Nr. 6 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Er zijn zeker mogelijkheden om de effectiviteit van de Wet Bibob te vergroten. Allereerst betreft dit het vergroten van het toepassingsbereik: niet alle tot toepassing van de Wet Bibob bevoegde bestuursorganen en aanbestedende diensten passen de Wet Bibob al toe en niet alle onderdelen van de Wet Bibob worden toegepast. De nadruk ligt op de toepassing bij de bestuursrechtelijke vergunningverlening in de sectoren horeca, prostitutie en coffeeshops. Het voorliggende wetsvoorstel biedt daarnaast een verdere uitbreiding van de reikwijdte van het instrument Bibob (o.a. met de vastgoedsector en de vuurwerksector) en verbeteringen in de toepassingsmogelijkheden. Verwacht wordt dat – door de ondersteuning die bij de implementatie van het voorliggende wetsvoorstel zal worden geboden en door de RIECs bij de toepassing van Bibob – het toepassingsbereik van het instrument Bibob zal toenemen.

Parallel aan dit wetsvoorstel is een wijziging van het Besluit Bibob voorzien; daarmee zullen de headshops en de evenementensector onder het toepassingsbereik van het instrument Bibob worden gebracht. Met mijn ambtgenoot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en betrokken gemeenten zal nog overlegd worden of de Wet Bibob ook van toepassing moet zijn op de kamerverhuursector. Waar nodig kan verdere aanpassing van het instrumentarium worden overwogen.

De leden van de SP-fractie vragen voorts of de «best practices» van de bestuursorganen met elkaar gedeeld worden om de doelmatige toepassing te vergroten.

Het Landelijk Bureau Bibob heeft mede als taak het desgevraagd informeren van bestuursorganen over de toepassing van de Wet Bibob (zie ook artikel 10 van de Wet Bibob). In dat verband worden bestuursorganen actief geïnformeerd over toepassingsmogelijkheden en treedt het Bureau op als informatiemakelaar tussen bestuursorganen. Ook de RIECs – waaraan inmiddels een groot aantal gemeenten en enkele provincies deelnemen – hebben mede als taak om expertise over het bestuurlijk instrumentarium te ontsluiten. Eind 2010 zijn de RIECs gestart met het organiseren van regionale Bibob-bijeenkomsten waarin ervaringen en goede voorbeelden worden gedeeld tussen betrokken (gemeente)ambtenaren in de regio.

De leden van de SP-fractie zijn bezorgd over de toepassing van de Wet Bibob in de praktijk. Onderzoeken naar criminele verbanden en netwerken zijn kostbaar en tijdrovend. De capaciteit en expertise bij onder meer gemeenten, politie en justitie zijn altijd een probleem, zeker als het gaat om ingewikkelde tijdrovende onderzoeken, zoals criminele verbanden in de vastgoedsector. Uitbreiding van de Wet Bibob naar andere sectoren is noodzakelijk, maar voorkomen moet worden dat op papier het Bibob-instrument geregeld wordt en dit in de praktijk een lege huls blijkt. Hoe wordt dit voorkomen? Hoe wordt nu gegarandeerd dat de Bibob-toets telkens plaats vindt indien dit nodig is?

De toepassing van het instrument Bibob is een discretionaire bevoegdheid van bestuursorganen en rechtspersonen met een overheidstaak. Toepassing van het instrument Bibob zoals ik dat thans voor mij zie houdt in dat de tot toepassing van de Wet Bibob bevoegde overheden in beleidsregels bepalen ten aanzien van welke sectoren en binnen welke randvoorwaarden zij het instrument Bibob toepassen. Leidend daarbij zijn de lokale en regionale signalen, onder andere gebaseerd op (regionale) criminaliteitsbeeldanalyses. In concrete gevallen wordt op basis van de door de aanvrager of wederpartij van de overheid aangeleverde gegevens en beschikbare bronnen een eigen onderzoek uitgevoerd en wordt besloten of verder onderzoek – in de vorm van een advies van het Landelijk Bureau Bibob – wordt ingesteld. Daarmee wordt beoordeeld of er een gevaar aanwezig is of bij een door het bestuursorgaan voorgenomen overheidshandeling criminaliteit wordt gefaciliteerd en daarmee de integriteit van het bestuursorgaan wordt geschonden. Een garantie dat een Bibob-toets telkens dan plaatsvindt wanneer dat nodig is, is niet te geven. In een aantal gevallen wordt een Bibob-toets uitgevoerd waarbij op dat moment uit de toets niet blijkt van ernstig gevaar dat met de vergunning strafbare feiten zullen worden gepleegd. Anderzijds is niet uit te sluiten dat van een Bibob-toetsing wordt afgezien, waar dat – naar later kan blijken – wel aangewezen was geweest.

Bestuursorganen zullen, daarbij ondersteund door het Landelijk Bureau Bibob en de RIECs, periodiek herijken op welke wijze toepassing van de Wet Bibob dient plaats te vinden.

Het verheugt mij dat de leden van de VVD-fractie kunnen instemmen met de uitbreiding naar andere sectoren. Zij vragen wel of dit niet weer leidt tot een verplaatsing van criminele activiteiten naar sectoren die bij deze wetswijziging buiten beschouwing worden gelaten. Zij verzoeken de regering hier nader op in te gaan.

Er kunnen verschillende mogelijke verschuivingseffecten (verplaatsingseffecten) worden onderkend. Naar andere gemeenten of regio’s waar de Wet Bibob nog niet wordt toegepast en naar andere sectoren (terreinen van economische bedrijvigheid) waarop de Wet Bibob niet van toepassing is. Voor de verschuiving naar andere sectoren geldt dat alertheid naar criminogene activiteiten in andere sectoren van belang is. Als uit onderzoek of criminaliteitsbeeldanalyses signalen komen dat de overheid in bepaalde sectoren het risico loopt om met bestuurlijke handelen georganiseerde criminaliteit te faciliteren, zal alsnog kunnen worden overwogen om de desbetreffende sector onder de werking van de wet te brengen. Naast de criteria van proportionaliteit en subsidiariteit zal hierbij ook het belang van het verminderen van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven worden betrokken.

De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de Wet Bibob is aan bestuursorganen opgedragen. Een centrale registratie van de reikwijdte van de toepassing van de wet vindt niet plaats. Uit een enquête, gehouden ten behoeve van het vervolgonderzoek «Uitbreiding van de Wet Bibob» (2008) blijkt dat bestuursorganen in de periode 2003–2008 bijna 20 000 Bibob-toetsen hebben uitgevoerd. Uit het onderzoeksrapport blijkt dat gemiddeld minder dan 4% van de Bibob-toetsen van gemeenten en minder dan 11% van de toetsen van provincies leidt tot een advies van het Landelijk Bureau Bibob. Uit de jaarverslagen van het Bureau Bibob blijkt dat dit Bureau afgelopen jaren gemiddeld 240 adviezen en gemiddeld 50 aanvullende adviezen heeft uitgebracht. Aangenomen mag worden dat wanneer met toepassing van de Wet Bibob een vergunning niet is verleend of wordt ingetrokken, er sprake is van succesvol scheiden van de boven- en onderwereld. Kwantitatieve gegevens daarover ontbreken.

In de komende periode wordt een methode opgezet om te komen tot het op structurele basis genereren van een actueel inzicht over de lokale toepassing van de wet.

Met de intensivering van het gebruik van de Wet Bibob, waarover in de memorie van toelichting wordt gesproken, wordt bedoeld dat de Wet Bibob gericht wordt ingezet in die gevallen waarin uit de gegevensuitwisseling binnen de RIECs blijkt dat een Bibob-toets zal leiden tot de vaststelling dat met een verleende vergunning criminaliteit wordt gefaciliteerd. Daarmee kan in goede samenwerking naast bijvoorbeeld een fiscale aanpak ook worden besloten tot het intrekken van een vergunning met toepassing van de Wet Bibob.

De leden van de VVD-fractie vragen hoe het uitbreiden van de bevoegdheden zich verhoudt tot het verbeteren van de uitvoeringspraktijk.

In het algemeen kan gezegd worden dat de uitbreiding van bevoegdheden ertoe leidt dat gemeenten over meer informatie kunnen beschikken en daarmee over een zodanige informatiepositie zullen beschikken, dat zij meer aanvragen zelf kunnen afdoen. Evenzeer geldt dat deze verbeteringen van de procedure zijn nodig om de uitbreiding van het Bibob-instrument naar andere sectoren mogelijk te maken.

De uitbreiding van bevoegdheden zal op een aantal vlakken leiden tot een verbetering van de uitvoeringspraktijk:

• – de mogelijkheid voor gemeenten om zelf over justitiële en strafvorderlijke gegevens te beschikken zal leiden tot een betere informatiepositie van bestuursorganen waardoor zij meer zaken zelf af kunnen doen.

• – de verruiming van de gegevensverstrekking aan betrokkenen, de RIECs en externe bezwarencommissies zal er toe leiden dat er een betere controle op het proces mogelijk is hetgeen de rechtsbescherming ten goede komt.

• – de verruimde mogelijkheden voor RIECs om inzage te hebben in de adviezen zal hier ook toe bijdragen, alsmede aan een betere advisering van gemeenten op lokaal niveau.

De aan het woord zijnde leden hebben verder kennisgenomen van het rapport van Regioplan Beleidsonderzoek «Integriteit beoordelen. Advies over de toepassing van de Wet Bibob in de gemeente Amsterdam» in opdracht van de Ondernemersvereniging Regio Amsterdam (ORAM). Zij zijn benieuwd naar de reactie van de regering op de aanbevelingen in dit rapport.

De aanbevelingen van het onderzoeksbureau Regioplan zijn gericht aan de gemeente Amsterdam, welke zelf verantwoordelijk is voor de toepassing van de Wet Bibob. Het is dan ook aan het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders en de Amsterdamse gemeenteraad om op de aanbevelingen van bureau Regioplan te reageren. Van de gemeente Amsterdam is vernomen dat er na de zomer een miniconferentie is belegd waarin raadsleden en externe partijen (w.o. ORAM, Koninklijke Horeca Nederland) nader met elkaar van gedachten kunnen wisselen.

De leden van de PvdA-fractie vragen hoe de regering staat tegenover een vergunningplicht voor «growshops» en die ook onder de Wet Bibob te laten vallen.

Op grond van het huidige Besluit Bibob is het mogelijk om growshops, voorzover deze onder een gemeentelijke vergunningplicht vallen, aan een Bibob-toets te onderwerpen. Dit zal gaan veranderen wanneer het wetsvoorstel tot wijziging van de Opiumwet van kracht wordt. Met deze wetswijziging worden de politie en het openbaar ministerie in staat gesteld gemakkelijker en steviger op te treden tegen personen en bedrijven die illegale hennepteelt voorbereiden en/of bevorderen, zoals de growshops en andere facilitatoren die betrokken zijn bij de voorbereiding van de illegale hennepteelt. Het wetsvoorstel wordt dezer dagen bij de Tweede Kamer ingediend. Het zal duidelijk zijn dat er vanaf de inwerkingtreding van dat wetsvoorstel geen ruimte meer is om growshops als zodanig vergunningen te verlenen of verleende vergunningen te handhaven.

Uiteraard is mij het project Emergo bekend. Op verzoek van Amsterdam werkt mijn ministerie actief mee in dit project, dat medio 2007 van start is gegaan. Binnen dit project werkt de gemeente Amsterdam samen met onder andere stadsdeel Centrum, de politie, het openbaar ministerie en verschillende rijksinstanties aan de leefbaarheid van het postcodegebied 1012, ook wel bekend als de Amsterdamse Wallen. Aanleiding voor het aangaan van de samenwerking was de grote zorg over vermenging van onderwereld en bovenwereld in het centrum van Amsterdam. Vooral in het Wallengebied baart het witwassen in vastgoed en bedrijven en betrokkenheid van georganiseerde criminaliteit bij branches als de prostitutie, coffeeshops, smartshops en delen van de horeca zorgen. Een probleem bij de aanpak daarvan is dat er weinig aangifte wordt gedaan van deze zaken en dat het strafrechtelijk bewijs lastig is rond te krijgen. Door het project Emergo gaat een krachtige bestuurlijke aanpak gelijk op met een intensieve strafrechtelijke en fiscale inzet. Kern van het project is dat de gelegenheidsstructuur voor (georganiseerde) misdaad binnen het centrum in kaart wordt gebracht en vervolgens zoveel mogelijk wordt ontmanteld. Het gaat dan om het postcodegebied 1012 waar criminogene (d.w.z. voor criminaliteit kwetsbare) functies als prostitutie, coffeeshop en bepaalde onderdelen van de horeca zeer dominant aanwezig zijn. Een dergelijke geïntegreerde aanpak leent zich goed voor andere gebieden waarin de verwevenheid onder- en bovenwereld nadrukkelijk aan de orde zou zijn. Ik ben voornemens deze aanpak te verspreiden via de RIEC structuur. Ik zie in deze succesvolle aanpak ook het bewijs dat de Wet Bibob voldoende sectoren bestrijkt en dat ook in de huidige vorm een «gebiedsgerichte» beleidsmatige toepassing mogelijk is. De wet bestrijkt de meest kwetsbare economische sectoren (prostitutie, coffeeshops, smart- en growshops, horeca). Met het onderhavige wetsvoorstel komt daar de vastgoedsector bij. Ik deel dan ook niet de mening dat het noodzakelijk zou zijn om iedere economische activiteit aan een vergunning te koppelen om een Bibob-toets mogelijk te maken. Voorzover gemeenten gemotiveerd aangeven dat zij bij lokale vergunningverlening voor een bepaalde bedrijfssoort behoefte hebben aan het instrumentarium van de Wet Bibob, dan ligt het voor de hand dat ik dit mogelijk maak door het aanwijzen van de desbetreffende bedrijfssoort in het Besluit Bibob.

Deze leden vragen voorts of voortaan bij iedere vastgoeddeal met de overheid (bij huur of verhuur, aan- en verkoop en projectontwikkeling) de Bibob-toets wordt toegepast. Zo nee, wanneer wel en wanneer niet? Is daar voldoende capaciteit voor?

Rechtspersonen met een overheidstaak kunnen Bibob-beleid vaststellen op basis waarvan dit instrument kan worden toegepast bij vastgoedtransacties. Bestuursorganen zullen daarbij een zodanig kader hanteren dat zij tot een zo effectief en efficiënt mogelijke inzet van dit instrument komen. In het kader van de implementatie van het wetsvoorstel zijn het Landelijk Bureau Bibob en de RIECs reeds voorbereidingen aan het treffen om bestuursorganen zo goed mogelijk te adviseren over de op te stellen beleidskaders en de toepassing van Bibob op vastgoedtransacties. Gelet op het in potentie zeer grote aantal vastgoedtransacties waarop de Wet Bibob kan worden toegepast dient een selectieve en risicogerichte benadering het uitgangspunt te zijn.

Het subsidiariteitsbeginsel ziet er met name op dat de criminele facilitering door het openbaar bestuur niet met andere, minder zware middelen dan het Bibob-instrumentarium kan worden voorkomen. Hierbij moet worden gedacht aan het verplicht stellen bij de vergunningaanvraag van een verklaring omtrent het gedrag of het verrichten van een levensgedragstoets naar de exploitant en de leidinggevende(n) van de inrichting zoals voorgeschreven op grond van de Drank- en Horecawet en de nieuwe Wet regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche. Deze toetsen zijn minder ingrijpend dan de Bibob-toets. Daarnaast zal ook bezien moeten worden of niet de reguliere weigeringsgronden voor de evenementenvergunning beter benut kunnen worden. Een standaardweigeringsgrond voor de evenementenvergunning in de Algemene Plaatselijke Verordening is bijvoorbeeld dat de vergunning kan worden geweigerd indien de organisator onvoldoende waarborgen biedt voor een goed verloop van het evenement. Uiteraard zullen ook politie en justitie kunnen optreden op basis van hun reguliere bevoegdheden als blijkt dat bepaalde evenementen criminele activiteiten aantrekken. Dit doet er echter niet af aan het eigenstandige belang dat het openbaar bestuur heeft om zich te beschermen tegen het risico dat criminaliteit door vergunningverlening wordt gefaciliteerd.

De leden van de D66-fractie vragen welke sectoren de regering heeft laten onderzoeken en waarom bepaalde onderzochte sectoren niet in het wetsvoorstel zijn betrokken. De leden van de SP-fractie vragen en waarom er uiteindelijk niet voor is gekozen de reikwijdte van de Wet Bibob uit te breiden naar de belwinkels en uitzendbureaus. Beide fracties vragen naar de argumenten om hiervan af te zien.

Zoals in de memorie van toelichting (p. 3) is aangegeven, is vervolgonderzoek verricht naar de mogelijkheid en wenselijkheid om – in het kader van de versterking van de bestuurlijke aanpak van de georganiseerde misdaad – de Wet Bibob van toepassing te verklaren op belwinkels, headshops, uitzendbureau’s, organisatoren van feesten en evenementen, de vastgoedsector en de kansspelen (2008). Uit het onderzoek is gebleken dat met name ten aanzien van de vastgoedsector, de kansspelsector en de headshops aanwijzingen bestaan dat in die sectoren in meer of mindere mate daadwerkelijk criminele activiteiten plaatsvinden. Met de voorliggende wetswijziging en de in voorbereiding zijnde wijziging van het Besluit Bibob worden deze sectoren onder de Wet Bibob gebracht teneinde overheden de mogelijkheid te geven om criminele facilitering te voorkomen.

Voor evenementen en belwinkels geldt dat de criminaliteit vooral regionaal of lokaal bepaald is. Voor deze sectoren hanteert het kabinet het uitgangspunt dat voorzover voor deze bedrijfssoorten op lokaal niveau een vergunningsstelsel bestaat dan wel wordt ingericht, ook de risico’s op criminele facilitering moeten kunnen worden meegewogen bij de vergunningverlening. Het kabinet zal deze sectoren – op gemotiveerd aangeven van gemeenten – in artikel 4 van het Besluit Bibob opnemen. Voor de evenementensector is deze wens door de G-4 concreet geuit; voor de belwinkels hebben zulke signalen mij niet bereikt. In dit verband dient ook te worden bedacht dat de toepassing van het Bibob-instrument bij vastgoedtransacties met de gemeentelijke overheid of bij de omgevingsvergunning voor bouwactiviteiten niet tot een bepaalde bedrijfssoort of branche is beperkt.

Uitzendbureaus zijn niet in het wetsvoorstel betrokken omdat de bewindslieden van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een apart traject in gang hebben gezet om malafide uitzendbureaus te bestrijden. In 2005 heeft de Tweede Kamer de motie Bruls c.s. aanvaard waarin zij de sector oproept om te komen tot een vorm van zelfregulering binnen de uitzendbranche (Kamerstukken II 2004/05, 17 050, nr. 287). Dit heeft ertoe geleid dat de branche een eigen keurmerk tot ontwikkeling heeft gebracht. Dit instrument bleek echter niet afdoende om fraude en illegaliteit binnen de uitzendbranche terug te dringen. Daarom is er en aanvullend pakket aan maatregelen in voorbereiding.

Dit pakket bestaat o.a. uit de volgende elementen:

• – Uitzendbureaus worden verplicht zich op straffe van een bestuurlijke boete als uitzendonderneming te registreren in het Handelsregister.

• – Inleners die zaken doen met een niet als uitzendbureau geregistreerde onderneming krijgen eveneens een hoge bestuurlijke boete.

• – Belastingdienst en Arbeidsinspectie gaan gegevens verstrekken aan de Stichting normering arbeid (SNA), dit is de houder van het register van gecertificeerde uitzendondernemingen. Hierdoor krijgt de branche de mogelijkheid om zelf beter malafide gecertificeerde bedrijven op te sporen.

• – Op 1 januari 2010 is de Wet inlenersaansprakelijkheid in werking getreden die het mogelijk maakt dat een uitzendkracht het loon, ter hoogte van het mimimumloon kan vorderen bij de inlener als de uitlener verzuimt het loon aan de uitzendkracht te betalen.

Met deze maatregelen wordt het voor malafide uitzendbureaus steeds moeilijker om op de Nederlandse markt te opereren.

De leden van de D66-fractie en de SGP-fractie merken op dat de uitbreiding van de werkingssfeer van de Wet Bibob naar de vastgoedsector, vuurwerkimporteurs en speelautomatenhallen met de voorliggende wetswijziging gestalte krijgt en de headshops en de evenementensector (vechtsportgala’s) door middel van een wijziging van het Besluit Bibob. Deze leden vragen naar de achtergrond van deze keuze.

In reactie op deze vraag merk ik op dat geen sprake is van een vrije keuze. De keuze voor wet of besluit vloeit voort uit de systematiek van de Wet Bibob. Wetssystematisch gezien is de Wet Bibob een ingewikkelde wet. Dit komt in de eerste plaats omdat de wet zowel van toepassing is op civielrechtelijke verhoudingen (aanbestedingen en de in dit wetsvoorstel voorgestelde vastgoedtransacties) als op bestuursrechtelijke verhoudingen (vergunningen, subsidies en andere bestuursbesluiten). In de tweede plaats omdat de wet – voorzover die geschreven is voor bestuursrechtelijke verhoudingen – zowel een koppeling legt met specifieke bestuursrechtelijke wetgeving op centraal niveau (Wabo, Wet milieubeheer, Wet op de kansspelen, Woningwet, Opiumwet, Wet personenvervoer, Telecommunicatiewet, Wet regulering prostitutie en bestrijding missstanden seksbranche) als op decentraal niveau (gemeentelijke verordeningen zoals de APV).

Dit leidt ertoe dat voor uitbreiding van de reikwijdte van de wet met nieuwe sectoren de volgende uitgangspunten gelden:

• • uitbreiding tot rechtsverhoudingen die door het civiele recht worden bestreken kan uitsluitend worden gerealiseerd door aanpassing van de Wet Bibob (artikel 9 van de wet verlangt een wettelijke bevoegdheid van het openbaar bestuur om in concrete gevallen het Bureau Bibob te verzoeken om een onderzoek naar criminele facilitering in te stellen en om advies uit te brengen);

• • uitbreiding tot sectoren die door specifieke bestuursrechtelijke wetgeving op centraal niveau wordt bestreken geschiedt door het opnemen van de Bibob-weigerings- en intrekkingsgrond in de desbetreffende wet;

• • uitbreiding tot sectoren die door gemeentelijke verordeningen worden bestreken (bijv. coffeeshops, prostitutiesector, evenementensector) wordt – op het niveau van de centrale overheid – mogelijk gemaakt door opneming van de desbetreffende bedrijfssoort in het Besluit Bibob (amvb). Gemeenten kunnen zelf bepalen welke (soorten van) bedrijfsmatige activiteiten op lokaal niveau aan een vergunningvereiste zijn gebonden, mits niet in strijd met hogere regelgeving.

De leden van de SGP-fractie vragen ook of het verschil in systematiek (wet/besluit) nog consequenties heeft voor de mogelijkheden die de wet biedt. Aangezien het verschil in systematiek mede samenhangt met het verschil in rechtsgebieden (civiel recht respectievelijk bestuursrecht), is er vanzelf – in de uitwerking – sprake van enig verschil omdat deze rechtsgebieden door verschillende rechtsregels worden beheerst (BW respectievelijk Awb/bijzondere wetten) en de rechtsbescherming wordt geboden door de civiele rechter respectievelijk de bestuursrechter. Meest in het oog springend verschil is dat in het civiele recht het uitgangspunt van contractsvrijheid geldt. Dit betekent dat een overheidsinstantie en een wederpartij vrij zijn om bijvoorbeeld een vastgoedtransactie aan te gaan. Dit verschil werkt door in artikel 4 van de Wet Bibob: de medewerkingsplicht van de betrokkene jegens het openbaar bestuur of het Bureau Bibob is niet van toepassing in civielrechtelijke verhoudingen. Een voorbeeld kan dit illustreren. Als een potentiële wederpartij van de overheid bij een vastgoedtransactie geen of onvoldoende medewerking verleent aan een door de overheid van belang geachte integriteitstoetsing, kan deze medewerking niet worden afgedwongen, maar zal de overheid het contract niet sluiten. Daar tegenover staat dat de Wet Bibob ook procedurele bepalingen kent die gelijkelijk geldt voor de door het civiele recht en het bestuursrecht bestreken sectoren (de notificatieplicht van artikel 32 Wet Bibob en de zienswijzeprocedure van 33 Wet Bibob). Dit betekent dat een overheid die op basis van een negatief Bibob-advies afziet van het sluiten van een vastgoedtransactie een «zienswijzeprocedure» voert waarbij de wederpartij zich kan verweren tegen het Bibob-advies.

De zienswijzeprocedure van artikel 33 Wet Bibob is gemodelleerd naar de procedure van artikel 4:7 en 4:8 Awb. In het voorliggende wetsvoorstel is deze procedure, die nu al geldt bij aanbestedingen door de overheid, ook van toepassing verklaard op het aangaan van vastgoedtransacties door de overheid (zie onderdeel DD).

Tevens zouden deze leden graag vernemen voor welke sectoren de wet in de praktijk al gebruikt kon worden.

De reikwijdte van de huidige Wet Bibob vloeit voort uit de artikelen 1, onderdeel c, 5, 6 en 7 van de Wet Bibob:

• * Vergunningen, toekenningen, ontheffingen:

  • – Exploitatievergunning, voor sectoren in artikel 4 van het Besluit Bibob aangewezen, te weten:

    • ○ horeca

    • ○ coffeeshop

    • ○ seksinrichting

    • ○ escortbedrijf

    • ○ smartshops en growshops, en

    • ○ speelautomatenhallen

  • – Drank- en horecavergunning (art. 3 van de Drank- en Horecawet)

  • – Opiumverloven (artikel 6 van de Opiumwet)

  • – Transport (artikel 3, eerste lid, van de marktverordening voor het wegvervoer, bedoeld in artikel 1.1 van de Wet wegvervoer goederen en artikel 7.1, eerste lid, van de Wet wegvervoer goederen, artikel 4 van de Wet personenvervoer 2000);

  • – Bouw en milieu (artikel 2.1, eerste lid, onder a, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht en het eerste lid, onder e, van dat artikel voor zover dat betrekking heeft op een inrichting als bedoeld in artikel 1.1, eerste lid, van die wet);

  • – Vervreemding corporatiewoningen (artikel 70l van de Woningwet);

  • – Telecommunicatie (artikel 4.3, derde lid, onderdeel b, van de Telecommunicatiewet);

• * Aanbestedingen door de overheid in de sectoren ICT, bouw en milieu;

• * Subsidies, indien dat in de desbetreffende wet of algemene maatregel van bestuur is bepaald of indien dat in een andere (decentrale) subsidieregeling is bepaald en de minister van Veiligheid en Justitie daaraan goedkeuring heeft verleend.

De leden van de PvdA-fractie lezen in het wetsvoorstel dat gebleken is dat er meer sectoren, waarin de overheid door middel van bijvoorbeeld vergunningverlening of subsidiëring een faciliterende rol heeft, kwetsbaar blijken te zijn voor criminaliteit. Het wetsvoorstel noemt de vastgoedsector, kansspelsector en de headshops. In deze sectoren is een faciliterende rol van de overheid aan de orde en is uit onderzoek gebleken dat aard en omvang van de criminaliteit in die branches zo ernstig is, dat ze onder de Wet Bibob dienen te komen vallen. In dit verband wordt in de memorie van toelichting uitgebreid ingegaan op de situatie in de vastgoedsector. Zoals ook de parlementaire werkgroep «Verwevenheid onder- en bovenwereld» heeft aangetoond is de vastgoedsector kwetsbaar voor criminaliteit. De aan het woord zijnde leden lezen ook dat het overgrote deel van de Nederlandse vastgoedsector bonafide is. Daarnaast constateert de regering zelf al dat uitbreiding van de Wet Bibob naar andere sectoren wel proportioneel dient te zijn.

Begrijpen de aan het woord zijnde leden het goed dat de aanwijzingen voor de omvang en de aard van het malafide deel van de vastgoedmarkt zodanig zijn dat daarmee de hele branche onder de Wet Bibob moet komen te vallen?

Zoals in de brief aan de Tweede Kamer van 3 november 2008 over de aanpak van misbruik van en manipulatie met vastgoed (Kamerstukken II 2008/09, 29 911, nr. 10) is de vastgoedsector als geheel kwetsbaar voor misbruik, ook al gaat het om een «voor het overgrote deel goed geordende en international toonaangevende sector». Hoewel er geen harde gegevens voorhanden zijn over de omvang van het misbruik, heeft – vanwege de grote omvang van de sector – ook een relatief bescheiden misbruik al een forse betekenis: in het vastgoed gaat het om een vermogen van meer dan 1000 miljard euro, verbonden aan ongeveer 8 miljoen panden met een totale hypotheekschuld van ruim 500 miljard euro en zo’n 300 000 transacties per jaar.

Het misbruik van vastgoedtransacties kan een groot aantal vormen aannemen, zoals in diverse rapporten is beschreven (deze rapporten worden in voornoemde brief aan de Tweede Kamer van 3 november 2008 aangehaald). De praktijk van de criminaliteitsbestrijding wijst daarnaast ook uit dat bij het treffen van maatregelen altijd gelet moet worden op mogeljke verschuivingseffecten. Dat maakt, dat op voorhand niet goed is te voorzien of het misbruik zich in de toekomst niet op andere kwetsbare plekken in de vastgoedmarkt gaat richten dan nu het geval is. Hierbij zij aangetekend dat van toepassing van Bibob uitsluitend sprake kan zijn indien het vastgoedtransacties betreft waarbij de overheid partij is.

Gelet op het voorgaande is het niet goed mogelijk op voorhand een verdere beperking aan te brengen in de vastgoedmarkt als het gaat om de reikwijdte van Bibob. Juist omdat de vastgoedsector als geheel kwetsbaar is voor misbruik, door de potentiële grote omvang van de schade en de bedreiging die fraude en criminaliteit in deze sector hebben voor de integriteit van een belangrijk deel van het handelsverkeer en voor het financieel-economische stelsel, acht ik de maatregel voldoende proportioneel.

Het doet mij genoegen dat de leden van de CDA-fractie en de SP-fractie de uitbreiding van de reikwijdte van de Wet Bibob met vastgoedtransacties steunen. Deze leden vragen of ook vastgoedtransacties uit het verleden, bijvoorbeeld doorlopende situaties van verhuur of het verlenen van een gebruikrecht, aan een Bibob-toets kunnen worden onderworpen, met eventueel ontbindend gevolg voor de transactie? De leden van de SP-fractie constateren met genoegen dat ook bestaande vastgoedtransacties onder de reikwijdte van de Wet Bibob komen te vallen. Het commentaar van de regering op deze suggestie van de Raad voor de rechtspraak en het College van procureurs-generaal is wel wat voorzichtig, te weten dat het wetsvoorstel dit niet uitsluit. Vindt de regering het toetsen van bestaande overeenkomsten en transacties nu wel of niet wenselijk? Zo ja waarom?

In reactie op de gestelde vragen merk ik het volgende op. Het wetsvoorstel bevat geen wettelijke ontbindingsgrond met betrekking tot vastgoedovereenkomsten. Het wetsvoorstel bevat enkel de wettelijke bevoegdheid voor de in artikel 1, onder a, van de Wet Bibob en de in het Besluit Bibob aangewezen overheidsrechtspersonen om het Bureau Bibob te vragen een onderzoek in te stellen naar risico’s van criminele facilitering bij vastgoedtransacties (zie artikel 1, onder o, van het wetsvoorstel). Het wetsvoorstel bepaalt uitdrukkelijk dat het hierbij kan gaan om het aangaan van overeenkomsten dan wel het ontbinden ervan of het beëindigen van een rechtshandeling ervan (artikel 5a, onder a en b, van het wetsvoorstel). Het ontbinden van een doorlopende overeenkomst zal, tenzij het contract daartoe strekkende ontbindingsgronden bevat, niet op Bibob-gronden mogelijk zijn. Wel kan een rechtspersoon met een overheidstaak op het moment dat sprake is van mogelijke verlenging van bijvoorbeeld een huurovereenkomst de wederpartij aan een Bibob-toets onderwerpen en, wanneer daar aanleiding toe is, afzien van verlenging van die huurovereenkomst.

De leden van de SP-fractie zijn vooral benieuwd naar de vraag hoe omgegaan zal worden met vastgoedondernemers of bedrijven die niet veroordeeld zijn maar met wie door het Openbaar Ministerie een schikking is getroffen. Over de onwenselijkheid daarvan zijn deze leden duidelijk, maar het gebeurt nog steeds. De minister van Veiligheid en Justitie noemde in het mondelinge vragenuur van 22 maart 2011 een schikking uitdrukkelijk een schuldbekentenis. Is een dergelijke schuldbekentenis (een schikking) vervolgens wel of geen aanleiding voor het openbaar bestuur om zaken te blijven doen met degene met wie is geschikt, indien deze verdacht werd van miljoenenfraude?

Zoals deze leden zelf reeds aangeven heb ik in mijn antwoord op de mondelinge vragen op 22 maart 2011 aangegeven dat voor mij een transactie gelijk staat aan een publieke schuldbekentenis. Bij deze gelegenheid gaf ik tevens aan dat een transactie strikt juridisch bezien geen schuldbekentenis behelst. Een transactie met het OM staat wel geregistreerd in de justitiële documentatie en wordt, daar waar het instrument Bibob toepasbaar is, vanzelfsprekend betrokken bij de beoordeling of het voor de overheid wenselijk is om zaken te doen met diegene met wie is getransigeerd.

Wanneer de Rijksgebouwendienst voornemens is een pand aan te kopen of in te huren van de markt moeten de potentiële verkopers dan wel verhuurders een Integriteitsverklaring invullen waarin zij aangeven of het vermogen waarmee het betreffende pand gefinancierd is rechtmatig verkregen is, en waarin zij aangeven of ze veroordeeld zijn geweest dan wel een schikking hebben getroffen voor zaken als fraude en witwassen. Momenteel wordt een onderzoeksmethode ontwikkeld waarmee binnen de mogelijkheden van de Rijksgebouwendienst onderzocht wordt of de zakenpartners en de transacties «integer» zijn. Hierbij wordt gebruik gemaakt van databases van de Kamer van Koophandel, het Kadaster en overige op de markt beschikbare informatie.

Het Bureau Screenings- en Bewakingsaanpak van de gemeente Amsterdam (ingesteld in 2000) is, ten behoeve van een afrondend advies aan de Burgemeester, belast met het screenen van ondernemingen die in aanmerking willen komen voor een opdracht ingevolge een (Europese) aanbesteding. Inschrijvers aan wie Amsterdam voornemens is een (deel van de) opdracht te gunnen worden gescreend door dit bureau. Deze gemeente bewerkstelligt daarmee dat alleen zaken worden gedaan met ondernemingen die gescreend en acceptabel bevonden zijn. Ook de provincies Noord-Holland en Gelderland hebben het bureau dat ten dienste van deze provincies en soms ook voor deelnemende gemeenten integriteitsonderzoeken (inclusief Bibob-procedures) uitvoert «Bureau Screenings- en Bewakingsaanpak» genoemd.

Feitelijk gaat het bij de gemeente Amsterdam en de beide andere genoemde overheden om een bureau of dienst die ten behoeve van overheden een integriteitstoetsing uitvoert in het kader van een aanbestedingsprocedure. Ook bij andere overheden die de Wet Bibob toepassen bij aanbestedingsprocedures vindt een dergelijke screening plaats, met dien verstande dat deze taak bij niet specifiek benoemde bureau’s wordt belegd. Een wezenlijk onderscheid bestaat er echter niet.

De leden van de fractie van D66 merken voorts op dat een aantal woningcorporaties, zoals Rochdale, SGGB, De Key, PWS en SZW, de afgelopen jaren te maken hebben gehad met integriteitschendingen en vastgoedfraudes. Zij menen dat op basis van de huidige Wet Bibob woningcorporaties een Bibob-advies kunnen aanvragen bij verkoop van onroerend goed van woningcorporaties. Deze leden vragen waarom de nieuwe Wet Bibob voor vastgoedtransacties alleen geldt voor bestuursorganen en niet voor woningcorporaties.

In reactie op deze vraag merk ik het volgende op. Een woningcorporatie is niet aan te merken als een rechtspersoon met een overheidstaak en kan daarom niet zelfstandig toepassing geven aan de Wet Bibob. In de Woningwet is het toezicht op woningcorporaties geregeld. Daarin is tevens voorzien in een stelsel op grond waarvan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een vergunning kan verlenen voor de verkoop van woningen door een woningcorporatie. Bij de beoordeling of een dergelijke vergunning wordt verleend, kan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met toepassing van de Wet Bibob een integriteitsonderzoek instellen, waarbij de woningcorporatie – als aanvrager van de vergunning – wordt onderzocht. Een onderzoek naar de integriteit van de woningcorporatie is evenwel, blijkens de memorie van toelichting bij het oorspronkelijke wetsvoorstel Bibob, niet beoogd (Kamerstukken II 1999/2000, 26 883, blz. 82–84).

In overleg met mijn ambtgenoot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal bezien worden of in het aanhangige wetsvoorstel tot wijziging van de Woningwet (Kamerstukken II 2010/11, 32 769, nrs. 1–3) zal – overeenkomstig de oorspronkelijke bedoeling van de Wet Bibob – een bepaling kan worden opgenomen welke ertoe leidt dat de mogelijkheid ontstaat om bij verkoop van onroerend goed door een woningcorporatie de integriteit van de koper te beoordelen, onder meer met toepassing van het instrument Bibob.

Er zijn verschillende instrumenten die de gemeente kan toepassen bij de aanpak van huisjesmelkerij. Regulering en handhaving is mogelijk op grond van de Huisvestingswet/-verordening, het bestemmingsplan, en de APV (Algemene plaatselijke verordening). De wetten Victoria & Victor (sluiting van een pand en vervolgens in gebruik te laten nemen), Rotterdamwet, Wet Damocles (bij drugsoverlast) bieden aanvullende mogelijkheden om bij geconstateerde overlast tot handhavend optreden over te gaan.

Naast regulering via bestemmingsplannen (waarin kamerverhuur en aantallen logiesgebouwen aan maxima kunnen worden gebonden) en exploitatievergunningen op grond van de APV (waarin voorschriften worden kunnen worden verbonden aan de exploitatie van een inrichting) is de Huisvestingsverordening een belangrijk instrument om onder meer kamerverhuur te reguleren en aan een vergunningplicht te verbinden. Aan een dergelijke vergunning kunnen voorwaarden worden verbonden, gerelateerd aan een ordentelijke inrichting van de volkshuisvesting. Beoordeling van vergunningen zal dan in dat kader plaatsvinden. Op dit moment is bij de beoordeling van een huisvestingsvergunning toetsing aan de Bibob-gronden niet mogelijk omdat de kamerverhuursector niet in het Besluit Bibob is opgenomen. Zoals ik eerder al in reactie op de vraag van de SP-fractie naar vergroting van de effectiviteit van de Wet Bibob heb geantwoord, zal ik met mijn ambtgenoot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de G-4 gemeenten overleggen of er behoefte bestaat aan de toepassing van het Bibob-instrument in de kamerverhuursector en zo ja, hoe dit in de regelgeving vorm kan krijgen (wijziging Huisvestingswet dan wel Besluit Bibob).

Deze leden constateren voorts dat in het eerdere wetsvoorstel aanvankelijk een sluitingsbevoegdheid voor de burgemeester was opgenomen voor niet-vergunningplichtige panden waar criminele activiteiten plaatsvinden, zoals belwinkels, avondkappers en massagesalons. De regering heeft naar aanleiding van de overwegend negatieve reacties op dit voorstel besloten om af te zien van deze sluitingsbevoegdheid. Het probleem van de vestiging van criminogene winkels, zoals belwinkels, internetcafe’s, videotheken, avondkappers, massagesalons, growshops, headshops en smartshops (in gemeenten zonder vergunningstelsel), blijft in de optiek van deze leden echter wel bestaan. Zij menen dat de vestiging van deze winkels, en daarmee ook een vergunningstelsel, vaak ongewenst is vanwege de aantasting van de fysieke leefomgeving en het ondernemersklimaat. Zij vragen de regering of om voor gemeenten een instrument te ontwikkelen om de vestiging van niet-vergunningplichtige panden tegen te houden en criminele exploitatie van bestaande lokalen te bestrijden. Hiervoor kan worden gedacht aan een soortgelijk instrument als de leefmilieuverordening in de oude Wet op de Stads- en Dorpsvernieuwing en integratie van de bestaande sluitingsbevoegdheden van artikel 174a Gemeentewet (Victoria) en artikel 17 Woningwet (Rotterdamwet).

Hoewel wordt onderschreven dat bedrijven die niet meer dan een dekmantel zijn voor criminaliteit, moeten worden geweerd, ben ik het niet met deze leden eens dat deze problematiek om een nieuw juridisch instrument vraagt. Ik ben ervan overtuigd dat voldoende instrumenten voorhanden zijn – strafrechtelijk, bestuurlijk en fiscaal – om criminele activiteiten (zoals fraude, witwassen, mensenhandel) en daarmee gepaard gaande overlast en verstoring van de openbare orde aan te pakken. Ik verwijs ook naar het eerder gegeven antwoord op een vergelijkbare vraag van de leden van de CDA-fractie. Herinvoering van de leefmilieuverordening lijkt mij niet wenselijk; de grondslag hiervoor is nog niet lang geleden uit de Woningwet geschrapt in het kader van deregulering.

Bij een ABC-vastgoedconstructie kan de overheid (A) de Wet Bibob inzetten bij verkoop aan B, maar kan B (als deze koper geen overheid is) de Wet Bibob niet toepassen bij doorverkoop aan C. Bij onderzoek door Bureau Bibob naar de verkooptransactie met B kunnen ook de zakelijke relatievormen van B met de personen die zijn opgesomd in artikel 3, vierde lid, onder c, van de Wet Bibob in de beoordeling worden betrokken. Het gaat hierbij om personen die aan B direct of indirect leiding geven of hebben gegeven, over B zeggenschap hebben of hebben gehad of aan B vermogen verschaffen of hebben verschaft of in een zakelijk samenwerkingsverband tot hem staan. Het onderhavige wetsvoorstel breidt deze kring uit met personen met wie B in het verleden in een zakelijk samenwerkingsverband heeft gestaan.

Uit de jurisprudentie komt naar voren dat voor het aannemen van een zakelijk samenwerkingsverband sprake moet zijn van een zakelijke relatie die gericht is op samenwerking en een zeker duurzaam en structureel karakter heeft. Met de formulering van artikel 3, vierde lid, onder c, heeft de wetgever bedoeld een aantal materiële relatievormen te omschrijven waarmee criminaliteit kan worden verhuld, zoals ingewikkelde organisatiestructuren of moeilijk te traceren zakelijke samenwerkingsverbanden waarbij katvangers dienen om criminelen buiten beeld te houden.

In de Wet Bibob gaat het er niet alleen om of de potentiële koper (B) zelf strafbare feiten heeft gepleegd, maar ook om de strafbare feiten die zijn gepleegd door personen met wie hij in één van de bovengenoemde genoemde relatievormen staat of heeft gestaan. Het doorlichten van een zakelijk netwerk aan de hand van een formele specificatie van beroepen of functies zou naar verwachting weinig effectief zijn bij de bestrijding van misbruik van overheidsrelaties (vastgoedtransacties, vergunningen) voor criminele activiteiten, zoals de Wet Bibob beoogt.

Voorts vragen de leden van de CDA-fractie de regering nader in te gaan op de mogelijkheden van een Bibob-onderzoek in geval van mogelijke doorverkoop van vastgoed. In de memorie van toelichting stelt de regering alleen, dat ook contractuele voorwaarden hiervoor een handvat kunnen bieden. Dit sluit aan bij de suggestie van de G4, dat dit probleem deels kan worden ondervangen door in de algemene bepalingen behorende bij de vastgoedtransactie een doorverkoopbeding op te nemen.

Naar aanleiding van deze vraag heb ik de mogelijkheid van een Bibob-onderzoek bij ABC-constructies nog eens tegen het licht gehouden. Bij nadere beschouwing meen ik dat de toepassing van Bibob bij doorverkoop van vastgoed van B (private partij) aan C niet contractueel tussen A en B kan worden overeengekomen. De Wet Bibob eist een wettelijke bevoegdheid voor inschakeling van het Bureau (artikel 9). Het voorgestelde artikel 5a van de Wet Bibob geeft A (rechtspersoon met een overheidstaak) alleen de bevoegdheid de directe wederpartij (B) te laten onderzoeken. Een constructie waarin B (private partij) bij doorverkoop aan C, de toestemming nodig heeft van A, kan niet erin voorzien dat A een onderzoek instelt naar C. Het vorenstaande laat uiteraard onverlet dat de overheidsinstantie eigen onderzoek naar C verricht alvorens toestemming te geven.

De leden van de SP-fractie juichen ook het uitbreiden van de Bibob naar de vergunning voor vuurwerkimporteurs van harte toe. Deze leden zijn het zeer eens met het voorstel dat alleen nog vuurwerk geïmporteerd kan worden indien de importeur over een vergunning beschikt.

Wel vragen zij zich af wanneer het voorstel dat alleen nog met vergunning vuurwerk geïmporteerd mag worden naar verwachting gerealiseerd zal zijn. Om dit voorstel te kunnen realiseren, zullen eerst de Wet Bibob en de Wet milieubeheer aangepast moeten zijn. Maar lopende het traject tot totstandkoming van de Evaluatie- en uitbreidingswet Bibob kan een wijziging van het Vuurwerkbesluit, waarmee het importvergunningstelsel wordt geïntroduceerd, natuurlijk al voorbereid worden. Als start om tot het importvergunningstelsel te komen, is afgesproken dat de sector een normdocument ontwikkelt. Dit normdocument zal een rol gaan spelen bij het zorgvuldig handelen door de sector, de naleving en de importvergunning. Op basis van bedoeld normdocument zal de regelgeving vervolgens vormgegeven worden. Rekening houdend met de proceduretermijn mag verwacht worden dat het importvergunningstelsel op zijn vroegst in 2013 in werking kan zijn.

Deze leden stellen ten aanzien van de uitbreiding naar de vuurwerkimport de vraag wie het toezicht op de importvergunning zal uitvoeren en vooral of daar voldoende capaciteit voor is. De verhoogde inzet van de afgelopen jaren heeft veel opgeleverd, maar zal die ook de komende jaren gehandhaafd blijven? Wie gaat dit toezicht houden? Is dat de politie, de VROM-inspectie of anderen? Met name over de bezuinigingen en de voorgenomen fusies van de handhavers op dit gebied zijn deze leden bezorgd. Graag ontvangen zij een reactie hierop.

De minister van Infrastructuur en Milieu zal worden aangewezen als bevoegd gezag voor de importvergunning. Dit betekent dat de VROM-Inspectie het toezicht op de naleving daarop zal uitvoeren. Binnen de bij de VROM-Inspectie beschikbare capaciteit zal daartoe ook de nodige inzet gereserveerd worden. In de nota van toelichting bij de algemene maatregel van bestuur waarbij het importvergunningstelsel wordt geïntroduceerd, zal hierop nader ingegaan worden.

De leden van de VVD-fractie hebben gevraagd om nader in te gaan op het uitwisselen van Bibob-gegevens tussen gemeenten. De leden van de CDA-fractie vragen of de mogelijkheid bestaat voor RIECs om Bibob-informatie uit de toets op lokaal niveau binnen een RIEC dan wel tussen de verschillende RIECs uit te wisselen ten behoeve van de ondersteunende taak die de RIECs bij de uitvoering van de Wet Bibob vervullen. Zij achten het van belang dat uit het wetsvoorstel duidelijk blijkt dat er voor bestuursorganen (de gemeenten) wel de mogelijkheid bestaat om Bibob-informatie (zowel uit de toets op lokaal niveau als de Bibob-adviezen) te delen met andere bestuursorganen binnen het eigen RIEC dan wel andere RIECs.

In reactie op deze vragen merk ik het volgende op. Met de voorgestelde wijziging van artikel 28, tweede lid, onder e, kan het bestuursorgaan dat een Bibob-advies ontvangt de in dat advies opgenomen gegevens delen met de andere deelnemers aan het regionaal samenwerkingsverband voor de aanpak van georganiseerde criminaliteit ten behoeve van het ondersteunen van het bestuursorgaan bij de toepassing van de Wet Bibob. Hiermee wordt mogelijk gemaakt dat vanuit het RIEC ondersteuning kan worden geboden aan bestuursorganen bij de toepassing van de Wet Bibob in concrete gevallen en bij beleidsvorming. Uitgangspunt daarbij blijft dat de geheimhoudingsplicht van de Wet Bibob van kracht blijft zodat krachtens de Wet Bibob verkregen informatie niet voor andere doeleinden kan worden gebruikt dan voor toepassing in het kader van de Wet Bibob.

In de praktijk zal dit betekenen dat de geheimhoudingsplicht krachtens de Wet Bibob niet aan een bestuursorgaan in de weg zal staan om met medewerkers die werkzaam zijn bij een RIEC informatie uit het Bibob-advies te delen ten behoeve van ondersteuning bij de voorliggende besluitvorming of bij beleidsvorming. Ook zullen andere deelnemers van het RIEC-samenwerkingsverband – binnen de wettelijke mogelijkheden – gegevens aan een bestuursorgaan kunnen verstrekken ten behoeve van de toepassing van de Wet Bibob.

De leden van de PvdA-fractie lezen dat georganiseerde criminaliteit de neiging heeft om zich te verplaatsen naar gemeenten waar Bibob bij gebrek aan kennis en ervaring met dit instrument minder wordt gebruikt. De Regionale Informatie en Expertisecentra (RIECs) moeten deze lacunes in kennis en ervaring vullen. In hoeverre heeft de regering inzicht of de RIECs in deze behoefte voldoen en dat het gevreesde waterbedeffect achterwege blijft?

Het waterbedeffect kan optreden bij verschuiving van criminele activiteiten van de ene naar de andere gemeenten. Grote gemeenten passen de Bibob-toets over het algemeen wel toe en veel kleinere gemeenten niet. Voorkomen moet worden dat de activiteiten die niet meer in de grote gemeenten kunnen worden uitgevoerd, naar de kleinere gemeenten overgaan. Het is dus belangrijk dat ook kleinere gemeenten dit Bibob-instrumentarium gaan toepassen. Zij worden daartoe gestimuleerd via voorlichting vanuit het Bureau Bibob. Via de RIECs en het Bureau Bibob wordt begeleiding geboden bij de implementatie van de Wet Bibob bij bestuursorganen. Een Jaarverslag van de RIECs wordt binnenkort aan de Tweede Kamer aangeboden.

De voorgestelde wijziging van artikel 28, tweede lid, onder e, maakt inzage in Bibob-adviezen door medewerkers van de RIECs mogelijk. Zo kunnen deze medewerkers – vanuit hun expertisefunctie – met name de aan het RIEC deelnemende gemeenten beter adviseren over de toepassing van de Wet Bibob in concrete gevallen. Bibob-adviezen zijn voor een deel gebaseerd op informatie uit gegevens waarover RIEC-partners reeds kunnen beschikken omdat de partijen die het Bureau ten behoeve van zijn advisering bevraagt, dezelfde partijen zijn als de partners in de RIECs. Het ligt in de rede dat RIEC-partners binnen de doelbinding van het convenant rechtstreeks onderling gegevens uitwisselen en niet de gegevens die via het Bureau zijn verkregen onderling uitwisselen: dat betreft immers informatie verkregen krachtens de Wet Bibob, waarop de geheimhouding van de Wet Bibob van toepassing is. Iedere partner in het RIEC is verantwoordelijk voor een verantwoorde toepassing van de wettelijke regels terzake de verwerking en verstrekking van gegevens en zal aan die verantwoordelijkheid invulling (moeten) geven.

Bij de implementatie van het wetsvoorstel zal aandacht worden besteed aan de bevoegdheden tot informatiedeling en -beveiliging.

Naar aanleiding van de recente voorstellen in het kader van de aanpak van prostitutie hebben de leden van de PvdA-fractie een aanvullende vraag. Bij amendement van de Kamer is voorgesteld om geweigerde vergunningen voor prostitutiebedrijven landelijk te registreren. Daarmee dient voorkomen te worden dat een malafide exploitant van een prostitutiebedrijf in de ene gemeente in een andere gemeente voet aan de grond krijgt. Acht de regering dit stelsel ook mogelijk of wenselijk voor vergunningen die vanwege de Wet Bibob geweigerd worden? Zo ja, aan welke sectoren denkt de regering dan? Zo nee, waarom niet?

Een dergelijke registratie – over de volle breedte van de Wet Bibob – lijkt mij niet gewenst. Het wetsvoorstel voorziet met artikel 11a in de mogelijkheid dat een bestuursorgaan of een rechtspersoon met een overheidstaak bij het Bureau navraagt of over een betrokkene in de afgelopen twee jaar eerder een adviesaanvraag in behandeling is genomen. Daarmee kan een bestuursorgaan een belangrijke indicatie ontvangen of een nader onderzoek noodzakelijk is. Daarnaast geldt dat aan het instrument Bibob een belangrijke preventieve werking wordt toegedicht; procedures om vergunningen te verkrijgen worden soms – na een eerste gesprek met een bestuursorgaan – niet gestart. Vermoed wordt dat de mogelijke toepassing van de Wet Bibob daarmee te maken heeft, zeker is dat niet.

Wel zal van de gelegenheid gebruik worden gemaakt om in de nota van wijziging waarvan onderdelen nog worden voorbereid, een aanvulling voor te stellen van artikel 20 van het wetsvoorstel regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche (Kamerstukken I 2010/2011, 32 211, A). Uitgangspunt bij het landelijk register van artikel 20 van genoemd wetsvoorstel is dat alleen de laakbare beschikkingen tot weigering, schorsing of intrekking van de prostitutievergunning worden opgenomen, en niet de beschikkingen die niet in relatie staan tot misbruik. De laakbare beschikkingen zijn opgesomd in artikel 20, tweede lid, onder a, van het wetsvoorstel regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche. Aangezien een weigering of intrekking van een prostitutievergunning in het geval en onder de voorwaarden, bedoeld in artikel 3 van de Wet Bibob, eveneens laakbaar is, zal worden voorgesteld ook deze categorie prostitutiebeschikkingen in de landelijke registratie op te nemen. Op deze manier wordt bereikt dat Bibob-beslissingen in de prostitutiesector in het landelijk register worden opgenomen en kan hiermee ervaring worden opgedaan.

De leden van de PVV-fractie merken op dat gebleken is dat meer dan de helft van de gemeenten van plan is om samen te werken bij de toepassing van de Wet Bibob. Deze leden vragen op welke manier de rest van de gemeenten worden gestimuleerd dan wel verplicht worden samen te werken.

Van een verplichting voor gemeenten om aan te sluiten bij een RIEC is geen sprake. Wel benaderen de RIECs gemeenten actief om zich aan te sluiten. Als deelnemer van het samenwerkingsverband is immers uitwisseling van informatie eenvoudiger en kunnen de medewerkers van het RIEC ondersteuning bieden bij de toepassing van de Wet Bibob. De RIECs zijn ingesteld op basis van een convenant tussen de deelnemende partijen en dus op vrijwillige basis aangegaan. De verwachting is dat uiteindelijk alle gemeenten zich bij de RIECs zullen aansluiten.

Voorts vragen deze leden wat de verwachting is betreffende het aantal te behandelen Bibob-zaken.

Bij de totstandkoming van de Wet Bibob werd verwacht dat in het eerste jaar al 500 Bibob-adviezen zouden worden aangevraagd en dat de vraag naar Bibob-adviezen in de loop der jaren zou stijgen, wellicht naar enkele duizenden. Op basis van deze verwachting is in de begroting van het ministerie van Veiligheid en Justitie een oplopende reeks van Bibob-adviezen opgenomen. Omdat de vraag naar Bibob-adviezen in de praktijk niet zo groot bleek als bij de totstandkoming van de wet was ingeschat, is deze reeks in de loop der jaren een aantal keer bijgesteld. Voor de begroting van 2012 is de stijgende lijn van het aantal Bibob-adviezen losgelaten. Op basis van de ervaringen die de afgelopen jaren met het instrument zijn opgedaan en door de wijziging van de wet verwacht ik de komende jaren een lichte stijging van het aantal adviesaanvragen

Het Interprovinciaal Overleg merkt op dat de toepassing van de wet binnen provincies en gemeenten erg verschilt. Daar waar enkele provincies zich nog beraden op de toepassing van de Wet Bibob, wordt het Bibob-instrumentarium in andere provincies al geruime tijd toegepast. De leden van de PVV-fractie vragen wat hier de reden van is. Zij vinden dat de verschillen in toepassing zo minimaal mogelijk dienen te zijn. Tevens vragen zij op welke wijze de regering dit kan verbeteren.

De toepassing van het instrument Bibob is – binnen de kaders van de Wet Bibob – een discretionaire bevoegdheid van het openbaar bestuur. In beleidsregels wordt bepaald ten aanzien van welke sectoren en binnen welke randvoorwaarden de Wet Bibob wordt toegepast. Deze keuzes worden mede gebaseerd op (regionale) criminaliteitsbeeldanalyses en signalen over de mogelijkheden dat met een door het provinciaal bestuur voorgenomen overheidshandeling criminaliteit wordt bevorderd. Omdat ook provincies onderling verschillend zijn, leidt dat tot verschillen in de toepassing van de Wet Bibob. Via de RIECs en het LIEC kan worden bijgedragen aan het uniformeren van het door provincies toe te passen Bibob-beleid.

De leden van de CDA-fractie constateren dat door gemeenten een meer proactieve opstelling van het Bureau Bibob gewenst wordt. Bureau Bibob beschikt over een uitgebreid netwerk en kan veel kennis met elkaar in verband brengen, zodat het mogelijk zou moeten zijn om gemeenten proactief te benaderen waar dit nodig is. In dit verband beschouwen deze leden ook de verbetering van de informatiepositie van het bestuur door versterking van de tipfunctie van het openbaar ministerie. Deze leden onderschrijven de bedoeling dat het openbaar ministerie bestuursorganen wijst op de wenselijkheid van het aanvragen van een Bibob-advies.

Het Bureau begeleidt bestuursorganen, wanneer zij een adviesaanvraag (willen) indienen, onverlet de eigenstandige verantwoordelijkheid van bestuursorganen voor het volgen van de juiste procedures en eigen besluitvorming. Daarnaast is er periodiek contact tussen het Bureau en de RIECs teneinde tot een adequate informatieuitwisseling te komen en werkwijzen zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Een meer proactieve rol van het Landelijke Bureau ondersteun ik graag. Vermeldenswaard is dat het Bureau onlangs is gestart met een landelijke nieuwsbrief. Verder maakt de wijziging van artikel 11 het in meer gevallen mogelijk om vanuit het Bureau – via de officier van Justitie – bestuursorganen te «tippen» over de mogelijkheid om over een betrokkene een Bibob-advies te vragen bij het Bureau.

Ingevolge het huidige artikel 11 van de Wet Bibob kan het Bureau indien daartoe aanleiding bestaat de officier van justitie uitsluitend berichten over een «ernstig gevaar»-advies. Met het gewijzigde artikel 11 wordt de tipfunctie van het Bureau enigszins verruimd omdat de strikte begrenzing van een afgerond «ernstig gevaar»-advies wordt losgelaten. In het vervolg zal het Bureau de officier ook in een eerder stadium kunnen tippen, als niet van een ernstig gevaar sprake is of als uiteindelijk geen advies uitgebracht wordt omdat de vergunningaanvraag wordt ingetrokken. De aanleiding om te tippen blijft dezelfde. Dit is bijvoorbeeld het geval als iemand, ten aanzien van wie ernstige vermoedens van betrokkenheid bij strafbare feiten bestaan, bij meerdere horeca-inrichtingen (in andere gemeenten) betrokken lijkt te zijn. De officier van justitie kan vervolgens de desbetreffende gemeenten tippen om een Bibob-onderzoek in te stellen en zo nodig het Bureau om een advies te vragen. De geheimhoudingsplicht uit artikel 28 Wet Bibob staat aan het opvolgen van het tipverzoek niet in de weg. De geheimhoudingsplicht leidt uitzondering voorzover een bij de wet Bibob gegeven voorschrift (i.c. artikel 26) mededelingen toelaat.

Overigens verstrekt de officier van justitie bij een tip aan een bestuursorgaan geen persoonsgegevens die niet al bij het bestuursorgaan bekend zijn. De officier geeft enkel aan dat een Bibob-onderzoek wenselijk is. De tip bevat geen inhoudelijke informatie omtrent de aanleiding. Het bestuursorgaan dient zich voor de achtergronden van de tip tot Bureau Bibob te wenden.

De leden van de SP-fractie vragen wat nu precies bedoeld wordt met een intensievere aanpak van de Bibob-toets. Is het de bedoeling dat meer gemeenten gaan werken met de Bibob-toets of wordt er bedoeld dat in de gemeentes die er al mee werken meer aanvragen getoetst gaan worden?

Inderdaad is de inzet van het kabinet er op gericht dat meer gemeenten gebruik gaan maken van de Wet Bibob en daarnaast de gemeenten die reeds de Wet Bibob toepassen vaker gebruik zullen maken de mogelijkheden die deze wet biedt. Deze inzet is ook opgenomen in het plan van aanpak «Programma Bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad» (bijlage bij Kamerstukken II 2007/08, 29 911, nr. 11). De Wet Bibob is immers een geschikt instrument om facilitering van georganiseerde misdaad door de overheid tegen te gaan.

Deze leden vragen of de Bibob-toets soms generiek wordt toegepast (op alle aanvragers in een bepaalde sector) omdat het openbaar bestuur bevreesd is de schijn van ongelijke behandeling te wekken en of dit de bedoeling is van de wet. Met name vragen zij of het waar is dat de gemeente Amsterdam op alle vergunningaanvragen in de horeca, de afvalverwerking, prostitutie en speelautomatenhallen de Bibob-toets toepast en of de gemeenten Utrecht en Rotterdam de Wet Bibob veel selectiever toepassen?

Uit een eerdere evaluatie van de gemeente Amsterdam over de toepassing van de Wet Bibob blijkt inderdaad dat in die gemeente dit uitgangspunt – een generieke toepassing – is gehanteerd. Dit betekent overigens niet dat terzake alle vergunningaanvragen alle mogelijkheden die de Wet Bibob biedt, worden benut: de gemeente Amsterdam heeft onlangs een herziening van de toepassing van de Bibob-beleidslijn bij bouwvergunningen ter consultatie rondgezonden waarin een selectieve toepassing van het instrument Bibob wordt voorzien: pas bij bepaalde categorieën bouwaanvragen zal toepassing van de Wet Bibob plaatsvinden. Bij de eerder genoemde, door de gemeente Amsterdam belegde mini-conferentie, zal deze besproken kunnen worden.

Dat ook in de gemeente Amsterdam de Wet Bibob als aanvullende weigeringsgrond wordt benut, en daarmee als «ultimum remedium» wordt toegepast, blijkt uit het feit dat slechts in een beperkt aantal gevallen de volledige procedure, inclusief een advies van het Landelijk Bureau Bibob, wordt doorlopen.

In het onderhavige wetsvoorstel wordt voorgesteld het verstrekkingsregime op enkele punten te verruimen. De aanleiding hiervoor is dat uit de praktijk is gebleken dat het zeer stringente verstrekkingenregime de goede toepassing van het Bibob-instrumentarium in de weg staat. Zo staat de huidige wet niet toe dat de betrokkene een afschrift ontvangt van het Bibob-advies dat aan een negatieve bestuursbeslissing ten grondslag wordt gelegd en is het de externe bezwaaradviescommissie niet toegestaan om van het Bibob-advies kennis te nemen. De regering is van mening dat het belang van de rechtsbescherming hier moet prevaleren boven het belang van een strikte bescherming van persoonsgegevens. De huidige wet staat voorts – als gevolg van de strikte geheimhoudingsplicht voor de adviezen – maar in beperkte mate toe dat bestuursorganen zich bij de toepassing van de Wet Bibob laten ondersteunen door RIECs en door de lokale driehoek, terwijl een deskundige ondersteuning wenselijk is in verband met de complexiteit van de zaken en de weging van veelal strafrechtelijke gegevens bij de toepassing van het Bibob-instrumentarium. Het delen van de informatie uit en over de Bibob-adviezen met de RIECs en met de lokale driehoek komt de kwaliteit van de toepassing van de wet ten goede en daarmee ook de zorgvuldige omgang met persoonsgegevens. In zoverre dragen de in verband hiermee voorgestelde verstrekkingsgronden bij aan de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.

Daarnaast wijst de evaluatie uit dat een beperkte verruiming van het verstrekkingenregime de effectiviteit van het Bibob-instrumentarium kan vergroten. Dit betreft met name de tipfunctie van het openbaar ministerie en de positie van het Bureau hierbij. De artikelen waarin dit is geregeld zijn onnodig beperkend geformuleerd.

De leden van de D66-fractie merken op dat de RIECs voor een verbetering zorgen van de informatiepositie van het lokale bestuur voor de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit. Het wetsvoorstel gaat ervan uit dat de (medewerkers van de) RIECs ook de Bibob-vragenlijsten en Bibob-adviezen mogen inzien. De verstrekking van justitiële en strafvorderlijke gegevens aan bestuursorganen wordt ook verruimd. De Bibob-functionarissen en RIEC-medewerkers hebben en krijgen op deze wijze toegang tot geheime en vertrouwelijke informatie. Deze medewerkers hebben daarmee feitelijk een vertrouwensfunctie. Deze leden vragen de regering toe te lichten hoe zij willen waarborgen dat deze medewerkers integer met de informatie om gaan. Aan welke criteria moeten de medewerkers voldoen?

Naar aanleiding van deze vraag licht ik het volgende toe. Bestuursorganen zijn zelf verantwoordelijk voor de integriteit van hun ambtenaren. Het ligt wat mij betreft niet in de rede om alle functies die bij de honderden bestuursorganen in ons land met Bibob in aanraking komen als vertrouwensfunctie aan te wijzen. Functionarissen die met de Wet Bibob in aanraking komen, voldoen niet aan de criteria daarvoor: zij werken doorgaans niet aan de nationale veiligheid of andere gewichtige belangen van de staat. Voor informatie verkregen krachtens de Wet Bibob geldt vanzelfsprekend de uit die wet voortvloeiende geheimhoudingsplicht. Die geldt voor (ambtenaren werkzaam bij) bestuursorganen en voor de partners binnen de RIECs die informatie uitwisselen. Binnen de RIECs worden reeds interne regels gehanteerd voor een adequate informatiebeveiliging.

De leden van de D66-fractie merken op dat het College bescherming persoonsgegevens (Cbp) toezicht houdt op de naleving van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) door het Bureau Bibob. Hoe wordt hier in de praktijk vorm aan gegeven? Betekent een uitbreiding van de Wet Bibob ook een lastenverzwaring voor het Cbp?

De verwerking van persoonsgegevens door Bureau Bibob is in overeenstemming met het krachtens de Wbp bepaalde. De verwerking van persoonsgegevens ten behoeve van de Wet Bibob is gemeld bij de functionaris voor de gegevensbescherming en opgenomen in het meldingenregister van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Aangezien de uitbreiding van de Wet Bibob nieuwe vormen van gegevensverwerking met zich brengt (de verwerking van gegevens over vastgoedtransacties en de informatieverstrekkingsbevoegdheid jegens bestuursorganen van artikel 11a), zal een nieuwe melding worden gedaan als dit wetsvoorstel in werking treedt. Hoewel het houden van toezicht op de naleving van de Wbp een kerntaak van het Cbp is, is de handhaving van de normen van de Wbp in de praktijk vooraf afhankelijk van de betrokkene zelf (recht op informatie en correctie). Het Cbp kan ambtshalve of op verzoek van een belanghebbende een onderzoek instellen naar de rechtmatigheid van de gegevensverwerking (artikel 60, eerste lid, Wbp). Het onderzoek kan aanleiding zijn tot nadere besluiten, zoals een last onder dwangsom (artikel 65 Wbp jo. artikel 5:32 Awb). Het Cbp heeft van haar toezicht- en handhavingsbevoegdheden jegens Bureau Bibob tot op heden geen gebruik gemaakt. De uitbreiding van de Wet Bibob zal naar verwachting geen directe betekenis hebben voor het Cbp.

Het verheugt mij dat de leden van de VVD-fractie deze uitbreiding van de verstrekking van gegevens steunen. Inderdaad zal er in worden voorzien dat de tot toepassing van de Wet Bibob bevoegde bestuursorganen en rechtspersonen met een overheidstaak rechtstreeks over justitiële en strafvorderlijke gegevens van de betrokkene zullen kunnen beschikken. Naast de in artikel III van dit wetsvoorstel opgenomen wijziging van de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg) is hiervoor nodig dat het Besluit justitiële gegevens en de Aanwijzing inzake verstrekking van strafvorderlijke gegevens van het College van procureurs-generaal van het openbaar ministerie worden gewijzigd. Het doel van deze gegevensverstrekking is het openbaar bestuur in de gelegenheid stellen om eigen onderzoek te verrichten ter beoordeling van de risico’s op criminele facilitering bij het aangaan van een rechtsverhouding. Dit eigen onderzoek kan leiden ofwel tot een zelfstandige weigering op de Bibob-grond (waarbij de motivering mede kan zijn gebaseerd op de justitiële en strafvorderlijke gegevens) ofwel tot een keuze om het Bureau Bibob om advies te vragen.

Voor het bestuursorgaan dat of de rechtspersoon die de gegevens ontvangt, geldt dat de justitiële en strafvorderlijke gegevens niet voor een ander doel mogen worden gebruikt dan waarvoor zij zijn verstrekt, tenzij bij wettelijk voorschrift anders is bepaald dan wel de uitvoering van de taak met het oog waarop de gegevens zijn verstrekt daartoe noodzaakt. Dit laatste maakt het – uitsluitend – mogelijk dat het bestuursorgaan of de rechtspersoon dat de gegevens ontvangt in het kader van het eigen Bibob-onderzoek, indien noodzakelijk, de gegevens deelt met (andere) instanties in de politiële en justitiële keten. Het delen van gegevens kan noodzakelijk zijn als van deze instanties relevante, aanvullende gegevens kunnen worden verkregen of als deze instanties – bijv. in het RIEC-samenwerkingsverband – ondersteuning kunnen bieden bij de interpretatie van de ontvangen gegevens.De verwerking kan bij algemene maatregel van bestuur aan nadere voorschriften worden gebonden (artikelen 9 en 39f van de Wjsg). Daarbij kan worden gedacht aan voorschriften over het moment van verstrekken, over verwijdering en vernietiging van de gegevens.

Met deze gevoelige gegevens dient door de bestuursorganen of rechtspersonen met een overheidstaak zeer zorgvuldig te worden omgegaan. Op de ontvangst en verdere verwerking van deze gegevens door bestuursorganen of rechtspersonen met een overheidstaak is de Wet bescherming persoonsgegevens van toepassing.

In dat kader zullen voor de ontvangst en verdere verwerking van de ten behoeve van de Wet Bibob verkregen justitiële en strafvorderlijke informatie, uniforme kaders worden meegegeven. Deze kaders worden op mijn departement en in overleg met de bestuursorganen en rechtspersonen met een overheidstaak vastgesteld. In deze kaders zal worden ingegaan op de kring van personen die binnen de relevante bestuursorganen en rechtspersonen uit hoofde van hun functie over deze gegevens mogen beschikken, de verdere verstrekking van gegevens (bijv. het delen met RIECs), de beveiliging en de geheimhouding van de gegevens. De formulering van de kaders zal een onderdeel vormen van het implementatietraject bij deze wetswijziging. Uiteraard zal de uitwerking in nauwe samenwerking met het openbaar ministerie (Parket Generaal) geschieden.

De leden van de PvdA-fractie lezen dat bestuursorganen ruimere mogelijkheden moeten krijgen om rechtstreeks zelf justitiële en strafvorderlijke gegevens van de betrokkenen in te zien. Welke gegevens kan het Bureau Bibob wel zien en de bestuursorganen niet? Zijn gemeenten zelf goed genoeg in staat, al dan niet daarbij gesteund door een RIEC, om op basis van die gegevens zelf een integriteitstoets te doen? Zo ja, wat is dan nog de rol van het Bureau Bibob? Zo nee, waarom niet?

Met de voorgestelde wijziging van de Wjsg en op basis van informatieuitwisseling via het RIEC beschikken gemeenten over een ruimere informatiepositie. Daarmee wordt het uitvoeren van het «eigen onderzoek» eenvoudiger. De informatiepositie van gemeenten betreft informatie over de aanvrager van een overheidshandeling voor zover die bij de aan het RIEC deelnemende partners aanwezig is en mag worden verstrekt; het Bureau Bibob kan daarnaast gegevens opvragen bij de informatieleveranciers, genoemd in art. 27 van de Wet en heeft de mogelijkheid om buitenlandse bevragingen te doen. Daarnaast is een belangrijk onderscheid dat het Bureau tevens gegevens van de zakelijke samenwerkingsverbanden van de aanvrager bij de advisering kan betrekken.

De leden van de VVD-fractie merken op dat een vergunning wordt geweigerd indien ernstig gevaar bestaat dat de beschikking mede zal worden gebruikt om uit gepleegde strafbare feiten verkregen of te verkrijgen, op geld waardeerbare voordelen te benutten of strafbare feiten te plegen. Deze leden verzoeken de regering nader in te gaan op het uit de praktijk vernomen argument dat bij het inschatten van recidivegevaar burgemeesters geen risico willen nemen en het gevaar groter maken dat het in werkelijkheid is.

Met het wetsvoorstel worden de mogelijkheden voor gemeenten om het «eigen huiswerk» te doen, uitgebreid. Daarmee wordt het voor een burgemeester eenvoudiger om een goed inzicht te krijgen, tevens een inschatting van recidivegevaar te maken en een besluit te nemen.

In aanvulling daarop kan een bestuursorgaan een advies aan het Landelijk Bureau Bibob vragen. Het Bureau kan dan adviseren over de relatie tussen eerdere veroordelingen en de aangevraagde vergunning en de mogelijkheid dat de vergunning gebruikt zal worden om (opnieuw) strafbare feiten te plegen. Mede op basis van dat advies – en het overleg met de driehoekpartners of het RIEC – kan het bestuursorgaan vervolgens een beslissing nemen op het gevraagde besluit.

Zowel de leden van de VVD-fractie als de D66-fractie merken op dat de Raad voor de rechtspraak erop wijst dat gedragingen die met een bestuurlijke boete kunnen worden bedreigd niet onder de noemer strafbaar feit kunnen worden gebracht. In de memorie van toelichting staat hierover dat met het voorgestelde artikel 3, achtste lid, slechts beoogd is een terminologische kwestie op te lossen.

Ter verduidelijking merk ik hierover op dat met de gelijkstelling geen inhoudelijke wijziging is beoogd. Het komt mij principieel niet onjuist voor om gedragingen die met een bestuurlijke boete worden bedreigd – voor de toepassing van artikel 3 van de Wet Bibob – als «strafbaar feit» in de beoordeling te betrekken. Zowel een strafbaar feit als een bestuurlijk beboetbaar feit valt immers onder het begrip «criminal charge» in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens. De gelijkstelling geldt uitsluitend voor de toepassing van artikel 3 van de Wet Bibob en heeft derhalve een beperkte strekking

Vanwege de leesbaarheid van artikel 3 van de Wet Bibob wordt niet telkens in het artikel gesproken over «een strafbaar feit of een overtreding waarvoor een bestuurlijke boete kan worden opgelegd». De leden van de VVD-fractie vragen waarom niet als alternatief gesproken zou kunnen worden van «een strafbaar of beboetbaar feit». Het alternatief dat deze leden suggereren is weliswaar korter maar het begrip «beboetbaar feit» is onvoldoende onderscheidend. Onder een beboetbaar feit kan immers ook een strafrechtelijk beboetbaar feit worden verstaan, bijvoorbeeld in het geval het openbaar ministerie een boete oplegt (Wet OM-afdoening). Ik deel niet de mening van de D66-fractie dat deze definiëring tot verwarring leidt; het artikellid beoogt juist aan de in de praktijk bestaande verwarring, zoals blijkt uit jurisprudentie, een eind te maken.

De leden van de PvdA-fractie vragen of ernstige vermoedens van faillissementsfraude of schuldeiserbenadeling, zoals die blijken uit faillisementsverslagen van curatoren of uitspraken van de civiele rechter, ook meegewogen kunnen worden in een Bibob-toets. Zo ja, hoe dan? Zo nee, deelt de regering de mening dat dit wel mogelijk zou moeten worden?

De leden van de SP-fractie constateren dat voortaan onder strafbaar feit tevens wordt verstaan een overtreding waarvoor een bestuurlijke boete kan worden opgelegd. De gemeente Amsterdam heeft er terecht op gewezen dat onduidelijk blijft wat nu de status is van informatie uit civiele procedures, bijvoorbeeld faillissementsverslagen van een curator. In de Bibob-adviezen duiken met enige regelmaat signalen op van faillissementsfraude en daarmee dus ernstige benadeling van schuldeisers en anderen. Ook dat zijn naar de mening van deze leden ernstige feiten. Deelt de regering die mening? Welke rol kan dergelijke informatie spelen in Bibob-procedures? Deze leden vinden het wenselijk dat hier duidelijkheid over wordt verstrekt.

Faillissementsfraude betreft een strafbaar feit dat op de reguliere wijze in de beoordeling door het Bureau kan worden betrokken. De genoemde verslagen en rechterlijke uitspraken kunnen – afhankelijk van de inhoud – voorts «feiten en omstandigheden die redelijkerwijs strafbare feiten doen vermoeden» betreffen. Daarmee zijn het bewijsmiddelen die het Bureau in de beoordeling kan betrekken. Of het vermoeden dat uit deze verslagen en uitspraken voortkomt, de conclusie dat er sprake is van een ernstig gevaar, rechtvaardigt, dient op de reguliere wijze beoordeeld te worden.

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State bevestigt dit uitgangspunt in zijn uitspraak van 16 januari 2008 (LJN: BC2136). Volgens de Afdeling was op goede gronden aangenomen dat er een ernstig gevaar ex artikel 3, eerste lid, onder b, van de Wet Bibob bestond. Daarbij was geen sprake van strafrechtelijke verdenkingen of belastende informatie van opsporings- of vervolgingsinstanties, maar wel van informatie van onder andere curatoren (inzake betrokkenheid bij diverse faillissementen en onderzoeken in verband met bestuurdersaansprakelijkheid).

De leden van de SP-fractie constateren dat ook zakelijke samenwerkingsverbanden uit het verleden een rol kunnen spelen bij de vaststelling of iemand in relatie staat tot strafbare feiten. Hoe lang kan worden teruggekeken? Een jaar, twintig jaar, oneindig of geldt hierbij een bepaalde termijn? Kan deze uitbreiding er ook toe leiden dat een samenwerkingsverband met een fout persoon, dat direct is beëindigd op het moment dat bleek dat die ander criminele activiteiten ondernam, kan worden tegengeworpen? Hoe wordt hiermee omgegaan? Kan dit worden uitgesloten?

Zoals hiervoor in de beantwoording van de daartoe strekkende vraag van de leden van de PvdA-fractie is aangegeven, is het geen zelfstandig doel om samenwerkingsverbanden uit het verleden een rol te kunnen laten spelen bij de beoordeling van artikel 3 van de Wet Bibob. De uitbreiding heeft enkel tot doel om samenwerkingsverbanden die (recent) verbroken zijn in de beoordeling te kunnen betrekken zodat beter kan worden opgetreden tegen schijnconstructies. De uitbreiding zal er niet toe leiden dat iemand die in het verleden een zakelijk samenwerkingsverband heeft gevormd met een criminele partner, maar dat direct heeft beëindigd op het moment dat betrokkene kennis kreeg van diens criminele activiteiten, alsnog het samenwerkingsverband krijgt tegengeworpen. In dat geval is het niet aannemelijk dat het bestuursorgaan erin slaagt te motiveren dat het zakelijk samenwerkingsverband uit het verleden voor de toekomst een ernstig gevaar oplevert op criminele facilitering als bedoeld in artikel 3 van de Wet Bibob. In antwoord op de vraag van deze leden naar een terugkijktermijn, kan ik aangeven dat hieraan naar mijn oordeel geen behoefte bestaat omdat het gaat om de vraag in hoeverre het zakelijk samenwerkingsverband uit het verleden in een concreet geval nog een ernstig gevaar oplevert. Het wettelijk regelen van een terugkijktermijn doet af aan onvoorziene casuïstiek en is niet noodzakelijk gelet op het toetsingskader van artikel 3 van de Wet Bibob.

De leden van de SGP-fractie constateren dat in het onderzoek wordt betrokken of er in de afgelopen twee jaar advies is uitgebracht door het Bureau Bibob. Recent is bij de behandeling van het wetsvoorstel regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche (Kamerstuk 32 211) gesproken over een periode van vijf jaar. Kan worden toegelicht hoe deze termijnen zich tot elkaar verhouden? Zou het niet de voorkeur verdienen om te kiezen voor een langere periode waarover informatie gegeven kan worden?

De keuze voor de termijn van twee jaar in het nieuw voorgestelde artikel 11a sluit aan op eerder in de Wet Bibob gemaakte keuzes. Artikel 19 bepaalt dat het Bureau persoonsgegevens die zijn verzameld of verkregen met het oog op de behandeling van een verzoek om advies, gedurende (ten hoogste) twee jaren verwerkt in verband met een ander verzoek. Artikel 29 bepaalt dat het bestuursorgaan dat een advies ontvangt, dat advies gedurende (ten hoogste) twee jaren kan gebruiken in verband met een andere beslissing. In het door deze leden genoemde wetsvoorstel wordt in artikel 20 een landelijk register van vergunningen voor prostitutiebedrijven, onder verantwoordelijkheid van de minister van Veiligheid en Justitie ingesteld. De termijn waarover informatie uit dit register kan worden verstrekt is nog niet geregeld.

De betrokkene krijgt – in het kader van de zienswijzeprocedure van artikel 33 – een afschrift van het advies. In dat advies is alle informatie opgenomen waarop het Bureau zijn conclusie baseert. Zowel belastende als ontlastende feiten worden in de beoordeling betrokken. Die beoordeling wordt in het advies weergegeven. Als de belastende informatie in het advies opgenomen wordt, wordt ook de ontlastende informatie beschreven.

Er is geen sprake van tunnelvisie, dat blijkt althans nergens uit. Ook niet uit jurisprudentie. Het Bureau neemt intern maatregelen om de kwaliteit van de adviezen te borgen. Zoals in paragraaf 4.7 van de memorie van toelichting is beschreven heb ik recent een (tijdelijke) kwaliteitscommissie Bibob ingesteld waarin deskundigen uit de bestuurlijke praktijk en de wetenschap zitting hebben. Deze commissie heeft de opdracht om de kwaliteit van de adviezen van het Bureau Bibob alsmede de zorgvuldigheid waarmee deze tot stand komen, periodiek te toetsen. Daarbij zal meer specifiek de informatievergaring en -selectie door het Bureau aan de orde komen. Op basis hiervan zal de commissie aanbevelingen kunnen formuleren voor verbetering. In mijn brief van 20 april 2011 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (Kamerstukken II 2010/11, 31 109, nr. 10) heb ik u bericht over de samenstelling en de werkwijze van deze commissie. De commissie staat onder voorzitterschap van mr. J.A. Blok, voormalig procureur-generaal.

In reactie op deze vragen merk ik op, dat zoals ook hierboven is aangegeven, het Bibob-advies alle gegevens bevat waarop een negatief advies aan het bestuursorgaan is gebaseerd. Met het voorgestelde artikel 28, derde lid, wordt geregeld dat de betrokkene die wordt geconfronteerd met een negatieve beslissing naar aanleiding van een Bibob-advies een afschrift van het Bibob-advies ontvangt in het kader van de zienswijzeprocedure. Voorzover deze leden met hun vragen doelen op artikel 14 van de Wet Bibob – waarin is geregeld dat het Bureau in het advies geen gegevens opneemt waarvan de verstrekker heeft aangegeven dat deze, gelet op het karakter van de gegevens, niet aan de desbetreffende persoon ter kennis mogen worden gebracht of waarvan de landelijke officier van justitie heeft aangegeven dat deze niet mogen worden gebruikt in verband met een zwaarwegend strafvorderlijk belang – merk ik het volgende op. Gegevens die om deze redenen niet in het advies mogen worden opgenomen, kunnen geen rol spelen in het advies, niet in de bevindingen en niet in de conclusies.

De leden van de CDA-fractie hechten eraan dat burgers die geconfronteerd worden met op de Wet Bibob gebaseerde besluiten zich hiertegen op een zo adequaat mogelijke wijze kunnen verweren. Zij vragen de regering om nader in te gaan op de spanning tussen dit uitgangspunt en de vertrouwelijkheid van de informatie die aan een Bibob-advies ten grondslag liggen. Naar mijn mening is in de Wet Bibob een goed evenwicht gevonden tussen het belang van een goede rechtsbescherming en bescherming van de persoonlijke levenssfeer. In een Bibob-advies wordt enkel informatie opgenomen die aan de betrokkene kenbaar gemaakt mag worden. De betrokkene heeft altijd zicht op alle relevante informatie. Er is in die zin geen sprake van geheimhouding jegens de betrokkene. De geheimhouding dient om de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen te beschermen door de informatieverstrekking aan derden te beperken.

Ik heb kennis genomen van de mening van de leden van de SP-fractie dat ten aanzien van de rechtsbescherming in de Bibob-procedure verbeteringen dringend noodzakelijk zijn. Zij vinden een stevige Bibob-toets prima om te voorkomen dat het openbaar bestuur criminele activiteiten faciliteert. Echter, de betrokkene moet een eerlijke kans krijgen zich effectief te kunnen verdedigen tegen aantijgingen die naar zijn/haar mening geen hout snijden. De leden van de SP-fractie vinden het goed dat de rechtsbescherming nu wordt verbeterd door betrokkene voortaan een afschrift van het Bibob-advies te verstrekken. Deze leden hebben daar al langer op aangedrongen. Zij vragen of deze uitbreiding voldoende is en of de geheimhoudingsplicht er niet toe leidt dat de mogelijkheden tot verdediging enigszins ingeperkt zijn. Deze leden ontvangen graag een beschouwing hierover.

Verder vragen de leden van de SP-fractie naar de reactie van de regering op de opmerking van de Nederlandse Orde van Advocaten dat het Bibob-advies zelf soms onvoldoende informatie geeft over de onderliggende stukken en bronnen waarop de conclusies van het advies worden gebaseerd en dat kennisname hiervan van belang is om in staat te zijn de inhoud van het advies te controleren en zich hier zo nodig effectief tegen te kunnen verweren.

De leden van de D66-fractie merken op dat de Raad voor de rechtspraak het wenselijk vindt om een voorziening te treffen zodat een belanghebbende een beslissing van een bestuursorgaan om wel of geen Bibob-advies aan te vragen aan de rechter kan voorleggen. De regering reageert dat een aparte voorziening niet nodig is omdat de toetsing van een advies via de band van het besluit kan worden getoetst bij de rechter. Deze leden vragen welk besluit de regering hier bedoeld. Gaat het hier om het besluit om advies te vragen aan Bureau Bibob of het besluit dat op grond van dat advies wordt genomen? Indien dat laatste het geval is, welke rechtsbescherming heeft de betrokkene dan in de fase die hieraan voorafgaat?

Bedoeld is de beslissing die het bestuursorgaan neemt naar aanleiding van het advies van het Bureau. Tegen die beslissing staat rechtsbescherming open, bij de bestuursrechter (vergunningen, subsidies) of bij de civiele rechter (aanbestedingen, vastgoedtransacties). Aan een advies zijn geen rechtsgevolgen verbonden. In bestuursrechtelijke zin is het besluit van het bestuursorgaan om advies te vragen een voorbereidingsbeslissing. Deze beslissingen zijn niet vatbaar voor bezwaar en beroep, tenzij deze beslissing de belanghebbende los van het voor te bereiden besluit rechtstreeks in zijn belang treft (artikel 6:3 Awb). Zou de betrokkene menen dat hij door een Bibob-advies rechtstreeks in zijn belang is getroffen, dan kan hij dit aan de bestuursrechter voorleggen. Een civielrechtelijke vordering kan worden gebaseerd op artikel 6:162 BW (onrechtmatige daad).

De leden van de SGP-fractie constateren dat de persoon over wie advies wordt ingewonnen een zeker inzagerecht krijgt. Het is deze leden niet helemaal duidelijk geworden hoe ver dat inzagerecht gaat. Kan worden aangegeven wat de betrokkene precies wel en niet mag zien? Geldt het inzagerecht ook voor derden-belanghebbenden in het kader van bijvoorbeeld een bezwaarprocedure? Zo ja, hoe ver gaat dat inzagerecht dan? In de memorie van toelichting staat ook dat de bezwaarcommissie gegevens mogen verwerken in de beslissing op bezwaar. Betekent dit ook dat er bijvoorbeeld citaten mogelijk zijn?

Op grond van het huidige artikel 28, derde lid, van de Wet Bibob wordt de betrokkene in de gelegenheid gesteld het advies van het Bureau Bibob in te zien in het kader van de zienswijzeprocedure. Deze procedure wordt gevolgd ingeval het bestuursorgaan of de aanbestedende dienst het voornemen heeft om naar aanleiding van het Bibob-advies een negatieve beslissing te nemen (artikel 33 Wet Bibob jo. artikel 4:7 en 4:8 Awb). Hoewel de huidige wet voor de derdebelanghebbende in het kader van de zienswijzeprocedure geen inzagerecht in de op hem betrekking hebbende gegevens in het Bibob-advies regelt, wordt in de praktijk aan de derdebelanghebbende – op basis van een redelijke uitleg van de uitzondering op de geheimhoudingsplicht van artikel 28, tweede lid, onder c – inzage in de op hem betrekking hebbende passages in het advies geboden.

In reactie op deze vragen merk ik op dat ik het noodzakelijk acht om een zo realistisch mogelijke verwachting te scheppen ten opzichte van ondernemers die met de Wet Bibob te maken krijgen. Door het verlengen van de termijn zal de duidelijkheid hierin toenemen. Daarnaast zal de wetswijziging naar verwachting tot gevolg hebben dat bestuursorganen bij de eenvoudigere zaken een zelfstandig onderzoek kunnen doen, in voorkomende gevallen daarbij ondersteund door het RIEC. Hierdoor is een verschuiving te verwachten die er voor zorgt dat de onderzoeken van het Bureau complexer worden. De verlenging van de adviestermijn sluit op deze ontwikkeling aan.

De langere termijn voor het Bureau om advies uit te brengen zou kunnen leiden tot hogere kosten voor ondernemers, bijvoorbeeld omdat een pand al gehuurd is in afwachting van de aanvraag. In de praktijk leidt echter maar een zeer klein aantal toetsingen tot een adviesaanvraag aan het Bureau Bibob. Wat betreft de opmerking van de leden van de ChristenUnie over de personele capaciteit en deskundigheid bij de bestuursorganen, verwijs ik naar mijn eerdere antwoord op vragen van dezelfde strekking van de leden van de fracties van de VVD en de SP (par. 4.1).

De leden van de SP-fractie constateren dat de adviestermijn van het Bureau Bibob van twee maal vier weken vaak niet wordt gehaald en dat deze nu wordt uitgebreid. Deze leden vinden twaalf weken voor een advies wel erg lang. Deze leden vragen of er niet sprake is van een capaciteitsprobleem waardoor de adviestermijn vaak niet wordt gehaald?

De voornaamste redenen voor de huidige termijnoverschrijdingen zijn gelegen in de afhankelijkheid van informatieleveranciers en de (toenemende) complexiteit van Bibob-onderzoeken en -beoordelingen. Er is geen sprake van een capaciteitsprobleem bij het Bureau.

De leden van de D66-fractie merken op dat de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in haar uitspraak van 27 februari 2008 (LJN: BL5265) het intrekkingsbesluit van de burgemeester van Groningen vernietigde omdat het Bibob-advies niet overtuigde. Wat was er in casu misgegaan bij de advisering door het Bureau Bibob? Hoe gaat de regering ondeugdelijke adviezen in toekomst voorkomen? Blijkens de memorie van toelichting op het oorspronkelijke wetsvoorstel ligt de aansprakelijkheid voor het besluit waar een Bibob-advies aan ten grondslag ligt, bij het bestuursorgaan dat het besluit neemt. Daarna heeft dat bestuursorgaan regresrecht op het Bureau Bibob oftewel de staat. De rechtbank in Groningen heeft echter geoordeeld in haar uitspraak van 10 maart 2011 (LJN: BL7198) dat de Staat hoofdelijk aansprakelijk is voor de schade van het ondeugdelijk advies van het Bureau Bibob. Deze leden vragen de reactie van de regering op de uitspraak van de rechtbank Groningen.

In de uitspraak van 2008 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van Raad van State geoordeeld dat de bevindingen van het Bureau Bibob – die het bestuursorgaan aan het intrekkingsbesluit ten grondslag heeft gelegd – onvoldoende steun bieden voor de conclusie dat sprake is van ernstig gevaar zoals bedoeld in artikel 3, eerste lid, aanhef en onder b, Wet Bibob. Kortom, het Bureau heeft de conclusie van het advies niet voldoende onderbouwd. Concreet overwoog de Afdeling dat informatie uit het register zware criminaliteit (CIE-informatie) slechts dragende betekenis toekomt indien sprake van een combinatie met andere, soortgelijke informatie die overtuigend en duidelijk is en op betrokkene is terug te voeren. De Afdeling stelde in de uitspraak vast dat hiervan in het onderhavige geval geen sprake was. De door het Landelijk Bureau Bibob in het advies aangedragen ondersteunende informatie was onvoldoende concreet en overtuigend om te dienen als een bevestiging van de CIE-informatie.

Ten aanzien van een vermoeden van belastingontduiking kon naar het oordeel van de Afdeling in het advies geen aanknopingspunt worden gevonden. De resterende bevindingen waren voorts niet van zodanige aard dat deze het besluit zelfstandig konden dragen.

Het bureau Bibob streeft er naar adviezen van hoge kwaliteit af te geven. Het onderzoeksproces wordt voortdurend verbeterd om de kwaliteit van de adviezen te optimaliseren. Het bureau streeft echter naar verdere verbetering en professionalisering. Zoals ik hiervoor reeds heb aangegeven, heb ik, om de kwaliteit van de adviezen verder te verbeteren en de transparantie te bevorderen een (tijdelijke) kwaliteitscommissie ingesteld. Deze kwaliteitscommissie toetst – periodiek – de kwaliteit van de adviezen van het Bureau en de zorgvuldigheid waarmee deze tot stand komen.

De aan het woord zijnde leden wijzen er op dat in de memorie van toelichting bij het oorspronkelijke wetsvoorstel voor de Wet Bibob is ingegaan op de aansprakelijkheid voor een onjuiste toepassing van het Bibob-instrumentarium (Kamerstukken II 1999/2000, 26 883, nr. 3, par. 5.7.1 en 5.7.6). Uitgangspunt is dat het bestuursorgaan aansprakelijk is voor de schade die de betrokkene heeft geleden als gevolg van een onjuiste toepassing van het Bibob-instrumentarium. Het is hierbij niet van belang of de aansprakelijkheid voortvloeit uit een onjuiste afweging door het bestuursorgaan of een verkeerd advies van het Landelijk Bureau Bibob. In voorkomend geval kan het bestuursorgaan mogelijkerwijs regres uitoefenen op het Bureau. Het bestuursorgaan kan hieraan behoefte hebben bij een mogelijke (mede)aansprakelijkheid van de Staat.

In de Groningse zaak heeft de betrokkene zowel de Staat als de gemeente Groningen gedagvaard en gevorderd dat zij beide hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld voor de schade als gevolg van de vernietiging van de intrekking van de exploitatievergunning voor diens prostitutie-inrichting. De rechtbank heeft daarop de Staat en de gemeente hoofdelijk veroordeeld tot betaling van een bedrag van € 2 500 euro, inclusief wettelijke rente, voor vergoeding van immateriële schade. Het anders en meer gevorderde is afgewezen. Tegen de uitspraak is hoger beroep ingesteld.

Deze leden melden voorts dat hen vanuit het veld zorgen over de hoge administratieve en bestuurlijke lasten bereiken. Kan de regering hier nader op ingaan?

De werking van de Wet Bibob staat of valt met de informatiepositie van het bestuursorgaan dat een zorgvuldige beslissing dient te nemen inzake een voorgenomen rechtshandeling (vergunning, subsidie, aanbesteding of vastgoedtransactie). Dit brengt onvermijdelijk administratieve lasten voor het bedrijfsleven met zich mee. In de praktijk blijkt dat het voor een goede integriteitbeoordeling van belang is dat bestuursorganen kunnen bepalen welke nadere vragen zij, binnen de kaders van de Wet Bibob, aan een aanvrager willen stellen. Uit onder meer de evaluatie van de Wet Bibob komt verder naar voren dat aanvragers veel van de gevraagde informatie al voorhanden dienen te hebben en dat de lasten met name toenemen op het moment dat een aanvrager bepaalde gegevens in eerste instantie niet kan of wil overhandigen. Om de administratieve lasten bij het bedrijfsleven zoveel mogelijk te reduceren zonder de effectiviteit van het Bibob-instrument te schaden, is de afgelopen jaren het model Bibob-vragenformulier verbeterd dat het Landelijk Bureau Bibob beschikbaar stelt.

In de afgelopen jaren hebben gemeenten op basis van ervaringen en inzicht in de lokale en/of regionale problematiek gekozen voor een bepaalde vorm van Bibob-toetsing. Gelet op de discretionaire bevoegdheid van gemeenten acht ik deze beleidsvrijheid wenselijk. Grote verschillen tussen gemeenten zijn echter niet wenselijk, en daarom werk ik via de RIECs aan het opstellen van gelijkluidend regionaal Bibob-beleid om criminele facilitering door de overheid tegen te gaan. Het RIEC in een bepaalde regio zal dan adviseren over het voor die regio meest optimale toetsingsbeleid.

Naar aanleiding van een opmerking van het College van procureurs-generaal verzoeken deze leden de regering in te gaan op de mogelijke extra belasting van het Openbaar ministerie dan wel in ieder geval het Functioneel Parket.

De uitbreiding van de Wet Bibob zal naar verwachting leiden tot een toename van het aantal adviesaanvragen bij het Bureau Bibob. Voor de gevolgen die dit heeft voor de formatie is het Bureau gecompenseerd. Tot hoeveel extra adviesaanvragen de wijziging van de wet precies zal leiden, is nog niet duidelijk. Naar verwachting zal het aantal Bibob-adviezen in 2012 omstreeks de 300 liggen. Een toename van het aantal adviesaanvragen heeft mogelijk ook gevolgen voor de belasting van de landelijke Bibob-officieren bij het openbaar ministerie. Hoe groot een mogelijke extra belasting voor het openbaar ministerie wordt, zal worden uitgewerkt in de definitieve ex ante uitvoeringsanalyse.

Deze leden verzoeken de regering tevens nader in te gaan op de opmerking van het Korpsbeheerdersberaad dat met uitbreiding meer aanspraak zal worden gemaakt op de inzet van politiecapaciteit.

Mijn verwachting is dat de uitbreiding van de Wet Bibob niet zal leiden tot een grote stijging van de benodigde politiecapaciteit. De uitvoering van de Wet Bibob betekent voor regiokorpsen geen extra opsporingstaken, alleen extra taken op het gebied van informatie-verstrekking aan het Landelijke Bureau danwel de RIECs. Ongeveer 20 procent van de informatieverzoeken in het kader van de Wet Bibob wordt gedaan aan de politie. Door de uitbreiding van de reikwijdte van de wet en de verruiming van de verstrekkingsmogelijkheden aan bestuursorganen (met name als zij in RIEC-verband samenwerken) zal hierop wel een groter beroep worden gedaan. Daar staat tegenover dat toepassing van het instrument Bibob een preventieve werking uitgaat en criminaliteit voorkomt. Dit zal opsporingsinspanningen kunnen voorkomen.

De leden van de PvdA-fractie vragen hoeveel van de door het Bureau Bibob getoetste aanvragen voor een vergunning, subsidie of aanbesteding uiteindelijk vanwege het Bibob-advies niet worden verleend.

Hierover zijn geen exacte data bekend, omdat de integrale gegevens van gemeenten niet bekend zijn. In het jaarverslag voor 2010 van het Landelijk Bureau blijkt dat in 58% van de gevallen enige of ernstige mate van gevaar is geconstateerd. Eerder onderzoek wees uit dat gemeenten in 4% van de gevallen advies aanvragen bij het Landelijk Bureau, en provincies in 11% van de gevallen (Berenschot 2009). Wat bestuursorganen met het advies van het Bureau doen is overigens hun eigen verantwoordelijkheid.

Deze leden vragen voorts welke mogelijkheden er bestaan om voorafgaand aan het Bibob-traject te toetsen of er een aanleiding is om een Bibob-advies te vragen?

Een adviesaanvraag aan het Landelijk Bureau Bibob is het uiterste middel om te onderzoeken of een bestuursorgaan integer handelt bij het verstrekken van een vergunning, subsidie of opdracht of het aangaan van een vastgoedtransactie. Voorafgaand aan de adviesaanvraag hebben bestuursorganen de mogelijkheid om op basis van «het eigen huiswerk» zelf de aanleiding te toetsen. Ook bestaat er bij het aanvragen van een vergunning in het kader van de Drank- en Horecawet de eis dat de aanvrager/leidinggevenden van goed zedelijk gedrag zijn (Besluit eisen zedelijk gedrag Drank- en Horecawet 1999).

Ook vragen deze leden of er bijvoorbeeld mogelijkheden bestaan om na een pre-screening van een vergunningaanvrager af te zien van een Bibob-advies? Het antwoord hierop luidt bevestigend. Omdat de Wet Bibob een aanvullende weigeringsgrond is, is de gedachte dat eerst aan de overige eisen voor een vergunning moet zijn voldaan voordat over wordt gegaan tot het weigeren op grond van een Bibob toets. In de praktijk betekent dit dat maar een beperkt deel van de Bibobabele vergunningen leidt tot een adviesaanvraag bij het Landelijk Bureau Bibob. De beschikbare cijfers (Berenschot 2009) laten zien dat gemiddeld minder 4% van de Bibob-toetsen van gemeenten en minder dan 11% van toetsen van provincies leidt tot een advies van het LBB.

Als een aanvrager van bijvoorbeeld een drank- en horecavergunning niet kan aantonen dat hij of zij van goed zedelijk gedrag is, dan is een Bibob toets niet meer nodig omdat de aanvrager toch niet in aanmerking komt voor een vergunning conform de eisen voor een dergelijke vergunning.

Zoals eerder in deze nota is aangegeven, doen in principe alle tot toepassing van Bibob bevoegde bestuursorganen en rechtspersonen eigen onderzoek naar criminele facilitering bij een voorgenomen rechtshandeling. Het ongezien doorsturen van een Bibob-toetsing aan het Landelijke Bureau Bibob komt in de praktijk niet voor en is tegenstrijdig aan de gedachte dat de wet een ultimum remedium is. De mate van eigen onderzoek en de afwegingen van bestuursorganen daarin verschillen al naar gelang de invulling van het specifieke Bibob beleid van dat bestuursorgaan.

Er is geen overzicht beschikbaar van welke bestuursorganen er in welke mate vooraf toetsen. Wel zijn er goede voorbeelden bekend van gemeenten met een goed ontwikkelde eigen werkwijze waarin bijvoorbeeld vooraf een gesprek plaatsvindt met de ondernemer. Alle bestuursorganen doen in de praktijk enige mate van eigen toetsing alvorens wordt overgegaan tot het aanvragen van een advies aan het Landelijk Bureau. Deze toetsing zal door deze wetswijziging verder worden gefaciliteerd; ik verwijs hiervoor ook naar mijn algemene opmerking aan het begin van deze nota.

De leden van de PvdA-fractie willen weten of de regering de mening deelt dat door middel van pre-screening administratieve lasten van een zware Bibob-toets kunnen worden teruggebracht? Zo ja, hoe gaat de regering dan pre-screening bevorderen? Zo nee, waarom niet?

In theorie is het denkbaar dat op macro niveau met eigen onderzoek administratieve lasten worden teruggedrongen doordat er meer gevallen zijn waarin een zware toets niet nodig blijkt. Zoals ik hiervoor ook heb aangegeven zal ik mij nader bezinnen op het eigen onderzoek en de mogelijkheid om de administratieve lasten die de uitvoering van de Wet Bibob met zich brengt verder te beperken.

De leden van de PvdA-fractie vragen of de Wet Bibob daadwerkelijk als ultimum remedium gebruikt wordt ten behoeve van het weren van malafide ondernemers ofdat er sprake van een middel dat ongericht en generiek wordt ingezet? Wordt de inzet van de Wet Bibob altijd gerechtvaardigd door de omvang van het belang dat daarmee gediend zou kunnen zijn? Kent de regering de visie van VNO/NCW en Koninklijke Horeca Nederland op dit punt? Wat is de mening van de regering daarover? Ook de leden van de D66-fractie constateren dat MKB en VNO/NCW en Koninklijke Horeca Nederland aangeven dat de Wet Bibob selectiever zou moeten worden toegepast en ingezet als ultimum remedium. Deze leden vragen welke criteria een rol spelen bij de afweging of in een bepaald geval een beroep op de Wet Bibob gerechtvaardigd is. Welke «checks-and-balances» zijn er bij de totstandkoming van het besluit om een advies aan te vragen? Kan de regering dit nader toelichten?

De Wet Bibob is een instrument om de integriteit van de overheid te beschermen en te voorkomen dat de overheid onbedoeld (in de bestuurljke rol) de georganiseerde criminaliteit faciliteert. De wet is in zoverre een ultimum remedium, dat het openbaar bestuur zich moet afvragen of de integriteit van de overheid niet op een andere, voor betrokkene minder ingrijpende manier kan worden beschermd (bijv. een toets op goed zedelijk gedrag of het overleggen van een verklaring omtrent het gedrag). Voorts geldt dat als een vergunning reeds op een andere grond kan worden geweigerd, een Bibob-onderzoek achterwege kan blijven.

De visie van VNO/NCW en Koninklijke Horeca Nederland is mij bekend. Zoals ik in de memorie van toelichting ook heb aangeven streef ik samen met de RIECs naar een breder, eenduidiger en selectief (meer risicogericht) gebruik van de Wet Bibob. Zoals ik in reactie op de eerdere vraag van de leden van de SGP-fractie (par. 4.3) heb aangegeven is de toepassing van het instrument Bibob een discretionaire bevoegdheid van bestuursorganen en rechtspersonen met een overheidstaak, die zij primair door middel van beleidsregels nader invullen. Indien de beleidsregels van een gemeente ruimte bieden om in het concrete geval af te wegen of een Bibob-onderzoek moet worden ingesteld, dient het bestuur een eigen afweging te maken, waarbij het zich kan laten ondersteunen door het Landelijk Bureau en/of het RIEC. Een adviesaanvraag aan het Bureau is daarbij één van de mogelijkheden.

Deze leden merken op dat als gevolg van de uitbreiding van de Wet Bibob tot de vastgoedsector het aantal Bibob-adviezen naar verwachting zal stijgen. Op welke wijze voorziet de regering in extra capaciteit (mensen en middelen) ten behoeve van de uitvoering van de wet?

In voorbereiding op de inwerkingtreding van een gewijzigde wet zal een implementatietraject worden gestart. De door deze leden opgeworpen capaciteitsvragen zijn daar een onderdeel van. Te denken valt aan pilotprojecten waarmee eerste ervaringen kunnen worden opgedaan en een definitieve ex ante uitvoeringsprognose kan worden opgesteld. De uitbreiding van de wet met de vastgoedsector zal op gedegen wijze worden begeleid.

In reactie op de vraag van de leden van de CDA-fractie of de regering mogelijkheden ziet om de administratieve lasten zowel voor gemeenten als voor ondernemers terug te brengen, merk ik het volgende op.

Bestuursorganen hebben diverse mogelijkheden om de administratieve last terug te brengen, voor zowel zichzelf als voor ondernemers.

• – Ten eerste kunnen ze gebruik maken van een zgn. Elektronisch Ondernemers Dossier of andere systemen waarop gegevens van ondernemers centraal staan opgeslagen waardoor deze gegevens niet nogmaals hoeven te worden opgevraagd.

• – Ook is het mogelijk om enkele gegevens, die in gevallen al beschikbaar voor de gemeente (zoals het KvK register), zelf te verkrijgen zodat de ondernemer deze niet meer hoeft aan te leveren (hoewel dit de administratieve last van het bestuursorgaan weer verhoogt).

• – Daarnaast is recentelijk ook gekeken naar de mogelijkheden om de vragenlijsten te verkorten door vragen anders te formuleren of weg te laten.

• – Over het algemeen kan ook gezegd worden dat ondernemers met een goede eigen administratie minder administratieve lasten ondervinden omdat deze de gevraagde gegevens zoals jaarrekeningen paraat hebben.