al genoemd door collega Klein; de verliesdeclaraties lopen op. In die setting probeert het kabinet – en ik denk ook de hele Kamer – ervoor te zorgen dat de juiste maatregelen worden genomen, en dat aan de juiste knoppen wordt gedraaid om het vertrouwen terug te laten keren. Het is goed dat we daar vandaag met de minister over spreken; zeker met deze minister, omdat het kabinet heeft gemeend dat dit zo'n belangrijk onderwerp is, dat er een minister voor Wonen moest komen. Het motto van de minister was dan ook: het is mijn belangrijkste taak om de woningmarkt weer vlot te trekken, zowel in de huur- als in de koopsector. Volgens mij raakt dat de kern van de portefeuille van deze minister.

De maatregelen die het kabinet tot dusver heeft genomen, vinden voor een deel hun weg in de geüpdatete versie van het regeerakkoord: het woonakkoord. Daarin staan een aantal maatregelen, maar die zorgen niet voor rust. Ze doen bij mensen juist de vrees toenemen dat er nog veel meer staat te gebeuren, dat dit helemaal niet het einde is en dat er met veel gemak aan andere knoppen zal kunnen worden gedraaid. Bij de aanvang van dit debat is dan ook mijn vraag aan de minister of hij daar eens op kan reageren. Wat er nu ligt, is dat het ook, of wordt er dadelijk in het kader van de discussie over de 3% weer aan wat knoppen gedraaid? Dat zou funest zijn voor het bestaande vertrouwen.

Een aantal van de maatregelen die het kabinet heeft genomen om bijvoorbeeld de ltv-ratio te verlagen, leidt ertoe dat mensen hogere woonlasten hebben of minder kunnen lenen. Daardoor wordt de toegang van starters tot de woningmarkt in ieder geval niet gemakkelijker gemaakt. Een voordeel is dat de daling van de huizenprijzen leidt tot een gemakkelijkere toegang, maar het is niet gezegd dat dit een-op-een leidt tot meer toegang voor starters. Sterker nog, op dit moment is er eigenlijk een latente vraag die veel groter is dan het aanbod. Er wordt te weinig gebouwd. De bouwsector zit in grote problemen. Nu is de vraag hoe we de starters aan de gang krijgen. Ik vraag de minister naar zijn visie op hoe hij het met name voor die starters gemakkelijker wil maken om tot de woningmarkt toe te treden, door concrete maatregelen die op zijn eigen bordje liggen, maar bijvoorbeeld ook op het bordje van gemeenten en provincies.

De heer Knops (CDA): Ik kom daarmee toch weer op het terrein van het rapport «Kosten Koper». Ik kan dat ook niet helpen, maar anders blijft het allemaal onduidelijk voor mevrouw Visser. Een van de mogelijkheden is het verhaal van de commissie-Van Dijkhuizen, dus de koppeling tussen pensioenen en wonen. Ook dat raakt de starters natuurlijk, zeker degenen die nog een hele wooncarrière voor de boeg hebben. Maar er is natuurlijk ook de mogelijkheid van minder aftrek over een langere periode, waarbij het totale aftrekvolume gelijk blijft. Dan is dekking niet aan de orde, althans niet anders dan nu; mevrouw Visser zinspeelde daarop. Dat zijn allemaal mogelijkheden, maar het is niet één verhaal. Het is te simpel om te zeggen dat de ltv weer omhoog moet. Wij hebben dat ook niet gezegd, ik heb dat ook niet gezegd. Dat daarover vragen worden gesteld is prima, maar ik heb de vraag gesteld wat de gevolgen daarvan zijn. Wat betekent dit voor de starters? Zijn wij ons ervan bewust dat starters daardoor in een nadelige positie worden gebracht? Welke maatregelen kunnen de minister, provincies en gemeenten nemen om de positie van starters te versterken? Het is niet zo dat er helemaal niks gebeurt; er gebeurt gelukkig wél wat. Ik zou me kunnen voorstellen dat de minister voor Wonen bij dit thema een coördinerende rol speelt en hiervoor specifieke aandacht vraagt van de andere overheden. Zo zit ik hierin. Het gaat mij om een combinatie: het is of-of, maar een combinatie van en-en zou ook kunnen. Een aantal van de maatregelen zal moeten worden uitgewerkt. Ik denk dat het rapport «Kosten Koper» een aantal interessante aanzetten daartoe biedt.

Een van de alternatieven voor volledig aflossen is de Blok-hypotheek die net werd genoemd. Ik hoorde dat die eigenlijk van de SGP is; maar goed, ze is uiteindelijk in het woonakkoord beland. Het is inmiddels duidelijk dat ze het in de markt niet echt goed gaat doen; dat horen wij tenminste van verschillende banken. Ik ben benieuwd naar de conclusie van de minister op dit punt. De conclusie zou dus eigenlijk moeten zijn dat dit voorstel uit het woonakkoord een lege huls is en dat het geen soelaas biedt voor de positie waarin de starter zich bevindt. De minister zal natuurlijk zeggen dat hij daar niet over gaat, dat dit een product is dat de sector zelf moet uitwerken. Ik wil de minister uitdagen om deze redenering te vervolgen.

Nu de huishoudens die onder water staan. De vraag is welke rol de minister voor zichzelf ziet op dit punt. De minister zei vorige week dat het inmiddels traditie lijkt dat er op de dag dat we een debat voeren, een rapport uitkomt. Nu ben ik daar medeverantwoordelijk voor. Zo was het dus niet bedoeld. Ik vraag de minister wel of hij voor zichzelf een rol ziet weggelegd, omdat het probleem van onder water staan in zekere zin theoretisch is, maar helaas voor heel veel mensen praktijk wordt als gevolg van baanverlies of echtscheiding, en omdat het ook belemmerend kan werken voor de arbeidsmarkt. Dit is op dit moment natuurlijk voor iedereen een uitdaging. Als mensen geen andere baan zoeken of hun loopbaan niet ontwikkelen omdat zij bang zijn om hun huis uit te gaan, heeft dat natuurlijk gevolgen die veel verdergaan dan de woningmarkt.

Nu de executieveilingen en de rol van de banken. Wij hebben de minister daarover een aantal vragen gesteld. Ik dank hem voor de antwoorden. Inmiddels hebben mij al heel wat zaken bereikt waardoor ik bijna niet anders kan concluderen dan dat de banken hun zorgplicht – laat ik het zo maar zeggen – in een aantal gevallen niet goed hebben opgepakt; dat banken kennelijk niet bereid zijn om in een vroegtijdig stadium te gaan praten met mensen die weten dat zij in de problemen kunnen komen, anders dan eenzijdig in termen van: u moet betalen en de afdeling bijzonder beheer wordt op u afgestuurd als het echt fout gaat. Mensen worden daardoor in een executieveiling-achtig traject gedwongen, dan wel in een soort traject van gedwongen verkoop via een makelaar, wat steeds vaker gebeurt. Het gevolg is dat niet de prijzen worden gehaald die men mag verwachten, ondanks het feit dat de markt niet zo goed is, en dat mensen dus met een restschuld worden geconfronteerd. Ik heb zelf met de NVB (Nederlandse Vereniging van Banken) gesproken, maar ik vraag de minister of hij dit punt onder de aandacht van de NVB wil brengen en de sector ertoe wil oproepen om serieus werk te maken van die zorgplicht. Ik ken hier geen wetenschappelijk onderzoek naar en kan niet zeggen in hoeveel procent van de gevallen dit het geval is, maar op basis van de feiten van een aantal gevallen kan ik niet anders dan concluderen dat banken gewoon niet doen wat zij zouden moeten doen. Dit lijkt mij echt iets voor de minister om mee aan de slag te gaan. De AFM meldde in haar publicatie van 25 maart dat het relatief lage aantal verkopen via executieveilingen een goede indicator is van het feit dat de kredietverstrekker effectief is bij de afhandeling van de betalingsachterstanden. Daarbij wordt voorbijgegaan aan het feit dat er ook veel onderhandse gedwongen verkopen plaatsvinden, die niet meetellen in die cijfers. De vraag is dus of wij ons bewust zijn van de ernst van het probleem.

De heer Paulus Jansen (SP): Voorzitter. Met vijftien brieven is de agenda van vandaag indrukwekkend, maar ik denk dat de eigenwoningbezitters, woningzoekenden en bouwvakkers weinig hoop kunnen ontlenen aan de inhoud van die brieven. Ik wil het niet eens hebben over de Blok-hypotheek, want daar zijn al vele woorden aan besteed. Op grond van het beleid van het kabinet-Rutte II is er natuurlijk heel weinig perspectief voor de korte termijn. Als de minister dit anders ziet, moet hij dat maar zeggen. Ik maak mij op dit moment veel zorgen over de bouwvakkers. De bouwbedrijven die zich richten op de koopsector hebben het bijzonder zwaar. Ik beperk me even tot de bekende namen in het lijstje van faillissementen: Koudijs Bouw, Phanos Vastgoed, Groothuis, Van Straten, Moeskops. Dat zijn echt gerenommeerde bouwbedrijven, die in het afgelopen jaar het loodje hebben gelegd. Ik voorspel dat er nog heel wat zullen volgen, tenzij het kabinet iets gaat doen om de bouwmarkt echt te stimuleren. De SP-fractie denkt overigens dat het meest eenvoudige niet aan de kant van de huursector ligt. Het loskrijgen van meer krediet tegen acceptabele rentes zou ook de koopsector enorm kunnen helpen, omdat voor de twijfelaars nu het moment begint te ontstaan om toch weer eens naar kopen te gaan kijken. Op zich zou dat goed nieuws kunnen zijn.

De tijdelijke commissie Huizenprijzen heeft vanmorgen geconcludeerd dat de overkreditering ten gevolge van allerlei perverse fiscaleaftrekprikkels, zeg maar de hypotheekrenteaftrek, behoorde tot de grootste fouten van de afgelopen twintig jaar. Dat is heel verstandig. Ik verwacht eigenlijk nog een open brief van de fractievoorzitters van de Partij van de Arbeid, de VVD, het CDA en D66, waarin zij de belastingbetaler om excuses vragen omdat zij dit hebben veroorzaakt; die partijen hebben immers in de afgelopen twintig jaar aan de knoppen gedraaid. Het is in ieder geval belangrijk dat er nu een heel brede consensus over is, ook bij de VVD en het CDA, dat dit niet verstandig was en dat we een andere weg in moeten slaan. De SP-fractie is daarvoor. Wij denken dat op dat punt een aantal nadere stappen kan worden gezet, zoals aftoppen bij extreem hoge hypotheken.

Wij onderschrijven op hoofdlijnen de analyse van de SER met betrekking tot het langetermijnperspectief voor de koopsector. Ik heb de loan to value al genoemd. Graag een reactie van de minister op de constatering dat dit een onvermijdelijke ontwikkeling is. Ik hoor ook graag van de minister wat het flankerend beleid is om die starter toch aan een huis te helpen. De twee richtingen die de SP ziet, heb ik al beschreven. Wij denken dat voor de starter de huurmarkt in het algemeen een veel groter perspectief biedt dan de koopmarkt. Aan het adres van de heer Knops zeg ik dat in de vorige Woonenquête – de nieuwe krijgen we morgen – 25% van de starters aangaf dat zij eigenlijk graag met een huurwoning zouden beginnen. Ik constateer gewoon dat starters op dit moment worden gedwongen om de koopsector in te gaan. Dat is precies het omgekeerde van wat de heer Knops veronderstelt. Wij denken dat een groter huuraanbod, zeker aan de onderkant van de woningmarkt, heel goed kan zijn om mensen die zich niet tot hun nek in een hypotheek willen steken, aan een fatsoenlijk huis te helpen.

De heer Paulus Jansen (SP): Dat hoort u mij niet zeggen. Ik ken zelfs starters die een heel laag inkomen hebben. In het algemeen begin je je wooncarrière terwijl je nog een bescheiden inkomen hebt. Dat loopt daarna hopelijk op. Bij sommige mensen loopt dat overigens niet zo veel op. Er zijn ook starters die een huis zoeken van € 300 tot € 400 huur per maand en zulke huizen kunnen ze al helemaal niet vinden met dit kabinet.

Ik vervolg mijn betoog. De SER wijst ook op het belang van de samenhang tussen woningmarkt, bankwezen en pensioenstelsel. De WRR heeft recentelijk een advies gegeven over die samenhang, waarbij ook nog de arrangementen voor de zorgsector betrokken werden. De SP-fractie meent dat het heel goed is om die samenhang verder te verkennen, maar is wel huiverig om er te snel grote stappen in te zetten omdat het natuurlijk wel gaat om grote bedragen en grote effecten.

Met betrekking tot de executieverkoop is mijn vraag aan de minister of het niet verstandig is om onze aandacht wat te verleggen naar de voorkant van het proces, waarbij het bijzonder beheer bij de banken ligt. De mensen die in financiële problemen komen, komen dan bij het bijzonder beheer van de banken terecht. Bij mijn weten gelden er op dit moment geen wettelijke eisen aan het bijzonder beheer. De AFM heeft er volgens mij ook geen eisen voor. Zou het niet goed zijn dat de AFM met verstandige eisen komt in de richting van de banken zodat de kwaliteit van het bijzonder beheer beter wordt, waardoor in wezen preventief aan de slag kan worden gegaan?

Hetzelfde geldt eigenlijk ook voor huisuitzetting, of dat nu in de huursector of in de koopsector is. Het zou verstandig zijn dat grote institutionele partijen die iets te maken hebben met woonlasten, zoals de huur, de energierekening en de zorgpremie, betalingsproblemen in een vroegtijdig stadium signaleren. Er zijn weliswaar een aantal privacyproblemen die het vormen van een databank op dat punt in de weg staan, maar we menen toch dat het heel verstandig is die denkrichting te volgen teneinde problemen in een vroegtijdig stadium aan te pakken.

De SP-fractie is van mening dat erfpacht voor bijvoorbeeld starters op de woningmarkt een systeem kan zijn om de woonlasten in de eerste jaren te drukken. Dus gemeenten die dat willen, zouden wat ons betreft geholpen moeten worden. We denken wel dat het belangrijk is dat er een standaardcontract komt voor de eigenwoningmarkt, dat ervoor zorgt dat de transparantie ten aanzien van wat men koopt, groter wordt. De voorganger van deze minister, de heer Donner, zag dat niet zitten maar hier zit nu een nieuwe, liberale bewindspersoon. Ik ben dan ook benieuwd hoe hij ertegen aankijkt.

De heer Monasch pleit ervoor om de starterslening van het SVn ook in te zetten voor doorstarters, dus mensen die al een koophuis hebben. Het is natuurlijk een lastig dilemma omdat je je geld maar een keer kunt uitgeven, terwijl die mensen bovendien al een huis hebben. De SP-fractie meent dat het de voorkeur zou verdienen goed te kijken naar bestaande eigenwoningbezitters die in problemen verkeren, zoals mensen wier huis te maken heeft met bijvoorbeeld paalrot- of isolatieproblemen. Dat lijkt ons een doelgroep die ook grote aandacht verdient onder de huidige omstandigheden. Wij denken dat dit een betere optie is dan de suggestie van de heer Monasch.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Voorzitter. Het is een bijzondere dag voor een AO over de koopmarkt. Allereerst dank voor het opleveren van het rapport met de mooie titel «Kosten Koper». We komen er nog uitgebreid over te spreken, maar vandaag is er nog een ander rapport verschenen, namelijk dat van de Europese Commissie betreffende de beoordeling van de Nederlandse woningmarktsituatie. Daarin wordt de hoge private hypotheekschuld nog steeds als een risico gezien. Tegelijkertijd constateert de Commissie dat er inmiddels wel goede stappen zijn gezet. Eindelijk, zou ik er aan willen toevoegen, want het werd wel hoog tijd. Ik snap ook wel wat de heer Knops zei, namelijk dat het steeds wikken en wegen is in welke tempo en op welke wijze je de maatregelen neemt voor de koopmarkt maar dat er iets moest gebeuren stond wel vast.

Ik wil een aantal punten inbrengen in dit AO waarvan wat mij betreft de belangrijkste is de restschuldproblematiek. Daarover heb ik eerder samen met de heer Klaver een motie ingediend. De minister heeft ook de gegevens over de nulmeting over de restschuld aan ons doorgestuurd. Ik schrok toch wel van die aantallen. Het CBS heeft het onlangs ook nog gememoreerd: 700.000 hypotheken die nu onder water staan. In 2012 werden 3.700 huishoudens met een restschuld geconfronteerd van gemiddeld € 60.000. Dat loopt dus enorm op. Het is een gemiddelde en dat betekent dus dat er ook nog mensen zijn die met een hogere restschuld zitten. We hebben geprobeerd daarvoor maatregelen te nemen, zoals het meefinancieren van de restschuld in de hypotheek voor tien jaar. Zoals ook in allerlei artikelen wordt bevestigd, heb ik wel de indruk dat banken hier mondjesmaat werk van maken. In de motie die ik samen met de heer Klaver heb ingediend, wordt de minister gevraagd om met de banken in gesprek te gaan over wat er op dit punt verbeterd kan worden. Het briefje dat we daarop kregen, vond ik tamelijk teleurstellend. Er wordt gewoon opgesomd wat banken nu doen; het kan in voorkomende gevallen meegenomen worden in de volgende hypotheek. Waar we als overheid nu toch wel erg dicht op het Nederlandse bankenstelsel zitten, is mijn vraag of de minister nu wil doorpakken op dit punt. Dit is namelijk een reëel probleem. Mensen komen niet alleen in de problemen wat betreft hun huis, het heeft ook effect op hun totale mogelijkheden, zoals op de arbeidsmarkt. Er worden nu allerlei andere suggesties gedaan. Zo is gesproken over kwijtschelding. Dat gaat mij nu te ver. Ik wil eerst de bal bij de banken neerleggen. Ik vraag de minister wat er nog meer in zijn mogelijkheden ligt om banken te bewegen om na te gaan wat eraan gedaan kan worden om de restschuldproblematiek te verzachten.

Het volgende punt dat ik onder de aandacht wil brengen, betreft de executieveilingen. Er zijn inderdaad praktijken bekend waarvan je je afvraagt wat daar aan de hand is. Ook hier gaat het voor een deel om de zorgplicht. Wat is de zorgplicht van de banken op dit punt? Wat kan de minister er nog meer aan doen om de echt schrijnende gevallen te voorkomen? Hoe ziet hij de ontwikkeling op dit punt? Ziet hij ook nog mogelijkheden om wanneer mensen met een schuld blijven zitten omdat ze hun huis tegen een heel lage prijs hebben moeten verkopen en de woning daarna met een forse winst wordt doorverkocht, ervoor te zorgen dat een deel van die winst ten goede kan komen aan de eerste eigenaar of iets dergelijks? Wij behoeven er hier niet voor te zorgen dat allerlei huizen heel goedkoop op de executieveiling worden verkocht en vervolgens met een leuke winst worden doorverkocht; we moeten het probleem aanpakken.

Dan kom ik te spreken over de zogenaamde opeethypotheek. Onlangs heeft Tros Radar aandacht aan dit fenomeen besteed. Het leek een heel goed product. Je hebt een huis en je kunt dat gaan opeten, ook voor je oudedag, maar omdat de huizenprijzen nu hard onderuitgaan, blijkt dat je opeens ofwel met een kortere termijn wordt geconfronteerd ofwel zelfs een nieuwe hypotheek moet afsluiten om je opeethypotheek te financieren. Ik wil graag van de minister horen of hij de problematiek herkent die daar geschetst wordt en, zo ja, of hij daarover al contact heeft gehad met de banken om te kijken welke verzachtende maatregelen genomen kunnen worden.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): E is een zorgplicht voor banken. Dat is de kern van mijn vraag aan de minister. Zij moeten er als eerste op wijzen dat er een risico aan dit product is verbonden. Alleen, ik constateer dat er nu een groep in de problemen komt, die in de periode waarin die hypotheken heel ruimhartig verstrekt werden, weinig is gewezen op dat risico, althans die indruk bestaat. Ik wil graag van de minister weten of hij dat probleem herkent en of hij wil nagaan welke verzachtende maatregelen mogelijk zijn. Dus ik wijs in de eerste plaats heel nadrukkelijk op de zorgplicht van de kredietverstrekkers, want dat doen we in al dit soort gevallen. We zeggen ook bij normale hypotheken niet: let op, u loopt een risico. Dat risico is er nu ook en daarom zitten nu ook een heleboel mensen voor een deel met een restschuld.

Er is inmiddels een aantal rapporten verschenen. Naast de WRR heeft de SER een zeer lezenswaardig rapport gepresenteerd. Volgens mij is de SER ook nog aan het kijken naar de koppeling tussen pensioenen en woningen. Ik wil echter graag van de minister weten welk beeld hij heeft waar het gaat om de samenhang der dingen. Ongetwijfeld zullen we er in het kader van het rapport «Kosten Koper» ook nog wel over komen te spreken, maar ik wil graag dat de minister zelf er wat proactiever een richting en visie op gaat ontwikkelen voor de komende jaren. Dan zou daar ook het credo bij zijn: stapje voor stapje.

Mevrouw Visser (VVD): Voorzitter. Er is nu inderdaad sprake van een wat bijzondere constellatie, omdat vandaag het rapport van de Tijdelijke Commissie Huizenprijzen is verschenen. Morgen verschijnt het onderzoek Woon 2012, waarin heel veel gegevens staan die we volgens mij hard nodig hebben voor de verdere discussie omtrent de woningmarkt. Verder noem ik het SER-advies dat de vorige week is verschenen en het rapport van het EIB. Kortom, allemaal rapporten die een visie op de woningmarkt bevatten. Dus genoeg stof tot nadenken.

In genoemde constellatie hebben we het vandaag over de woningmarkt en met name de koopmarkt. Het blijft altijd een bijzonder debat. Kijkend naar het Nederlands financieel DNA, is de conclusie dat we in Nederland heel veel beklemd vermogen hebben, of dat nu zit in de pensioenen, de sociale woningvoorraad van de corporaties dan wel in ons eigenwoningbezit. We hebben heel veel vermogen en we hebben een goede betalingsmoraal. Eigenlijk staan heel veel indicatoren die iets kunnen zeggen over hoe de woningmarkt functioneert op groen, maar als we kijken naar transacties, restschulden en dergelijke moet geconstateerd worden dat dit niet als zodanig wordt ervaren. De vraag is dan ook wat er precies aan de hand is op die woningmarkt.

Mevrouw Visser (VVD): Volgens mij was dit een oproep van de heer Klaver en geen vraag. Ik ben het overigens niet met hem eens, want de markt vraagt juist nu om duidelijkheid. Institutionele beleggers en andere partijen willen investeren, maar willen dan wel weten wat het rendement van hun investeringen is. Welnu, dan moet je weten hoe het woningwaarderingsstelsel en de verhuurderheffing uitwerken. Datzelfde geldt ook voor alle individuele maatregelen die in het woonakkoord staan. Mijn stelling is dan ook dat die duidelijkheid er zo snel mogelijk moet komen. Op een aantal punten, zoals de restschuld, bieden we op verschillende manieren al ondersteuning aan mensen. Of het nu gaat om de Nationale Hypotheek Garantie, zijnde een vrij uitzonderlijk vangnet in de wereld, of om schuldhulpverlening op gemeentelijk niveau, op allerlei manieren wordt voor ondersteuning gezorgd. Het is nu zo dat er een aantal maatregelen moeten worden genomen die pijnlijk zijn en die niet alle individuele problemen zullen oplossen, maar dat betekent niet dat we niet een aantal zaken moeten monitoren en waar nodig kunnen kijken wat er nodig is.

Voorzitter. De Europese Commissie komt in de tweede helft van mei met haar definitieve rapportage over de private schulden. Geconstateerd kan in ieder geval worden dat de privateschuldenberg hoog is. Vandaar ook dat er verschillende adviezen liggen om op dat punt in te grijpen. De heer Knops heeft de vorige week nog een motie ingediend ten aanzien van mensen die hun hypotheek wilden omzetten maar nul op het rekest kregen. We zien inmiddels nadrukkelijk ook dat mensen hun hypotheek aan het aflossen zijn waar het gaat om hun private schuld. Is de minister bereid om ons meer inzicht te geven in de precieze omvang van die privateschuldenberg en in de aflossingsontwikkelingen naar aanleiding van het beleid ter zake, teneinde dit bij een volgende discussie te kunnen betrekken?

Een ander punt van aandacht is het stuk over het bijzonder beheer waar de AFM via een self-assessment op heeft gewezen. In de brief van de minister wordt geconstateerd dat de toezichthouder stelt dat de banken nog verdere maatregelen kunnen nemen om het klantbelang meer centraal te stellen, maar daar wordt in diezelfde brief echter niet nader op ingegaan. Zou de minister er iets meer over kunnen zeggen op welke wijze dat klantbelang verder vorm gaat krijgen en wanneer de Kamer daarover geïnformeerd kan worden?

De verdere uitwerking van het rapport-Van Dijkhuizen vindt nu plaats. Overigens, de stelling dat de overheid graait in pensioengelden klopt gewoon niet. Van belang is nu hoe we ervoor kunnen zorgen dat pensioenfondsen in Nederland gaan investeren. Is de minister bereid om samen met zijn collega van Financiën te kijken naar het toezichtskader ten aanzien van pensioenen en de wijze waarop de investeringen die pensioenfondsen doen worden beoordeeld? Kan daarvoor niet een andere knop worden gevonden die hiervoor ruimte biedt, dit met inachtneming van het feit dat we pensioenfondsen niet willen verplichten om te investeren en we ook niet willen dat de risico's voor de Nederlandse Staat zullen toenemen?

Mijn volgende punt betreft het grondbeleid en de desbetreffende rapportage waaruit blijkt dat de risico's voor gemeenten toegenomen zijn in relatie tot actief grondbeleid. In dat kader zijn we benieuwd naar de gesprekken die de minister mogelijk met de VNG hierover voert, ook in relatie tot de door ons niet toegejuichte ontwikkeling dat gemeenten steeds meer risico's nemen door zelf sociale woningbouw te gaan plegen. Ik verwijs hiervoor naar de situatie in Assen en de Utrechtse Heuvelrug. Het is onverantwoord dat genoemde risico's toenemen en dat gemeenten taken op zich nemen die door een andere partij uitgevoerd moeten worden, namelijk de corporaties.

De heer Klaver (GroenLinks): Voorzitter. Zoals ik zo-even bij interruptie al zei: ik vervang mijn collega Linda Voortman in dit debat. Overigens kan ikzelf helaas niet tot het einde van dit overleg blijven, maar ik hoop in ieder geval een substantieel deel van de beantwoording mee te kunnen maken.

De problemen op de koopmarkt zijn groot. Mensen kampen met enorme restschulden en worden gedwongen in hun huis te blijven. Starters hebben geen uitzicht op een fatsoenlijke koopwoning. Dankzij het woonakkoord zijn op de huurmarkt de lage inkomens de klos en de corporaties hebben geen geld meer om hun kerntaak, te weten voorzien in betaalbare en kwalitatief goede woningen, uit te voeren. Het kabinet heeft een speciale minister aangesteld vanwege de grote problemen op de woningmarkt, maar tot nu toe zijn acties weinig succesvol gebleken. Integendeel, er is sprake van verslechtering.

Allereerst de Blok-hypotheek. Ik heb nog niemand gesproken die zegt dat deze hypotheekvorm een uitweg zal bieden voor starters. Sterker nog, het is een risicovol product voor starters, want goedkoop blijkt uiteindelijk duurkoop te zijn. We noemden het eerder al de «blok aan het been»-hypotheek. Banken, hypotheekadviseurs en de Autoriteit Financiële Markten geven aan dat ze het geen goed idee vinden dat kopers een tweede lening kunnen afsluiten op hun hypotheek. Welk alternatief gaat de minister starters bieden? Mede oorzaak voor de problemen voor starters is het gebrek aan betaalbare starterswoningen. Dat komt doordat grote groepen vanwege restschulden niet kunnen verhuizen. Kortom, geen doorstroom. Wat gaat de minister doen aan de aanbodzijde van de markt? Gaat hij inzetten op herbestemming en gaat hij leegstand aanpakken door kantoren als woningen te gebruiken? Gaat hij inzetten op renovatie, op, zeg maar, de groene alternatieven? Ik vraag mij af of het de minister wel ernst is met de restschuldproblematiek en of hij de problemen voldoende erkent. Zo'n 800.000 huishoudens hebben een restschuld van gemiddeld € 40.000. Alleen al in 2012 kwamen er 3.700 huishoudens met een restschuld bij. Voor hen waren de problemen alleen nog maar groter. De gemiddelde restschuld van deze groep in 2012 was € 60.000. De minister geeft echter in zijn brief aan te wachten tot 2014 voor actualisatie van de cijfers om vervolgens verder te kijken. Het is onbegrijpelijk dat de minister denkt dat hij zich deze tijd kan permitteren. De gezinnen over wie we nu spreken, hebben die tijd namelijk niet. Ik meen dat het oplossen van de restschuldenproblematiek de sleutel is tot het openen van de vastzittende woningmarkt. Deelt de minister deze opvatting?

De minister zegt een oplossing te hebben, maar die werkt in de praktijk niet. Het kabinet heeft geregeld dat mensen hun restschuld mee kunnen financieren in hun nieuwe hypotheek. Banken doen dat echter nauwelijks. Mijn collega Schouten van de ChristenUnie heeft er een aantal vragen over gesteld waar ik mij graag bij aansluit.

Het is dus niet voldoende om alleen de bal bij de banken neer te leggen, waar naar mijn mening overigens een heel grote verantwoordelijkheid ligt omdat zij die producten uiteindelijk hebben verkocht. We moeten ook een alternatief bieden. We moeten mensen met een restschuld uitzicht gaan bieden. GroenLinks heeft hier dan ook plannen voor. Al ruim een halfjaar geleden stelden wij voor om de aflossing op de restschuld fiscaal aftrekbaar te maken. Daarmee wordt het aflossen verder gestimuleerd en zijn mensen uiteindelijk meer geholpen. Uiteraard kost deze maatregel de overheid veel geld, maar dit kunnen we vinden door de hypotheekrenteaftrek voor bestaande gevallen verder te beperken. Zonder hier een debat te willen voeren over het rapport dat vanochtend is gepresenteerd, meen ik mij te herinneren dat de voorzitter van deze commissie ook al richting de hypotheekrenteaftrek wees als iets wat de afgelopen jaren een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ontstane problemen op de woningmarkt. Ik zou zeggen: laten we het rapport van vanochtend dan aangrijpen als een belangrijk argument om verder te gaan met het versneld afbouwen van de hypotheekrenteaftrek voor bestaande gevallen.

De heer Klaver (GroenLinks): Dat is een reëel punt dat hier wordt aangedragen, namelijk of je het nemen van, in mijn ogen, onverantwoorde risico's wil belonen. Dat is een lastige vraag. Ons antwoord daarop is dat de problematiek op de woningmarkt en het gebrek aan doorstroming zo groot zijn, dat wij het rechtvaardig vinden om nu te komen met een oplossing waaraan de overheid een belangrijke bijdrage levert. Gelet op de ruimte die de overheid heeft gelaten in haar fiscale wetgeving en de mogelijkheden die er waren voor veel te ruime hypotheken en aflossingsvrije hypotheken, denken we dat er een verantwoordelijkheid ligt voor de banken en de overheid om te komen tot een oplossing van dit probleem. Echter, het dilemma dat de heer Jansen schetst, is zeer terecht.

Ik sprak over het verder beperken van de hypotheekrenteaftrek. Door mijn collega Visser werd wel gezegd dat de Kamer in een aangenomen motie heeft uitgesproken dat dit niet zou moeten gebeuren, maar het mooie is dat Kameruitspraken altijd weer snel kunnen veranderen. Buiten deze Kamer is bijna iedereen het erover eens dat het verder beperken van de hypotheekrenteaftrek gezond is. Dat blijkt naar mijn mening opnieuw uit het rapport dat vandaag is gepresenteerd, maar ook uit de bevindingen van de Europese Commissie. Econoom Mathijs Bouman twitterde terecht dat de Europese Commissie Nederland nog eens wijst op de risico's van te hoge particuliere hypotheekschulden.

De problemen op de woningmarkt laten zien dat het akkoord van de VVD, de PvdA, D66, ChristenUnie en de SGP een haastklus is geweest. De focus van dat akkoord ligt vrijwel volledig op de huurmarkt. Daar zijn de problemen geenszins opgelost, terwijl de problemen op de koopmarkt blijven bestaan. De verantwoordelijke partijen klampen zich vast aan hetgeen zij op één avond met elkaar hebben afgesproken. Ze houden zich Oost-Indisch doof voor de aanzwellende kritiek, en die kritiek is er. De afgelopen weken liet de ene na de andere kritische expert van zich horen. Uit een enquête van Me Judice, een website voor economen, bleek dat nog geen 20% van de economen gelooft dat de woningmarkt zich door het akkoord binnen twee jaar herstelt. De wereld is plat en mag niet veranderen: dat lijkt de instelling te zijn van de partijen die het woonakkoord hebben gesloten. Als zij de stagnerende woningmarkt serieus nemen, moeten ze het lef hebben toe te geven dat het woonakkoord geen oplossing biedt en alternatieve aanvullende maatregelen nodig zijn.

De heer Monasch (PvdA): Voorzitter. Het is een genoegen om mijn bijdrage een keer vanaf het schellinkje te doen en de microfoon te delen met de heer Klaver. Het lukte net niet om er een gedeeld woordvoerderschap van te maken, al was het alleen maar omdat ik denk dat, als 20% van de economen in Nederland vindt dat dit helpt, het een unicum is dat 20% van de economen het ergens over eens is. Dat is nieuws. Dat was het punt waar wij niet uit kwamen en waardoor wij toch maar voor onze eigen bijdrage hebben gekozen.

Ik laat de belangrijkste punten de revue passeren.

Het eerste punt is natuurlijk de commissie-Van Dijkhuizen. Het is een van de doorbraken die wij met dit kabinet hopen te realiseren. De pensioenfondsen hebben de vrijheid om naar eigen keuze te bepalen waarin zij hun geld in het belang van de pensioenfondsen het beste kunnen beleggen en investeren. De afgelopen tijd hebben we allemaal van allerlei zaken voorbij zien komen waarin wij ons pensioengeld toch liever niet investeren. Hoe mooi zou het zijn als het een goede bedrijfsmatige afweging is om dat te investeren in de Nederlandse huizenmarkt.

Een paar zaken uit het rapport wil ik hier aan de orde stellen. Een ervan is het feit dat men kiest voor dat deel van de hypothekenportefeuille waar een NHG op zit. Dat brengt automatisch de discussie over de overheid wat meer in beeld. Uiteindelijk wordt de achtervang daardoor toch bij de overheid neergelegd. Wat betekent dit voor de betrokkenheid van het Rijk bij de sturing van deze operatie? De minister zegt in een ander verband, namelijk bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), dat hij daar meer zicht en grip op wil hebben, maar hier komt in feite eenzelfde model om de hoek kijken. Graag hoor ik hoe de minister daartegen aankijkt.

Ik ga in op het tweede punt. De fractie van de Partij van de Arbeid heeft de afgelopen paar jaar veel discussies gehad en gesprekken gevoerd met investeerders en institutionele beleggers die graag willen participeren in de sociale woningbouw. Wie zijn oor te luister legt in de corporatiesector, hoort bijna van iedereen dat het model van een financiering die is gebaseerd op een onrendabele top, zoals dat in het jargon heet, niet houdbaar is en dat we op zoek moeten gaan naar andere financieringsvormen. Misschien zijn dat ook wel financieringsvormen die tot andere investeringen in die sector leiden. Je ziet bijvoorbeeld dat het WSW los van de verhuurderheffing zijn borgingsbeleid aan het veranderen is. Het WSW is schoon schip aan het maken en wil nieuwe mensen in zijn bestuur om een ander beleid te voeren. Wij menen dat het buitengewoon interessant zou zijn om aan de pensioenfondsen te vragen – ik benadruk «vragen», want het is hun afweging – of zij betrokken kunnen en willen worden bij de investeringen in de sociale woningbouw. Daar is veel te doen, rond waardecreatie, verduurzaming en bij de opgave die er komt in het kader van de scheiding AWBZ en zorg. Het lijkt ons buitengewoon goed om als vervolg op het advies van de heer Van Dijkhuizen, als dat kan, al aan de heer Kroes te vragen om te bekijken of die mogelijkheden ertoe doen. Dat hebben wij al eerder uitgesproken in een motie die wij samen met collega Visser van de VVD hebben ingediend over de vrije huursector. Waarom zouden we niet goed bekijken wat de mogelijkheden zijn in de sociale huursector? In een vorig algemeen overleg verwees ik al naar een pensionfonds dat dit samen met WoonCompas in Rotterdam doet bij een complex op Katendrecht met de veelzeggende naam De Passie. Laten we deze operatie de codenaam De Passie geven en de minister vragen of dat verder kan worden uitgezocht. Dat kan grote consequenties hebben voor de inrichting van onze financiering in de toekomst, maar naar onze mening is dit een weg die, gelet op alle zorglijkheden rondom de financiering in corporatieland en de onrendabele top, zeker onderzocht moet worden.

Het derde punt is het verhaal over de pacht. Hierbij wordt ook verwezen naar de moderne erfpacht, waarbij voor een kortere termijn een pachtovereenkomst wordt aangegaan met mensen die in zo'n constructie op dit moment een huis zouden kunnen kopen. Wordt hier door de gemeenten al voldoende gebruik van gemaakt? Ziet de minister het niet als zijn taak om daar wat meer de aandacht op te vestigen? De gemeentebesturen die wij spreken, zijn soms bekend met deze constructie en kijken er schoorvoetend naar, maar zou dit geen probaat middel kunnen zijn voor gemeenten die grond hebben die zij graag willen bebouwen? Ik benadruk nogmaals dat het hierbij om een moderne erfpacht gaat.

Ik heb nog een vraag aan de minister over de Nationale Hypotheek Garantie. Over de NHG is een risicoanalyse gemaakt. Men zegt dat deze afdoende is gelet op het niveau van de prijzen van de koopwoningen op dit moment en op het niveau van de werkloosheid. Daar zit echter een zekere bodem, een eindigheid, in. De NHG maakt een eigen risicoanalyse van haar portefeuille. Ik hoor graag hoe de minister die taxatie beoordeelt.

Wij weten dat in een slechtere economie de druk toeneemt om over te gaan tot huisuitzetting. Ik maak mij daar geen illusies over: dat zal de komende tijd spannend worden. De ene corporatie is daarbij veel succesvoller dan de andere. Juist door een tijdige signalering, door de huurtoeslag direct naar de corporatie te sturen zodat dat deel van de huur in elk geval betaald is en door heel vroeg alert te zijn, zijn veel problemen te voorkomen. Ik begrijp dat de minister verwijst naar de verantwoordelijkheidsverdeling tussen corporaties, verhuurders en huurders, maar het zou de minister voor Wonen zeker in deze tijd toch sieren om daar echt een speerpunt van te maken. Hij moet misschien een beetje meer duwen opdat hierbij op tijd kan worden ingegrepen.

Ik dank de minister voor de brief over de doorstarters. Het is mij echter nog niet helemaal duidelijk en daarom verzoek ik toch nog om een toelichting. Het ging ons erom dat wordt nagegaan hoe je de meeste waar voor je euro krijgt. Zegt de minister dat, hoewel het misschien niet het meest geëigende middel is, je de starterslening ook kunt gebruiken voor een doorstarter? Of zegt hij dat het een lokale verantwoordelijkheid is om de starterslening helemaal in te zetten voor de nieuwbouw, maar dat men deze alleen moet richten op de starters? Uit de beantwoording is mij niet duidelijk geworden of de minister mogelijkheden ziet om de starterlening open te stellen voor doorstarters. Of zegt de minister dat dit best zou kunnen, maar dat hij ook dat overlaat aan de lokale afweging?

Over de Tijdelijke commissie Huizenprijzen is al het nodige gezegd. Ons is het meest opgevallen dat institutionele belangen, of het daarbij nu ging om bouwers, projectontwikkelaars of lagere overheden, zijn samengeklonterd en ervoor hebben gezorgd dat er de afgelopen jaren in Nederland te dure huizen en te weinig huizen zijn gebouwd. Ik denk dat het voor ons als volksvertegenwoordigers een erezaak is om dat soort institutionele belangen te doorbreken om ervoor te zorgen dat dit soort zaken zich niet herhaalt.

Er is al een aantal vragen gesteld over executieveilingen, ook door mijn collega Knops. Ik wil daar een vraag aan toevoegen. Ik heb werkbezoeken afgelegd bij partijen die daarbij betrokken zijn. Daaruit is mij gebleken dat buitenlandse banken veel rigoureuzer handelen tegenover mensen die in de problemen zijn gekomen dan binnenlandse banken. Bij hen is er veel meer coulance. De buitenlandse banken hebben zoiets van: mooi, dan ben ik ervan af, ik wil mijn portefeuille toch opruimen. Door buitenlandse banken zou toch een killer en harder beleid gevoerd worden. Klopt dat? Kan de minister daar eventueel maatregelen tegen nemen of daarover het gesprek aangaan?

Ik zie aan de voorzitter dat ik moet afronden.

Dan ga ik tot slot in op de zorgplicht van de banken. Ik sluit mij in dezen zeer aan bij de vragen die daarover onder anderen door mijn collega van de ChristenUnie zijn gesteld. Er staan twee handtekeningen onder het contract. Naar onze mening houdt de zorgplicht niet in dat de bank, die een van deze handtekeningen heeft gezet, hard wegloopt als het even tegenzit.

De voorzitter: Omwille van de tijd stel ik voor om aan het eind van de blokjes van de minister kort de tijd te nemen voor vragen ter verduidelijking en de tweede termijn zo kort mogelijk te houden. Mij blijkt dat de leden hiermee akkoord gaan. Iedere woordvoerder wordt toegestaan om twee interrupties te plaatsen.

Het woord is aan de minister.

Minister Blok: Voorzitter. Allereerst wil ik kort stilstaan bij het rapport Kosten Koper, dat vanochtend is uitgebracht. Laat ik beginnen met het uitspreken van mijn waardering voor het werk dat is verzet. De heer Knops kan het hopelijk ook aan de collega's overbrengen. Ik meen dat het zuiver is, gezien de hoeveelheid werk die erin zit en de informatie die erin staat, dat ik later een inhoudelijke en onderbouwde reactie op het rapport geef. Ik kan het alleen maar eens zijn met de notie die uit het rapport spreekt en waar de heer Monasch ook op wees, namelijk om de belangen van de consument, de koper en de huurder, voorop te laten staan in plaats van de belangen van de grondeigenaar, de speculant en de gemeente. De Kamer krijgt van mij een preciezere uitwerking in een uitgebreide reactie.

Ik zal in mijn antwoord eerst ingaan op de vragen die zijn gesteld over het woonakkoord en op de positie van de starters. Daarna ga ik in op de hypotheek die deels mijn naam draagt en deels die van de SGP, zo begrijp ik. Het CDA verdient in dezen ook wel credits omdat het CDA in de Eerste Kamer nadrukkelijk heeft gevraagd naar de mogelijkheden om zonder financiële consequenties maatwerk te leveren. Het is dus een gedeelde eer. Vervolgens ga ik in op de restschuldproblematiek, de executieveilingen, de vragen over de Nationale Hypotheek Garantie en de verliesdeclaraties. Ten slotte ga ik in op de commissie-Van Dijkhuizen en de overige vragen. Dat zijn heel wat blokjes waarbij tussendoor vragen kunnen worden gesteld.

Morgen treffen wij elkaar weer in een dertigledendebat. Ik denk dat het zuiver is om de vragen die de PVV heeft gesteld en die erg raken aan het onderwerp van het dertigledendebat, morgen te beantwoorden.

Ik begin met de vragen van de heer Knops. «Is dit het?», zo luidt zijn eerste vraag over het woonakkoord. Mij antwoord is: ja, dit is het. Velen wezen erop dat de woningmarkt enorm is gebaat bij helderheid. Die helderheid is allereerst geboden in het regeerakkoord en is verder uitgewerkt in het woonakkoord. Ik spreek nogmaals mijn waardering uit voor de partijen die ook toen hun verantwoordelijkheid hebben genomen. Dat gebeurde steeds in de overtuiging dat wij helderheid moesten bieden. Wij moesten een en ander ook snel uitwerken. In alle oprechtheid meen ik te kunnen zeggen dat door het woonakkoord de twee hoofdschakelaars in wetgeving konden worden vastgelegd. De aflossing in 30 jaar en, gekoppeld daaraan, de loan to value kwamen al uit het Lenteakkoord. Nu is gewoon helder wat er gaat gebeuren. Ik noem de inkomensafhankelijke huurverhoging, met maatwerk voor mensen die in de knel komen. Ook voor hen is helder wat er gaat gebeuren. Een deel van deze huurders zal zich hierdoor gaan oriënteren op de koopmarkt. De NVM rapporteerde dat zij dit merkten bij de Open Huizendag. Daarmee wordt een bodem gelegd in de koopmarkt. Dus: ja, dit is het. Het is bekend dat er nog een aantal wetten aan komt ter uitwerking, maar die zijn allemaal gepland voor dit jaar. De maatregelen waarvan de woonconsument het meest zal merken, zijn eigenlijk al genomen. Dat zijn de maatregelen inzake de aflossing en de huurverhoging.

De heer Jansen vroeg wat wij doen aan de problemen in de bouw. Hij wees op het grote aantal faillissementen en vooral op de mensen die daarachter zitten en met ontslag worden geconfronteerd. In de grootste crisis sinds de jaren dertig kan ik niet beloven dat wij alle consequenties, ook niet in de zin van ontslagen, kunnen voorkomen. Ik meen wel dat in het regeerakkoord en zeker ook in het woonakkoord ondanks de zeer moeilijke financiële situatie maatregelen zijn genomen en geld is vrijgemaakt met het oog op die effecten, juist in de moeilijkste jaren op de korte termijn. Alle analyses wijzen er immers op dat de bouwmarkt weer zal aantrekken. De jaren 2013 en waarschijnlijk ook 2014 zijn echter lastige jaren. Daarom hebben we de btw verlaagd. Bijvoorbeeld de Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra zegt dat zij het effect daarvan al merkt en dat meer opdrachten worden gegeven voor onderhoud. Wij werken er daarom uit alle macht aan om het fonds energiebesparing in werking te stellen. Ondanks de lastige situatie hebben wij voor deze sector toch deze maatregelen kunnen nemen. Ik meen niet dat er een andere sector is die op dit moment kan zeggen dat wij daar zo veel geld voor hebben kunnen vrijmaken.

Zowel de heer Jansen als de heer Knops vroeg wat ik voor de starters doe. Hoe vervelend prijsdalingen ook zijn voor de huizenbezitters, het maakt het leven voor starters makkelijker. Inmiddels krijgen wij ook signalen die erop wijzen dat goede woonhuizen ondanks de scherpere hypotheekcriteria weer betaalbaar zijn. In het regeerakkoord en in het woonakkoord is extra een groot bedrag uitgetrokken voor starters. We willen nog weleens vergeten dat wij recentelijk de overdrachtsbelasting fors hebben verlaagd. Dat helpt natuurlijk ook voorkomen dat huizen «onder water staan» en het vermindert het benodigde leenbedrag. Voor starters is het nu veel gunstiger om de woningmarkt op te gaan dan enkele jaren geleden. Ik kan mij voorstellen dat een starter, zolang in de politiek wordt gediscussieerd over wat er gaat gebeuren, niet verhuist als dat niet hoeft. Nu hebben we echter cruciale wetgeving aangenomen en nu weten mensen dat dit het is.

De heer Monasch vroeg of de startersregeling ook kan worden ingezet voor doorstarters. Onder de huidige regeling, die specifiek voor starters is bedoeld, kan dat niet. Gemeenten die gebruikmaken van de startersfaciliteit, kunnen dit zelf wel toespitsen op bijvoorbeeld nieuwbouw, maar zij kunnen die niet inzetten voor andere groepen dan starters. Ik heb een brief verstuurd waarin de aantallen startersleningen die zijn verstrekt, zijn genoemd. Je ziet dat deze in de eerste twee maanden weinig zijn verstrekt, maar dat het daarna aantrekt. Dat lijkt mij goed te verklaren met de piek in de huizenverkoop die in december plaatsvond. Mensen konden toen nog kiezen voor de oude hypotheekvorm. Ik weet dat het totaalbedrag moet worden verdeeld over veel belangstellenden. Alhoewel het totaalbedrag zeer aanzienlijk is, namelijk 50 miljoen, en wij daarmee gemiddeld genomen 11.000 starters kunnen helpen, zou ik dit bedrag niet dunner willen verspreiden door het ook te laten gelden voor doorstarters. Dat staat nog even los van enkele definitieproblemen, die ik ook in de brief heb geschetst.

Dit waren mijn opmerkingen over het woonakkoord. Hierna wil ik ingaan op de hypotheek die vele mooie namen heeft gekregen.

De heer Knops (CDA): Ik heb twee vragen. Mijn eerste vraag gaat over het feit dat de minister zegt: ja, dit is het. Stel dat er verbeteringen voorvloeien uit het debat over het rapport Kosten Koper. Sluit de minister uit dat deze worden doorgevoerd of is «ja, dit is het» meer een algemene politieke stellingname waarmee wordt gezegd dat het niet zal verslechteren?

Ik heb aan de minister gevraagd of hij voor zichzelf een rol ziet weggelegd in het overleg over de starters met het IPO en de VNG met het doel om ook op lokaal niveau goede initiatieven voor starters te bevorderen.

Minister Blok: Wij kennen de knoppen in de woningmarkt waar je aan kunt draaien. Je kunt er een verschillende politieke weging aan geven, maar het aantal knoppen is niet oneindig. Het pakket maatregelen dat wij nu nemen, is in historisch perspectief gezien groot. Deskundigen, maar ook heel veel andere mensen in Nederland vinden het logisch dat hypotheken worden afgelost, zoals dat ook in de jaren tachtig gebruikelijk was, en dat mensen met een beter inkomen wat meer huur gaan betalen. Dat blijkt althans uit de peilingen van het draagvlak. Op deze onderwerpen hebben de «Maurice-de-Honden» van deze wereld gepeild en daaruit blijkt dat er voor beide een groot draagvlak is. Mevrouw Schouten wees al op de rapportage van de Europese Unie die vandaag is verschenen. Deskundigen, het IMF en de OESO hebben ook laten weten dat dit pakket aan maatregelen datgene is wat Nederland nodig heeft. Wetend dat het aantal knoppen niet oneindig is en wetend dat wat wij nu doen, het goede beleid is, vind ik niet dat wij nu nieuw beleid moeten voorstellen.

De tweede vraag van de heer Knops ging over het lokale niveau. Er is niet alleen overleg. Ik zie ook veel goede initiatieven. Recentelijk heb ik met een trotse wethouder Norder bekeken hoe in Den Haag kavels worden verkocht. Mensen hebben daarvoor drie weken op een luchtbed geslapen. Dat laat zien dat de woningmarkt met de goede maatregelen in beweging is te krijgen, ook nu. Een voorbeeld is het centraal stellen van de woonconsument. Tot een paar jaar geleden heeft een projectontwikkelaar daar cataloguswoningen gebouwd, waarvan er al heel veel leeg staan. Dat wordt anders als je zegt dat mensen hun eigen huis mogen bouwen. Ik heb met mensen gesproken die meteen een paar kavels wilden omdat zij daar met de familie wilden gaan wonen. Ze waren ook nog van plan om dat in de vorm van een appartement te doen waarvan ze de eerste verdieping gingen verhuren. Fantastisch. In Almere gebeuren al een tijd zulke zaken onder leiding van Adri Duivesteijn. Amsterdam heeft net zelf met dezelfde insteek de grondprijzen verlaagd. Ik heb daar het project in de Houthavens bezocht. Aanvankelijk was de bestemming sociale woningbouw, maar toen dat moeilijk bleek te lopen, heeft men ook daar gekozen voor het uitgeven van kavels. Dat loopt ook heel hard. Er gebeurt veel in gemeenteland. Over de vormgeving van de starterslening hebben wij nauw contact. Gisteren heb ik nog met een partijgenoot van de heer Knops, de heer Rietkerk, gedeputeerde in Overijssel, gesproken over de leningen voor energiebesparing die daar uit provinciale fondsen worden verstrekt en over een aansluiting daarop uit het landelijke budget. De kansen die gemeenten al pakken, laten wij echt aansluiten bij hetgeen wij doen.

Dan kom ik op de hypotheek. Daarbij ga ik even terug in de geschiedenis. In het Lenteakkoord is gezegd dat hypotheken voortaan weer annuïtair zouden worden afgelost. Eigenlijk was het al onderwerp van gesprek in het Catshuis, maar dat is nooit een akkoord geworden. Ten tijde van het Lenteakkoord leidde dat in de samenleving tot heel weinig commotie. Iedereen had het beeld dat dit altijd zo ging; men wist dat de woningmarkt op die manier heel goed kan functioneren en dat je dan aan het eind van je leven geen woonlasten meer hebt. In de Tweede Kamer was hiervoor ook brede steun. De partijen die betrokken waren bij het Lenteakkoord hebben het gesteund. Toen is er nog even een discussie geweest over een forfait of over een andere methode. Ook toen al kwam de vraag naar voren welke ruimte er was voor maatwerk. Een forfaitaire maatregel is in administratief opzicht erg lastig. Dat geldt voor de Belastingdienst, maar ook banken hebben mij duidelijk gemaakt dat zij daar eigenlijk niet goed mee uit de voeten kunnen. De Eerste Kamer heeft mij nadrukkelijk via de motie van de heer Essers gevraagd om te bekijken welke ruimte er is voor maatwerk zonder financiële consequenties. Bij het woonakkoord hebben wij daar nog een keer met elkaar over gesproken. Dat gebeurde altijd in de wetenschap dat aflossen natuurlijk gewoon het goedkoopst is. Dat heb ik zowel in de debatten in de Tweede Kamer als in de Eerste Kamer gezegd. In een vrij land mogen mensen daarnaast echter een lening opnemen. De rente daarvan is niet meer aftrekbaar, maar er kunnen goede redenen zijn om dat te doen. Het voorbeeld dat mij het meest aanspreekt is het volgende. Een stel heeft jonge kinderen en besluit wat minder te gaan werken, zodat zij om de beurt thuis kunnen zijn. Dat gaat zo in veel Nederlandse gezinnen. In die periode willen zij wat erbij lenen om de aflossing te kunnen betalen. Dat vind ik maatwerk waar in de praktijk vraag naar zal zijn.

Ik weet ook dat banken zo'n product niet aanbieden als niet zeker is dat zij daartoe de ruimte krijgen van de AFM en Financiën. Daarom hebben wij de regels aangegeven waarbinnen dat mag. Het is vervolgens aan banken om te bepalen of zij het product gaan aanbieden. De antwoorden op die vraag verschillen: de ABN zei het te gaan doen, een aantal banken twijfelde en een aantal banken zei het niet te gaan doen. Vervolgens ontstaat het spel van de concurrentie; gelukkig werkt dat zo. Als één bank het product aanbiedt, merken de andere waarschijnlijk dat mensen daar toch belangstelling voor hebben. Dat gebeurt dus op een verantwoorde manier. De AFM kijkt natuurlijk niet van klant tot klant, maar van product tot product of het op deze manier kan. Dat kan dus een nuttig maatwerkproduct zijn en zo is het ook bedoeld.

De heren Knops en Jansen vroegen naar het advies van de SER. Het SER-advies geeft net als alle andere analyses van buiten aan dat de koers die met het regeerakkoord en het woonakkoord is ingezet, de juiste koers is. De SER adviseert ook om nu niet allerlei wilde stappen te gaan zetten omdat stabiliteit en helderheid nodig zijn. De SER wijst erop dat de «loan to value»-ratio's in Nederland hoog zijn. Daarom hebben wij ze in het Lenteakkoord ook ingeperkt. Dat je verplicht moet aflossen als je gebruik wilt maken van de aftrek, zorgt er ook voor dat de loan to value over bestaande hypotheken gezonder wordt.

Wij hebben een stevig pakket maatregelen genomen. Gelet daarop ga ik nu niet de loan to value eens even aanscherpen. Wat we doen, is heel stevig. Gelukkig horen we dat ook van buiten. De Europese Unie, die natuurlijk strikt met ons meekijkt, zegt dat vandaag ook: u neemt goede stappen. Ook met het oog daarop zeg ik: wat we nu doen, is het. Nu is er helderheid voor kopers en huurders.

Voorzitter. Ik ben klaar met het blokje hypotheken.

Minister Blok: De geleidelijkheid waar de SER op wijst, zit in het beleid besloten. Loan to value wordt afgebouwd met een procent per jaar. Die staat nu op 105. In het verre verleden was die meer dan 120. We doen er een procent per jaar af. Dat leidt al tot vragen: kunt u toch niet nog iets doen voor starters? Sinds 1 januari moeten nieuwe hypotheken worden afgelost. Dat heeft grote consequenties voor de loan to value van de Nederlandse hypotheekportefeuille. Dat zal ook ontzettend helpen om de hypotheekrentes in Nederland omlaag te krijgen. De Nederlandse banken worden niet vertrouwd en kunnen daarom moeilijk geld lenen. Door het verloop van de tijd, de geleidelijkheid waar de heer Jansen om vraagt, worden straks steeds meer hypotheken, van het gezonde karakter, voor een belangrijk deel afgelost. Daardoor is er weer een fatsoenlijk risico, zowel voor de huizenbezitter – dat is het allerbelangrijkst – als voor de bank.

Er zijn veel vragen gesteld over restschulden en het onder water staan. Mevrouw Schouten en de heer Knops gingen daar zeer specifiek op in. Ik schets net dat voor nieuwe gevallen een uitgebreid pakket maatregelen is genomen. Dat geldt ook voor bestaande gevallen omdat wij de aftrek van de rente over de restschulden mogelijk hebben gemaakt. Mevrouw Schouten zegt dat zij uit de cijfers die zij heeft gekregen, nog steeds niet goed kan afleiden hoe daar in de praktijk mee wordt omgegaan. Dat begrijp ik goed. Ik heb dit ook nadrukkelijk besproken met de banken en overigens ook met de Vereniging Eigen Huis. Het beeld is gewoon nog niet compleet. Dat hangt ongetwijfeld samen met het feit dat er veel verschillende typen restschuld zijn. Daarmee kom ik ook op de vraag van mevrouw Schouten of ik nog wat meer druk op de banken kan zetten. Stel iemand met een restschuld heeft voor en na de verhuizing hetzelfde inkomen. Hij verhuist in verband met een baan in een andere plaats. Uit risico-optiek is er dan niets op tegen om deze restschuld mee te financieren. Banken zeggen mij ook dat zij in die gevallen gewoon financieren. Het is ook mogelijk dat er sprake is van een restschuld binnen de groepen die zo nadrukkelijk in de rapportage van het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) voorkomen. Bij verreweg de grootste categorie is de oorzaak een echtscheiding, maar ik noem ook de situatie waarin sprake is van een langdurige inkomensterugval door werkloosheid. Dan help ik natuurlijk niemand door bovenop de banken te gaan zitten en te zeggen: ga hier makkelijker financieren. Daardoor kunnen mensen immers een nog groter schuldenprobleem krijgen. Het meest reële wat ik hier kan doen, is de vinger aan de pols blijven houden en de Kamer daarover blijven informeren: hoe loopt dat bij de banken en hoe loopt dat bij de NHG? Als wij het beeld krijgen dat de banken ook niet helpen als dat wel verantwoord is, dan wil ik op de banken gaan zitten. Ik ga toch ook even terug naar de oorsprong van de kredietcrisis. In ieder geval in Amerika was het feit dat de politiek zich erg met de banken ging bemoeien, een belangrijke reden voor het ontstaan van de kredietcrisis. De banken moesten daardoor onverantwoorde hypotheken gaan verstrekken. Die les moeten wij in het hoofd houden. Dus ja, ik krijg die signalen ook. Ik heb de Vereniging Eigen Huis gevraagd om mij te informeren over signalen. Dat is natuurlijk een heel andere informatiebron dan de Nederlandse Vereniging van Banken. Dat kan misschien in de vorm van aantallen en voorbeelden. We kunnen dan bijvoorbeeld het inkomen zien en dan zelf via de website al uitrekenen welke hypotheek daarbij hoort. Het is nu echter te pril om op de banken te gaan zitten.

De heer Klein heeft een specifieke vraag gesteld over de Nationale Hypotheek Garantie en de restschuld. Op dit moment is het niet mogelijk om restschulden te financieren onder de NHG. Dat heeft te maken met het prudente beleid. We zien de problemen en afboekingen oplopen. Daar zijn vragen over gesteld; daar ga ik zo nog op in. Er is een zekere spanning tussen het willen beheersen van problemen en het steeds meer garanderen.

Naar ik meen, heb ik hiermee ook de vragen van de heer Knops over de restschulden beantwoord.

De heer Klaver noemde een heel andere systematiek, maar ik vind het niet helemaal zuiver om daar op in te gaan zonder dat hij hierop kan reageren.

De heer Paulus Jansen (SP): En de laatste, voorzitter.

Ik sluit aan bij mevrouw Schouten. De discussie met de minister ging over het criterium voor het verantwoord meefinancieren van de restschuld. Volgens mijn fractie is er een heel simpele oplossing die altijd werkt. Als de hoofdsom van de nieuwe woning, inclusief de financiering van de restsom, lager is dan de hoofdsom van de oude woning, en de extra betaalcapaciteit die daaruit volgt – daarmee wordt de maandlast lager – benut wordt om versneld af te lossen, dan kom je op een ltv van 100 uit of, het liefst, nog lager. Onderschrijft de minister dat die strategie heel verstandig is om uit de problemen te komen? Kan hij bevorderen dat banken op grond van dat criterium altijd zullen zeggen: dat is verantwoord, dus dan financieren wij?

Minister Blok: Ik kan informatie verstrekken die ook uit de systemen is te halen. Je kunt echter niet zien of een hypotheek waar keurig voor wordt betaald, onder water staat. Niemand houdt dat voor je bij. Er is geen administratie die dat laat zien. Dat zie je ook terug in de cijfers die ik de Kamer wel heb kunnen leveren. De restschuld wordt eigenlijk pas zichtbaar, hoe vervelend ook, op het moment dat er een probleem is. Er zijn gelukkig honderdduizenden mensen voor wie het geen probleem is. Het overgrote deel van de mensen die voor het eerst een huis kopen, staat meteen onder water, want die mensen lenen 105%. Dat mag, want dat hebben wij afgesproken. Die mensen komen niet opeens uit een systeem tevoorschijn als mensen met een restschuld. Dat is maar goed ook, want als een hypotheek net is verstrekt, mag ik hopen dat die verantwoord is verstrekt. Ik loop wat dat betreft niet tegen onwil aan, maar tegen de feitelijke onmogelijkheid om die informatie te leveren.

Ik kom bij de executieveilingen. Hoe gaan banken om met hun zorgplicht? Het AFM-rapport geeft aan dat op dat punt gelukkig verbetering kan worden geconstateerd. Er wordt minder dan in het verleden gebruikgemaakt van het instrument executieveiling. Daarnaast heeft de AFM een handleiding gepresenteerd voor bijzonder beheer, gebaseerd op de beste praktijken die men is tegengekomen. De AFM houdt de vinger aan de pols, want daarvoor is de AFM opgericht. De AFM informeert de minister van Financiën en mij wanneer er sprake is van grote misstanden, maar het lijkt de goede kant op te gaan. Overigens hebben banken hier ook zelf een belang bij, want de opbrengst van executieveilingen is lager dan bij onderhandse verkoop, ook als die onderhandse verkoop onder druk plaatsvindt, omdat de hypotheek niet meer kan worden betaald.

Mevrouw Schouten vroeg naar de situatie van doorverkoop kort na een executieveiling tegen een hogere prijs. Dat komt incidenteel voor, maar het is geen grootschalig patroon. Zeker in de huidige constructie is dit onvermijdelijk, omdat na de koop kan blijken, na de executieveiling, als het huis bezichtigd kan worden en er kan worden gekeken naar de staat van onderhoud, dat het huis meer waard is dan het heeft opgebracht bij de snelle veiling. Dat is op zichzelf niet verboden. Mede op verzoek van de Kamer is collega Opstelten met een conceptwetsvoorstel naar de Kamer gekomen over een verbetering van executieveilingen, bijvoorbeeld via het mogelijk maken van internetveilingen, waardoor dit niet meer in kleine kring gebeurt. Dat moet ervoor zorgen dat het proces transparanter wordt, waardoor de opbrengst ook hoger is. Het blijft een nachtmerrie voor mensen van wie het huis via een executieveiling wordt verkocht, maar toch kunnen we dit instrument niet missen, want in sommige gevallen kan dit het enige instrument zijn. Op grond van het AFM-rapport en de wetswijziging die wij nog aan de Kamer zullen voorleggen, zie je duidelijk dat er een verbeteringstraject is ingezet.

Het signaal van de heer Monasch over de buitenlandse banken ken ik niet. In lijn met de andere kwestie over buitenlandse banken zeg ik toe dat ik op beide zaken schriftelijk terugkom. Over het ene punt krijg ik informatie van de Kamer, in het andere duiken wij zelf, tenzij de heer Monasch daar ook al informatie over heeft, want dan krijg ik die graag.

Minister Blok: Op precies dit traject, het traject voorafgaand aan de executieveiling – die is inderdaad heel wezenlijk – is de AFM gedoken, maar dat niet alleen. De AFM heeft daar ook een uitstekende handleiding voor geschreven. De AFM heeft geconstateerd dat het beter gaat en de AFM zal dat blijven monitoren. Mijn collega van Financiën en ik krijgen die monitoring en als dat niet automatisch gebeurt, zullen wij ernaar vragen. Dit probleem is op die manier precies in beeld. Dat blijft ook zo. Het zou vreemd zijn als ik daar bovenop nog andere acties zou plegen.

Dan de oplopende verliesdeclaraties bij hypotheekgarantie. De stijging is uiteraard vervelend, maar niet zo verrassend, gezien de stand van de economie en de woningmarkt. In de loop van het jaar komen er waarschijnlijk nog meer vervelende cijfers over verliesdeclaraties naar buiten. De premie voor de hypotheekgarantie is verhoogd, omdat de inschatting was dat de verliesdeclaraties zouden toenemen. Het waarborgfonds dat de hypotheekgaranties beheert, verwacht echter geen financiële problemen op grond van de verliesdeclaraties.

Dan de vragen over de commissie-Van Dijkhuizen en andere onderwerpen. De heer Klein reageerde op de suggestie van de PVV dat er sprake zou zijn van overheidsdwang terecht met de constatering dat daar juist geen sprake van is. Eigenlijk is de constatering dat er in Nederland heel veel belegd geld beschikbaar zou moeten zijn uit pensioenfondsen, dat Nederlandse woninghypotheken in het algemeen een interessante belegging zijn, omdat verliesdeclaraties, ook al lopen ze op, internationaal gezien helemaal niet zo gek zijn en dat zeker van het deel dat onder de NHG-garantie valt het risico voor de belegger zeer overzichtelijk is. Van Dijkhuizen wijst erop dat buitenlandse beleggers de NHG-garantie niet goed begrijpen. Die herkennen een staatsgarantie, maar ze worden kopschuw als het gaat om wat een NHG precies is, hoe het zit met het aflopen ervan en de rol van de bank qua beheer. Dat betekent dat producten op basis van hypotheekgarantie slecht verhandelbaar zijn. Dat maakt ze voor Nederlandse pensioenfondsen minder aantrekkelijk, omdat die een verhandelbare beleggingsportefeuille willen. Van Dijkhuizen is om de tafel gaan zitten met pensioenfondsen, banken en het waarborgfonds en heeft gekeken hoe de garantie die toch al wordt verleend door de staat zodanig kan worden gebruikt dat de buitenwereld die producten begrijpt en dus bereid is om de hypotheekobligaties waarmee ze gefinancierd worden te kopen en te verhandelen. Dat alles zou ertoe moeten leiden dat de financieringskosten van de banken omlaaggaan en dat het voordeel ook bij de consument terechtkomt. Dat werkt echter alleen maar op het moment dat pensioenfondsen geen dwang ondervinden en zien dat het een goed product is, dat het verhandelbaar is en dat een Nederlands pensioenfonds er evengoed in kan stappen als een Canadees pensioenfonds of welk pensioenfonds dan ook. Alle partijen die zijn geraadpleegd, banken en pensioenfondsen, hebben aangegeven – dat is het goede nieuws – dat die route begaanbaar zou moeten zijn, maar het vraagt nog wel een flink stuk uitwerking. Daar is de heer Kroes mee aan de slag gegaan. Ik begrijp de vraag over wanneer hij klaar is. Ik vrees dat ik dat niet kan voorspellen. Ik heb er goede verwachtingen van, gezien het voorwerk, maar ik kan niet garanderen dat die zaak snel tot stand komt, omdat het heel nauw luistert. Je moet het pas naar buiten brengen op het moment dat het klaar is, want anders blijft in de lucht hangen dat er misschien iets naar buiten komt. Ik kan alleen zeggen dat de vooruitzichten op grond van het voorwerk positief zijn, maar ik doe geen slag naar de datum waarop dit naar buiten komt.

Het verzoek van de heer Monasch om de financiering van woningcorporaties erbij te betrekken, zal ik aan de heer Kroes voorleggen. Dat is overigens een ander financieringsvraagstuk, dat hier niet mee moet worden vermengd, maar ook daarvoor kun je de basisredenering opzetten dat het om zeer verantwoorde beleggingen gaat en dat er eigenlijk geen reden te bedenken is waarom een Nederlands of een buitenlands pensioenfonds dat niet zou moeten willen.

Minister Blok: Het uitgangspunt is nadrukkelijk dat het risico voor de staat niet toeneemt. Van Dijkhuizen schrijft dat ook. Het is het anders verpakken van het risico. Binnen die randvoorwaarden werkt de heer Kroes.

Dan de vergelijking tussen het aanscherpen van het toezicht op corporaties, waarover wij nog uitgebreider komen te spreken, en het toezicht op het Waarborgfonds Eigen Woning. Met de criteria voor NHG-hypotheken is de afgelopen jaren veel gebeurd. De «loan to value»- ratio is aangescherpt. De aflossingsplicht was al aangescherpt, maar juist voor dit deel is die nog verder aangescherpt. Daar zijn de afgelopen jaren veel grotere stappen gezet dan met het toezicht op de garantie voor woningcorporaties. Vandaar dat ik voor de woningcorporaties nog met een vervolgstap bij de Kamer kom.

Dan de vraag over gemeentelijke grondbedrijven. Ik heb voorbeelden gegeven van Amsterdam en Den Haag. Die gemeenten hebben de conclusie getrokken dat het veel beter is om grond tegen een lagere prijs in te markt te zetten dan dat men zich boekhoudkundig rijk rekent. Die tendens zie ik veel breder. Dit is ook aangejaagd door het feit dat een accountant geen goedkeurende verklaring meer afgeeft wanneer hij niet gelooft in de waardering van de gronden. Dat is een pijnlijke maatregel, maar voor de woningmarkt als geheel uiteindelijk onderdeel van de oplossing, want goedkopere grond helpt natuurlijk ook om de woningmarkt los te trekken.

Naar aanleiding van het rapport over erfpacht is gewezen op het bestaan van verschillende contracten. Mijn voorganger Donner is in overleg met de banken tot een modelcontract gekomen. Dat contract is gemaakt door de Vereniging van Banken, naar aanleiding van overleg in de Kamer. De banken hebben aangegeven dat, wanneer met dat contract wordt gewerkt, zij de hypotheek kunnen verstrekken. De signalen die ik krijg, zijn dat het heel fatsoenlijk werkt. Daarnaast is te merken dat het instrument van erfpacht vaak creatief wordt ingezet. Het is een mogelijkheid om de koopprijs lager te maken, omdat je de last van de grond over de erfpacht spreidt.

Mevrouw Schouten vraagt naar opeethypotheken. Die stammen eigenlijk nog uit de jaren van de ruime kredietverstrekking. Het zijn typisch erfenissen uit die tijd. Mevrouw Schouten gaf aan dat het gaat over de periode tot 2008. Voor die gevallen zal het steeds maatwerk moeten zijn tussen banken en leningnemer, omdat het in het algemeen gaat om hypotheken die niet vallen onder een NHG-garantie, want daar leent het product zich niet voor. Bij nieuwe gevallen zullen ze veel minder voorkomen, vanwege de enorme aanscherping van de «loan tot value»-criteria. Misschien denkt mevrouw Schouten: daar heb je hem weer. Maar ik zie geen concreet aangrijpingspunt om in te grijpen.

Minister Blok: Ik gaf aan dat de ltv-ratio's sterk zijn aangescherpt sinds 2008 en dat elke nieuwe lening onder die constructie te maken heeft met veel scherpere criteria.

De heer Klein vroeg of er cijfers beschikbaar zijn over huisuitzettingen in de koopsector. Die zijn er niet. De cijfers over het deel betalingsproblemen die wij konden geven, heeft de Kamer ontvangen. Ik heb geen signalen dat er op grote schaal sprake zou zijn van huisuitzettingen in de koopsector. De woningcorporaties houden dit wel bij. Cijfers worden niet centraal bijgehouden.

Daarmee ben ik aan het eind van mijn eerste termijn gekomen.

Minister Blok: Eerst de vraag over het energielabel. Op het moment dat het Kamerdebat werd gevoerd, lag er al een aanzegging van Europa, waarin wij met een boete werden bedreigd. Ik heb toen beloofd dat wij in overleg met Europa zouden treden. Dat overleg wordt momenteel gevoerd. De Kamer wordt daar binnenkort over geïnformeerd. Ik heb goede hoop dat wij tot een beweging kunnen komen in de richting van een eenvoudiger label. Ik geloof zelfs dat ik er al deze maand een bericht over kan versturen.

Dan de aflossing van nieuwe hypotheken. De Kamer krijgt periodiek bericht over de totale hypotheekschuld. Ook recent is daar informatie over naar buiten gekomen. Dat zegt in ieder geval iets over de vraag of er wordt afgelost. De tweede vraag van mevrouw Visser ben ik kwijt, maar die ging over de VNG, dacht ik.

Mevrouw Visser (VVD): Ter verduidelijking. We hebben niet voor niets de termijn voor de oude hypotheekomzetting verruimd. Die termijn was eerst 31 december vorig jaar, maar is naar 1 april gegaan. Daarnaast wordt mensen aanvullend de mogelijkheid gegeven om, als ze zich tijdig hebben gemeld en ze dat aan kunnen tonen, er gebruik van te maken, al hebben de banken de rolluiken naar beneden gedaan. Wij zijn benieuwd in hoeverre hiervan gebruik is gemaakt en in welke mate dit voor aflossing is gebruikt. Er is heel veel beklemd vermogen – daar is vaak over gesproken – maar op de een of andere manier zitten mensen aan andere dingen vast waardoor het geld anders wordt gespendeerd. In de discussie rond de samenhang tussen de kapitaalmarkt en de woningmarkt is dat een belangrijk element.

Het andere punt heeft te maken met het rapport van Deloitte over de grondexploitatie van gemeenten. Daar zien wij een flink aantal risico's in, vooral voor gemeenten die een actief grondbeleid hebben gevoerd. Wij zien bij gemeenten de tendens om zelf sociale woningbouw te ontwikkelen, bijvoorbeeld Assen en Utrechtse Heuvelrug, maar volgens mij hebben wij daar in Nederland een ander systeem voor bedacht, met de corporaties. De minister heeft de Kamervragen hierover beantwoord. Hij zegt dat dit geen kerntaak van gemeenten is. Is de minister bereid hierover met de VNG in gesprek te gaan om te voorkomen dat gemeenten nog meer risico's gaan lopen en nog meer problemen krijgen?

Minister Blok: De vraag hoeveel gebruik er is gemaakt van de ruimte tot 1 april vind ik ook heel interessant. Ik vind het logisch om dat na te vragen. We hebben brieven van organisaties gekregen, waarin werd gevraagd om uitstel. Het lijkt mij redelijk dat ze melden hoeveel gebruik ervan is gemaakt. Wij vragen dat na. De Kamer krijgt dat van mij te horen.

Ik vind het onwenselijk dat gemeenten zelf sociale huurwoningen bouwen als woningcorporaties dat als vak doen, en die lopen ook weleens een scheur in de broek op. Gemeenten hebben er in het verleden rechtstreeks in geacteerd, maar bij de overgrote meerderheid ging het te vaak mis. Ik ga gemeenten dat echter niet verbieden, want daar is de gemeenteraad voor. De raad moet die conclusie zelf trekken. Ik kan alleen zeggen dat gemeenten het niet moeten doen en het moeten overlaten aan woningcorporaties.

Met betrekking tot het beleid voor huisuitzettingen is sprake van een verbetering vergeleken met een aantal jaren geleden. Mijn ambtsvoorgangers hebben daarover afspraken gemaakt met Aedes, dat de beste ervaringen vervolgens weer heeft gedeeld met de woningcorporaties. Ook daarvoor geldt echter dat het aantal huisuitzettingen momenteel onvermijdelijk ook toeneemt als gevolg van de recessie. Wij volgen dit wel. Hierover hebben wij cijfers. Ik houd de vinger aan de pols, samen met de Kamer, want zij krijgt de cijfers ook jaarlijks.

1. Vragen en antwoorden van de leden Knops, Omtzigt en Van Hijum over executieveilingen en onderhandse executies

Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1403 – Schriftelijke vragen d.d. 28-12-2012

Tweede Kamerlid, R.W. Knops (CDA)

2. Vragen en antwoorden van de leden Knops, Omtzigt en Van Hijum over de nationale Hypotheekgarantie

Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402 – Schriftelijke vragen d.d. 07-01-2013

Tweede Kamerlid, R.W. Knops (CDA

3. Huisuitzettingen a.g.v. de economische crisis

Kamerstuk 29 453-293 – Brief regering d.d. 22-02-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

4. Beleidsbesluit fiscale aftrek bouwrente en stofkamoperatie

Kamerstuk 33 405-28 – Brief regering d.d. 05-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

5. Voortgangsbericht Verkenning rol van institutionele beleggers bij hypothecaire woningfinanciering

Kamerstuk 32 847-46 – Brief regering d.d. 12-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

6. Toezegging n.a.v. een vraag van de heer Koolmees tijdens het vragenuur op 29 januari 2013 over fiscale behandeling eigen woning voor expats

Kamerstuk 33 405-29 – Brief regering d.d. 11-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

7. Verduidelijking afspraken koopwoningmarkt en Beleidsbesluit aanvullende lening

Kamerstuk 32 847-44 – Brief regering d.d. 28-02-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

8. Afschrift van de antwoordbrieven aan de Organisatie van Financiële Dienstverleners (OvFD) en Adfiz met betrekking tot de overgangstermijn aanpassing bestaande hypotheken

– Brief regering d.d. 28-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

9. Reactie op verzoek commissie inzake betrokkenheid pensioenfondsen bij woonakkoord

Kamerstuk 29 453-302 – Brief regering d.d. 26-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

10. Aanbieding rapportage «Ervaringen met erfpacht»

Kamerstuk 27 924-57 – Brief regering d.d. 19-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

11. Nulmeting van de omvang van de werkelijke restschuld op eigen woningen

Kamerstuk 29 453-304 – Brief regering d.d. 29-03-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

12. Aanbieden onderzoek naar «Financiële effecten crisis bij gemeentelijke grondbedrijven, Actualisatie 2012»

Kamerstuk 27 581-43 – Brief regering d.d. 29-10-2012

minister van Infrastructuur en Milieu, M.H. Schultz van Haegen-Maas Geesteranus

13. Antwoord op schriftelijke vragen over de problemen die kunnen optreden voor mensen met een eigen woning die in scheiding liggen als gevolg van de huidige regelgeving met betrekking tot hypotheekrenteaftrek

Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1787 – Schriftelijke vragen d.d. 19-02-2013

Tweede Kamerlid, R.W. Knops (CDA)

14. De mogelijkheid van een «doorstarterslening» (Reactie op de vraag van het lid Monasch tijdens VAO Woningmarkt van 3 april 2013)

Kamerstuk 32 847-61 – Brief regering d.d. 09-04-2013

minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok