Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

Vanwege de geschetste ontwikkelingen maakte het rijkstoezicht bij de invoering van de WWB, ten opzichte van de situatie tot en met 2003, een terugtredende beweging, waarbij het hoofdzakelijk is gericht op de werking van het stelsel en op de uitvoering vanuit landelijk perspectief gezien. Slechts in uitzonderingsgevallen waarin sprake is van ernstige tekortkomingen in de rechtmatige uitvoering van de WWB en bij de beoordeling van de rechtmatige besteding van geoormerkte gelden voor re-integratieactiviteiten in het kader van de Wet participatiebudget wordt een oordeel uitgesproken over het handelen van een gemeentelijke overheid. Bij de inrichting van dit toezicht is enerzijds gesteund op het toenemende belang van de controlerende taak van de gemeenteraad in het kader van de dualisering van het gemeentebestuur, doch anderzijds heeft meegewogen dat de horizontale verantwoording en controle vanuit een ander belang dan de ministeriële verantwoordelijkheid geschiedt, zodat het rijkstoezicht niet vervangbaar is door horizontale controle.

Het huidig toezicht in het kader van de WWB bestaat uit:

• – toezicht op de rechtmatigheid van de uitvoering van de WWB door het college van burgemeester en wethouders (toezicht op naleving van in de WWB opgenomen voorschriften alsmede op de besteding van het re-integratiebudget overeenkomstig de wettelijke bestemming);

• – het toezicht op de doeltreffendheid van de wet: inzicht in uitvoeringsresultaten en prestaties van de gezamenlijke gemeenten, geaggregeerd op landelijk niveau.

Het interbestuurlijk toezicht in het kader van de WWB heeft van meet af aan een restrictieve invulling gekregen, gestoeld op enerzijds de ministeriële verantwoordelijkheid en anderzijds de uitgangspunten dat de budgetbekostiging gemeenten een direct eigen belang geeft bij een juiste wetsuitvoering en dat de primaire verantwoordelijkheid voor de controle op rechtmatige uitvoering van de wet bij de gemeente zelf ligt.

Het met de WWB ingevoerde systeem van budgetbekostiging, en de daarvan uitgaande prikkelwerking, heeft ertoe geleid dat de minister van SZW in beginsel niet behoeft in te grijpen indien de uitvoering door de gemeente niet geheel wetsconform is. Indien een dergelijke uitvoering voor de gemeente leidt tot onnodige uitgaven, is dit een voldoende intrinsieke stimulans om de uitvoering te verbeteren. Wanneer een rechtmatigheidtekortkoming het gemeentelijk belang zodanig overstijgt dat het een rechtstreeks gevolg heeft voor de minister van SZW wegens diens reeds geschetste verantwoordelijkheden voor het stelsel van werk en inkomen, kan de minister oordelen dat sprake is van een ernstige tekortkoming. Op grond van artikel 76 van de WWB kan de minister in zo’n geval interveniëren door middel van een aanwijzing. Indien een gemeente binnen een daartoe gestelde termijn geen of niet voldoende gevolg geeft aan de aanwijzing, biedt de WWB de minister de bevoegdheid om het budget voor de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen van de gemeente te verlagen.

Met betrekking tot de WWB heeft de commissie Oosting geconstateerd dat de uitvoering van de bijstand vergaand is gedecentraliseerd. Zij acht het vanzelfsprekend dat de minister van SZW bij een dergelijke grote operatie een vinger aan de pols wil houden bij de wijze waarop de WWB wordt uitgevoerd en functioneert. Naar de mening van de commissie dient dat echter niet te gebeuren via specifiek interbestuurlijk toezicht, maar via (proces)evaluaties en beleidsmonitoring. De kwaliteit van de uitvoering kan worden bevorderd via horizontale instrumenten, zoals benchmarking, samenwerking of een gemeenschappelijk expertisecentrum. Volgens de commissie is voor de beoordeling van de rechtmatigheid van de uitgaven geen specifiek arrangement nodig, maar is het bestaande stelsel van financieel toezicht, in het bijzonder de verantwoordingen volgens de systematiek van single information & single audit (sisa), toereikend. Hieruit volgt dat het afschaffen van het specifiek interbestuurlijk toezicht geen verandering brengt in verantwoording die gemeenten aan het Rijk moeten afleggen over de rechtmatige besteding van geoormerkte gelden, zoals de budgetten op grond van de Wet participatiebudget en de Wsw.

De commissie Oosting is van mening dat via het generieke instrumentarium correctief kan worden opgetreden tegen een uitvoeringspraktijk die strijdig is met de wettelijke regeling.

Ten aanzien van het toezicht op de doeltreffendheid van de wet (artikel 76, eerste lid, onder b, WWB) stelt de commissie vast dat de minister van SZW geen bevoegdheden heeft om bij individuele gemeenten in te grijpen. Daarom is volgens de commissie in strikte zin geen sprake van interbestuurlijk toezicht, maar van beleidsmonitoring of -evaluatie.

Met betrekking tot de WWB meent het kabinet dat de voorstellen van de commissie Oosting grotendeels kunnen worden overgenomen. Alleen ten aanzien van de bestuurlijke interventie ziet het kabinet aanleiding af te wijken van het beginsel dat volstaan kan worden met het generieke instrumentarium, bestaande uit (schorsing en) vernietiging en de taakverwaarlozingsregeling.

Sinds 2004 bevat de WWB de bevoegdheid voor de minister van SZW om een aanwijzing te geven aan een gemeente, indien hij een ernstige tekortkoming constateert. Een ernstige tekortkoming kan aan de orde zijn in situaties waarin het zelfsturend vermogen van de gemeente tekortschiet én waarin naar het oordeel van de minister van SZW sprake is van een rechtmatigheidstekortkoming die vanwege aard, intensiteit of duur een wettelijk verankerd fundament van de wet te zeer schaadt. In de praktijk doen ernstige tekortkomingen zich vooral voor ten aanzien van de categoriale bijzondere bijstandsverlening, waarbij gemeenten zich onder de vlag van de WWB begeven op het terrein van het aan het Rijk voorbehouden generiek inkomensbeleid. Het gaat hierbij doorgaans om eenmalige besluiten, die overigens wel jaarlijks kunnen terugkeren. Met het generiek instrument van artikel 268 van de Gemeentewet zou in beginsel een dergelijk onrechtmatig besluit tot verlenen van categorale bijzondere bijstand kunnen worden vernietigd. De inzet van de vernietiging biedt echter slechts ten dele een oplossing, aangezien de vernietiging alleen ongedaan maakt wat in strijd met het recht of het algemeen belang tot stand is gebracht.

In het kader van de WWB en aanverwante voorzieningen bestaat evenwel behoefte aan een specifiek instrument waarmee herhaling van een onrechtmatige wetsuitvoering kan worden voorkomen. De bestaande aanwijzing voorziet hierin, mede vanwege het feit dat aan een gemeente een financiële maatregel kan worden opgelegd indien zij niet of niet voldoende gevolg geeft aan de aanwijzing. De dreiging van een financiële maatregel bij het niet of niet voldoende opvolgen, bevordert dat het college de aanwijzing op haar waarde zal weten te schatten. Indien het college de aanwijzing opvolgt kan verdere rijksinmenging achterwege blijven en ondervindt de gemeente ook geen financieel nadeel van het feit dat haar beleid en/of uitvoering enige tijd niet heeft voldaan aan de wettelijke eisen. Aangezien het college door het opvolgen van de aanwijzing financiële consequenties kan voorkomen, heeft de aanwijzing een reparatoir karakter en kan niet worden aangemerkt als een strafsanctie. De toekomstgerichtheid van de aanwijzing houdt in dat het college in de gelegenheid wordt gesteld de uitvoering in overeenstemming te brengen met de wettelijke eisen.

Sinds de inwerkingtreding van de WWB is de aanwijzingsprocedure enige malen daadwerkelijk toegepast. Voor het eerst in 2006, met betrekking tot de verstrekking van een niet toegestane vorm van categoriale bijzondere bijstand door de gemeente Arnhem. De Tweede Kamer is hierover geïnformeerd bij brief van de staatssecretaris van SZW van 27 november 2006. Nadien is de procedure nog een aantal keer daadwerkelijk toegepast, waarbij in alle gevallen sprake was van niet geoorloofde vormen van categoriale bijzondere bijstand en van het onbevoegd voeren van generiek inkomensbeleid door de gemeente.

De wet vordert van gemeenten niet dat zij in bepaalde situaties tot categoriale bijzondere bijstand moeten beslissen. De keuze hiertoe is geheel aan de gemeente. Foutieve keuzen, namelijk de niet geoorloofde vormen van categoriale bijzondere bijstand, kunnen derhalve niet tot de conclusie leiden dat sprake is van taakverwaarlozing. Daarmee kan geen toepassing worden gegeven aan het generieke instrument van de indeplaatsstelling, aangezien dit instrument onlosmakelijk is verbonden met een situatie van taakverwaarlozing.

De commissie Oosting heeft er om praktische redenen voor gekozen om niet alle specifieke toezichtsarrangementen door te lichten, maar meent dat haar conclusies doorgetrokken kunnen worden naar en toegepast op de niet-doorgelichte regelingen. In afstemming met VNG en IPO heeft de commissie twaalf regelingen/terreinen geselecteerd, waarbij voorrang is gegeven aan domeinen waar in ruime mate sprake is van interbestuurlijk toezicht, qua bevoegdheden en/of intensiteit van het toezicht in de praktijk.

Voor het domein van SZW heeft de commissie Oosting gekozen voor de WWB. De daaraan te verbinden conclusies zijn in de vorige paragraaf toegelicht. Op grond van een tweetal overwegingen wordt via dit wetsvoorstel voorgesteld om aan de specifieke toezichtarrangementen op grond van de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) en de Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK) dezelfde conclusies te verbinden als voor de WWB. De eerste overweging betreft het gegeven dat de in de «kleine inkomensvoorzieningen» opgenomen toezichtsarrangementen identiek zijn aan die van de WWB. Dat wil zeggen dat de minister van SZW toezicht houdt op de rechtmatigheid van de uitvoering van de wet door het college en op de doeltreffendheid van de wet, dat het toezicht namens de minister wordt uitgeoefend door de IWI, en dat de minister van SZW het college een aanwijzing kan geven indien naar zijn oordeel sprake is van een ernstige tekortkoming. De tweede reden houdt verband met de inwerkingtreding van de wet tot bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten3. Met deze wet zijn, als uitvloeisel van de in het Bestuursakkoord van 4 juni 2007 «Samen aan de slag»4 opgenomen doelstelling om het aantal specifieke uitkeringen te reduceren, de afzonderlijke geldstromen gebundeld tot één geldstroom. Door de bundeling van de geldstromen wordt met betrekking tot de kosten van levensonderhoud ook voor de kleine inkomensvoorzieningen een systeem van volledige budgetbekostiging ingevoerd. Met een enkele uitzondering in het kader van het Bbz 2004 is geen sprake meer zijn van een declaratiestelsel, en is, à la de WWB, overgegaan tot deregulering en vereenvoudiging van de centrale regelgeving.

Vanwege de genoemde overeenkomsten in bekostiging en bestuurlijke verhouding tussen het Rijk en de gemeenten is het wenselijk om ook voor «kleine inkomensvoorzieningen» te kiezen voor de lijn van het kabinetsstandpunt Oosting. Het voorliggende wetsvoorstel behelst derhalve het afschaffen van de specifieke toezichtsbepalingen (artikel 52 IOAW/IOAZ en artikel 45, eerste en tweede lid, WWIK), en het handhaven van de aanwijzingsbevoegdheid (artikel 53 IOAW/IOAZ en artikel 45, derde lid, WWIK)

en het verlagen van het gebundelde budget voor inkomensvoorzieningen indien het college geen of onvoldoende gevolg geeft aan een aanwijzing. Het zelfde geldt voor de inmiddels in werking getreden Wet investeren in jongeren (WIJ). Voor de uitgaven voor inkomensvoorzieningen op grond van deze wet dient ook de gebundelde uitkering. Voorts bevat deze wet ook een aanwijzingsbevoegdheid in artikel 87, die gehandhaafd blijft.

Het toezicht op de uitvoering van het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (Bbz 2004) behoeft geen afzonderlijke regeling. Van 2004 tot en met 2008 was het Bbz 2004 gebaseerd op artikel 7 van de Invoeringswet WWB. Met intrekken van deze wet, is het Bbz 2004 vanaf 1 januari 2009 gebaseerd op artikel 78f van de WWB, waarmee het toezichtsarrangement van de WWB – en ook de afschaffing daarvan – rechtstreeks van toepassing is op het besluit.

Evenals de WWB en de «kleine inkomensvoorzieningen» bevat de Wsw voor de minister van SZW de bevoegdheid om ingeval van een ernstige tekortkoming in de rechtmatige uitvoering van de wet, de gemeente een aanwijzing te geven. Het juridische kader van de in de Wsw opgenomen aanwijzing biedt de minister van SZW, anders dan bij de WWB en de «kleine inkomensvoorzieningen», geen instrumenten om op te treden indien een gemeente een aanwijzing niet of niet voldoende opvolgt. Waar bij de WWB ernstige tekortkomingen in de praktijk blijken te bestaan uit actieve besluitvorming in strijd met de wet, kan het systeem van de Wsw vooral worden bedreigd door nalatigheid van gemeenten, bijvoorbeeld ten aanzien van de volgende aspecten:

• – de gemeente geeft geen uitvoering aan begeleid werken, als een van de fundamentele doelstellingen van de wet;

• – de gemeente geeft voorrang aan bepaalde groepen op de wachtlijst zonder dit te verankeren in een gemeentelijke verordening;

• – de gemeente weigert informatie te verstrekken aan de Wsw-doelgroep over de plek op de wachtlijst.

In dergelijke situaties is de mogelijkheid tot indeplaatsstelling, zoals opgenomen in het wetsvoorstel Revitalisering generiek toezicht6 (o.a. het voorgestelde artikel 124 van de Gemeentewet), een adequaat instrument. Om die reden kan de aanwijzing op grond van de Wsw komen te vervallen indien voornoemd wetsvoorstel in werking treedt. Dit zal worden geregeld in een wetsvoorstel, dat de aanpassing van wetten aan de Wet revitalisering generiek toezicht bevat. Het karakter van een ernstige tekortkoming in het kader van de WWB verschilt daarmee van een ernstige tekortkoming in het kader van de Wsw. Dit verschil rechtvaardigt dat de WWB-aanwijzing wel wordt gehandhaafd en de Wsw-aanwijzing niet, indien het instrument van de indeplaatsstelling in artikel 124 van de Gemeentewet kan worden toegepast.

Op grond van artikel 37, onderdeel c, van de Wet SUWI, is IWI ook belast met het toezicht op de rechtmatigheid en doelmatigheid, waaronder begrepen doeltreffendheid, van de wijze waarop het UWV, de SVB en de colleges van burgemeester en wethouders bij de uitvoering van de aan hen opgedragen taken samenwerken. Hoewel dit toezicht mede betrekking heeft op gemeenten is geen sprake van interbestuurlijk toezicht in de zin van het kabinetsstandpunt Oosting. Het toezicht richt zich immers niet op de uitoefening van een medebewindstaak door een afzonderlijke gemeente, ter verzekering van het «eenheidskarakter» van onze gedecentraliseerde eenheidsstaat. Het systeemgericht toezicht beoogt op landelijk geaggregeerd niveau inzicht te bieden in de effectiviteit van de uitvoeringspraktijk in samenhang met het beleid op het terrein van werk en inkomen». Als zodanig vormen de uitkomsten van dit toezicht een relevante bron voor de minister van SZW vanwege zijn systeemverantwoordelijkheid. Vanuit dat oogpunt maar ook anderszins bestaat geen aanleiding om deze vorm van toezicht te laten vervallen.

Op grond van artikel 9 van de Wet SUWI dienen UWV, SVB en de colleges samen te werken bij de uitvoering van de taken op grond van de Wet SUWI, de WWB, IOAW en IOAZ met het oog op een doeltreffende en klantgerichte uitoefening van die taken. In artikel 10 van de Wet SUWI is de samenwerking (gezamenlijke dienstverlening) van UWV en de colleges in de locaties werk en inkomen geregeld. Op grond van artikel 10, derde lid, van de Wet SUWI heeft de minister de mogelijkheid een aanwijzing te geven aan UWV of colleges van burgemeester en wethouders bij ernstige tekortkomingen met betrekking tot de uitvoering van de taken betreffende de dienstverlening in locaties werk en inkomen.

In het kader van het systeemgericht toezicht vervult het toezicht op de samenwerking een essentiële rol.

Met het vervallen van artikel 37, onderdeel b, van de Wet SUWI vervalt ook de regeling dat IWI belast wordt met het toezicht op de doeltreffendheid van de wetten, die door gemeenten worden uitgevoerd. Hiermee vervalt ook de taak met betrekking tot de wijze waarop door de uitvoering van taken door de colleges het systeem van inkomensvoorzieningen functioneert.

De minister heeft echter een systeemverantwoordelijkheid op alle onderwerpen waarbij gemeenten in medebewind zijn geroepen. Deze systeemverantwoordelijkheid houdt in dat de minister verantwoordelijk is voor de wijze waarop gemeenten invulling geven aan hun taken, zowel via bevoegdheden als via de middelen. De verantwoordelijkheid op centraal niveau richt zich alleen op het wettelijk kader en niet op de wijze waarop individuele gemeenten hun taken uitvoeren. Dat laatste is aan de colleges van burgemeester en wethouders, respectievelijk de gemeenteraad. Wanneer blijkt dat het wettelijke systeem niet goed werkt of niet meer toegesneden is op de problemen van deze tijd, heeft de rijksoverheid de verantwoordelijkheid het systeem aan te passen. Een indicator waaruit blijkt dat het wettelijk kader niet goed in elkaar zit, kan bijvoorbeeld het gezamenlijke uitvoeringsresultaat van de decentrale overheden zijn.

Om deze verantwoordelijkheden waar te kunnen maken heeft de minister gedegen informatie nodig. Zo zal de minister moeten kunnen constateren of het totaal van de gemeentelijke inspanningen en resultaten beantwoordt aan de centraal gestelde doelen. Het is noodzakelijk dat de minister inzicht heeft in het functioneren van het gehele stelsel. Deze informatieverzameling en beoordeling past bij het systeemgericht toezicht. Daarom wordt in de Wet SUWI de taak van IWI met betrekking tot het systeemgericht toezicht geëxpliciteerd.

Het laten vervallen van de specifieke toezichtsarrangementen in het kader van de WWB, IOAW, IOAZ, WWIK en de Wsw leidt ertoe dat de minister van SZW niet langer verantwoordelijk is voor de systematische toezichtsuitoefening op de uitvoering van genoemde wetten door gemeenten. Wel behoudt de minister van SZW de bevoegdheden om, in voorkomende gevallen, het specifieke- en/of generieke toezichtsintrumentarium in te (doen) zetten.

In het kader van de heroriëntatie op de verantwoordelijkheid die de minister van SZW draagt voor de uitvoering van voornoemde wetten is mede van belang dat de Algemene Rekenkamer van oordeel is dat de Comptabiliteitswet 2001 impliceert dat de minister verantwoording moet afleggen over de rechtmatige besteding van de ten laste van de SZW-begroting aan gemeenten verstrekte gelden voor het WWB inkomensdeel. Op 20 mei 20088 hebben de bewindslieden van SZW de Tweede Kamer niet alleen geïnformeerd dat de Algemene Rekenkamer bij brief van 11 maart 2008 heeft bericht dat zij het met SZW eens is dat de wijze waarop IWI toezicht houdt op de rechtmatigheid van de WWB aansluit bij de wettelijke eisen van de WWB en bij de eisen van de Comptabiliteitswet 2001 maar ook dat de Algemene Rekenkamer haar blik vooruit werpt met het oog op het wetgevingstraject ter uitwerking van de kabinetsreactie op het rapport «Van specifiek naar generiek». De bewindslieden van SZW hebben in hun brief van 20 mei 2008 toegezegd dat de vooruitblik van de Algemene Rekenkamer over het rechtmatigheidstoezicht betrokken zal worden bij de aanpassing van de materiewetten naar aanleiding van voornoemde kabinetsreactie. Tegen deze achtergrond wordt de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de minister en de colleges van burgemeester en wethouders en de daarbij behorende structurele informatieverstrekking verduidelijkt.

De WWB voldoet aan voornoemde punten. De wet geeft gemeenten voldoende bevoegdheden om tot een doeltreffende en op de lokale omstandigheden afgestemde uitvoering te komen. De jaarlijkse vaststelling van het macrobudget voor de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen geschiedt op basis van het uitgangspunt dat het budget als geheel toereikend is om in de kosten van de landelijk geraamde bijstandsuitkeringen te voorzien. De gekozen verdeelsystematiek (objectieve maatstaven, historisch aandeel dan wel een mix daarvan) zorgt ervoor dat iedere gemeente die de WWB naar behoren uitvoert ervan verzekerd is dat het budget toereikend is om de bijstandsuitkeringen te betalen én dat gemeenten gestimuleerd worden tot een effectieve en stipte uitvoering van de wet.

De beoordeling van de werking van het systeem is, met inachtneming van de door het Rijk te betrachten terughoudendheid in haar relatie met medeoverheden, een continu proces. Op basis van beleidsinformatie, verantwoordingsinformatie, evaluatieonderzoeken en uitkomsten van het systeemgericht toezicht op het stelsel van werk en inkomen door IWI, wordt beoordeeld of het systeem nog aan de gestelde eisen voldoet dan wel dat aanpassing vereist is.

In situaties waarin tekortkomingen in de uitvoering van de wet het lokale niveau overstijgen en een direct gevolg kunnen hebben voor de verantwoordelijkheid van de minister van SZW voor het systeem van werk en inkomen, beschikt de minister over bevoegdheden voor de inzet van het interbestuurlijk toezichtsinstrumentarium. Primair zijn dit de maatregelen die in de specifieke wetten zijn opgenomen (aanwijzing en eventueel een budgetverlaging), maar ook de in de Gemeentewet opgenomen generieke maatregelen. Daarnaast beschikt de minister van SZW over bevoegdheden om over te gaan tot financiële afrekening van de geoormerkte geldstromen, zoals het participatiebudget en de budgetten in het kader van de Wsw. Zo kan de minister van SZW met betrekking tot deze budgetten gelden van gemeenten terugvorderen indien uit de jaarverantwoording blijkt dat de gemeente de gelden niet of niet rechtmatig heeft besteed. Daarnaast geldt, op grond van de Financiële-verhoudingswet, dat de bevoorschotting van de algemene uitkering van het gemeentefonds kan worden opgeschort indien de gemeente niet voldoet aan haar verplichtingen om haar jaarverantwoording juist en tijdig in te dienen. Bij brief van 17 maart 200910 heeft de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de Tweede Kamer geïnformeerd over de wijze waarop deze bevoegdheid vanaf 2009 zal worden toegepast.

Op grond van artikel 96 van de Comptabiliteitswet 2001 is het College van de Algemene Rekenkamer verzocht haar opvatting kenbaar te maken omtrent het onderhavige wetsvoorstel. In haar reactie van 13 april 2010 stelt het college dat de gevolgen van het wetsvoorstel voor de ministeriële verantwoordelijkheid en het toezicht op de rechtmatige besteding van het Inkomensdeel van de WWB niet adequaat geregeld zijn. Het college komt tot dit oordeel op grond van haar opvatting dat het budget voor de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen een geoormerkt karakter heeft. Zij licht toe dat zij tot deze opvatting komt om de volgende redenen:

• • uit het voorgestelde eerste lid van artikel 69 WWB blijkt dat het budget bestemd is voor de bekostiging van inkomensvoorzieningen;

• • het budget is geplaatst op artikel 46 van de SZW-begroting, en moet derhalve worden besteed aan «inkomensbescherming met activering»;

• • het budget wordt verstrekt in de vorm van een specifieke uitkering.

Het college is van oordeel dat het geoormerkte karakter van het budget voor de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen met zich brengt dat de minister verantwoordelijk is voor de besteding van genoemd budget door gemeenten en dat deze verantwoordelijkheid niet wordt weggenomen door de bepaling dat het college van burgemeester en wethouders verantwoordelijk is voor een rechtmatige uitvoering van de wet.

Het kabinet deelt de opvatting van het College van de Algemene Rekenkamer niet. Bij de invoering van de WWB is het WWB inkomensdeel (thans de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen) geïntroduceerd als een ongeoormerkt budget. In de parlementaire behandeling is dit expliciet aan de orde geweest. Zo is in de memorie van toelichting vermeld dat het inkomensdeel het ongemerkte budget is dat de gemeente kan gebruiken ter financiering van de gemeentelijke bijstandsuitgaven11. Met betrekking tot het WWB inkomensdeel heeft het kabinet gekozen voor een mengvorm, waarbij een specifieke uitkering met een algemeen karakter wordt verstrekt. Dit vormt de essentie van de prikkelwerking en het succes van de WWB. Om extra te onderstrepen dat de minister van SZW niet verantwoordelijk is voor de rechtmatige besteding van de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen door gemeenten, wordt in artikel 77 WWB opgenomen dat de informatieverstrekking door de gemeente met betrekking tot artikel 69 WWB geschiedt ten behoeve van de vaststelling en de verdeling van het budget en dat de accountantsverklaring daaromtrent slechts aangeeft dat de verantwoorde uitgaven een getrouw beeld geven van de omvang daarvan. In de artikelsgewijze toelichting wordt aangegeven dat de minister geen informatie behoeft over de rechtmatige besteding door de gemeente. In de formulering van artikel 69 WWB kan geen aanleiding gevonden worden om te concluderen dat sprake is van een geoormerkt budget. Deze formulering is immers analoog aan de formulering van de diverse decentralisatie-uitkeringen.

Van een vervaging van de financiële verhoudingen tussen het Rijk en de gemeenten, zo als College van de Algemene Rekenkamer veronderstelt, is naar het oordeel van het kabinet geen sprake. De betekenis van de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen is zowel voor gemeenten als het Rijk helder.

De Algemene Rekenkamer geeft voorts aan dat in ieder geval expliciet in de WWB geregeld dient te worden dat geen toezicht op de besteding van het budget wordt gehouden. Dat de minister geen systematisch toezicht meer uitoefent is de kern van dit wetsvoorstel. De bepalingen over het toezicht door IWI komen immers met dit wetsvoorstel te vervallen.

De redactie van artikel 69 is zodanig aangepast dat daarmee, meer dan thans het geval is, wordt aangegeven dat de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen een ongeoormerkt budget betreft. De gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen betreft een ongeoormerkt budget, dat ten laste komt van de begroting van de minister van SZW. Aan de minister van SZW behoeft niet verantwoord te worden dat de middelen ook daadwerkelijk besteed zijn aan het verstrekken van inkomensvoorzieningen. Deze aard van het budget brengt met zich dat het college zich, conform de brief van de minister van BZK over decentralisatie en differentiatie, alleen tegenover de gemeenteraad behoeft te verantwoorden over de rechtmatige besteding ervan. Met betrekking tot de besteding van de middelen voor de re-integratievoorzieningen, waarnaar in artikel 7, eerste lid, onderdeel a, wordt verwezen, die aan gemeenten beschikbaar worden gesteld via de Wet Participatiebudget (het vijfde lid), geldt een andere situatie. Ofschoon deze middelen ruim mogen worden ingezet, zijn het geoormerkte gelden. Zo mogen burgemeester en wethouders de middelen niet inzetten voor uitvoeringskosten, dat wil zeggen de kosten die de gemeente maakt bij de reguliere uitvoering van de bij wet opgedragen taken, en ze ook niet aanwenden om tekorten op de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen aan te zuiveren. De verantwoordelijkheid van het college voor een rechtmatige uitvoering van de voorzieningen voor bijstandsgerechtigden en andere in artikel 7 genoemde personen laat onverlet dat het college op grond van de Wet participatiebudget jaarlijks verantwoording aan het Rijk dient af te leggen over de besteding van het participatiebudget aan re-integratie-, inburgerings- en educatievoorzieningen. In de paragraaf 3 van het algemene deel van deze memorie van toelichting is hierop al nader ingegaan.

Over de omvang van het totale budget voor de uitkering op grond van artikel 69 is alleen bepaald in het tweede lid dat het totale voor de gemeenten beschikbare bedrag toereikend is voor de kosten van alle gemeenten om te voorzien in de inkomensvoorzieningen (algemene bijstand en de andere uitkeringen, die genoemd worden in het eerste lid) op minimumniveau. De informatie die de colleges jaarlijks aanleveren op grond van artikel 77 van de WWB dient voor de verdeling van het macrobudget. De regels daartoe zijn opgenomen in het Besluit WWB 2007.

In Nederland bestaan verschillende toetsingscommissies, zoals de toetsingscommissie ex artikel 9.15 CAO Nederlandse Universiteiten, de Medisch-ethische Toetsingscommissie Instellingen en de toetsingscommissie Ethiek van het Instituut Pedagogische Wetenschappen. Op praktische gronden hanteert de in artikel 73 van de WWB bedoelde «toetsingscommissie» reeds enige tijd de naam «toetsingscommissie Wet werk en bijstand». Met de aanpassing van artikel 73 wordt deze naamswijziging geformaliseerd.

Voorts is het artikel geherformuleerd, zodat de taak van de toetsingscommissie in het eerste lid is opgenomen en het tweede lid de delegatiegrondslag bevat. De inhoud van de nadere regels die reeds opgenomen zijn in het Besluit WWB 2007 komt in de formulering van de delegatiebepaling tot uitdrukking.

Artikel 74, eerste lid, is aangepast aan de wijziging van artikel 69. Er wordt verduidelijkt voor welke soort extra lasten een aanvullende uitkering zou kunnen worden verleend.

Met de Verzamelwet SZW-wetgeving 2009 (Stb. 2009, 318) is in de WWB een nieuw artikel 74a opgenomen, dat een aantal bepalingen bevat voor het besluit op de aanvraag voor een meerjarige aanvullende uitkering. Deze bepalingen zijn gedeeltelijk overbodig met de wijziging van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). De overige bepalingen zijn aan artikel 74 toegevoegd (het vierde en vijfde lid). De delegatiebepaling in het zesde lid sluit beter aan bij de bepalingen, die reeds in het Besluit WWB 2007 over met name de meerjarige aanvullende uitkering zijn opgenomen. Hiermee zijn geen inhoudelijke wijzigingen beoogd.

In het bestaande eerste lid van artikel 77 is vastgelegd dat het college verantwoording aflegt aan de minister van SZW over de uitvoering van deze wet. Met de invoering van de verantwoording via de sisa-sytematiek is verantwoordingsplicht ingeperkt. Zo is verantwoordingsinformatie gedefinieerd als de informatie per specifieke uitkering die voor het departement noodzakelijk is voor het afleggen van verantwoording in zijn jaarverslag. Blijkens de brief van de minister van BZK van 22 november 2005 alsmede de toelichting op de wijziging van het Besluit financiële verhoudingen 2001 (Stb. 2006, 328) wordt de benodigde verantwoordingsinformatie daarmee beperkt tot de informatie die noodzakelijk is voor een goed beheer van specifieke uitkeringen op rijksniveau, en de verantwoording daarover. Verder is de betekenis van «de uitvoering van deze wet» beperkt tot de verantwoording van de bestedingen op titel van deze wet.

Sinds 1 januari 2010 hebben de bestedingen voornamelijk betrekking op de gebundelde uitkering inkomensvoorzieningen, maar ook op het bekostigingsdeel van het Bbz 2004 dat niet in voornoemde gebundelde uitkering is opgenomen.

Door expliciet aan te geven met welk doel de gegevens via de sisa-systematiek worden aangeleverd, naast de wijziging van artikel 78, waarin als doel voor de systematische gegevensaanlevering niet meer toezicht wordt genoemd, wordt duidelijk, dat de minister op grond van de WWB geen informatie behoeft om over de rechtmatige besteding verantwoording te krijgen. In hoofdstuk 8 van de algemene toelichting is dit nader verduidelijkt.

Voorts wordt conform de huidige aanwijzingen aangegeven, dat de gemeentelijke accountantsverklaring alleen aangeeft dat op basis van de controle is vastgesteld, dat de verantwoorde uitgaven een getrouw beeld geven. Daarmee wordt duidelijk, dat deze informatie geen betrekking heeft op de rechtmatige besteding van de uitkering op grond van artikel 69 WWB.

Artikel 37 is geherformuleerd, doordat onderdelen vervallen. Door de taken van IWI in verschillende leden op te nemen komt het verschillende karakter van die taken beter tot uitdrukking.

De wijziging van artikel 37 Wet SUWI, betreft het schrappen van onderdeel b, dat over het toezicht op de rechtmatigheid van de uitvoering van de gemeentelijke inkomensvoorzieningswetten en de Wsw gaat. De achtergrond van deze wijziging is reeds uitgebreid toegelicht in het algemene deel van deze memorie van toelichting (zie paragraaf 6).

Het derde lid is aan artikel 37 toegevoegd in verband met het vervallen van het toezicht op de doeltreffendheid van de genoemde wetten die door de colleges van burgemeester en wethouders worden uitgevoerd. Daarmee is de taak van IWI in het kader van het systeemgerichte toezicht niet duidelijk meer. Het toegevoegde lid biedt daarvoor een kapstok.

Op dit moment vindt namelijk een deel van de daarvoor noodzakelijke informatieverzameling en oordeelsvorming, in het bijzonder met betrekking tot het functioneren en de prestaties van de uitvoering, nog plaats in het kader van het doeltreffendheidstoezicht op grond van de WWB etc.

Met het schrappen van de taak van IWI met betrekking van dit toezicht is niet meer aan IWI opgedragen informatie te verzamelen over de werking van het stelsel van werk en inkomen en in dat verband de realisatie van de doelstellingen op landelijk niveau.

Om daarin wel te voorzien is in het artikel over de taak van IWI in de Wet SUWI een artikellid toegevoegd op grond waarvan IWI een taak heeft om de minister daartoe het noodzakelijke inzicht te bieden, naast de inzichten die de minister voor dit doel verkrijgt op basis van beleidsinformatie, verantwoordingsinformatie en evaluatieonderzoeken. In dit derde lid wordt met betrekking tot artikel 37 Wet SUWI voorgesteld dat IWI toezicht uitoefent op de wijze waarop de gezamenlijke colleges van burgemeester en wethouders bijdragen aan het behalen van de doelen op het terrein van werk en inkomen. In de voorgestelde bepaling wordt de sociale werkvoorziening expliciet genoemd om zonder meer duidelijk te maken dat ook ten aanzien van dat beleidsterrein systeemgericht toezicht mogelijk is.

Door dit als taak op te nemen krijgen deze activiteiten van IWI een plaats in de onafhankelijke planning en rapportage die op grond van de Wet SUWI voor IWI geldt. In het kader van deze toezichttaak worden geen oordelen gegeven over individuele gemeenten. Evenmin is het de bedoeling dat via periodiek onderzoek het functioneren van de decentrale controle door gemeenteraden in beeld wordt gebracht.

Artikel 39, dat de andere taken en werkzaamheden van IWI betreft dan welke direct uit artikel 37 voortvloeien is aangepast.

Het huidige artikel 39 Wet SUWI regelt ten eerste de bevoegdheid van IWI om met betrekking tot haar wettelijke taken andere of aanvullende werkzaamheden dan die zijn opgenomen in het jaarplan te verrichten, nadat daarover met de minister is overlegd. Er dient daarbij overeenstemming te worden bereikt; indien die niet bereikt wordt, worden de Tweede en Eerste Kamer geïnformeerd. Ten tweede regelt het artikel dat indien de minister IWI andere dan de in de Wet SUWI genoemde of in het jaarplan opgenomen taken wil opdragen, hij van dit voornemen kennis geeft aan de Tweede en Eerste Kamer. In het voorgestelde artikel 39 wordt daaraan nog toegevoegd in het tweede lid, dat de minister IWI met andere dan uit artikel 37 voortvloeiende taken of in het jaarplan (en daarmee met de minister overeengekomen taken, zie artikel 38 van de Wet SUWI) opgenomen taken kan belasten. Daarbij is gehandhaafd, dat de Tweede en Eerste Kamer in kennis wordt gesteld over die niet uit het jaarplan of de wet blijkende taken en voorts indien blijkt, dat er geen overeenstemming is bereikt over wettelijke en aanvullende taken. Deze betrokkenheid van de Tweede en Eerste Kamer vloeit voort uit de rol die beide Kamers der Staten-Generaal hebben ten aanzien van de planning en verslaglegging en rapportage over de toezichtswerkzaamheden, zoals geregeld in artikel 38 van de Wet SUWI.

Door de wijziging van artikel 41 wordt de toezichtbaarheidstoets beperkt tot de beleidsvoornemens en wettelijke voorschriften die de taken van de RWI, het UWV en de SVB betreffen. Dit vloeit voort uit de wijziging van de taak van IWI in artikel 37.

Artikel 42 regelt de gegevensverstrekking aan en de inzage in bescheiden door IWI. Het gaat om de gegevens die noodzakelijk zijn voor de uitoefening van de taak van IWI. Ten opzichte van de colleges van B&W heeft IWI nog een taak voor zover het betreft het systeemgericht toezicht. Omdat de bepalingen over gegevensverstrekking aan IWI in de WWB en de andere wetten zijn komen te vervallen, dienen hier de colleges van B&W te worden toegevoegd.

In artikel 1, onderdeel m, van de Wet SUWI is alleen de functionaliteit Inlichtingenbureau genoemd en wordt daarvoor door de Minister een rechtspersoon aangewezen, en voorts is de Stichting Inlichtingenbureau bewerker bij de gegevensverwerking. Er is daarom geen sprake meer van een taak die opgedragen is aan het Inlichtingenbureau op grond van de Wet SUWI. Om die reden dient het Inlichtingenbureau niet meer genoemd te worden als onderwerp van toezicht van IWI.