Nr. 272 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

Voorzitter: Jadnanansing

Griffier: De Kler

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. De afgelopen jaren veranderden veel banen door technologie. Dit vraagt om flexibele opleidingen, zodat mensen goed worden voorbereid op de veranderende arbeidsmarkt en zich snel kunnen aanpassen. Ik ben blij dat de Minister dit ook ziet en werk maakt van de herziening van de kwalificatiestructuur, de introductie van keuzedelen en de associate degree, die al in ons verkiezingsprogramma stond. Ook wil de Minister aan de slag met deelcertificaten. Daar staat mijn fractie op zich niet negatief tegenover, maar hoe zorgt de Minister ervoor dat deelcertificaten voor jonge mensen die uit het voortgezet onderwijs komen niet een volwaardig mbo-diploma vervangen?

Mijn fractie is een stuk minder tevreden over de kwaliteitsafspraken die de Minister wil maken. Als er één sector is waar kwaliteitsafspraken regionaal gemaakt kunnen worden en waarbij docenten, studenten, bestuur en werkgevers deze afspraken kunnen aangaan, is het wel het mbo. Is de Minister bereid de kwaliteitsafspraken op dat regionale niveau te laten vaststellen en af te zien van Haagse bemoeienis? Is het mogelijk dat ze slechts toezicht houdt op de kwaliteit van de afspraken in plaats van kwaliteitsafspraken op te leggen?

Ik kom op de bekostiging. Nog niet zo lang geleden is de Minister in het mbo gestart met wat ik de «opjaagpremie» noem. Door de cascadebekostiging is er een prikkel om studenten zo snel mogelijk weer van het mbo af te krijgen. Zoals verwacht is de cascadebekostiging een rem op de stapeling van diploma's. In plaats van de bekostigingssystematiek aan te passen en deze prikkel uit het systeem te halen, compenseert de Minister de negatieve effecten ervan met twee andere financiële prikkels. Bovenop de opjaagprikkel komt de rendementsprikkel en daarbovenop nog een arbeidsmarktsuccesprikkel. Volgens het CPB is het echter vrijwel onmogelijk om een effectieve financiële prikkel voor het mbo te ontwerpen die niet tot perverse effecten leidt. Kortom, het mbo wordt helemaal gek geprikkeld. Terwijl de discussie over kwaliteitsafspraken in het hoger onderwijs nog volop gevoerd wordt, legt de Minister het mbo als een soort Dokter-Bibberproefpatiënt onder het mes en trekt ze met allerlei financiële prikkels als gereedschap aan verschillende zenuwen om de handjes omhoog te krijgen. Dat werkt niet. De inspectie en het CPB wezen er al op dat deze prikkels alleen maar tot perverse effecten leiden. Is de Minister bereid te stoppen met dit Dokter-Bibberexperiment annex voodoo-experiment met financiële prikkels? Kan zij het systeem hiervan verlossen?

In de plannen van de Minister lees ik niets over medezeggenschap, terwijl een sterke medezeggenschap juist kan zorgen voor draagvlak voor de komende veranderingen.

D66 heeft eerder dit jaar een medezeggenschapsplan voor het mbo gepubliceerd, met daarin onder meer het voorstel om de medezeggenschap instemmingsrecht op de kwaliteitsafspraken te geven. Waarom doet Minister hier niets mee in dit overleg en in haar wetsvoorstel Versterking bestuurskracht?

Een ander groot probleem in het mbo betreft het gebrek aan stages. Door de economische crisis is het aantal aangeboden stages sterk afgenomen. Nu gaat het economisch weer wat beter, maar er is nog steeds een groot gebrek aan stages. Is de Minister bereid om de mogelijkheid om stages aan te bieden aan mbo-studenten, beter onder de aandacht te brengen bij bedrijven?

In dit kader is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan studenten die moeite hebben een stageplaats te vinden. Mijn collega Jadnanansing vertelde bij de begrotingsbehandeling al over Yahya die 222 keer werd afgewezen. We moeten hier echt een oplossing voor kunnen vinden. Bedrijven kunnen stageplekken bijvoorbeeld aanbieden aan de onderwijsinstelling die daarna de student selecteert voor de stageplek. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

De uitval in het mbo is nog steeds hoog. Mijn fractie maakt zich in het bijzonder grote zorgen over de entreeopleiding en de toenemende tendens om deze op afstand te plaatsen.

In hoeverre deelt de Minister de zienswijze van de MBO Raad op het toekomstige bestel, inclusief de wijzigingen in het voortgezet onderwijs (vo), met name wat betreft de havo?

Er zijn tal van private initiatieven, zoals Urban Act die voortijdige schoolverlaters (vsv'ers) samen met ondernemers succesvol een tweede kans biedt. Er zijn meer van dit soort initiatieven. Is de Minister bereid te kijken naar mogelijkheden om dit soort initiatieven experimenteerruimte te bieden, te ondersteunen en mogelijk op termijn te bekostigen?

Wat is de stand van zaken met betrekking tot het ROC Leiden?

Mevrouw Lucas (VVD): Voorzitter. Vorig jaar spijkerde ik bij de begrotingsbehandeling een pamflet aan de deur. Het was een pamflet voor een toekomstbestendig mbo, een mbo dat mee kan veranderen met de arbeidsmarkt, een mbo dat maatwerk kan bieden voor iedere leerling, een mbo waar je een leven lang kunt leren en een mbo waar niet het huidige aanbod, maar de toekomstige vraag van zowel de leerling als de arbeidsmarkt centraal staat. We zetten belangrijke stappen voorwaarts. Waar ik in de vorige visiebrief van de Minister nog te veel pleisters en aspirientjes vond, vind ik nu echte veranderingen. Ik hoop dat de vele gesprekken die ik het afgelopen jaar heb gevoerd met zowel het onderwijsveld als de werkgevers over mijn eigen voorstellen, hebben bijgedragen aan dat beeld.

Mbo-1 en mbo-2 worden gescheiden van mbo-3 en mbo-4. Dat is voor ons niet alleen een naamswijziging om het aanzien van het mbo te vergroten, maar ook een stap op weg naar een brede basis en een beroepsgerichte top met als doel een grotere doorstroom naar mbo-3 en mbo-4 en daarmee meer baankansen voor leerlingen.

De pilot voor nieuwe opleidingen buiten de huidige kwalificatiedossiers is goed nieuws. Via deze pilots kunnen sneller nieuwe opleidingen ontstaan die aansluiten op de snel veranderende arbeidsmarkt. Bij het huidige systeem van kwalificatiedossiers kan het soms zeven jaar duren voordat er een opleiding bijkomt of is aangepast. De toets nieuwe opleiding is een mooie opmaat naar een responsiever systeem.

De opening die de Minister biedt in de discussie over de noodzaak om in de toekomst, bovenop de al aangekondigde experimenten met de gecombineerde leerweg, onderscheid te maken naar de verschillende leerwegen, vinden wij positief. Hoe meer maatwerk er geleverd kan worden tussen de beroepsopleidende leerweg (bol) en de basisberoepsgerichte leerweg (bbl) in, hoe beter. Voor sommige leerlingen is het een te grote overgang om direct na het vmbo of de havo de werkvloer op te gaan. Anderen gaan liever gelijk in de praktijk aan de slag, met een geconcentreerd aantal theorieweken per jaar, in plaats van iedere week een dag in de schoolbanken te moeten zitten.

Het maatwerk plaatst ons echter voor een dilemma. Tot nu toe was er een helder onderscheid tussen bol en bbl, waardoor het duidelijk was wie leerling was en wie werknemer en wie als bol-leerling bekostigd werd en wie als bbl'er. Nu dat onderscheid in de toekomst misschien verdwijnt, moeten we ook het gesprek aangaan over een gelijkwaardiger benadering van die leerwegen. Anders krijgen we straks de rare situatie dat de ene opleiding twee dagen school en drie dagen werken een bbl-traject noemt, terwijl de andere opleiding het als bol-traject met lekker veel praktijk ziet. We komen dan op een hellend vlak tussen leerlingen en werknemers, tussen recht op studiefinanciering of recht op loon volgens de cao en tussen een volledige of een lagere bbl-bekostiging. Ik vrees dat heel veel roc's kiezen voor de bol-bekostiging, maar met zo min mogelijk uren in de klas, want dan houden ze er het meeste geld aan over.

Het is dus hoog tijd om te onderzoeken of we tot nieuwe afspraken kunnen komen met zowel de werkgevers als de vakbonden over bijvoorbeeld een vast leerlingenloon voor jongeren die deels opgeleid worden op de werkvloer. Een dergelijk leerlingenloon heeft als voordeel dat er gelijkheid komt in het loon van leerlingen in verschillende sectoren. Op dit moment kan het gebeuren dat een leerling in de bouw bijna twee keer zoveel verdient als een leerling die binnen hetzelfde bedrijf op de financiële administratie werkt. Dat is een beetje gek, want bij de studiefinanciering maken we geen onderscheid tussen studierichtingen. Bovendien kan zo'n leerlingenloon zowel voor korte stages als voor reguliere bbl-trajecten gelden, waarmee je mengvormen van bol en bbl makkelijker maakt. Tevens kan het tot substantieel meer bbl-plekken leiden als de aanvullende eisen die nu in veel cao's worden gesteld, geschrapt worden.

De VVD wil een eerlijke vergoeding voor leerlingen op de werkvloer, maar wil de leerlingen ook niet uit de markt prijzen. Het opleiden op de werkvloer blijkt nog steeds een grotere garantie op een baan te bieden dan een opleiding in de schoolbanken. De afname van het aantal bbl-plekken is ons dan ook een doorn in het oog. Veel werkgevers vinden een leerling nu eenmaal te duur. We moeten dus bekijken hoe we het voor werkgevers aantrekkelijker kunnen maken om die plekken aan te bieden. Een eenduidig leerlingenloon, en daarmee ook terug naar de status «leerling» in plaats van «werknemer», kan daaraan bijdragen. Kan de Minister dit voorstel met de vakbonden en werkgevers bespreken? Kan zij een voorstel doen voor een gelijkere benadering van bol en bbl als zij met het voorstel komt voor meer gemengde leerwegen? Uit mijn eigen vooroverleg weet ik dat er aan beide zijden bereidheid is om in ieder geval na te denken over een gelijkere behandeling van bol'ers bbl'ers, zodat we het opleiden op de werkvloer aantrekkelijker maken voor beide partijen.

Mevrouw Lucas (VVD): Het moet in samenhang bekeken worden en je moet dus ook naar de bekostiging kijken. Anders voorzie ik dat heel veel roc's een opleiding een bol-opleiding noemen vanwege de volledige bekostiging, terwijl ze de jongeren vervolgens zo veel mogelijk op de werkvloer opleiden. Je moet het in samenhang bezien en als één pakket met de vakbonden en de werkgevers bespreken. Het is nu een goed moment om dit te doen, maar dan moeten we ook de status van leerling of werknemer in al die verschillende cao's meenemen. We merken namelijk dat het in de weg zit bij het creëren van meer bbl-plekken. Het maken van salarisafspraken in bijvoorbeeld de bouw, is inderdaad goed voor degenen die een leerwerkplek weten te vinden. Een heleboel jongeren kunnen hierdoor echter geen werkplek meer vinden, omdat er onvoldoende plekken worden aangeboden. Je snijdt andere jongeren hierdoor de pas af en dat wil ik graag voorkomen. Het is tijd om er integraal naar te kijken. Dat is ook mijn verzoek aan de Minister.

Ik kom op De Vries Makkum, de bedrijfsschool op de werf waar de geweldigste jachten worden gebouwd. Hier worden vakmannen en -vrouwen opgeleid. Zowel de theorie- als de praktijklessen volgen ze op de werf. Ik heb het al eerder over deze opleiding gehad waar schilders, metaalbewerkers en meubelmakers samen worden opgeleid. De Vries leidt niet alleen op voor de eigen werf, maar ook voor het mkb in de omgeving dat zelf geen mogelijkheid ziet om leerlingen te begeleiden. Bovendien is het voor de leerlingen leuker om gezamenlijk met leeftijdsgenoten de opleiding te volgen bij de bedrijfsschool van De Vries. Het is een prachtinitiatief. De Vries is daarom uitgeroepen tot leerwerkbedrijf van het jaar. Hoe mooi zou het zijn als De Vries dit kan blijven doen? De vraag is echter of dat lukt als dit bedrijf veel kosten maakt per leerling, maar er niet voor bekostigd wordt. De bekostiging gaat namelijk naar het roc, terwijl de leerlingen nooit op het roc komen. Met de pilots vraagfinanciering in het hbo deeltijdonderwijs hebben we vorig jaar een stap gezet op weg naar maatwerk. Die stap zou ik heel graag ook in het mbo zetten door bedrijfsscholen zoals de Vries Makkum als opleider te erkennen en te bekostigen. Zij kunnen dan of zelf docenten aannemen voor de algemene vakken of deze blijven inhuren via het roc. Het geld gaat dan naar de plek waar de opleiding echt gegeven wordt: de bedrijfsschool. Is de Minister bereid om een pilot te starten rondom vraagfinanciering in het mbo in het algemeen en met De Vries Makkum als leerwerkbedrijf van het jaar in het bijzonder? Dit bedrijf verdient die erkenning. Bovendien past het goed in de ambitie van de SER Noord-Nederland, die heeft aangegeven pilotregio te willen zijn voor een Leven Lang Leren en nieuwe leervormen. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

In haar brief stelt de Minister dat ze het bekostigd mbo certificaten wil laten uitgeven aan uitvallende leerlingen. Dat klinkt positief, maar zou weleens een pervers effect kunnen hebben, zeker als de scholen dan ook bekostigd worden voor deze deeltrajecten. Op die manier kunnen bekostigde onderwijsinstellingen immers vals concurreren met private opleiders die niet diplomagericht hoeven te werken, maar daarom ook niet bekostigd worden. Wij vinden dat er, net als bij het hbo, gelijk overgestoken moet worden. Als bekostigde onderwijsinstellingen willen experimenteren met certificaten voor delen van kwalificaties en keuzedelen, moeten ze ook meedoen aan een experiment met vraagfinanciering. Alleen dan verstoort de overheid de private markt niet en bieden we leerlingen zo veel mogelijk keuze en maatwerkoplossingen. We komen bij het debat over een Leven Lang Leren wellicht verder hierover te spreken, maar de VVD wil dit punt nu al markeren. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

Over de gemeenschap van mbo-colleges komen wij nader te spreken als de brief van de Minister daarover binnen is.

Er zijn goede stappen gezet op weg naar maatwerk en responsiviteit. Mijn complimenten voor de Minister. Dat mag ook wel eens gezegd worden. Ik zie de voorzitter heel verbaasd kijken. Ik deel inderdaad niet vaak complimenten uit.

De voorzitter: Ik ben er juist heel blij mee dat u dit doet. Vandaag is namelijk een heel speciale dag voor hindoes over de hele wereld: Diwali, het lichtjesfeest. Het adagium van dit feest is om elkaar complimentjes te maken, elkaar hoop te geven en blij te zijn. Het moet niet te ver gaan dat de coalitie ook mijn feestjes gaat vieren.

De heer Van Meenen moet dit overleg nu verlaten vanwege andere verplichtingen, maar komt zo spoedig mogelijk terug.

Mevrouw Siderius (SP): Voorzitter. Het mbo is cruciaal voor het opleiden van onze vakmensen, vaklieden die de ruggengraat van onze samenleving vormen. Helaas hebben bestuurders met grootheidswaanzin en fixaties op geld en cijfers het middelbaar beroepsonderwijs de afgelopen tijd weinig goed gedaan. Daarom vinden wij het erg goed dat de Minister wil investeren in de kwaliteit van het onderwijs en een betere aansluiting op de arbeidsmarkt.

De SP maakt zich wel zorgen, onder andere over de toegang tot het mbo. Wij vinden het fijn dat de Minister nadenkt over een toelatingsrecht voor het mbo. Niet zelden krijgen studenten met een beperking na een intakegesprek te horen dat ze niet welkom zijn. De Minister zegt dat studenten dan maar de klachtenprocedure moeten volgen. We hadden onlangs een rondetafelgesprek over de kwalificatieplicht en daar werd gezegd dat er 100 klachten gemeld zijn. De SP wil graag de daadwerkelijke aantallen weten. Kan de Minister de mbo-instellingen vragen naar het aantal afwijzingen bij de toelating tot een opleiding?

Afgelopen maandag was ik op het ROC West-Brabant. Dat was zeer inspirerend. Men loopt voorop met innovatie, onder andere op het gebied van zorg. De Minister wil dit graag organiseren via een experimenteerruimte voor zogenaamde crossovers en het regionaal investeringsfonds. Dat is echter allemaal tijdelijk geld waarmee er nog geen consistentie en geen structuur is. Zou het niet beter zijn om dit budget structureel vast te stellen? Ook na 2017 is innovatie op de arbeidsmarkt aan de orde van de dag en moet het onderwijs daarin investeren. Gaat het nu niet te veel houtje-touwtje?

De organisatie van passend onderwijs binnen het mbo moet nog van de grond komen. De samenwerking met de jeugdhulpverlening, de geestelijke gezondheidszorg (ggz) en de sociale wijkteams loopt niet overal even goed. Waarom heeft de Minister ervoor gekozen om het regionaal investeringsfonds in te zetten om de plooien in de samenwerking tussen leerplicht, onderwijs en hulpverlening glad te strijken? Dit fonds is toch juist bedoeld voor innovatie? Moet er niet apart worden geïnvesteerd in het passend onderwijs in het mbo? Wij hebben de indruk dat dit fonds wel voor heel veel doelen gebruikt wordt en dat het daardoor zijn kracht verliest.

De SP kijkt uit naar het voorstel voor een diploma voor mbo-1 en mbo-2 zonder de eisen voor taal en rekenen. Het is een zeer interessante optie. Wij horen echter ook dat juist voor mbo-1 en mbo-2 begeleiding op de arbeidsmarkt door middel van de zogenaamde jobcoaches hard nodig is. Ziet de Minister een mogelijkheid om meer in te zetten op jobcoaching tot minimaal twee jaar na het verlaten van de opleiding? Ik denk dan bijvoorbeeld aan de wijze waarop jobcoaching in het praktijkonderwijs georganiseerd wordt.

De SP is minder enthousiast over de financiële prikkels in het mbo. Die worden soms bijna tot doel verheven. De resultaatafhankelijke beloning en het afrekenen op studiewaardes zijn prikkels waar de SP echt niet achter kan staan. Naar onze mening is het onderwijs geen commercieel bedrijf met winstmaximalisatie en targets. Wij vragen de Minister om hier vandaag nog mee te stoppen. Ook het heilige geloof in het makersonderwijs van onder andere de VVD en de Partij van de Arbeid leidt tot bezorgdheid bij de SP. Er wordt € 500.000 weggehaald bij de Centra voor Innovatief Vakmanschap om een eenmalige fair van twee dagen voor het makersonderwijs te organiseren. Technische opleidingen, bijvoorbeeld de opleiding tot luchtvaarttechnicus die ik bezocht heb bij het ROC West-Brabant, krijgen hier last van. Men heeft daar sowieso al een bekostigingsprobleem, omdat het bedrijfsleven nauwelijks wil investeren in deze opleiding, terwijl het de mensen die van deze opleiding komen hard nodig heeft. Nu halen we er waarschijnlijk ook nog € 500.000 bij weg. Is dat niet onverstandig?

Bij de cascadebekostiging moeten leerlingen zo snel mogelijk een diploma behalen, want anders krijgt de school het onderwijs niet bekostigd. Volgens de Minister leidt dit tot meer uitdaging voor studenten en kortere opleidingsroutes. Het is echter de doodsteek voor de mogelijkheid om tijdens je verblijf op het mbo van opleiding te wisselen. Het maakt het soms zelfs onmogelijk. De Minister stelt terecht dat het ook een blokkade is voor het stapelen van diploma's. Een student die van mbo-2-niveau naar mbo-3-niveau en vervolgens naar mbo-4-niveau gaat, zit al gauw zes jaar op een instelling. Dat betekent dat een school maar de helft van de normale bekostiging krijgt voor de student. De wijze van bekostiging stimuleert scholen niet om dergelijke studenten binnen te houden. Hoe kan de Minister dit verenigen met het uitgangspunt dat stapelen juist wenselijk is?

De bestuurders in het mbo verdienen nog steeds een goede zakcent aan hun baan. Door de riante ontslagvergoeding wordt de salarisnorm in het onderwijs soms op slimme wijze ontweken. Is de Minister bereid hier een einde aan te maken door de oude overgangsregelingen te stoppen, nietig te verklaren, en te introduceren dat de medezeggenschap, waarin docenten en studenten zijn verenigd, instemmingsrecht krijgt ten aanzien van het salaris van de bestuurders en de declaraties?

Er zijn grote problemen geweest met de megalomane bouwprojecten in het onderwijs. ROC Leiden is daarvan het beste voorbeeld. De SP krijgt bezorgde signalen uit Purmerend, waar het Regio College en het Horizon College nieuwbouw organiseren, omdat het Horizon College niet in het gebouw bij het Regio College wil intrekken. Wat is er precies aan de hand? Waarom wordt voor die optie gekozen? Ik ben er heel benieuwd naar, maar ik heb er de vinger nog niet helemaal achter. Misschien kan de Minister ons daar beter over informeren.

Tot slot sluit ik me aan bij de woorden van D66 over Urban Act. Ik heb te weinig spreektijd om daar ook nog aandacht aan te besteden, daarom ben ik blij dat de heer Van Meenen er vragen over heeft gesteld.

De heer Beertema (PVV): Voorzitter. De inspanningen op weg naar een betere kwaliteit van het mbo zijn gestart onder kabinet-Rutte I. Dat wil ik toch gezegd hebben. Die inspanningen werpen nu hun vruchten af, althans, dat zegt de Minister, die wel erg positief is over de resultaten. Lichtjesfeest of niet, ik moet daar toch iets van zeggen. De Inspectie van het Onderwijs is inderdaad positiever over de kwaliteit van het mbo dan in voorgaande jaren. Ook de studenttevredenheid is de afgelopen jaren gestegen: kijk naar de uitkomsten van de monitor van de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB-monitor). Mbo-instellingen zijn volgens de Minister op de goede weg. Ze schrijft echter ook dat voor een toekomstbestendig mbo extra inspanningen nodig zijn om de kwaliteit nog verder te versterken. Zo is het maar net. Wij begrijpen het optimisme van de Minister namelijk niet helemaal. We zijn er nog lang niet. Verbetering is goed zichtbaar bij de kwaliteitsborging, schrijft de Minister, en het percentage opleidingen met onvoldoende kwaliteitsborging is gedaald van 72 naar 47. Dat is inderdaad vooruitgang, maar het blijft wel overeind staan dat de kwaliteitsborging bij een schokkend aantal opleidingen nog steeds niet goed is. Dat is bijna bij de helft van de opleidingen. Het percentage opleidingen dat zelfs niet voldoet aan de wettelijke vereisten is nog steeds 14.

De verbetering die te zien is op de terreinen onderwijskwaliteit en kwaliteitsborging, zien we in ieder geval niet terug bij de examenkwaliteit. Ongeveer de helft van de opleidingen heeft geen volledig werkend kwaliteitszorgsysteem en 50% van de opleidingen heeft ook de examinering zelf niet op orde. Ik vind dat schokkende cijfers. In tegenstelling tot andere partijen blijft de PVV erop hameren dat voor het beroepsonderwijs landelijke objectieve normen, extern gelegitimeerd, aan de basis moeten liggen om de onderwijskwaliteit van het beroepsonderwijs te borgen en daarmee het civiel effect van de diploma's te garanderen. De samenleving als geheel en het bedrijfsleven in het bijzonder moeten blind kunnen varen op de waarden van mbo-diploma's. Wat kan een mbo'er op niveau 3 of 4? Het diploma moet geen indicatie daarvan geven, maar het moet een bijna-garantie zijn. Dat is nu niet zo. De instellingen stellen nog steeds eigen kaders. Ze maken hun eigen examenplan. Ze construeren hun eigen examens. Ze beoordelen hun eigen leerlingen en ze diplomeren aan het einde van de dag allemaal volgens hun eigen normen en eisen. Alleen voor de vakken waarvoor de samenleving het echt niet meer accepteerde, namelijk voor Nederlandse taal en rekenen, zijn er centraal ontwikkelde examens gekomen, omdat dat kennelijk de enige manier is om objectieve kwaliteit te garanderen die landelijk wordt herkend en erkend. Dat is ook heel logisch. Zo zou het moeten zijn voor alle vakken. Het hbo heeft de uitdaging deels opgepakt door in ieder geval vreemde ogen bij de examinering te organiseren; vanuit het inzicht dat vreemde ogen dwingen. Maar ook daar blijven we een taai gevecht voeren tegen bestuurders die het allemaal zelf en zonder pottenkijkers willen doen. Onverantwoord, zeggen wij, met de diplomafraude van Inholland van nog niet zo lang geleden in gedachten.

Hoe kan het dat de examinering in het mbo nog steeds niet op orde is? Er is niet eens een verbetering waarneembaar. Hoeveel examens worden door de mbo-instellingen zelf geconstrueerd? Hoeveel examens worden extern ingekocht en welke mbo-instellingen betreft dit? Hoe verhoudt de examenkwaliteit van deze instellingen zich tot die van de instellingen die zelf examens samenstellen?

Driekwart van de opleidingen evalueert de eigen onderwijskwaliteit. Dit gebeurt in allerlei vormen, bijvoorbeeld door tevredenheidsmetingen onder studenten, personeel en leerbedrijven, via zelfevaluaties door teams of via interne audits. De kwaliteit van de zelfevaluaties verschilt enorm, met name de wijze waarop ze worden ingevuld. Vaak ontbreken expliciete normen waaraan de onderwijskwaliteit moet voldoen en wordt de zelfevaluatie onvoldoende onderbouwd. Kortom, de slager keurt z'n eigen vlees zonder duidelijke richtlijnen. Daar moeten we toch mee stoppen? De uitkomsten geven toch geen enkele serieuze indicatie aan de hand waarvan we beleid kunnen maken?

Docenten schieten vaker tekort in hun didactisch handelen bij lessen waarin studenten zelfstandig moeten werken, in ongeveer 20% van de gevallen. Dat is veel. Studenten geven aan niet goed te weten waarmee ze bezig zijn en waarom. Ze geven aan eerder vast te lopen omdat ze onvoldoende begeleid worden en ze vinden dat ze de leertijd niet zinvol benutten. Die uitkomsten waren in het jaar 2010, toen ik het mbo verliet, precies hetzelfde. Er is in die vijf jaar dus weinig veranderd. Er is veel meer werk aan de winkel dan de Minister doet voorkomen.

Eén van de meest prangende voorbeelden is het afschaffen – een uitstel van 5 jaar – van de rekentoets voor het mbo, met dank aan de PvdA en D66 die kennelijk van oordeel zijn dat mbo'ers niet hoeven kunnen rekenen. Alle Kamerleden, niet alleen ik, ontvingen mails van docenten uit het mbo die graag rekenvaardige leerlingen willen afleveren aan vervolgopleidingen en het bedrijfsleven. Dat lukt ze ook. De rekentoets zou ervoor zorgen dat rekenen serieuzer genomen zou worden, want het houdt de druk op de ketel voor leerlingen, docenten, schoolleiding en ouders. Het voorgestelde nieuwe beleid heeft niet eens de kans gehad om zich te bewijzen, want het werd hier in de Kamer al afgeschoten. Die docenten en scholen hebben heel veel tijd, geld en energie gestoken in het ontwikkelen van goed rekenonderwijs. Het is doodzonde.

De heer Beertema (PVV): Dat is me natuurlijk uit het hart gegrepen. Er zijn nu twee richtingen waarin examens in het mbo tot stand komen: via de eigen, interne, weg en via de externe weg, waarbij ze worden ingekocht. Wat mij betreft wordt de interne weg helemaal afgesloten. De accreditatie en die vreemde ogen moeten er ook komen. Nogmaals, het civiel effect, juist in het mbo, is ongelooflijk belangrijk en dat kan echt alleen maar op die manier versterkt worden. Volgens mij moet er dus een accreditatiesysteem komen, te meer omdat de Minister wel allerlei argumenten noemt om te kunnen blijven stapelen in het kader van verheffing, emancipatie, enzovoorts, wat ons uit het hart gegrepen is, maar dit afhankelijk maakt van de resultaatafhankelijke beloning van de studiewaarden. Daar zit volgens ons een perverse prikkel in, te meer omdat de examinering niet op orde is. Als een roc wil scoren op dat terrein, moet het vroeg of laat oogjes dichtknijpen bij de examinering van de eigen leerlingen om zo veel mogelijk leerlingen op hogere niveaus te kunnen afleveren. Dat vind ik heel zorgelijk.

Ik was nog bij de rekentoets. De houding van de MBO Raad verbaast mij. De MBO Raad wil namelijk geen onderzoek naar de besteding van de rekengelden die de overheid de laatste jaren heeft gegeven om het rekenonderwijs te verbeteren en dat is toch heel wat geld. In een brief aan de leden van de Kamercommissie OCW schrijft de MBO Raad dat slechts signalen van studenten die zeggen geen rekenonderwijs te hebben gekregen niet voldoende zijn om een breed onderzoek van de inspectie onder alle scholen te legitimeren. Ik zou zeggen van wel. Het onderzoek van de onderwijsinspectie is juist gericht op de mbo's. Het is bedoeld om boven tafel te krijgen wat er de afgelopen jaren met al het geld is gebeurd. Volgens dat onderzoek klaagde een op de drie leerlingen over het feit dat er te weinig rekenlessen werden gegeven. Een op de drie leerlingen! De MBO Raad vindt dat niet voldoende rechtvaardiging voor een onderzoek. Hoe kan het dat de MBO Raad wegkomt met het niet geven van duidelijkheid over de bestede rekengelden, zelfs nadat de motie-Straus is aangenomen waarin om duidelijkheid werd verzocht? Waar is dat geld gebleven?

De ontwikkeling van de monitor voor de beroepspraktijkvorming (bpv) verloopt minder voorspoedig. Wij vinden bpv allemaal een cruciaal onderdeel van het mbo. Waarom lukt het niet om de bpv mee te nemen voor een valide indicator voor de resultaatafhankelijke beloning vanaf 2017? Wat gaat er mis? Daar ben ik benieuwd naar.

De heer Kuzu (Groep Kuzu/Öztürk): Voorzitter. Ik feliciteer allereerst de voorzitter met Divali. Ik moet beginnen met complimenten. Ik complimenteer de voorzitter daarom met de wijze waarop ze de vergadering voorzit. Divali is ook een feest van vreugde en daar staat zij altijd symbool voor.

Ik ga over naar de inhoud. We leven in een ongekend dynamische tijd. Technologische ontwikkelingen volgen elkaar in een steeds hoger tempo op. Informatiestromen stromen met een hogere snelheid dan ooit tevoren. Wat nu gemeengoed is, zou over twee decennia zomaar vergane glorie kunnen zijn. We zien de verlaten en vervallen autofabrieken in de spookstad Detroit. Dat mag in Nederland nooit gebeuren. Daarom moet het onderwijs kunnen mee veranderen met een veranderende arbeidsmarkt, economie en samenleving. Bovenal moet het onderwijs efficiënt kunnen omgaan met de enorme hoeveelheid informatie die in de wereld van nu op leerlingen afkomt. Dit heeft vooral gevolgen voor het mbo, want de komende veranderingen raken vooral banen in het middensegment. Een aanzienlijk aandeel hiervan zal verdwijnen of veranderen. Wij zijn daarom voor een mbo dat sneller op gewijzigde omstandigheden en een veranderende vraag kan inspelen. Wij juichen de maatregelen van het kabinet voor een responsiever mbo dan ook toe.

Een responsiever mbo vraagt echter om een betere samenwerking tussen voorgezet onderwijs, het mbo en het hbo. Hoe waarborgen we een goede aansluiting als mbo-onderwijs responsiever en dus relatief veranderlijker zal zijn? Als onderdelen van het mbo-onderwijs veranderen, is informatie-uitwisseling tussen scholen van groter belang. Wij kijken daarom met veel aandacht naar het project Samen werken aan een betere aansluiting in Rotterdam. Daarbij wordt informatie van hbo-scholen gebruikt om de prestaties van ex-leerlingen uit het voortgezet onderwijs te analyseren. Op basis hiervan hebben deze vo-scholen specifieke leerlijnen opgesteld voor de aansluiting. Hoe gaat de Minister de informatie-uitwisseling tussen mbo's, hbo's en vo-scholen verbeteren? Hoe waarborgt zij dat een responsief mbo ook zijn weerklank krijgt in het voortgezet onderwijs en in het hbo?

Wij zijn voorstander van het borgen van de regionale samenwerking tussen bedrijfsleven en scholen, want die zorgt voor een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. De koppeling tussen bedrijfsleven en onderwijs kan nog sterker gemaakt worden. Is de Minister in dit kader bereid om te bevorderen dat vertegenwoordigers uit het regionale bedrijfsleven zitting nemen in de raden van advies van mbo's? Zo wordt de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt immers nog beter vormgegeven en worden de paden tussen school en werk voor leerlingen nog beter gebaand.

Een responsief mbo raakt ook onze docenten. Door de veranderende omstandigheden wordt bijscholing nóg belangrijker. Hoe zorgen we ervoor dat leraren toegerust blijven op het geven van goed praktijkgericht onderwijs? De 59 uur per jaar voor individuele scholing die in de cao van mbo-docenten opgenomen is, is goed. Wij zijn in dit kader ook voor een verplichte jaarlijkse praktijkstage voor mbo-leraren. Laat mbo-leraren jaarlijks in contact komen met de praktijk, zodat ze de ontwikkelingen die ze daar zien een plek kunnen geven in de les. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

Een responsief mbo heeft niet alleen te maken met de economie en de arbeidsmarkt. Het is ook van belang dat het onderwijs opleidt in het licht van veranderende maatschappelijke omstandigheden. Hoe ga je om met een toenemende diversiteit van de samenleving, botsende opvattingen of tegenstrijdige tijdsgeesten? Het is essentieel dat het burgerschapsonderwijs wordt versterkt. Door middel van goed burgerschapsonderwijs kunnen we de democratische betrokkenheid van en de tolerantie onder leerlingen vergroten. Helaas zien we dat dit beter kan. Dat is niet alleen in het mbo het geval, maar over de gehele linie. Uit de stukken kun je opmaken dat de Minister de Minister van financiële prikkels is. Of het nu gaat om vroegtijdig schoolverlaten of studiewaarde, scholen krijgen vrijheid in beleid en worden financieel beloond bij goede uitkomsten. Waarom voert de Minister dan geen financiële prikkel voor het burgerschapsonderwijs in? Scholen die het goed doen op het gebied van burgerschap, krijgen wat ons betreft een burgerschapsbeloning. Spreek scholen aan op hun taken en beloon ze als ze het goed doen.

Kleinschaligheid in het mbo is van belang voor goed onderwijs. Dat bleek ook uit de JOB-monitor, waaruit bleek dat kleinschaligere mbo-instellingen betere cijfers kregen. Helaas is het met de kleinschaligheid en de menselijke maat op het mbo nog niet goed genoeg gesteld, maar wordt er wel aan gewerkt. Er zijn te veel te grote roc's ontstaan uit efficiencydenken. Wij wachten de brief van de Minister over kleinschalig mbo-onderwijs dan ook af. Kan de Minister alvast een tipje van de sluier oplichten over de stand van zaken?

Wij kijken in dit kader ook met aandacht naar private initiatieven, waarbij de verbinding wordt gelegd tussen jongeren en een coach of docent binnen een kleinschalige onderwijssetting, zoals het initiatief Urban Act. Is de Minister bekend met dit soort initiatieven? Ziet zij hier de waarde van in, met name voor kwetsbare jongeren die dreigen uit te vallen?

We moeten stoppen met efficiencydenken. We moeten persoonlijkheid centraal stellen. Het onderwijs gaat niet om geld, maar om mensen. Onderwijs moet ingebed zijn in de lokale gemeenschap en benaderbaar zijn.

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Nu u mij zo introduceert, is het misschien goed om erop te wijzen dat vandaag in vele delen van ons land Sint Maarten gevierd wordt. Daaraan komen ook lichtjes te pas.

Over veel thema's die op de agenda staan en waarover we brieven hebben ontvangen van de Minister, zullen we het later nog hebben. Ik zal het daarom niet hebben over ROC Leiden, de associate degree, een Leven Lang Leren en de schaalgrootte in het mbo, want die thema's staan binnenkort geagendeerd.

Het is goed dat de Minister werkt aan een vernieuwde samenwerking tussen mbo en het bedrijfsleven. Daar zijn ook veel goede voorbeelden van te vinden. Het CDA heeft bij de afgelopen begrotingsbehandeling op dat punt nog een duit in het zakje gedaan met het verzoek om te bekijken of meer docentstages in het mbo mogelijk gemaakt kunnen worden. Ik begrijp dat we daarover nog een reactie krijgen van de Minister.

Ik kom op de publiek-private samenwerking ten behoeve van kwetsbare jongeren. Ik begreep uit de bijdrage van de SP dat ook D66 het hierover heeft gehad, net als de heer Kuzu. Dit betreft opgestapelde problematiek. Urban Act doet een voorstel om deze jongeren er weer bij te betrekken. Ik vind dat een mooi initiatief. Ik heb het zelf ook gezien en ik heb met die jongeren gesproken. Is de Minister bereid om de financiering voor een experiment met een duur van drie jaar te organiseren?

Het CDA is voor de aangekondigde experimenten met betrekking tot de gecombineerde leerweg van bol en bbl. Dat laat onverlet dat we ook aandacht moeten hebben voor het bbl-onderwijs, dat op dit moment zeer in de verdrukking is gekomen. Is het geen tijd om te komen met een langetermijnvisie voor het bbl? Moet er bijvoorbeeld op het punt van de financiering, ook die van de beroepspraktijkvorming, niet meer gebeuren? Moeten we dit type onderwijs voor studenten met gouden handjes niet koesteren? Kunnen we bekijken of we dat op die manier kunnen behouden?

De heer Rog (CDA): Ik vind het een karikatuur van de problematiek. De SP heeft het altijd erg gemakkelijk in de debatten. De SP stelt altijd dat er geld bij moet en dat dan alles beter wordt. Bij de laatste verkiezingen was de SP echter de enige partij hier aanwezig die 1 miljard euro wilde bezuinigen op het mbo en het hoger onderwijs. Dat is toch een fors bedrag. Ik vind dat dus een heel gemakkelijke redenering. We zien het probleem. Ik stelde hierover ook vragen aan de Minister. We moeten echt aandacht hebben voor het probleem dat de bbl-route op dit moment in de verdrukking zit. Dat probleem moeten we aanpakken. Daar zit de Minister die de uitvoerende macht vormt. Ik geef haar met de VVD aan dat er ook gekeken moet worden naar de contracten op de werkvloer. Met de SP geef ik haar aan dat er gekeken moet worden naar de bekostiging van bbl ten opzichte van bol.

De Minister heeft aangekondigd te willen experimenteren met certificaten binnen de mbo-opleiding. Hoe ver wil de Minister hierin gaan? Ook hierin hebben wij een genuanceerd standpunt, zeg ik alvast tegen mevrouw Siderius. We willen maatwerk bieden voor studenten, maar lopen we daarmee niet het risico dat onnodig veel studenten straks kiezen voor de makkelijke weg naar het branche- of vakdiploma of hoe dat ook gaat heten, waardoor uiteindelijk mbo-2 niet volledig gehaald wordt en het voortijdig schoolverlaten (vsv) zal toenemen? Hoe verhoudt dit soort initiatieven zich tot het Netherlands Qualifications Framework (NLQF)? Kortom, is er geen nadere impactanalyse nodig voordat zo'n experiment wordt aangaan? De Minister heeft een klaroenstoot gegeven, maar ik hoor graag haar nadere analyse. Ziet zij mogelijkheden om bijvoorbeeld in de sectoren zorg en techniek te experimenteren met aanbodfinanciering als vouchers, zoals in het hoger onderwijs? Ik meen dat mevrouw Lucas daar net aandacht voor vroeg toen ik binnenkwam.

Ik heb een motie ingediend ten aanzien van de bevoegdheidseisen voor docenten burgerschapsvorming. Die motie is aangenomen en de Minister heeft daar een uitwerking aan gegeven. Ik ben daar nog niet helemaal over gerustgesteld. Ik juich toe dat de Minister heeft aangekondigd dat het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) onderzoek gaat doen. Kan zij de kwaliteit en de opleiding van de docenten burgerschap daarbij betrekken? Kennelijk accepteren we dat studenten ten aanzien van burgerschap slechts een inspanningsverplichting hebben en geen resultaatverplichting. Is de Minister bereid om een stap verder te gaan en met de Nederlandse Vereniging van Leraren Maatschappijleer (NVLM) een resultaatverplichting nader uit te werken? Dan kan de burgerschapsvorming van deze groep studenten beter geborgd worden.

Mevrouw Jadnanansing (PvdA): Voorzitter. Gisteravond was ik uitgenodigd om in het buurthuis De Meervaart bij mij om de hoek in Amsterdam-Oost met jongeren in gesprek te gaan over zaken die hen bezighouden. Ook Sara en Meriam deden mee met dit gesprek. Sara vertelde mij dat ze zich echt zorgen maakt over haar toekomst. Ze doet mbo-2 en vroeg mij of ik dacht dat ze daarmee een baan zou vinden. Zelf dacht ze namelijk van niet. Het liefst had ik natuurlijk tegen haar gezegd dat ze zich geen zorgen hoeft te maken en dat het helemaal goed komt, maar dat is natuurlijk een leugen. De snelle ontwikkeling van technologie, robotisering en de verdringing door jongeren met een hoger niveau maakt dat het inderdaad behoorlijk pittig gaat worden. Het is echter ook geen optie om deze dames te adviseren maar met hun opleiding te stoppen. Daarom is het goed dat we vandaag praten over de toekomst van het mbo.

Vandaag wil ik niet zozeer met nieuwe ideeën komen voor het mbo-veld, want met het aannemen van mijn moties over kwetsbare jongeren en over een sluitende aanpak van beroepspraktijkvorming heeft de Kamer al uitgesproken welke kant het uit moet. Het komt er nu op aan dat deze moties worden uitgevoerd. De kern van de zaak is: hoe leiden we jongeren op in de supersnel veranderende wereld van technologie en robotisering? Vooral jongeren van het mbo-2-niveau verdienen onze aandacht met maatwerk, leren in de beroepspraktijk en stevige inzet op LoopbaanOriëntatie en -Begeleiding (LOB).

Ook de Minister signaleert in het begin van haar brief de kwetsbare positie van het middensegment. Wat verstaat de Minister daaronder? Bedoelt zij mbo-2, mbo-3 of beide? Is zij het ermee eens dat er een verschil kan zijn per branche, regio of bedrijf? Hoe kijkt de Minister aan tegen het begrip «startkwalificatie»? Dekt de vlag de lading nog? Het begrip wekt wel de indruk dat toegang tot de arbeidsmarkt mogelijk is, maar is dat daadwerkelijk het geval?

In het algemeen signaleert de onderwijsinspectie dat leerlingen op school onvoldoende worden gemotiveerd. Motiveren is wel mogelijk met beroepsonderwijs waarbij leren in de beroepspraktijk veel meer dan nu centraal staat. Het beroepsonderwijs heeft daarom zowel de overheid als het bedrijfsleven nodig. Ik wil dan ook dat het beroepsonderwijs jongeren zowel sociaalmaatschappelijk alsook economisch in ondernemende zin opleidt. Het gaat mij er niet om dat alle jongeren ondernemer moeten worden. Het gaat mij om persoonlijk leiderschap, om de houding ervoor te willen gaan en iets van je leven te willen maken. De beroepspraktijkvorming is het hart van de opleiding.

De Minister schrijft in haar brief dat ze meer ruimte wil voor vernieuwing binnen de beroepspraktijk. Ik heb al eerder bepleit dat een goede begeleiding door de school van zowel de leerling als het leerbedrijf noodzakelijk is. Ik onderstreep dat vandaag nogmaals. Ook het belang van de stem van de student benadruk ik in dit kader. Dat moet ook het geval zijn bij het werk dat de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) verzet. Ik begrijp dat er overleg is met FNV Jong en de JOB, maar is er niet veel meer mogelijk? Ik denk bijvoorbeeld aan enquêtes en de inzet van social media. Ik krijg graag een reactie van de Minister op mijn voorstel om de stem van de student nog meer te laten horen.

In de brief over de voortgang van de kwaliteitsafspraken schrijft de Minister: «De ontwikkeling van de bpv-monitor verloopt veel minder voorspoedig dan vorig jaar rond deze tijd werd verwacht. Het is zeer onzeker of informatie uit de bpv-monitor de basis zal kunnen vormen voor een valide indicator die gebruikt kan worden voor de resultaatafhankelijke beloning van de kwaliteit van de bpv vanaf 2017.» Kan er meer daadkracht komen?

Wij spreken over de toekomst van het mbo, maar dat kan niet zonder te kijken naar het vmbo. In hoeverre houdt de Minister die aansluiting in het vizier?

De private initiatieven om de kwetsbare jongeren in positie te brengen en ze een toekomstperspectief te geven, zijn al gememoreerd. Het mooie voorstel van Urban Act is al genoemd. Daarnaast zijn er tal van andere initiatieven. Hoe beziet de Minister die?

Het is heel goed dat er besloten is tot het invoeren van keuzedelen, want dat is een belangrijk antwoord op de roep om maatwerk, flexibiliteit en een snelle afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Klopt het dat het veel langer duurt dan gepland alvorens keuzedelen worden goedgekeurd? Ik weet niet of het echt zo is, maar dit signaal wordt veelvuldig aan ons gemaild. Er staat drie maanden voor, maar volgens sommige signalen loopt het inmiddels op tot een jaar. Dat zou heel jammer zijn, want die keuzedelen zijn juist bedoeld om heel flexibel en wendbaar te zijn.

Een spannend onderdeel van de brief van de Minister ging over een lectoraat in het mbo. Kent de Minister het initiatief dat hiermee samenhangt, het practoraat?

De heer Van Meenen (D66): Dat doet ze door een aantal andere prikkels in het systeem te brengen, terwijl we ook alle prikkels op dat vlak zouden kunnen weghalen, te meer omdat volgens het CPB elke prikkel die je in het systeem brengt, perverse effecten heeft.

De stages vormen een onderwerp dat de PvdA erg aan het hart gaat, evenals mijn fractie. Ik heb een voorstel gedaan naar aanleiding van het voorbeeld van mevrouw Jadnanansing van Yahya en de 220 afwijzingen. Ik stel voor dat we bekijken of het mogelijk is om bedrijven hun stages bij de mbo-instellingen te laten aanleveren en dat vervolgens de mbo-instelling het bedrijf een stagiair toewijst. Hoe kijkt mevrouw Jadnanansing naar dat idee?

Minister Bussemaker: Voorzitter. Ik ben blij dat verschillende Kamerleden opmerkten dat het beter gaat met het mbo. Ik kom straks nog terug op de problemen en uitdagingen, zeg ik tegen de heer Beertema. Ik hoor echter van buitenlandse collega's en internationale instellingen dat Nederland wel eens wat trotser mag zijn op het beroepsonderwijs. Ik ben niet degene die concludeert dat wij tot de absolute top behoren, maar dat wordt wel vaak door anderen vastgesteld en niet door de minsten, bijvoorbeeld door experts van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Nederland is met betrekking tot het mbo voor velen een gidsland. Dat blijkt ook uit de delegaties die bij ons langs komen. Ik heb alleen al het afgelopen jaar delegaties ontvangen uit Singapore, Engeland, Schotland en China, en dan noem ik er nog maar een paar. Die landen komen kijken naar de wijze waarop wij ons beroepsonderwijs geregeld hebben en met name naar de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt en de wijze waarop we de vraag uit de arbeidsmarkt als voorbeeld nemen voor de instellingen.

Uit het toezicht door de onderwijsinspectie blijkt dat we de afgelopen jaren grote stappen hebben gezet om de kwaliteitscultuur van het mbo te versterken. Het actieplan Focus op Vakmanschap is inderdaad al eerder ingezet, maar ook daarna hebben we maatregelen genomen om met de sector in te zetten op verbetering. De resultaten daarvan zien we nu. In De Staat van het Onderwijs van de inspectie staat dat er op een aantal cruciale punten grote verbeteringen te zien zijn. Dat is een compliment waard aan docenten, bestuurders en de betrokken bedrijven.

Ook onze studenten doen het goed. Bij de begrotingsbehandeling refereerde ik al aan de World Skills. Dat is zo'n beetje de olympische spelen van het mbo. Het is jammer dat er voor zo'n belangrijk evenement zo weinig internationale aandacht is. Wat de mensen daar presteren, is echt bijzonder, niet alleen qua vakkennis, maar ook qua karakter, oplossingsgerichtheid en creativiteit. Daar waar dat gevraagd wordt, presteren onze studenten goed. Maar liefst zeventien Nederlanders behaalden de titel «excellent vakmanschap». Een onbetwist hoogtepunt was de gouden medaille van Nadien Klingen voor visual merchandising, oftewel etaleren. Kortom, er is zeker reden om tevreden te zijn, zeker in de context van de vele veranderingen. Mevrouw Lucas en de heer Van Meenen verwezen daar ook naar. Innovatie verandert de economie en het beroepsonderwijs moet daar heel snel en goed op in weten te spelen. Dat betekent dat we ook nieuwe uitdagingen kennen. Daarom zeg ik tegen de heer Beertema: er gaat heel veel goed, maar er is ook nog heel veel werk te doen.

Minister Bussemaker: Ik geloof niet dat ik de PVV daarvoor nodig heb, maar ik ben blij met de continue aandacht van alle leden van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap die niet alleen elkaar scherp houden, maar ook mij. Gezamenlijk houden wij de instellingen scherp. Dat blijft ook de komende tijd nodig, want de snelle veranderingen op de arbeidsmarkt en in de technologie vragen heel veel van het beroepsonderwijs. We moeten met z'n allen kritisch blijven kijken naar het beroepsonderwijs. De structuren die het beroepsonderwijs van vandaag succesvol maken, bieden geen garantie voor succes in de toekomst. Die moeten dus ook meebewegen, zonder dat we keer op keer alles onmiddellijk overhoop moeten halen. We moeten rust creëren waar het kan, om degenen die het moeten doen, de deskundigen, de opleiders die verstand hebben van de opleidingen, de ruimte te bieden om mee te gaan met de nieuwe ontwikkelingen. Dat is wat er moet gebeuren, maar dat doen we in de wetenschap dat we er goed voor staan.

Als we hiermee aan de slag gaan, moeten we leren van innovatieve voorlopers. De heer Van Meenen – ik kom straks nog terug op zijn specifiekere vragen – had het nadrukkelijk over de regio. We moeten meer ruimte bieden in de regio's. Ik heb daar de afgelopen jaren veel initiatieven voor genomen. Mevrouw Lucas heeft daar ook vaak naar gevraagd. Niet iedere regio hoeft hetzelfde te doen. Het regionaal investeringsfonds en de kwaliteitsafspraken zijn goede middelen om het bijzondere karakter, de uniciteit, van instellingen te laten zien.

Mevrouw Siderius, mevrouw Jadnanansing en de heer Kuzu spraken over de afstemming met andere sectoren – vmbo, mbo, hbo – die van belang is voor de flexibiliteit. Ook het kunnen blijven stapelen is belangrijk. De heer Beertema en de heer Van Meenen spraken daarover. De VM2-experimenten en de doorlopende leerroutes zijn bijvoorbeeld onderdelen van een mbo dat zich verhoudt tot een snel veranderende buitenwereld. Ik kom zo nog terug op de andere uitdagingen, zoals de bbl. Er gebeurt echter veel. Er is sprake van vernieuwing, evenals de ruimte en de wil om het mbo aan te passen aan de eisen van vandaag en morgen.

Ik heb mijn antwoorden onderverdeeld in drie blokjes: sneller inspelen op de veranderende arbeidsmarkt, de specifiekere vragen daarover, herkenbaarheid en kwaliteit van het beroepsonderwijs. Ik eindig met de beantwoording van een paar overige, specifieke vragen.

Aansluiten bij de snel veranderende arbeidsmarkt vraagt om flexibiliteit, dynamiek, aansluiting bij opleidingen en het bedenken van nieuwe opleidingen. Die opleidingen moeten wel passen bij de toekomst. Er moet dus geen wildgroei van opleidingen komen en dat vraagt om crossovers, samenwerking tussen opleidingen, goede afstemming tussen scholen en bedrijfsleven, betrokkenheid van het bedrijfsleven en het meer flexibiliseren van lesmodules. Een mooi voorbeeld daarvan is High Tech Centre Delft, dat is ontwikkeld om vraagstukken te beantwoorden ten aanzien van de steeds hogere eisen aan gekwalificeerd personeel en het dreigende tekort aan technici in de sector van de hightech systemen. Scholen en bedrijven werken daar samen aan de ontwikkeling van lesmodules. Dat vind ik mooi aan zo'n vorm van samenwerking tussen bedrijfsleven en scholen die gericht is op de regio. Ik noemde al het regionaal investeringsfonds, waar nu al 47 initiatieven worden ontwikkeld. Dat zorgt voor aantrekkelijk onderwijs voor de huidige studenten. Daarnaast leren we er ook lessen voor de toekomst.

Innovatie betreft ook een betere afstemming tussen school en schoolplek; denk aan het Friesland College, meer opleiden op de werkvloer, bol en bbl, waar ik zo op terugkom, in de herziening van flexibilisering en de versnelling van de kwalificatiestructuur en keuzedelen. Daarnaast wil ik een stimulans geven aan het praktijkgericht onderzoek.

Ja, mevrouw Jadnanansing, ik ken de practoraten. Dat is wat lectoraten op het hbo zijn, want ook bij het mbo gaat het niet alleen om de handjes, maar ook om werken met het hoofd, om kennis. Dat is heel erg interessant. Overigens verzorg ik morgen met het NRO de aftrap van de mbo-onderzoeksdagen; een plek waar uitwisseling tussen mbo-docenten en praktijkgericht onderzoek plaatsvindt.

Minister Bussemaker: De titel wordt al af en toe gebruikt in het mbo. «Lector» is geen beschermde titel die voorbehouden is aan het hbo. Dit punt is wellicht ook een thema voor morgen, want we moeten wel duidelijkheid houden. Functies en benoemingen moeten niet te veel door elkaar gaan lopen. We staan bij het mbo echt nog aan het begin, maar ik neem deze vraag morgen mee.

Wanneer het gaat over de arbeidsmarkt, gaat het natuurlijk ook over het vinden van een stageplek. We hebben daar uitgebreid over gesproken. Mevrouw Jadnanansing heeft er bij de begrotingsbehandeling veel vragen over gesteld. Ik heb aangegeven dat we al de nodige maatregelen hebben genomen om ervoor te zorgen dat er geen onduidelijkheid kan zijn over de verantwoordelijkheid bij stages. We moeten bovendien in de gaten houden hoeveel stageplaatsen er zijn. We zijn ook bezig met een stageplan. De heer Van Meenen doet aanvullend daarop het voorstel om de onderwijsinstelling te laten bepalen welke studenten naar welke bedrijven gaan, om op die manier discriminatie te voorkomen. Dat is op zich een sympathiek idee. Het is echter ook ingewikkeld, omdat ik jongeren ook de keuze wil geven. Daarnaast krijg je de beste match als de werkgever weet dat iemand goed past bij wat hij te bieden heeft. We moeten ook kijken naar wat we al doen met stages, leerbanen, offensief praktijkleren, etc.

Ik weet, net als de heer Van Meenen, dat er klachten zijn over discriminatie. Ik ben bereid om zijn voorstel mee te nemen en te bespreken met SBB en degenen die over de stages gaan, maar er zit wel een aantal haken en ogen aan. Ik wil het overleggen met mijn collega van SZW, die bezig is met het actiever tegengaan van discriminatie op de arbeidsmarkt, omdat het daarbij ook goed moet aansluiten. Ik ben met de heer Van Meenen en mevrouw Jadnanansing, die daarvoor bij de begroting aandacht heeft gevraagd, van mening dat discriminatie onaanvaardbaar is en dat jongeren kansen moeten hebben op een baan en dus ook op een stageplek. Jongeren moeten daarin hun verantwoordelijkheid nemen door zich bijvoorbeeld goed voor te bereiden op een stage. Werkgevers moeten ook hun verantwoordelijkheid nemen en daarbij hoort niet dat ze mensen weigeren op grond van zijn of haar naam of huidskleur.

Minister Bussemaker: Ik voeg aan mijn rijtje van net ook de JOB toe, want ik vraag me af of studenten dit wel willen. Studenten hechten er ook aan dat zij zelf een stageplek kunnen vinden die past bij hun wensen. Ik ga niet het gesprek voeren over het veranderen van het gehele stagesysteem. Als de heer Van Meenen daarop doelt, is mijn antwoord nee. Dan leggen we immers de stageproblematiek helemaal bij de scholen. Daarover hebben we al een discussie gehad en daarop heb ik de wet al aangepast. Studenten, instellingen en werkgevers moeten de algemene verantwoordelijkheid voor het vinden van een stageplek delen. Dat neemt echter niet weg dat ik discriminatie actief wil bestrijden, zeker bij stages in het mbo. Over dat onderwerp zal ik het gesprek aangaan. Daarbij betrek ik dan de suggestie van de heer Van Meenen. Nadat ik die gesprekken heb gevoerd, zal ik bezien wanneer ik de Kamer daarover bericht. Dat zal wellicht ergens in het voorjaar zijn.

Mevrouw Lucas vroeg naar het leerlingenloon. In het kader van innovatie is bol-bbl van heel groot belang. Ik heb dit net al aangestipt. Dit schooljaar lopen de eerste experimenten met de gecombineerde leerweg bol-bbl. In het eerste deel van de opleiding bouwen leerlingen op een schoolse manier vooral kennis en praktische vaardigheden op, om daarna meer in het leerbedrijf aan de slag te gaan. De experimenten zijn een eerste stap. Naar aanleiding van de uitkomsten kunnen we verder discussiëren over de toekomst van de leerwegen. Net als de ervaringen met andere vormen van innovatie met praktijkgericht onderzoek vormen de ervaringen met de gecombineerde leerweg de basis voor de discussie over de noodzaak om in toekomstgericht mbo nog onderscheid te maken naar verschillende leerwegen. Als er geen strak onderscheid meer gemaakt wordt, moet de discussie gevoerd worden over de bekostiging en de bijdrage aan de student voor het praktijkleren. Dat ben ik met mevrouw Lucas eens. Dan moet ook de discussie gevoerd worden over de vraag waar studiefinanciering ophoudt en loon begint en over de status en de sociale bescherming van student versus werknemer. Die discussie betreft niet alleen de studiefinanciering, maar ook het minimumloon en het wettelijk minimumjeugdloon. Dat zijn ingewikkelde vragen, die we niet van de ene op de andere dag kunnen beantwoorden. Ik overweeg om over de toekomst van het praktijkleren een advies te vragen aan de SER. Het thema van het leerlingenloon kan daarin dan meegenomen worden. Ik zal vragen om dat ook te relateren aan studiefinanciering, het wettelijk minimumloon, het wettelijk minimumjeugdloon, arbeidskansen van jongeren, sociale bescherming en het tegengaan van jeugdwerkloosheid. We moeten dat dan doen op basis van de ervaringen die we nu opdoen, want we kunnen leren van waar men in de praktijk tegenaan loopt.

Minister Bussemaker: Misschien mag ik de commissie dan deelgenoot maken van het feit dat er sprake is van meer dan één voornemen voor een SER-advies. Het kabinet is voornemens om de SER om nog een advies te vragen. Binnenkort wordt de Kamer daarover formeel geïnformeerd, maar ik kondig het nu alvast maar aan. Ik kan me één onderzoek voorstellen naar het leerlingenloon in relatie tot de financiering van levensonderhoud. De heer Rog vroeg echter naar een langetermijnvisie op bbl en ook daarmee zijn we bezig. Ik ben daarover in gesprek met de SBB en de partijen in het veld. De eerste analyses leveren een genuanceerd beeld op. Hoe komt het dat het aantal bbl-plekken afneemt? Dat heeft niet alleen te maken met de economische crisis, maar ook met demografische ontwikkelingen en voorkeuren van studenten. De afname verschilt per sector en per niveau. Om er nog beter zicht op te krijgen, hebben we het voornemen om de SER te vragen om samen met de Onderwijsraad een advies te schrijven over het beroepsonderwijs en dan met name over de groep mbo-2-studenten die in een snel veranderende arbeidsmarkt kwetsbaar zijn en steeds kwetsbaarder worden. Terecht wijst mevrouw Jadnanansing daarop.

Je kunt je inderdaad afvragen of een startkwalificatie van tien jaar geleden over tien jaar nog voldoet. Dat heeft alles te maken met de stimulansen van een Leven Lang Leren. We zullen de Onderwijsraad en de SER vragen hoe jongeren zo goed mogelijk voorbereid kunnen worden op de veranderende arbeidsmarkt, met specifieke aandacht voor jongeren op mbo-2-niveau. We vragen om daarbij ook het dalende aantal bbl-plekken te betrekken, omdat die vaak voor deze groep soelaas bieden. Ik heb de zorgen van de fracties goed gehoord. We moeten bekijken waar dat het beste een plek kan krijgen. Misschien kunnen wij nog eens naar de aanvragen kijken, maar het is een vraag waarover ook de SER zich moet buigen, omdat die bij beide adviezen betrokken is. Ik zeg de Kamer in ieder geval toe dat we het ergens zullen adresseren met gebruikmaking van de ervaringen die we nu opdoen bij het experiment, voor zover we daar nu al zicht op hebben.

Minister Bussemaker: Dat hangt van de SER af. Ik moet het nuanceren: de groslijst komt voor de kerst en daarna worden de aanvragen verder uitgewerkt. We kunnen dat punt nog goed meenemen. Ik zal ervoor zorgen dat de griffier op de hoogte gesteld wordt van het tijdstip waarop welke aanvraag openbaar wordt.

Mevrouw Lucas vroeg naar de pilot met de bekostiging van bedrijven. Zij wees op De Vries Makkum. Ik weet inderdaad dat De Vries Makkum een bijzonder leerwerkbedrijf is, het leerwerkbedrijf van het jaar. Dit is een mooi voorbeeld van een grote betrokkenheid van bedrijven bij het onderwijs. Voor zover ik weet trekt De Vries Makkum redelijk goed op met Friese Poort. Samen bieden zij een goede context voor beroepsonderwijs dat midden in de praktijk staat. Overigens is deze constructie niet helemaal uniek, ook bij VDL worden studenten op die manier op de werkvloer opgeleid. Ik begrijp het probleem dat mevrouw Lucas aansnijdt. De Vries Makkum pakt een deel van de onderwijsactiviteiten op en maakt daar kosten voor. Men is op zoek naar een manier om de onderwijsactiviteiten ook financieel rendabel te kunnen uitvoeren. Met mevrouw Lucas acht ik het wenselijk dat een instelling die zo goed presteert en studenten begeleidt, dat kan doen. Het is echter lastig, omdat dit geen onderwijsinstelling is met alles wat daarbij hoort. We willen ook niet van bedrijven afhankelijk zijn voor ons onderwijs. Ik wens het De Vries Makkum absoluut niet toe, maar als het een stuk minder zou gaan met de scheepsbouw in Nederland, kan dat grote consequenties hebben. Je wilt dat studenten dan toch hun beroepsopleiding kunnen afmaken. Dat gezegd hebbende ben ik bereid om te kijken of zo'n pilot mogelijk is. Ik zal daarover in gesprek gaan met Friese Poort en De Vries Makkum. Dat kan vergaande consequenties hebben voor een bedrijf als De Vries Makkum. Die wil ik dan ook met beide partijen bespreken. Ik wil bekijken op welke manier we dat kunnen oplossen, want als bijvoorbeeld de kwaliteitszorg bij een bedrijf ligt, komt de inspectie langs. Ook kunnen er ingewikkeldheden met de accountantscontrole zijn. Mijn angst is dat het een te grote belasting voor een bedrijf met zich kan meebrengen. Ik weet niet of dat zo is, maar we moeten bekijken hoe we dat op een verantwoorde manier kunnen vormgeven. Ik zeg mevrouw Lucas toe dat ik met een positieve insteek bekijk of we voor dit specifieke bedrijf een pilot kunnen starten. Dit leerwerkbedrijf van het jaar met een zeer goed trackrecord is een goed voorbeeld van een leerwerkbedrijf waarbij ik me geen zorgen hoef te maken over de kwaliteit. Dat is voor mij een belangrijk onderdeel van de onderbouwing.

Minister Bussemaker: De heer Van Meenen en mevrouw Lucas hebben vragen gesteld over certificaten bij bekostigde onderwijsinstellingen. Nu komen alleen diplomagerichte trajecten in aanmerking voor publieke bekostiging, certificaatgerichte trajecten niet. Een mbo-opleiding met een diploma geeft jongeren namelijk nog altijd de beste startpositie op de arbeidsmarkt, beter dan met een certificaat. Dat ligt anders voor de mensen die al een diploma hebben en zich daarna in het kader van Leven Lang Leren willen bijscholen en een certificaat willen halen. Wat willen we doen met de introductie van certificaten? Vooral bij de onbekostigde instellingen, maar in een aantal specifieke sectoren ook bij bekostigde instellingen, willen we het mbo aantrekkelijker maken voor bij-, op- en omscholing van werkenden en werkzoekenden. We hebben daarbij gekozen voor een gefaseerde aanpak, juist met het oog op eventueel perverse effecten. Ik heb de Kamer daarover geïnformeerd in de brief Leven Lang Leren. Ik ga daar nu dus niet al te uitgebreid op in, want in het debat over een Leven Lang Leren zal dat thema nog terugkomen.

In de eerste fase starten we met een beperkt aantal certificaten, gebonden aan een keuzedeel, en in de tweede fase gaan we certificaten verbinden aan beroepsgerichte onderdelen van de mbo-opleiding. Dat betreft dan een groter deel van de mbo-opleiding. We willen juist geen perverse effecten, zeg ik tegen mevrouw Lucas, en we willen ook de private markt niet verstoren. We willen echter wel een Leven Lang Leren bevorderen. Bij het hoger onderwijs zien we dat het grote voordelen kan hebben om bekostigd en onbekostigd onderwijs te hebben. Het kan echter ook lastig zijn om dit soort elementen verder te ontwikkelen, omdat het eigenlijk in gescheiden sferen zit. Bij het niet-bekostigde onderwijs is het onderwijs aan jongeren in eerste instantie diplomagericht. We moeten doordenken over de eventuele perverse effecten van deelcertificaten. Dat doen we door middel van een impactanalyse die zeer binnenkort van start gaat. De uitkomsten daarvan kunnen we dan betrekken bij de invoering van certificaten.

Minister Bussemaker: Daar is die impactanalyse voor bedoeld. We willen ervoor zorgen dat dat niet gebeurt. We willen de voordelen voor bekostigd en onbekostigd onderwijs ook in de toekomst behouden. Tegelijkertijd willen we het behalen van deelcertificaten bij gerichte omscholing van werkenden en werkzoekenden stimuleren. We komen erop terug na de impactanalyse.

Mevrouw Siderius vroeg of ik het budget voor crossovers structureel wil vaststellen. Er loopt nu een experiment. In de evaluatie van dit experiment zal de behoefte aan crossoverkwalificaties en de toegevoegde waarde van die route meegenomen worden. Indien de meerwaarde is aangetoond, zal ik kijken naar structurele inbedding.

Mevrouw Jadnanansing vroeg naar de startkwalificatie. Ik heb daar al iets over gezegd. Ik ben het overigens met haar eens dat met name de banen in het middensegment kwetsbaar zijn, en daarmee ook de opleidingen op mbo-2-niveau en, iets minder, op mbo-3-niveau. Ik ben het ook met haar eens dat het effect van technologisering per branche, regio en bedrijf kan verschillen. Dit maakt het complex. Het is niet zo dat alle mbo-2-opleidingen niet goed zijn, want dat hangt ook van de branche en de regio af. Wel laat studie van het CPB zien dat overall vooral werknemers met een mbo-2-diploma kwetsbaar zijn geworden. Die ontwikkeling is ook in andere landen te zien. Door outsourcing en automatisering vallen met name routinematige functies weg, zoals machinebewerking en dergelijke. Dit leidt ook tot discussie over de vraag wat een goede startkwalificatie is. Ik wil ervoor waken om de startkwalificatie al te snel naar een hoog niveau te brengen, want daarmee zeggen we eigenlijk: sorry, u hebt een mbo-2-diploma, maar daar kunt u niets mee.

Mevrouw Siderius refereerde aan de afspraken die we in het kader van het regionaal investeringsfonds over kwetsbare jongeren hebben gemaakt. We moeten afspraken met werkgevers maken om jongeren met een startkwalificatie een kans te geven om aan de slag te gaan. Wellicht kunnen ze later, al dan niet via certificaten of een opleiding, naar een ander mbo-niveau stromen of in ieder geval zo veel bijleren dat ze in de veranderende arbeidsmarkt uit de voeten kunnen. Een startkwalificatie is echter geen baangarantie. Ik kom weer terug op het SER-advies: juist voor de groep jongeren met een mbo-2-diploma is het van groot belang om na te denken over de vraag hoe we hun kansen op de arbeidsmarkt in de toekomst zo goed mogelijk kunnen garanderen. Dat loopt dus mee in het onderzoek bbl en dan met name het mbo-2-niveau.

Minister Bussemaker: Het hoeft niet allemaal uit dat fonds, want de scholen krijgen er ook andere middelen voor uit passend onderwijs, vsv en de lumpsum. Het regionaal investeringsfonds is inderdaad bedoeld voor innovatie en het is ook bedoeld om studenten daarbij te betrekken. Ik vind het van belang dat alle niveaus van het mbo daarbij betrokken worden, dus niet alleen het mbo-2-niveau. Ik vind het echter ook ongewenst als innovatie zich alleen richt op toptalenten, want innovatie in het middensegment is van zeer groot belang, gezien de veranderingen op de arbeidsmarkt. Vandaar dat innovatie ook meeloopt in het regionaal investeringsfonds.

Misschien kan ik de vraag van mevrouw Siderius over het investeringsfonds gelijk beantwoorden. Het betreft tijdelijk budget tot 2017. Ik ben er heel enthousiast over, maar ik moest ook kijken hoe het ging. Ik ben heel blij met het commitment dat ik ook bij anderen zie. Het levert echt een match op met bedrijven, regionale besturen, gemeentes en andere bestuursonderdelen. Het investeringsfonds loopt inderdaad tot 2017. Het is aan een volgend kabinet om te bekijken of we het structureel moeten implementeren, want de middelen voor 2017 heb ik nog niet in de begroting gereserveerd.

Minister Bussemaker: Dat is precies het dilemma. Dat wil je niet. Dit mag nooit een makkelijke route worden om maar niet met taal en rekenen aan de slag te gaan. Dan zou het aantrekkelijk worden om te denken: ze halen het niet, laten we het maar op deze manier doen. Als het een keuze is tussen het halen van een regulier diploma, of een mbo-3-diploma, of zo'n diploma zonder taal en rekenen mag dit er nooit toe leiden dat scholen gestimuleerd worden om leerlingen dan maar met zo'n diploma van school te laten gaan, want taal en rekenen zijn ook belangrijke eenentwintigste-eeuwse vaardigheden. Als het echter een keuze betreft tussen een entree-opleiding of een mbo-2-opleiding waarbij de leerling een vakgerichte opleiding krijgt, maar taal en rekenen misschien op dat moment niet haalt, dan is het belangrijker om die leerling met een diploma voor vakgerichte vakken een kans te geven op de arbeidsmarkt. Dat neemt niet weg dat je moet blijven stimuleren dat zij dan tijdens hun carrière een aanvullend diploma taal en rekenen te halen. Daarvoor heb je weer de werkgevers nodig. Ik herken het dilemma en daarmee kunnen we dus niet gemakzuchtig omgaan. Ik ben me zeer bewust van dit spanningsveld en zal daarmee rekening houden bij de verdere uitwerking.

Mevrouw Jadnanansing vroeg naar keuzedelen. We zijn daar nu mee bezig. Ze worden voor 1 januari 2016 vastgesteld, want dan gaan we op de nieuwe manier werken. Ik zal iedereen ook houden aan de afgesproken termijn van drie maanden. Ik kan me voorstellen dat mevrouw Jadnanansing nu nog ziet dat het soms langer duurt, maar de bedoeling is dat we dat straks niet meer zien.

Mevrouw Jadnanansing vroeg naar de betrokkenheid van studenten bij de SBB. De SBB is bezig om te kijken naar het oordeel van studenten over hun stages. Ze doet dat onder meer in overleg met FNV Jong en de JOB. Een van de methodes is dat de SBB in toenemende mate studenten bevraagt over de manier waarop zij hun stage en leerbedrijf ervaren. Aan de hand van de uitkomsten kunnen bedrijven bekijken wat er nog beter kan. Daarnaast kan de SBB de uitkomsten gebruiken bij de erkenning van leerbedrijven.

Ik ga over naar de vragen over de kwaliteit van het onderwijs. Ik wissel twee onderwerpen om, omdat ik begrijp dat enkele leden eerder weg moeten. Door de kwaliteitsafspraken investeren we al veel in professionalisering en de kwaliteitsaanpak. Dat doen we door onderwijsinstellingen te stimuleren om met derden, zoals de stichting leerKRACHT, in zee te gaan om informatie transparant te maken en een kwaliteitscultuur te krijgen. Er is overigens een interessant kwaliteitsnetwerk waarin momenteel 39 onderwijsinstellingen participeren.

De heer Rog vroeg om de kwaliteit van opleidingen burgerschapsvorming en de resultaatsverplichting van studenten bij het onderzoek van het NRO te betrekken. Het probleem is dat er geen docentenopleidingen burgerschapsvorming zijn. Dat hebben we de Kamer al gemeld en het is een belangrijk verbeterpunt. Moeten we een resultaatverplichting uitwerken? Ik hoop dat we naar aanleiding van dit onderzoek meer zicht krijgen op dit thema. Als uit dat onderzoek blijkt dat de huidige inspanningsverplichting omgezet moet worden naar een resultaatverplichting, zullen we dat doen.

Minister Bussemaker: Nogmaals, ik hoop dat het NRO-onderzoek ons meer inzicht geeft. We moeten bekijken wat we daarvan kunnen leren. Van daaruit wil ik bekijken hoe we het burgerschapsonderwijs verder kunnen verbeteren. Ik ben met de heer Rog van mening dat het burgerschapsonderwijs te belangrijk is om niet serieus te nemen, maar ik weet niet of dat er altijd toe moet leiden dat er een resultaatverplichting moet zijn. De discussie over de inspanningsverplichting hebben we al gevoerd bij de begrotingsbehandeling. Een inspanningsverplichting betekent niet dat iets vrijblijvend is. Nogmaals, ik hoop dat ik de Kamer naar aanleiding van het NRO-onderzoek hier meer over kan mededelen.

Ik zeg tegen de heer Kuzu dat ik het niet wenselijk vind om daar financiële prikkels aan te koppelen, want dan moeten we voor alle vakken financiële prikkels invoeren en komen we tot een stelsel dat ik echt niet wil. Ik kom zo terug op de vragen over de cascadebekostiging en dergelijke. Als we prikkels voor individuele vakken geven, is het einde zoek.

Ik kom op de andere vragen op het terrein van kwaliteit. De heer Van Meenen zegt dat ik moet stoppen met al die financiële prikkels. Ik ben van mening dat wij niet zo veel financiële prikkels hebben. Daar waar we ze hebben, hebben we ze zeer goed doordacht en hebben ze ook betekenis. We hebben geen prikkel ten aanzien van het arbeidsmarktsucces van afgestudeerden, omdat het CPB zegt dat het niet zinvol is om mbo-instellingen te belonen voor het arbeidsmarktsucces van afgestudeerden, omdat we dat niet goed kunnen overzien. Dat nemen we dus niet over. Mbo-instellingen krijgen in de reguliere bekostiging een hoger bedrag voor diploma's op een hoger niveau. Het direct op het juiste niveau plaatsen van studenten wordt in de reguliere bekostiging dus beloond, maar daarmee blijft het stapelen dus wel degelijk mogelijk. In het kader van verheffing en emancipatie is het van buitengewoon groot belang dat dit mogelijk blijft, zo spreek ik de heer Beertema na, en dat zeg ik ook tegen de heer Van Meenen.

Minister Bussemaker: Ik heb de indruk dat de heer Van Meenen niet een klein beetje maar behoorlijk overdrijft. Het deel van de mbo-bekostiging dat in de kwaliteitsafspraken zit en vervolgens bovendien resultaatafhankelijk is gemaakt, is buitengewoon beperkt. Het is wel belangrijk, want elk systeem prikkelt. Ik kan me nog herinneren dat honderden mbo-studenten zes jaar geleden op het Plein demonstreerden omdat ze geen onderwijs kregen. Ze vonden dat ze niet uitgedaagd werden, omdat de instellingen wel geld kregen, maar daarmee niet deden wat ze moesten doen. Ik ben blij met ons vsv-beleid, terwijl dat ook een beleid met prikkels is, namelijk positieve prikkels waarbij scholen worden beloond als er minder voortijdige schoolverlaters zijn dan in de jaren daarvoor. Dat is een heel sterk middel.

Prikkels op instellingsniveau moeten niet een-op-een worden vertaald naar een student. Dat punt betrek ik natuurlijk bij het volgen van de kwaliteitsafspraken. Het mag nooit gebeuren dat een instelling zegt: deze student is ons te duur. We vertalen het totale bedrag dat een school krijgt immers in de lumpsum en daarbovenop in de kwaliteitsafspraken. Daar moet een school beleid op voeren. Met de heer Van Meenen ben ik het eens dat bij het beleid van de scholen de studenten altijd centraal moeten staan en niet de vraag hoe de scholen zo veel mogelijk middelen kunnen besparen of binnenhalen. Maar dat kan met elk systeem. Dat kan ook met het systeem dat volgens de heer Van Meenen geen prikkels heeft, namelijk het systeem op basis van de studentenaantallen. Dan hoor ik de heer Van Meenen weer zeggen dat het allemaal rendementsdenken is; denk maar aan de Maagdenhuisbezetting. In die zin is het ook nooit goed. Elk bekostigingssysteem heeft voor- en nadelen. Het moet daarom vooral gaan over het hebben van een goede visie.

Minister Bussemaker: Ik vervolg met de vraag van de heer Beertema en mevrouw Jadnanansing over de beroepspraktijkvorming, de monitor en de indicator. De verkenning heeft duidelijk gemaakt dat een beloning op basis van een indicator voor de output van de beroepspraktijkvorming niet mogelijk is. Ik bezin me op een voorstel om de middelen voor de kwaliteitsafspraken 2017–2108 voor de bpv zo veel mogelijk resultaatgericht in te zetten. Ik besef dat daar wat tijdsdruk is, want bij de Voorjaarsnota 2016 is besluitvorming voorzien over de 58 miljoen euro die vanaf 2017 structureel voor een verbetering van de kwaliteit van de bpv is gereserveerd. Dat moet tijdig gedaan worden, maar ik hecht ook aan een goede indicator en aan draagvlak voor de vervolgafspraken. Ik streef er dus naar om nog dit jaar aanvullende afspraken met de sector te maken. Ik zal de Kamer daarover informeren.

De heer Beertema vroeg waarom de examenkwaliteit niet op orde is. Hoeveel examens kopen instellingen in en hoeveel maken ze er zelf? Ik ben het met de heer Beertema eens dat de examenkwaliteit nog veel beter kan en moet worden. Dat is een van de punten waarop we nog werk te doen hebben. Het afgelopen jaar was er wat verbetering te zien, in plaats van 47% is nu 53% van de examens op orde, maar dat is nog veel te weinig. Daarom heb ik vorige maand samen met de MBO Raad en de NRTO een ambitieuze verbeteragenda voor examinering ondertekend, genaamd examenagenda. Ik dacht dat de Kamer die al had, maar anders ben ik graag bereid om die toe te sturen. Ik zie aan de gezichten dat de Kamer die niet heeft. Ik zeg bij dezen toe dat ik die agenda toestuur. In de examenagenda is afgesproken dat mbo-scholen examens zo veel mogelijk inkopen en alleen als dat niet kan, de examens zelf maken. De scholen kopen nu iets meer dan 50% in. Van de ingekochte examens is 95% op orde. Zelfgemaakte examens mogen, maar moeten extern gekalibreerd worden. Ik hoop dat ik de heer Beertema hiermee tevreden kan stellen.

De heer Van Meenen vroeg of de kwaliteitsafspraken niet regionaal gemaakt moeten worden en of wij daar toezicht op houden. De kwaliteitsafspraken zijn met instellingen gemaakt. Dat is interessant gezien de discussie die we net hadden. Instellingen moeten aangeven wat hun onderwijsvisie is, wat hun specifieke positie in de regio is en hoe ze met hun stakeholders samenwerken. Dat is een goede manier om de instelling er zelf invulling aan te laten geven en daarbij zeer nadrukkelijk de sector te betrekken, zonder het onderwijs, dat gewoon een landelijke verantwoordelijkheid is, daarin helemaal op regionaal niveau vorm te geven.

Minister Bussemaker: Nogmaals; de afspraken worden met mij gemaakt. Ik bemoei me er echter niet in detail mee, want die details moeten de instellingen met de stakeholders bespreken. MBO in Bedrijf kijkt, precies zoals de heer Van Meenen wil, of instellingen goede afspraken maken. Ik wil niet dat iedereen denkt: ik maak er een glossy folder over en dan zullen ze wel tevreden zijn in Den Haag. We mogen er dan misschien niet zo veel verstand van hebben, ik weet wel dat een glossy folder niet voldoet aan mijn eisen. De mensen van MBO in Bedrijf gaan daarom ook naar de scholen toe. Zij bekijken niet alleen de afspraken, maar ook het verhaal erbij. Omdat we verwachten dat instellingen regionaal samenwerken, vraagt MBO in Bedrijf de instellingen ook hoe zij regionaal samenwerken, hoe hun relatie met het bedrijfsleven is en hoe zij de afspraken vormgeven. Er is wel degelijk ruimte voor regionale afstemming. Als MBO in Bedrijf merkt dat die afstemming helemaal niet heeft plaatsgevonden, heeft de instelling een probleem.

De heer Van Meenen vroeg naar de medezeggenschap. Kortheidshalve verwijs ik naar het wetsvoorstel versterking bestuurskracht onderwijsinstellingen dat we binnenkort bespreken. Laat duidelijk zijn dat ik zeer veel belang hecht aan het betrekken van studenten bij de kwaliteitsafspraken. MBO in Bedrijf constateert in de startrapportage dat de kwaliteitsafspraken mede tot stand zijn gekomen op basis van interne consultatie en dat er daarmee over het algemeen veel draagvlak voor de plannen is binnen de organisatie.

De heer Beertema vroeg zich af of zelfevaluatie een serieuze input voor beleid kan zijn. Het oordeel van de inspectie over de kwaliteit vormt de input voor het beleid, niet de zelfevaluatie. Zelfevaluatie en collegiale toetsing kunnen een onderwijsinstelling echter wel helpen bij het verbeteren van de kwaliteit. De inspectie kijkt bij haar oordeel over kwaliteitsborging en kwaliteit of een instelling zelfevaluaties heeft gebruikt.

Mevrouw Siderius sprak over het makersonderwijs. Dat was de nadrukkelijke wens van de Kamer en die heb ik gehonoreerd. Dat heb ik niet gedaan omdat ik Centres of expertise of techniek niet belangrijk vind, maar omdat ik het makersonderwijs zeer belangrijk vind. Ik vind het een interessante didactische vorm en er blijven bovendien nog heel veel middelen over voor de Centres of expertise. Ik wil bekijken of we de wens van de Kamer voor makers education kunnen laten aansluiten bij de mogelijkheden die scholen al hebben, gewoon uit de lumpsum. Ik zie daar ook goede voorbeelden van, denk aan Deltion College en Sint Lucas. Die kunnen daar misschien een flinke stimulans aan geven.

Minister Bussemaker: Ik laat mijn algemene woorden over herkenbaar beroepsonderwijs achterwege, want daarop komen we op voldoende andere momenten terug.

De heer Van Meenen vroeg of ik de visie van de MBO Raad deel ten aanzien van havo en vmbo. De MBO Raad wijst terecht op het belang van een goede voorbereiding op het mbo. De MBO Raad wijst er terecht ook op dat het mbo geen tweederangs keuze moet zijn en dat het wenselijk is dat ook studenten met een havodiploma geïnteresseerd worden om te overwegen naar het mbo te gaan. Daarbij spelen ook andere overwegingen mee: een student mag onder voorwaarden instromen in het hbo of mbo. Wat is het effect voor kwetsbare jongeren? Ook daar is een grondige afweging voor nodig, die overigens ook verband houdt met het pleidooi van de VO-raad voor maatwerk, want ook dat maatwerk heeft mogelijk een doorwerking naar vervolgopleidingen. Ik zal samen met de Staatssecretaris op die visie reageren. Er staan interessante dingen in, maar in de consequenties zitten mogelijk grote risico's. Die moeten we betrekken bij de vraag wanneer we institutionele wijzigingen wensen, welk draagvlak daarvoor is en welk probleem we daarmee oplossen.

Minister Bussemaker: Ik heb dit punt zelf in de media aangekaart bij de begrotingsbehandeling in het kader van het tegengaan van scheidslijnen. Als er signalen zijn, hoor ik ze graag. Dit past goed in mijn agenda, die ik bij de begrotingsbehandeling heb neergelegd, om de emancipatiefunctie van het onderwijs nadrukkelijk te benutten. Ik bekijk op welke wijze ik de Kamer hierover kan informeren, omdat het naadloos past bij de andere initiatieven die ik bij de begrotingsbehandeling heb aangekondigd in dit kader. Daar hoort bijvoorbeeld ook bij: loopbaanoriëntatie vmbo-mbo, stimuleren dat studenten weten wat er in de wereld te koop is en nadenken over de plaats waar het onderwijs moet plaatsvinden, of dat überhaupt daar moet of dat het onderwijs op een andere plek misschien meer perspectief kan bieden. Dat zijn allemaal open vragen. Ik denk niet dat ik met een concreet antwoord kom. Ik moet nog even nadenken over de wijze waarop ik een en ander ga vormgeven. Ik weet niet of het zinvol is om dan weer ergens een advies te vragen. Misschien dat ik er wat meer in de openbaarheid over ga discussiëren. Dit thema moeten we wel goed volgen, net zoals de gehele discussie over opstromen en afstromen in het onderwijs. Ik wil er op geen enkele manier voor weglopen. Als er een probleem is, moeten we het benoemen, analyseren en aanpakken.

De heer Van Meenen, mevrouw Siderius, de heer Rog en mevrouw Jadnanansing hebben gevraagd of er ruimte is om iets te doen met Urban Act. Mijn departement is regelmatig in gesprek met verschillende initiatieven zoals Urban Act, ook vanochtend nog bij de wijkschool. Ik sta welwillend tegenover initiatieven die extra kansen bieden aan kwetsbare jongeren. Ik roepen initiatieven als Urban Act op om goed gebruik te maken van de mogelijkheden, want vaak knelt het niet op de regels. Wet- en regelgeving bieden vaak veel meer ruimte dan instellingen en bedrijven denken. Het heeft mijn voorkeur dat men aanhaakt bij bestaande initiatieven. Het heeft niet mijn voorkeur om weer iets nieuws te beginnen. Afgelopen jaar hebben we bewust afscheid genomen van de gang van zaken waarbij we voor elk initiatief, hoe sympathiek ook, nieuwe potjes creëerden die we eerst uit de lumpsum moesten halen. Ik wil echt een andere benadering, waarbij men kijkt bij alle initiatieven voor het tegengaan van schooluitval wat men kan doen. Wet- en regelgeving kunnen vaak beter benut worden dan organisaties, scholen en misschien ook Urban Act denken. Als daarover onduidelijkheid of vragen bestaan, ben ik altijd bereid om duidelijkheid te geven over het zo optimaal mogelijk benutten van de aanwezige ruimte.

Minister Bussemaker: Ik kan en wil de regels voor het regionaal investeringsfonds niet aanpassen. Er zijn voorschriften en regels voor hoe een aanvraag eruit moet zien. Daar kan en wil ik niet van afwijken. Als men een goed plan heeft, is het helemaal niet zo dat scholen niet mee willen doen. Sterker nog, een school kan geholpen zijn, want dit kan hun vsv-cijfers enorm positief beïnvloeden. Op de enkele onderdelen waarop we financiële prikkels hebben, kan het nog extra middelen met zich meebrengen als zo'n school samen met de instelling goed werk kan leveren. Ik ben helemaal niet van mening dat scholen daar per definitie niet op in willen gaan. Ik ben blij dat de heer Van Meenen ook naar andere initiatieven wijst, want er zijn er meerdere. We moeten oppassen dat we niet bij elk sympathiek initiatief onmiddellijk denken dat er iets moet gebeuren. Ik ben graag bereid om te bekijken waar de regels knellen en wat we daaraan kunnen doen. We kunnen ook scholen in contact brengen met Urban Act om aan te geven wie men in de regio daarbij moet betrekken. Dat hebben we zelfs al gedaan. Het moet vervolgens wel in de regio gebeuren, zo spreek ik de heer Van Meenen na. Daar moet men de juiste weg dan wel weten te vinden, anders is het gedoemd te mislukken. Ik kan dat niet vanuit Den Haag op al die plekken voor individuele studenten regelen. Dat moet echt daar gebeuren. Het is dus ook een verantwoordelijkheid van die clubs om in de regio steun te vinden bij stakeholders met wie ze zo'n project tot een succes kunnen maken. Dat geldt niet alleen voor Urban Act, maar ook voor andere initiateven.

Mevrouw Siderius vroeg of ik de afwijzingen bij de toelating wil inventariseren. Ik ben in gesprek met de MBO Raad, de JOB, de inspectie en de Ombudsman om samen tot een analyse van de afwijzingen te komen. Voor mij is het helder. Studenten die beschikken over de juiste vooropleiding en onder andere fysiek in staat zijn een bepaald beroep uit te oefenen, moeten een plek krijgen binnen de instelling. Ik ben bezig met een voorstel voor een toelatingsrecht.

De brief over kleinschaligheid waarnaar de heer Kuzu vroeg, verwacht ik binnen enkele weken naar de Kamer te sturen.

Minister Bussemaker: Dat is precies het probleem. Het is niet zomaar, met een druk op de knop, zoals mevrouw Siderius zegt, inzichtelijk te maken. Het probleem is ook ingewikkeld, omdat studenten juist in de voorfase afvallen. Ik hoop dat het wetsvoorstel dat ik naar de Kamer zal sturen, niet alleen tot een analyse zal leiden, maar vooral ook tot een oplossing. Het wordt tijd dat we niet blijven steken in analyses, maar maatregelen nemen.

Mevrouw Siderius vroeg naar de beloning van bestuurders in het mbo. Het kabinet pakt de topinkomens in de publieke sector aan. Er liggen nu twee wetsvoorstellen. Eerst komt de WNT1, waarin staat dat bestuurders niet meer dan 130% van een ministersalaris mogen verdienen. We hebben ondertussen ook de WNT2, die geldt voor het mbo en de overige onderwijsinstellingen. Er is sprake van overgangsrecht. Dat kunnen we niet leuk vinden, maar dat is altijd zo bij dit soort wetgeving. Dat geldt dus ook voor het onderwijs. De Staatssecretaris en ik hebben in het begin van mijn ministerschap de instellingen van alle onderwijssectoren die toen onder de WNT1 vielen, en ook nog onder het overgangsrecht, een brief gestuurd waarin we het morele appel doen om, ook al staan ze in hun recht, toch vanaf dat moment terug te gaan naar WNT1-niveau. Daarop hebben relatief veel mensen gereageerd. Sommigen zijn onmiddellijk teruggegaan naar dat niveau, anderen hebben gezegd een extra stap te maken. Ik heb me echter aan de wet te houden. Er is sprake van overgangsrecht. Mensen die nu nog onder het overgangsrecht vallen, komen in het onderzoek van de SP naar voren. Daar kan ik verder niks aan doen, behalve moreel druk op hen uitoefenen. Dat heb ik maximaal gedaan. Ik kan ook de inspectie afsturen op degenen die zich niet aan de wet houden. We zijn de eersten die dat zo aanpakken. Er loopt momenteel een zaak met een hogeschool bij de inspectie.

Vervolgens kan ik ervoor zorgen dat we de afspraken die voortkomen uit de WNT voortvarend in de onderwijsafspraken implementeren. Komende week publiceren we de nieuwe WNT-regeling 2016 voor de onderwijssectoren. Ik kan de Kamer vertellen dat daarmee vanaf 1 januari 2016 de verlaagde sectorale WNT-normen worden vervangen door bezoldigingsklassen op basis van instellingskenmerken. De bestuurlijke complexiteit van de instelling wordt daarmee leidend voor de maximale bezoldiging van de bestuurders. Die regeling ondersteunt een evenwichtig bezoldigingsbeleid bij onderwijsinstellingen en voorkomt opwaartse druk naar het algemene WNT-maximum.

We doen nog meer dan alleen de WNT. We vertalen die nu naar de onderwijssectoren en daarmee geven we ook uitvoering aan de motie-Mohandis/Van Meenen, waarin werd verzocht om wederom een verlaagd maximum voor onderwijsleiders aan te houden en om salarisklassen voor het onderwijs, nadat hiervoor door de sector een voorstel is gedaan. Mijn collega van BZK zal de Kamer zeer binnenkort een brief sturen over de gehele WNT-aanpak.

Minister Bussemaker: Binnenkort hebben we een algemeen overleg over governance. We hebben ook een algemeen overleg over het wetsvoorstel versterken bestuurskracht, waarnaar ik ook de heer Van Meenen heb verwezen. Ik vind het netjes om dat op het punt van de medezeggenschap ook te doen.

De heer Van Meenen vroeg naar ROC Leiden. De Kamer ontvangt voor 1 december mijn brief waarin ik een uitgebreide toelichting zal geven op de stand van zaken.

Mevrouw Siderius vraagt naar de nieuwbouw van het Regio College en het Horizon College. Zij willen samen een pand betrekken in Purmerend en het onderwijsaanbod zorgvuldig toedelen aan beide instellingen nadat ze daar samen zitten. Op dit moment zijn ze bezig om hiervoor de financiering en dergelijke te regelen. Daar zijn ze zelf verantwoordelijk voor. Ik wacht een en ander even af. Laat duidelijk zijn: ik vind dat onderwijsinstellingen, en dus ook mbo-instellingen, moeten samenwerken en vooral niet met elkaar moeten concurreren op gebouwen. Ik geloof dat we onze lessen op dat punt wel geleerd hebben.

De heer Beertema vroeg naar het rekenbudget en de rol van de MBO Raad in dezen. Wat mij betreft komt niemand hier zomaar mee weg. Er komt dus een uitgebreid onderzoek naar de besteding van de rekenmiddelen. De Staatssecretaris en ik zullen de Kamer daar nog dit jaar uitgebreider over informeren.

De heer Kuzu vroeg naar de informatievoorziening tussen hbo en mbo en de regionale samenwerking. Ik heb daar net al iets over gezegd in het kader van overgang en opstroom. In het kader van de Strategische Agenda Hoger Onderwijs komen er extra middelen om de samenwerking tussen mbo en hbo te versterken.

De heer Kuzu vroeg naar verplichte stages voor docenten. Ik vind het voorstel zoals hij het formuleert te sterk. Ik wil het niet verplichten, maar stimuleren. Ook de heer Rog heeft bij de begrotingsbehandeling een aantal suggesties hiervoor gedaan. Het is interessant om die mee te nemen bij de verdere invulling van de kwaliteitsafspraken die voor een heel belangrijk deel gaan over professionalisering. Dat is een thema in het mbo waarbij het echt nog veel beter kan, net als bij examens. In het kader van een Leven Lang Leren moeten ook docenten blijven leren en nieuwe ervaringen opdoen. Ze moeten weten hoe nieuwe technieken werken en welke nieuwe inzichten er in de beroepspraktijk ontwikkeld worden. Daar hebben we ook in het Nationaal Onderwijsakkoord allerlei middelen voor afgesproken; dat wordt dus gestimuleerd. Ik ga echter niet zeggen hoe, wie, waar op welk moment dat moet doen. Het wordt dus geen verplichting.

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Ik dank de Minister voor haar beantwoording. Ik ben blij met de toezegging dat ze in gesprek wil gaan met de SBB, MBO Raad en de JOB over de mogelijkheden om stageplaatsen door instellingen te laten toewijzen, al dan niet voor een beperkte groep.

De overtuiging van mijn fractie is dat er geen Haagse inbreng moet zijn bij de regionale kwaliteitsafspraken. Kan de Minister dit garanderen? Zo niet, dan overweeg ik op dat punt een motie.

De Minister zegt over Urban Act dat binnen de regio overeenstemming bereikt moet worden, conform de regels. In die regels staat onder andere dat een aanvraag voor het regionaal investeringsfonds alleen gedaan kan worden samen met bedrijven – daar zit het probleem niet – en een roc. Ik pleit ervoor om dat aan te passen. Daarover dien ik wellicht ook een motie in.

Het is goed dat de Minister het debat aangaat met instellingen, de MBO Raad of wie dan ook over het oneigenlijk op afstand zetten van de entree-opleidingen.

Het is enigszins naïef van de Minister dat zij denkt dat prikkels op instellingsniveau niet vertaald worden naar de individuele student. Daar denkt mijn fractie heel anders over. De demonstratie waarnaar zij verwees, betrof een verkeerde besteding van geld. Het geld werd niet aan onderwijs besteed maar aan andere zaken. Daarom pleiten mijn fractie en andere fracties voor meer zeggenschap van studenten en docenten ten aanzien van de begroting. Ook op het punt van die prikkels in het systeem overweeg ik een motie in te dienen.

Om al deze redenen vraag ik een VAO aan.

Mevrouw Siderius (SP): Voorzitter. De SP is niet echt tevreden over de beantwoording door de Minister. Wij vinden het raar dat ze een probleem niet in kaart wil brengen. Studenten worden afgewezen en de Minister wil niet weten om hoeveel studenten het gaat, bij welke instellingen dit was en waar die afgewezen studenten zijn gebleven. Het lijkt me dat je dat wilt weten als je Minister van Onderwijs bent. Ik wil op dit punt dan ook een voorstel indienen. Ik ben daarom blij dat D66 een VAO heeft aangevraagd.

Verder vragen wij ook aandacht voor passend onderwijs, de combinatie met de sociale wijkteams, de jeugdhulpverlening, de ggz, want daar gaat heel veel mis. Scholen krijgen geen aansluiting en daardoor vallen de studenten tussen wal en schip en moeten zij soms zelfs hun opleiding staken. Dat willen we niet. Daar moeten echt maatregelen voor komen.

Verder zal ik nog bekijken of we een voorstel indienen voor de cascaderegeling.

Het omzeilen van de salarissen is echt onacceptabel. Geld voor onderwijs moet naar onderwijs.

De heer Beertema (PVV): Voorzitter. De combinatie van cascaderegeling, studiewaarden enzovoort is een ingewikkeld verhaal. Mijn gevoel zegt dat de balans nu wel aardig in orde is. We kunnen niet stapelen. Emanciperen is natuurlijk heel belangrijk, maar we hebben in het verleden last gehad van te veel stapelen en te veel doorstromen, waardoor het gehele onderwijsgebouw onder druk kwam te staan omdat de kwaliteit niet meer op orde was. Het blijft lastig om daarin de balans te vinden. Ik wens de Minister alle wijsheid daarbij. Ik dank haar voor het beantwoorden van alle vragen.

Ik las ergens dat vrijwel alle roc's de landelijke beleidsthema's hebben overgenomen. «Vrijwel alle» betekent «enkele niet». Hebben die roc's ook geen kwaliteitsplan ingediend? Het gaat om thema's als professionalisering, taal en rekenen, bpv, vakmanschap, enzovoort. Dat zijn toch niet de minste thema's. Er zijn maar een stuk of vijftig roc's. Als er vijf het niet gedaan hebben, hebben we op 10% geen enkel zicht. Dat vind ik verontrustend. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

De heer Kuzu (Groep Kuzu/Öztürk): Voorzitter. Ik dank de Minister voor haar antwoorden. Ik kan een heel eind meegaan in haar plannen om de toekomst van het mbo kwalitatief beter te maken.

Het is typerend voor het debat en de beantwoording van de vragen dat daar waar het gaat over de aansluiting tussen vo, mbo en hbo er verwezen wordt naar andere onderwerpen, terwijl het van belang is dat we ons hierbij richten op het mbo, omdat daar de grootste uitdaging zit. De plannen voor doorlopende leerlijnen en crossovers zijn heel leuk en aardig, maar we moeten werken aan een structuur waarbij die meer bij elkaar komen. Ik denk dat de Minister die handschoen graag oppakt en dat verder wil brengen.

Ik kom op het punt van de aansluiting tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. We verplichten een aantal beroepsgroepen, bijvoorbeeld de advocaten en artsen, om zich bij te scholen. Docenten stimuleren om zich bij te scholen is een goede eerste stap. Aangezien de technologische ontwikkelingen zo rap gaan, kun je overwegen om daar een verplichtend element in te brengen, in het belang van de mbo-leerlingen. Ik krijg graag een reactie van de Minister.

Ik had een vraag gesteld over het stimuleren van ondernemers, van het bedrijfsleven, om in de raden van advies plaats te nemen. Daarop heb ik geen antwoord gekregen. In de zorg verplichten we dat een bestuurslid zich bezighoudt met kwaliteit en allerlei andere aspecten die belangrijk zijn voor de zorg. Waarom kunnen wij dan niet verplicht stellen dat in raden van advies van onderwijsinstellingen – ik heb het niet eens over raden van bestuur – iemand uit het bedrijfsleven zit die zich voornamelijk bezighoudt met de aansluiting op de arbeidsmarkt?

Ik dank de Minister en wens haar veel succes bij het verder brengen van dit onderwerp.

Mevrouw Jadnanansing (PvdA): Voorzitter. Vandaag hebben we het gehad over de vraag hoe we ervoor zorgen dat we jongeren opleiden voor de arbeidsmarkt van morgen en overmorgen. We hebben allemaal onze zorgen uitgesproken over de jongeren op mbo-2-niveau en mbo-3-niveau.

Wat betekent een startkwalificatie? De Minister heeft een groot aantal richtingen gegeven, maar ik ben blij dat ze heeft toegezegd dat ze daarop bij het vragen van advies, onder andere aan de SER, echt de nadruk gaat leggen. Het gaat niet alleen maar om de theorie, maar vooral ook om de praktijk.

Ik heb nog één vraag openstaan. Misschien heeft de Minister die al beantwoord en heb ik niet goed opgelet omdat ik druk was met het voorzitten. Dan mijn excuses. Vmbo-mbo: aan beide kanten is er ontzettend veel aan het veranderen en wordt er veel ontwikkeld. Er komen nieuwe wetgeving en allerlei profielen voor het vmbo aan. In hoeverre communiceren vmbo en mbo met elkaar? Op het mbo is immers ook sprake van heel veel ontwikkelingen. Ik heb het gevoel dat die ontwikkelingen niet helemaal op elkaar worden afgestemd. Dat zou jammer zijn, want dan leiden we jongeren op op het vmbo en als ze dan doorgaan naar het mbo, sluit dat niet aan. Dat zou heel erg jammer zijn.

Minister Bussemaker: Voorzitter. De heer Van Meenen vraagt naar de kwaliteitsafspraken. Ik ben helemaal met hem eens dat er geen Haagse inbreng moet zijn, anders dan dat ik vooraf de thema's heb meegegeven waarop de kwaliteitsafspraken betrekking moeten hebben. Dat is ook een beetje de discussie die we bij het begrotingsonderzoek gevoerd hebben. We willen outcome hebben. We zeggen dus niet: hier hebt u de middelen, gaat u regionaal maar afspraken maken en wat daarvan komt, weten we verder niet. Dat is namelijk het andere uiterste. We willen dat er op een aantal kwetsbare punten waarop nog veel verbetering nodig is, het nodige gebeurt.

De heer Beertema vroeg of het klopt dat niet alle instellingen alle thema's hebben overgenomen. Ze moeten binnen het genoemde kader opereren, maar men kan wel andere accenten leggen, omdat men het op één terrein al heel goed doet. Men heeft bijvoorbeeld al heel goede vsv-cijfers. Als het op het punt van professionalisering nog niet goed gaat, kan de instelling plannen daarvoor maken. MBO in Bedrijf volgt dit allemaal. Ik zeg toe dat ik het verslag en de analyse van MBO in Bedrijf aan de Kamer toestuur aan het einde van dit jaar of in het begin van volgend jaar. Daarmee krijgt de Kamer inzicht in de plannen van de instellingen en de beoordeling daarvan.

Met betrekking tot Urban Act zeg ik nadrukkelijk dat ik het regionaal investeringsfonds niet wil aanpassen. Ik vind het cruciaal dat school, regionaal bestuur en bedrijfsleven in gezamenlijkheid plannen ontwikkelen. Dat maakt dat de initiatieven succesvol zijn. In die zin ben ik het met mevrouw Siderius eens dat het niet wenselijk is om het regionaal investeringsfonds voor alles en nog wat open te stellen, omdat het dan ongericht wordt. Ik wil nogmaals bekijken op welke wijze we Urban Act kunnen ondersteunen, maar de regeling voor het regionaal investeringsfonds wil en kan ik niet veranderen, want dan moet ik de hele procedure veranderen voor iedereen. Dan kan iedereen voorstellen indienen en laten we duizend bloemen bloeien. Ik hoor wel vaker dat leden van D66 dat een heel fijne benadering vinden.

Minister Bussemaker: Het helpt als de Kamerleden de casussen van deze voorbeelden met mij delen. Dat hoeft niet hier; dat kan ook achteraf. Ik zal dan bekijken wat we op dit punt wel kunnen doen. Ik ben echt zeer beducht voor het aanpassen van de regeling van het regionaal investeringsfonds. In 2017 moet ik bezien hoe het verder kan en dat is een goed moment om te bekijken wat het allemaal heeft opgeleverd. Ik hecht zeer aan die gezamenlijkheid, maar ik wil wel bekijken of we goede initiatieven van organisaties als Urban Act op een andere manier kunnen ondersteunen om ze zo een kans te geven. Ik zeg niet dat ik dat door middel van extra geld doe, want dat heb ik niet. Ik kan ze wel aanhaken en kijken waar we kunnen helpen om de regels zo soepel mogelijk te gebruiken.

Natuurlijk wil ik wel weten waar de problemen zitten met de toelating. Ik breng die ook in kaart. Ik heb ook gezegd dat ik overleg met alle betrokken organisaties om de problemen in kaart te brengen. Ik wil ze niet alleen in kaart brengen, ik wil ze ook oplossen, want elke student die over het juiste diploma beschikt en die de opleiding aankan, maar toch geweigerd wordt, is er één te veel. Daarom kom ik ook met het wetsvoorstel.

Passend Onderwijs past naar mijn idee bij uitstek bij alle plannen van vsv, de rol van roc's en de brief over kwetsbare jongeren. Dit is dus een naastgelegen onderwerp. Er is ook sprake van een relatie met het wetsvoorstel Toelatingsrecht. Ik weet dat de Kamer in het algemeen met de Staatssecretaris over passend onderwijs debatteert, maar laat duidelijk zijn dat ik dit thema van groot belang vind, ook voor het mbo. Ik volg het dan ook nauwgezet.

We zijn bezig met de bijscholing van leraren. Er komt een lerarenregister, waarin ook mbo-leraren komen te staan. Het mbo heeft ook zijinstromers die een ander soort kennis hebben dan de mensen met een lerarenopleiding. De bijscholing in de zorg is een goed voorbeeld. We nemen maatregelen om dit ook voor het onderwijs in te voeren.

De heer Kuzu vroeg om het te verplichten dat iemand uit het bedrijfsleven in de raad van advies komt. Ik acht het bijna ondenkbaar dat er geen mensen uit het afnemend veld in de raad van advies van een mbo zitten, want die samenwerking is zeer intensief. Kan hij mij een voorbeeld geven?

Mevrouw Jadnanansing stelde een vraag over afstemming tussen vmbo en mbo. Dat is een belangrijk thema, waaraan we werken. Er is bijvoorbeeld goed overleg over de examens van het vmbo en de herziening van de kwalificatiestructuur. De veranderingen in het vmbo worden geijkt op de maatregelen die we in het mbo al hebben genomen. De VO-raad en de MBO Raad hebben vorig jaar een convenant met elkaar gesloten om vo en mbo beter op elkaar aan te laten sluiten. Bij deze overgang zijn er nog veel schoolverlaters en raken we dus leerlingen kwijt. Op dat punt maken we met z'n allen beleid. Te zijner tijd zal ik de Kamer daarover informeren in het kader van voortijdig schoolverlaten.

De voorzitter: De Kamer ontvangt voor het einde van het jaar of begin volgend jaar een verslag over de werkzaamheden van MBO in Bedrijf.

Er is een VAO aangevraagd met als eerste spreker de heer Van Meenen.

Ik dank de Minister, haar ambtenaren, de mensen op de publieke tribune en mijn collega's.