Nr. 46 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op 23 juni 2015 overleg gevoerd met Staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over:

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 27 februari 2013 inzake de uitvoering van de motie van het lid Dik-Faber (Kamerstuk 33 400 XVI, nr. 78) over een 100% rookvrije horeca (Kamerstuk 32 011, nr. 23);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 1 juli 2013 inzake de nalevings- en handhavingscijfers rookvrije horeca (Kamerstuk 32 011, nr. 26);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 8 oktober 2014 inzake de cijfers met betrekking tot het aantal rokers van 2000 tot nu (Kamerstuk 33 590, nr. 19);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 28 november 2013 inzake het onderzoek van de NVWA en het RIVM naar de e-sigaret (Kamerstuk 32 793, nr. 111);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 29 januari 2014 inzake de uitkomst van de onderhandelingen over de nieuwe Europese Tabaksproductenrichtlijn (Kamerstuk 33 522, nr. 8);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 3 juli 2014 inzake onderzoeken naar effecten van verkooppunten en leeftijdverificatiesystemen tabaksproducten (Kamerstuk 32 011, nr. 29);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 25 februari 2015 inzake nalevings- en handhavingscijfers rookverbod horeca en leeftijdsgrens 2014 (Kamerstuk 32 011, nr. 32);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 23 maart 2015 inzake de beleidsreactie op het onderzoek van de NVWA en het RIVM naar de e-sigaret (Kamerstuk 32 793, nr. 169);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 23 april 2015 inzake tabaksontmoediging (Kamerstuk 32 011, nr. 34);

• − de brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 19 juni 2015 inzake de voortgangsbrief alcoholbeleid en de nalevingscijfers leeftijdsgrens alcohol en tabak (Kamerstuk 27 565, nr. 135).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Pia Dijkstra

Griffier: Clemens

Mevrouw Rebel (PvdA): Voorzitter. In de hartverscheurende blog «Moed» beschrijft de longarts Sander de Hosson een vrouw met uitgezaaide longkanker die wil overleven tot haar dochter bevallen is; drie generaties vrouwen. Het pasgeboren kleine meisje wordt in de armen van haar oma gelegd en oma overlijdt twee dagen later. De Hosson schrijft dat fatsoen onverenigbaar is met kanker en dat oma dat onfatsoen een enorme dreun heeft verkocht. In dit verhaal komt alles samen. Ik wil nieuwe rokers voorkomen en komen tot een nieuwe rookvrije generatie die opgroeit zonder ooit verslaafd te kunnen raken aan tabak.

Deze Staatssecretaris heeft belangrijke stappen gezet voor deze nieuwe rookvrije generatie. Ik noem de leeftijdsverhoging en het rookverbod in de horeca. Dat was nodig, maar er is ook achterstallig onderhoud. Mijn partij heeft aangedrongen op een verdergaand samenhangend plan. Wat er nu ligt, stelt eerlijk gezegd een beetje teleur. Er is meer nodig om te voorkomen dat een op de tien jongeren rookt, dat jongeren sigaretten kunnen kopen en dat de bewustwording laag blijft. Er moet een tandje bij en wat mij betreft liefst twee tandjes. Wij moeten niet zozeer de huidige roker dwars zitten als wel de nieuwe generatie bereiken. Roken is niet cool. Zoenen met die leuke jongen die rookt, is alsof je een asbak uitlikt. Ik zeg het maar even cru. De tijd is rijp voor vervolgstappen. De meeste Nederlanders zijn voor een display ban, aldus een onderzoek van TNS NIPO uitgevoerd in opdracht van KWF.

Een gemiddeld kind kent meer dan honderd merken en heeft daar associaties bij. De grote gele «M» die langs de snelweg te zien is, leidt op mijn achterbank altijd tot groot enthousiasme. Zo kennen kinderen ook mooie logo's van pakjes sigaretten en associëren die met iets stoers. Die pakjes zitten echter vol vergif. We moeten die associatie doorbreken, zeker op plekken waar veel kinderen komen zoals de supermarkt. Waarom kan de supermarktbranche zelf geen display ban invoeren? Wel impulschocolade bij de kassa weghalen, maar waarom dan niet sigaretten uit het zicht plaatsen? De rokers kopen toch wel, maar de nieuwe generatie wordt niet meer lekker gemaakt. Ik vraag de Staatssecretaris om uiterlijk eind dit jaar een convenant met de supermarktbranche te sluiten om tot een display ban te komen. Het geduld is wel een beetje op. Anders ziet mijn partij zich genoodzaakt om naar wetgeving te grijpen. Graag een reactie.

Mevrouw Rebel (PvdA): Dat is vrij lastig, maar ik zal het kort houden. De Staatssecretaris geeft aan dat hij blij is met het groeiend aantal rookvrije schoolpleinen. Naar mijn mening moet elke school rookvrij zijn. Is de Staatssecretaris bereid om met zijn collega van OCW te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om scholen zonder een rookvrij schoolplein te sanctioneren? Ik had nog een aantal dingen willen zeggen, maar dat red ik niet in 35 seconden.

Ik krijg graag duidelijkheid over de vraag wat de Staatssecretaris met de publiekscampagne wil. We weten dat tabaksautomaten meer mogelijkheden bieden voor leeftijdsverificatie. Wat krijgt de Staatssecretaris met de tabaksautomatenindustrie voor elkaar? Als dat te weinig is, dan moeten wij het aantal tabaksautomaten in de horeca verminderen.

De heer Ziengs (VVD): Voorzitter. Ik denk dat iedereen in de Kamer het erover eens is dat dat wij vandaag over een belangrijk onderwerp spreken met het oog op de gezondheid. Het is echter ook een zeer gevoelig onderwerp. Dat lees ik terug in de verslagen van eerdere debatten hierover. Eén van de gevoeligheden betreft het contact met de tabaksindustrie. Misschien is het daarom goed om hier met nadruk te vermelden dat ik in de aanloop naar dit AO met de tabaksindustrie heb gesproken.

De VVD-fractie vindt het raar dat communiceren met de tabaksindustrie zo gevoelig ligt. Politici moeten zorgvuldige afwegingen maken. Volgens mij is het goed gebruik om met belangenbehartigers in de breedste zin van het woord te spreken. Het is logisch dat je eerst de argumenten aanhoort en die vervolgens weegt. Zo heb ik ook gesproken met het KWF, het Longfonds en de Hartstichting. Dat waren ook goede gesprekken.

In het kader van transparantie zal ik hier ook vertellen wat ik met de sector heb besproken. Men gaf aan op tijd aan de Europese richtlijn te willen voldoen. Maar om dat te kunnen doen – bijvoorbeeld het tijdig aanpassen van de verpakkingen – heeft de sector spoedig meer informatie nodig over enkele omzettingsbepalingen. Denk aan een specificatie van het tijdpad voor de regels omtrent de gezondheidswaarschuwingen, de regels voor de groothandel in verband met de implementatiedatum, de details van de verplichte informatie over stoppen met roken en de details van de etiketteringseisen. Dit zijn heel praktische en redelijke vragen. Ik krijg signalen dat veel van die vragen aan het ministerie niet beantwoord worden. Gisteren zag ik dat er stukken hierover naar de Kamer zijn gestuurd. Wellicht kan de Staatssecretaris een toelichting geven op de omzettingsbepalingen en de communicatie daarover met de sector.

Zoals de Staatssecretaris in zijn tabaksbrief van april schrijft, zijn er de afgelopen jaren ontzettend veel maatregelen genomen in het kader van tabaksontmoediging. Met de implementatie van de nieuwe Europese Tabaksproductenrichtlijn is er nog veel regelgeving in aantocht. De VVD vindt het goed dat 18-minners worden ontmoedigd om met roken te beginnen. Laat dat helder zijn. Bij de maatregelen zoals opgesomd door de Staatssecretaris hebben ondernemers veel voor hun kiezen gekregen. Zij hebben echter hun verantwoordelijkheid genomen. Denk aan de hardwerkende horecaondernemer en de rookvrije horeca. Ik noem ook de supermarkten die een strikt verkoopbeleid voeren en met kassablokkadesystemen werken. Veel van die ondernemers en kassamedewerkers doen hun stinkende best om te voorkomen dat tabak aan 18-minners wordt verkocht. Dat is echt niet altijd makkelijk als je jongeren tegenover je hebt die doelbewust de regels proberen te omzeilen.

De heer Ziengs (VVD): Ik had mij overigens voorbereid op een paar interrupties van dit prachtige gezelschap.

Aan bewustzijn en versterking van het maatschappelijk draagvlak voor de huidige wet- en regelgeving is dus nog genoeg te winnen. Daarom is het goed dat het ministerie een uitgebreide voorlichtingscampagne is gestart voor het verhogen van de verkoopleeftijd voor alcohol en tabak. Wat de VVD betreft, hebben wij met de huidige wet- en regelgeving voldoende middelen in huis om de verkoop van tabak aan minderjarigen te verhinderen. Het is nu zaak om de handhaving en de nalevingscijfers op te krikken. De sector draagt volle verantwoordelijkheid voor betere nalevingscijfers in 2016. Verhoging van de boetes met de 3SO-regel als stok achter de deur zal daaraan bijdragen.

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Voorzitter. De brieven van het kabinet over het rookbeleid geven helder inzicht in waar het kabinet voor staat. Ik heb gezien dat de maatregelen die tot nu toe zijn genomen, gretig worden opgesomd. Daarna wordt er vooruitgekeken en formuleert de Staatssecretaris zijn grootste ambitie en die deel ik. Het gaat erom dat jongeren niet meer beginnen met roken. Dit is een belangrijke ambitie als je weet dat volgens het KWF ongeveer honderd kinderen per dag met roken beginnen. Als dit echt de ambitie van het kabinet is, dan moeten de maatregelen daar beter op aansluiten. Mijn fractie wil dat de maatregelen effectiever zijn, dat de Staatssecretaris daadkrachtiger is en dat hij leiderschap toont.

De nalevingscijfers die afgelopen week naar buiten zijn gekomen, zijn dramatisch. In de brief lezen wij dat er een verkenning zal plaatsvinden naar de mogelijkheid van extra maatregelen. Mijn fractie vindt dat absoluut te mager. Ik wijs in dit verband op de initiatiefwet van mijn collega Joël Voordewind voor verbetering van de handhaving van de leeftijdsgrenzen voor alcohol en tabak. In het interruptiedebatje met de woordvoerder van de PvdA gaf ik al aan dat mijn fractie staat voor een verbod op sigarettenautomaten. Er zijn 15.000 sigarettenautomaten in ons land die bijna allemaal in de horeca staan. De horeca is 100% rookvrij. Bovendien is de slaagkans voor minderjarigen om via een tabaksautomaat sigaretten te kopen ook 100%. Genoeg redenen om die automaten uit de horeca te halen en er gewoon mee te stoppen.

Mijn fractie pleit al jaren voor een display ban. Zien roken, doet roken. De Staatssecretaris heeft de aanbevelingen van het Trimbos-instituut gelezen. Helaas verbindt hij daar geen consequenties aan. Mijn fractie betreurt dat. De kans voor de jeugd om te beginnen met roken is twee keer zo groot als hij in de supermarkt wordt geconfronteerd met pakjes sigaretten die in het zicht staan. Nu worden pakjes prominent gepresenteerd in de zogenaamde powerwalls. Daar moeten wij van af. Mijn fractie heeft er vaker voor gepleit dat de verkoop van tabak onder de toonbank moet plaatsvinden. Volgens mij is het draagvlak voor deze maatregel gestegen. Bijna 60% van de bevolking steunt dit. De Europese richtlijn voor tabaksproducten biedt hiervoor ook een kans. In Europa zijn IJsland, Finland, Engeland en Hongarije ons op dit terrein voorgegaan. Waar wacht de Staatssecretaris nog op?

Mijn fractie wil ook het aantal verkooppunten terugdringen. Net hoorde ik de woordvoerder van de PvdA tussen neus en lippen door zeggen dat met al die verkooppunten de handhaving ook wel erg ingewikkeld is. Als wij het aantal verkooppunten terugdringen, dan verbetert de handhaving. Ik heb dit eerder samen met de SP in de vorm van een amendement voorgesteld, maar helaas hebben wij daarvoor geen steun gekregen. In de stukken heb ik gelezen dat er landen zijn die een vergunningenstelsel overwegen. Is dat iets waar de Staatssecretaris ook oren naar heeft?

Mijn laatste punt is de kennisachterstand. In vergelijking met andere landen blijft de kennis over de gevaren van meeroken in Nederland achter. Wij hebben natuurlijk de campagne NIX18 die vertelt dat je niet mag roken en drinken, maar die laat kansen liggen om te vertellen waarom het een slecht idee is om een sigaret op te steken of een wijntje te bestellen. In deze waaromvraag zijn jongeren echt geïnteresseerd. Graag een reactie.

Mijn allerlaatste punt is de motie over 100% rookvrije schoolpleinen. Ik heb in de brief van de Staatssecretaris gelezen dat de schoolpleinen over enkele jaren rookvrij zijn. Was het maar waar. Waar baseert de staatsecretaris deze verwachting op?

Mevrouw Leijten (SP): Voorzitter. Tabaksontmoedigingsbeleid dient om te voorkomen dat de jongeren van nu gaan roken en verslaafd raken aan sigaretten. Iedere roker zegt: als ik daaraan mee kan werken, doe ik dat graag. Het tabaksontmoedigingsbeleid moeten wij niet zien als pesten van rokers, maar als het voorkomen dat jongeren gaan roken. Daar moeten wij ons op richten. Er zijn stappen in de goede richting gezet. Er roken nu minder mensen dan een paar jaar geleden, maar wij zijn er nog lang niet. 52% van de schoolpleinen is bijvoorbeeld niet rookvrij. Wij zien nog steeds dat een kwart van de Nederlanders rookt. Alle goede initiatieven ten spijt, is het plan van aanpak van de Staatssecretaris een beetje te laat, een beetje te weinig en vooral te laf. Er worden geen echte maatregelen genomen. Het lijkt wel alsof de Staatssecretaris met de zogenaamd stoere maatregelen van de verhoging van de leeftijdsgrens vindt dat hij genoeg gedaan heeft. Ik mis nog heel veel dingen, zoals het rookvrij maken van schoolpleinen. In de horeca mag niet gerookt worden ter bescherming van andere aanwezigen, waarom wordt het dan nog toegestaan op schoolpleinen? Van de aanwezigen daar willen wij juist dat zij niet gaan roken. Waarom wil de Staatssecretaris dat via allerlei afspraken regelen, terwijl hij ook kan zeggen: als het over een jaar niet geregeld is, dan komen wij met duidelijke regelgeving?

De inhoudelijke reactie van de Staatssecretaris op het 140 pagina's tellende rapport van het Trimbos-instituut vond ik erg mager. Het viel mij wel op dat de Staatssecretaris concludeert dat er op basis van de resultaten een positief verband is tussen de uitstalling van tabaksproducten en het rookgedrag, en tussen de frequentie van de confrontatie met tabaksproducten en het risico op beginnen met roken en op het opnieuw beginnen met roken. De pakjes zijn gewoon nieuw reclamemateriaal geworden. Ik zeg al heel lang: neem deze vergiftigende industrie, de nicotine-industrie haar marketinginstrument af. Ik wil graag dat er een display ban komt, dus uit het zicht verkopen. Je kunt er ook voor zorgen dat alle pakjes er hetzelfde uitzien. Daarmee is er geen reclame meer. Je kunt ook regelen dat er minder verkooppunten zijn. Graag een reactie van de Staatssecretaris.

Ik vind het eigenlijk een beetje jammer dat de PvdA al heeft gezegd dat zij een convenant met de sector wil, terwijl wij hebben gezien dat de cijfers over de handhaving van het verbod op verkoop aan jongeren onder de 18 echt zeer teleurstellend zijn. Verder overleg met het veld vind ik niet meer kunnen. De Staatssecretaris wil het veld een kans geven en als het die niet pakt, dan gaan we voor een sluitend verificatiesysteem. Uit het rapport van het Trimbos-instituut Leeftijdsverificatie in het vizier blijkt dat er een sluitend systeem is. Als wij dat voor iedereen invoeren, wordt ook de valse concurrentie die de VVD zo graag wil voorkomen, onmogelijk gemaakt. Iedereen moet eraan meedoen want anders mag men de producten niet verkopen. Het lijkt mij goed om dat systeem in te voeren. De Staatssecretaris heeft gezegd dat hij de sector een kans wilde geven. Die kans heeft de sector niet gegrepen. Sterker nog, de cijfers hollen achteruit. Het wordt nu tijd om met maatregelen te komen. Dus voer een sluitend leeftijdsverificatiesysteem in. Dat is mijn oproep.

Mevrouw Agema (PVV): Voorzitter. Roken is verschrikkelijk en de gevolgen ervan zijn desastreus. De vraag is of dit een rechtvaardiging is voor een doorgeslagen betutteling. Dit brengt mij bij de enorme hypocrisie van diverse Kamerfracties en de regering. Zij roeptoeteren dat het allemaal zo erg is, dat roken zo ongezond is, dat verkooppunten moeten worden teruggebracht, dat tabak niet meer zichtbaar in de winkel mag liggen en ga zo maar door. Er gaan zelfs geluiden op om een rookverbod op terrassen in te voeren. Het moet echt niet gekker worden. Geen van deze partijen heeft de ballen om dat verschrikkelijke roken dan maar helemaal te verbieden, gewoon een algeheel rookverbod. Dat doen ze niet want dan loopt de schatkist 2,6 miljard euro per jaar mis. Daarvoor heeft geen van de partijen dan ook maar de minste dekking. Zo erg is het dus ook weer niet. Betutteling zo lang het maar geen geld kost.

Het is onwijs mooi dat er een duidelijke daling te zien is van het aantal jongeren dat dagelijks rookt. De vraag is alleen of dit het gevolg is van het ontmoedigingsbeleid of dat deze trend al langer gaande was. Ik denk het laatste. Roken is gewoon niet cool meer. Misschien is het nog wel gevaarlijker dat jongeren tegenwoordig liever voor een pilletje kiezen of naar een shishalounge gaan om aan een waterpijp te lurken. Laten wij het weer eens over die waterpijp hebben. Het is mij werkelijk een doorn in het oog dat ondanks al het ontmoedigen van de overheid in toenemende mate shishalounges, waterpijpcafés, worden geopend. Die zijn populair onder jongeren. Deze shishalounges schieten werkelijk als paddenstoelen uit de grond. Zij lappen niet alleen op grote schaal de Tabakswet aan hun laars, maar zorgen ook steeds vaker voor overlast en incidenten. Daar snap ik werkelijk niets van. De kleine kroeg kapot, maar de shishalounges schieten als paddenstoelen uit de grond. Hoewel het roken van een waterpijp onschuldig lijkt voor de gezondheid heeft het toch heel wat nadelige effecten. Het is net zo slecht als het roken van een sigaret. Toxische stoffen zoals teer worden helemaal niet tegengehouden door het water van de waterpijp. Het water zorgt ervoor dat de tabaksrook afgekoeld wordt en dus minder irriterend is voor de mond, de keel en de longen. Het gevolg is echter dat de waterpijproker langer en dieper kan inhaleren, wat natuurlijk ook heel erg slecht is. Ook bij shishalounges is passief roken schadelijk. Als je alles bij elkaar optelt, kan je maar tot één conclusie komen. De Staatssecretaris heeft op 24 juni 2014, dus een jaar geleden, in mijn richting geantwoord dat het juist is dat de waterpijp onder de Tabakswet valt. In de rapportage lezen wij dat de NVWA voor de eerste keer controles doet in shishalounges. Er hebben 68 inspectie bij 45 lounges plaatsgevonden. Er zijn 21 boeterapporten. Dat is raar. Er worden toch ook geen bezoekjes aan rookcafés afgelegd. Rookcafés mogen niet, dus shishalounges ook niet. Die 21 boeterapporten slaan nergens op. De shishalounges moeten dicht. Ik lees graag in de rapportages hoeveel shishalounges er gesloten worden. Ik krijg ook graag een toezegging van de Staatssecretaris op dit punt. Het is raar dat het rookverbod wordt gehandhaafd voor het bruine café op de hoek dat inmiddels verdwenen is, maar dat er niets wordt gedaan aan deze waterpijpcafés. Hoeveel shishalounges zijn er? Ik wil dat in iedere rapportage wordt bijgehouden hoeveel er gesloten zijn. Of de lounges worden aangepakt of het rookcafé wordt weer geopend. Met twee maten meten is onacceptabel.

Mevrouw Bruins Slot (CDA): Voorzitter. Jaarlijks beginnen nog te veel jongeren met roken, ondanks dat dit een aantoonbaar effect heeft op zowel het welzijn als de levensverwachting. Het is daarom heel erg belangrijk om te voorkomen dat jongeren gaan roken. De Staatssecretaris heeft een prima brief geschreven. Het CDA moedigt hem aan om een paar stappen extra te zetten. De kennis over de gevolgen van roken en meeroken is in Nederland laag in vergelijking met andere landen. De Jonge Gezondheidsraad heeft enkele weken terug een mooie publicatie uitgegeven, waarin wordt onderbouwd dat meerjarige publiekscampagnes echt effectief kunnen zijn. Is de Staatssecretaris het met het CDA eens dat een nieuwe meerjarige publiekscampagne gericht op jongeren wenselijk is? De doelstelling moet zijn om de kennis te vergroten dat roken ontzettend schadelijk is en dat roken enorm niet-cool is. Gisteren is het wetsvoorstel voor de implementatie van de tabaksrichtlijn bij de Kamer ingediend. Het is een stap in de goede richting dat met die wet onder andere wordt vastgelegd dat 65% van de tabaksverpakkingen een gecombineerde gezondheidswaarschuwing moet bevatten. Expliciet wordt in de richtlijn ook de mogelijkheid van neutrale sigarettenverpakking aan de lidstaten gelaten, in het Engels «plain packaging». Wat het CDA betreft, volgen wij het voorbeeld van Australië, Engeland en Ierland en voeren wij een neutrale sigarettenverpakking in. Is de Staatssecretaris bereid om het wetsvoorstel op dit punt aan te passen?

Dan de display ban, het uitstallingsverbod. Nederland heeft zich via de internationale verdragen gecommitteerd aan een volledig verbod op tabaksreclame, -promotie en -sponsoring. Toch staan er in supermarkten nog steeds hele rekken vol met kleurrijke pakjes sigaretten. In een eerder debat gaf de Staatssecretaris, volgens mij in reactie op vragen van de SP, aan dat het geen zin heeft om enerzijds waarschuwende foto's op pakjes te plaatsen en er anderzijds een gordijntje voor te hangen. Die redenering gaat er bij mij toch niet in. Een verbod op uitstallen is vooral bedoeld om jongeren zo min mogelijk met tabak in aanraking te laten komen. Het Trimbos-instituut heeft goed onderbouwd dat dit ertoe leidt dat jongeren minder snel gaan roken. De foto's zijn bedoeld om rokers aan het denken te zetten over de schadelijke gevolgen van het roken. Dat is iets compleet anders. Is de Staatssecretaris nog steeds van mening dat een uitstallingsverbod en de foto's elkaar uitsluiten? Normaal gesproken is de Staatssecretaris erg scherp in zijn analyse, maar op dit punt vind ik hem zwak.

In de brief staat niets over het tegengaan van illegale handel in sigaretten. Kan de Staatssecretaris aangeven wat de inzet van de regering op dit terrein is?

Mevrouw Pia Dijkstra (D66): Voorzitter. Een kwart van de Nederlandse bevolking rookt. 80% daarvan geeft aan ooit te willen stoppen met roken. Uit het onderzoek blijkt dat er dagelijks zo'n 120 jongeren beginnen met roken. Daarnaast zie je dat de daling onder tabaksverslaafden afvlakt. De gevolgen van roken zijn verstrekkend. D66 hecht daarom waarde aan een goed en stevig preventiebeleid met het oog op de gevaren van tabak. Nederland loopt achter vergeleken met andere landen. Er is dus werk aan de winkel. Te lang is gezegd: rookvrij daar komen wij wel uit. We zien dat het veld er niet uit komt. De minimale verkoopleeftijd is hier een voorbeeld van. De Staatssecretaris schreef al dat zelfregulering de afgelopen jaren niet heeft geleid tot betere naleving van de leeftijdsgrenzen bij verkoop. Wij zien in de cijfers ook dat de handhaving volstrekt tekortschiet. Wat gaat de Staatssecretaris hieraan doen? D66 heeft hier voortdurend op gehamerd. Je kunt maatregelen nemen zo veel je wilt, maar als je niet handhaaft heeft dat geen zin.

Ik ben verheugd dat wij de resultaten van het Trimbos-instituut hebben. Het verminderen van zichtbare tabaksproducten in winkels verkleint de kans op roken met 50%. Momenteel hebben meerdere Europese landen al zo'n display ban. Ik hoor graag wat de Staatssecretaris gaat doen naar aanleiding van deze resultaten.

Het onderzoek geeft ook inzicht in de toegang tot tabak. Hierbij komen onder meer het verminderen van het aantal verkooppunten en een vergunningenstelsel aan bod. Het rapport geeft geen definitief advies en kan de beleidsgevolgen niet overzien. Ik ben dus erg benieuwd of de Staatssecretaris al wel een idee heeft of en, zo ja, hoe hij aan de slag gaat met de genoemde opties. D66 heeft al eerder gepleit voor een gefaseerde reductie van het aantal verkooppunten.

Voorlichting is een krachtig middel voor tabaksontmoediging. Ruim twee derde van de bevolking vindt dat de overheid ook een taak heeft om inwoners voor te lichten over gezondheid en over de gevaren voor de gezondheid. Feit is dat het kennisniveau van de Nederlandse samenleving nog te laag is. Dat schrijft de Staatssecretaris ook. Ik wil graag weten welk plan de Staatssecretaris heeft om dat te verbeteren. Ik heb nog eens rondgevraagd onder jongeren of op de sociale media hiervoor wordt gewaarschuwd. Ik was benieuwd of daar een beetje actie is en of er campagne wordt gevoerd. Daar is echter geen sprake van. Althans deze jongeren hebben het totaal niet meegekregen. Als het er is, werkt het niet. Hoe wil de Staatssecretaris gedegen informatievoorziening onder jongeren oppakken en, als hij dat doet, hoe wil hij dat vorm geven?

Verhogen van accijnzen is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie hét middel in de strijd tegen tabak. Een hogere prijs van sigaretten weerhoudt niet alleen kinderen van roken, maar beïnvloedt ook het gebruik onder volwassenen. Ik ben erg benieuwd hoe de Staatssecretaris dit ziet en of hij bereid is om naar verdere verhoging van de accijnzen te kijken.

Staatssecretaris Van Rijn: Voorzitter. Ik denk dat we het op een aantal punten met elkaar eens zijn. Roken is dodelijk. Hoe jonger je ermee begint, des te moeilijker het is om ervan af te komen. Daarom moeten wij met elkaar keihard inzetten op het voorkomen dat jongeren gaan roken. Mevrouw Leijten zei het al. Het antirookbeleid is niet het pesten van rokers maar het voorkomen dat jongeren gaan roken. Het streven is dat de droom van een generatie die rookvrij opgroeit, dichterbij komt. Dat zal ongelooflijk moeilijk zijn. Letterlijk en figuurlijk is het een zaak van lange adem, maar daar moet het beleid op gericht zijn.

De afgelopen twee jaar hebben wij zeker niet stilgezeten. Er zijn belangrijke stappen gezet. Ik zie dat als een goede basis om tot een rookvrije generatie te komen. Wij zijn er echter nog lang niet. Ik ga straks in op de punten die wij met name aandacht moeten geven. In de brief die de Kamer heeft gekregen, is uitgebreid geïllustreerd dat wij niet stil hebben gezeten. Er is een eenduidig rookverbod voor de horeca. Stoppen met roken is weer onderdeel van de Zorgverzekeringswet. Er zijn campagnes gestart, zoals Stoptober. Er wordt geen tabak verkocht aan jongeren onder de 18. Er is een verscherpte handhaving op het punt van de boetes en three strikes you're out. Er vindt een verkenning plaats van wat er nog meer mogelijk is op het gebied van wet- en regelgeving. Er wordt fors ingezet op rookvrije schoolpleinen. Last but not least wijs ik op de implementatie van diverse aanbevelingen van de Europese Commissie. Die leidt tot het opnemen van afschrikwekkende plaatjes op pakjes sigaretten, het voorkomen dat er allerlei smaakstoffen aan sigaretten worden toegevoegd en ook een reclameverbod voor de e-sigaret. Wat mij betreft, komt er ook aandacht voor andere rookwaren zoals de waterpijp.

De discussie vandaag gaat niet over de maatregelen die al zijn genomen. Ik constateer dat men daar wisselend tevreden mee is. De discussie gaat wel over de vraag of het genoeg is. Doen wij met deze maatregelen voldoende om ervoor zorgen dat het ideaal van de rookvrije generatie dichterbij komt? Volgens mij is dit voortdurend een kwestie van de balans zoeken. Vanuit de optiek van de volksgezondheid kan een antirookbeleid niet hard genoeg zijn. Tegelijkertijd moet je echter rekening houden met het draagvlak in de samenleving, de wijze waarop het beleid nageleefd kan worden en de handhaving. Wij hebben er niets aan als wij allerlei maatregelen nemen waarvan wij later moeten constateren dat er problemen zijn met de naleving en de handhaving. Dan komen wij niet tot een beleid dat steeds verder gaat, maar zitten wij voor wij het weten te discussiëren over de cijfertjes en de naleving. Daarmee komt het doel dat wij willen bereiken, namelijk minder jongeren die gaan roken, niet dichterbij. Ik wil voorkomen dat wij het de komende jaren vooral hebben over de vraag of er nog meer maatregelen moeten worden genomen met alle discussies over naleving en handhaving van dien. In plaats daarvan moeten wij het voortdurend hebben over de vraag welke stappen wij kunnen zetten om het doel dichterbij te brengen.

Wij hebben nu een goede basis. Als ik met ouders, jongeren en scholen praat, constateer ik dat er een andere attitude ten aanzien van roken ontstaat. Ouders hebben op dit punt een andere houding ten opzichte van hun kinderen. Het is niet meer normaal om te roken. Langzaam maar zeker is er een bewustzijnsverandering gaande. Dat is goed. De campagne is daarop gericht. Het is belangrijk om te constateren dat er daarvoor langzaam maar zeker een goede basis is ontstaan.

Staatssecretaris Van Rijn: Nee, wat mij betreft niet. Ik had het over de balans. Welke maatregelen moet je nemen en hoe verhoudt zich dat tot handhaving en naleving? Die discussie zullen wij altijd moeten voeren. In die zin is het rookbeleid nooit klaar. Dat geldt ook voor de maatregelen die wij in dat kader nemen. Wij moeten altijd een balans hebben tussen de wetgeving die willen invoeren enerzijds en de naleving en de handhaving anderzijds. Wij moeten nagaan hoe die wetgeving uitwerkt en ons afvragen op basis waarvan wij een volgende stap kunnen zetten. Om te voorkomen dat een nieuwe generatie gaat roken, is ambitie nodig. Ik wil ook nagaan hoe maatregelen uitwerken en wat dat betekent voor naleving, handhaving en bewustwording.

Wij hebben bewustwordingscampagnes gehad om erop te wijzen dat roken heel slecht is, dat het zelfs dodelijk is. In de afgelopen tien jaar is de attitude ten aanzien van roken zeer sterk veranderd. Ik geef zelf altijd het voorbeeld dat op verjaardagen van mijn grootouders bierglazen met sigaretten stonden. Dat gaf een gastvrije indruk op zo'n verjaardag. Dat doen wij niet meer. Dat geeft aan dat de attitude ten aanzien van roken aan het veranderen is. Als wij een volgende stap willen zetten om de kennis onder jongeren te vergroten over de ongezondheid van roken, moet je eerst nagaan wat daarvoor nodig is. Daar is wetgeving voor nodig. Daar is bewustwording voor nodig. Er zijn echter ook een adequate naleving en handhaving nodig. Die moeten werken, want anders kun je de volgende stap niet zetten. Dit is geen pleidooi voor een pas op de plaats, maar wel voor het in perspectief plaatsen van de maatregelen die nodig zijn om het volgende doel te bereiken. Je moet blijven kijken of de maatregelen worden nageleefd, of er voldoende draagvlak is en of er voldoende steun is. Dat is nodig om de volgende stap te kunnen zetten.

Hoe scoren we in internationaal opzicht? Sommige landen nemen meer maatregelen dan wij, maar daarvan is nog niet zo duidelijk wat de effecten zijn. Sommige landen komen ook van verder. Volgens de Eurobarometer gemeten onder 29 landen staan wij op een gedeelde tiende plaats met Denemarken wat betreft rookprevalentie. In 2012 rookte 24% van de Nederlanders. Dat is nu heel licht gedaald. De voorzitter zei al in haar bijdrage als lid van D66 dat een kwart van de bevolking rookt. Dit percentage komt in de buurt van het aantal rokers in Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Er zijn landen die meer maatregelen nemen, maar die gaan vaak niet gepaard met een goede introductie. Op dat punt zijn wij zorgvuldiger. Die landen komen echt van verder. Ierland en Frankrijk hebben inderdaad stevige maatregelen genomen, maar zij komen van een rookprevalentie van rond de 30%. Daarom hadden zij meer te doen dan wij in Nederland. Mijn excuses voor het lange antwoord.

Staatssecretaris Van Rijn: Ik zie het niet als voortmodderen op dezelfde weg, maar als voortgaan op de lange weg die wij met elkaar te gaan hebben om tot die rookvrije generatie te komen. Daarbij hebben wij te wegen welke maatregelen er zijn genomen en welke maatregelen er nog aankomen. Dat zijn er overigens nogal wat. Niet ontkend kan worden dat het pakket maatregelen dat wij nemen, inclusief de implementatie van de Europese richtlijn, stevig is. Ik wijs erop dat wij voortdurend moeten kijken hoe het zit met de naleving en de handhaving. Anders nemen wij maatregelen die geen of onvoldoende effect hebben. Daarmee is er onvoldoende draagvlak en ontvalt de basis aan het beleid. Ik ben zeer bereid om te blijven nadenken en maatregelen te nemen die het ideaal dichterbij brengen. Tegelijkertijd moeten wij ook realistisch zijn en nagaan hoe het staat met de naleving en handhaving.

Ik heb een vrij ernstig gesprek met de branches gehad over de naleving. Ik heb er nog wel enig begrip voor dat in dit jaar de leeftijdsgrens is verhoogd. De verhoging van 16 naar 18 jaar zal enig effect hebben. De naleving is gewoon slecht. Dat moet beter. Ook de branches zijn van de cijfers geschrokken. Op onderdelen zijn de nalevingspercentages hoog, soms tot 80%. Op andere onderdelen zijn de percentages echter zeer laag, want anders kom je niet op die gemiddelden uit. Wij moeten beter kijken naar de precieze cijfers van de verschillende onderdelen. Dan kunnen wij overgaan tot naming-and-shaming. De branches moeten ervoor zorgen dat de praktijk van onderdelen waar het goed gaat, gemeengoed wordt in de hele sector. Ik heb tegen de sector gezegd dat de cijfers erg slecht zijn en dat dit zo niet langer kan. Ik wil van de sector horen op welke termijn de nalevingscijfers zullen verbeteren, inclusief een tijdpad. De branches moeten de maatregelen nemen die nodig zijn om de nalevingscijfers substantieel te verbeteren. Wij zijn het erover eens dat die nu niet goed en niet goed genoeg zijn.

Staatssecretaris Van Rijn: Ik kom terug op het verhaal van de maatregelen die je wilt nemen en het effect daarvan op de naleving en de handhaving. Daarnaast wil ik simpelweg weten wat het effect is van die afschrikwekkende plaatjes op mensen die sigaretten willen kopen, maar ook op degenen die ze al gekocht hebben. Daar weten wij nog onvoldoende van, zeker in de Nederlandse context. Ik denk dat een display ban een toegevoegde waarde kan hebben. Voordat wij daar eventueel toe kunnen overgaan, wil ik eerst weten wat het effect is van de invoering van de EU-maatregelen. Nogmaals, ik ben bereid om met de sector te kijken of daar een gezamenlijk beleid op te ontwikkelen is.

Hetzelfde geldt voor de schoolpleinen. Ik vind dat schoolpleinen 100% rookvrij moeten zijn. Via projecten proberen wij scholen te stimuleren tot een gezonde school te komen, waaronder een rookvrij schoolplein. Het blijkt dat het realiseren van een rookvrij schoolplein sterk afhankelijk is van de inzet van leerkrachten, soms in goed overleg met actieve leerlingen en hun ouders. Het moet ingebed zijn in het bredere streven naar een gezonde school. Ouders, leerlingen en leerkrachten moeten achter het beleid staan zodat het echt gehandhaafd kan worden. Er zijn voorbeelden van rookvrije schoolpleinen waarbij jongeren vijf meter buiten het schoolplein een sigaret staan te roken. Dan heb je wel een rookvrij schoolplein, maar dan is er eigenlijk niets bereikt. Het rookvrije schoolplein moet zijn ingebed in een totaalbeleid waarin duidelijk gemaakt wordt hoe slecht het is om te roken. Met ouders, leerlingen en leerkrachten moet ervoor gezorgd worden dat dit beleid een diepere werking heeft. De verleidingsstrategie werkt. Steeds meer scholen beginnen erover na te denken waardoor het rookvrije schoolplein als het ware een logische beslissing is. Ook ik wil 100% rookvrije schoolpleinen. Ik kan mij het volgende voorstellen. Over een jaar kan blijken dat de verleidingsstrategie in zoverre heeft gewerkt dat alle scholen die hier vrijwillig toe zijn overgegaan, zijn bereikt. De scholen die het niet willen, moeten dan daartoe gedwongen worden. Dan moeten wij daar maatregelen voor nemen. Ik ben zeer bereid om met mijn collega van OCW te kijken hoe wij dat kunnen bewerkstelligen. Je kunt het opschrijven of zelfs een wet maken om schoolpleinen rookvrij te maken, maar ik wil niet dat er dan 5 meter buiten het schoolplein wel gerookt wordt. Als onderdeel van een breder beleid is een rookvrij schoolplein zeer essentieel.

Staatssecretaris Van Rijn: U vroeg mij waar ik mijn optimisme op baseer. Er is een positieve trend. In 2012 was 26% van de schoolpleinen in het voortgezet onderwijs rookvrij. Inmiddels is dat 48%, waaronder ook veel vmbo-scholen. Samen streven wij naar 100% rookvrije schoolpleinen. Ik doe er de komende jaren nog een flinke schep bovenop. De drie onderwijsraden, het Longfonds, de GGD en het Trimbos-instituut hebben een gezamenlijke doelstelling van 100% rookvrije schoolpleinen, ook in het mbo. Ik verwacht dat wij met deze inzet dat doel ook echt gaan bereiken. Het is bij het mbo veel lastiger om rookvrije schoolpleinen te realiseren dan in de rest van het voortgezet onderwijs. Alle partijen die ermee aan de gang zijn, willen met een zeker optimisme en met ambitie de doelstelling van 100% rookvrije schoolpleinen nastreven. Ik ben daar positief over gestemd. Het is nu een verleidingsstrategie die volgens mij werkt. Blijkt dat wij over een of twee jaar nog de laatste hobbel moeten nemen, dan moeten wij misschien via wet- en regelgeving proberen te bereiken dat er niet meer gerookt wordt op schoolpleinen.

De sigarettenautomaten staan vooral in de horeca. Ik heb de verstrekkers van die automaten zelf aangesproken op de slechte naleving. Samen met de NVWA ga ik een plan maken voor verscherpte handhaving, waarbij ik extra aandacht wil geven aan de handhaving ten aanzien van automaten. Ook hier is het weer zoeken naar de balans. Het gaat er niet om, mensen van boven de 18 bij voorbaat al een verkooppunt te ontnemen, maar als de leeftijdsgrens slecht wordt nageleefd en age coins bovenop de automaten liggen, dan gaat het niet goed. Ook op dit punt moet een beleid worden gevoerd dat echt een bijdrage levert aan het voorkomen dat jongeren gaan roken. Als de naleving zo slecht blijft, zullen de automaten als verkooppunt moeten verdwijnen.

Staatssecretaris Van Rijn: Ja dat klopt. Dat is ook de reden dat ik, gelet op de handhavingscijfers, tot de conclusie ben gekomen dat dit niet zo kan. In eerste instantie ga ik met de NVWA over tot een verscherpte handhaving ten aanzien van de automaten. Blijven de cijfers zoals ze nu zijn, dan kan niet gesproken worden van een probleem dat bij enkele ondernemers speelt en dan moeten wij breder beleid ontwikkelen. De slechte naleving speelt een rol bij de verkoop van tabak aan jongeren. Ik zal de handhaving versterken. Werkt dat niet, dan moeten wij verdergaande maatregelen nemen. De naleving ten aanzien van automaten is 9% en dat is veel te laag.

De NIX-campagne is gestart om mensen duidelijk te maken dat de wet- en regelgeving zijn veranderd. Geen verkoop van tabak meer aan jongeren onder de 18. Daarnaast dient de campagne om de bewustwording te versterken. Onder de 18 moet je niet roken en niet drinken. Veel woordvoerders hebben gesproken over de kennis van de schadelijke effecten van roken. Zij vroegen naar de impact van de campagne op de jongeren. In de volgende fase van de campagne moeten wij twee dingen doen. Enerzijds moeten wij nadenken over de vraag hoe wij de kennis over de schadelijkheid van roken verder kunnen vergroten, met name onder jongeren. Anderzijds moeten wij nadenken over de vraag hoe wij de campagne inbedden in een wat bredere aanpak. Er kan niet worden volstaan met de filmpjes op tv, maar wij moeten nagaan hoe wij via social media jongeren beter kunnen bereiken. De campagne wordt veel meer gericht op het vergroten van de kennis over de schadelijke effecten van roken, met name gericht op jongeren. Daarbij worden ook andere media ingezet, waaronder social media.

Staatssecretaris Van Rijn: Dat zullen wij zeker doen. Er is ook geconstateerd dat wij moeten proberen om niet alleen in overheidstaal jongeren te overtuigen. Rolmodellen kunnen een zeer positieve invloed hebben op het gedrag van jongeren. Het is ook goed om aan te geven wat je moet doen als je wilt stoppen.

Ik kom nu op de specifieke vragen. De vragen van mevrouw Rebel heb ik al beantwoord. De heer Ziengs legde een soort verantwoording af van zijn contacten met de tabaksindustrie. Hij vroeg of er wel voldoende informatie is over de implementatie van de EU-richtlijn bij de tabaksindustrie. Mijn uitgangspunt is dat artikel 5.3 van het WHO-verdrag vereist dat wij zeer terughoudend zijn in de contacten met de tabaksindustrie. Daar hebben wij een verdrag over gesloten. Het enig noodzakelijke contact met de tabaksindustrie is gericht op uitvoeringstechnische kwesties die het gevolg zijn van gewijzigde wet- en regelgeving. Zo zullen wij het ook blijven doen. Als straks de algemene maatregel van bestuur die de implementatie van de richtlijn behelst in consultatie gaat, gaat die naar alle betrokken partijen, dus ook naar de tabaksindustrie. Daar kunnen reacties op worden gegeven. In dat verband wordt de tabaksindustrie tijdig op de hoogte gesteld van wat er van haar wordt verwacht bij de implementatie van de richtlijn. Wij voorzien dat er voldoende tijd is om daarop te kunnen reageren.

Staatssecretaris Van Rijn: Brieven worden zo veel mogelijk beantwoord, zeker als zij over technische kwesties gaan. Conform het verdrag wordt er bij ontwikkeling van beleid en van beleidsopvattingen terughoudendheid betracht. Vragen over technische kwesties moeten altijd beantwoord worden.

Ik zeg tegen mevrouw Dik dat wij nooit klaar zullen zijn met het rookbeleid. Ik heb aandacht gevraagd voor hetgeen wij hebben gedaan en voor wat er nog op stapel staat. Ik heb uitgelegd hoe ik aankijk tegen de nieuwe voorstellen zoals die voor de automaten, de schoolpleinen en de display ban.

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): De Staatssecretaris zegt dat we nooit klaar zullen zijn met het rookbeleid. Ik hoop wel dat dat moment een keer aanbreekt. Verslaving aan roken is niet in het belang van de volksgezondheid.

Ik had nog een vraag gesteld over het vergunningenstelsel waarmee een aantal landen aan de slag is gegaan. Via vergunningen wordt het aantal verkooppunten direct beperkt. Ondernemers zullen ervan afzien om een vergunning aan te vragen. Dat lijkt mij een goede zaak. Wil de Staatssecretaris dit in overweging nemen? Wellicht wil hij een onderzoekje uitzetten of dit in Nederland ook de moeite waard is, want zo werkt hij graag.

Staatssecretaris Van Rijn: Als ik zeg dat het ingewikkeld is, moet ik dat even uitleggen. Wij stonden voor de volgende afweging: gaan we inzetten op goede handhaving en naleving of gaan we nieuwe wet- en regelgeving maken waarmee als het ware een nieuw handhavingsstelsel wordt geïntroduceerd. Aan dat laatste zijn wij veel tijd kwijt. Het duurt enige tijd voordat de wet- en regelgeving gemaakt is. Vervolgens sta je voor hetzelfde vraagstuk. De gemeenten moeten de vergunningen gaan verstrekken en vervolgens moeten die gehandhaafd worden. Ik zie wel dat een vergunningstelsel kan helpen als je aan het begin van nieuw beleid staat, maar wij hebben al wet- en regelgeving en wij hebben al eisen gesteld aan de verkoop. Ik zet dan liever in op betere naleving en handhaving dan dat wij een nieuw handhavingsstelsel gaan maken.

Mevrouw Leijten heeft gevraagd waarom er geen leeftijdsverificatiesysteem wordt ingevoerd. Wij hebben daar al vaker over gesproken. Er zijn verschillende suggesties gedaan voor een systeem waarmee de leeftijd gecontroleerd kan worden. Ik heb mij daar altijd verre van gehouden. Er is een wet en die moet gehandhaafd worden. Het maakt niet uit of dat via de kassière, een verificatiesysteem of een ID-scanner wordt gedaan. Wij moeten zorgen dat de wet wordt nageleefd en wordt gehandhaafd. Ik ben niet ingegaan op de vraag welk systeem het beste is. Op dat punt wil ik niets voorschrijven. Eigenaren van horecabedrijven moeten dat zelf uitmaken. Ik zie wel dat een systeem kan helpen om de naleving te verbeteren, maar ik moet ervoor zorgen dat er een goede wet is die nageleefd wordt en gehandhaafd kan worden. Ik heb tegen de branches gezegd: het interesseert mij niet hoe jullie het doen, als het maar gebeurt.

Staatssecretaris Van Rijn: Dan moeten we met nadere wet- en regelgeving komen op die punten waarop verbetering nodig is.

De NVWA houdt toezicht op de naleving van het rookverbod in shishalounges. Ik wijs erop dat een waterpijp soms wel en soms geen tabak bevat. Een waterpijp met tabak valt gewoon onder de Tabakswet, maar soms bevat een waterpijp kruidenmelanges of andere stoffen. In reguliere cafés worden soms ook waterpijpen gebruikt. Ik geef mevrouw Agema toe dat wij er meer van zouden moeten weten. Het is niet altijd duidelijk wat er in waterpijpen zit en of het gebruik ervan schadelijk is. Mevrouw Agema wees er terecht op dat er schadelijke stoffen in kunnen zitten. Om die reden heb ik het RIVM gevraagd om daar nader onderzoek naar te doen. Dan hebben wij meer inzicht in wat er in waterpijpen zit en welke schadelijke effecten er zijn. Wij hebben dit ook bij de e-sigaret en de samenstelling van tabak gedaan. Als er meer bekend is, kunnen wij ons handhavingsbeleid daarop aanpassen. Ik vat de opmerkingen van mevrouw Agema op als een aansporing om dit voort te zetten.

Staatssecretaris Van Rijn: Wij houden niet bij of ze allemaal gesloten zijn. Ik constateer dat er gewoon inspecties plaatsvinden. Mevrouw Agema zei zelf al dat er in 2014 bij 45 shishalounges 68 inspecties zijn uitgevoerd. In 31% van de gevallen was er een boeterapport en in 7% volgde er een schriftelijke waarschuwing. Het onderzoek van het RIVM naar de schadelijke stoffen is eind 2015 klaar.

Ik heb de meeste vragen van mevrouw Bruins Slot al beantwoord, behalve die over plain packaging. Daarvoor geldt dezelfde argumentatie als voor de display ban. De afschrikwekkende plaatjes worden nog ingevoerd. Het is beetje lastig om dan een andere verpakking voor te schrijven die weer een ander effect heeft. Wij hebben in Europa afgesproken om die afschrikwekkende plaatjes in te voeren en dat gaan wij nu implementeren. Het is goed om dat af te wachten voor wij andere maatregelen gaan overwegen.

Staatssecretaris Van Rijn: Er is geen verbod op roken. Er is een verbod op roken in de horeca en er is een verkoopverbod voor tabak voor jongeren onder de 18. Wij proberen die verboden bij alle producten op dezelfde manier te handhaven.

Mevrouw Dijkstra zei dat een accijnsverhoging met name effectief is voor jongeren. Als je de prijs van een product verhoogt, zal dat een rem zijn op de verkoop ervan. Dat geldt voor elk product. Er zijn echter ook andere effecten. Als het accijnsbeleid van Nederland erg uit de pas loopt met dat van andere landen, treden er allerlei grenseffecten op en kan er illegale handel in sigaretten ontstaan. Daar komt bij dat dit een gevoelig onderwerp is. Ik wil graag een breder debat voeren en het hele pakket bekijken. Het gaat niet om het plagen van mensen die roken, maar om het ontmoedigen van jongeren om te gaan roken. Het ideaal is een rookvrije generatie. In dat streven wil ik samen optrekken met heel veel partijen waaronder de Alliantie Nederland Rookvrij!. Verhogen van de accijns heeft ongetwijfeld effect op de verkoop, maar er zitten ook internationale en draagvlakaspecten aan. Al met al is dit niet de meest effectieve maatregel.

De heer Ziengs (VVD): Voorzitter. Ik moet de Staatssecretaris toch complimenteren dat hij niet meteen in de kramp is geschoten door de slechte cijfers. Hij vervolgens met de branches om de tafel gaan zitten om op basis van argumenten over en weer te bezien hoe het doel bereikt kan worden. Dat doel willen wij allemaal bereiken. Er mag geen tabak verkocht worden aan jongeren beneden 18. Uiteindelijk willen wij bereiken dat jongeren niet aan het roken slaan. Daar zijn wij het allemaal over eens.

De Staatssecretaris heeft gezegd geen rokers te willen pesten. Uit de beantwoording maak ik op dat hij ook de ondernemers die zich aan de regels houden niet wil pesten. Hij wil zich echt op het handhavingstraject richten. Degenen die zich niet aan de regels houden, moeten worden aangepakt. Het doet mij deugd om dat te horen.

De bijdrage van de fractie van D66 doet mij het volgende opmerken. Plenair wordt vaak gepleit om alle effecten van accijnsverhogingen in het oog te houden, dus ook grenseffecten. Nu wordt hier gepleit voor een instrument dat voor de sector in de grensstreek net zo desastreus kan uitpakken als voor de groep ondernemers die benzine in de grensstreek levert. Ik wil dat toch nog even kwijt. Ik ben benieuwd hoe de Staatssecretaris dat ziet.

Mevrouw Leijten (SP): Voorzitter. Ik noemde het plan van aanpak om het gebruik van tabak onder jongeren te ontmoedigen te laat, te weinig en laf. Als je ziet dat de PvdA ontevreden is en de VVD complimenten geeft, weten wij hoe laat het is. Er is nog een kans voor de sector die al jaren niet voldoet aan de handhaving van de leeftijdsgrens. Er komt een verleidingsstrategie voor rookvrije schoolpleinen omdat er misschien leerkrachten zijn die roken. Dat werkt de rookindustrie in de hand. De Staatssecretaris zoekt hier de verkeerde balans. Naleving en handhaving zijn de steekwoorden. Die termen heeft hij wel honderd keer gebruikt, vaak in samenhang met de term «effectief». Ik wijs erop dat het Trimbos-instituut in 2014 een effectief systeem voor leeftijdscontrole heeft beschreven waarmee naleving en handhaving veel makkelijker worden. Daar kan voor gekozen worden. Vermindering van het aantal verkooppunten maakt de naleving veel gemakkelijker. Dat is een effectieve maatregel. Uit het zicht verkopen is een effectieve maatregel gebleken in de landen waar dat is ingevoerd. Jongeren worden dan niet verleid door de kleurige pakjes. Plain packaging is daarbovenop interessant. Een mooi pakje kan uit het zicht worden verkocht, maar het kan wel in het zicht van kinderen liggen en daarmee een marketinginstrument zijn.

De Staatssecretaris wil onderzoeken wat effectief is, maar onderzoeken is het nieuwe wegkijken. Ik had gewild dat hij op andere dossiers net zo behoedzaam was omgegaan met de invoering als met de maatregelen in het kader van het rookbeleid. Ik zie hier onwil. De Kamer moet dan maar druk uitoefenen. In de columns van mevrouw Rebel op allerlei websites lees ik dat zij meerderheden zoekt. Die zoeken wij ook. Wij nodigen de PvdA uit om zich bij meerderheden aan te sluiten of meerderheden te maken als de Staatssecretaris toch VVD-beleid blijft uitvoeren.

Mevrouw Bruins Slot (CDA): Voorzitter. Ik dank de Staatssecretaris voor zijn antwoorden. In een interruptie heb ik gezegd dat de Staatssecretaris een balansdag had. Ik vroeg hem waartussen hij moest balanceren. Toen had hij het weer over effectiviteit, handhaving en naleving. Mij is inmiddels duidelijk geworden waar hij tussen balanceert. Hij hangt in de touwen tussen de PvdA-fractie en de VVD-fractie. De ene fractie zet de gezondheid voorop en de andere fractie dient nog steeds heel andere belangen. Als de Staatssecretaris echt de jeugd wil ontmoedigen om te beginnen met roken, is het dan niet verstandig om nog eens goed na te gaan wat echt effectief is? Het gaat erom jongeren een gezond leven, een gezonde kans te bieden.

Ik heb nog een aantal vragen. Is de Staatssecretaris bereid om een convenant voor het uitstallingsverbod te sluiten? Gaat hij dan ook voor de volle 100%? Ik heb de Staatssecretaris een aantal keren horen zeggen dat dit de laatste kans is. De sector moet het nu doen. Tot wanneer hebben de branches de laatste kans. Als die kans niet gegrepen wordt, wat gaat de Staatssecretaris dan doen? Dat blijft steeds boven de markt hangen.

De Staatssecretaris neemt wel degelijk een aantal maatregelen die volgens het CDA een positieve bijdrage kunnen leveren aan het ontmoedigen van roken. Het is goed dat dit gebeurt, maar op een aantal punten zien wij de Staatssecretaris graag nog net een stapje extra doen.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66): Voorzitter. Ik ben best goed in multitasken, maar het is niet echt eenvoudig om het voorzitterschap te combineren met het voorbereiden van een tweede termijn. In eerste termijn heb ik al aangegeven dat de Staatssecretaris zelf heeft geschreven dat de zelfregulering de afgelopen jaren niet goed heeft gewerkt. Hij blijft daarop inzetten hoewel hij er een soort deadline aan verbindt, zo heb ik hem tenminste begrepen. Waar gaat dat toe leiden? Wij hebben geconstateerd dat de cijfers slecht zijn. De afgelopen jaren heeft het beleid niet geleid tot daadwerkelijke vermindering van de beschikbaarheid van tabak.

Mij is niet duidelijk op welke manier de Staatssecretaris ervoor gaat zorgen dat de handhaving beter zal plaatsvinden. 90% van de 14- en 15-jarigen slaagt erin om in een horecagelegenheid tabak te krijgen. Dat zijn cijfers waar je steil van achterover slaat. Ik wil toch duidelijker van de Staatssecretaris horen hoe hij de handhaving vorm gaat geven.

Dan nog even over de display ban en plain packaging. Dertien keer per dag worden pakjes sigaretten tevoorschijn gehaald. Dat is een marketinginstrument op zichzelf. Ik kan mij voorstellen dat de Staatssecretaris zegt dat hij eerst wil kijken hoe het gaat met die afschrikwekkende afbeeldingen, maar ik denk dat hij niet te lang moet wachten met alvast na te denken over de wijze waarop wij een stap verder kunnen zetten.

Er is veel over onderzoek gesproken. Wij weten heel veel uit het buitenland. Ik hoorde de Staatssecretaris zeggen dat wij moeten kijken hoe het in Nederland uitwerkt. Is het hier echt zo anders dan in andere landen, vooral in Europa?

Staatssecretaris Van Rijn: Voorzitter. Ik zal proberen antwoord te geven op specifieke vragen. Ik heb veel over de balans gesproken. Daarmee probeer ik aan te geven dat er een balans moet zijn tussen de maatregelen en de naleving en de handhaving. Vanuit het oogpunt van volksgezondheid wil ik ervoor ijveren en vechten dat wij straks een generatie hebben die niet opgroeit met de gewoonte van het roken van sigaretten. Roken is dodelijk. Roken is dus heel slecht, zeker als je er als jongere mee begint en er daarna niet meer van afkomt. Alle maatregelen staan in het teken van het bereiken van dat doel. Wij moeten niet alleen maatregelen bedenken, maar het gaat er vooral om dat die goed nageleefd en gehandhaafd kunnen worden, zodat zij effectief zijn. Mevrouw Dik merkte terecht op dat het haar er ook niet om gaat om zo veel mogelijk maatregelen te verzinnen. Wij hebben een gemeenschappelijk doel, namelijk voorkomen dat de jeugd gaat roken. Dat is het allerbelangrijkste.

Er is de afgelopen jaren veel beleid in gang gezet en dat zal de komende periode ook gebeuren. De horeca is rookvrij. Er is een leeftijdsgrens van 18 jaar. De inzet is om schoolpleinen 100% rookvrij te maken. De handhaving wordt verscherpt. De Europese richtlijn wordt in de vorm van waarschuwingen op pakjes en het verbieden van het toevoegen van geur- en smaakstoffen geïntroduceerd. De naleving wordt verder versterkt. Dit is een taak van de NVWA en van de gemeenten als het gaat om de Drank- en Horecawet. Dit zijn geen maatregelen waarvan je kunt zeggen dat het wel meevalt. Het zijn substantiële maatregelen die in de praktijk de nodige implementatie vergen. Dat blijkt ook wel uit de nalevingscijfers. In dit stadium is de naleving niet goed genoeg. Om die te verbeteren moeten er maatregelen worden genomen. Wij zijn bezig met het creëren van een effectieve basis waarmee wij toekomstige generaties kunnen helpen om niet te gaan roken. Als uit de komende cijfers blijkt dat de naleving nog steeds onvoldoende is, ben ik bereid om eventueel verdergaande maatregelen te treffen en dat geldt ook voor de Kamer als ik de woordvoerders zo hoor. Ik wil dit wel in deze volgorde doen omdat dat het meest effectief is.

Volgend jaar om ongeveer deze tijd zullen wij weer cijfers over de naleving krijgen. Die zijn voor mij bepalend voor de vraag of wij verdere stappen moeten zetten. Volgend jaar rond deze tijd zitten wij weer aan tafel om aan de hand van de cijfers te bepalen of verdere stappen noodzakelijk zijn.

Staatssecretaris Van Rijn: Ik weet niet of we nader tot elkaar komen. Als er tabak wordt gebruikt in de horeca wordt er gehandhaafd, ook in een shishalounge. Als er geen tabak in zit, is er sprake van een ander product à la de e-sigaret. Dan is er een ander vraagstuk, namelijk zitten er schadelijke stoffen in of niet. Dat zullen wij ook onderzoeken.

De fractie van D66 heeft nog naar de handhaving gevraagd. Ik ben er niet van overtuigd dat zelfregulering het hoogste goed is, maar commitment van de branches is heel belangrijk. Er is een wet die voorschrijft dat er geen tabak verkocht mag worden aan jongeren onder de 18. Die wet moet gehandhaafd worden. Het is niet de bedoeling om bij elke ondernemer een politieagent neer te zetten om te controleren. Ik eis commitment van de sector. De brancheorganisaties moeten ernaar streven dat de naleving bij al hun leden op orde is. Er is geen capaciteit voor een 100% controle. Daarom is de naleving door de branches zo ongelooflijk belangrijk. Ik zie dat men dat ook wel wil, maar mijn geduld is niet eindeloos. Vandaar dat ik gezegd heb dat de naleving het komende jaar op orde moet komen.

Ik ben samen met de NVWA bezig om de handhavingsplannen verder te verscherpen. Ik heb niet voor niets het onderzoek naar de maatregelen waar je nog meer aan zou kunnen denken bij de stukken gevoegd. Het denken staat niet stil. Wij gaan daar niet pas over nadenken op het moment dat de naleving niet deugt. Wij zijn nu al bezig met het denken over eventuele maatregelen als de nalevingscijfers daar aanleiding voor geven.

De voorzitter: Mevrouw Dik heeft een VAO aangevraagd. Mevrouw Leijten heeft daar ook over gehad.

Ik vat kort de toezeggingen samen.

• − Eind 2015 ontvangt de Kamer het onderzoek van het RIVM naar de schadelijkheid van de waterpijp.

• − De Kamer wordt geïnformeerd over voorstellen van de branches om de naleving van de leeftijdsgrens substantieel te verbeteren, voorzien van een tijdpad.

• − In juni 2016 wordt de Kamer geïnformeerd over de nieuwe nalevings- en handhavingscijfers en besluitvorming over eventuele verdere maatregelen.

• − De Kamer wordt zo mogelijk nog in het najaar van 2015 geïnformeerd over het overleg met het veld over de display ban, de sigarettenautomaten en de versterking van de publiekscampagne.

• − De Kamer wordt geïnformeerd over de uitkomsten van het overleg met OCW over 100% rookvrije schoolpleinen.

Ik dank de Staatssecretaris voor zijn aanwezigheid, ik dank de leden voor hun inbreng en ik dank de mensen op de publieke tribune voor hun belangstelling.