Nr. 17 VERSLAG VAN EEN WETGEVINGSOVERLEG

De vaste commissie voor Binnenlandse Zaken1 heeft op 20 juni 2011 overleg gevoerd met de Voorzitter van de Tweede Kamer over de Raming der voor de Tweede Kamer in 2012 benodigde uitgaven, alsmede aanwijzing en raming van de ontvangsten (32 745).

Van het overleg brengt de commissie bijgaand stenografisch verslag uit.

Aan de orde is de behandeling van:

• – de brief van de Voorzitter van de Tweede Kamer d.d. 22 april 2011 ter aanbieding van de Raming der voor de Tweede Kamer in 2012 benodigde uitgaven, alsmede aanwijzing en raming van de ontvangsten (32 745).

De heer Heijnen (PvdA): Voorzitter. De fractie van GroenLinks is vorige week op enig moment bij mij gekomen met de vraag of ik ook namens haar wilde spreken. Ik heb hierover contact gehad met collega Dibi. Doordat ik dit weekend echter ziek was, heb ik dit niet kunnen afronden. Hierdoor weet ik niet definitief of ik namens hem mag spreken. Laten we doen alsof en dan worden we later gecorrigeerd. Die prealabele opmerking moet ik maken. Als ik haar namelijk niet maak, ben ik misschien tekortgeschoten. Mijn verontschuldigingen, maar ik ben weer genoeg hersteld om dit te doen.

Ik heb vijf punten: ten eerste het functioneren van de Kamer, ten tweede het perspectief van de burgers, ten derde het vraagstuk van de lobbyisten, ten vierde de beveiliging en ten vijfde de bezuinigingen op de bedrijfsvoering. Ik begin bij het functioneren van de Kamer en maak de medewerkers, het Presidium en de voorzitter een groot compliment. We hebben namelijk een turbulent jaar achter de rug met verkiezingen, een nieuwe Kamer en een nieuw kabinet. Ondanks al die turbulentie heeft de Kamer weer gewerkt zoals het moet. Zij heeft een geweldige productiviteit behaald, het is allemaal vlotjes gegaan, iedereen heeft zijn plek weer gevonden, nieuwe Kamerleden zijn ingewerkt, er is veel politieke strijd, het aantal toeschouwers van de televisie, het aantal bezoekers van de website en het aantal bezoekers van dit gebouw neemt toe. Dit wordt allemaal geaccommodeerd met nog steeds hetzelfde aantal mensen. Daarvoor spreekt in ieder geval mijn fractie, en ik neem aan ook de GroenLinks-fractie, van harte haar complimenten en dank uit.

Wij maken ons verder zorgen over de politisering van de procedures. Dit overstijgt wat ons betreft oppositie versus coalitie. Het is nu de oppositie die in twee concrete situaties de wenkbrauwen heeft gefronst. De eerste keer betrof de stemming die op het laatste moment plaatsvond over de moties over de wet Werken naar vermogen. We zouden stemmen op een dinsdag en eventueel op een andere dag in het geval van hoge urgentie. De noodzaak van de verplaatsing van die stemming kon voor de voltallige oppositie niet voldoende worden aangeduid. De tweede keer betrof het amendement op de Crisis- en herstelwet, waar de oppositie uitstel van stemming vroeg, omdat het amendement uit de lucht kwam vallen en nog moest worden beoordeeld. De coalitie weigerde dit op dat moment te honoreren. Andersom zullen vertegenwoordigers van de coalitiepartijen ongetwijfeld kritiek hebben op de opstelling van oppositiepartijen die met 74 leden de door de coalitie voorgestelde procedures misschien ook niet altijd naar bevrediging behandelen. Deelt het Presidium de zorg over de politisering van de procedures? Wil het Presidium dat intern bespreken en de Kamer proberen mee te nemen in een proces waarbij ook voor de mensen thuis niet het gedoe en de procedures vooropstaan, maar de inhoud?

Een volgende opmerking betreft het artikel van collega Blok op nu.nl van enige tijd geleden. Daarin sprak hij van te veel moties, te veel dertigledendebatten, heel veel hypes en bijzaken. Ik respecteer ieders opvatting over dingen die goed gaan of minder goed gaan in het parlement, maar zou het wel op prijs stellen als deze dingen in de Kamer worden besproken, bijvoorbeeld bij de bespreking van de Raming. Mijn VVD-collega is de volgende spreker. Laat ik daarom op dit moment volstaan met verwachtingsvol te bekijken of zij dit punt adresseert door daarvoor oplossingen te bieden.

Mijn laatste punt ten aanzien van het functioneren van de Kamer betreft de capaciteit van Bureau Wetgeving; dat is een grote zorg van onze fractie. Laat ik het heel concreet maken: er liggen een wetsvoorstel financiering politieke partijen en een wetsvoorstel topinkomens publieke sector. Voor beide wetsvoorstellen konden enige tijd geleden verslagen worden ingediend. Voor beide wetsvoorstellen heeft de fractie van de Partij van de Arbeid ingrijpende amendementen op de plank liggen. Men wil met Bureau Wetgeving praten om tot concrete amendementen te komen. Daar is echter geen tijd voor en het heeft ook geen prioriteit. Bureau Wetgeving kan namelijk slechts amendementen maken voor wetsvoorstellen die in de week daarna aan de orde zijn; dat is overigens geen kritiek op het bureau maar een vaststelling dat de capaciteit tekortschiet.

Het gevolg hiervan is dat deze amendementen voor vele andere leden als een verrassing komen en dat zij geen onderwerp van publiek debat kunnen zijn. Betrokkenen kunnen ons daar niet op aanspreken en kunnen niet zeggen: de fractie van de Partij van de Arbeid wil nu wel dat ene wijzigingsvoorstel indienen, maar dat is geen goed voorstel om die en die reden. Ik vind het een ernstige aantasting van de kwaliteit van het werk van de Kamer, als Bureau Wetgeving niet in staat is om een paar maanden voor behandeling van een wetsvoorstel amendementen – bij initiatiefwetsvoorstellen ligt dat ietwat anders – voor te bereiden. Ik verzoek om binnen de beschikbare ruimte te zoeken naar mogelijkheden tot eventuele verschuivingen, om Bureau Wetgeving op het juiste niveau te brengen.

De burgers zijn mijn volgende hoofdpunt. De fractie van de Partij van de Arbeid wil de regels voor het burgerinitiatief graag herzien. Nu zijn 40 000 papieren handtekeningen nodig en moet men twee jaar wachten. Wij willen een lagere drempel door burgers de mogelijkheid te geven om een onderwerp, bijvoorbeeld één jaar nadat het in de Kamer is behandeld, opnieuw te laten agenderen. Ook pleiten wij voor de mogelijkheid van digitale handtekeningen, waarbij de grens iets hoger kan liggen dan 40 000 handtekeningen. Digitale handtekeningen maken het namelijk veel makkelijker.

De toegankelijkheid van de Tweede Kamer voor de burger hangt ook samen met de toegankelijkheid van de Tweede Kamer op internet, inclusief Kamerstukken. Wij zijn blij met het groeiend bezoek aan de site en met de belangstelling voor plenaire vergaderingen en commissievergaderingen én met de belangstelling voor het Huis voor democratie en rechtsstaat. Ik heb echter de indruk dat de bruikbaarheid van de site beter kan. Als ik bijvoorbeeld op twitter zet dat het verslag inzake het wetsvoorstel financiering politieke partijen beschikbaar is, reageert men met de vraag waar men dat dan kan vinden. Dan blijkt dat dat nog niet op de site van de Tweede Kamer staat. Is het mogelijk om de inhoud van Parlis ook beschikbaar te stellen voor mensen die ons willen volgen, zoals professionals, journalisten, intermediairen met de burgers? Dat moet toch een kleine moeite zijn.

Gisteren zag ik een plaatje van het Griekse parlement. Dat is misschien niet in alle opzichten een voorbeeld, maar mij viel op dat er een doventolk onder in beeld zichtbaar was toen premier Papandreou aan het woord was. Ik vroeg mij af of wel eens bezien is of een doventolk een rol zou kunnen spelen in de grote debatten, zoals de algemene politieke beschouwingen met meer dan 400 000 kijkers en alle integrale uitzendingen waar ook heel veel mensen naar kijken. Ik beschouw dat als een element van toegankelijkheid van de Kamer voor de burger. In dit verband wijs ik op de gedachte van college Klijnsma om een maquette, een akoestisch schaalmodel, te plaatsen waardoor blinden en slechtzienden zich een voorstelling kunnen maken van het Kamergebouw. Ik weet dat de Voorzitter het initiatief kent en ben erg benieuwd naar de reactie van het Presidium. Kan hiernaar gekeken worden?

Mijn volgende hoofdpunt betreft de lobbyisten. Ik begrijp niet waarom er nog steeds geen openbaar register van lobbyisten is. Ik vind het een democratisch goed als burgers kunnen beoordelen wie er allemaal proberen professioneel invloed uit te oefenen op de politiek. Het hoort bij transparantie, bij openheid en bij helderheid om te weten welke belangen een rol spelen bij de beoordeling van de besluitvorming in de Kamer. Bovendien is het een service. Door zo’n openbaar register weet men immers ook wie men kan benaderen voor bepaalde belangen. Ik zie niet in waarom we op intranet ook niet de personen met hun telefoonnemers kunnen opnemen in het «smoelenboek», waarin je kunt zien wie op welk telefoonnummer bereikbaar is. Datzelfde geldt trouwens voor alle parlementair journalisten. Nu ben je als nieuw Kamerlid toch enige tijd bezig om te ontdekken wie wie is. Andersom zijn journalisten enige tijd bezig om te ontdekken wie wie is van de Kamerleden. Door dat op intranet te zetten, kan het goed worden opgelost.

Een volgend punt betreft de beveiliging. Mevrouw Verburg en ik waren samen in de westelijke Balkan. We konden de parlementen van Kosovo, Servië en Albanië zonder enige belemmering binnengaan. Ik vraag mij af of dat ook geldt voor buitenlandse gasten die dit gebouw bezoeken. Moeten zij wel hun broche of riem afdoen? Het gevoel bestaat dat de beveiliging hier op een hoog niveau staat, om het zo maar te formuleren. De vraag is of dat in overeenstemming is met de wenselijke balans. Ik geef een voorbeeld. Als je een dagpas verstrekt aan iemand, kan die persoon niet even naar buiten toe, want dan geldt die dagpas niet meer. Dan moet die persoon een nieuwe pas aanvragen en opnieuw door de poortjes. Dat is voor cameraploegen die wel eens binnen een opname maken en dan buiten – ik bedoel niet de cameraploegen met een vaste accreditatie, maar die met een dagaccreditatie – een probleem. Maar het is ook een probleem voor een stagiaire of een bezoeker die een dag meeloopt. Zelfs naar de publieke tribune gaan en terugkeren naar de werkruimte is met bepaalde passen een probleem. Hoe vaak ik niet met een bezoeker weer het knopje van de beveiliging moet indrukken omdat ik door een bepaald poortje moet waar de pas op blokkeert. Is onze beveiliging niet wat doorgeschoten?

Ik realiseer mij dat het moeilijk is om hier snel verandering in te brengen. Daarom vraag ik het volgende. Kan geen gebruikerspanel van Kamerbewoners in het leven worden geroepen dat op bijvoorbeeld zo’n aspect als beveiliging met het Presidium en de mensen die verantwoordelijk zijn, meedenken over zinvolle en acceptabele aanpassingen van de uitvoering van het gewenste beveiligingsniveau?

Ik kom tot slot op de bedrijfsvoering. Wij stemmen in met de opvatting van het Presidium om wel een inspanning te getroosten om de bezuiniging te halen, maar stemmen eveneens in met de opvatting van het Presidium dat dit geen resultaatverplichting is. Verder wijzen we erop dat het volgen van de loon- en prijsontwikkeling voor de PvdA-fractie vanzelfsprekend is als het gaat om de Kamer met al haar onderdelen. Er moet natuurlijk wel goed gekeken worden naar bijzonderheden daarbinnen, zoals bijvoorbeeld het hoge aandeel personeelskosten van de Kamer ten opzichte van de ministeries. De verhouding tussen personeel en materieel is bij de Kamer ongunstiger dan gemiddeld genomen op de ministeries. Wordt daar in voldoende mate rekening mee gehouden? Wij willen graag dat bij de bezuinigingen de politiek secretarissen of ambtelijk secretarissen van een fractie nadrukkelijk worden betrokken. Is daarin voorzien in de procesaanpak?

Ik doe een heel concrete suggestie voor bezuinigingen. Ik krijg regelmatig concept-Handelingen. Dat is een dik pak papier en dan ben ik misschien maar een gemiddeld performer in de plenaire zaal. Er zijn Kamerleden die echt decimeters papier per week moeten krijgen. Ik vraag mij af of ze dat allemaal lezen. Is het niet mogelijk om de stukken digitaal te krijgen en om dan correcties te plegen op wat je hebt gezegd? Waarom moet dat allemaal op papier? Is het mogelijk om de papieren stukkenstroom verder terug te brengen door Kamerleden zelf – let op: zelf – met hun iPad te laten werken, zoals in steeds meer gemeenteraden ook het geval is? Daar worden succesvol bezuinigingen gerealiseerd door het terugbrengen van de papieren stukkenstroom.

Van mij mag de bezuiniging ook nog worden gezocht bij voorlichting en buitenlandse reizen. Ik geef een voorbeeld. Van voorlichting krijg je ongeveer een week voor een spoeddebat een prachtig dossier over het onderwerp. Dat bevat allemaal knipsels en artikelen die de medewerkers van de fracties volgens mij allang hebben verzameld. Zo zijn er denk ik meer voorbeelden van zaken die in het verleden heel dienstig waren en nu misschien wat minder. Daarnaast mag er kritisch worden gekeken naar de kosten van buitenlandse reizen.

Dan kom ik op mijn laatste punt over de bedrijfsvoering. Tot mijn genoegen conformeert het Presidium zich aan de rijksoverheidbrede 1%-operatie om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. Ik heb gezien dat dat in de stukken staat. Ik zou willen voorstellen om dat toe te spitsen op WSW’ers en Wajongers. Mensen die arbeidsongeschikt worden in dienst, zouden immers buiten die 1%-norm moeten blijven. Ik weet dat percentages in dezen vaak niet werken. Zo wordt aan 80% van de cao’s waarin wordt afgesproken een percentage arbeidsgehandicapten op te nemen, geen gevolg gegeven. Daarom zou ik het Presidium willen uitnodigen absolute aantallen te noemen. Wat is het percentage mensen met een WSW- en Wajong-indicatie dan wel -uitkering dat nu in dienst is van fracties en Kamerleden? Wat is het aantal dat wij over vier jaar hopen te bereiken? In dit verband wil ik via u, voorzitter, de Voorzitter van de Kamer deze stukken overhandigen over de mogelijkheden van het Haagse SW-bedrijf de Haeghe Groep, inclusief de businesscard van de accountmanager dienstverlening. Hij kan het Presidium helpen dat te realiseren. Dat geldt niet alleen voor het WSW-bedrijf van deze regio, maar voor alle WSW-bedrijven in het land.

Mevrouw Van Nieuwenhuizen-Wijbenga (VVD): Voorzitter. Ik wil op dezelfde manier beginnen als mijn buurman, maar daarna zullen onze bijdrages behoorlijk uiteenlopen: mijn complimenten in de richting van het Presidium en het ambtelijk apparaat. Wij worden hier allemaal voortreffelijk bediend en kunnen met elkaar vaststellen dat het meestal aan de Kamerleden ligt wanneer hier in huis dingen misgaan. De complimenten dus. Een kleine indicator daarvoor is het ziekteverzuim, dat bijzonder laag is. Dat geeft aan dat medewerkers het prettig vinden om hier te werken. Ik hoop ook van harte dat dat zo blijft. Ik sluit mij dus aan bij de complimenten.

Ik ga meteen door naar de bezuinigingen. De VVD-fractie is van mening dat, in deze tijd waarin zo veel bezuinigd moet worden, wat op heel veel plaatsen echt pijn doet, de Kamer daar zelf het goede voorbeeld in moet geven. Het kan niet zo zijn dat de Kamer zegt: wij zijn zo belangrijk, hier is het allemaal net even iets anders, wij doen er niet aan mee. Gelukkig staat er in de stukken een inspanningsverplichting, maar ik voel mij geroepen om die wat zwaarder aan te zetten dan mijn buurman van de PvdA-fractie net deed. Hij zei er al nadrukkelijk bij dat het geen resultaatsverplichting is. Aan de ene kant is het wat ons betreft ook geen resultaatsverplichting in die zin dat het echte werk van de Kamer er niet onder mag lijden, maar aan de andere kant mag het gegeven dat er nu slechts «inspanningsverplichting» staat, ook geen excuus zijn in die zin dat het een makkelijke exercitie wordt, waarbij wij alles nog even een keer langslopen en zeggen: nee, het kan toch eigenlijk niet.

De percentages die er staan, willen wij gewoon halen. Dat moet gewoon lukken. Wij van de VVD-fractie willen ook graag worden betrokken bij de eerste besprekingen, die na het reces plaatsvinden zoals ik in de stukken las, over hoe de bezuinigingen vorm zouden kunnen krijgen. «Resultaatsverplichting» is een te zwaar woord; er moet in ieder geval sprake zijn van een maximale inspanningsverplichting. Wij vinden dat het onverkoopbaar is aan de mensen, die allemaal de bezuinigingen gaan voelen, als wij hier niet het goede voorbeeld zouden geven.

Dan sluit ik mij meteen aan bij wat mijn buurman net zei over de inbreng van onze fractievoorzitter, Stef Blok, bij het verantwoordingsdebat. Die had betrekking op het grote aantal schriftelijke vragen, spoeddebatten en gewone debatten dat wordt aangevraagd. In de loop der tijd is dat aantal almaar groeiende. De oproep die Stef Blok toen heeft gedaan, is natuurlijk ook gericht op de «wijze zelfreflectie», zoals dat zo mooi heet, die er in het verleden ook al is geweest. Natuurlijk staat een en ander ieder Kamerlid vrij; hij heeft recht op informatie. Daar wil de VVD absoluut niet aankomen, maar het aantal schriftelijke vragen bijvoorbeeld, blijft almaar groeien.

Wij willen dus onszelf – dat geldt net zo goed voor de VVD’ers – een spiegel voorhouden en nog eens drie keer nadenken voordat we schriftelijke vragen stellen, een spoeddebat aanvragen et cetera, juist in het licht van de bezuinigingen. Het helpt vaak al als je weet welke kosten ermee zijn gemoeid. Het kabinet heeft tijdens het verantwoordingsdebat toegezegd dat het die kosten op het huidige niveau inzichtelijk zal maken. De laatste gegevens over schriftelijke vragen dateren alweer van een aantal jaren geleden. Toen ging het om € 1750 voor één setje schriftelijke vragen. Onze eigen berekeningen laten zien dat dit nu om en nabij € 2000 zal zijn. Voor spoeddebatten gelden echter veel grotere bedragen. Het kabinet heeft toegezegd die inzichtelijk te maken. Wij vinden dat ook in het jaarverslag van de Tweede Kamer tot uiting moet komen hoeveel kosten wij gemaakt hebben. Als het standaard wordt opgenomen, hoeven wij er niet elke keer om te vragen.

Mevrouw Van Nieuwenhuizen-Wijbenga (VVD): Ik denk dat we het nooit helemaal met elkaar eens zullen worden over wat de heer Van Raak «kulantwoorden» noemt. Het zal regelmatig voorkomen dat hij antwoorden krijgt die hem niet bevallen. Dat wil niet zeggen dat de ambtenaren die ermee bezig zijn geweest niet serieus hebben gepoogd om een goed antwoord te geven. Natuurlijk mag je van de ministeries verwachten dat ze alle vragen zo goed mogelijk beantwoorden. Die oproep deel ik natuurlijk van harte; dat staat buiten kijf. Het is ook niet zo dat wij als coalitie geen vragen hebben. Die stellen wij ook en dan wil ik ook een goed antwoord. Dat ben ik dus helemaal met de heer Van Raak eens.

Ik heb nog een voorstel over de dertigledendebatten. In de staatjes bij de beantwoording van de vragen zien we dat er daarvan veel worden geannuleerd. Het feit dat er zo veel geannuleerd worden, geeft al aan dat een groot deel van die debatten overbodig is. Ik vraag het Presidium dus of het bereid is om met ons criteria op te stellen voor het dertigledendebat. Als er bijvoorbeeld al een WGO of een plenair overleg gepland staat over een bepaald onderwerp, zouden we daarover niet ook nog een dertigledendebat moeten voeren. Dat is meerdere malen voorgekomen.

De heer Van Raak (SP): We kunnen lekker afspraken maken. We gaan dan samen naar de minister. Ik zal mevrouw Van Nieuwenhuizen ook antwoorden laten zien op vragen die ik heb gesteld. Dan zullen we het er snel over eens zijn dat het flauwekulantwoorden zijn.

Maar nu de dertigledendebatten. Vaak wil je als oppositie een onderwerp ter sprake brengen. Dan vraag je een dertigledendebat aan en kijk je naar de agenda. De SP-fractie heeft altijd als uitgangspunt: als de agenda vol zit, proberen wij een dertigledendebat om te zetten in een AO. Dan gaan wij naar de commissie en zeggen: we hebben een dertigledendebat, maar gezien de plenaire agenda zouden wij er heel tevreden mee zijn om in een van de zaaltjes een overleg te houden. In sommige commissies gaat dat goed, maar in heel veel commissies zeggen de coalitie en de gedoogpartner: nee, nee, nee, dat doen we niet! Kunnen wij nu ook afspreken dat als iemand die een dertigledendebat heeft aangevraagd, dat wil omzetten in een AO, de coalitie niet gaat dwarsliggen?

Mevrouw Van Nieuwenhuizen-Wijbenga (VVD): Ik ben blij dat ik in ieder geval één klein haakje heb gevonden, waar de PvdA-fractie over mee wil praten. Wie weet kunnen wij nog meer criteria bedenken die zij nog niet zo’n gek idee vindt.

Dan kom ik op de kosten. We maken financieel zware tijden door. Als we in alle wijsheid minder debatten voeren – daar is echt veel geld mee gemoeid – en minder vragen stellen, zou dat tot een bezuiniging kunnen leiden. Het is nuttig om te weten wat iets precies kost, dus dat zou ik graag in de verslagen opgenomen zien.

Graag wil ik nog even stilstaan bij het Huis voor democratie en rechtsstaat. Eigenlijk is dit hier het huis voor de democratie natuurlijk. We zijn ontzettend blij dat het zo goed loopt, er steeds meer mensen komen en dat men zo tevreden is. We stemmen van harte in met de plannen om hier beneden een coffee corner te maken. Toen ik zelf regelmatig op de publieke tribune zat, heb ik zoiets vaak gemist. Je zag de Kamerleden lekker koffie drinken en op de tribune had je niets. Je moest eindeloos wachten bij een klein vervelend automaatje. Bovendien mocht je je portemonnee niet mee naar binnen nemen. Het was allemaal erg onhandig. Het was helemaal erg als je tijdens een schorsing buiten moest gaan eten, maar te laat terug was voor het vervolg van de vergadering omdat je bij de beveiliging eindeloos in de rij had gestaan. De VVD-fractie juicht van harte toe dat we dit soort ongemakken voor bezoekers wegnemen. Een beetje klantvriendelijkheid mag wel vooropstaan.

Wij willen stoppen met de plannen voor een nieuwe locatie voor het Huis voor democratie en rechtsstaat. Die plannen stammen uit andere tijden, toen we er financieel anders voorstonden. We vinden dat het nu geen pas geeft daar nog mee door te gaan. Wij vinden de wijze waarop het nu functioneert bij De Haagse Tribune boven Dudok en hier in huis, zeker als we de verbouwing rond hebben, voldoende. Het gaat niet alleen om ons geld, maar ook om middelen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, OCW en Justitie. Als dat geld vrij kan vallen, kan dat anders worden ingezet door die ministeries. Graag krijg ik hierop een reactie van het Presidium.

De heer Van Raak (SP): Voorzitter. De leden van de SP bedanken alle medewerkers voor het vele goede werk dat zij het afgelopen jaar hebben verricht. Het is vooral aan hen te danken dat dit huis voor velen ook een thuis is geworden.

De Tweede Kamer moet de komende jaren flink bezuinigen op haar medewerkers en op de medewerkers van de fracties, maar niet op de vergoedingen van Tweede Kamerleden. Die vergoedingen liggen wettelijk vast. Als het nodig is, wil de SP-fractie best bezuinigen op haar medewerkers, maar niet als de Tweede Kamerleden zichzelf ontzien. Wij begrijpen dat daarvoor de wet moet worden veranderd. Dat moet dan maar. Is de Voorzitter het er in principe mee eens dat als er bezuinigd moet worden op de medewerkers van de Kamer, wij ook op onszelf zouden moeten bezuinigen?

Voorstellen voor bezuinigingen gaan wij vanaf volgend jaar bespreken. Ik heb echter al wel wat suggesties. Laten wij geen dingen doen die weinig toevoegen aan ons parlementaire werk. We geven elk jaar veel geld uit aan interparlementaire betrekkingen. Daar valt heel veel goeds onder, zoals de Raad van Europa. Er vallen echter ook veel onnodige zaken onder, zoals de Interparlementaire Unie. Wat doet deze unie zoal en wat heeft de Tweede Kamer daaraan? Klopt het dat de contributie voor de Interparlementaire Unie fors is verhoogd? Hoeveel zijn we daaraan kwijt?

Het wordt steeds gezelliger in de Kamer. De SP vroeg een aantal jaren geleden om een wat gezelligere ruimte om gasten te ontvangen, bijvoorbeeld voor het aanbieden van petities of voor mensen die hun ongenoegen of zorgen willen uiten. Er komt nu een coffee corner; dat klinkt heel gezellig. Maar het wordt nog veel gezelliger in de Kamer. We krijgen verder een stomerijservice, een was- en strijkservice, een schoenenreparatieservice, een kledingreparatieservice, een digitalefotoservice, een bloemenservice, een cadeaushop, een vestiging van Multivlaai, computerhulp aan huis en een klusservice aan huis. Naast al dat gezelligs komt er ook een informatiebalie voor bezoekers. Wat moeten wij ons voorstellen bij een klusservice aan huis? Wie moeten daar gebruik van maken? Vorig jaar spraken we nog over ruimtegebrek in de Kamer. De SP heeft toen het voorstel gedaan om Nieuwspoort op te heffen, omdat dit in wezen een commercieel zalencentrum is. Nu blijkt er echter ineens voldoende ruimte voor maar liefst tien commerciële services in dit Kamergebouw, van stomen tot strijken en van vlaaien tot klussen. Waar moeten al die winkels komen? Hoever gaan wij met de commercialisering van deze Kamer? Moet ik straks op mijn voorstellen zetten dat ze mede mogelijk zijn gemaakt door Multivlaai? Overigens heb ik altijd geleerd dat bedrijven moeten betalen om ergens te gaan boeren, maar in deze Kamer lijkt het omgekeerd te zijn. Lees ik het goed dat de Tweede Kamer deze bedrijven gaat betalen om hun commerciële diensten aan te bieden?

De Tweede Kamer heeft de afgelopen jaren veel diensten uitbesteed, zoals de schoonmaak. Die wordt nu verricht door CSU. Wij vroegen of de medewerkers tevreden waren met dit schoonmaakbedrijf. De Voorzitter zegt dat de samenwerking met CSU de tevredenheid van de eigen medewerkers niet negatief heeft beïnvloed. Maar ik bedoelde natuurlijk niet de tevredenheid van onszelf, maar die van de schoonmakers. Is CSU een goede werkgever voor de mensen die ons het werk mogelijk maken? De SP-fractie wil veel liever de schoonmakers in eigen dienst hebben. Niet alleen omdat wij hen op die manier van een fatsoenlijk loon en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden kunnen verzekeren, maar ook omdat de Tweede Kamer een zeer bijzondere organisatie is. Onze schoonmakers komen overal en op tijden dat er weinig andere mensen in het gebouw zijn. Zij zien alles en kunnen overal bij. Is het ook vanuit het oogpunt van veiligheid niet logischer om deze mensen in eigen dienst te hebben?

Wij bezuinigen op de afdeling repro, die het met minder mensen moet doen. Het werk is echter bepaald niet minder geworden. Er is al voor gekozen dat die afdeling ’s avonds niet meer open is, maar de debatten gaan natuurlijk gewoon door. Bodes moeten zelf de nodige documenten, zoals moties, printen. Vakantieroosters zijn een stuk moeilijker in te vullen. De SP-fractie vreest dat eerst fors op deze diensten wordt bezuinigd, waardoor ze nauwelijks nog hun werk kunnen doen, en dat vervolgens wordt geconcludeerd dat het werk maar beter kan worden uitbesteed. Graag hoor ik van de Voorzitter waarom wordt bezuinigd op de repro en ook op de postkamer. In hoeverre worden de werknemers bij deze bezuinigingen betrokken?

Dan het Huis voor democratie en rechtsstaat. De SP-fractie vindt het heel belangrijk dat mensen de Tweede Kamer bezoeken. Wij doen daar zelf heel veel aan. Wij hebben bijvoorbeeld onze eigen SP-touringcar, die overal in het land mensen ophaalt om ze naar de Tweede Kamer te brengen en ze het echte «huis voor democratie en rechtsstaat» te laten zien.

Elk initiatief om mensen naar de Kamer te halen, juichen wij van harte toe, maar wij vrezen ook een klein beetje dat het Huis voor democratie en rechtstaat een speeltje wordt voor politiek en publiek. Moeten wij de bezoeken aan onze Kamer en de uitleg over ons werk uitbesteden, of is het iets wat wij toch vooral zelf zouden moeten doen? Ik ben het met mijn collega van de VVD-fractie eens dat wij dat vooral zelf moeten doen. Ik ben het met mijn collega van de PvdA-fractie eens dat daar ook ruimte voor moet zijn. Ik stel nogmaals voor, Nieuwspoort naar elders te verplaatsen. Het is een commercieel zalencentrum en zou een prachtige ontvangstruimte zijn voor het Huis voor democratie en rechtstaat. Niet aan de overkant met een gammele lift, maar gewoon in ons eigen gebouw: een Huis voor democratie en rechtstaat in het huis voor de democratie.

De SP-fractie is tevreden over de opzet van de staat van de Tweede Kamer. Het is een overwegend feitelijk relaas geworden. Ik wil het vandaag vooral hebben over de informatievoorziening aan de Kamer. Wij krijgen elke dag stapels informatie van de ministers. Wij krijgen meer dan genoeg informatie, maar is dat altijd wel de goede informatie? Wij discussiëren in de Kamer vooral over de problemen zoals die zijn geformuleerd door de ministeries. Wij discussiëren op basis van de informatie die wij hebben gekregen van de ministeries en over de oplossingen zoals die zijn bedacht op de ministeries. De SP-fractie stelt daar haar eigen informatie tegenover, verkregen door veel werkbezoeken, symposia met experts en vooral door grootschalige enquêtes. Op die manier zetten wij tegenover de werkelijkheid van de ministeries de waarheid van de werkvloer, van al die mensen die onze wetten en regels moeten gaan uitvoeren en daarmee moeten gaan werken.

Daarnaast stellen wij ook veel vragen, zowel mondeling als schriftelijk. De belangrijkste reden waarom wij zo veel vragen stellen, is dat wij zulke slechte antwoorden krijgen. Zeker voor oppositiepartijen is het grondwettelijke recht om vragen te stellen vaak de enige manier om aan informatie te komen en ons controlerende werk te kunnen doen. Veel gemakkelijker is het natuurlijk, even contact op te nemen met het ministerie of met een aan de overheid gerelateerde organisatie. Dat valt voor leden van de oppositie echter lang niet altijd mee.

Ik geef een voorbeeld. Twee weken geleden vroeg ik via de minister informeel feitelijke informatie bij de AIVD, om te kijken of eerdere afspraken met de Kamer waren nagekomen. Ik kreeg tot tweemaal toe geen gehoor. Twee weken heb ik vergeefs gewacht. Toen besloot ik maar eens contact op te nemen met een journalist. Hij belde de AIVD en had binnen twee uur antwoord. Nemen wij onszelf als Kamer wel serieus? Laten wij het gebeuren dat wij geen informatie krijgen van de overheid, terwijl journalisten maar even hoeven te bellen?

De Kamer houdt steeds vaker hoorzittingen om direct informatie te krijgen van deskundigen. Nu gebeurt het steeds vaker dat ministers weigeren, ambtenaren naar hoorzittingen te sturen. Laten wij onszelf als Kamer ook hierin serieus nemen. In een parlement en in een parlementaire democratie mag een minister nooit bepalen wie wij als Kamer te spreken krijgen. Als leden van het parlement ergens een gesloten deur vinden, is het aan hen om die deur te openen. Ik heb nog wel een goede tip van Remi Poppe. Hij leert: waar je ook komt, je moet altijd de achteringang nemen.

De heer Van Raak (SP): Ik neem dat de fractie van de VVD ook betrokken was. Dat weet ik wel zeker. Collega Hennis-Plasschaert was wel degelijk betrokken bij de opzet van de hoorzitting.

De regering heeft de grondwettelijke plicht om ons te informeren, maar op die informatie moeten wij ook kunnen vertrouwen. Ik kom hiermee op mijn laatste punt. Aan veel beleidskeuzes ligt onderzoek ten grondslag. Dat onderzoek wordt steeds meer gedaan in opdracht. Ministeries huren wetenschappers of consultants in. Wij zetten vaak vraagtekens bij die onderzoeken, bij de vraagstelling, de onderzoeksopzet en de conclusies. Beleidsmakers weten dat journalisten en Kamerleden vaak niet meer lezen dan de conclusies. Wij merken dat die conclusies vaak politiek zijn en soms nauwelijks in verband staan met het onderzoek. Mede op verzoek van de SP heeft de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) onderzoek gedaan naar onderzoek in opdracht. De conclusies van de KNAW waren schokkend. Zij onderzocht onderzoek in opdracht van bedrijven, instellingen en overheden, ministeries. Nu blijkt dat het onderzoek vooral bij de overheid het meest gemanipuleerd wordt. Ik citeer kort: «De meest concrete voorbeelden van ongewenste druk op de onderzoeker worden gemeld bij opdrachten door de overheid. Ambtenaren van enkele departementen gaan te werk alsof zij kant-en-klare producten kopen bij het uitzetten van onderzoekopdrachten of adviezen.» Ministeries kopen uitkomsten bij onderzoekers die afhankelijk zijn van vervolgopdrachten. De opzet van het onderzoek, de verzameling van gegevens en de interpretatie van gegevens, wordt soms aangepast, of een onderzoek wordt gewoonweg niet openbaar gemaakt maar verdwijnt in de kast.

Bij bouwprojecten, ICT-projecten of stelselwijzigingen blijkt steeds vaker dat de Kamer niet goed is geïnformeerd of dat informatie is verdraaid, verkleurd of achtergehouden. Op basis van verkeerde informatie neemt de Kamer dan verkeerde beslissingen, met grote financiële en maatschappelijke consequenties en grote gevolgen voor het aanzien van de politiek.

De KNAW heeft een oplossing bedacht. Zij heeft een gedragscode opgesteld waarin vrij basale afspraken zijn opgenomen om de onafhankelijkheid van onderzoek in opdracht te bevorderen. Het is een verklaring van wetenschappelijke onafhankelijkheid. Die verklaring geef ik graag aan de voorzitter, met de vraag of zij die aan de leden van de commissie en het Presidium wil uitdelen.

De verklaring omvat negen punten, die vrij basaal zijn. Een van de punten is dat onderzoek niet op de richting van een gewenste uitkomst toegespitst mag zijn. Een ander punt is dat het formuleren van de onderzoeksopdracht samen met de onderzoekers moet gebeuren. Ook mogen beloningen en andere blijken van waardering de uitkomst van het onderzoek niet beïnvloeden. Een onderzoek moet daarnaast in ieder geval openbaar worden gemaakt, worden gepubliceerd. Tevens moeten de belangen en adviesrelaties van onderzoekers openbaar worden. Het betreft dus heel basale uitgangspunten voor onderzoek.

Wij hebben de regering eerder gevraagd of ministeries deze verklaring wilden ondertekenden, maar dat weigerden zij. Daarom vraag ik of het Presidium bereid is, de ministeries te vragen of zij deze gedragscode, de Verklaring van wetenschappelijk onafhankelijkheid, willen ondertekenen. Op die manier heeft de Kamer meer zekerheid dat de informatie die zij krijgt, ook deugt.

De heer Van Raak (SP): Daarom moeten wij bij de bron beginnen. De bron van het kwaad zit op de ministeries.

Ik heb nog één opmerking. Mevrouw Van Nieuwenhuizen wil graag weten wat een debat kost, wat een dertigledendebat kost en wat mondelinge en schriftelijke vragen kosten. Ik wil daar nog iets aan toevoegen. Ik wil namelijk graag weten wat een wetsvoorstel kost, wat een AMvB kost en wat een Koninklijk Besluit kost. Wat kosten alle activiteiten van de regering, alle wetsvoorstellen die wij moeten behandelen? Staan de kosten van het maken van een wetsvoorstel een beetje in verhouding tot het geld dat voor de controle bestemd is?

De heer Elissen (PVV): Voorzitter. Laat ik ook beginnen met het uitspreken van mijn complimenten voor het Presidium, de werkorganisatie en de hele ambtelijke ondersteuning. Wat ons betreft doen zij uitstekend werk. Nogmaals: complimenten. Het is goed om dat regelmatig uit te spreken.

Dit jaar heb ik de eer om namens de PVV deel te nemen aan de beraadslaging over de raming van de Tweede Kamer en ik heb begrepen dat we kijken naar de financiën en naar ons eigen functioneren. Laat ik beginnen met bezuinigingen en kostenbesparingen. Als we willen bezuinigen op de Tweede Kamer, kunnen we onszelf een aantal vragen stellen. Kunnen we efficiënter werken? Kunnen we taken afstoten? Hierbij moeten we ons realiseren dat de Tweede Kamer een organisatie is die vooral uit mensen bestaat, mensen die zich keihard inzetten en goed werk afleveren. Ik bedank die mensen dus nogmaals voor hun inzet.

Kunnen onze werkprocessen efficiënter? Ik denk dat er winst te behalen valt wanneer we bijvoorbeeld de bedrijfsvoering, de werkorganisatie van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer zouden samenvoegen. In ieder geval is het interessant om die mogelijkheid te onderzoeken. Dat is volgens mij ook mogelijk zonder dat de onafhankelijke positie van de Eerste Kamer wordt aangetast, terwijl het kosten zou besparen. Het Ierse parlement heeft bijvoorbeeld één secretaris-generaal voor beide kamers.

Een ander punt: het is mooi dat de Tweede Kamer zo toegankelijk is, maar één of twee ingangen sluiten kan wellicht ook een optie zijn om kostenbesparingen te realiseren. Het lijkt me goed om dat te onderzoeken. Ik heb begrepen dat we nu zes ingangen hebben. Ik heb deze week bijvoorbeeld ontdekt dat op Binnenhof 1 en Binnenhof 1a toch echt twee ingangen naast elkaar zitten. Dat vind ik raar. De toegankelijkheid moet gewaarborgd blijven, maar zes ingangen, waarvan twee direct naast elkaar, dat is overdreven.

De heer Elissen (PVV): Daarin steun ik u.

Ik had het zo-even over de werkorganisatie van de Eerste en Tweede Kamer en heb terzijde nog een opmerking naar aanleiding van het fantastische betoog van de heer Van Raak over al die servicevoorzieningen. Het klonk werkelijk fantastisch. Aan de overkant is volgens mij nog een heleboel ruimte. Misschien moeten we naar een mobiel systeem met marktkramen, die we dan in elk geval één dag per week moeten ontruimen. Maar dat terzijde.

Ik citeer uit het gedoog- en regeerakkoord: «Het kabinet beëindigt het diversiteits-/voorkeursbeleid op basis van geslacht en etnische herkomst.» Dat brengt me op taken die we kunnen afstoten, namelijk alle activiteiten op het gebied van diversiteitsbeleid. Daarom vind ik het opmerkelijk dat ik in de begrotingstoelichting bij de raming van de Kamer in 2012 toch een paragraaf aantref die specifiek over het diversiteitsbeleid gaat. Dat lijkt me niet op zijn plaats.

De heer Elissen (PVV): Wij spreken in het kader van zelfreflectie over de vraag welke prioriteiten wij stellen. Wat ons betreft is het diversiteitsbeleid op het gebied van geslacht in elk geval absoluut niet prioritair. Wij ondersteunen u echter in het streven om een tandje bij te zetten voor arbeidsgehandicapten.

Dan wil ik nu toch even reflecteren op de uitspraken van de heer Heijnen. Hij liet een kritisch geluid horen ten aanzien van de kosten van buitenlandse reizen. Het zal niemand verbazen dat ik ook daarin de heer Heijnen wil ondersteunen. In dit kader verwijs ik ook even naar de IPU, de Inter-Parliamentary Union. De heer Van Raak had het er ook al over. De kosten van het lidmaatschap voor 2011 bedroegen meer dan twee ton. Dat is veel geld. Deze interparlementaire club, bekostigd met gemeenschapsgeld, maakt zich met name druk over CO₂-uitstoot en diversiteitsbeleid. De IPU organiseert bijvoorbeeld jaarlijks een speciale dag voor vrouwelijke parlementsleden. Mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig. Ik begrijp niet dat ik dit steeds moet herhalen, het moet toch een keer indalen. Zo’n dag doet hier dus afbreuk aan en benadrukt juist de verschillen. Daar willen wij vanaf. Klimaatneutrale diversiteitssprookjes, veelal afgedrukt met behulp van milieubelastende full colour druktechnieken – het moet er immers wel mooi uitzien – hebben we inmiddels genoeg gehoord. Wat ons betreft wordt de bijdrage aan deze unie per direct opgezegd en wordt het hele lidmaatschap opgezegd. Dat lijkt mij een prima bezuiniging.

Dan kom ik bij het functioneren van de Kamer. Ik denk dat de hectiek in de Tweede Kamer, die we vaak zelf veroorzaken, wel eens wat minder kan. Er stonden zo veel spoeddebatten op de rol, dat sommige ervan pas maanden later konden worden behandeld. Dat is natuurlijk een ernstig symptoom. Ik vind het verontrustend dat we het probleem niet aanpakken, maar er eigenlijk een ander label op plakken. We noemen het nu een dertigledendebat, omdat we bang zijn dat we anders in ons hemd staan. Gezien de taak van de Tweede Kamer past het niet om regels te stellen die maken dat een debat veel moeilijker kan worden. Ik ben het er dus mee eens dat we geen drempels moeten opwerpen, maar we kunnen wel kritischer kijken – ik trek het ook naar mezelf toe – of we die dertigledendebatten of spoeddebatten wel moeten aanvragen. Als de sense of urgency voorbij is, moeten we dit soort zaken misschien ook wat sneller van de lijst afhalen en waar mogelijk aansluiten bij bestaande AO’s. Anderen hebben dit ook al gezegd.

De heer Elissen (PVV): Dat ben ik met mevrouw Van Nieuwenhuizen eens, maar dit geldt over de hele bandbreedte. Het geldt ook voor procedurevergaderingen en de regeling van werkzaamheden. Het geldt voor het hele gebeuren, want het kost allemaal heel veel geld. Volgens mij ben je dan van huis uit kritisch. Het basisprincipe moet echter zijn dat wij gewoon vragen stellen als wij dat nodig vinden. En de vraag wat nodig is, moeten wij zelf kritisch beantwoorden.

Ook de begroting van de Kamer is aan de Kamer. Dit is toch wel belangrijk. Ook hierover heeft minister Donner kennelijk een andere opvatting. Minister Donner heeft bij slechts een van de Hoge Colleges van Staat de loonbijstelling van het personeel niet doorgevoerd, namelijk bij de Tweede Kamer. Dit is opmerkelijk. Wil de regering de Tweede Kamer hiermee laten voelen dat zij de baas is? Als dit zo is, zou dit een kwalijke zaak zijn. In weerwil van de beheersafspraken heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geweigerd de loonbijstelling structureel in de begroting van de Staten-Generaal te verwerken. Dat de minister ook 6% wil bezuinigen op de schadeloosstelling voor Kamerleden, is wat de PVV-fractie betreft prima. We moeten tenslotte allemaal de broekriem aanhalen. Ook hebben wij een voorbeeldfunctie. Dit is echter niet uitvoerbaar op korte termijn, omdat hiervoor een wetswijziging noodzakelijk is. Een dergelijke bezuiniging houdt dus in dat er ongeveer 10% op de rest bezuinigd moet worden. De vraag is of dit niet buitenproportioneel is.

Ik heb ook een praktisch punt over moties en amendementen. Tijdens debatten worden regelmatig amendementen en moties ingediend. De bodes reiken deze uit aan de verschillende Kamerleden. De Kamerleden brengen deze vaak naar de eigen medewerkers, hetgeen veel heen-en-weergeloop veroorzaakt. Het is goed om een beetje beweging in het debat te houden, maar dit leidt wel eens af van de inhoud. Daarom stel ik voor dat de moties en amendementen die aan de Kamerleden worden uitgereikt, ook aan de medewerkers achter in de zaal worden verstrekt. Dit is een praktisch punt. Als hier geen formele bezwaren tegen zijn, verzoek ik hierom.

Een ander punt is de veiligheid en de beveiliging van de Tweede Kamer. Er heeft zich een aantal incidenten voorgedaan die volgens mij voorkomen hadden kunnen worden. Ik heb het over de incidenten met de beveiliging van telefoons op het netwerk van Vodafone. Je kunt natuurlijk zeggen dat het vanzelfsprekend is dat je je pincode verandert, wanneer je gebruik maakt van voicemail. De afdeling die zich bezighoudt met het beveiligingsbeleid van de Tweede Kamer had in samenspraak met de provider ook na kunnen denken over een andere systematiek. Inmiddels kun je pas gebruik maken van de voicemail, als je de code verandert. Dit had in eerste instantie ook zo kunnen zijn.

Daarnaast was er het incident van de spoofing met telefoonnummers. Het netwerk was niet beveiligd tegen diensten waarmee je onder een ander nummer kunt bellen. Dit is echt een tekortkoming die bekend had moeten zijn. Zo zijn er vast nog meer zaken op het gebied van informatieveiligheid en technologie waarvan we ons onvoldoende bewust zijn. Misschien is het daarom een goed idee dat de Tweede Kamer een cursus informatieveiligheid organiseert voor ambtenaren, fractiemedewerkers en Kamerleden. Dit helpt waarschijnlijk ook om de Kamer iets meer kennis te laten nemen van ICT, aangezien steeds meer onderwerpen een ICT-component hebben en het belangrijk is dat de Kamer steeds de juiste beslissingen blijft nemen.

Een ander punt op het gebied van veiligheid dat mij van het hart moet, betreft de veiligheid 1.0, de beveiliging van onze Kamers. Voor een politieke partij is informatie de belangrijkste handelswaar, als ik het zo mag uitdrukken. Al die handelswaar ligt dag en nacht open en bloot voor het grijpen. Ik vind dat bijzonder. Daarom stel ik voor dat we afspreken dat leden en fracties die daar prijs op stellen, de gelegenheid krijgen om desnoods op eigen kosten sloten aan te laten brengen.

De heer Elissen (PVV): Dat vind ik onvoldoende. Je bent continu in beweging. Als je je kamer even moet verlaten, laat je daar je colbert met je portemonnee en je telefoon achter. Het aanbrengen van sloten is een kleine moeite. Ik heb bovendien tijdens een rondje door het gebouw gezien dat op diverse plekken wel sloten in de deuren zitten. Ik heb afgelopen vrijdag gezien dat een aantal deuren wel op slot zat. Ik ben voor bewegingsvrijheid in het gebouw, maar vind het ook belangrijk dat ik mijn kamer even op slot kan doen als ik weg ben. En omdat ik het desnoods op eigen kosten wil doen, lijkt me dit niet bezwaarlijk.

Mijn laatste onderwerp is Europa, en dan met name de Europese vlag. De PVV is groot voorstander van internationale samenwerking op basis van de soevereiniteit van de verschillende staten. Het uit handen geven van ons zelfbeschikkingsvermogen aan Europa vinden wij een slechte zaak. Wetten maken omdat het moet van Brussel is altijd slechter dan wetten maken omdat we dit als Nederland zelf belangrijk vinden. Het verzet tegen Europa groeit, nu steeds meer burgers en politici zich realiseren dat de Europese droom in werkelijkheid helemaal niet zo mooi is. Het meest recente voorbeeld, namelijk het debacle met Griekenland, heeft het vertrouwen verder verzwakt. Griekenland heeft zijn paard van Troje weer van stal gehaald en op zeer calculerende wijze misbruik gemaakt van het gebrek aan controle op de werking van Europa. Europa doet inmiddels een beetje denken aan het zogenaamde onzinkbare schip dat in 1912 zijn eerste en meteen ook laatste reis beleefde. Te veel aannames, te veel vertrouwen, te weinig controle en de ramp voltrekt zich. Misschien kan James Cameron, de regisseur die hierover later de film Titanic maakte, over een aantal jaren een vergelijkbare rampenfilm over Europa maken. Met een liefdesdrama op de voorgrond wordt dat wellicht nog een aardige film!

De PVV vindt het ook onterecht dat de Europese vlag elke Kamerdag op het gebouw van de Tweede Kamer wappert. Wij zien dan ook graag dat deze vlag vanaf nu slechts wordt gehesen als er een duidelijke ceremoniële aanleiding is, bijvoorbeeld een bezoek van een Europese delegatie.

Tot slot reageer ik op collega Van Nieuwenhuizen op het punt van het huis der democratie. Ik deel de ambitie van de heer Heijnen, maar steun ook de kritiek van mevrouw Van Nieuwenhuizen. Ik ben het ook eens met de heer Van Raak. Het is onvoorstelbaar waar wij het allemaal mee eens kunnen zijn vandaag! Daar moeten we dus een goede balans in zien te vinden. Waar we dus in godsnaam ook op bezuinigen: zo veel mogelijk in eigen huis en het ambitieniveau overeind houden.

Mevrouw Verburg (CDA): Voorzitter. Het is voor mij vandaag een maidenspeech. In deze commissie, maar ook vanwege de raming, die ik vandaag voor het eerst mag doen. Ik heb me dan ook geheel vrijwillig gemeld toen de woordvoerder die hier als eerste voor is aangewezen, niet bleek te kunnen. Het is me een groot genoegen, want ik hoor hier veel interessante dingen.

Ik wil allereerst alle medewerkers danken die in en rond de Tweede Kamer iedere dag, zowel in het weekend als ’s avonds laat en ’s morgens vroeg, hun werk met heel veel plezier doen en dat ook laten merken. Ik vraag de voorzitter en haar ondersteuning om dat door te geleiden. Ik hoor brede waardering, maar het is wel eens goed om het te zeggen. Kamerleden trekken zich daar niet altijd veel van aan. De medewerkers zijn altijd bereid om je te helpen en dat doen ze op een uitermate prettige manier. Heel veel waardering daarvoor, want, zoals door collega’s terecht is gezegd, als het werk achter de schermen niet zou gebeuren, zouden wij hier ’s morgens om kwart over tien niet eens het plenair debat kunnen opstarten.

Ik kan mij zeer goed voorstellen dat wij de komende tijd kijken naar de eventuele bezuinigingstaakstelling voor de begroting van 2013. Ons past als parlement ook de nodige soberheid. Als het overal een tandje minder moet, mogen we geen concessies doen aan de kwaliteit van het democratische debat en alles wat daarvoor nodig is, zoals de ondersteuning, maar is het wel goed om te bekijken of we het zonder verlies van effectiviteit ietsje soberder kunnen doen. Ik vraag om een zorgvuldig proces een zorgvuldige afweging; dat zou zo maar kunnen beginnen bij de ambtelijke secretarissen.

Ik kom bij de audiovisuele faciliteiten. Er is veel belangstelling, met name voor het vragenuurtje. De afgelopen tijd is de waardering daarvoor ietsje minder geworden, maar daar wil ik het nu niet over hebben; er wordt nog steeds gezocht naar een goede formule om die belangstelling in het land overeind te houden of zelfs te versterken. Niet in alle commissiezalen zijn de debatten echter even goed te volgen. Het doet mij een beetje pijn dat met name de zalen op de begane grond, nota bene de vrouwenzalen, soms zelfs niet te beluisteren zijn. Dat is jammer. Is het niet mogelijk om ten minste een geluidsverbinding te maken waarmee debatten zowel intern als extern gevolgd kunnen worden? Intern zou hiervoor wellicht intranet gebruikt worden.

Over de website is al het een en ander gezegd. Eerder is door leden van mijn fractie opgemerkt dat we eens zouden moeten kijken naar hoe de Eerste Kamer het heeft gedaan. Hier is het namelijk buitengewoon ingewikkeld. Wij hebben Parlis, Parlando en VIP. Dan moet je nog heel veel zoeken. Medewerkers hebben een poosje nodig en Kamerleden soms heel veel tijd om dat allemaal uit elkaar te kunnen halen. Maar bij de Eerste Kamer ziet dat er allemaal buitengewoon overzichtelijk uit. Nu staat er dat de Tweede Kamer de opgedane expertise op het gebied van Parlis heeft gedeeld met de Eerste Kamer. Dat was nou net niet de bedoeling. Het was de bedoeling van degene die namens mijn fractie de vraag stelde, om te kijken wat wij op dit punt kunnen leren van de Eerste Kamer. Ik krijg op dat punt graag een toezegging.

Wij weten dat de ontwikkelingen op het gebied van ICT heel snel gaan. Kamerleden klagen al snel over te trage internetsnelheid. Valt daar nog iets aan te doen? Waar ik ook heel veel klachten over krijg, is de complexiteit van het thuis inloggen. Als dat niet lukt, dan wil je bellen met iemand in de Kamer, die dan even virtueel je hand vasthoudt, maar dan is er niemand te bereiken omdat wij blijkbaar op die service hebben bezuinigd. Ik weet niet of dat de goede vorm van bezuinigen is. Graag krijg ik daar een reactie op.

De iPads gaan er komen. Ik dacht dat er weer een beetje vertraging was, maar een goede stap mag best ietsje langer duren. Ik vraag wel aandacht voor de toenemende mogelijkheden om direct zaken te beïnvloeden. Ik maak hier debatten mee in commissies waarbij soms mensen op de publieke tribune zitten die onmiddellijk input leveren. Vroeger ging er nog wel eens heel heimelijk een briefje naar een Kamerlid dat er niet helemaal uit leek te komen of dat iets vergat. Tegenwoordig wordt er heel veel ge-sms’t, maar met de iPad zal dat alleen nog maar meer worden. Ik heb een beetje zorgen over het feit dat wij straks alleen nog maar gebogen over de iPad debatten voeren in plaats van met een beetje front en zelfredzaamheid. Ik realiseer mij dat de Voorzitter daar niet zo gek veel aan kan doen, maar ik wilde het vandaag toch even gezegd hebben; je moet zo je mogelijkheden pakken.

Duurzaamheid. Het restaurant koopt duurzaam in. Daar zijn wat mitsen en maren bij en dat begrijp ik, maar één ding begrijp ik niet zo goed. Wij hebben in het Kamerrestaurant water uit Frankrijk, water uit Wales, water uit Duitsland dat echter is geproduceerd in Engeland, en water uit de Verenigde Staten, meer precies Arizona. Daar is op zichzelf niks mis mee, maar ik vind met kraanwater ook niet zo gek veel mis. Iemand die even een kikker in de keel heeft, redt zich daar toch heel snel mee. Met andere woorden – u begrijpt waar ik naar toe wil – kan dat niet iets eenvoudiger? Het zal allemaal heel gezond zijn, maar ik weet toevallig dat Nederlands water ook heel gezond is. Sterker nog, wij gaan onze expertise op het gebied van water zelfs via het topgebiedenbeleid exporteren. Daar willen wij een kernproduct van maken. Kortom, kijk daar eens eventjes naar, want dit is gesleep met water, waarvan ik denk: dat is water naar de zee dragen.

Over streekproducten is ook al een en ander gezegd. Wij moeten met onze goede bedoelingen oppassen niet in herhaling te vervallen, maar eerder dit jaar zijn er heel breed, door coalitie en oppositie, moties ingediend over streekproducten. Is het niet aardig om eens te kijken of wij een streekweek kunnen organiseren met Twentse, Groningse, Limburgse, Brabantse en Utrechtse producten? Het lijkt mij geweldig om dat weer een keer te doen en zo de smaakpapillen van Kamerleden en medewerkers te verwennen.

Een laatste punt wat betreft duurzaamheid is onze afvalscheiding. Ik heb twee bakken op mijn kamer staan: een voor papier, die snel gevuld raakt als ik een poosje op mijn kamer zit, en een voor de rest. Maar burgers thuis scheiden veel meer. Ik doe dat ook. Restafval doe ik nooit bij plastic en ander afval. Is het de moeite van het overwegen waard om op het moment dat dit weer wordt aanbesteed, iets breder te kijken naar het scheiden van afval? En kan dan ook worden gegarandeerd dat het afval gescheiden wordt verwerkt? Daar hoor ik soms rare verhalen over: burgers scheiden het afval en de afvalophalers storten het weer bij elkaar. Dan zijn we even ver en dat is niet de bedoeling.

Mevrouw Verburg (CDA): Voor mij is het criterium dat ik zelf nog de kamer in moet. Ik wil niet zo’n lange rij bakken hebben dat ik zelf de kamer niet meer in kan. Ik moet nog mensen fatsoenlijk kunnen ontvangen. Om te beginnen zou een verdubbeling wat mij betreft kunnen. We hebben er nu twee: papier en de rest. Er kan ook nog iets gebeuren met de vorm van de bakken. Bekijk nu eens gewoon wat effectief kan zijn. Rondsjouwen met afval om het op een punt te deponeren, gaat niet lukken. Dat zie ik niet gebeuren. Maar denk er eens verstandig over na. Alles wat wij zelf kunnen doen aan duurzaamheid en verduurzaming is mooi meegenomen, hoe je ook over het klimaatdebat denkt.

Ik heb twee opmerkingen over de fractiekosten en de budgetten voor de fracties. De eerste opmerking gaat over onszelf. Onze kopieerkosten zijn onevenredig gestegen. Dat kan te maken hebben met de komst van ondergetekende in de Kamer, ruim een halfjaar geleden, maar wij kunnen dat niet nagaan. En willen we er iets aan kunnen doen, dan moet er toch een specificatie van de kopieerkosten beschikbaar zijn. Op dat punt krijg ik graag een toezegging, en niet alleen voor onze fractie. Wat ik voor onze fractie vraag, moet natuurlijk mutatis mutandis voor alle fracties gelden.

De tweede opmerking betreft de reservepositie van fracties. We hebben te maken met grote verschuivingen in aantallen leden en zetels per fractie. De regel is dat je reservepositie niet hoger mag zijn dan 50% van het jaarbudget. Met zo veel verschuivingen, waarbij je de ene keer mensen moet aannemen en je de andere keer veel mensen moet ontslaan, hoe verdrietig dat ook is, heb je van tijd tot tijd toch een wat grotere reservepositie nodig. Ik vraag het Presidium dus om daar iets flexibeler mee om te gaan en te overwegen of de reservepositie van 50% van het jaarbudget stevig kan worden verhoogd.

Er is al veel gezegd over het Huis voor democratie en rechtsstaat. Het gaat heel goed, wat ons betreft. In 2011 worden er zo’n 70 000 scholieren door het parlement geleid. Zij maken kennis met het werk van de Tweede Kamer. Dat aantal zou echter bijna moeten verdriedubbelen als we alle scholieren hier willen hebben. Het cohort is namelijk ongeveer 200 000. Wat gaan we doen om dat te realiseren? Ik heb het niet over «big spending»-activiteiten of huisvesting, maar hoe kunnen we de inspanningen zodanig maken dat het contact er is? Dat is namelijk wezenlijk. Leerlingen en studenten die hier zijn geweest en hebben gezien wat hier gebeurt, zijn onder de indruk geraakt van dit gebouw, net als ik nog elke dag ben. Je treedt het gebouw binnen en je bent in het huis van de democratie, in het parlement. Dat doet iets met je, of je nu 15 jaar bent of de 50 bent gepasseerd.

Mijn volgende punt is de beveiliging. De heer Heijnen heeft al verteld dat wij op bezoek zijn geweest in de parlementen van Kosovo, Albanië en Servië. Dat was geen probleem, en dat had ermee te maken dat wij zo’n vertrouwenwekkende combinatie vormen met de rest van de delegatie. De heer Heijnen heeft echter wel een punt. Ik mag hier van tijd tot tijd ambassadeurs ontvangen, die kennis komen maken met mij in mijn hoedanigheid van voorzitter van de vaste commissie voor Europese Zaken. Die ambassadeurs moeten bij hun bezoek werkelijk alles uittrekken. Ze klagen niet, want ze krijgen alles weer netjes terug, maar ze vinden het wel heel gek. Is er niet iets te doen aan de begeleiding en de respectvolle bejegening van mensen? Veiligheid moet er zijn, maar het kan ook een beetje te dol worden. Is er iets te doen aan de procedure voor mensen die hier vanwege hun diplomatieke functie komen? Is er iets te doen aan de procedure voor mensen die hier bekend zijn en hier vaker moeten zijn? Het is nu wel erg streng en heel weinig gastvrij.

Mevrouw Verburg (CDA): Ik zou willen dat we helemaal geen beveiliging zouden hebben. Dat meen ik serieus. Toen ik dertien jaar geleden in de Kamer kwam, hadden we dat niet nodig. Nu is het blijkbaar wel nodig, maar toch moeten we maatwerk leveren. Het zou me dierbaar zijn als we die politieagenten en WSW’ers niet zouden hoeven scannen. Je moet je echter wel realiseren dat sommige dingen, gelet op de huidige situatie, niet kunnen. Toch pleit ik voor zo min mogelijk en zo respectvol mogelijk, zonder afbreuk te doen aan de veiligheid.

Tot slot wil ik ingaan op de Kamer als werkgever. In de eerste plaats noem ik de maatschappelijke stage. Mijn collega Jack Biskop heeft in een motie gevraagd of het mogelijk is om zo’n 100 leerlingen per jaar de mogelijkheid te bieden in de Kamer een maatschappelijke stage te lopen. In de tweede plaats vind ik dat de overheid, en dus ook de Tweede Kamer, een voorbeeldrol moet vervullen in het werkgeverschap van WSW’ers en Wajongers. Hoeveel mensen uit deze groeperingen werken er nu bij de Tweede Kamer? Wat is het actuele beleid hiervoor? Ik heb de indruk dat er qua voorbeeldfunctie nog wel een tandje bij kan. Ik heb overigens gemerkt dat er een interessante meerderheid is om dit eventueel per motie te verzoeken, maar het Presidium gaat hierover ongetwijfeld een toezegging doen.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Voorzitter. Het is al door alle sprekers gezegd, maar ook ik wil mijn bijdrage beginnen met veel dank en lovende woorden voor alle medewerkers van de Kamer; van de fracties en het restaurant tot de beveiliging. Zonder al deze mensen kunnen wij ons werk inderdaad niet doen. Ik verzoek de Voorzitter dit ook door te geven aan iedereen die daarvoor in aanmerking komt. Heel veel dank nogmaals.

We bespreken de raming in een bijzonder tijdsgewricht. De overheid bezuinigt fors en het kabinet heeft daar plannen voor ontwikkeld. De politieke partijen verschillen behoorlijk met elkaar van mening over de manier waarop die bezuinigingen vorm moeten krijgen. Je ontkomt echter niet aan de conclusie dat de meeste partijen vinden dat vooral de overheid het zuiniger aan moet doen. Daarom is ook de Kamer in beeld gekomen. Daarmee raken we aan een gevoelig punt: in hoeverre valt er te bezuinigen op de democratie? We begrijpen allemaal dat, als heel Nederland het met minder moet doen, wij ook naar onze eigen organisatie moeten kijken. Tegelijkertijd zijn we hier in de Kamer de stem van het volk tegenover de regering. Die stem moet krachtig klinken, kwaliteit hebben, toegankelijk zijn en niet bij voorbaat vatbaar zijn voor druk vanuit het kabinet. Dat besef lijkt soms niet helemaal door te dringen tot de minister van BZK, die feitelijk de Kamer niet als een zelfstandige begrotingsautoriteit lijkt te willen erkennen.

Tegelijkertijd vinden wij het ook wel goed dat er een inspanningsverplichting op ons rust om te bekijken of het wat soberder kan. Daar moeten we zeker serieus naar kijken. Het gaat om een flinke opgave. De kwaliteit van ons werk kan daar gemakkelijk onder lijden. Goede communicatie met en overeenstemming met en tussen de fracties en de Kamer als geheel is daarom geboden. Een oriënterende fase tussen fracties en MT voorafgaand aan Presidiumvergaderingen op ambtelijk niveau kan zeker een meerwaarde hebben en ligt ook in lijn met het protocol. Graag krijg ik op dit punt een nadrukkelijke toezegging.

Ik kom op een aantal praktische punten, waaronder het vandaag veelbesproken dertigledendebat. Ook mijn fractie ziet het probleem van het dertigledendebat. Uit het feit dat het spoeddebat is vervangen door het dertigledendebat, blijkt al dat het instrument bot aan het worden is. Het duurt maanden voordat wij kunnen overleggen over zaken die we in eerste instantie wel urgent vinden. Er is gesproken over het aanleggen van extra criteria. Ik loop hier nog niet zo lang rond, maar ik heb al wel van verschillende kanten gehoord dat er in het Presidium heel vaak is gesproken over de criteria die zouden moeten worden aangelegd. We belanden eigenlijk weer in dezelfde discussie als we hier opnieuw over gaan spreken. Iedereen heeft zijn eigen ideeën hierover en criteria gaan altijd gepaard met een grote mate van subjectiviteit. Mijn fractie verwacht daarom dat deze discussie weer zal verzanden. Daarom stellen wij voor om het over een andere boeg te gooien, namelijk door naast een dertigledendebat een zestigledendebat in te stellen. Dit zestigledendebat krijgt dan qua agendering voorrang op de dertigledendebatten. Daaraan kun je de eis toevoegen dat ten minste drie of vier fracties dit debat ondersteunen. Het zestigledendebat zou de garantie moeten hebben dat het binnen drie weken wordt geagendeerd.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Ik ben nooit tegen zelfbeheersing. De ChristenUnie-fractie kan niet worden verweten dat zij geen zelfdiscipline heeft op dat punt. Ik heb het nog even opgezocht, maar mijn fractievoorzitter heeft de afgelopen tien jaar één spoeddebat aangevraagd en toen kreeg hij commentaar van de SP-fractie, die zich afvroeg waarom het spoeddebat moest worden aangevraagd. Dat was wel heel opmerkelijk.

Het punt is dat het instrument bot is geworden. Dat is een conclusie die wij met elkaar delen. Wij proberen noodverbanden aan te leggen om het onderwerp via een algemeen overleg geagendeerd te krijgen. Dit is een manier die recht doet aan de oppositie, omdat het niet bij meerderheid kan worden weggestemd. De oppositie kan altijd nog in haar geheel besluiten om een spoeddebat door te laten gaan, waarvan de Voorzitter weet dat het snel moet worden geagendeerd. Dertigledendebatten blijven wat ons betreft bestaan. Als er niet genoeg draagvlak in de Kamer is voor een snel debat, komt dat debat er niet binnen drie weken. Het wordt dan echt wel een paar maanden. Wat ons betreft, doet het recht aan beide discussies.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Sinds 10 oktober 2010 vertegenwoordigt de Tweede Kamer ook drie nieuwe Nederlandse gemeenten in de Cariben, ook al hebben zij nog niet deelgenomen aan de verkiezing van deze Kamer in de huidige samenstelling. Bij de volgende verkiezing zullen zij dat wel doen. Of dit nu spoedig aan de orde is of niet, het punt van de representativiteit van onze Kamer naar deze drie eilanden toe, speelt nu al een rol. Zij kunnen worden gehoord in het parlement.

Wij hebben daar in ons land nog geen goede oplossing voor gevonden, ondanks onze representatieve democratie. Andere landen kennen wel bijzondere voorzieningen voor soortgelijke situaties, zoals gereserveerde of extra zetels. Bij de behandeling van de raming kunnen wij dit alles natuurlijk niet een-twee-drie regelen. Wel kunnen wij erover nadenken hoe de representativiteit van de Kamer jegens de drie BES-eilanden binnen de kaders van onze mogelijkheden hier en nu meer aandacht kan krijgen. Te denken valt aan een soortgelijke constructie als de Kamer zelf heeft jegens de EU; een permanente vertegenwoordiging derhalve. Ik verzoek het Presidium, zich te buigen over deze optie.

Ik kom over een punt te spreken dat volgens mij binnen het Presidium is besproken, maar waarover wij graag meer informatie willen hebben. Het gaat om de site rijksoverheid.nl., waar onlangs een merkwaardig bericht van het ministerie van Defensie op stond. Er was een notaoverleg geweest en hiervan heeft het ministerie een zeer gekleurd verslag op de site rijksoverheid.nl gezet. Dat lijkt mij niet de feitelijke informatie waarop onze burgers zitten te wachten. Er werd zelfs gezegd wat bepaalde partijen vonden van het debat en wie voor en wie tegen was. Ook wat minister Hillen had gezegd, stond erop. Wij willen graag zien dat de site puur voorlichtende en zakelijke informatie bevat. Ik heb begrepen dat dit onder de aandacht van het ministerie van Defensie is gebracht en wij horen graag welke afspraken zijn gemaakt.

Wij leven in een tijd van scherpe politieke debatten en van snelle berichten op vele fronten. Juist dan kan de vraag hoe wij deze debatten willen voeren, nuttig zijn. Onze voormalige collega Anker heeft hieraan een bijdrage geleverd door een meerderheid van de Kamer achter de introductie van de hoffelijkheidstrofee te krijgen. Wij zijn benieuwd wie de eer krijgt deze trofee, na onze eerdere zeer gewaardeerde prijswinnaars, de heer Van Beek, die ik al zie glimmen, en de heer De Wit, uitgereikt te krijgen.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. De Partij voor de Dieren wenst ook haar enorme waardering uit te spreken voor het ondersteunend personeel in de Kamer. Zonder hen kan het parlement zijn belangrijke taak van het controleren van de regering niet uitvoeren; dank dus!

Hoewel de discussie nog gevoerd zal worden, spreek ik op voorhand toch al onze zorgen uit over de aangekondigde bezuinigingen. Het is mijns inziens een heel erg slecht idee om ook maar iets weg te bezuinigen van de ondersteuning van de Kamerleden. Nederland loopt daarin niet voorop; Kamerleden moeten het met weinig ondersteuning doen. Ik roep even in herinnering dat ik laatst aan de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie heb gevraagd hoeveel ambtenaren zich bezighouden met het mestdossier. Dat bleken er tien te zijn. Voor een slechts klein onderdeeltje van het landbouwdossier heeft de staatssecretaris dus tien mensen, maar de Kamerleden die zijn beleid moeten controleren hebben slechts ongeveer een halve medewerker daarvoor. Wij moeten die ondersteuning echt niet schrappen, want anders komt de kwaliteit van het werk van het parlement in gevaar. Nogmaals, die discussie komt nog. Ik wilde slechts onze zorg hier op tafel leggen, zodat die in elk geval kan worden meegenomen als wij de discussie aangaan.

Er zijn veel goede vragen gesteld door de collega’s van de andere partijen en daardoor ben ik in staat om mijn bijdrage vooral te gebruiken voor het voorbeeld dat de Tweede Kamer volgens mij moet stellen bij de enorme duurzaamheidsopgave in ons land. Wij hebben in dit kader gelukkig reeds goede stappen gezet. Mevrouw Verburg sprak er al over dat wij hier gewoon water uit de kraan drinken en geen flessenwater gebruiken. Dit heeft er alles mee te maken dat het Presidium positief heeft gereageerd op een eerder verzoek van de Partij voor de Dieren. Flessenwater is immers vijftig keer meer milieuvervuilend dan gewoon water uit de kraan. Laten wij dit soort kleine, simpele dingen vooral doen. Het klimaatbeleid ziet er ook goed uit. Er zijn zonnepanelen. De lichten gaan eerder uit, maar als je nog aan het werk bent, kunnen die gewoon weer aan. Dat is prima, maar er moet natuurlijk altijd nog meer.

De belangrijkste component in het milieubeleid is voedsel. Met name de Kamerleden van CDA-huize weten heel goed dat vlees en dierlijke productie de grootste milieuvervuilers van ons voedselpakket zijn. In dat licht vind ik het positief dat mevrouw Verburg zegt dat alles wat wij zelf kunnen doen aan duurzaamheid, mooi meegenomen is. Dat gaat de goede kant op.

Het goede voorbeeld dat de Kamer in dit kader eerder heeft afgegeven, had ook te maken met het feit dat een aantal organisaties geen bedreigde vissoorten meer serveerde. De Tweede Kamer is toen gevolgd. Ik vind dat wij hetzelfde moeten doen met de campagne van Wakker Dier. Wakker Dier heeft namelijk een kantinechecker gelanceerd waarmee je kunt bekijken hoe milieu- en diervriendelijk het aanbod in je eigen restaurant is. De Partij voor de Dieren heeft goed contact met de koks en het hoofd inkoop; alle complimenten voor hen. Wij hebben zelfs nog reclame gemaakt voor het inkoopbeleid hier, omdat de vriendelijke koks zo aardig zijn om in de winter ook een vegetarische erwtensoep te maken. Bij de KRO vonden ze dat zelfs zo leuk dat ze het op de radio wilden vertellen. Er moet echter meer! Wij zagen het experiment van de VPRO: zodra je echt een keuze maakt voor een duurzaam aanbod in je restaurants, krijgen de vriendelijke kantinemedewerkers heel wat emoties over zich heen, bijvoorbeeld als er wordt gesneden in het vleesaanbod.

Daarom denk ik dat wij met elkaar moeten besluiten welke kant wij op willen. Ik volg in dit kader even de lijst van de kantinechecker van Wakker Dier. Wij hebben een uitgebreid en verleidelijk vegetarisch aanbod. Daarover hebben wij niets te klagen, want dat gaat goed, maar wij moeten er wel aandacht voor houden. Het volgende item op de lijst is: vlees met een welzijnskeurmerk. Wat wij hier serveren moet mijns inziens in elk geval afkomstig zijn van dieren die de mogelijkheid hebben gehad om buiten te lopen. Kan het Presidium toezeggen dat wij op die manier gaan inkopen? Hetzelfde geldt voor de eieren. Er wordt hier gewerkt met scharreleieren, maar die zijn afkomstig van dieren die nooit buiten komen. Eigenlijk zou je die schuureieren moeten noemen. Kunnen wij overschakelen op eieren die afkomstig zijn van kippen die buiten hebben kunnen scharrelen? Dit geldt ook voor melk- en zuivelproducten van koeien in de wei. Wij zien dat verschillende supermarkten en organisaties in dit verband een statement maken. Zij serveren alleen nog melk en zuivel van koeien die in de wei mochten lopen. Ik vind dat de Tweede Kamer dit ook moet doen.

Ik kom op het meest heikele punt: geen reclame voor oneerlijke maaltijden. In het Kamerrestaurant wordt niet echt reclame gemaakt, maar het is ons opgevallen dat de schepschotels die in de Kamer worden geserveerd, eigenlijk een onbeperkt eetbuffet inhouden. Ik meen dat je voor € 7 de dagelijkse schepmaaltijd op je bordje mag scheppen, maar als je honger hebt mag je dat twee keer doen. Als je trek hebt in vier stukken kip, in plaats van één portie, dan is dat ook geen probleem. In het kader van milieu en diervriendelijkheid, maar ook in het kader van de bezuinigingen, is dit een beetje gek. Daarom stel ik voor om het beleid in te voeren dat de schepschotel één portie behelst. Als je meer wilt, moet daarvoor een vergoeding betaald worden.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik nodig heel graag het hoofd bedrijfsvoering uit om dit verhaal te bevestigen. Ik heb het niet zelf verzonnen. Dit komt voor en het lijkt me alleszins redelijk om dat te benoemen en af te spreken: de schepschotel geldt voor ongeveer deze portie, en grote eters mogen wat meer opscheppen, maar wie dubbel wil opscheppen, moet dubbel betalen. Men mag dan nog steeds zo veel eten als men zelf wil, maar dit lijkt me ook in het kader van de bezuinigingen een goede maatregel.

Ik heb nog een paar afrondende opmerkingen, maar laat het hier verder bij en zal volgend jaar wel beginnen over de adviezen van het Voedingscentrum over wat we het beste zouden kunnen eten voor een goede verdeling over de voedselschijf. Niet zo lang geleden heeft het Voedingscentrum een gezonde lunch voor Kamerleden aangeboden. Ik vond dat een leuk initiatief. We kregen allemaal een boekje mee omdat uit onderzoek kennelijk blijkt dat het leven in het parlement niet altijd even gezond is. Ik vond dit een mooi initiatief van het Voedingscentrum; misschien kunnen we er volgend jaar over verder spreken.

Ik ben dus door de lijst van Wakker Dier heen. Ik sluit af met een toevoeging van de PvdD zelf. Over vis hebben we het eerder al gehad. De PvdD maakt zich samen met andere fracties ook grote zorgen over de bijensterfte. Het zou goed zijn om onze groenten en fruit, en eventuele bloemen, in te kopen bij bedrijven die geen supergiftig bestrijdingsmiddel hebben gebruikt. De voorzitter heeft de akelig technische naam al vaker voorbij horen komen: imidacloprid. Het voedsel hoeft niet eens per se biologisch te zijn, maar als we kunnen uitsluiten dat dit middel is gebruikt voor onze groente en fruit en eventueel bloemen, zou dat mij een lief ding waard zijn. Ik heb gesprekken gehad met het hoofd inkoop; ik heb een goed contact met het restaurant. Zo radicaal zijn de voorstellen niet. Ik nodig het Presidium uit om een stapje verder te zetten om aan heel Nederland te laten zien dat men, als het aan ons ligt, dierenwelzijn en milieu serieus moet nemen.

Mevrouw Verbeet: Voorzitter. Ik zal mijn verhaal als volgt opbouwen. Ik begin met een kort algemeen stuk. Dan ga ik in op de beheersafspraken, de bezuinigingen en alles wat met Kamerwerkzaamheden samenhangt. Vervolgens ga ik in op burgers en communicatie, ICT, audiovisuele zaken en de website. Dan kom ik bij alles wat kan worden gevat onder het interieur van de Kamer. Daarbij komen dus ook het koffiegedoe en andere dingen, zoals ingangen en beveiliging. Als laatste ga ik in op het personeel, omdat een aantal van u daarover begon.

Allereerst wil ik de leden natuurlijk hartelijk danken voor hun bijdrage. Ieder jaar bij de raming blijkt hun betrokkenheid bij de Kamer. De behandeling van de raming is het jaarlijkse moment – ik zou haast zeggen hoogtepunt – waarop we niet alleen de begroting, maar ook het functioneren van de Kamer bespreken en evalueren. De raming is een stuk van onszelf, van het Presidium en van de Tweede Kamer als geheel. Samen bekijken we onze werkwijze en plannen.

Dit is de eerste ramingsbehandeling na de verkiezingen van vorig jaar. De impact van verkiezingen is enorm. Er zijn bij iedere verkiezingen grote electorale bewegingen te zien. Als in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw een partij drie zetels won of verloor, spraken de kranten de volgende dag van een electorale aardverschuiving. Tegenwoordig lijkt het normaal dat vijftien of meer zetels van partij wisselen. Dat heeft grote gevolgen voor het werk van de Kamer en van de fracties. Er gaat immers heel veel ervaring en kennis van het politieke handwerk verloren. Dat kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van het Kamerwerk en het vraagt om goede en consistente ondersteuning van de Kamerorganisatie als geheel en van de fracties.

Veel leden spraken – ik voeg mijn waardering daarbij – hun waardering uit voor de medewerkers. Ik weet dat zij dit oprecht menen en dat de medewerkers dit zeer waarderen. Ook voor de ambtelijke organisatie zijn verkiezingen en de uitkomst daarvan een grote opgave. De ontvangst van de nieuwe leden op het nieuwe ledenplein was een succes en meer dan ooit spant de Kamer zich in om de nieuwe leden zo snel mogelijk vertrouwd te maken met de procedures in de Kamer en met de regels voor controle en wetgeving.

Ik zal de beantwoording in een aantal specifieke gevallen overlaten aan de leden van het managementteam, maar voorlopig ben ik nog niet zover. Ik kan er nog wel mee uit.

Dan kom ik bij de beheersafspraken. Als er rijksbreed moet worden bezuinigd, kan de Kamer niet achterblijven. Daarover is Kamerbreed consensus, maar het is wel iets waarover de Kamer zelf beslist. Hierover is in het verleden de nodige strijd gevoerd. Ik heb wel eens eerder verteld dat een van mijn voorgangers de brieven die hij ontving van de minister over de begroting van de Kamer, ongeopend retourneerde. Die tijden waren er ook. Het gaat nu digitaal, dus is niet openen er niet meer bij. Er is zelfs enkele jaren geleden een breed samengestelde ambtelijke commissie geweest met vertegenwoordigers uit de Eerste en Tweede Kamer en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, die zich over het vraagstuk van de parlementaire autonomie heeft gebogen. Daarin en later ook in de Kamer zelf is ook de mogelijkheid van een grondwetswijziging aan de orde geweest om dit goed te regelen. Uiteindelijk is geconcludeerd dat dit te ingrijpend zou zijn en ook niet nodig, omdat er in de praktijk altijd overeenstemming werd bereikt. Achtereenvolgende ministers hebben het primaat van de Staten-Generaal erkend. Dat kan ook niet anders, als het over het instituut gaat dat deze ministers en het kabinet als geheel dient te controleren.

In 2001, tien jaar geleden, is de Comptabiliteitswet zo gewijzigd dat de regering erkent dat de Kamer altijd over haar eigen doen en laten gaat en dus ook over de middelen die zij daarvoor denkt nodig te hebben. Het vorige kabinet heeft besloten algemene efficiencytaakstellingen voortaan niet meer zonder meer te vertalen naar de begrotingen van beide Kamers. Begin dit jaar heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nog eens bevestigd dat deze afspraken recht overeind staan. Een aanzienlijk deel van de begroting van de Kamerorganisatie bestaat uit posten die niet beïnvloedbaar zijn. Deze kosten zijn alleen door wetswijziging te veranderen. Tot slot moet worden opgemerkt dat de Kamer maar heel beperkt haar eigen werklast kan bepalen. De wetten komen naar ons toe, om het zo eens uit te drukken. Onze eigen initiatiefwetten zijn hier een uitzondering op, maar het is het recht van de leden om deze in te dienen. Dit kun je dus ook niet beïnvloeden.

Veel van de werkzaamheden en dus van de kosten wordt bepaald, c.q. veroorzaakt door wat de regering aan de Staten-Generaal voorlegt. Dat laat onverlet dat de Tweede Kamer zichzelf een voorwaardelijke inspanningsverplichting wil opleggen om in 2013 en latere jaren aan de bezuinigingstaakstelling bij te dragen, voor zover het de door de Kamer te beïnvloeden uitgaven betreft. Een ambtelijke werkgroep, de stuurgroep inspanningsverplichting, kortweg de SIV, maakt momenteel een analyse van de huidige dienstverlening en brengt besparingsmogelijkheden in kaart. Ik vind de afkorting SIV trouwens heel ongelukkig. De stuurgroep inspanningsverplichting zal via het Managementteam rapporteren aan het Presidium. Daarna kunnen voorstellen voor de invulling van de voorwaardelijke inspanningsverplichting begin 2012 en uiteindelijk via de Raming voor 2013 aan de Kamer worden voorgelegd. De bereidheid is in die zin voorwaardelijk, dat het Presidium in de aanloop naar het opstellen van de Raming voor de Kamer voor 2013 met de Kamer zelf zal overleggen of en, zo ja, hoe en in welke mate een dergelijke inspanningsverplichting kan worden gerealiseerd, zonder dat deze de medewetgevings- en controlemogelijkheden van de Kamer aantast. Ik stel dan ook voor om begin 2012, over een halfjaar dus, in een speciale bijeenkomst met de commissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met elkaar de verschillende voorstellen voor het invullen van de inspanningsverplichting te bespreken, zodat de voorstellen uiteindelijk kunnen worden verwerkt in de Raming voor 2013 en in de meerjarencijfers voor daarna. Dan kunnen we ook een zorgvuldige afweging maken. Ik stel voor om alle voorstellen die de Kamerleden vandaag hebben gedaan, over bijvoorbeeld ingangen en dossiers, voor te rijden bij de ambtelijke club. Anders gaan we hier over allemaal kleine elementen discussiëren. Ik denk dat het goed is om het in zijn geheel te doen.

Mevrouw Verbeet: De ambtelijk secretarissen vormen de klankbordgroep. De Kamerleden hebben geen vermoeden hoe moeilijk het is om hen bij elkaar te krijgen en te houden. Ik vraag ze daarom om mij een genoegen te doen. Ik wil één club en wil dat deze verantwoordelijk is voor het contact houden met de eigen fractie. Anders wordt het een duiventil en daarvan worden de voorstellen niet beter. Zo gaan we het dus doen.

We hebben al gezegd dat we van de fracties verwachten dat zij naar rato bijdragen aan de invulling van de inspanningsverplichting. Vorig jaar hebben we al geconstateerd – en dat doe ik nu weer – dat bij de Kamerorganisatie het vlees van de botten is. Verdere bezuinigingen zullen pijn doen. Dit geldt voor de Kamerorganisatie, maar bezuinigingen kunnen en zullen ook de leden raken. Ik noem bijvoorbeeld maar het zelf inschenken van water. Daar kunnen wij niet meer aan beginnen. Ook een hoestfunctie hebben we hier niet; dat moet u allen allemaal zelf doen. In dit verband wil ik benadrukken dat de ambtelijke organisatie grote inspanningen pleegt om gedwongen ontslagen te voorkomen. De Tweede Kamer hecht veel belang aan goed werkgeverschap. We mogen trots zijn op de status van erkend leerbedrijf. Zo geven wij veel jongeren een kans op een goede stage en een goede werkervaring. Ook bijvoorbeeld de nieuw in te richten coffee corner zal werken met leerlingen van het roc.

Mevrouw Verbeet: Ja, ik kom daar nog op. Dit is nog steeds mijn algemene inleiding.

Het is goed om aan te geven dat de Kamer met bestaande middelen en bij gelijk blijvend aantal vergaderuren de afgelopen jaren haar controlerende taak heeft geïntensiveerd. Het proces van parlementaire zelfreflectie is uit eigen middelen gefinancierd, evenals de aanbevelingen die voortkomen uit dit proces, zoals de intensivering van onderzoek en de versterking van de positie van de fracties. Ook heeft de Kamer het afgelopen jaar intensiever gebruikgemaakt van het individuele vragenrecht, hoewel wel sprake is van een stabilisering. Er zijn echter veel meer commissieoverleggen, VAO’s, schriftelijk overleggen tussen commissies en regering, en rondetafelconferenties. Het aantal activiteiten neemt dus enorm toe, en dat doen wij allemaal op hetzelfde budget. Het enige waar de Kamer soms extra budget voor vraagt, is een parlementaire enquête. Verder doen wij het, ook als er veel meer overleggen en veel meer plenaire vergaderingen zijn, volgens hetzelfde met u allen afgesproken budget. Daarnaast pakt de Kamer haar rol van toezichthouder op de opstelling van onze regering in Europa steeds actiever op. Ook is er het afgelopen jaar meer aandacht besteedt aan de uitvoerbaarheid van wetten. Dat gebeurt door samenwerking met adviesorganen en intensief voorbereide hoorzittingen. Meer kwaliteit van de parlementaire democratie met dezelfde middelen dus.

Nieuw bij de raming is de bijlage «de staat van de Tweede Kamer». Velen van u hebben hier vanmorgen over gesproken. Het is de eerste keer dat de bijlage is opgesteld. Ik ben blij met de kritische vragen van de leden, want die maken dat het stuk volgend jaar nog meer aan de behoefte beantwoord. De staat van de Tweede Kamer gaat over de Tweede Kamer als geheel en niet over de afzonderlijke fracties. Dat heeft als nadeel dat bijvoorbeeld al die activiteiten die fracties zelf verrichten om jonge kiezers en jongeren in het algemeen hiernaartoe te halen, niet in de staat voorkomen. Dat is wel een nadeel, maar ik zou niet zo goed weten hoe we dat zonder een vergroting van de bureaucratische last voor u zouden kunnen doen.

De Tweede Kamer is zich bewust van het belang om haar taak uit de dragen in de samenleving. Het toenemend aantal bezoekers en de toegenomen belangstelling van mensen om via de website of televisie debatten te volgen, is positief.

Tot slot is het goed om te vermelden dat na een dip, acht jaar geleden, het vertrouwen van de bevolking in het instituut Tweede Kamer weer stijgt. Momenteel is dat met 65% op het niveau van de jaren negentig.

Kijkend naar het buitenland, zien we dat de kosten per plenair vergaderuur in Nederland veel lager zijn dan in de ons omringende landen. Dat geldt ook voor de kosten van de Kamer per inwoner.

Dan beantwoord ik nu een aantal specifieke vragen. Mijnheer Van Raak vroeg mij naar mijn standpunt over de schadeloosstelling. De voorzitter van het Presidium heeft daarover geen ander standpunt dan het standpunt van de meerderheid van de Kamer, in dit geval zelfs tweede derde, en ook nog in de Eerste Kamer.

De ambtelijk secretarissen zullen zeer betrokken worden bij de totstandkoming van de voorstellen voor bezuinigingen. We zullen regelmatig, precies volgens protocol, met hen overleggen. Dat is ook zeer in ons eigen belang. We hopen dat ze er ook allemaal altijd zijn. De betrokkenheid van de leden van de fracties is op dezelfde manier voorzien. Dat geldt ook voor het Presidium, voor de Commissie voor de Werkwijze der Kamer en voor wie dan ook die zijn bijdrage eraan kan leveren. Mijn bedoeling is iedere keer met iedereen te overleggen. Het is soms niet makkelijk om van alle fracties iemand aan tafel te krijgen.

Wij hebben aanstaande maandag ook een overleg over de reserveposities van de fracties met de ambtelijk secretarissen. Het is voor fracties die krimpen, absoluut een groot probleem dat ze zaken moeten financieren. Ik wil dus best kijken of die regeling gemoderniseerd kan worden, maar er is een probleem. Het is ongetwijfeld bekend dat de overheid niet mag sparen. De overheid spaart niet. Als ik dus rekening moet houden met grotere claims van fracties in latere jaren, dan moet je op de begroting van de Kamer in feite een post «onvoorzien» handhaven die heel omvangrijk is. Als daar dan geen beroep op wordt gedaan, voel je je aan het eind van het jaar gestimuleerd om toch nog een aantal dingen te doen omdat je anders de Kamer tekortdoet. Dat bedrag is er immers niet voor niks. Dan ga je halsoverkop uitgaven doen, waarvan je eigenlijk liever een goede voorbereiding en planning had gezien. Het is dus een dilemma om veel geld niet te bestemmen, maar dat probleem kent u allemaal. Ik wil er echter naar kijken. Aanstaande maandag gaan wij voor de eerste keer een gesprek daarover voeren.

De kosten van interparlementaire betrekkingen wil ik op een later moment behandelen. Dat papiertje heb ik ergens zien liggen.

Wij zijn niet voor een fusie tussen de Eerste en de Tweede Kamer, maar dat bedoelde u ook niet, mijnheer Elissen. U zei: meer samenwerking. Daar zijn wij zeer voor. De stenografische dienst, de beveiliging, de automatisering, de informatievoorziening en herdenkingen doen wij allemaal samen. De Griffier delen met de Eerste Kamer wil ik niet, want wij hebben echt gescheiden verantwoordelijkheden en ook soms tegengestelde belangen. Wij willen goed ons werk kunnen doen en de tijd voor dingen nemen. De Eerste Kamer vindt het soms ontzettend vervelend dat wij soms pas laat allerlei wetsvoorstellen aanleveren, die ook nog moeten worden behandeld in de Eerste Kamer. Dan is het goed dat mijn Griffier die belangen met de Griffier van de Eerste Kamer kan afstemmen.

Mevrouw Verbeet: Dat was een grapje van mij, een ongepast grapje ongetwijfeld. Ik begrijp goed dat de leden het niet zo bedoelen. Het staat ook allemaal in de Grondwet, dus wij kunnen daar ook niet eens zo veel mee.

Ik kom op de Kamerwerkzaamheden. De heer Heijnen maakt zich zorgen over Bureau Wetgeving. Wij vinden dat zelf ook een probleem. Vorig jaar, in de periode dat het kabinet demissionair was, kwam er weinig wetgeving op Bureau Wetgeving af, maar dan worden er gelukkig wat meer initiatiefwetsvoorstellen bedacht. Je moet er altijd voor zorgen dat je geen mensen hebt die te weinig werk hebben. Je moet zoeken naar een goede balans daarin. Het zou ons ontzettend helpen als u het à la minute meldt aan de griffier als u het signaal krijgt: wij kunnen geen amendement maken want wij hebben te weinig menskracht. Dan kan ik er echt wat mee doen. Dan kunnen wij het ook in beeld krijgen. Ik hoor het signaal en neem het ook zeer serieus, maar op dit moment kan ik niet beoordelen hoe groot dat probleem is. Wij moeten weten hoe vaak dat voorkomt. Dat geldt ook voor alle andere dingen waar u tegen aanloopt in de Kamer. Meldt het aan degenen die erover gaan. Wat u ons niet zegt, weten wij immers niet.

Mevrouw Verbeet: Heel vaak werken de mensen van Bureau Wetgeving als een soort makelaars tussen Kamerleden en het ministerie. Sommige leden willen geen ondersteuning van een departement; die zijn er ook en dat moeten we respecteren. Dan moeten we het zelf doen. Soms heeft men het idee dat bij bepaalde amendementen het departement zegt dat iets niet kan omdat men het niet wil. En als Kamerlid heb je er recht op dat alleen juridische argumenten gelden bij het maken van een amendement, en geen politieke. Bureau Wetgeving moet zich houden aan de wensen van de leden, maar departementen worden ook heel nadrukkelijk ingeschakeld. Ik beloof de Kamer echter dat we er nog een keer heel goed naar zullen kijken. We zullen bij de volgende Raming, en eerder in het Presidium, laten weten of er noodzaak is om uit te breiden.

Ik ga nu in op de hartenkreet van de heer Heijnen over de politisering van de procedure. Daar is sprake van, maar ik vraag me zeer af of het meer is dan in eerdere jaren. De regeling van werkzaamheden is het wekelijkse moment waarop de leden zich kunnen presenteren aan de samenleving, aan hun kiezers. Dat doen zij op een scherpe manier. Ik heb wel het idee dat de situatie anders is nu de coalitie en de gedoogpartner maar een krappe meerderheid hebben. Er zijn nu 74 leden die op een andere manier aandacht vragen bij de regeling. Dat maakt het proces al actiever dan in een periode waarin de regering op meer dan 100 zetels rust. Er zijn tijden geweest dat dit het geval was. Dat is nu anders. We hebben dit in het Presidium uitvoerig besproken en partijen willen dit eigenlijk niet. Iedereen wil dat de regeling echt ertoe dient om het werk van de Kamer zo goed en zo soepel mogelijk te laten verlopen. De individuele leden van het Presidium hebben ook gezegd dat zij, als leden van de oppositie het idee hebben dat de coalitiefracties een blok vormen en niet willen meewerken, altijd bereid zijn om in te springen en contacten te leggen, om te voorkomen dat het werk van de Kamer onnodig gepolitiseerd wordt. Dat zie je bij de regeling plaatsvinden. We moeten elkaar daar steeds weer op attenderen. Ook in de commissie voor de Werkwijze der Kamer en in het overleg dat ik met de commissievoorzitters heb, vraag ik een- en andermaal aandacht voor het feit dat we met elkaar een zo sterk mogelijke Kamer moeten vormen. Dat doe je door elkaar te steunen in het krijgen van informatie van de regering, het debatteren op hoofdlijnen en het organiseren van debatten die door een grote minderheid van belang gevonden worden.

Dan kom ik op het fenomeen dertigledendebat. We hebben inderdaad een overvolle agenda. Dat geldt voor de plenaire vergadering, maar zeker ook voor de commissievergaderingen. Het aantal commissievergaderingen is misschien nog wel sterker toegenomen dan het aantal plenaire vergaderingen. Het aantal te houden plenaire vergaderingen wordt uiteraard begrensd door het feit dat we in principe tot 23.00 uur vergaderen en acht dagdelen in de week ter beschikking hebben. Daarin kun je een vaste hoeveelheid debatten inplannen. Op dit moment heb ik negen gewone debatten op voorraad. Voor drie daarvan wachten we nog op een brief. Eén onderwerp wordt in een AO besproken. Ik moet dus nog vijf debatten plannen. Er staan dertien spoeddebatten op de agenda. Voor vier daarvan zijn we in afwachting van een brief. Twee onderwerpen worden in een AO besproken. Eén onderwerp kan, denk ik, vervallen omdat een bepaald rapport wel degelijk naar de Kamer zal komen. We hebben onlangs een schrijven laten uitgaan aan de aanvragers van de debatten. Verschillende leden hebben laten weten dat het inmiddels wel van de agenda af kan. Een enkel lid was zelfs vergeten dat het een debat had aangevraagd; dat komt ook voor. Overigens worden bijna al die spoed- en dertigledendebatten de facto door 60 leden gesteund, zeg ik in reactie op mevrouw Schouten. Het komt maar weinig voor dat een debat door minder dan 60 leden wordt gesteund. Ik wil naar ieder voorstel kijken en ik zal het meenemen naar de commissie voor de Werkwijze der Kamer, maar ik weet niet of het veel soelaas zal bieden. De term «spoeddebatten» is trouwens aan het verdwijnen, want ik hoop alle spoeddebatten voor het reces afgehandeld te hebben.

Mevrouw Verbeet: Het Presidium is buitengewoon eensgezind over het belang van een sterke Kamer. Dat bereik je alleen als er goede onderlinge verhoudingen zijn. Ik heb het idee dat het in de Kamer zelf op een enkele uitzondering na – ik denk dat ik als ik mijn best zou doen de voorbeelden nu nog allemaal kan noemen – geen probleem is. Ik zeg heel vaak: er is al een AO gepland; kan het er niet bij? Dan krijg ik natuurlijk vaak tegengeworpen dat het betreffende onderwerp echt iets anders is en aparte aandacht verdient. De facto komt het erbij en krijg ik na een week te horen dat het spoeddebat niet meer nodig is.

U moet zich niet fixeren op het aantal aangevraagde spoeddebatten. Ik heb ook lang nagedacht over de vraag hoe het kan dat er veel minder spoeddebatten en dertigledendebatten gehouden worden, veel minder dan vorig jaar om dezelfde tijd. Er worden er alleen evenveel aangevraagd, maar ongeveer de helft wordt niet gehouden. Dan kun je zeggen dat ze eigenlijk niet aangevraagd hadden moeten worden, maar blijkbaar is er de behoefte om als fractie een aantal keren aanwezig te zijn in de regeling. We hebben een periode gehad waarin lijsten met brieven aangevraagd werden. Nieuwe leden kunnen zich dat niet herinneren, omdat zij er indertijd nog niet waren. Mevrouw Verburg en de heren Heijnen en Van Raak kunnen zich het wellicht nog herinneren. We zijn daarmee gestopt. Brieven worden nu aangevraagd in de procedurevergadering. Ik geef geen toestemming meer om een brief in de regeling aan te vragen. Blijkbaar voldeed dat wel aan de behoefte om gezien te worden bij de regeling. Nu dat niet meer kan, vraagt men een debat aan, om vervolgens tevreden van het rostrum af te stappen met een brief. Ik kan mij dat ook voorstellen. Je zit niet voor jezelf in de Kamer, je staat er voor je kiezers, voor je achterban. Je wilt laten zien dat je je zorgen maakt over dezelfde dingen waar de mensen zich zorgen over maken. Dat is de reden dat men iets aanvraagt. Het was een brief en het is nu een dertigledendebat. Dat is mijn psychologische analyse van wat er gebeurt.

Mevrouw Verbeet: Dat is zeker niet het geval. Ik heb de spoeddebatten of de dertigledendebatten altijd aan het eind van de vergadering gepland, hoewel sommige leden daar niet zo blij mee zijn. De wetgeving heeft prioriteit en wij zullen alle spoedwetgeving – dat is wetgeving waarvan of de Kamer of het kabinet heeft gezegd dat het voor het reces een stempel moet krijgen – behandelen. Slechts eenmaal heb ik de Kameragenda veranderd en dat was voor een spoeddebat van mevrouw Verdonk. Wij hebben dat meteen aansluitend aan de regeling van werkzaamheden en de stemmingen gehouden. Dat is de enige keer geweest. Overigens kan een Kamermeerderheid iets met voorrang willen bespreken en dan kan de agenda worden veranderd.

Ik leef mijn leven lang al met de uitspraak dat een probleem waarin je veel investeert, alleen maar groter wordt. Dat gaat echt op voor het spoeddebat. Wij maken het probleem groter dan het is.

Mevrouw Verbeet: Nee, dat ziet mevrouw Schouten niet goed. Het gaat hier om het recht van minderheden en dat is bij uitstek bij een voorzitter van welk parlement dan ook belegd. Dat niet alle leden deelnemen aan zo’n debat, dat haalt je de koekoek. Het gaat hier om de behoefte van een minderheid, anders had de meerderheid het wel geagendeerd. Het gaat niet om wetgeving of om de mening van de Kamer over een notitie van het kabinet. Het gaat hier om iets waaraan de minderheid behoefte heeft.

Dat niet alle leden daaraan deelnemen, vind ik niet onlogisch. Voor de een is het onderwerp wat belangrijker dan voor de ander. Heel vaak heeft het onderwerp geen spoed en daarom hebben wij gezegd dat het een dertigledendebat kan zijn. Spoed was en is geen criterium. Daarom vond ik die term ook zo ongelukkig, want deze suggereert dat het erg is als het wat langer duurt. Er zijn grote debatten die jaar na jaar terugkomen. Je kunt zo’n conclusie niet trekken. Ik ben het niet eens met mevrouw Schouten.

Er staan nog acht VAO’s op de agenda en drie daarvan wachten nog op een brief. Dat is een van de redenen voor de wachttijd. Heel veel debatten worden wel aangevraagd, maar worden dan voorzien van het verzoek om meer informatie. Daardoor worden deze debatten niet gepland.

De heer Heijnen heeft ook een vraag gesteld over de achtergronddossiers bij dertigledendebatten. Hij zei: die informatie heb ik meestal wel. Nu is de PvdA-fractie een grote fractie; andere fracties zijn kleiner. Mijn voorstel is om dit punt te betrekken bij de taakstelling. Wij kunnen nagaan of dat kan helpen.

De Handelingen worden door de Dienst Verslag en Redactie vanaf de invoering van VLOS, het VerslagLegging Ondersteunend Systeem, over een paar maanden digitaal ter correctie voorgelegd. Tot nu toe kon dat nog niet. Dat zal inderdaad wat papier kunnen schelen. Dit geldt ook voor de conceptverslagen van wetgevingsoverleggen. Er wordt aan gewerkt om de uitrol naar de commissiezalen zo spoedig mogelijk te laten plaatsvinden.

Ik kom op de buitenlandse werkbezoeken. De kosten die de Tweede Kamer maakt voor buitenlandse werkbezoeken worden zo beperkt mogelijk gehouden. De hiervoor beschikbare budgetten worden al jaren lang niet overschreden. De vergoedingen van Kamerleden en ambtenaren passen volledig binnen de daarvoor geldende regeling, die weer in de pas loopt met de regelingen binnen de overheid. Al enkele jaren wordt er binnen Europa geen business class meer gevlogen; dat is helemaal geen probleem, voor niemand.

Ik ga in op het burgerinitiatief. Dit bestaat nu vijf jaar. In 2008 is het geëvalueerd. Toen zijn alle elementen de revue gepasseerd. Als een meerderheid van de Kamer opnieuw een evaluatie wil, stel ik voor dat een opdracht in die zin naar de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven gaat, want wij kunnen dit nu eenmaal niet in de Raming veranderen.

De IPU is een parlementair wereldforum met meer dan 150 deelnemende landen. Het is te beschouwen als de parlementaire counterpart van de VN. Het is een belangrijk forum voor uitwisseling van informatie. De contributie is de afgelopen jaren inderdaad sterk verhoogd. Daarover bestaat binnen de IPU veel discussie. De Kamer verzet zich tegen een verdere verhoging. Ik heb zelf, na de vorige bijeenkomst met de voorzitters van de EU-landen, een beetje actie bij hen gevoerd. Wij betalen immers wel wat meer dan anderen. Er is een internationale staffel en Nederland zit aan de bovenkant. Ik heb gezegd: ik vind het wel mooi; wij moeten allemaal bezuinigen. Dat was iedereen zeer met mij eens. Wij zijn dus tegen een verdere contributieverhoging. Wij betalen voor dit soort reizen wel de reis- en verblijfkosten voor onze leden, maar verder geven wij geen bijdrage.

Mevrouw Verbeet: Ik hoor wat u zegt. Ik stel voor dat wij daar bij de inspanningsverplichting naar kijken. Ik moet eerlijk zeggen dat ik zelf nog nooit op zo’n vergadering ben geweest, dus ik zal moeten nagaan hoe dit werkt. Ik weet dat een aantal mensen dit weet.

Er is ook nog een vraag gesteld over de aparte bijeenkomsten van vrouwelijke parlementariërs. Het klopt dat dit het geval is. U moet zich wel realiseren dat er veel landen zijn waarin de aanwezigheid van vrouwen in de politieke vertegenwoordiging geen vanzelfsprekendheid is. Het wordt in het algemeen gezien als een vorm van moderniteit als vrouwen, als mens, ook meedoen in alle mogelijke volksvertegenwoordigende posities. Het zou toch zomaar kunnen dat er bij hen ook goede dingen vandaan komen. Ik weet niet zo goed hoe ik dit moet zeggen, maar het zou toch kunnen; dat kunnen wij niet uitsluiten. Er zijn echt landen waar dit zo bijzonder is, dat het belangrijk is voor de vrouwen daar om af en toe te bezien wat je van elkaar kunt leren om een effectief volksvertegenwoordiger te zijn. Toen ik in Afghanistan op bezoek was bij onze militairen, heb ik ook een ontmoeting gehad met vrouwelijke leden van het Afghaanse parlement. Ik kan zeggen dat het voor hen niet meevalt. Je kunt die vrouwen soms waarachtig een beetje een steun in de rug geven door te laten zien dat het op den duur beter gaat. Wij zijn hier immers ook met één vrouw begonnen. Het is mooi als het beeld van de Kamer het beeld van de samenleving is. Aan het opleidingsniveau van vrouwen kan het niet meer liggen in Nederland, maar ook in andere landen niet. Je moet er dus gewoon voor zorgen dat je streeft naar een normaal beeld van de Kamer, want vrouwen vormen nu eenmaal 50% van de samenleving.

Mevrouw Verbeet: Dan heeft de geachte afgevaardigde Van Nieuwenhuizen mij niet goed begrepen. De Kamer maakt een begroting. Onze medewerkers worden voor een hoeveelheid uren betaald. Ongeacht het aantal debatten, ongeacht het aantal schriftelijke vragen dat zij moeten beoordelen en ongeacht de hoeveelheid wetgeving, krijgen ze die uren betaald. Wij nemen in principe niet meer mensen in dienst, alhoewel, misschien wel bij Bureau Wetgeving, maar mevrouw Van Nieuwenhuizen is er waarschijnlijk niet op tegen dat de werkdruk daar niet hoger wordt. Verder gebeurt dit niet. Met de medewerkers die wij hebben, managen wij alle behoefte aan debatten. Als er minder debatten zijn, wordt het noch goedkoper, noch duurder.

Mevrouw Van Nieuwenhuizen noemt ook de kosten van de departementen, maar die vraag heeft zij al gesteld aan de ministers. Ik heb zelf gewerkt op een departement, maar ik vind het volgende zelf wel een heel bijzondere afweging die ik nu mooi eens een keer kan uitspreken. Als de kranten ergens vol mee staan, met misstanden of wat dan ook, zou ik vinden dat de minister altijd moet willen weten hoe dat zit, of er nu een vraag gesteld of niet. Dat zou een minister gewoon moeten willen weten. Spoeddebatten worden soms niet in de vorm van spoeddebatten gehouden, maar wel ondergebracht bij andere debatten. Die voorbereiding is dus niet voor niets. Ik zie daarom het probleem niet zo.

Mevrouw Verbeet: Wij kunnen het allemaal voor u uitrekenen, maar dat is een verschrikkelijk gedoe. Voordat wij het weten, suggereren wij een werkelijkheid die niet bestaat. De cijfers die ik net heb opgelezen, doorstaan namelijk vast niet de toets der kritiek van objectieve vergelijking. Wij hebben het uitgerekend op basis van begrotingen van andere parlementen.

Wij moeten ons ook afvragen wat het toevoegt. Ik merk het volgende op over transparantie. U hebt de begroting, u weet het aantal AO’s en u weet het aantal plenaire vergaderingen. Alles wat wij doen, is om uw werk mogelijk te maken. Ook de beveiliging moeten wij toerekenen aan de vergaderingen. Wij zijn ook open als er niet vergaderd wordt, met evenveel beveiligers. Ik weet namelijk niet van tevoren hoeveel vergaderingen er in een week gehouden worden. De Kamerorganisatie moet dus altijd in staat zijn om te accommoderen en op te schalen als daar aanleiding voor is. Dat is nu eenmaal de aard van deze organisatie; die is anders dan die van een melkfabriek.

Mevrouw Verbeet: Het spijt me dat ik daarmee de indruk wek badinerend te zijn. Dat is niet zo. Ik wil wel de indruk vestigen dat het Nederlandse parlement in vergelijking met andere parlementen heel goedkoop is. Het is prettig om dat te kunnen zeggen. Wij hebben namelijk wel eens een benchmark gemaakt. Daar ben ik trots op. In vergelijking met bijvoorbeeld het Franse parlement wordt er minder onderzoek gedaan, maar Kamervragen worden in vergelijking met andere parlementen veel sneller door de regering beantwoord. Het Belgische parlement heeft wel eens geweigerd om te vergaderen zolang de regering bepaalde vragen niet beantwoordde. De Belgische regering had namelijk een werkvoorraad van meer dan duizend onbeantwoorde vragen.

De Griffier zegt mij net dat het een hoop tijd en energie kost om het allemaal uit te zoeken. U bespeurt terecht enige onwilligheid om het uit te zoeken, omdat het volgens mij raakt aan het principe dat ieder individueel Kamerlid recht heeft op de informatie waaraan hij of zij behoefte heeft. U zegt dat de Kamer hierin dan per fracties keuzes kan maken, maar niks daarvan! Individuele leden hebben individuele rechten om eigen vragen beantwoord te krijgen, mondelinge vragen te stellen en brieven te vragen. Ik wil niet de kant op dat we bij elke vraag gaan sputteren: maar dat kost een hoop geld! We moeten een beetje zelfbewust zijn.

Mevrouw Verbeet: Ik heb mijn punt ruim gemaakt. Het gaat om een sterke Kamer. Iedereen moet zelf selectief zijn in wat hij wil vragen. Ik kom straks nog op een belangrijk punt: ik denk dat een telefoontje naar het departement efficiënter en goedkoper is. Kamervragen hebben echter ook vaak de functie om op het net te verschijnen en te laten zien dat de fractie met een onderwerp bezig is. Ook dat kan functioneel zijn. Een telefoontje heeft die functie niet. Dat is ook een afweging die een Kamerlid kan laten meespelen: wat wil ik aan de samenleving presenteren en wat kan ik in de beslotenheid van mijn Kamer doen? Soms heb je die telefonische informatie ook nodig om een reeks vragen te kunnen stellen.

Als een Kamermeerderheid wil dat we hier energie in gaan steken, doen we dat natuurlijk, maar ik vind het onverstandig. De Kamer zou zo zelfbewust moeten zijn dat zij ook vindt dat zij haar vragen moet kunnen stellen. Je moet niet voorgeworpen kunnen krijgen: o, dus dat heeft ook weer zoveel duizend euro gekost! Dat vind ik een verkeerde discussie. Als de Kamer dit wil, ga ik het doen, maar met tegenzin. Als het moet, hoor ik het wel.

Ik kom bij de informatievoorziening. De heer Van Raak had een interessante casus. Ik weet niet hoe vaak zoiets voorkomt, maar wij willen graag weten wanneer Kamerleden geen antwoord krijgen en journalisten wel. Ik hoor dit bericht nu, maar ik weet niet of het vaak voorkomt en of het dan alleen de heer Van Raak treft of ook anderen; sommige mensen roepen dingen natuurlijk over zich af. Als zoiets zich weer voordoet, hoor ik het graag. Ik zal met de minister-president bespreken dat het, ook met het oog op de kosten, voorkeur verdient om zo veel mogelijk en zo snel mogelijk te reageren op verzoeken om informatie. Recent hebben we hierover een brief van de minister-president gekregen. Men zou een vraag toch binnen een of twee dagen moeten proberen te beantwoorden, en nog sneller als het een spoedeisende vraag is. Met liefde zal ik dit met de minister-president bespreken als er een reëel probleem is.

Mevrouw Verbeet: De heer Heijnen zei net al dat deze commissie zelf het gesprek aangaat met minister Donner over de brief die hij heeft geschreven. Als er aanleiding voor is, zal ik het stokje graag overnemen, maar het voortouw ligt in dit geval bij de commissie.

Dan kom ik bij het opdrachtonderzoek. Ik denk dat het een mooie gedragscode is. Ik pleit voor meer vrouwen die onderzoek doen, want volgens mij zijn die buitengewoon onafhankelijk van karakter, maar ik mag dat soort dooddoeners natuurlijk niet zeggen. Ik zal het via het Presidium voorleggen aan de commissie voor de werkwijze en er daarna op terugkomen. Het is bekend dat wij met het KNAW en andere wetenschapskoepels in overleg zijn om de inzet van wetenschappelijke kennis en ook de inzet en betrokkenheid van adviesraden te bevorderen. Ik denk dat het heel belangrijk is dat de Kamer haar eigen adviespositie opbouwt en niet iedere keer met dezelfde onderzoekers spreekt met wie de regering spreekt. Dat proces is in gang gezet en ik zal het Presidium die gedragscode voorleggen.

Dan kom ik bij de representativiteit van de Kamer als het gaat om de behartiging van de belangen van de BES-eilanden. Eigenlijk gaat het over een oplossing voor het democratisch deficit. Daarover hebben we het vaker gehad. Er is veel over nagedacht en gesproken, met name in de commissie voor Koninkrijksrelaties en nu ook in de vakcommissies. De BES-eilanden vallen eigenlijk als openbaar lichaam van bestuur onder de vakcommissies. Ik neem aan dat de suggestie van mevrouw Schouten er ook in wordt meegenomen. Het is een heel lastige kwestie, omdat het om kleine aantallen bewoners gaat. Er zijn andere delen van Nederland die ook niet rechtstreeks worden gehoord. We moeten daarvoor een oplossing verzinnen. Ik hoop dat de commissie voor Koninkrijksrelaties ook met een oplossing komt, want ik vind ook, net als mevrouw Schouten, dat we veel contact moeten hebben. De fractievoorzitters zullen een bezoek afleggen. Deze mensen zullen straks ook stemmen op het Nederlandse parlement. De aantallen zijn echter zo klein, dat een zichtbare vertegenwoordiging nog niet zo simpel is te regelen.

Mevrouw Verbeet: Het lijkt me dat ik dan aan het Presidium rapporteer en niet aan deze commissie. Het spijt me, daar ben ik dan ook heel precies in. Dat is ook de reden dat ik nu niets zeg.

Dan het aantal bezoekers van het Huis voor democratie en rechtstaat: wat gaat er gebeuren om het aantal bezoekers te verdrievoudigen? We hebben een brief gehad. Het huis heet nu ProDemos, «voor het volk». Het breidt een aantal programma’s uit om het aantal bezoekers te verhogen. Er komen steeds meer programma’s en rondleidingen in de recessen, ook ’s avonds en in het weekend. Dat is mede mogelijk dankzij alle aanpassingen die de Kamer zelf doet om grotere aantallen te kunnen ontvangen. Want als men nu alle 200 000 zou willen laten komen, zouden de wachtrijen tot op het Plein staan. We moeten dus echt andere faciliteiten hebben om grotere aantallen te kunnen ontvangen. Dat heet het toegangsbeleid of Vierstromenbeleid. Er komt geen nieuwbouw voor het Huis voor democratie en rechtsstaat. Is de huidige huisvesting op dit moment voldoende, zo is de vraag. Er is geen plan om binnenkort naar nieuwbouw over te gaan. Er is wel een plan geweest. Er zijn allerlei mogelijkheden onderzocht. Die zijn uiteindelijk allemaal afgevallen. Daarna kwamen de financiële vraagstukken, waar het land mee kampt. Op dit moment is het hele zoeken naar nieuwbouw dan ook stopgezet. Wij hebben ervoor gekozen de komende jaren op de huidige locatie te blijven, althans «ze» hebben daarvoor gekozen. Wij gaan immers niet meer over het huis. De stichting gaat daar zelf over.

Waarom wordt de locatie Nieuwspoort niet aangewend voor het huis? Die vraag is niet meer relevant. Nieuwspoort is sinds jaar en dag onderdeel van het Tweede Kamercomplex. Het heeft een eigen verbindende functie tussen Kamerbewoners en de bezoekers van Nieuwspoort. De ruimte behoort formeel niet bij de Tweede Kamer. Die wordt zelfstandig door de Dienst Domeinen aan Nieuwspoort verhuurd. Nieuwspoort zit dus wel in dit gebouw, maar is niet van ons. De Rijksgebouwendienst gaat daarover.

Er was een vraag over de kosten in de hand houden. De Kamer heeft niet de capaciteit en de middelen (ontvangstruimte, programma’s, presentaties ...) om aan de doelstelling te voldoen om alle scholieren voor hun achttiende levensjaar te ontvangen. Het huis kan dat wel. Er is wel samenwerking met de Kamer. De rondleidingen die wij geven en die ikzelf ook dolgraag geef, zijn echter echt wat anders dan wat het Huis voor democratie en rechtsstaat doet. Dat laat jonge mensen, los van elke partijpolitieke insteek, beleven hoe het is om een lastig politiek besluit te nemen. De ervaring van hoe het is om altijd met beperkte middelen en in beperkte tijd een besluit te nemen, geeft mensen een ervaring van democratie. Daar is het Huis voor democratie en rechtsstaat voor bedoeld.

Hoe gaat het met de ontwikkeling van een akoestische maquette van de plenaire zaal voor blinden? Er is met mij gesproken over het gegeven dat het goed zou zijn als blinden zouden kunnen voelen hoe de Kamer er uitziet. Ik wil daar best nader naar kijken, maar ik weet nog niet wat het moet kosten. Ik wil mij erin verdiepen, maar ik heb er nog geen letter van op papier gezien. Als u het goed vindt, zeg ik toe dat ik mij erin verdiep. Dan kom ik bij u terug op de vraag wat het moet kosten en waar het moet staan. Zoiets wordt immers gauw groter.

De doventolk. Het ontsluiten van plenaire debatten voor slechthorenden door een doventolk is mogelijk, maar dat kost een grote personele inzet, die wij op dit moment niet hebben begroot. Live/directe ondertiteling kent nu nog een foutmarge van 20% tot 40%. Het AV-programma onderzoekt deze vorm wel. Het valt te overwegen om hier in 2012 een proef mee te starten. Dat zou betekenen dat wij via ondertitels kunnen werken. Dan zouden mensen die het debat op tv volgen, via ondertitels kunnen lezen wat er gezegd wordt. Het koppelen van de concept-Handelingen aan de beelden van de vergadering is te realiseren na voltooiing van het project Debat Gemist II. Dat zal in 2012–2013 plaatsvinden.

Mevrouw Verbeet: Ik wil best vragen wat het zou kosten en of het zou kunnen.

Dan kom ik op het register voor lobbyisten. De heer Heijnen heeft gevraagd of het mogelijk is om een openbaar register te maken van de in de Tweede Kamer actieve lobbyisten. Lobbyisten hebben de mogelijkheid om via de Stafdienst Voorlichting een vaste pas te krijgen. Het criterium daarvoor is dat betrokkenen 80% van hun werkzaamheden in de Kamer uitvoeren. Verder wordt in principe alleen per bedrijf of organisatie een pas uitgereikt, dus niet per persoon. Ik ben het met de heer Heijnen eens dat transparantie in dezen belangrijk is. De organisaties die zich door een lobbyist laten vertegenwoordigen, worden ook genoemd. Ik zal het verzoek van de heer Heijnen met een positieve intentie mijnerzijds in het Presidium aan de orde stellen.

Wat de opname van journalisten in de bereikbaarheidsgids betreft, zeg ik het volgende. Zoals bekend bestaat er een zogenoemd papieren smoelenboek van journalisten. Inmiddels beschikt de Kamer over een nieuw registratiesysteem, waarmee een koppeling met de bereikbaarheidsgids op intranet mogelijk is. Dat maakt het mogelijk om iedereen met een vaste Kamerpas daarin op te zoeken. Naar verwachting is deze koppeling dit najaar gerealiseerd. In het Presidium is een register dat uitsluit en insluit een aantal keren aan de orde gekomen. Het Presidium vindt het echter de verantwoordelijkheid van fracties en individuele leden zelf om mensen te ontvangen of niet te ontvangen. Het Presidium heeft er geen behoefte aan dat we alleen lobbyisten in het gebouw toelaten die een soort keurmerkje hebben.

Ik ga nu in op de ICT. Je kunt via wifi en het draadloos netwerk PleinAir toegang krijgen tot alle documenten. Dat is ook mogelijk in de plenaire zaal en na het zomerreces in alle grote zalen. Leden die over een iPad beschikken, kunnen op deze wijze alle digitale documenten raadplegen. Het Presidium gaat geen iPads of wat dan ook ter beschikking stellen; daar moeten leden dus zelf voor zorgen. Ik denk zelf dat het loeren naar een telefoontje, zoals een aantal leden doet, misschien nog wel hinderlijker is dan het kijken op een iPad. Die heeft een wat groter oppervlak, waardoor je deftig rechtop kunt blijven zitten terwijl je hem raadpleegt. Het scheelt heel veel papier en kan snel informatie opleveren. Iedere tijd heeft zijn eigen mogelijkheden. Het sturen van sms-berichten scheelt bijvoorbeeld weer een heleboel geloop van bodes in de zaal. Ik kan niet zo goed sms’en; er komen altijd heel rare berichten uit. Dat ding gaat ook zelf dingen doen die je niet wilt.

Mevrouw Verbeet: Mijn volgende punt betreft de pincodes op voicemail. De heer Elissen heeft gewoon gelijk. Het had voorkomen kunnen worden als we het hadden geweten. We wisten het niet. Het is nu als regel gesteld bij de uitgifte. Ik heb me er wel ontzettend aan geërgerd dat ik het vanaf februari wel twee keer aan iedereen heb verteld en men het vervolgens niet deed.

Dan spoofing. Ik wist niet dat het kon; niemand wist dat. Het is helaas niet te voorkomen. Het is een mogelijkheid van het internet en die kunnen wij niet uitschakelen in de Tweede Kamer. De leden moeten dus zelf altijd alert blijven, ook op het afluisteren van telefoons. Dat schijnt ontzettend makkelijk te zijn. We gaan er een cursus over organiseren. We gaan de Kamer in samenwerking met de AIVD informeren over veilig gebruik van mobiele telefoons. Het is echt een groot vraagstuk. U kunt het best nooit meer bellen, denk ik. Maar ja, dan hebt u weer andere problemen.

Ik ga nu in op de bezuinigingen. Het beheer van automatiseringshulpmiddelen gebeurt al door de Dienst Automatisering van de Tweede Kamer. Er is een serviceovereenkomst afgesloten waarvoor de Eerste Kamer jaarlijks betaalt aan de Tweede Kamer.

Mevrouw Verburg heeft gevraagd hoe de ICT-voorzieningen en de ondersteuning verbeterd kunnen worden. De traagheid van internet is een probleem. We proberen dit te verbeteren door de toegang te vergroten en door allerlei andere technische verbeteringen. We hopen dat het na het zomerreces verbeterd is.

Er zijn leden die moeite hebben om thuis in te loggen. Dat lukt mij wel, terwijl ik toch niet echt handig ben. Daar ben ik eigenlijk best trots op. Dat betekent dat anderen het ook moeten kunnen, want ik bevind me echt aan de onderkant van het talent. Ik hoor de term «digiVerbeet» vallen, dat vind ik wel een goeie. Er zijn handleidingen. Ik begrijp die nooit. We zullen bekijken of die nog beter gemaakt kunnen worden. De mensen die het niet begrijpen, kunnen zich het beste bij de heer Branger melden. Dat heeft bij mij goed gewerkt. Of de heer Branger het prettig vindt, weet ik niet, maar ik raad iedereen van harte aan zich tot hem te wenden.

Dan kom ik op de ondersteuning die niet bereikbaar zou zijn. Ons is beloofd dat de service desk van 3 060 van maandag tot en met vrijdag van 8.30 uur tot 24.00 uur bereikbaar is. Op zaterdag en op zon- en feestdagen is men bereikbaar van 12.00 uur tot 21.00 uur. Het ICT-budget laat ruimere openingstijden niet toe. Er is dus wel degelijk ondersteuning voor computergebruik thuis; dat kan ik ook uit eigen ervaring zeggen.

Het volgende onderwerp is het interieur van de Kamer. Laat ik beginnen met de coffee corner. De naam daarvan wordt pas onthuld als we de coffee corner openen. Daarvoor hebben we, zoals de woordvoerders weten, een wedstrijd uitgeschreven. Het is een langgekoesterde wens om gastvrij te zijn als Kamer. Mensen die vanuit Groningen, Limburg of Zeeuws-Vlaanderen hier naartoe komen, willen we een kop koffie kunnen aanbieden. Ook tijdens onderbrekingen van algemene overleggen kan iedereen iets drinken, behalve onze gasten. Dat kan zo niet. Via Bureau Inkoop hebben we een exploitant gezocht en gevonden die bereid is om voor eigen risico een coffee corner in te richten en uit te baten. Tegelijkertijd zijn er afspraken dat er stagiaires komen werken. Die worden ook door de Kamer begeleid. Zij zullen gaan rouleren. Ze doen dus een deel van hun stage in de coffee corner, dan een stukje facilitair, een stukje bodedienst en soms ook een stukje beveiligingsdienst. De commerciële mogelijkheden zijn beperkt, want wij zijn maar vijf dagen per week geopend. Drie dagen daarvan is de exploitant verplicht om ook ’s avonds open te blijven tot uiterlijk 21.00 uur. Ook zijn er prijsafspraken gemaakt. U kunt zich misschien voorstellen dat men niet echt stond te dringen om te offreren. Toch is het gelukt en daar ben ik hartstikke blij om.

Er is al heel vaak gevraagd, tien jaar geleden voor het eerst, om een servicepunt. Zowel de mensen die hier werken als de leden willen graag meer hulp bij het combineren van zorg en arbeid. Daar is bijvoorbeeld onze prachtige kinderopvang uit voortgekomen. Daarvan kun je je afvragen of de Kamer dat moet doen, maar daar hebben we voor gekozen en voor geknokt. Het is er nu en het werkt hartstikke goed. De mensen die er gebruik van maken, medewerkers én leden, zijn er heel blij mee. Leden die hier doordeweeks zijn en veel uren maken, vinden het gemakkelijk om een dienst in de Kamer te kunnen afnemen. Op heel veel departementen kun je gewoon je stoomgoed afgeven. Veel mensen geven de voorkeur aan hun eigen stomerij, maar als je hier doordeweeks bent, is het wel handig dat je zoiets hier in huis kunt afhandelen. Vaak begin je met werken als de winkels nog niet open zijn en stop je pas weer als de stomerij al gesloten is. Je kunt er wel lacherig over doen – ik gun het iedereen om hier hard om te lachen – maar het is een behoefte. Bovendien betaalt u het zelf. Er gaat geen cent van de Kamer naartoe, behalve dan naar de investering in de lockers om het stoomgoed in op te bergen. Dat kost ongeveer € 900 per maand, dus op jaarbasis ongeveer € 10 000. Daarmee leveren we deze voorziening aan de leden. Dat is overzichtelijk en het is te realiseren omdat we die coffee corner nu krijgen. Het is echt een verzoek van de leden. Ik had zelf het liefst nog dat ik mijn nagels van tijd tot tijd zou kunnen laten repareren, maar dat zit er niet eens in. Een opticien wil ik eigenlijk ook nog, voor de bril.

Mevrouw Verbeet: Absoluut. Het ministerie van OCW en van EZ doen eraan mee, net als de NMa en Europol. Het gaat dus niet om een woud aan winkeltjes.

Een hoofdpunt van de Raming is het uitdelen van de stukken in de plenaire zaal en in commissies. In de plenaire zaal worden stukken, zoals ingediende moties en amendementen, in kopievorm rondgedeeld aan alle aanwezigen, behoudens de publieke tribune. In de commissies hebben de deelnemers achter de vergadertafel van de desbetreffende vergadering prioriteit, dit om de snelheid en de orde in de vergadering te behouden. Na het uitdelen van de stukken aan de deelnemers kunnen fractiemedewerkers het betreffende stuk op verzoek altijd krijgen bij de dienstdoende Kamerbode. Het is niet mogelijk om hier in de commissies een standaardvorm van te maken, maar wel in de plenaire zaal.

Mevrouw Verbeet: Ja, daar kom ik aan toe. Ik geef u verder geen informatie over de criteria die wij hanteren, want dat zou te gemakkelijk zijn. Die informatie wordt wel, zij het beperkt, gedeeld met het Presidium. Ik neem aan dat u dat zult begrijpen. Daar wordt geen verslag van gemaakt. Wij moeten daar iets op verzinnen. De commissarissen van de Koningin, die op dit moment ook allemaal door de scan gaan, worden daar waarschijnlijk van ontheven. Sommigen zijn het daar nu al niet mee eens, maar met deze omloopsnelheid durf ik dat risico wel te nemen.

Ik kom op de autorisatie van de dagpas en de risicoanalyse. Wij hebben dit gedaan naar aanleiding van misbruik van de elektronische toegangspas van de Kamer. De dagpas is uitsluitend bedoeld als sleutel om de Kamer eenmaal in en uit te kunnen. Een open autorisatie, het de hele dag in- en uitlopen, is te risicovol. De pas kan dan aan iedereen worden gegeven, want niemand heeft een probleem als hij zijn pas niet bij zich heeft. Het wordt dan een doorgeefpas en dat risico kunnen wij niet nemen. Wij hebben een aantal heel vervelende ervaringen gehad, ook met de media. Wij gaan de pas niet ruimer maken. Ik begrijp de onvriendelijkheid, maar hoop dat de coffee corner de mogelijkheid biedt iets te eten en te drinken.

Ik kom op het afsluiten van de kamerdeuren. De kamerdeuren zijn gekoppeld aan de gebruikersvergunning, die is afgegeven door de brandweer. Het uitgangspunt is, zo min mogelijk af te sluiten en wel om twee redenen. Gesloten kamers belemmeren de incidentbestrijding, in het bijzonder bij brand. Bovendien belemmeren zij de mogelijkheid tot ontvluchting, in het bijzonder bij brand.

De gebruikersvergunning laat niet toe dat de kamers kunnen worden afgesloten. Alleen de technische ruimten zijn om veiligheidsredenen afgesloten. Enkele leden van deze Kamer, met name een aantal fractievoorzitters, heeft de mogelijkheid, de kamer af te sluiten. Uw Kamervoorzitter heeft dat niet. Dat hoeft ook niet, want ik heb geen geheimen.

Mevrouw Verbeet: Ik verwijs de heer Elissen naar de heer Bakker. Voor het verslag zou ik zijn gelaatsuitdrukking kunnen beschrijven. Ik stel voor dat de heer Elissen deze constatering samen met hem eens nagaat, maar niet nu.

Ik kom op de aankleding van de plenaire zaal. De zaal is zo ontworpen, dat in symbolische zin veel rekening is gehouden met onze identiteit. De Kamer moet dan denken aan het paarsblauw van de stoelen en vooral de vorm daarvan, die symbool staat voor de tulp. De tulp is weliswaar niet van oorsprong Nederlands, maar is toch al eeuwen een echte Nederlandse bloem. Het groen van het tapijt symboliseert de weilanden, met een helderblauwe lucht erboven. Naar aanleiding van opmerkingen van PVV-Kamerlid Brinkman bij de vorige Raming, hebben wij besloten, met veel steun van de Kamer, een herkenbaar element aan de uitstraling van de zaal toe te voegen. Wij hebben voorop het rostrum ons eigen logo aangebracht, met daarin prominent een Nederlandse leeuw. Wij hebben nu 152 leeuwen in de zaal: 150 op de Kamerzetels, een op mijn stoel en een op het rostrum. Op die manier hebben wij weten te bereiken dat de aankleding van de zaal niet wordt verstoord, terwijl er een heel herkenbaar, parlementair, Nederlands element aan is toegevoegd.

Wij hebben ook serieus de mogelijkheid van vlaggen onderzocht. Daarvan zijn allerlei projecties gemaakt, maar het zag er niet uit. De zaal is een eenheid. Bovendien zit je dan onmiddellijk met het punt dat er, volgens de wens van een Kamermeerderheid, ook een Europese vlag bij moet; daar zouden anderen weer niet gelukkig mee zijn.

Mevrouw Verbeet: Wij hebben een heel mooie vlag. Als er buitenlandse gasten komen, hebben wij tegenwoordig het vlaggetje van Nederland en het vlaggetje van het betreffende land. Dat is nieuw. Die vlaggetjes verdwijnen echter als sneeuw voor de zon; daar moet ik statiegeld op gaan vragen.

Mevrouw Verburg vroeg naar de waterdiversiteit. In het Pleinrestaurant, het zogenaamde «bewuste» restaurant op de eerste verdieping, worden onder andere diverse watersoorten aangeboden in plaats van allerlei gezoete frisdranken. Deze watersoorten komen inderdaad uit verschillende landen, maar voldoen aan het idee van de bewuste keuze.

De streekweek is een goed idee. Deze hebben wij in het verleden al regelmatig gehouden. Het Restaurantbedrijf zal hier rekening mee houden en nog duidelijker communiceren.

Er is gevraagd of het mogelijk is om de zalen op de begane grond in- en extern beluisterbaar te maken. Via het av-programma zullen alle commissiezalen die bestemd zijn voor publieke debatten zowel in- als extern audiovisueel worden ontsloten; ook zullen automatische camera’s en discussie-installaties worden geplaatst. Dit project zou in het zomerreces van 2012 gereed moeten zijn.

Wij doen aan afvalscheiding: huisvuil, papier, karton, glas en swill worden gescheiden. De logistiek van de scheiding van kunststof is nog niet rendabel. Hiervoor wordt in nauw overleg met onze leverancier aan een oplossing gewerkt.

Mevrouw Verbeet: Ik kom nu op de diervriendelijke vleesinkoop. Het Restaurantbedrijf koopt uitsluitend vlees bij gerenommeerde slagers. Onze slagers zijn contractueel verplicht om te voldoen aan de door ons gestelde criteria betreffende vlees afkomstig van dieren met het predicaat dierenwelzijn. Zogenoemde kiloknallers kopen wij niet in. Het Restaurantbedrijf koopt bovendien geen kooi-eieren in. Er worden uitsluitend scharreleieren ingekocht met het predicaat vrije uitloopeieren. Verder zijn er uitsluitend biologische melk en biologische melkproducten.

De schepmaaltijd is momenteel onbeperkt en soms wordt hier ruim gebruik van gemaakt. Dit wordt niet als een groot probleem ervaren en leidt ook niet tot een kostenpost. Dit komt inderdaad, zoals mevrouw Verburg al zei, doordat sommige mensen juist heel weinig opscheppen en van sommige dingen zelfs helemaal niets nemen. Er zijn meer mensen die dit doen. De reden om de schepschotel te nemen is voor veel mensen vooral het feit dat het snel gaat. Zij kiezen daarvoor als zij weinig tijd hebben. Bovendien is die maaltijd relatief voordelig.

Het punt over vaste tijden voor schorsen is heel goed. Ik doe er mijn uiterste best voor dat er plenair op een vaste tijd wordt geschorst, maar de leden mogen daar ook wel eens wat meer aan meewerken.

Ik kom nu op imidacloprid, het bestrijdingsmiddel. Het Restaurantbedrijf koopt de meeste groente en het meeste fruit bij boerderijen met het predicaat Mijnboer. Dit predicaat verzekert ons van een gezonde balans van biologische producten in combinatie met duurzaamheid. De groothandel die het totaalpakket levert, durft echter niet met 100% zekerheid te garanderen dat de zogenaamde bijproducten geheel vrij zijn van imidacloprid. Aan Bureau Inkoop heb ik inmiddels gevraagd of wij dat als bovenliggend stuk, als inkoopeis, kunnen toevoegen aan het inkoopcontract dat Europees is aanbesteed. Dit mag niet, maar bij de volgende Europese aanbesteding kunnen wij dit wel als eventuele eis opnemen. Wij doen dus ons best, want wij zien het punt.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik heb een aantal vragen over het blokje voedsel. De Kamervoorzitter zegt: scharreleieren met vrije uitloop. Het gaat echter ofwel om scharreleieren ofwel om vrije uitloopeieren. Graag krijg ik hier nog een duidelijke toelichting op.

Het predicaat dierenwelzijn is geen gecertificeerd en onafhankelijk gecontroleerd keurmerk, zodat wij goed kunnen zien aan welke eisen het voldoet. Ik houd daarom mijn verzoek staande om over te gaan op een inkoopbeleid waarbij wij alleen dierlijke producten afnemen van dieren die buiten hebben kunnen lopen.

Ik wil bovendien ingaan op de schepmaaltijd.

Mevrouw Verbeet: Opscheppen is echt een probleem, maar niet in dit verband. Opscheppers zijn vreselijk.

Mevrouw Ouwehand snijdt iets aan wat haar als een probleem voorkomt. Het komt mij echter niet als een probleem voor. Ik wil intern best nog eens laten nagaan of er sprake is van een probleem, maar in die zin heeft mij nog niks bereikt. Zelfs als het een heel klein probleem is, kun je je energie volgens mij beter in grote problemen steken. Dit lijkt mij geen groot probleem.

Mevrouw Verbeet: Als er veel meer vlees bereid zou worden omdat men weet dat men veel meer neemt dan men gemiddeld mag verwachten, hebben wij een probleem. Als er normale hoeveelheden worden voorbereid, dan is het op een gegeven moment: op is op. Dan heb je pech als je op het laatst komt. Als dat zich vaak voordoet, hebben wij een probleem. Zo simpel zal ik het eens laten bekijken. Dat lijkt mij te doen.

Ik kom op het laatste onderdeel: het personeel. De heer Van Raak stelde een vraag over de repro. Dat was een onderdeel van de reorganisatie. Daarbij is gekeken naar de werkzaamheden en de capaciteit. De aantallen zijn gelukkig drastisch omlaag gegaan. Ik zal die getallen niet allemaal opnoemen. Met de ambtelijk secretaris is afgesproken dat er meer informatie komt over het maken van kopieën op de eigen secretariaten. Dat aantal schijnt toe te nemen, maar centraal is dat niet het geval. Dat komt vooral doordat er veel meer gedigitaliseerd wordt.

Tijdens avondvergaderingen doet de Bodedienst inderdaad zelf het kopieerwerk, maar er wordt dan nog maar één soort kopieën gemaakt. De moties worden niet eerst meer met het volgnummer en daarna met het Kamerstuknummer gekopieerd, maar er wordt slechts één keer gekopieerd om het aantal kopieën en het aantal passen voor Kamerbodes te beperken.

Het afdrukken van kleur stabiliseert. Het grootste volume aan kleurenprints komt van de communicatie en die ontwikkelt zich sinds de uitbesteding van hoogwaardig werk.

Ik ga verder met de schoonmaak, een vast onderdeel van de raming. CSU, onze uitvoerder, conformeert zich aan de cao voor schoonmaakbedrijven en leeft deze na. Er werkten altijd al veel uitzendkrachten in de schoonmaak. Kamerbewoners hebben een eigen verantwoordelijkheid voor de veiligheid. Dat geldt ook voor de schoonmakers. Bij vrijwel alle ministeries is de schoonmaak uitbesteed, net als bij ons.

Er werd ook nog naar de tevredenheid van de schoonmaakmedewerkers gevraagd, maar die vraag is in mijn stukken niet beantwoord.

Mevrouw Verbeet: In de eerdere situatie werkten we ook al veel met uitzendkrachten. We hebben echt geen enkele reden om te twijfelen aan de integriteit van onze uitzendkrachten. Dat zou ik dus ook niet graag doen.

Voorzitter. Ik kom bij de Wajong. Ik kan me nog herinneren dat we de Wajong behandelden en ik een briefje naar onze eigen afdeling P en O stuurde met de vraag: wat doen wij aan de Wajong? Sindsdien voldoen we altijd aan de 1%-norm. Dat betekent dat we twee vaste plekken hebben voor mensen uit de Wajong en de WSW en nog vier andere voor mensen met een lange afstand tot de arbeidsmarkt. Het is niet altijd makkelijk om de plekken gevuld te krijgen. We vragen ons bovendien af of de fracties voldoen aan de 1%-norm. Dat zou interessant zijn. Het kan vast nog een extra arbeidsplaats opleveren. We weten dus niet of het zo is en we hoeven dat niet per se te weten. In elk geval voldoen we zelf absoluut aan de voorwaarde.

Mevrouw Verbeet: De plekken voor de maatschappelijke stages zullen wij proberen te realiseren. We hebben 52 structurele plekken voor scholieren om werkervaring op te doen in een zogenaamde leerarbeidsplaats. Daarnaast bieden wij veel stageplekken voor studenten op hbo-niveau en academisch niveau. Onlangs vond ook een hele dag de Prokkelstage plaats. We vinden dat de fracties ook op dat punt een bijdrage moeten leveren. Ik zeg toe dat wij, ambtelijk secretarissen voorop, de koppen bij elkaar steken, om goed te bekijken hoe we ieder jaar onze bijdrage daaraan kunnen leveren. We moeten namelijk ook weten hoe lang die stage moet duren en om welke periode het daarbij gaat.

Dan kom ik bij de vraag van de heer Elissen over het focusbeleid voor vrouwen. De Kamer heeft er bij een krimpende arbeidsmarkt belang bij om mensen van hoge kwaliteit in huis te hebben. Het opleidingsniveau van vrouwen is op dit moment zelfs iets hoger dan dat van mannen. Toch is het nog steeds moeilijk om in de Kamer te zorgen voor een goede doorstroming van die vrouwen naar leidinggevende posities. Dat heeft de Kamerorganisatie aan zichzelf te wijten. Dat kunnen wij moeilijk die vrouwen kwalijk nemen, want die hebben een prima opleiding. De Kamerorganisatie probeert er als goed werkgever systematisch aan te werken dat vrouwen op alle plekken in onze organisatie kunnen werken. Het probleem zit niet bij de vrouwen maar bij de eigen arbeidsorganisatie.

De heer Heijnen (PvdA): Voorzitter. Ik dank de Voorzitter voor haar uitgebreide en adequate beantwoording. Ten aanzien van de politisering van procedures wil ik het Presidium in overweging geven te meten hoe vaak de term «collegiaal optreden» in de plenaire debatten en de regelingen wordt geïntroduceerd. Naarmate het meer gebeurt, gaat het namelijk slechter. Dat zou voor het Presidium een teken moeten zijn om zich hiervoor meer in te spannen.

Wij zullen als fractie, hopelijk samen met andere fracties, een opdracht proberen op te stellen voor de commissie voor de Verzoekschriften en Burgerinitiatieven, om te kijken of we de drempels voor de burgerinitiatieven kunnen verlagen. Ik zal daar deze zomer mee aan de slag gaan.

Ik ben erg blij met de toezegging van de Voorzitter dat men zal bezien of er in 2012 proeven kunnen worden gehouden met doventolken en ondertiteling. Ik ben ook blij met de toezegging om de voor- en de nadelen en de kosten van de maquette van de Stichting Geluid in Zicht in beeld te brengen. Verder ben ik erg blij met de positieve intentie om het openbaar register van lobbyisten mogelijk te maken. Ik zie daarnaar uit.

Ik ben niet blij met de beantwoording over de beveiliging. Ik begrijp dat het Presidium niets anders kan doen dan de adviezen van de AIVD en het COT ter harte te nemen. Binnen de toepassing en de uitvoering daarvan moet de toegankelijkheid toch worden onderzocht. Er moet ook worden gekeken naar de kosten van de beveiliging in relatie tot de opdracht die we hebben en de inspanningsverplichting naar 2013 en later om die ook in beeld te houden. Ik meen dat er voor deze Kamer alleen al binnen de beveiliging 60 of 70 formatieplaatsen zijn.

Ten slotte zie ik samen met in ieder geval mevrouw Verburg, maar ik denk ook met meer collega’s, uit naar het onderzoek naar de mogelijkheden om het aantal WSW’ers en Wajongers in de dienst van de Kamer te laten toenemen. Ik hoop daarvan een concrete vertaling te krijgen.

Mevrouw Van Nieuwenhuizen-Wijbenga (VVD): Voorzitter. We danken het Presidium hartelijk voor de beantwoording van de vragen. We zijn blij te vernemen dat het Huis voor democratie en rechtsstaat binnen de bestaande bebouwing een plek zal krijgen. We zijn ook blij met de nadere duiding van hoe de coffee corner eruit zal zien en dat deze zonder al te veel poespas en zonder in conflict te komen met de commercie buiten dit Huis tot stand komt. Daarin zijn wij gerustgesteld.

Ik vind het jammer dat de Voorzitter zo halsstarrig is – ik noem het gewoon zo – en geen inzicht wil geven in wat een schriftelijke vraag of een dertigledendebat precies kost. Dat vind ik buitengewoon teleurstellend, te meer daar het kabinet heeft toegezegd dat het over deze kosten zou berichten. Ik wil nog maar eens zeggen dat ik absoluut niet aan de individuele afweging of bevoegdheid van een Kamerlid wil tornen en dat wij onze vraag stellen in het kader van transparantie en om inzicht te krijgen. Ieder Kamerlid kan vervolgens zelf beoordelen of het zich daardoor al dan niet beperkt voelt. Ik vind dat je dit uit overwegingen van transparantie zou moeten laten zien. Ik wil de voorzitter daarom nogmaals oproepen om dit aan ons duidelijk te maken. De fractie heeft deze informatiebehoefte. Ik hoor graag hoe onze collega’s daarin staan.

De heer Van Raak (SP): Voorzitter. De Tweede Kamer gaat over haar eigen geld en niet minister Donner. De Voorzitter zei dat er wel eens tijden zijn geweest dat Voorzitters van de Kamer post over dit onderwerp vanuit het ministerie ongeopend terugstuurden. De voorzitter zei dat dit nu niet meer mogelijk is omdat de post nu per e-mail wordt gestuurd. Ik kan de voorzitter echter zeggen dat het mogelijk is om e-mail als ongewenst te markeren. Daar kan dan het e-mailadres van minister Donner bij. Wat mij betreft hoeft ze dan naar geen enkele brief van minister Donner te kijken.

We gaan bezuinigen. Ik heb een aantal suggesties gedaan. Van de Interparlementaire Unie kan bijvoorbeeld best een tonnetje af. Als we gaan bezuinigen op het Kamerpersoneel en op de medewerkers van onze fracties, moeten we ook bezuinigen op onszelf. Te zijner tijd zal de SP-fractie daar een voorstel voor doen. Dan moeten we de wet veranderen, maar ach, we zijn de hele dag bezig met het veranderen van wetten. Waarom zouden we deze wet ineens niet kunnen veranderen? De wet die over ons inkomen gaat is geen heilige wet. Ons inkomen veranderen is heel wat beter dan het opzetten van een verschrikkelijke bureaucratie om te bekijken hoeveel een Kamervraag kost. Als het Presidium moet gaan uitrekenen wat een Kamervraag kost, dan wil ik graag van de minister-president weten wat een wet kost. Ongetwijfeld kost een wet veel meer.

De beste manier om kosten te besparen is betere antwoorden op vragen, beter beleid en een betere regering. Je zult zien dat Kamervragen dan bijna niks meer kosten.

De heer Van Raak (SP): Ik heb u zelfs gesteund bij uw vraag. Ik heb gezegd dat als de VVD daar behoefte aan heeft, we dat moeten doen. Maar dan wil ik wel volledig geïnformeerd worden. Ik wil dan niet alleen weten wat een kritische vraag van een Kamerlid kost, maar ook wat een wet kost, wat een Algemene Maatregel van Bestuur kost en wat een Koninklijk Besluit kost. Dan wil ik ook wel weten wat onze regering kost. Zet tegenover de kosten van de regering de kosten van de Tweede Kamerleden en ik ben ervan overtuigd dat de Tweede Kamer heel gunstig uit deze vergelijking komt.

Het is heel raar dat ik een journalist moet bellen om feitelijke antwoorden op te halen bij een overheidsorganisatie. Ik vind dat dit niet kan, maar het gebeurt wel. Ik ben ontzettend blij dat de Voorzitter daarover eens gaat praten met de minister-president. Als zij dan toch met hem praat, kan zij misschien ook vragen hoe het komt dat alle plannen van de regering eerst in de krant staan en dan pas naar de Kamer gaan. Kunnen we dat niet op een normale manier doen, zodat ik niet als Kamerlid en controleur alles uit de krant moet halen voordat de minister iets stuurt?

Ik dank de Voorzitter hartelijk voor haar toezegging dat zij de gedragscode van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, die ervoor bedoeld is om ervoor te zorgen dat ministeries niet meer voluit onafhankelijke onderzoeken manipuleren, zal voorleggen aan het Presidium en de commissie voor de Werkwijze der Kamer. Ik ben ervan overtuigd dat wij na een goed debat daarover besluiten om de ministers te vragen om die gedragscode te ondertekenen.

De heer Elissen (PVV): Voorzitter. Ik doe mijn uiterste best om mij qua tijd te beperken.

Allereerst mijn complimenten en dank voor de toezeggingen en de beantwoording van de vragen. Ik ben zeer content dat er een cursus ICT komt. Het is ook goed om gehoord te hebben dat het beeld van de volledige openheid hier in dit gebouw een droombeeld is en dat daar kennelijk nog wat ruimte in zit. Ik kom daar zo nog op terug.

Bij wat er is gezegd over spoofing moet ik nog een kleine correctie aanbrengen. Spoofing is inderdaad niet te voorkomen bij internet en e-mail, maar het is wel degelijk te voorkomen bij telefoonnummers. Ik hoef op dit moment die discussie niet te voeren, maar ik geef het onderwerp graag terug, opdat u het nog eens nader laat bekijken. Daar lag echt een omissie van Vodafone, althans volgens deskundigen die mij daarover informeren.

Gelukkig is gebleken dat het eetgedrag van Kamerleden niet echt problematisch is. Ik zal daar verder geen schepje bovenop doen.

Dan kom ik tot het indienen van de volgende moties.

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Elissen. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 10 (32745).

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Elissen. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 9 (32745).

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Elissen. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 8 (32745).

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Elissen. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 7 (32745).

Mevrouw Verburg (CDA): Voorzitter. Allereerst bedankt voor de antwoorden. Dit is de eerste keer dat ik dit debat mag meemaken en zeer waarschijnlijk vooralsnog voorlopig ook de laatste keer. Het smaakt echter naar meer. De gedane toezeggingen vind ik op de meeste punten royaal.

Er is gesproken over de rol als werkgever op het gebied van de WSW, Wajong en mensen met een WGA-uitkering, die gedeeltelijk arbeidsgeschikt zijn. Ik denk dat u daar een goede en terechte inspanningsverplichting over hebt toegezegd. Ik vind het ook uitstekend dat is gezegd: wij gaan er alles aan doen om te kijken hoe wij optimaal kunnen opereren op het gebied van stages en leerwerktrajecten. Dat is prima, want ook daar kunnen wij een voorbeeldpositie in hebben.

Over de budgettaire reserveposities van fracties gaat u volgende week maandag praten. Ik heb begrip voor uw probleem. Naast het vergroten van de vrije bestedingsruimte zou je eens kunnen denken over de verplichtingen ten aanzien van pensioenen. Daar zou je een apart onderdeeltje van kunnen maken, want je weet dat je dat toch kwijt bent. Ik geef dat graag mee voor de voorbereidingen voor volgende week maandag.

Er is gevraagd om de kosten van debatten helemaal te gaan uitsplitsen. Wij moeten als Kamer kostenbewust opereren. Tegelijkertijd vind ik dat democratie geen prijs heeft. Daar mag je niet op beknibbelen. Daar moet je niet kinderachtig in zijn. Dat betekent niet dat je niet moet kijken waar je processen lean and mean kunt maken. Als wij elkaar echter gaan afrekenen op de kosten die we maken omdat we behoefte hebben aan informatie of omdat we het belangrijk vinden om een debat te voeren, moeten we oppassen dat we daarmee niet de verkeerde route inslaan. Ik begrijp dat mevrouw Van Nieuwenhuizen het niet zo bedoelt – het zal haar gaan om het kostenbewustzijn – maar we moeten vermijden dat we een rekensom gaan maken: je staat voor zoveel aan de lat en zodra je die kosten overschrijdt, stopt je recht. Mevrouw Van Nieuwenhuizen heeft ons uitgenodigd om te reageren; dat doe ik bij dezen door de positie van het CDA helder te maken.

Mevrouw Verburg (CDA): Ik heb het over de manchet, het rekensommetje van de voorzitter van het Presidium. Ik denk dat de Tweede Kamer in Finland zegt dat onze rekensom niet goed is. Ik denk dat België hetzelfde zal zeggen. Overigens vergaderen ze daar wel erg weinig, maar ze hebben er zes of zeven parlementen en kunnen het werk dus een beetje spreiden. Tegen mevrouw Van Nieuwenhuizen zeg ik echter: wees kostenbewust, maar ik hoef het niet tot op de laatste cent te weten.

Ik vind het goed dat de heer Van Raak op zijn wenken wordt bediend en wij het gewoon melden wanneer er debatten worden geblokkeerd. Het wil er bij mij niet in dat dit een groot probleem is. Laten we dus naam en toenaam noemen en het probleem niet groter laten worden. Dan maar boter bij de vis en voorkomen dat dit de volgende keer weer een groot punt wordt. Benoem het maar. Ik denk dat het heel weinig plaatsvindt. Er zal een enkele keer wat weerstand zijn, maar het is niet iets wat structureel plaatsvindt.

Mevrouw Verburg (CDA): Het pleit niet voor de heer Van Raak dat hij het niet ruimhartig terugneemt.

Ik vind de toezegging over de streekproducten een beetje minnetjes: we zullen er weer eens een beetje aandacht aan besteden. Kan dat niet iets ruimhartiger? We kunnen er met zijn allen zo van genieten.

Tot slot heb ik twee moties over duurzaamheid. Ik had nog een risicomotie willen indienen, maar dat ga ik niet doen. Mijn eerste motie gaat over afvalscheiding.

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Verburg. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 11 (32745).

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Verburg. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 12 (32745).

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Voorzitter. Ik vond de discussie over de kosten van Kamervragen en het opvragen van informatie boeiend. Mevrouw Nieuwenhuizen vroeg zojuist aan mevrouw Verburg: vindt u dat ik die kosten mag opvragen? Ik zeg daarop: ja, want dat legt precies de discussie bloot. U hebt recht op die informatie, ook al ben ik het misschien zeer oneens met het doel dat u beoogt te bereiken met die informatie. Dit is een basisrecht voor Kamerleden. Het is een democratisch basisprincipe dat je recht hebt op informatie en alles mag vragen. U mag dus vragen hoeveel dat kost. Dit debatje legde mooi de basisprincipes bloot.

Ik dank de Voorzitter voor de beantwoording, maar op twee punten zou ik het wat steviger willen hebben. Daarom dien ik twee moties in.

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Schouten. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 13 (32745).

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Dat zal ik bekijken. Ik ben niet de officiële woordvoerder op dit onderwerp. Ik zal met mijn collega’s overleggen of dit mogelijk is. Ik zal erop terugkomen.

Mijn tweede motie gaat over het dertigledendebat. De Voorzitter heeft allerlei argumenten aangedragen om aan te tonen dat het dertigledendebat de gewenste vorm is. Wij willen het ook niet afschaffen, maar we willen dat er toch wat kritischer bekeken wordt welke debatten voorrang moeten krijgen. Daarom dien ik de volgende motie in.

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Schouten. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 14 (32745).

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Ik heb een licht déjà vu. Ik herinner me de eerste keer dat we begonnen over het serveren van met uitsterven bedreigde vissoorten. Toen was de hoon ook niet van de lucht. Ik geloof dat de VVD-fractie zelfs demonstratief naar buiten ging om een broodje paling te eten. Een jaar later waren we er toch met zijn allen van overtuigd dat je het als Kamer gewoon niet kunt maken om bedreigde diersoorten op je menu te hebben. Ik denk dat hetzelfde geldt voor het duurzaamheidsbeleid. Als je een echt duurzaamheidsbeleid wilt voeren, kun je niet onbeperkt vlees eten voor € 7. Ik ben blij met de toezegging van de Voorzitter dat ze dit gaat bekijken en intern zal bespreken. We komen er nog op terug.

Ik wil nu twee moties indienen omdat ik het belangrijk vind dat de Kamer haar eigen politieke debatten waar mogelijk vertaalt in een voorbeeldfunctie. De eerste motie luidt als volgt.

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Ouwehand. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 15 (32745).

De voorzitter: Deze motie is voorgesteld door het lid Ouwehand. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 16 (32745).

We zijn hiermee gekomen aan het eind van de tweede termijn. Mevrouw Verbeet is in staat om direct te antwoorden.

Mevrouw Verbeet: Voorzitter. Ik dank de leden voor hun vragen en complimenten. Ik dank zeker mevrouw Verburg, die als een van haar laatste activiteiten dit overleg heeft uitgezocht. Ik vind het mooi dat zij haar maandag hieraan heeft besteed. Het is ook mooi dat dit voor mevrouw Schouten een van de eerste activiteiten is. Dat geeft goed aan hoe groot de betrokkenheid van de Kamerleden is.

De heer Heijnen sprak over de politisering van de procedures en over het meten. Ik heb gezegd dat we de situaties waarin dit in de Kamer gebeurt, nog allemaal kunnen herinneren. Ik denk dat dit tot nu toe een stuk of vijf keer is gebeurd. Ik wil dit best voor de Kamer opschrijven. Zij moet zich realiseren dat het Presidium iedere twee weken bij elkaar komt en dat dit onderwerp dan door mij of door de andere leden van het Presidium altijd aan de orde wordt gesteld. Altijd volgt hieruit de conclusie dat het gaat om een sterke Kamer en dat het erom gaat, elkaar iets te gunnen. Het moet allemaal niet zo politiek gemaakt worden. Dat is ook de reden waarom ik zo oplet bij stemverklaringen en waarom ik de leden bind aan de afspraken. Ik denk dat het Presidium het zeer met de heer Heijnen eens is. Ik wil dat best voor hem meten, maar eigenlijk doe ik dat al. Ik ga er alleen geen verslag van maken. Dan maak ik het namelijk alleen maar groter.

De opdracht rondom de burgerinitiatieven zie ik gaarne tegemoet. Ik zal, zoals mevrouw Verburg al zei, met alle liefde een grote inspanning verrichten op het gebied van het in dienst nemen van Wajongers en Wsw’ers.

Er werd gevraagd om een notitie hoe we omgaan met de maatschappelijke stage van onze leerlingen. Iedereen weet dat ik er zeer aan hecht dat we ook zelf onze bijdrage leveren aan zaken die we aan de samenleving vragen.

De Kamer krijgt van mij te horen wat de mogelijkheden zijn voor een doventolk en wat die zou moeten kosten. Hetzelfde geldt voor de maquette.

Ik snap niet zo goed waarom de heer Heijnen niet tevreden was met mijn antwoord op zijn vraag over de beveiliging. Ik heb gezegd dat ik hetzelfde tegen de beveiliging aankijk als hij: niet meer dan nodig. Het vierstromenbeleid is geaccordeerd door de Kamer. Daar hebben we indertijd kwetsbare punten in ontdekt en daarom is het stilgelegd. We hebben het COT gevraagd om advies. We gaan dat nu in het Presidium bespreken. Vervolgens proberen wij het opnieuw in te voeren, maar dan iets veiliger en nog klantvriendelijker. Volgens mij wordt de heer Heijnen op zijn wenken bediend. Ik heb dat in ieder geval geprobeerd te doen. Uiteraard komt het kostenaspect aan de orde bij de taakstelling. De veiligheid van alle leden blijft echter vooropstaan. Daar kan nooit enige discussie over zijn. Iedereen moet hier in maximale veiligheid – we kunnen natuurlijk nooit garanties geven – zijn werk kunnen doen. De gastvrijheid moet ook zo goed mogelijk zijn.

Ik dacht dat ik geheel in lijn had geantwoord met het antwoord van het kabinet waar mevrouw Van Nieuwenhuizen zo vaak naar verwijst, namelijk dat we aan nodeloze onderzoeken geen behoefte hebben. Dat hoor ik als ik op die stoel toch ongeveer twee keer per dag. Ik snap niet zo goed waarom ik dan kritiek krijg dat ik dit niet wil laten onderzoeken. Ik denk dat de behoefte eraan en het nut ervan niet groot is. Ik heb uitgelegd hoe moeilijk het is om werkelijk te vergelijken. Ik heb in het Presidium ook weleens gezegd dat wij kunnen stoppen met het verbeteren van de vragen. De vragen van de Kamerleden worden na behandeling door de griffier allemaal een stuk mooier, zonder allerlei taal-, stijl- en spelfouten. Daar kunnen wij mee stoppen, maar dat is voor het aanzien van de Kamer niet goed. Laat ons dat nu gewoon doen. Als de Kamer tweemaal zoveel vragen stelt, worden ze in de begroting van de Kamer alleen maar goedkoper. Ik krijg niet meer medewerkers of meer uren.

Ik zie toe op de begrenzing van de activiteiten van de Kamer. Wij zetten slechts sporadisch de maandagen in, want iedere Kamerdag kost veel geld. Ik probeer altijd om 23.00 uur te stoppen, want daarna komt er meer druk op de Kamer te staan. Ik probeer iedere keer het aantal vergaderuren in te perken. Geloof me: wij doen ons best doen het zo goedkoop mogelijk te houden.

Mevrouw Verbeet: Ik kom bij de heer Van Raak. Ik heb geen ander antwoord dan ik hem in eerste instantie heb gegeven. De voorzitter van het Presidium heeft daar geen oordeel over.

De heer Elissen heeft een aantal moties ingediend. Die over de IPU zie ik als ondersteuning van het beleid. Er is een motie over de EU-vlag aangenomen door de Kamer, die was ingediend door de heren Ormel en Pechtold.

Mevrouw Verbeet: De motie op stuk nr. 8 over het sluiten van de deuren moet ik echt ontraden. Er zouden allerlei problemen met de brandveiligheid, de kosten en de overige veiligheid kunnen ontstaan.

Dan kom ik op de diversiteit. Het diversiteitsbeleid omvat denk ik ook de Wajonger, de WSW’er en jong en oud. Wij proberen een goede, gezonde organisatie te zijn en wij proberen gebruik te maken van alle capaciteiten die onze samenleving biedt. Binnen de eigen organisatie bekijken wij waar wij belemmeringen hebben. Daarom hebben wij ook het charter Talent naar de Top ondertekend. De resultaten daarvan zijn pas feestelijk aangeboden aan de minister-president. Hij vond het ook belangrijk dat wij ervoor zorgen dat vrouwen hun capaciteiten naar vermogen kunnen ontplooien.

Mevrouw Verbeet: De motie op stuk nr. 12 over het flessenwater laat ik aan het oordeel van de Kamer.

Dan kom ik op de motie op stuk nr. 13 van mevrouw Schouten. Ik heb een voorkeur voor het in tweeën splitsen, maar het is een zaak voor de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties.

Mevrouw Verbeet: Het Presidium is er niet om zaken te regelen die juist in de commissies gestalte moeten krijgen. Wij zijn geen soort supercommissie. Dit moet dus echt binnen de commissie gedaan worden. Ik ben zeer betrokken bij een goede vertegenwoordiging. Daarom hebben wij het over videoconferencing gehad en allerlei manieren van contact. De voorstellen in die motie moet ik dan toch echt ontraden.

Ik kom nu aan de motie-Schouten op stuk nr. 14 over het dertigledendebat. Wat mevrouw Schouten wil, gebeurt eigenlijk al. Wat ik zeg, lijkt zo onaardig, maar zo is het echt niet bedoeld. De motie voegt niets toe aan de manier waarop ik op dit moment al werk. Met criteria kom je er niet. Dat hebben wij aan alle kanten onderzocht. Mevrouw Schouten, leest u maar alle evaluaties van de modellen van spoeddebatten. Het dertigledendebat lost veel op. Wij kunnen alles voor het zomerreces afwerken, tenzij de leden zelf brieven hebben gevraagd die er niet zijn of de voorkeur eraan geven dat iets op een later moment plaatsvindt. Het probleem doet zich dus niet voor. Ik wil dus niet nog een onderscheid maken, want dan heb ik straks VAO’s, dertigledendebatten, zestigledendebatten en gewone meerderheidsdebatten. De Kameragenda wordt daardoor niet ontlast of belast. Je houdt een lijst waaruit de Kamervoorzitter moet kiezen. Als 74 leden per se een debat willen, onder wie er ook nog fractievoorzitters zijn die het debat aanvragen, weegt dit vanzelfsprekend op dit moment al op een bepaalde manier. Als iets echt spoedeisend is, omdat er een veiligheidsaspect of een belangrijk ander aspect is, haal ik dat debat natuurlijk naar voren. Op andere momenten stel ik juist voor om iets in een algemeen overleg af te handelen. Dit loopt goed. Wij hebben weliswaar een drukke agenda, maar ik zou niet weten wat dit oplost. Ik ontraad de aanname van deze motie dus, omdat ik denk dat wij er een veel vergadertijd in zullen steken en het uiteindelijk geen soelaas zal bieden.

Mevrouw Verbeet: Ja, mijn opmerkingen slaan op alle mogelijke criteria. Als ik immers al weet dat er een wetsvoorstel over hetzelfde onderwerp komt, meld ik dat. Als ik weet dat er een algemeen overleg over hetzelfde thema gepland is, zeg ik dit. Wij doen dus ons best om de leden zo veel mogelijk op het idee te brengen, iets ergens anders te bespreken. Ik breng dit allemaal in bij de regeling van werkzaamheden; de griffiers informeren mij hierover van tevoren. Bij de regeling van werkzaamheden vraag ik om een reactie op een aanvraag om een debat en begin ik met een rondje. Negen van de tien keer komen de leden van de Kamer zelf al met wat er in dat kader op de agenda staat en dat je de onderwerpen kunt samenvoegen. Als een lid echter persisteert, komt het debat op de lijst. Wij werken de volgorde van de lijst af, tenzij er heel zwaarwegende zaken zijn die ervoor zorgen dat een debat naar voren gaat. Als men vindt dat ik dat niet goed gedaan heb, kan ik daar altijd verantwoording over afleggen in het Presidium.

Ik kom nu toe aan de motie-Ouwehand op stuk nr. 15. In die motie gaat het niet alleen erom dat de restaurants vrije uitloopeieren verkopen, maar dat alle dieren waarvan producten verkocht worden, vrije uitloop gehad moeten hebben. Wij willen doen wat mevrouw Ouwehand vraagt, maar blijkbaar zijn er verschillende predicaten dierenwelzijn. De griffier zegt net dat wij een bestaand inkoopcontract hebben waarvan wij niet zomaar afkunnen. Ik heb echter toegezegd dat wij voor de toekomst verder willen kijken. Als mevrouw Ouwehand ons verder kan informeren over het soort etiketten, vind ik dat prima. Wij eten immers graag vlees van dieren die het goed gehad hebben.

Over de zuivel en de eieren heb ik gezegd dat wij alleen vrije uitloopeieren hebben.

Mevrouw Verbeet: Dan ontraad ik de motie op stuk nr. 15.

De motie op stuk nr. 16 gaat over het gebruik van het bestrijdingsmiddel imidacloprid. Wij hebben gezegd dat wij het gebruik van dat bestrijdingsmiddel bij de teelt van producten maximaal proberen te vermijden. Onze leverancier kan het echter niet beloven voor de bijproducten. Volgens mij mag je niet van mensen verwachten dat zij iets beloven dat zij niet kunnen waarmaken. Ik blijf erop letten – dat zullen wij ook doen – maar ik kan geen garantie geven. Daarom ontraad ik de motie.

Volgens mij heb ik dan alle vragen beantwoord en alle moties van een oordeel voorzien.

De voorzitter: Dat denk ik ook. Op een later tijdstip zullen wij over de vandaag ingediende moties stemmen.

Ik dank het Presidium, de Griffier en de medewerkers heel hartelijk. Ik dank ook de voorzitter van het Presidium en de aanwezige leden voor hun inbreng.