Nr. 6 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Het aantal voorzieningen waarop toezicht en handhaving van toepassing zijn, zal naar verwachting toenemen als gevolg van het vervallen van de één-locatie-eis. De leden van de CDA-fractie en van de ChristenUnie-fractie vragen hoe groot het aantal gastouders is dat naar verwachting opvang zal aanbieden op meer dan één adres?

Ik heb de Brancheorganisatie Kinderopvang gevraagd om een inventarisatie uit te voeren onder de tien grootste gastouderbureaus van Nederland. Deze bureaus hebben samen een marktaandeel van ongeveer 50% van de geregistreerde gastouders in Nederland. Deze inventarisatie, waarin ook is gevraagd naar de toekomstverwachtingen, maakt duidelijk dat ongeveer 5% van de geregistreerde gastouders op twee of meer locaties kinderen opvangt. Omdat sommige van deze gastouders zelfs op drie of meer locaties kinderen opvangen, zal het aantal locaties dat moet worden geregistreerd als gevolg van het vervallen van de één-locatie-eis naar verwachting toenemen met circa 6%. Op het huidige bestand van circa 50 000 geregistreerde gastouders zijn dit 3 000 extra locaties.

De leden van de CDA-fractie vragen hoe de prioriteitstelling in het toezicht plaatsvindt en om nog eens uiteen te zetten wat de regering verwacht van de GGD-en ten aanzien van de toetsing van locaties. Zij vragen of de GGD-en hiertoe in staat zullen zijn vanaf 1 januari 2012, gegeven het te verwachten groter aantal locaties als gevolg van het vervallen van de één-locatie-eis. De leden van de GroenLinks-fractie vragen of deze uitbreiding van locaties gevolgen heeft voor toezicht en handhaving bij de kinderdagverblijven en de buitenschoolse opvang. Zij menen ook dat controle op toetsingskader B niet verplicht zou moeten zijn als de gastouder bij zichzelf thuis kinderen opvangt. Zij vragen welke voor- en nadelen de regering ziet bij het loslaten van deze verplichting.

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen welke ontwikkelingen de regering verwacht voor het aantal locaties waarop geen toezicht wordt gehouden, als gevolg van deze uitbreiding van locaties. Welke maatregelen gaat de regering treffen indien blijkt dat de te stellen prioritering onvoldoende waarborgen biedt voor het toezicht op het toegenomen aantal locaties, zo vragen deze leden. Zij vragen ook of de regering met de GGD en gemeenten heeft overlegd over toezicht en handhaving op langere termijn, nadat alle locaties zijn opgenomen in het register. Wat was hiervan de uitkomst, of waarom heeft nog geen overleg plaatsgevonden, zo willen deze leden weten.

De leden van de SGP-fractie en van de SP-fractie vragen waarom het toezicht niet wordt verplaatst van de gastouders naar de gastouderbureaus. Kan de kwaliteit niet afdoende worden geborgd door meer eisen te stellen aan de gastouderbureaus, door deze bureaus structureel te controleren en hen verantwoordelijk te maken voor de controle van de opvanglocaties? De GGD zou dan steekproefsgewijs kunnen controleren bij de gastouders. De leden van de GroenLinks-fractie menen dat ook als gastouders bij zichzelf thuis kinderen opvangen controle op toetsingskader B niet verplicht zou moeten zijn. De GGD zou hier alleen steekproefsgewijs en op basis van signalen kunnen controleren. Zij vragen welke voor- en nadelen de regering ziet bij het loslaten van deze verplichting.

Zoals hierboven is aangegeven, is het extra aantal locaties waarop toezicht moet worden gehouden als gevolg van het vervallen van de één-locatie-eis beperkt. Met de VNG en GGD Nederland (GGD-NL) heb ik afgesproken dat het toezicht op de kinderopvang vanaf 2012 risicogestuurd wordt6. Kindercentra, gastouderbureaus en gastouders krijgen dan een lichter toezichtregime als uit GGD-onderzoek blijkt dat ze goed presteren en een zwaarder toezichtregime als blijkt dat ze slecht presteren. Binnen dat kader is eveneens afgesproken dat kindercentra en gastouderbureaus wel elk jaar worden bezocht door de GGD en dat gastouderbureaus intensief blijven worden gecontroleerd. Verder is afgesproken dat alle nieuwe locaties die worden aangemeld in ieder geval worden gecontroleerd, voorafgaand aan opname in het LRK.

Daar staat tegenover dat gastouders die al geregistreerd zijn niet meer allemaal elk jaar worden gecontroleerd. Dit geldt ook voor de gastouders die bij zichzelf thuis kinderen opvangen. Om het toezicht op de gastouders beter te laten aansluiten bij de verantwoordelijkheid van het gastouderbureau, zal de GGD jaarlijks steekproefsgewijs een gedeelte van de gastouders die bij een gastouderbureau zijn aangesloten controleren, mede als onderdeel van de controle op het gastouderbureau. De omvang van deze steekproef wordt bepaald op basis van een risicoprofiel dat de GGD van het gastouderbureau maakt. Het gastouderbureau wordt vervolgens aangesproken op tekortkomingen bij de gastouders die aan het bureau zijn gekoppeld. Als er sprake is van meer dan incidentele tekortkomingen bij gastouders, zal er gehandhaafd worden bij het gastouderbureau. Op deze wijze wordt het gastouderbureau, meer dan tot nu toe het geval is, verantwoordelijk gehouden voor de kwaliteit van de opvang bij de gastouders. Zo neemt ook de inspectiedruk op individuele gastouders af en wordt capaciteit vrijgespeeld om jaarlijks de kinderdagcentra en gastouderbureaus te kunnen inspecteren. Ik voer op dit moment nog overleg met de VNG en de GGD over de budgettaire kaders waarbinnen het toezicht en de handhaving kunnen plaatsvinden.

Met GGD-NL is afgesproken dat in 2010 en 2011 40 000 adressen worden bezocht door de GGD-en, waaronder in ieder geval de adressen van gastouders die bij zichzelf thuis kinderen opvangen. Omdat in het LRK uiteindelijk geen 40 000 maar 34 000 gastouders zijn ingeschreven die op het eigen woonadres kinderen opvangen, mag worden verwacht dat deze adressen kunnen worden onderzocht door de GGD. De opvang bij vraagouders thuis wordt alleen door de GGD bezocht als er concrete aanwijzingen zijn dat deze opvang niet aan de eisen voldoet of op basis van afspraken met een gemeente over een uit te voeren steekproef. Om gemeenten en GGD-en in staat te stellen de extra taken op het terrein van toezicht en handhaving uit te voeren is in 2010 en 2011 respectievelijk € 10 mln en € 10,4 mln extra toegevoegd aan het gemeentefonds. Verder is afgesproken dat het toezicht op de kindercentra in de jaren 2010 en 2011 wordt versoberd. Zo hoeven bijvoorbeeld de kindercentra die bij inspectie in 2009 op de belangrijkste punten voldoende scoorden, in 2010 niet te worden geïnspecteerd. Voorts is met de VNG en GGD-NL afgesproken dat de GGD-inspecteur bij het onderzoek op locatie van een gastouder niet het gehele toetsingskader doorloopt, maar daaruit een selectie maakt aan de hand van wat hij/zij ter plaatse aantreft. Ook is afgesproken dat het bezoek gemiddeld één uur duurt. Met de VNG en GGD-NL is er overeenstemming over dat het toezicht in 2010 en 2011 op deze wijze haalbaar is.

Ik beschik niet over informatie over de stand van zaken met betrekking tot inspecties. Deze gegevens zijn slechts beschikbaar op het niveau van individuele gemeenten. In de nabije toekomst zal ik wel over dit soort beleidsinformatie kunnen beschikken, omdat door de invoering van de GIR inspectie- en handhavinginformatie beschikbaar komt op landelijk niveau. De GIR is op dit moment gedeeltelijk operationeel en zal naar verwachting begin 2012 volledig operationeel zijn.

VNG en GGD-NL hebben aangegeven dat toezicht en handhaving op de wijze zoals hierboven is beschreven, kan worden uitgevoerd in de jaren 2010 en 2011. Ik heb de indruk dat het overgrote deel van de gemeenten hierin slaagt. Niettemin hebben enkele gemeenten aangegeven wegens financiële problemen het toezicht op de gastouders anders te willen inrichten. De opvattingen van deze gemeenten over de inrichting van het toezicht zijn in lijn met mijn voornemens om het toezicht op de kinderopvang, na de strenge controle in het overgangsjaar 2011, vanaf 1 januari 2012 meer risicogestuurd te maken. Het zou echter in strijd zijn met de huidige wet- en regelgeving en met de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt met de VNG en GGD-NL als deze gemeenten in 2010 en 2011 geen volledig toezicht zouden uitoefenen op de gastouders. Ik heb deze gemeenten hierover geïnformeerd en hen verzocht om de inspecties in 2011 te blijven uitvoeren. Gegevens over handhavingmaatregelen bij de reeds geregistreerde gastouders zijn vooralsnog alleen op gemeentelijk niveau beschikbaar. Met de invoering van de GIR in 2012 komt dit soort informatie ook beschikbaar op rijksniveau. Wel is bekend dat in 2010, op grond van GGD onderzoek, in 2 348 gevallen een verzoek tot inschrijving in het LRK van een gastouder is geweigerd.

De leden van de fracties van de PvdA en VVD vragen naar de wijze waarop de GGD controle uitoefent op de locaties die nu nog niet zijn geregistreerd. Gebruiken GGD-en de informatie die bij de gastouderbureaus beschikbaar is over de niet geregistreerde locaties? Worden deze locaties steekproefsgewijs gecontroleerd? Heeft de tijdelijke wijze van registreren, waardoor niet alle opvangadressen in beeld zijn, gevolgen voor de kwaliteit van de opvang?

Registratie van alle locaties waar kinderen worden opgevangen is nodig om volledig transparant te maken of een locatie aan de eisen voldoet én recht geeft op kinderopvangtoeslag. Als een locatie niet in het LRK wordt geregistreerd, en de gastouder stopt de opvang op deze locatie, kan Belastingdienst/Toeslagen niet vaststellen dat het recht op toeslag van vraagouders voor deze locatie is komen te vervallen. Deze vraagouders kunnen dan niet per direct hierover worden geïnformeerd en de toeslag kan niet per direct worden stopgezet. Definitieve vaststelling van het recht op toeslag is dan eveneens niet goed mogelijk.

Vraagouders die gebruik willen maken van een niet-geregistreerde locatie kunnen bovendien niet met zekerheid vaststellen of deze locatie aan de eisen voldoet. Zo zou de situatie zich kunnen voordoen dat een gemeente op grond van een GGD-rapport, opdracht heeft gegeven om de opvang te sluiten, waarna de opvang informeel is voortgezet of opnieuw van start is gegaan. Het niet registreren van tweede (of derde etc.) locaties zou daarom de voordelen van het LRK ernstig ondergraven. Dit is derhalve geen optie.

Overigens is het alternatief dat in de vraagstelling wordt gesuggereerd, steekproefsgewijze controle van niet-geregistreerde locaties, alleen mogelijk voor zover gastouderbureaus over betrouwbare informatie beschikken over het aantal niet geregistreerde locaties en over de adressen van deze locaties. Een van de redenen van het instellen van het Landelijk Register Kinderopvang was nu juist dat dat niet altijd het geval is.

De beweegredenen om uit te sluiten dat op het adres van de gastouder twee of meer voorzieningen voor gastouderopvang worden geregistreerd, zijn van beleidsinhoudelijke aard en niet van technische aard. In de eerste plaats zou het mogelijk maken van meer voorzieningen op één adres leiden tot onduidelijkheid over wie verantwoordelijk is voor de kinderen die worden opgevangen op dat adres. Zo zou bijvoorbeeld de situatie kunnen ontstaan dat één van beide gastouders kinderen opvangt die niet via het eigen gastouderbureau zijn geworven, maar via het bureau van de andere gastouder. De ouders van deze kinderen hebben dan afspraken gemaakt met het andere bureau en de andere gastouder. Ik hecht er zeer aan dat de verantwoordelijkheid voor het welzijn van de kinderen helder is en blijft belegd.

In de tweede plaats speelt hierbij een rol dat in de wet een onderscheid wordt gemaakt tussen kindercentra en gastouderopvang. Als op een locatie meer dan zes kinderen tegelijkertijd worden opgevangen is sprake van een kindercentrum en gelden andere, zwaardere eisen dan voor de gastouderopvang. Het toestaan van twee voorzieningen voor gastouderopvang op het adres van de gastouder kan ertoe leiden dat op dat adres meer dan zes kinderen tegelijkertijd worden opgevangen. Daarmee wordt het heldere onderscheid dat in de wet wordt gemaakt tussen kindercentra en gastouderopvang ondergraven.

In de derde plaats wordt deze mogelijkheid uitgesloten omdat anders het risico zou ontstaan dat vraagouders dubbel toeslag aanvragen voor dezelfde uren opvang door twee gastouders.

De vraag van de leden van de SP-fractie is mogelijk ingegeven door de wens van partners om samen op de kinderen te passen. In dat kader is relevant dat de regelgeving niet uitsluit dat de partner van een gastouder aanwezig is tijdens de opvang, en hand-en-spandiensten verleent. Voorwaarde is wel dat de persoon die als gastouder is geregistreerd tijdens opvanguren aanwezig is en dus verantwoordelijk kan worden gehouden voor de kwaliteit van de opvang. De partner moet over een Verklaring omtrent gedrag beschikken.

De leden van de D66-fractie vragen om in te gaan op de mogelijkheden die vraagouders hebben om een klacht in te dienen over een gastouder. Zij vragen waar vraagouders met deze klachten terecht kunnen, wat er met deze klachten gebeurt en of dit kan leiden tot inspectie bij de desbetreffende gastouder. De leden zijn benieuwd of het voorliggende wetsvoorstel invloed heeft op deze procedure.

Het voorliggende wetsvoorstel beoogt de terugbetalingsplicht en de één-locatie-eis te laten vervallen. Het wetsvoorstel heeft dus geen relatie met de wijze waarop klachten worden afgehandeld. Het klachtrecht van vraagouders is geregeld in de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ). Op grond van deze wet is de houder van een gastouderbureau verplicht om een regeling te treffen voor de behandeling van klachten jegens deze houder of jegens personen die bij deze houder werken. Deze houder is ook verplicht om deze regeling onder de aandacht te brengen van de ouders. De houder van een gastouderbureau moet daarom een eigen klachtencommissie hebben of zijn aangesloten bij een regionale of landelijke klachtencommissie. Klachten over individuele gastouders kunnen niet rechtstreeks aan de klachtencommissie van een gastouderbureau worden voorgelegd. Een vraagouder moet een dergelijke klacht indienen bij het gastouderbureau. Als het gastouderbureau naar het oordeel van de vraagouder in gebreke blijft, kan de vraagouder in tweede instantie een klacht indienen tegen het gastouderbureau. Dergelijke klachten leiden thans niet tot inspectie bij de gastouder. In het kader van het risicogestuurde toezicht op de gastouderbureaus en de gastouders ligt het in de rede dat deze gastouders in de toekomst juist wel door de GGD worden bezocht. Ik heb uw Kamer reeds geïnformeerd dat ik in september met een visie zal komen op marktwerking in de kinderopvang. De positie van ouders en de vormgeving van het klachtrecht zullen daar onderdeel van uitmaken.

Voor het aanpassen van de systemen en van het registratieproces is een bedrag van maximaal € 4 mln begroot. Daarbij is rekening gehouden met kosten voor het aanpassen van de systemen van het LRK en de GIR en voor het aanpassen van de koppeling van het LRK aan het toeslagensysteem van Belastingdienst/Toeslagen. Verder worden kosten gemaakt voor het testen van de aangepaste systemen en voor het in beheer nemen van deze systemen. Tenslotte zijn kosten begroot voor het aanpassen van de procedures en formulieren die gemeenten, gastouderbureaus en gastouders hanteren in het registratieproces. De benodigde aanpassingen zijn inmiddels voldoende bekend en op basis daarvan kan ik de verwachting uitspreken dat een substantieel deel van het begrote bedrag niet behoeft te worden uitgegeven.

Deze kosten worden gedekt binnen het artikel kinderopvang omdat deze kosten uitsluitend worden gemaakt in het kader van de doelstellingen die aan dit artikel ten grondslag liggen. Er worden geen extra kosten gemaakt voor de registratie van voorzieningen tot aan het moment waarop alle voorzieningen zijn geregistreerd.

Het aantal locaties waar gastouderopvang plaatsvindt, zal toenemen als gevolg van het vervallen van de één-locatie-eis. De leden van de GroenLinks-fractie en van de PvdA-fractie vragen wat de budgettaire consequenties hiervan zijn voor toezicht en handhaving. Op basis van hoeveel voorzieningen is het huidige budget voor toezicht en handhaving geraamd, en wat is de nieuwe raming, zo vragen de leden van GroenLinks.

Voor 2010 en 2011 is met de VNG en met GGD-NL afgesproken dat de taken op het terrein van toezicht en handhaving worden uitgevoerd binnen het beschikbare budget van € 21,9 mln in 2010 en € 22,3 mln in 201112. Dat doen zij onder meer door te prioriteren in het toezicht op gastouderopvanglocaties. Voor 2012 en verder moeten nog afspraken met de VNG en GGD-NL worden gemaakt. Het huidige aantal geregistreerde voorzieningen voor kinderopvang en de toekomstverwachting over het aantal registraties dat daar nog bij komt, vormt de basis voor dit gesprek.

De discussie over het aantal gastouders dat na de wetswijzigingen op het terrein van de gastouderopvang zou overblijven speelde in 2009, bij de behandeling van het wetsvoorstel gastouderopvang in de Tweede Kamer. In correspondentie en debatten met uw Kamer heeft mijn ambtsvoorganger in die tijd aangegeven dat de raming van het aantal gastouders werd gemaakt op een moment dat het stelsel zeer in beweging was. Het aantal van 8 000 gastouders is toen als absolute ondergrens gepresenteerd. In het voorjaar van 2010 bleek dat zowel het aantal gastouders als het aantal ouders dat gebruik maakt van gastouderopvang na de wetswijziging aanzienlijk hoger zou zijn dan eerder werd verondersteld. Mijn ambtsvoorganger heeft daarop maatregelen genomen. De hogere uitgaven aan gastouderopvang zijn opgevangen door een tabelaanpassing die per 2011 is ingegaan. Verder zijn extra middelen ter beschikking gesteld om ervoor te zorgen dat alle gastouders op tijd aan de deskundigheidseisen zouden kunnen voldoen. Ook zijn extra middelen beschikbaar gekomen voor gemeenten en GGD-en om de gastouders op tijd te kunnen inspecteren en te kunnen registreren in het LRK.

De leden van de D66-fractie vragen of dit wetsvoorstel invloed heeft op het aantal gastouders en zo ja of de regering dit kan kwantificeren. De leden van de VVD-fractie vragen of, en zo ja in hoeveel gevallen, deze wetswijziging zal leiden tot extra aanvragen voor kinderopvangtoeslag.

Hierbij is relevant dat een eventueel effect van de motie die pleitte voor het vervallen van de één-locatie-eis in 2010 zichtbaar moet zijn geweest. De motie is in juli 2010 aangenomen en vanaf dat moment was in de sector duidelijk dat deze eis zou komen te vervallen. Een eventueel effect op de uitgaven kinderopvangtoeslag moet dus zichtbaar zijn in het eerste kwartaal na indiening van deze motie. Van een dergelijk effect is echter geen sprake. De uitgaven blijven in deze periode volledig stabiel. Dit is overigens in overeenstemming met de uitkomsten van onderzoek dat medio 2010 is verricht naar de effecten van de toen nog geldende één-locatie-eis13. Slechts 1% van de ondervraagde vraagouders gaf aan hiervan last te ondervinden en maakte daarom geen gebruik meer van gastouderopvang. Het schrappen van deze eis heeft dus geen aanzuigende werking gehad. De raming is daarom niet aangepast.