Nr. 172 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De algemene commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft op 8 september 2015 overleg gevoerd met Minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over:

• – de brief van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking d.d. 17 juni 2015 over de post-2015-ontwikkelingsagenda en de conferentie over Financing for Development (Kamerstuk 32 605, nr. 168);

• – de brief van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking d.d. 27 mei 2015 met de aanbieding van het AIV-advies betreffende Herziening van het Verdrag van Cotonou («ACS-EU-samenwerking na 2020: Op weg naar een nieuw partnerschap?») (Kamerstuk 34 000-XVII, nr. 44);

• – een brief van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking d.d. 3 september 2015 met een verslag van de Financing for Development-conferentie die van 13 tot en met 16 juli plaatsvond in Addis Abeba (Kamerstuk 32 05, nr. 171).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: De Roon

Griffier: Wiskerke

De heer Taverne (VVD): Voorzitter. Met belangstelling heb ik de brief van de Minister over de post-2015-ontwikkelingsagenda gelezen. De VVD-fractie constateert met vreugde dat de armoede in de wereld is gehalveerd, dat 90% van de kinderen in ontwikkelingslanden basisonderwijs krijgt, dat malaria en tbc een halt toegeroepen is en dat de kindersterfte is gehalveerd. Dat is een serie concrete resultaten die tot optimisme stemt.

De VVD vindt het ook goed dat de manier waarop het OS-beleid wordt vormgegeven, evolueert. In de afgelopen jaren zagen we al een verschuiving naar meer handel in plaats van louter hulp en in de Sustainable Development Goals (SDG) worden nu ook meer economische onderwerpen aangesneden en is er steeds meer ruimte voor actieve betrokkenheid van private partijen. Dat klinkt de VVD als muziek in de oren – dat zal niet verbazen – omdat ontwikkelingshulp niet primair een taak van de overheid zou moeten zijn maar juist ook van particulieren. Dit geldt in het bijzonder voor de ontwikkelingssamenwerking van de toekomst, waarbij de Staat niet in zijn eentje de kar moet trekken, maar waarbij ook een grote inbreng van andere partijen wordt verwacht.

In de brief van de Minister valt ook te lezen dat in de SDG meer nadruk wordt gelegd op vrede, veiligheid en rechtsorde, waarden die, zoals de Minister zelf schrijft, de hoekstenen van duurzame ontwikkeling en groei zijn. De VVD is daarover voorzichtig positief, maar houdt een realistisch perspectief voor ogen. Ik heb daarover een aantal vragen aan de Minister. Ze schrijft in haar brief dat het juist in fragiele staten nodig is om consistent te investeren. Dat moet wat de VVD betreft concreter kunnen. Kan de Minister schetsen, misschien aan de hand van voorbeelden, waaraan we dan moeten denken? We zien namelijk keer op keer hoe moeilijk het is om deze landen, die vaak lijken terug te glijden in hun ontwikkeling – zie Burundi of Afghanistan – te helpen om erbovenop te komen.

In de brief schrijft de Minister ook dat er nog wordt gediscussieerd over de indicatoren om de millenniumdoelstellingen te meten. Meten is weten, dus het is belangrijk om te weten hoe de SDG effectief worden gemeten. Weet de Minister al meer over de wijze waarop gemeten gaat worden? Kan de Minister toezeggen dat ze de Kamer hierover geïnformeerd houdt, zeker als het nog niet helemaal precies vaststaat?

Ik kom nu op een heel actueel en dringend probleem: de stroom vluchtelingen die richting Europa komt. Hoe denkt de Minister dat de huidige vluchtelingenproblematiek past binnen de SDG? Een aantal van de nieuwe zeventien doelstellingen raakt namelijk direct aan deze problematiek. Is de Minister bereid om dit punt tijdens de top te agenderen? Als ze dat van plan is, kan ze dan ook zeggen hoe ze dat wil gaan doen?

Ik maak hier graag een koppeling met de ODA-gelden. De Minister schrijft het belangrijk te vinden dat ODA vooral wordt benut voor de allerarmsten. De VVD kijkt daar iets anders tegen aan, ook in het kader van het afgelopen werkbezoek van onze commissie aan Rwanda en Uganda, waar we het een en ander hebben gezien. De VVD zou het heel goed verdedigbaar vinden om juist landen als Jordanië en Libanon, die te maken hebben met enorme aantallen vluchtelingen, aan te merken als partnerlanden, zodat ze in aanmerking komen voor specifieke hulp en ODA-gelden. Onze vrienden van D66 hebben eerder iets soortgelijks geopperd, maar gingen er daarbij van uit dat de lijst van partnerlanden zou moeten worden uitgebreid. De VVD-fractie is van mening dat je eerder zou moeten kijken naar hoe je de huidige lijst van vijftien partnerlanden zou kunnen herschikken. De VVD-fractie krijgt hierop graag een reactie van de Minister.

In aansluiting hierop heb ik nog een vraag over de brief die Staatssecretaris Dijkhoff en de Minister vandaag naar de Kamer hebben gestuurd. De VVD-fractie is verheugd, te lezen dat er extra geld wordt uitgetrokken voor opvang in de regio. Zij wil graag weten hoe dat bedrag tot stand is gekomen en of dat allemaal uit de begroting van de Minister afkomstig is.

De heer Van Laar (PvdA): Voorzitter. De Partij van de Arbeid is blij dat er in New York overeenstemming is bereikt over de nieuwe doelen. Dat was eigenlijk nog sneller dan we hadden verwacht. We dachten namelijk dat de komende top nog wel nodig zou zijn om het nodige glad te strijken. We waren ook een beetje bang voor een herhaling van wat gebeurde rond de Commission on the Status of Women, toen op het laatst allerlei progressieve en goede doelen uit de tekst zijn gefietst. Dat is allemaal niet gebeurd, in ieder geval voor zover wij het kunnen zien. Ik hoor het graag van de Minister als zij informatie heeft dat dit wel is gebeurd of dat er achter de schermen toch nog bewegingen zijn die bijvoorbeeld het speerpunt seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) bedreigen.

We kunnen ook vieren, zoals de heer Taverne van de VVD terecht zei, dat er heel veel is bereikt in de afgelopen vijftien jaar en dat de ambitie voor de komende vijftien jaar in ieder geval niet minder groot is. Het uitbannen van armoede per 2030 is een doel waarin iedereen zich kan herkennen en waar we naar moeten streven. De heer Taverne heeft in ieder geval wel gelijk als hij stelt dat je ook moet blijven investeren in ontwikkeling, niet alleen in noodhulp, en zo structurele relaties met partnerlanden moet onderhouden.

De heer Van Laar (PvdA): Ik zei al dat we koploper zijn op het gebied van SRGR. De vraag is of we dat blijven en of we ook nieuwe koplopers weten te vinden. Onze SRGR-ambassadeur zei in een debat van al enkele weken geleden dat bijvoorbeeld Uruguay een nieuwe koploper is op dit thema en daarin ook vooroploopt. We hoorden nota bene de paus zeggen dat abortus vergeven zou moeten kunnen worden. Ik vroeg me toen natuurlijk gelijk af of er een verband was met het bezoek, nog niet zo lang geleden, van de Minister aan de paus. Ze zei toen dat ze ongewone bondgenoten ging winnen. Als dat het geval is, dan hoor ik ook dat graag.

Dat vrouwen beter zijn in heel veel dingen blijkt elke keer ook weer uit onderzoek. Nu ging het om onderzoek naar vredesonderhandelingen en de rol die vrouwen daarin kunnen spelen. Eerder ging het al over de landbouw: als vrouwen dezelfde middelen krijgen, behalen ze een beter resultaat. En dat ze betere keuzes maken voor hun gezin maken, wisten we natuurlijk al heel lang. We zijn ook heel blij dat het doel van gendergelijkheid op drie is gekomen en als afzonderlijk doel gewoon is gehaald. Dit allemaal roept echter wel de vraag op hoe het in de praktijk gaat. Ik noem als voorbeeld Mali, waar net een vredesakkoord is bereikt. Zijn daar inderdaad ook vrouwen bij betrokken? Gaat dat nu beter? We vragen al jaren aandacht voor dit punt, maar het lijkt nog moeizaam te gaan.

Er is bij ontwikkelingssamenwerking ook nog een groep die makkelijk achterop raakt: mensen met een beperking. Ontwikkelingsdoel 23 richt zich expliciet op deze groep, maar ook in de andere doelen zou deze groep een plek moeten krijgen. Als we de indicatoren bekijken, dan zien we dat het heel mager is. Als het thema «leave no one behind» is, dan zou je in de indicatoren ook moeten terugzien hoe doe doelstelling bereikt gaat worden. Hoe zorgen we er dan voor dat niemand achter raakt? Wie gaat er dan investeren in die allermoeilijkste doelgroepen, de allermoeilijkste mensen, die nog moeten worden bereikt? Ik vraag de Minister om daarvoor actief aandacht te vragen, ook tijdens de top.

De Partij van de Arbeid is blij met de toezegging van de Minister om beleidscoherentie een vast onderdeel te laten zijn van de jaarrapportage, althans om daarover elk jaar een rapport te sturen. We verwachten van de Minister dat beleidscoherentie ook bij de implementatie van de ontwikkelingsdoelenagenda het uitgangspunt wordt en dat coherentie dus wordt opgehangen aan die doelen. Hoe maken we inzichtelijk dat hetgeen we doen positief dan wel negatief werkt op het bereiken van die doelen? Dat geldt trouwens ook voor Europa. En hoe zorgen we ervoor dat oneerlijk beleid of beleid dat niet bijdraagt aan de SDG-agenda, wordt teruggedraaid? Welke keuzes gaat de Minister daarin maken? Hoe gaan we dat vormgeven? Ziet de Minister nu al wijzigingen van het Nederlandse beleid voor zich vanwege de SDG? Ik noem het voorbeeld van de gendergelijkheid. De discussie daarover hebben we al vaker gevoerd. Ook in Nederland is wat dat betreft nog een heel lange weg te gaan, bijvoorbeeld wat betreft gelijke beloning voor gelijk werk, maar ook wat betreft de vertegenwoordiging van vrouwen in de top of in bepaalde doelgroepen. Het is misschien een iets andere discussie dan we hier normaal gesproken voeren, maar het is volgens mij wel relevant in dit debat. We vragen de Minister ook om gebruik te maken van de impact assessments en om dan specifiek, of eigenlijk bij alle beleidsevaluaties, te bekijken welke impact die hebben op het bereiken van de duurzame-ontwikkelingsdoelen.

Ook het EU-voorzitterschap in de eerste helft van 2016 biedt kansen om beleidscoherentie stevig op de agenda te zetten. Dat geldt ook voor de onderhandelingen over het vervolg van het Verdrag van Cotonou. Misschien kan de Minister daar wat meer over vertellen. Wat is haar inzet voor het vervolg van dat verdrag? Moet er een nieuw verdrag komen? Zo ja, krijgen de duurzame-ontwikkelingsdoelen daar dan een centrale plaats in? En welke andere wijzigingen ziet de Minister al voor zich?

Ik kom op mijn laatste punt. De Minister sprak zich eerder al uit voor een stevigere monitoring wereldwijd, ook op het gebied van de financiële stromen. Dat was in lijn met het AIV-advies over de financiering van de internationale agenda voor duurzame ontwikkeling. Is al duidelijk hoe deze monitoring zal worden verstevigd in de komende vijftien jaar? Is de Minister daar tevreden over? Of zijn er wat dat betreft nog stappen te zetten?

Mevrouw Agnes Mulder (CDA): Voorzitter. In de brief van het kabinet geeft de Minister aan welke lessen er zijn geleerd van de millenniumdoelstellingen. Daarbij staat ook dat in fragiele staten een inzet nodig is die is gericht op het bevorderen van veiligheid, vrede, rechtsorde en opbouw van instituties. Welke conclusies trekt het kabinet uit deze geleerde lessen? Wat gaat Nederland doen om deze lessen in de praktijk te brengen? Moet daarvoor volgens het kabinet ook extra worden geïnvesteerd in defensie?

Een les die het CDA in ieder geval trekt uit de evaluatie van de millenniumdoelen, is dat het tweede medefinancieringsstelsel, MFS II, heeft aangetoond dat het Nederlandse maatschappelijke middenveld een heel belangrijke rol heeft gespeeld en goed werk heeft verricht bij het behalen van de resultaten. In hoeverre neemt de Minister ook deze les mee in haar beleid en haar financieringsstromen? Hoe denkt de Minister tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap invulling te geven aan de implementatie van de Sustainable Development Goals? Die vraag stelde de PvdA-woordvoerder ook.

Een belangrijk onderdeel lijkt in deze discussieronde over de SDG te worden vergeten: het gebruik van mobiel internet en het gebruik van mobiele telefonie in diverse toepassingen. Toegang tot snel internet is volgens het CDA in ontwikkelingslanden een belangrijke voorwaarde voor inclusieve groei. Toch komt dit maar amper terug, slechts in één nevendoelstelling. Nederland zou als koploper op het gebied van snel internet een belangrijke rol kunnen spelen. Is de Minister bereid om dit tijdens de VN-top aan de orde te stellen en om te vragen om internettechnologie in het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid op de agenda te zetten? Kan zij aangeven hoe zij dat dan zou willen doen?

Een ander belangrijk punt is de implementatie van de nieuwe doelstellingen. We hebben daar in het algemeen overleg van 21 mei ook naar gevraagd. Hoe gaat Nederland zelf de SDG invullen? De Minister zei toen: ik stuur een brief. Die brief hebben we gekregen, maar juist dit onderdeel is naar de toekomst doorgeschoven. Wanneer verwacht de Minister wat meer duidelijkheid hierover te kunnen geven? Hoe gaat zij op dit specifieke onderdeel handelen tijdens de VN-top? Wat gaat zij daar zeggen? Mijn kritische vraag aan de Minister is: hoe gaat zij andere landen stimuleren om te implementeren, terwijl zij hier nog niets heeft neergelegd? Ongetwijfeld kan zij deze vraag nu grotendeels al beantwoorden. Wat voor discussie verwacht zij over de implementatieagenda?

Een ander onderwerp dat het CDA ook in andere debatten al heeft genoemd, is de monitoring. Ik vind de VVD wat dit betreft altijd aan mijn zijde. Doelen en subdoelen zijn op sommige punten niet altijd even concreet. We horen van de Minister dat er stevig wordt ingezet op monitoring en dat het ook wel een beetje een technische aangelegenheid is. Wat is de huidige stand van zaken? Heeft de Minister het idee dat dit goed zal landen? Een concreet voorbeeld waarvan het CDA wel gecharmeerd is, betreft de klimaatfinanciering, waarbij wordt gewerkt met results-based payment. Het gaat dan om resultaten in het voorkomen van ontbossing en het toepassen van duurzamelandbouwprojecten. Dit laatste is typisch iets waar Nederland erg goed in is. Hoe gaat zij dat vormgeven?

Dit brengt ons op de financiering. Het CDA vindt het een goede zaak dat op de top in Ethiopië veel verschillende vormen van financiering zijn besproken, dat de rest van de wereld daar zo open naar kijkt. Dat moet ook wel, want de private financiering is inmiddels qua omvang zes keer zo groot als de ODA-inzet. Een terugkerend punt, zowel in Nederland als in de landen elders, is de financiering van het mkb. Op onze reis hoorden we het wat indirecter, maar onlangs heb ik het ook van heel veel verschillende partijen gehoord: de wisselkoersrisico's vormen een toenemend probleem bij buitenlandse investeringen in ontwikkelingslanden. Ik vraag de Minister hoe zij naar dit probleem kijkt. Hoe wil zij voorkomen dat dit probleem een succesvolle private financiering van de SDG in de weg staat? Is de Minister bereid om te bekijken hoe de Nederlandse overheid kan bijdragen aan het wegnemen van deze risico's, eventueel door samenwerking met TCX? Dan kunnen we het voor ondernemers en investeerders namelijk echt aantrekkelijker maken om bij te dragen aan het realiseren van de SDG.

Ik kom op de beleidscoherentie, een onderwerp dat veel terugkomt in de brieven van de Minister. Het is natuurlijk een terecht aandachtspunt bij de implementatie van de nieuwe doelstellingen en de financiering van duurzame ontwikkeling. Graag horen wij van de Minister wat zij concreet gaat doen om te voorkomen dat wij met de ene hand het ene doen voor ontwikkeling en met de andere hand dat misschien wel weer tenietdoen. Dat is echt niet de bedoeling. Hoe gaat de Minister dit bewaken, zodat er niet ook tussen onze eigen ministeries al verschillende ideeën daarover ontstaan?

Ik maak nog een slotopmerking. Wij hebben begrepen dat er landen zijn die reserves hebben uitgesproken ten aanzien van de Sustainable Development Goals, en dan met name op het gebied van SRGR. Daarmee zouden die development goals dus wellicht niet meer zo universeel zijn. Wat gaat de Minister daaraan doen?

De heer Smaling (SP): Voorzitter. Het is fijn om na de zomer weer te debatteren met deze Minister. Ik hoop dat zij de zomer goed heeft doorgebracht, onder andere in Addis Abeba, naar wij allemaal hebben begrepen. Het is nu 2015. Dat is een belangrijk jaar, want we stappen over van de MDG naar de SDG. Mijn eerste vraag gaat gelijk daarover. Als je een boek uitbrengt en dat boek succesvol is, dan word je getriggerd om daarna een tweede boek uit te brengen. Meestal is dat dan minder succesvol dan het debuut. Lezend wat de plannen zijn met de Sustainable Development Goals, bekruipt mij een beetje de angst dat hetzelfde zou kunnen gebeuren. De Millennium Development Goals waren op zich succesvol. Er was grote overeenstemming over dat die een zinvolle insteek vormen, een beetje een leitmotiv voor allerlei acties in ontwikkelingslanden. Die SDG zijn wel een opgetuigd iets, met zeventien doelen.

Ik ben het eens met de heer Van Laar, die zegt: ik mis eigenlijk nog een duidelijke insteek op gehandicapten. Ik ben het ook eens met de stelling van mevrouw Mulder dat we meer aan internet moeten doen. Dat geeft al aan dat je een enorme shopping list van onderwerpen kunt maken. Mijn vraag is daarom: moet je niet meer inzetten op het eigenaarschap van delen van de wereld? Ik zie in de verslaglegging van de besprekingen dat de ene keer men met z'n allen aan tafel zit en de andere keer alleen de like-minded bij elkaar zijn, of de BRIC-landen, of de Afrikaanse landen. Zou het niet veel beter zijn om in plaats van te proberen alle onderwerpen onder deze paraplu te brengen, te bekijken welk eigenaarschap waar ligt? Ik lees altijd graag de New African en de Jeune Afrique. De vertrekkende baas van de African Development Bank en de heer Kirubi uit Kenia zeggen daarin: we hebben ook behoefte aan Afrikaanse ontwikkelingsdoelen, bijvoorbeeld op het gebied van raw materials. Dat maakt het voor ons meteen lastig, want dan praat je ook over cacao, thee en koffie, waaraan wij geld verdienen. Zij redeneren echter anders: dit zijn arbeidsintensieve sectoren, maar door de geschiedenis worden wij steeds gedwongen om die zaken als ruwe producten uit te voeren. Hoe kijkt de Minister naar die insteek?

Ik kom op het geld. UNCTAD heeft het over 2,5 triljard euro. Ik weet niet eens hoeveel nullen dat zijn, maar het is een zodanig veelvoud van wat aan de millenniumdoelen is uitgegeven, dat ik benieuwd ben hoe we dat ooit bij elkaar krijgen.

Het lijkt me een goede zaak dat wordt ingezet op belastingontwijking. Maar is dit niet midden in het gezicht van de Minister uiteengeploft, gegeven het feit dat wij zelf de Zuidas hebben, waar nogal wat brievenbussen zijn te zien die worden gevuld met ontweken belastingen en dergelijke? Vanavond treedt U2 op, volgens mij. Die heeft een van die brievenbussen. Ik ga er overigens niet heen, want ik vind alleen Angel of Harlem een leuk nummer en verder eigenlijk niet. Maar krijg je het niet gewoon terug in je gezicht gegooid? «Hallo, Nederland. Je hard maken voor bestrijding van belastingontwijking? Doe er zelf wat aan!»

Hieraan gekoppeld heb ik nog een ander punt. Je kunt dat wel zeggen – ik ben het er ook wel mee eens – maar wat valt er voor bijvoorbeeld Afrikaanse regeringen binnen te harken? Je hebt daar een enorme informele sector. De Minister is ook weleens in Dakar wezen winkelen. Je ziet nauwelijks een echte winkel doordat er allemaal kraampjes voor staan. Dus waar begint dat verzamelen van belastinggeld? En is dat dan belasting op consumptie, op arbeid of op kapitaal? De insteek is dus goed, maar ik zie nog niet een-twee-drie voor me hoe dat moet.

Ik kom, tot slot, nog even op het Verdrag van Cotonou. Het AIV-rapport daarover heb ik met genoegen gelezen. Er wordt ook in genoemd dat de Economic Partnership Agreements (EPA's) de verhoudingen toch wel wat hebben verstoord. Dat is ook mijn observatie. Wat vindt de Minister daarvan? Wil zij ook reageren op het AIV-rapport? Misschien is dat wel de simpelste vraag. Het mag ook schriftelijk als ze er nu niet tot in detail op wil ingaan. Ik wijs hierbij ook op het boek van Joyce van Genderen-Naar. Haar boek gaat al wat langer mee. Zij is een voorvechtster van ACP-overeenkomsten, of het nu een ACP van Lomé of een ACP van Cotonou is, die zijn gebaseerd op samenwerking in wederzijds belang en onderlinge afhankelijkheid, waarbij dus niet het handelsaspect centraal staat, zoals in de EPA's, maar ook het politieke en het solidaire element.

Mevrouw Van Veldhoven (D66): Voorzitter, hartelijk dank voor deze warme woorden. Ik verheug me erop. Overigens – dat is meteen al een slecht begin – moet ik al in dit eerste AO aankondigen dat ik straks wegens een vergadering van het presidium, waarvan ik ook lid ben, dit overleg voortijdig moet verlaten. Maar ik zal mij eerst met veel plezier wijden aan de spreektekst die ik heb voorbereid.

Voorzitter. Voor mijzelf en voor D66 is het van belang dat we erkennen dat ieder mens, waar ook ter wereld geboren, recht heeft op de basisvoorwaarden voor een bestaan: een veilig dak boven het hoofd, voldoende eten en schoon drinkwater, enige vorm van transport, enige vorm van energie en natuurlijk onderwijs en gezondheidszorg. Al het beleid dat wij maken, of het nu gaat om Nederlands beleid of internationaal beleid, moet daaraan bijdragen of in ieder geval niet daarmee in strijd zijn. In de context van de klimaatverandering, een ander belangrijk onderdeel van mijn portefeuille, moeten er op dat punt heel grote stappen worden gezet. Met dat als uitgangspunt en terugkijkend naar de Millenniumdoelen, zeg ik: ik ben heel blij om te zien dat er zo veel vooruitgang is geboekt. Het is ook heel mooi om te zien dat, met alle kritiek die we kunnen hebben op de internationale organisaties en op hun machteloosheid soms, we wel dingen met elkaar hebben bereikt. We kunnen dus wel iets doen met elkaar voor de mensen die het minste hebben in deze wereld.

Vijftien jaar geleden was duurzaamheid nog helemaal niet zo'n issue. Dat zie je ook in de Millennium Development Goals. Nu is het dat wel. Nu is het een zeer belangrijk aandachtpunt op de internationale agenda. Dit zijn kritische jaren. Wat we in de komende vijftien jaar gaan beslissen, zal bepalen hoe de wereld er de rest van deze eeuw uitziet. Het is dus ontzettend belangrijk dat in de Sustainable Development Goals duurzaamheid veel beter verankerd is.

Er ligt een mooie lijst van zeventien doelen en meerdere subdoelen. We zijn blij dat naast duurzaamheid ook de positie van vrouwen zo expliciet de aandacht heeft. Ik heb gelukkig heel wat mogen reizen, en elke keer als ik dan in zo'n land kwam, dacht ik: welk lotje uit de loterij heb ik getrokken dat ik in Nederland geboren ben, met name als vrouw? Het is dus ook heel belangrijk dat dit een expliciet aandachtspunt en ook een prioriteit is voor Nederland.

Kijkend naar de doelen, is het van belang dat we ons de vraag stellen: hoe gaan we de voortgang meten, wat is het concrete doel? Het werd net ook al even genoemd door de collega's. Sommige doelen zijn namelijk wel erg algemeen. Ik ben natuurlijk heel blij met de ambitie van «sustainable management of all national resources» in 2030, maar laat ik dan eens heel realistisch kijken naar onze eigen Kaderrichtlijn Water, waaraan we in 2027 moeten hebben voldaan, en naar onze Natura 2000-doelstellingen, die we in 2027 moeten hebben gehaald. We zijn zelf nog lang niet op schema om die doelen te halen, ook niet met het huidige Nederlandse beleid. Ik ondersteun die ambitie dus graag, maar we moeten wel heel duidelijk maken wat we daaronder verstaan, zodat het geen holle frases zijn. Daarom stel ik de volgende vragen, vragen die net ook al werden gesteld. Hoe wordt er gemonitord? Hoe wordt er gehandhaafd? Wat zijn de concrete doelen waaraan we met elkaar gaan werken? Worden dan ook de taken op een efficiënte en effectieve manier verdeeld over de verschillende landen? Het zou heel mooi zijn als Nederland zich in het bijzonder zou kunnen inzetten op juist datgene waarop Nederland het verschil kan maken. Landbouw werd net al even genoemd. Watermanagement werd al genoemd. Ook op het gebied van afvalbeheer en duurzame technologieën hebben we veel te bieden. Op het gebied van vrouwenrechten hebben we veel kennis en ervaring. Het zou mooi zijn als we onze agenda vooral op die terreinen richten. Ik vraag de Minister welke doelen prioritair worden voor het kabinet. Hoe gaan we deze doelen bevorderen? Wat gaat er veranderen in het nationale beleid om die dan te bereiken? Hoe wordt dus invulling aan de prioriteiten gegeven? Ik zag dat energie en grondstoffen in het regeerakkoord als aandachtspunten zijn genoemd. Hoe zien we dat terug?

Ik zie dat ik al bijna door mijn tijd, vier minuten, heen ben. Of hadden we iets meer?

Mevrouw Van Veldhoven (D66): Er zitten twee interessante elementen in de vraag van de heer Smaling. Het eerste is: ga je aanbodgericht of vraaggestuurd om met ontwikkelingssamenwerking? Het moet in eerste instantie natuurlijk vraaggestuurd zijn. Wij moeten daar niet alleen gaan brengen datgene wat wij te brengen denken te hebben. Het moet voldoen aan de vraag die daar is. Het eigenaarschap is ook ontzettend belangrijk voor het goed laten landen van hetgeen je kunt brengen. Er is echter zo veel vraag en er zijn zo veel vragen, dat het volgens mij ook interessant is om te bekijken aan welke vragen in het bijzonder Nederland een bijdrage zou kunnen leveren en ten aanzien van welke vragen andere landen betere kaarten hebben om een bijdrage te leveren. Dat is het eerste element.

Het tweede element is: in welke mate ga je je eigen waarden en normen actief verspreiden in culturen waarin men daar misschien anders over denkt? Het is geen zwart-wit scenario. We hebben echter wel de universele rechten van de mens. Wat mij betreft is het in geen enkel land toegestaan dat vrouwen worden verkracht of onder dwang worden uitgehuwelijkt. In elk land zouden meisjes het recht moeten hebben om te stemmen of om verkozen te worden. Dat zijn waarden die zo aan de basis van de universele rechten van elk mens, man of vrouw, liggen dat we daar heel krachtig voor moeten strijden. Daarbij moeten we natuurlijk altijd rekening houden met de manier waarop we het brengen. We moeten dat doen op de manier die kan rekenen op het meeste begrip, op de meeste aansluiting bij de mensen bij wie we die boodschap brengen.

Minister Ploumen: Voorzitter. Allereerst heet ik mevrouw Van Veldhoven van harte welkom. Het is heel goed om haar nu in deze commissie te zien in plaats van alleen maar in de plenaire zaal. We kwamen elkaar niet zo vaak tegen.

De commissie heeft veel vragen gesteld over de duiding en zeker ook de uitvoering en de accenten van de SDG-agenda. Ik geef eerst een iets nadere duiding van waar we nu staan en van de onderhandelingen. Vervolgens ga ik in op een aantal onderwerpen die voor Nederland belangrijk zijn. Dat correspondeert niet geheel toevallig ook met veel vragen vanuit de commissie. Ik zal ook aangeven waar het volgens ons beter zou kunnen. Daarbij ga ik zeker ook in op het vraagstuk van de monitoring, de verantwoording en de indicatoren. Graag ga ik in op de geleerde lessen en op coherentie van beleid. Er zijn ook verschillende suggesties gedaan bij onderwerpen die blijkbaar voor deze commissie van belang zijn, en daarbij is mij gevraagd om aan te geven of die zich wel of niet goed verhouden tot de SDG. Er valt altijd nog wel heel veel meer te zeggen, maar ik zal proberen om het een beetje beknopt te houden. Ik weet dat de commissie daaraan hecht. Dit zal in het nieuwe parlementaire jaar niet anders zijn dan in het afgelopen parlementaire jaar.

In zijn algemeenheid deel ook ik in de blijheid en tevredenheid over het behalen van een aantal van de Millennium Development Goals (MDG). Met de commissie zie ik natuurlijk ook dat we er nog lang niet zijn. Daarom is deze ambitieuze en heel brede agenda opgesteld. Deze is toch wel wat anders van karakter dan de MDG, zo zeg ik tegen een aantal leden. Bij de MDG was de enkele doelstelling per MDG belangrijk, maar ook het inspirerende en verplichtende karakter, waarmee eigenlijk tegen iedereen in de wereld werd gezegd: beste vrienden, iedereen heeft een rol om dit waar te maken. Deze boodschap gold zeker en in de eerste plaats voor de politieke leiders, maar ook voor maatschappelijke organisaties en bedrijven. De MDG waren echt bedoeld om te mobiliseren rond het thema «ontwikkeling». Die boodschap is eigenlijk wel uitgekomen en aangekomen. Nu moeten we naar een volgende fase. Het is misschien een beetje minder sexy – dat geef ik onmiddellijk toe – maar daarin zoomen we wat meer in op de bredere vraagstukken waarvoor we staan in de wereld. Mevrouw Van Veldhoven zei dat heel mooi in haar eerste zinnen. De nieuwe doelen klinken dus wat minder sexy, maar ze gaan over veel meer en ze gaan over heel veel meer dingen die ons na aan het hart liggen. Het is onze opdracht om in de manier waarop Nederland met die doelen zal omgaat, duidelijk te maken waarin, inderdaad, de toegevoegde waarde van de Nederlandse inzet is gelegen. Dat moeten we niet alleen voor Nederland duidelijk maken. We moeten ook bekijken hoe Nederland wat dat betreft een voortrekkersrol in de wereld kan spelen.

Het hangt allemaal heel sterk samen met de manier waarop we de uitkomst duiden. Tegen de heer Van Laar zeg ik, geruststellend: je weet het natuurlijk nooit helemaal zeker, maar we kunnen er echt wel van uitgaan dat het nu vastligt. Dat is goed nieuws, omdat er een aantal doelstellingen in staan die wij heel belangrijk vinden. Deze hebben te maken met bijvoorbeeld gendergelijkheid, waarop ik zo zeker nog nader zal ingaan, en het uitbannen van extreme armoede en ongelijkheid. Deze twee laatste zaken hangen natuurlijk met elkaar samen: ongelijkheid is vaak ook uitsluiting. Hoe komt het bijvoorbeeld dat in veel landen homo's in de marge van de samenleving gedwongen zijn? Dat heeft niet alleen met armoede maar ook met uitsluiting te maken. We zijn er daarom tevreden over dat dit geadresseerd is. Hetzelfde geldt voor het probleem van de fragiele staten, de erkenning dat de financiering van deze agenda breed moet zijn en de erkenning van het belang van duurzaamheid.

Wat vinden wij daar belangrijk in? Ik zeg de commissie alvast dat er binnen nu en maximaal twee weken een brief naar de commissie komt. Deze komt voort uit de motie-Sjoerdsma/Van Ojik (34 000-XVII, nr. 28). Beiden hebben besloten om andere dingen met hun leven te gaan doen, maar hun motie leeft voort. In die motie is gevraagd om aan te geven hoe ik extra accenten in het eigen beleid zie, gegeven de SDG. Ik zal vooral inzoomen op het uitbannen van uitsluiting en ongelijkheid. Ik kan me zo voorstellen dat we naar aanleiding van die brief daar nog nader op in zullen gaan, bijvoorbeeld bij de behandeling van de begroting of op een ander door de commissie gekozen moment.

Daarbij hoort ook het belang van deze agenda voor de belangen van vrouwen en meisjes. Ik mag hopen dat de paus te midden van een koor van progressieve stemmen ook die van mij heeft gehoord. Ik sluit dat niet uit, maar ik durf het ook niet echt te beweren. Wel belangrijk is het volgende. Als katholiek weet ik dat je altijd een tweede kans hebt. We leven in de gezegende wetenschap dat, als iemand je vergeven heeft, je het opnieuw mag proberen. Het standpunt van de paus over abortus verandert weinig aan de feitelijke praktijk en de feitelijke positie van de kerk, maar voor veel gelovigen zal het heel belangrijk zijn dat de paus hun nu vergeven heeft. Dat gun ik hun heel graag. Bovendien wens ik het ook op te vatten als teken dat dit onderwerp meer en breder bespreekbaar is in de kerk dan voorheen. Ik hoop dat de paus ook naar andere religieuze leiders die woorden zal laten doorklinken. Dit allemaal verhult echter niet dat we niet helemaal tevreden zijn met de manier waarop dat doel in de SDG staat. De «rechtenbenadering» ontbreekt: seksuele rechten, toegang tot seksuele voorlichting en toegang tot veilige abortus staat er allemaal niet in. Ik zie de SDG echter ook niet als een eindpunt. Ik ben blij dat ze er nu zo in staan. Nederland zal zeker koploper en voorloper willen zijn en blijven op dit gebied, niet alleen in wat we zeggen maar ook in wat we financieren. Nederland is het enige land ter wereld dat geld reserveert voor vrouwenrechten en dat ook voorspelbaar doet. Wat dat betreft kan ik dus iedereen die dat van belang vindt, geruststellen.

Tegen de heer Taverne zeg ik dat de voorspelbaarheid ook enorm belangrijk is bij de agenda voor vrede en veiligheid. Hij duidde daar al op. Hij vroeg ook: wat bedoelt u daar nu eigenlijk mee? Bij vrede en veiligheid gaat het om preventie van de uitbraak van conflicten. Het is altijd moeilijk om daar resultaten op te claimen, want je ziet niet dat je een conflict voorkomen hebt. Wat Nederland doet en zal blijven doen, is met landen werken aan het goed laten functioneren van bijvoorbeeld de informele rechtspraak, zoals je die bijvoorbeeld ziet in Rwanda of Afghanistan. Rwanda is, denk ik, een voorbeeld van hoe wij investeren in vrede en veiligheid voor ons zien: samen met een land werken aan de opbouw van een rechtssysteem dat aan internationale normen voldoet en dat transparant en voorspelbaar is. Wij willen dat niet slechts één jaar financieren maar echt inzetten op een meerjarig commitment. Een ander voorbeeld is Zuid-Sudan, een vreselijk voorbeeld van hoe leiders met elkaar slaags zijn geraakt. Nederland heeft daar geïnvesteerd in vredesbesprekingen tussen lokale rebellenleiders en de overheid en tussen religieuze leiders en rebellenleiders. De ruzie aan de top heeft een enorme impact op de mensen van Zuid-Sudan. We willen proberen te voorkomen dat mensen in dorpen onnodig daarin worden meegetrokken. Misschien is bij de begrotingsbehandeling dit wel een interessant onderwerp om wat nader af te pellen, zo zeg ik tegen de heer Taverne. Het gaat namelijk ook om het investeren in «hardere» infrastructuur, zoals het trainen van politieagenten en van officieren van justitie. De resultaten zijn zichtbaar. Soms is er ook wel weer een terugval, zo moet je helaas ook onderkennen, maar als het gaat om veiligheid is dit wel een belangrijk onderwerp.

Minister Ploumen: Ik ben iets optimistischer over de voortgang van de ontwikkeling dan de heer Taverne zo-even zei. Ik zal dat graag doen, ook al omdat we dat al voortdurend doen. Het budget is niet oneindig. Dus dan heb je alleen al die overweging. Ik weeg echter ook zelf af of het wel nodig is dat wij dat doen in Ghana of dat het beter door het United Nations Development Programme (UNDP) kan worden gedaan. Het lijkt me heel prima om daar eens nader op in te zoomen en dan ook aan te geven waarom we in sommige partnerlanden er wel voor hebben gekozen en in andere niet en wat het verschil in inzet is.

Ik kom nu op een ander punt waarvoor de commissie aandacht vroeg, een punt met de uitkomsten waarvan Nederland ook niet helemaal tevreden is: uitvoering, monitoring en verantwoording. Wij vinden de afspraken die tot nu toe zijn gemaakt, nog wat te vrijblijvend. Ik zeg het een beetje diplomatiek, omdat het ook wel duidelijk is dat die SDG officieel nog niet zijn vastgesteld. Er komt ook nog een heleboel achteraan in de vorm van monitoring. Misschien is het goed om er een paar zaken uit te lichten, zodat de Kamer weet wat er nog komt. Wij vinden een stevige opvolging nodig. Wij zullen ons daar ook zeer prominent in manifesteren. In maart 2016 komt de uitwerking van de indicatoren in de VN op de agenda. Het Nederlandse CBS heeft daarin een rol. Persoonlijk vind ik dat dat dan wel weer wat vertrouwen wekt. Het is deels een technische exercitie, maar dan moet je ook wel de goede technische mensen hebben die daarmee aan de slag gaan. Ik heb in Rotterdam gestudeerd. De universiteit daar heeft echt tientallen getalenteerde econometristen afgeleverd, van wie er sommigen bij het CBS terecht zijn gekomen. Dat type kennis hebben wij ook nodig.

De EU komt in de eerste helft van 2016 met voorstellen over de wijze waarop we binnen de EU de implementatie en monitoring kunnen vormgeven. Ik ben voorzitter van het Global Partnership for Effective Development Co-operation. Dat gaat natuurlijk ook heel erg over monitoring en over leren. We willen ook samenwerken met maatschappelijke organisaties, die vanuit hun inzet op pleiten en beïnvloeden, deels ook gefinancierd door Nederland, de vinger aan de pols zullen houden.

Ik voorzie dus – ik zeg het maar alvast – dat ik uiterlijk in juni of juli 2016, wanneer de VN weer komen met een extra set, hierop in een brief aan de Kamer heel precies zal inzoomen. Wat gaan we in Nederland precies doen? Zijn we er tevreden over? Wat gaan we eraan doen om het allemaal in de gaten te houden? Voor de volledigheid zeg ik nog even dat dit aansluit bij het AIV-advies, waar ook het IMF, de Wereldbank, de WTO, de UNCTAD en de jaarlijkse bespreking in de ECOSOC bij horen. Ik kan de commissie dus geruststellen. Ook ik ben er bezorgd over en ik houd het in de gaten.

Ik noem nog drie dingen. Waarop gaat Nederland nu inzoomen? Op ongelijkheid en uitsluiting. We gaan door met onze inzet op vrouwen en meisjes. We willen ook scherper inzetten op het bieden van kansen voor jongeren. Hiermee kom ik ook terug op de specifieke vraag van de heer Taverne. We zien dat vanuit bepaalde delen van de wereld mensen nu migreren naar onder andere Europa. Maar ook op het Afrikaanse continent zelf zijn er forse migratiestromen. Soms moeten die mensen dat met de dood bekopen. We willen meer inzetten op kansen voor de jongeren daar. We vinden zelf ook wel, zo zeg ik de heer Taverne een beetje na, dat het jammer is dat er geen expliciete verwijzing in de SDG staat naar vluchtelingen en naar wat «IDP's (internally displaced persons)» worden genoemd, dus mensen die in hun eigen land op de vlucht zijn. Dat bleek niet haalbaar. Benoemd wordt wel de positieve bijdrage die migranten kunnen leveren aan ontwikkeling. Het gaat dan natuurlijk vooral om remittances, geld dat mensen naar huis sturen. In de SDG worden wel de kwetsbare groepen erkend en daarbij worden vluchtelingen en ontheemden wel genoemd, maar dat had wat ons betreft wat explicieter gemogen. Wel is het zo dat de aanpak van grondoorzaken van migratie, zowel onveiligheid als het gebrek aan kansen, juist datgene is waar de hele agenda over gaat. Daarmee verdwijnt deze specifieke groep misschien ook wel een beetje uit het zicht. Ik ga daar zeker over spreken tijdens de SDG-top, waar de publieke statements worden gemaakt. Verder zijn er twee specifieke overleggen daarover geagendeerd. Misschien komen er nog een aantal bij. Het wordt, op aandringen van mijn Belgische collega De Croo en mijzelf, geagendeerd op de bijeenkomst van de EU-OS-Ministers tijdens die top. Verder hebben collega Koenders en ik in aanloop naar de Vallettatop een bijeenkomst georganiseerd met onder meer Afrikaanse collega's om expliciet te spreken over het migratievraagstuk. Ook al staat het dus niet zo expliciet in de SDG, iedereen kan ervan verzekerd zijn dat het niet alleen in de komende weken maar ook in de periode daarna hoog op de agenda staat. We hebben daarover vandaag ook een brief geschreven.

De heer Taverne vroeg ook of er extra dekking is gekomen. De 110 miljoen euro komt niet uit het Relief Fund, want dan zouden we andere gebieden, waar de nood ook hoog is, tekortdoen. Het kabinet heeft, een beetje vooruitlopend op de komende jaren, ervoor gekozen om dat bedrag alvast vrij te maken. We voorzien in alle ramingen een stijging van het bnp. Het extra geld dat daardoor beschikbaar komt, besteden we nu aan deze inzet. Uiteraard zal ik de Kamer zo snel mogelijk informeren over de precieze besteding van de middelen.

Minister Ploumen: Ik loop nu een beetje vooruit op de brief die de Kamer binnenkort tegemoet kan zien. Ik ben niet van de oude wijn in nieuwe zakken of andersom. Als we iets doen wat goed is en werkt, zoals op het gebied van vrede en veiligheid, dan blijven we dat gewoon doen en hoeft er echt geen nieuw stickertje op. Aan de hand van de SDG hebben we de inzet van Nederland bekeken om te bezien of het scherper en beter kan als we een specifiek doel willen bereiken. We gaan niet alles omgooien – daarvoor pleit ook niemand; discontinuïteit leidt vaak niet tot goede resultaten op thema's – maar we hebben wel bekeken waar ze beter en scherper kunnen kan. Misschien moeten we in een bepaald land in een andere regio gaan werken of misschien moeten we – ik noem maar een voorbeeld – niet meer inzetten op basisonderwijs, maar meer op beroepsonderwijs. Langs die lijnen moet de heer Taverne denken. Zeker, in die brief zullen hem een aantal dingen bekend voorkomen, maar never change a winning team.

Ik heb tussen neus en lippen door al een aantal punten behandeld, maar er zijn nog een aantal specifieke punten rondom de SDG. Digitalisering is een heel goed punt van mevrouw Mulder. We doen op dat vlak twee dingen. We kijken natuurlijk naar het gebruik van big data en open data voor de monitoring. Dat is weliswaar procesmatig, maar daarbij komt digitalisering kijken. Op de SDG-top organiseer ik daarvoor een bijeenkomst die specifiek op humanitair beleid is gericht. Daarnaast is de vraag aan de orde hoe we ervoor zorgen dat digitalisering al die jongeren in Afrika bereikt. Ik moet zeggen dat ik hier mijn meerdere erken in mijn collega Alexander De Croo, maar je moet ook niet allemaal hetzelfde doen. Hij zet zich daar zeer voor in. Hij heeft de Europese Commissie ertoe opgeroepen om hieraan concrete programma's te koppelen. Ik heb die brief van hem meeondertekend. Daar staan we nu. Het is een belangrijk aandachtspunt. Mevrouw Mulder heeft gelijk dat het er wat prominenter in had kunnen staan, maar een aantal collega's van mij zullen dat zeker doen.

Coherentie is enorm belangrijk. In de Kamerbrief, waarvan ik de verwachtingen nu wel heel hoog opklop, zal ik daar een aantal dingen over melden. Hoe versterken we de coherentie? Een van de nieuwe initiatieven die ik in de brief zal aankondigen – vooruit, hier volgt de première – is dat ik mij samen met collega Edith Schippers zal inzetten voor toegang tot betaalbare medicijnen overal ter wereld. Collega Schippers vindt dat natuurlijk belangrijk voor Nederland. De Kamer heeft mij ertoe opgeroepen – de heer Van Laar is daar een voorvechter van – om hiv/aids-medicatie op de agenda te zetten voor het EU-voorzitterschap. Wij hebben besloten om de koppen bij elkaar te steken en ons er samen voor in te zetten. Er komt een versterkte inzet en we koppelen daaraan een krachtiger stem jegens de farmaceutische industrie. Volgend voorjaar stuur ik een rapportage naar de Kamer waarin staat hoe we het doen op het terrein van coherentie: handel, klimaat, medicijnen en belastingen.

Het is jammer dat de heer Smaling er niet bij was in Addis Abeba, want dan had hij kunnen ervaren dat de inzet van Nederland, die drie sporen kent, juist heel erg gewaardeerd werd. Het eerste spoor is onze inzet op het meefinancieren van het opzetten van belastingdiensten in die landen. Het tweede spoor is dat Nederland als enige land ter wereld aan 23 ontwikkelingslanden heeft aangeboden om het belastingverdrag met hen te heronderhandelen en daaraan een antimisbruikbepaling toe te voegen. Dat geeft die landen alle mogelijkheden, gegeven dat zij de capaciteit hebben, om ervoor te zorgen dat belasting wordt betaald waar winst wordt gemaakt, namelijk in hun land. Tot nu toe heeft geen enkel ander land dat nog aangedurfd. Ik roep iedereen op om mij erbij te helpen om hen daartoe aan te zetten. Die stap wordt zeer gewaardeerd en hoort ook bij een pakket dat collega Wiebes en ik hebben gepresenteerd, waarin wij hebben gezegd: die brievenbus in de vorm van een leeg boxje is gewoon niet meer van deze tijd; dat gaan we veranderen. Dit betekent ook dat we actief hebben meegewerkt met het OESO BEPS-project. Begin oktober komen er voorstellen van de OESO voor een eerlijker mondiaal belastingsysteem. Nederland heeft ervoor gezorgd dat ontwikkelingslanden daarbij aan tafel kunnen zitten. Dat was nodig, vonden wij. Die ontwikkelingslanden hebben door onze steun ook gebruik kunnen maken van die plekken aan tafel. We zijn er nog niet, zeg ik tegen de heer Smaling, maar we zijn wel een enorm eind met elkaar opgeschoten. Alertheid blijft echter geboden.

De heer Smaling had het over eigenaarschap van de hele wereld. Hoe zitten Afrikaanse landen daarin?

Minister Ploumen: Ik voldoe heel graag aan het verzoek van de heer Van Laar om dit expliciet te agenderen. De EU doet nu al impact assessments. Daarvan wordt in de BNC-fiches – dat is de manier waarop het voorbereid wordt – gewag gemaakt. Ik zal bij de eerstvolgende gelegenheid informeren hoe Mimica dat voor zich ziet nu de SDG er zijn. Nederland is echt een voorvechter daarvan. Het zal hem niet verbazen dat ik hem aanzet om er nog een tandje bij te doen.

Ik kom te spreken over het eigenaarschap. Over de SDG is door de hele wereld onderhandeld, dus ook door de Afrikaanse landen.

Minister Ploumen: Ja. In de rapportage over coherentie zullen we daarover rapporteren. Ik haal nog even het voorbeeld met collega Schippers aan. Dat is een belangrijk onderwerp, een onderwerp waarop we misschien niet altijd met elkaar harmonieerden, maar dat gaan we nu nadrukkelijk wel doen. We gaan ook samen een volgende stap zetten en er een duw tegenaan geven. Mevrouw Mulder kan gerust zijn: we zullen de onderwerpen langslopen en in het voorjaar ongetwijfeld daarover debatteren aan de hand van de rapportage.

Ik ga even door op de kwestie die de heer Smaling aanroerde. Hij vroeg of de Afrikaanse landen geen eigen agenda moeten hebben. Dat staat hun natuurlijk volstrekt vrij. Wij moeten voor Nederland ook bekijken waar we een tandje bij moeten zetten. Ik ben bijvoorbeeld in gesprek met collega Bussemaker. Ook Nederland heeft nog een gender pay gap. Ik laat mijn oren zeker hangen naar Afrikaanse voorstellen binnen de SDG die voor hen in het bijzonder relevant zijn. Zeker als Minister voor hulp en handel is het hele vraagstuk rondom grondstoffen, zoals koper, goud, kolen, tin en coltan, heel relevant. Wij doen ook dingen op dat vlak. Ik zou het zeer toejuichen als wij wat dat betreft een agenda opgedrongen krijgen in plaats van dat het aanbodgestuurd zou zijn, waarover een debatje plaatsvond met mevrouw Van Veldhoven. Ik sta daar geheel open voor. Ook met onze partnerlanden hebben we gesprekken over de vraag hoe ze de inzet van Nederland nu zien.

De heer Smaling vroeg hoe we de trillions bij elkaar gaan krijgen. De schattingen lopen uiteen, maar duidelijk is dat er veel geld nodig is. De heer Taverne en anderen zeiden het al: het is goed om te zien dat in de breedte gekeken wordt naar de vraag waar dat geld vandaan kan komen. Belastingen zijn daarbij zeker belangrijk.

Ik zoom daar nog even kort op in. Het klopt dat er een grote informele sector is in de ontwikkelingslanden. Als er belasting geheven wordt, heft men de gemakkelijke belasting. Dat zouden wij ook doen. Het gaat dan om invoerheffingen en btw. Het blijkt echter dat arme mensen daardoor onevenredig getroffen worden en dat de grote bedrijven zich daaraan kunnen onttrekken. Dat willen we natuurlijk repareren. Gesprekken die gevoerd worden met landen over de vraag hoe ze een goed belastingsysteem kunnen opzetten, gaan er juist over dat ze niet de weg van de gemakkelijke direct taxation moeten kiezen. Ze moeten juist evenwichtig belasting heffen, ongeacht of dat misschien wat langer duurt, en niet de eerste de beste markthandelaren aanpakken en het grote bedrijf dat ernaast zit, niet. Dat is de realiteit. De marktvrouw in Zambia betaalt meer belasting dan het mijnbouwbedrijf ernaast. Daaraan willen we natuurlijk een eind maken. De heer Smaling zegt dat dit niet van vandaag op morgen gaat. Dat klopt, maar daarom blijven we vanuit ODA met een aantal landen optrekken. Dat geldt ook voor andere donorlanden.

Ik kom te spreken over het verankeren van de SDG-agenda in het post-Cotonouverdrag. Ik zeg de heer Van Laar heel graag toe dat ik met een brief kom in reactie op het AIV-advies. Anderen stelden daar ook al vragen over. Ik zou het onderwerp geen recht doen als we dat nu in twee zinnen moeten afdoen. Heel veel meer tijd gunt u mij niet voor dat onderwerp, zie ik aan uw gezicht, voorzitter.

De heer Taverne zoomde in op de crisis in Syrië en de landen daaromheen en vroeg: moeten we van die landen geen partnerlanden maken? Ik heb al eerder in een debatje met de heer Sjoerdsma, wiens geest hier toch wel rondwaart, gezegd: om te doen wat er nodig is in die landen hoeven ze geen partnerland te worden. Eigenlijk is er vandaag met de brief van het kabinet nog een extra inzet aan toegevoegd: we geven noodhulp en we versterken semipermanente opvangvoorzieningen, onderwijs en huisvesting met een extra inzet. Later komen we er nog over te spreken hoe die er dan uitzien en hoe die gefinancierd worden, maar de inzet is er. We voeren daarnaast een lobby bij de Wereldbank, de EU en het IMF om ervoor te zorgen dat die landen niet gestraft worden voor hun gastvrijheid doordat ze vervolgens in macro-economische instabiliteit terechtkomen. De Wereldbank mag nu geen concessionele leningen geven. Dat willen we veranderen. Ik heb dat onderwerp geagendeerd voor de eerstkomende vergadering van de Wereldbank begin oktober. Ik ben het met de heer Taverne eens dat daar een versterkte inzet op moet plaatsvinden, maar daar hoeven ze niet per se partnerland voor te worden. Wel heb ik de Kamer al eerder een brief over het beleid rondom de landenlijst toegezegd. Dat beleid kent namelijk meerdere dimensies. Ik heb die brief voor de begrotingsbehandeling toegezegd. Die toezegging doe ik gestand. Misschien is het goed als ik de heer Taverne vast toezeg dat ik dan ook zal inzoomen op de problematiek van deze landen, want die krijgen toch een beetje speciale aandacht in alle debatten.

Mevrouw Van Veldhoven vroeg specifiek of toerisme duurzamer kan worden, wat ook in de SDG staat, en wat de rol van Nederland daarbij kan zijn. Dat is geen topprioriteit in het Nederlandse beleid, maar Nederlandse partners als SNV en het Centrum tot Bevordering van Import uit Ontwikkelingslanden houden zich daar wel mee bezig. Daarmee zou ik ook willen doorgaan. Ik luisterde naar mevrouw Van Veldhoven, maar ook een beetje naar de kritische noot van de heer Taverne daarbij, en dat bracht mij ertoe om te bedenken dat Nederland een geweldige naam heeft als het gaat om afvalverwerking. Dat kan Nederland als geen ander. Nederland heeft ook een heel hoog percentage aan recycling en heeft allerlei schone technologieën daarvoor. Ik wil onderzoeken of het nuttig is om met een handelsmissie van Nederlandse bedrijven en misschien ngo's en kennisinstellingen op het gebied van afvalverwerking naar die regio te gaan. Ik weet niet of dat nuttig kan zijn, maar wel dat men zeer op onze technologie rondom afvalverwerking zit te wachten. Of dat daar ook het geval is, weet ik niet, maar het kan absoluut geen kwaad om daar nog eens even goed naar te kijken. Dan combineren we verschillende doelstellingen die we in de Kamer en deze commissie nastreven.

Mevrouw Mulder heeft gevraagd hoe we de lessen gaan leren uit de evaluatie van het medefinancieringsstelsel (MFS). Deze positieve evaluatie is vorige week aangeboden. Ik kom erop terug in een nader kabinetsstandpunt. Het is een rijke evaluatie, die de volle aandacht verdient. In ieder geval staat vast dat ik nauw blijf samenwerken met ngo's. Ik heb al eerder de intentie uitgesproken om ongeveer 25% van het ODA-budget te blijven bestemmen voor ngo's. Het kan het ene jaar eens wat meer zijn en het andere jaar wat minder, maar het zal zich rond de 25% bewegen. Ngo's kunnen de achtergestelde en uitgesloten groepen goed bereiken. We blijven partner, ook wat betreft water, noodhulp, migratie en vrouwenrechten. Daarmee gaan we door. Maar ik doe heel graag die evaluatie en het werk van die organisaties alle eer aan door er uitgebreider op terug te komen in een aparte reactie.

Mevrouw Mulder en mevrouw Van Veldhoven zeiden: gebruik dat goede voorbeeld van de klimaatfinanciering bij de uitvoering van de SDG. We bevorderen de private investeringen door de risico's te verminderen. Dat is eigenlijk een beetje zoals TCX werkt. Ik trek even heel gemakkelijk de parallel door. TCX wordt door ons gefinancierd. Ook de startfinanciering komt van ons. Ik zal graag nog eens even met TCX spreken over de specifieke casussen die mevrouw Mulder net aandroeg. Volgens mij heeft TCX daar oog voor, maar het kan geen kwaad om dat nog een keer te checken. We leren echt wel lessen van de verschillende perspectieven rondom financiering en ook vooral de innovatieve benaderingen bij beide. Ik geloof dat ik mevrouw Mulder op dat punt gerust kan stellen.

Minister Ploumen: Ik zeg heel graag toe dat ik in dat debat terugkom op de valutarisico's.

Een belangrijke les die we geleerd hebben rondom vrede en veiligheid is dat de geïntegreerde benadering – ik heb overigens een hekel aan dat woord – het beste werkt. Dit betekent dat ik, en collega's Hennis en Koenders met mij, erop inzet om de samenwerking tussen de drie verschillende onderdelen, te weten defensie, diplomatie en ontwikkeling, verder te versterken. Ik kan mij zo voorstellen dat we daar zeker over te spreken komen bij het debat over MINUSMA. Nederland loopt daarin voorop en wil daarmee de grondoorzaken van instabiliteit aanpakken. Ik voorzie dat wij op de ingeslagen weg voortgaan en daarbij steeds leren van de ervaringen, bijvoorbeeld nu weer in Mali.

De heer Taverne (VVD): Voorzitter. De Minister eindigde met het veelbetekenende woord «maakbaarheid», dat volgens haar niet al te zeer leidend moet zijn. Maar dat is misschien nu juist het probleem in deze sector. Waar we in Nederland zo langzamerhand op een nette manier af zijn gekomen van de gedachte dat alles maakbaar is, zetten we die vrolijk voort in het buitenland. Het bezoek dat wij hebben gebracht heeft mij er in ieder geval inzicht in gegeven dat dit toch wel een beetje aan de hand lijkt te zijn. Ik wil het hier echter niet over hebben.

Ik ben in eerste termijn niet toegekomen aan een onderwerp dat sommige collega's al wel naar voren hebben gebracht: de beleidscoherentie. We zijn nu bezig met de SDG post-2015. We gaan ver vooruitkijken. Dat is ook belangrijk om een langetermijnplanning te kunnen maken. Tegelijk worden we geconfronteerd met heel grote crises op onze doorstep. Hoewel de Minister daarvoor in eerste instantie de pot noodhulp heeft, is het onontkoombaar dat we ook gaan bekijken hoe we verder vanuit ontwikkelingssamenwerking daarbij kunnen helpen. Die discussie gaan we niet voeren, maar ik denk dat dit niet te voorkomen is. Hoe voorkom je dat die SDG zo meteen een knellend pak worden, waardoor je niet kunt opereren op andere terreinen die acuter en dichter bij huis zijn? In het licht van waar we nu staan met de vluchtelingenstromen en wat die meebrengen of gaan meebrengen, is het toch zo langzamerhand bijna ijdel welke doelen we soms in welk detail ook binnen de SDG nastreven. Mijn vraag aan de Minister is concreet hoe we ervoor zorgen dat die twee elkaar niet gaan bijten. Sterker nog, hoe blijft er op korte termijn voldoende ruimte om in te spelen op zaken die ons het meest aangaan en hoe voorkomen we dat we vastzitten aan vaste plannen binnen de SDG met gealloceerd geld?

Beleidscoherentie is mooi. Het is mooi als je het vanuit één type beleid wilt doen, maar op ieder beleidsterrein wil men, denk ik, dat al het andere beleid coherent is met het eigen beleid. Hoe zorgen we ervoor dat er coherent wordt geopereerd als het gaat om het terugsturen van bijvoorbeeld migranten die hier uiteindelijk geen status krijgen? Heeft de Minister nieuwe opvattingen ontwikkeld over hoe we landen nog beter kunnen aanzetten om de mensen terug te nemen die uiteindelijk niet in Europa en in Nederland terechtkunnen?

De heer Van Laar (PvdA): Voorzitter. De heer Taverne heeft weer zijn geheel eigen interpretatie van beleidscoherentie. We mogen niet interrumperen, maar natuurlijk wel reageren. Laat ik daarop zeggen dat het mij een lief ding waard is als we de mondiale doelen die we met z'n allen afspreken, leidend laten zijn in onze agendasetting in plaats van allerlei partijpolitieke standpunten. Ik ben het wel met de heer Taverne eens dat de Syriëcrisis een grote crisis is, mede gezien de hoeveelheid vluchtelingen die op ons maar ook op de buurlanden van Syrië afkomen. Het zou goed zijn als we eens bekijken, ook bij andere begrotingen, of we bijdragen kunnen krijgen om die problemen te bestrijden. Dat is zeker waar.

Ik wilde de Syriëcrisis noemen omdat dit ook een lakmoesproef is voor de internationale gemeenschap. Met al het optimisme over de bereikte doelen en de doelen die we ons nu stellen, kunnen we niet verhullen dat het niet lukt om voldoende financiering bij elkaar te krijgen om die ene crisis überhaupt al het hoofd te bieden. Nederland loopt daarbij voorop, maar er volgen er heel weinig. OCHA heeft voor dit jaar 3 miljard gevraagd en 1 miljard gekregen. Dat gaat dan over de noodhulp voor vluchtelingen in de omringende landen en in Syrië zelf. Als daar geen nieuwe systematiek voor komt, als er geen nieuwe manier komt om oplossingen te forceren of geen bereidheid om die bijdragen toe te zeggen, zie ik het nog niet zo positief in. Ik verneem daarop graag de visie van de Minister.

De Minister sprak over afvalprojecten en een eventuele handelsmissie. Mag ik haar uitnodigen om gemeenten daarbij te betrekken? Het opdrachtgeverschap vanuit de gemeenten is immers vaak de bottleneck; dat bepaalt of het wel of niet goed gaat. Ik heb zelf vanuit de stedenbank van Leiden met Buffalo City in Zuid-Afrika gezien dat je op het gebied van afval heel goede dingen kunt doen. VNG International heeft daar ook programma's voor lopen.

Ik ben met name blij met de toezegging van de Minister over coherentie van beleid. Iets minder enthousiast leek zij over het tot prioriteit maken van mensen met een beperking. Dat wil zij in de brede mensenrechtenagenda, maar volgens mij is dat ook in deze agenda zeer op zijn plaats. De Minister zou in haar eigen inbreng, ook in het proces richting de indicatoren, desnoods door het CBS daar eens bij te betrekken, ervoor kunnen zorgen dat mensen met een beperking in al die doelen een plek krijgen en zo ervoor zorgen dat we echt niemand achterlaten. Misschien kan de Minister daar in tweede termijn nog iets ruimhartiger in zijn.

Mevrouw Agnes Mulder (CDA): Voorzitter. Ik dank de Minister voor de vele antwoorden. Ik heb nog een paar vragen openstaan. De Minister geeft aan dat zij veel belang hecht aan de 3D-benadering. Dat deel ik met haar. Op mijn vraag of we extra moeten investeren in defensie, kreeg ik het antwoord dat we het daar misschien nog over gaan hebben in het debat over MINUSMA. Maar juist gezien de wijze waarop die missie gefinancierd wordt in de toekomst, maak ik mij daar wel zorgen over. Misschien kan de Minister daar toch nog op ingaan. Ik heb dus nog vraagtekens bij de financiering van een en ander, maar dat komt misschien straks duidelijker naar voren bij de begrotingsbehandeling.

Wat betreft het EU-voorzitterschap heb ik de Minister gevraagd hoe zij invulling wil geven aan de SDG.

Het is goed dat de Minister de mogelijkheden voor snel internet samen met haar Belgische collega oppakt, maar wanneer is zij tevreden? Met welk resultaat wil zij terugkomen op dit punt?

Hoe gaat Nederland zelf de SDG invullen en wanneer verwacht de Minister met de brief daarover te komen?

Ik ben blij met de toezegging over TCX.

We wachten de brief en het rapport over de beleidscoherentie af.

De heer Smaling (SP): Voorzitter. 2015 is een belangrijk jaar vanwege het aflopen van de MDG. Ik herhaal het pleidooi om bij de SDG de situatie in de wereld te duiden, die anders is dan toen we aan de MDG begonnen. Je ziet in Afrika en andere continenten een groeiend zelfbewustzijn. De problemen zijn niet weg en er zijn ook problemen bij gekomen, maar dat geldt voor ons ook. Het gaat niet eens zozeer om de formulering van de zeventien doelen en wat eronder valt, hoe belangrijk dat ook is, maar het gaat erom dat de mindset veranderd moet worden. Onze neiging tot enig triomfalisme over onze welvaart moeten we loslaten. Sinds 1957 bedienen we Afrika met ontwikkelingshulp. Het is een grown-up. Ik denk dat de hele sfeer naar dat continent, maar überhaupt mondiaal, moet zijn: begrip, wederkerigheid en elkaars sterke en zwakke kanten accepteren. Als die houding onder die doelen ligt, dan kunnen die succesvol worden. Maar dan nog blijft het een heel grote operatie waarvan je je afvraagt of die concreet tot veel successen leidt als je die vergelijkt met initiatieven op lokaal niveau, die makkelijk worden opgepakt. M-Pesa wordt vaak als voorbeeld gebruikt, maar er zijn talloze voorbeelden op kleinere schaal die navolging verdienen. Ik houd een pleidooi om vooral de manier waarop we omgaan met andere werelddelen nog eens goed te bekijken.

Verder hoop ik dat het financiële verhaal waar we het net over hadden tot iets leidt. Ik hoef niet morgen een brief, maar het zou fijn zijn als het toch op een of andere manier wordt opgepakt, waardoor het denken daarover zich vertaalt in wat meer wijsheid rondom financiële stromen tussen ons en derde landen.

Minister Ploumen: Voorzitter. Laat ik met de opmerking van de heer Smaling beginnen. Ik ben het met hem eens dat de verhoudingen veranderd zijn. Voor zover dat niet het geval is, moet dat nog gebeuren. Ik denk dat Nederland met de agenda voor hulp, handel en investeringen niet voor niets zo populair is in Afrika. Men heeft daar erg behoefte aan een nieuw soort partnerschappen, gestoeld op gelijkwaardigheid. Eerlijke handel speelt daarin een belangrijke rol. Ik preludeer kort op de reactie op het AIV-advies wat er post-Cotonou moet gebeuren. Ik zal mij zeer laten leiden door deze notie, door mijn overtuiging dat het nu echt anders is dan twintig jaar geleden.

Ik voel wel een beetje met de heer Taverne mee als hij het heeft over de doelen, de subdoelen en het berekenen. Hij vraagt zich af of we nu met z'n allen niet iets suggereren wat we niet kunnen waarmaken en of de tijd die we daarin investeren, wel goed besteed is. Ik denk dat natuurlijk ook weleens, maar ik houd dan voor ogen – misschien helpt dat de heer Taverne ook wel – dat de doelen er uiteindelijk zijn om rekenschap af te leggen aan de belastingbetalers en de burgers. Het gaat dan zowel om de burgers en de belastingbetalers hier in Nederland – hoe geven wij ons geld uit – als om die in Uganda. Zij willen ook kunnen zien op welke manier onze regering heeft geïnvesteerd in de doelen die wij met elkaar belangrijk vinden: onderwijs en gezondheidszorg. Het gaat erom hoe we dat kunnen controleren. Ik voel met de heer Taverne mee als het gaat om de gedachte of we niet suggereren dat alles tot achter de komma berekend kan worden, maar ik zou hem toch ook willen meegeven dat ik het vooral als een manier zie om voortdurend en op goede wijze rekenschap af te leggen.

Hoe verhouden de nieuwe agenda en het bredere beleid rondom hulp en handel zich tot wat we zien gebeuren in Syrië en tot de migratie uit Afrika? Ontwikkelingssamenwerking gaat natuurlijk over het aanpakken van die grondoorzaken in den brede. Nederland heeft daar een extra dimensie aan toegevoegd door ook in te zetten op betrokkenheid van het bedrijfsleven daar en hier. Het bedrijfsleven moet de banen creëren. We hebben ook ingezet op de 3D-benadering, waarover we het net hadden. Je kunt wel hulp geven, maar als er geen stabiliteit is en als je niet op diplomatiek niveau werkt aan het inzetten van alles wat je hebt om vrede te bewerkstelligen in regio's, dan valt die hulp op dorre grond. De noties die de heer Taverne hier uit, specifiek gericht op de Syriëcrisis, zitten natuurlijk zeer in de algemene achtergronden van waarom we willen samenwerken met andere landen op het gebied van hulp, handel en investeringen.

Minister Ploumen: De heer Taverne en ik zijn het helemaal eens over de situatie in Uganda. Hij beschrijft het ideaalbeeld. Ik zou ook willen dat we daar al waren, maar we zijn op weg ernaartoe. De inzet op bijvoorbeeld het versterken van belastingsystemen draagt daar absoluut aan bij. De flexibiliteit om in te gaan op crises hebben we. Daarvoor hebben we het noodhulpbudget en het Relief Fund. Ik herinner de heer Taverne eraan dat inmiddels 20% van de begroting van ODA-gelden besteed wordt aan de eerstejaarsopvang van mensen die hier in Nederland een veilig heenkomen zoeken. Dat zet druk op de plannen die we hebben op langere termijn, maar we accommoderen dat zeker. De situatie die de heer Taverne beschrijft, bestaat. Ik vind het heel belangrijk om ervoor te zorgen dat we tegemoetkomen aan de verplichtingen die we hebben aan mensen die hier een veilig heenkomen zoeken. Tegelijk wil ik heel graag blijven inzetten op het bestrijden van de grondoorzaken waardoor mensen in die gammele bootjes stappen, ongeacht of die oorzaak een president is zoals Assad, die zijn eigen bevolking aan het uitmoorden is, of een incompetente regering, die niet in staat is om bedrijvigheid en investeringen aan te trekken zodat de jonge mensen banen krijgen. We zien de schrijnende beelden. We willen op verschillende manieren mensen bijstaan die in die situatie komen. Dat doen we nu en dat zullen we ook blijven doen.

Er is gevraagd of ik andere opvattingen heb gekregen over terugkeerbeleid. Daarover komen we ongetwijfeld nader te spreken. Sinds de laatste keer dat we hierover spraken, heeft de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) een advies uitgebracht over terugkeer. Dit jaar komt hier een kabinetsstandpunt over. De commissie zegt dat positieve prikkels werken en negatieve niet, tenzij ze direct gericht zijn op de beslissers. We zijn bezig met de uitwerking daarvan. Ik kan mij zo indenken dat de heer Taverne en het kabinet elkaar daarin kunnen vinden. Het is de moeite waard om daar verder over te praten.

Ook de heer Van Laar ging in op de crisissituatie in Syrië, die al vier jaar voortduurt en waar Nederland al vier jaar zeer bij betrokken is. De heer Van Laar heeft gelijk: met de huidige stand van zaken kunnen we dat niet blijven financieren. Daarom zet Nederland ook in op nieuwe manieren van noodhulp. Dat doen we in de dagelijkse praktijk, maar ook in al die internationale fora. Ik noem één voorbeeld: het erbij betrekken van de gemeenten. De gemeente Amsterdam en binnenkort ook de gemeente Almere werken op het gebied van afvalverwerking samen met mensen in vluchtelingenkampen. Hoe ga je om met schoon water? Die kampen zijn heel uitgestrekt. Hoe regel je daar een bepaalde vorm van openbaar vervoer? Dat kost allemaal niet zo heel veel. Het kost vooral capaciteit en inzet van mensen die dat heel graag doen. Dat is maar een van de manieren waarop we de vernieuwing van de noodhulp willen vormgeven. Want dat het moet, staat buiten kijf. Nederland speelt daarin een voortrekkersrol.

Ik kom te spreken over de 3D-benadering. Het is enigszins ongemakkelijk om met Prinsjesdag in zicht en terwijl mijn collega Hennis niet naast mij zit, in te gaan op het budget voor Defensie. Hetzelfde geldt voor collega Koenders wat betreft het bredere budget rondom veiligheid. Ik adviseer mevrouw Mulder om de komende weken extra oog te houden voor mededelingen daaromtrent. Op Prinsjesdag zal zij ongetwijfeld alles uitspitten. We zullen zien wat zij daarvan vindt.

Minister Ploumen: Ik ben het eens met de heer Van Laar. Aan zijn oproep geef ik heel graag gehoor. Het zegt genoeg dat de voedselrantsoenen in Syrië en omliggende landen van 19 dollar naar 12 dollar zijn verlaagd voor een gezin met vijf kinderen. Dat is niet omdat de voedselprijzen gedaald zijn, maar gewoon omdat er minder geld beschikbaar is. Ik zal daar zeker aandacht voor vragen in New York. Die oproep heb ik al gedaan binnen de EU met mijn collega Alexander De Croo.

Ik kom op de vraag van mevrouw Mulder. De SDG zijn universeel, dus die gelden ook voor Nederland. We hebben op het gebied van bijvoorbeeld de gender pay gap en vrouwen in hoge posities ook in Nederland nog wel wat te gaan. Ik ben in gesprek met mijn collega's over de betekenis van deze agenda voor Nederland. Ik zeg mevrouw Mulder graag toe dat we rond het einde van het jaar – we willen het even goed voorbereiden en de SDG zijn ook nog niet helemaal officieel vastgesteld – met een brief zullen komen. Daarin zal het allemaal nader geduid worden.

De voorzitter: Ik vind het zeker goed. Ik constateer dat de heer Smaling en de andere leden het ook goed vinden. Dan is dat de conclusie.

Ik dank de leden voor hun inbreng, de Minister voor de beantwoording en eenieder voor zijn belangstelling.